Problem jakoÊci stali lufowej sta∏ si´
obecnie tematem drugorz´dnym, ponie-
wa˝ ogromna wi´kszoÊç producentów
luf u˝ywa wy∏àcznie dobrych gatunków
stali, o starannie dobranym sk∏adzie
chemicznym i w∏aÊciwoÊciach fizyko-me-
chanicznych spe∏niajàcych wymagania
konstruktorów i technologów. Wybitnie
wyspecjalizowane i znane huty, takie jak
zak∏ady Kruppa (Niemcy), Böhlera (Au-
stria), Sir Whitwortha (Wielka Brytania),
huty z hiszpaƒskiego Toledo, a tak˝e
zak∏ady z Belgii, Czech czy Rosji zapew-
niajà konstruktorom broni stal o wyma-
ganych cechach wytrzyma∏oÊciowych
zarówno w zakresie odkszta∏ceƒ spr´˝y-
stych, wytrzyma∏oÊci na rozciàganie, jak
i odpornoÊci udarowej.

W tej sytuacji metoda stosowana przy

produkcji luf sta∏a si´ wa˝niejsza ni˝
sam materia∏.

bruzdowanie

Jednà z najwa˝niejszych operacji pod-
czas wyrobu luf jest ich bruzdowanie,

czyli wykonanie gwintowania w przewo-
dzie wewn´trznym. Istniejà cztery pod-
stawowe, najcz´Êciej stosowane w pro-
dukcji seryjnej metody bruzdowania:
przeciàganie narz´dziem jednoostrzo-
wym, wieloostrzowym, przeciàganie
bezwiórowe oraz kucie na zimno.

z

Przeciàganie narz´dziem

jednoostrzowym
Jest to najstarsza metoda, znana ju˝ od
koƒca XV wieku i stosowana w produk-
cji luf do arkebuzów (np. w manufaktu-
rze Bartolomea Beretty w Gardone –
1526 r.). Polega na przeciàganiu przez
otwór lufy narz´dzia – jakim obecnie jest
nastawny przeciàgacz, prowadzony po
linii Êrubowej – wzd∏u˝ ca∏ej jej d∏ugoÊci.
Jednoostrzowe narz´dzie wykonuje
w ten sposób jednà bruzd´ o g∏´bokoÊci
ok. 0,0025 milimetra. Nast´pnie lufa jest
obracana o 90 st. w przypadku luf czte-
robruzdowych lub 60 st. przy lufach
o szeÊciu bruzdach – i przeciàgacz na-
cina kolejnà bruzd´.

Po naci´ciu wszystkich bruzd ostrze

przeciàgacza zostaje wysuni´te o kolejne
0,0025 mm i narz´dzie wykonuje pog∏´-
bianie bruzd, a˝ do wymaganej g∏´bokoÊci.

W tej metodzie ruch osiowy i obrotowy

przeciàgacza jest tak zsynchronizowany,
˝e po przejÊciu narz´dzia otrzymuje si´
gwint o okreÊlonym skoku. Przeciàgacze
nastawne mogà byç zastàpione kilkoma
narz´dziami o sta∏ej (coraz wi´kszej)
Êrednicy nacinania.

JeÊli otwór w lufie jest wykonany precy-

zyjnie oraz przebiega prosto i osiowo,
przeciàganie jednoostrzowe pozwala na
uzyskanie gwintu o bardzo wysokiej
jakoÊci. Dlatego – mimo ˝e niezwykle pra-
coch∏onne (wykonanie samego bruzdo-
wania zajmuje oko∏o godziny) – jest ono
stosowane przez wielu producentów luf
precyzyjnych ze Êcis∏ej Êwiatowej czo∏ów-
ki, mi´dzy innymi znanà szkockà firm´
Border Barrels z Newcastelton. Koszt wy-
konania lufy u tego producenta mo˝e nie-
co przekroczyç 500 euro. Tà technologià
pos∏ugujà si´ równie˝ uznane na ca∏ym
Êwiecie zak∏ady Krieger Barrels i Shilen
(oba z USA), specjalizujàce si´ w produk-
cji luf przeznaczonych do broni wykorzy-
stywanej w strzelaniach typu benchrest.

Technologia przeciàgania narz´dziem

jednoostrzowym – jak ka˝da inna metoda
produkcji luf – ma swoje zalety i wady.

Zalety:

z

Lufa po bruzdowaniu nie wymaga prostowania.

z

Otrzymuje si´ bardzo dok∏adny i precyzyjny
skok gwintu.

z

Metoda ta daje mo˝liwoÊç wykonania gwin-
tów o ró˝nym skoku bez koniecznoÊci zmiany
narz´dzia.

z

Przeciàgacze to narz´dzia konstrukcyjnie proste
i tanie.

z

Obróbka zewn´trzna lufy mo˝e byç wykonana
zarówno przed gwintowaniem, jak i póêniej.

JakoÊç lufy

a technologia wykonania

Lufa broni palnej nale˝y do elementów, które w najwi´kszym stopniu wp∏ywajà na celnoÊç

i powtarzalnoÊç strza∏ów. Natomiast o jakoÊci lufy decyduje przede wszystkim technologia produkcji.

LECH WESO¸OWSKI

Braç ¸owiecka – numer specjalny 1/2009

8

WÊród naszych myÊliwych panuje poglàd, ˝e lufa wysokiej jakoÊci to wy∏àcznie lufa
wykonana metodà kucia na zimno. Ka˝da inna technika traktowana jest jako gorsza
lub przestarza∏a i niegwarantujàca precyzji.
Poglàd taki jest z gruntu nies∏uszny. Z pewnoÊcià metodà kucia mo˝na (choç nie
jest to ∏atwe) wykonaç luf´ bardzo dobrej jakoÊci, czego dowodzà np. wyroby
Sako, Mannlichera, Heyma czy Merkla. Trzeba jednak pami´taç, ˝e kryteria stoso-
wane przez myÊliwych do oceny lufy najcz´Êciej ograniczajà si´ do odleg∏oÊci strze-
lania w przedziale 150–200 m i oczekiwanego skupienia serii trzech strza∏ów
w okr´gu o Êrednicy ok. 5 centymetrów. Zupe∏nie inne sà wymagania w stosunku
do luf precyzyjnych, zarówno co do skupienia, jak i odleg∏oÊci strzelania, np.
w precyzyjnym strzelaniu typu benchrest lub nawet w znacznie popularniejszym
varmintingu.
Warto wi´c wiedzieç, ˝e lufa kuta nie gwarantuje uzyskania takiej precyzji skupie-
nia jak lufy wiercone, wykonane przez specjalistyczne firmy, a najwy˝szà jakoÊç
Êwiatowà potwierdza dopiero uzyskanie dla wyrobu klasy premium, co osiàga tylko
kilka procent ogó∏u produkcji.

08 lufy ( NS 2009) 13/10/2009 15:12 Page 8

Wady:

z

Ta metoda jest bardzo pracoch∏onna, co ozna-
cza niskà wydajnoÊç produkcji.

z

Konieczne sà bardzo wysokie umiej´tnoÊci,
wiedza i du˝a praktyka pracowników.

z

Przeciàganie narz´dziem

wieloostrzowym
Ta metoda tak˝e polega na obróbce skra-
waniem, tyle ˝e tutaj odbywa si´ ona za
pomocà specjalnego narz´dzia (g∏owicy),
wyposa˝onego w wymienne ostrza z w´-
glików spiekanych, umieszczonych jed-
no za drugim. Dzi´ki temu narz´dzie
jednoczeÊnie nacina wszystkie bruzdy.
W praktyce jednak, aby uzyskaç dok∏ad-
nà g∏´bokoÊç bruzd, nale˝y zastosowaç
kilka g∏owic o ró˝nej Êrednicy skrawa-
nia, co wyd∏u˝a ca∏à czynnoÊç.

Metoda przeciàgania narz´dziem o wie-

lu ostrzach nie pozwala na wykonanie
zmiennego skoku gwintu. Nie zawsze
te˝ jest mo˝liwe u˝ycie g∏owicy z liczbà
ostrzy skrawajàcych równà liczbie bruzd
lufy. Ponadto g∏owice skrawajàce sà wy-
jàtkowo drogie i bardzo trudne do ostrze-
nia. W przypadku ma∏ych kalibrów g∏o-

wica jest nadzwyczaj delikatna, co
powoduje, ˝e jest jeszcze dro˝sza oraz
ma∏o wydajna.

W produkcji broni myÊliwskiej metoda

przeciàgania wieloostrzowego jest stoso-
wana bardzo rzadko. Znacznie cz´Êciej
znajduje zastosowanie przy wytwarza-
niu luf o bardzo du˝ych kalibrach (powy-

˝ej 80 mm). W ostatnich latach zacz´to
u˝ywaç g∏owic nastawnych, o wymien-
nych ostrzach, które wprawdzie sà bar-
dzo drogie, ale za to trwa∏e i znacznie
podnoszà wydajnoÊç produkcji.

Zalety:

z

Lufa po bruzdowaniu nie wymaga prostowania.

z

Skok gwintu jest bardzo dok∏adny i precyzyjny,

z

Obróbka zewn´trzna jest mo˝liwa przed gwin-
towaniem i po tej operacji.

Wady:

z

Narz´dzie skrawajàce jest bardzo drogie
i skomplikowane.

z

G∏owica skrawajàca jest przystosowana tylko
do jednego, sta∏ego skoku gwintu.

z

Wymagane sà wysokie kwalifikacje pracowników.

z

Znaczna pracoch∏onnoÊç.

z

Przeciàganie bezwiórowe

Ta metoda, zwana te˝ przet∏aczaniem
lub wyciskaniem, zosta∏a opracowana
w Niemczech w po∏owie lat 30. XX wie-
ku, kiedy niemiecki przemys∏ zbrojenio-
wy poszukiwa∏ tanich i wydajnych spo-
sobów szybkiej produkcji broni.

‡

Braç ¸owiecka – numer specjalny 1/2009

9

Fot. www

.contactpologne.com

Mat. rekl. firmy Sak

o

08 lufy ( NS 2009) 13/10/2009 15:13 Page 9

Przeciàganie bezwiórowe jest zaliczane

do obróbki plastycznej. Wykonanie lufy po-
lega obecnie na przepychaniu t∏ocznika
(poprzednio t∏ocznik najcz´Êciej by∏ cià-
gniony) przez starannie przygotowany
otwór lufy. W trakcie przeciàgania materia∏
lufy odkszta∏ca si´ plastycznie, pozosta-
wiajàc wyciÊni´ty zarys gwintu. Wymaga
to u˝ycia wielkiej si∏y do przet∏aczania
i sta∏ej obecnoÊci Êrodka smarujàco-
-ch∏odzàcego (najcz´Êciej smaru metalicz-
nego, bazujàcego na zwiàzkach miedzi).
Sam t∏ocznik jest wykonany z w´glika wol-
framu. Kszta∏tem odpowiada lufie, tyle ˝e
w cz´Êci roboczej stanowi jakby jej negatyw.

Proces produkcji jest doÊç energoch∏on-

ny, ale szybki. Czas gwintowania jednej
lufy sztucerowej to zwykle 3–4 minuty.
Metoda jest wi´c efektywna i wydajna,
przy zapewnieniu dobrej jakoÊci gwintu
lufy. Problemem jest sk∏onnoÊç narz´dzia
t∏oczàcego do przekaszania si´ wzgl´dem
osi otworu lufy; z tego powodu lufy pro-
dukowane tà metodà cz´sto sà uwa˝ane
za nieco gorsze pod wzgl´dem precyzji.

Zalety:

z

Narz´dzia i maszyny sà proste, tanie oraz trwa∏e.

z

W porównaniu z obróbkà skrawaniem nie wy-
st´puje przecinanie w∏ókien przewodu lufy,
dzi´ki czemu uzyskuje si´ korzystne wzmocnie-
nie powierzchniowe Êcianki.

z

Metoda ta zapewnia dobrà jakoÊç gwintu i du-
˝à wydajnoÊç.

Wady:

z

Konieczna jest nadzwyczajna starannoÊç w przy-
gotowaniu otworu lufy do bruzdowania.

z

Skok gwintu jest mniej dok∏adny ni˝ w obrób-
ce skrawaniem.

z

Konieczne jest odpuszczanie w kàpieli o∏owio-
wej (temperatura 510°C) przez oko∏o godziny
w celu likwidacji napr´˝eƒ.

z

Dok∏adnoÊç gwintu jest ÊciÊle uzale˝niona od
jednorodnej twardoÊci materia∏u i jakoÊci stali.

z

Kucie na zimno na foremniku

Kucie luf na zimno, czyli inaczej obkuwa-
nie luf, jest zaliczane – razem z ma∏o po-
pularnà metodà elektrodrà˝enia – do naj-
nowszych sposobów stosowanych w se-
ryjnym wytwarzaniu broni myÊliwskiej.
Ta obecnie najpopularniejsza metoda zo-
sta∏a opracowana i upowszechniona
przez austriackà firm´ Steyr, która te˝ ja-
ko jedna z pierwszych w Europie rozpo-
cz´∏a produkcj´ kowarek s∏u˝àcych do ob-
kuwania. Maszyny te sà bardzo wydajne,
trwa∏e i bezawaryjne, ale doÊç skompliko-
wane i niebotycznie drogie.

Przy bruzdowaniu metodà obkuwania

materia∏em wyjÊciowym musi byç stalo-
wa rura gruboÊcienna (wa∏ek) z precy-
zyjnie obrobionym otworem wewn´trz-
nym o Êrednicy wi´kszej ni˝ kaliber lufy.
Do wewn´trznego otworu wprowadza
si´ trzpieƒ (foremnik), który jest negaty-
wowym profilem gwintu. Lufa jest obku-
wana przez cztery m∏oty, które uderzajà
w jej zewn´trznà powierzchni´ z si∏à ok.
120 t i cz´stotliwoÊcià od ok. 500 do
1000 uderzeƒ na minut´ (8–16 uderzeƒ
na sekund´).

Obkuwanie powoduje zw´˝anie si´ we-

wn´trznej Êrednicy lufy, a przesuwanie jej
osiowo z pr´dkoÊcià zsynchronizowanà
z obrotem foremnika umo˝liwia uformo-
wanie przewodu lufy wed∏ug pól i bruzd.

M∏otki kowarki nie tylko formujà prze-

wód lufy, przy jednoczesnym wyd∏u˝e-
niu odcinka obkuwanego materia∏u, ale
równie˝ podnoszà – o ok. 20 proc. – wy-
trzyma∏oÊç i twardoÊç Êcianek, co popra-
wia skupienie trafieƒ, trwa∏oÊç i odpor-
noÊç na korozj´.

Zalety:

z

Lufy sà bardzo trwa∏e.

z

Obkuwanie pozwala na jednoczesne wykona-
nie lufy i komory nabojowej z du˝à dok∏adno-
Êcià wymiarowà.

z

Powierzchnia w polach i bruzdach jest bardzo
g∏adka.

z

Metoda kucia zapewnia wysokà wydajnoÊç
produkcji (czas wykonania lufy to maksymalnie
4 minuty); narz´dzia sà trwa∏e (jeden foremnik
pozwala na obkucie ok. 4 tys. luf).

Wady:

z

Cena maszyn i narz´dzi jest niezwykle wysoka.

z

Metoda kucia nie mo˝e byç stosowana do pro-
dukcji luf ze stali nierdzewnej.

z

Niemo˝liwe jest wykonanie gwintu o zmien-
nym skoku jednym narz´dziem.

z

Po obkuciu lufa musi byç poddana obróbce
termicznej w celu usuni´cia napr´˝eƒ.

z

Elektrodrà˝enie

Oprócz opisanych wy˝ej metod gwinto-
wania luf znana jest tak˝e technologia
bruzdowania elektrochemicznego (elek-
trodrà˝enie). Producenci broni uwa˝ajà
jà jednak za niedopracowanà i stosujà
tylko sporadycznie, g∏ównie w produkcji
luf do broni krótkiej; przyk∏adem mo˝e
byç polski pistolet MAG-95.

Technologi´ drà˝enia elektrochemicz-

nego stosuje te˝ w przypadku niektórych
luf firma Marlin z USA, nadajàc im mi-
krorowkowy gwint o 6, 8, 12, 16, a na-
wet 20 bruzdach w kalibrze 22 LR.

etapy wykonania lufy

Bruzdowanie jest jednà z najwa˝niej-
szych, ale nie jedynà operacjà wykony-
wanà podczas wytwarzania luf gwinto-
wanych. W zasadzie proces produkcji
rozpoczyna si´ od wytopu stali.

W uproszczeniu mo˝na przyjàç, ˝e do

produkcji luf wspó∏czesnej broni palnej
u˝ywa si´ dwóch rodzajów stali:

z

chromowo-molibdenowej; jest to stal

wysokostopowa, dominuje w lufach bro-
ni myÊliwskiej,

z

stale nierdzewne, preferowane w lu-

fach do broni precyzyjnej.

Stal lufowa musi byç ulepszona ter-

micznie. W wyniku tego procesu materia∏
nabiera optymalnych w∏aÊciwoÊci wytrzy-
ma∏oÊciowych, przy zachowaniu zdolno-
Êci do dalszej obróbki. Wa˝ne jest, aby ele-
mentów wykonanych ze stali ulepszonej
cieplnie nie poddawaç w dalszych proce-
sach produkcji dzia∏aniu temperatury
wy˝szej ni˝ temperatura odpuszczania
(najcz´Êciej jest to 500–600°C).

Kolejny wa˝ny etap to wiercenie osio-

we otworu, jeÊli lufa jest wykonywana
w innej technologii ni˝ kucie na zimno.
Odbywa si´ to za pomocà specjalnego,
precyzyjnego wiert∏a lufowego, w obec-
noÊci Êrodka ch∏odzàco-smarujàcego.

Braç ¸owiecka – numer specjalny 1/2009

10

Mat. rekl.

08 lufy ( NS 2009) 13/10/2009 15:13 Page 10

Otwór w wa∏ku stali lufowej musi byç

nast´pnie wyrównany do wymaganego
wymiaru precyzyjnym rozwiertakiem,
który nada rozwierconej powierzchni
du˝à g∏adkoÊç. Jest to jedna z najwa˝-
niejszych czynnoÊci zwiàzanych z pro-
dukcjà luf innych ni˝ kute, decydujàca
o jakoÊci i precyzji gotowego wyrobu.
Dlatego te˝ renomowani producenci
wykonujà w∏asne rozwiertaki lufowe,
wed∏ug za∏o˝eƒ wymiarowych i kon-
strukcyjnych okreÊlonych na podstawie
wieloletnich doÊwiadczeƒ.

Nast´pna operacja to prostowanie lu-

fy. Wymaga to wielkiej wprawy, ponie-
wa˝ odbywa si´ r´cznie, a polega na od-
powiednim wygi´ciu lufy w stron´ prze-
ciwnà ni˝ dostrze˝one skrzywienie. Do-
piero wtedy lufa przygotowana jest do
bruzdowania, a po tej czynnoÊci – do
profilowania zewn´trznego. Profilowa-
nie tak˝e mo˝e mieç istotny wp∏yw na
jakoÊç wyrobu, poniewa˝ usuni´cie zbyt
du˝ej iloÊci materia∏u mo˝e doprowadziç
do uwolnienia napr´˝eƒ, co skutkuje od-
kszta∏ceniem lufy.

Ostatnim zabiegiem w produkcji luf

najwy˝szej jakoÊci jest docieranie pro-
dukcyjne, majàce na celu ostateczne wy-
g∏adzenie wewn´trznej powierzchni lufy.
Robi si´ to r´cznie, za pomocà dociera-
ków oraz pasty szlifierskiej, i jest to bar-
dzo pracoch∏onne. Kierunek przemiesz-
czania docieraka musi byç zawsze zgod-
ny z kierunkiem ruchu pocisku w lufie.

Docierania luf w procesie produkcji nie

nale˝y uto˝samiaç z docieraniem eksploata-
cyjnym, które wykonuje u˝ytkownik broni
ÊciÊle wed∏ug wskazówek producenta.

8

Braç ¸owiecka – numer specjalny 1/2009

11

G∏ówny sponsor konkursu

Zg∏oszenia nale˝y przesy∏aç do 15 kwietnia 2010 r. pod adresem redakcji

B¸: skr. poczt. 54, 00-973 Warszawa. Powinny one zawieraç: imi´ i nazwisko myÊliwego

lub nazw´ ko∏a, adres, numer telefonu kontaktowego oraz liczb´ strzelonych lisów (w przypadku myÊliwych potwierdzonà przez dzier˝awców obwodów), a w kategorii „najlepszy
norowiec” tak˝e pe∏ne imi´ psa. Uwaga: nale˝y podaç, ile lisów zosta∏o pozyskanych podczas polowaƒ z norowcami. Wyniki, po zweryfikowaniu danych (w kategorii „najlepszy
norowiec” tak˝e przez KNTM), opublikujemy w numerze czerwcowym.
Pe∏ny regulamin konkursu jest dost´pny do wglàdu w siedzibie redakcji

B¸ w Warszawie, przy ulicy Kaliskiej 1 m. 9, w dni robocze w godz. 9–15.

Dla kó∏ ∏owieckich

Firma Tagart ufundowa∏a kupony na odzie˝ o wartoÊci 3000 z∏:
• dla ko∏a, którego myÊliwi w sezonie 2009/10 pozyskajà najwi´kszà liczb´ lisów w przeliczeniu

na 100 ha powierzchni obwodów ∏owieckich,

• dla ko∏a, które pozyska najwi´kszà liczb´ lisów bez wzgl´du na wielkoÊç obwodów.

Dla myÊliwych indywidualnych

Dla myÊliwego, który w sezonie 2009/10 strzeli najwi´cej lisów, firma Hubertus
z Bia∏egostoku ufundowa∏a sztucer CZ 527 Varmint kal. 223 Rem. o wartoÊci
2800 z∏. Ponadto, podobnie jak w poprzednich edycjach, Antoni Jankowski, w∏aÊciciel
firmy Antia z ¸odzi, ufundowa∏ medal „Lisowi stop” oraz z∏oty kordelas.
Zwyci´zca otrzyma tak˝e tytu∏ „Lisiarz sezonu 2009/10”.

G∏ówna nagroda dla myÊliwych

indywidualnych: sztucer CZ 527 Varmint

kal. 223 Rem. o wartoÊci 2800 z∏

G∏ówna nagroda w kategorii „najlepszy norowiec”
sztucer Heym SR 21 Terrier o wartoÊci 6400 z∏

UWAGA!

W konkursie „Lisiarz sezonu” og∏aszamy – wraz z Klubem Niemieckiego Teriera MyÊliwskiego – jeszcze jednà kategori´:

„najlepszy norowiec”, dla myÊliwych b´dàcych w∏aÊcicielami rodowodowego norowca. Zwyci´zcà zostanie w∏aÊciciel najefektywniejszego
norowca w sezonie 2009/10. Liczy si´ tu ogólna liczba lisów, jenotów i borsuków wyp∏oszonych przez danego psa i strzelonych przez polujàcych

z nim myÊliwych. Nagrodà w tej kategorii jest sztucer Heym SR 21 Terrier o wartoÊci 6400 z∏, ufundowany przez Krzysztofa R´barza,

w∏aÊciciela Nadnoteckiej Hurtowni Sprz´tu MyÊliwskiego w Chodzie˝y.

„LISOWI STOP”

Konkurs dla myÊliwych i kó∏ ∏owieckich

08 lufy ( NS 2009) 14/10/2009 10:29 Page 11