W

ostatnim 25-leciu wyraźnie wzrosła waga problemu ochrony
wód. Wiąże się to głównie z rozwojem przemysłu wodochłon-

nego, ze wzrostem usług w aglomeracjach miejskich oraz z nieprze-
strzeganiem zasad jej ochrony. Każdy z odbiorców różni się pod
względem wielkości poboru wody, sposobu użytkowania i stopnia
zużycia oraz pod względem dynamiki wzrostu zapotrzebowania na
wodę. W chwili obecnej przemysł jest największym użytkownikiem
wody. Ludności jest ona potrzebna jako napój, nieodzowny składnik
pokarmów, środek do utrzymania czystości ciała, odzieży, otoczenia
oraz w dość znacznej skali do ochrony zdrowia. Dla wymienionych
potrzeb konieczna jest nie tylko odpowiednia ilość wody, ale i odpo-
wiednia jej jakość. Uwzględniać więc należy:
– skład wody i jego zmienność na skutek uzdatniania,
– obecność mikroelementów pochodzenia naturalnego,
– smak i zapach,
– walory higieniczne,
– sposoby magazynowania i przesyłania.

Szczególnie do ostatniej pozycji można odnieść nieustanne

poszukiwania nowych, lepszych technologii rur, rezerwuarów
i nowych sposobów czerpania wody. Jakość wody przeznaczonej
do spożycia określa Rozporządzenie Ministerstwa Zdrowia z dnia
29.03.2007 r. (Dz.U. 61, poz. 417). W rozporządzeniu jest mowa
o wodzie bezpiecznej dla zdrowia, nie zawierającej mikroorga-
nizmów chorobotwórczych, pasożytów oraz bakterii wskaźni-
kowych i substancji chemicznych nie przekraczających stężeń

ujętych w tabeli 1 i 2. Woda nie powinna też mieć agresywnych
właściwości korozyjnych.

W odniesieniu więc do powyższego rozporządzenia, biorąc pod

uwagę przeznaczenie wody, należy szczegółowo przeanalizować jej
zastosowanie pod kątem wartości zmiennych niektórych parametrów
i wskaźników ją charakteryzujących. Np. woda używana w przemyśle
papierniczym musi charakteryzować się niższą zawartością żelaza
i manganu, a z kolei woda do wytwarzania pary – niską twardością.

Woda w szpitalu

W przypadku wielu wybranych procedur medycznych mamy do
czynienia z wysokim zróżnicowaniem zastosowania wody. Po-
cząwszy od prostych czynności higienicznych (mycie rąk, pranie),
skończywszy na przygotowaniu płynów infuzyjnych, czy też do stacji
dializ. W związku z powyższym wodę używamy w następujących
miejscach szpitala:
– oddziały szpitala,
– pracownie płynów infuzyjnych,
– apteki,
– stacje dializ,
– centralne sterylizatornie i bloki operacyjne,
– laboratoria,
– kuchnie mleczne,
– kuchnie szpitalne,
– pralnie,

Parametry i wskaźniki

Jednostka miary

Dopuszczalne zakresy wartości

Barwa

mgPt/dm

3

15

Mętność

NTU

1

Odczyn

pH

6,5-9,5

Przewodność (w 20°C)

μS/cm

2500

Azotany

mg/dm

3

50

Węgiel organiczny

mg/dm

3

5,0

Sód/Glin

mg/dm

3

200/0,200

Mangan

mg/dm

3

0,05

Chlorki

mg/dm

3

250

Siarczany

mg/dm

3

250

Twardość (CaCO

3

)

mg/dm

3

60-500

Żelazo

mg/dm

3

0,2

Tabela 2. Wymagania fizykochemiczne i organoleptyczne, jakim powinna odpowiadać woda

Wskaźnik jakości wody

Najwyższa dopuszczalna wartość wskaźnika

w próbce wody pobranej w miejscu czerpania
przez konsumentów i/lub podawania wody do

sieci oraz w zbiornikach

Liczba bakterii (jtk)

Objętość próbki (ml)

Escherichia coli

0

100

Bakterie grupy coli

(1)

0

100

Pseudomonas aeruginosa

0

100

Enterokoki (paciorkowce kałowe)

0

100

Legionella sp.

(2)

<100

1000

Clostridium perfringens

(łącznie ze sporami)

(3)

0

100

Ogólna liczba bakterii w 36 ±2

o

C po 48h

50

1

Ogólna liczba bakterii w 22 ± 2

o

C po 72h

100

1

Tabela 1. Wymagania mikrobiologiczne, jakie powinna spełniać woda

(1)

Dopuszcza się pojedyncze bakterie wykrywane sporadycznie, nie w kolejnych próbkach, do 5% pró-

bek w ciągu roku.

(2)

Od 1 stycznia 2008 r. należy badać w ciepłej wodzie w budynkach zamieszkania

zbiorowego i zakładach opieki zdrowotnej zamkniętej.

(3)

Należy badać w wodzie pochodzącej z ujęć

powierzchniowych i mieszanych, a w przypadku przekroczenia dopuszczalnych wartości zbadać, czy
nie ma zagrożenia innymi mikroorganizmami chorobotwórczymi, np. Cryptosporidium.

Miejsce przeznaczenia

wody uzdatnionej

Wejściowe rodzaje zanieczyszczeń

podlegające usunięciu

Nieorganiczne

Organiczne

Chlorki, siarczyny

Zw

. ż

elaza, manganu

Tlenek krzemu

Azotan, fluor

Chlor

, amoniak

Metale ci

ęż

kie

Jony wapnia, magnezu

Bakterie

Pyrogeny

Płyny infuzyjne

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

Myjnie i wytwornice pary

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

Końcowe płukanie butelek

– płyny infuzyjne

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

Zasilanie destylatorów

x

x

x

Mycie szkła recepturowego

– apteka

x

x

x

Receptura – apteka

x

x

x

x

x

x

x

x

x

Płukanie szkła aptecznego

x

x

x

x

x

x

x

x

x

Zasilanie sztucznej nerki

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

Myjnie i wytwornice pary

– CSiD, laboratorium

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

Końcowe płukanie narzędzi – CSiD

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

Myjnie butelek, smoczków

x

x

x

x

x

x

x

x

x

Pokarmy i napoje dla dzieci

x

x

x

x

x

Sporządzanie posiłków

– kuchnia szpitala

x

x

x

x

x

Pralnice i wytwornice pary

x

x

x

Woda w balneologii

x

x

x

x

x

Woda do akumulatorów

– warsztaty

x

x

x

x

x

x

x

x

Zasilanie kotłów – kotłownia

x

x

x

Nawilżacze – klimatyzatornia

x

x

x

Roztwory fotograficzne

– pracownia rentgenowska

x

x

x

x

x

x

x

x

x

Tabela 3. Zanieczyszczenia wody pitnej i zakres ich usuwania w odniesieniu
do miejsc przeznaczenia

22

OPM 3/2008

TECHNIKA – TECHNOLOGIA

Woda i jej znaczenie

w procedurach medycznych

– balneologia,
– warsztaty,
– kotłownie,
– klimatyzatornie,
– pracownie rentgenowskie.

W wymienionych komórkach na ogół mamy do czynienia z zapo-

trzebowaniem na wodę czystą chemicznie i mikrobiologicznie.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 10.11.2006r. (Dz.U. 213,

poz. 1568): „w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod
względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia
zakładu opieki zdrowotnej” wskazuje na potrzebę doprowadzenia
wody o stopniowanym poziomie oczyszczenia do miejsc działalności
szpitalnej, które charakteryzują się zróżnicowanym wykorzystaniem,
co zostało ujęte w tabeli 3.

Z analizy zawartych w niej informacji wynika, że większość

komórek szpitala należy zaopatrywać w wodę demineralizowaną,
ponieważ stacje dializ, apteki, laboratoria, bloki operacyjne, pracownie
diagnostyki endoskopowej, kuchnie mleczne, centralne sterylizatornie
i dezynfektornie coraz częściej są wyposażane w aparaturę o wysokiej
technologii, która wymaga odpowiedniej jakości wody.

Woda oczyszczona, o różnym stopniu czystości chemicznej i mikrobio-

logicznej, pozwoli na uzyskanie wysokiej jakości procedur medycznych
oraz korzyści, jakie w związku z tym można odnieść wobec:
– utrzymania dobrej kondycji urządzeń;
– wydłużania ich żywotności;
– obniżania kosztów eksploatacyjnych;
– otrzymywania wysokiej jakości mediów potrzebnych do funkcjono-

wania innej aparatury, pozostających z nimi w ścisłej korelacji, np.
sprzęt laboratoryjny, wytwornice pary, myjnie–dezynfektory;

– zmniejszenia środków chemicznych i uzyskiwania czystych roz-

tworów do mycia, dezynfekcji oraz prania.

Decyzja o zakupie

Woda wodociągowa zasilająca szpital na ogół nie stanowi właściwego
źródła zasobów nadających się do wykorzystania jej w wielu proce-
sach działalności szpitala. Dyrekcja stoi więc przed dylematem, czy
opłacalne jest sukcesywne wyposażanie placówki w kolejne urządze-
nia do uzdatniania wody dla istniejącej aparatury, czy lepiej będzie
zdecydować się na zbilansowanie potrzeb wszystkich użytkowników
wody oczyszczonej. Rozważając zakup, pozornie tańsze wydaje się
sukcesywne doposażenie, gdyż kosztuje to mniej w danej chwili.
Problem jednak powraca w sytuacji konieczności zakupu kolejnego
urządzenia wymagającego wody uzdatnionej lub wielu przeglądów
serwisowych i napraw. Dlatego też, uwzględniając wszystkie potrzeby,
zasadnym wydaje się być jednorazowy zakup urządzeń do centralnego
zaopatrywania szpitala w wodę do celów medycznych. W momencie
podejmowania decyzji o zakupie należy się zastanowić nad wyborem
miejsca, które będzie stanowić centrum produkcyjne. Należy również
uwzględnić sieć rozprowadzającą wodę do punktów docelowych
o różnym stopniu zapotrzebowania ilościowego i jakościowego oraz
założyć możliwość poboru wody w wyznaczonych miejscach szpitala
dla szeregu odbiorców o mniejszym zapotrzebowaniu.

Proces uzdatniania wody na różnym poziomie wymaga zastoso-

wania wieloetapowości przy użyciu dość znacznej grupy urządzeń.
Wspomniane centrum będzie wymagało wyposażenia w następującą
aparaturę:
1. Wstępne oczyszczanie wody:

– filtr piaskowy lub świecowy usuwa zanieczyszczenia mecha-

niczne,

– odżelaziacz – usuwa żelazo i mangan,
– filtr węglowy – usuwa związki organiczne, chlor, nieprzyjemny

zapach i poprawia smak wody,

– zmiękczacz – tworzy osady łatwo usuwalne.

2. Urządzenia do demineralizacji metodą odwróconej osmozy – usu-

nięciu ulega ponad 96% soli mineralnych i bakterii.

3. Urządzenia do magazynowania, sanityzacji i rozprowadzania

wody:

23

OPM 3/2008

TECHNIKA – TECHNOLOGIA

– zbiornik do magazynowania wody oczyszczonej,
– zespół hydroforowy do rozprowadzania wody oczyszczonej,
– lampa ultrafioletowa (UV) do sanityzacji,
– instalacja z PCW do ciśnieniowego rozprowadzania wody

oczyszczonej (jednoprzewodowa lub cyrkulacyjna).

W praktyce szpitalnej stosuje się następujące metody deminera-

lizacji wody:
– metoda termiczna (destylacja),
– odwrócona osmoza,
– metoda wymiany jonowej.

Najnowocześniejsze sposoby destylacji wody odbywają się przy

użyciu termokompresyjnych lub wielokolumnowych destylatorów
„multi-effect”. Destylatory termokompresyjne są wysoce oszczędne
– przy produkcji 1 litra wody destylowanej dają tylko ok. 1 litr wody
odprowadzanej do ścieku. Do grupy urządzeń związanych z produkcją
wody destylowanej należy zaliczyć:
– zbiornik magazynowy ze stali kwasoodpornej, z izolacją termiczną

i pompą cyrkulacyjną do przechowywania wody destylowanej
w stanie apirogennym, w temperaturze ok. 800°C,

– instalację cyrkulacyjną ze stali kwasoodpornej, z izolacją termiczną,

do ciśnieniowego rozprowadzania wody destylowanej.
W przypadku potrzeby użycia wody jałowej należy wodę destylo-

waną przechowywać w stanie gorącym. Według Farmakopei Polskiej
taka woda odpowiada wymaganiom – aqua purificata i aqua pro
injectione (po wysterylizowaniu).

Sterylizacja i dezynfekcja

Bodaj największymi użytkownikami wody demineralizowanej są
centralne sterylizatornie i dezynfektornie. Dla ich potrzeb woda
powinna spełniać warunki uwzględnione w tabeli 3 (s. 22) oraz
wymagania zawarte w Normie PN-EN 285:2006 (U): Sterylizacja.
Sterylizatory na parę wodną. Duże sterylizatory, i PN-EN 14180:
Sterylizatory do celów medycznych na niskotemperaturową parę
wodną i formaldehyd. Wymagania i badania.

Para wodna używana w procesach sterylizacji powinna być

wytworzona z wody oczyszczonej z soli i z gazów nie ulegających
skraplaniu. Ma to szczególne znaczenie w sterylizacji wyrobów
o budowie wąskokanałowej i porowatych. Właśnie w tych wyro-
bach, w przypadku wody nawet o niewielkiej zawartości gazów,
podczas sterylizacji separują się wspomniane gazy, uniemożliwiając
osiągnięcie właściwych parametrów sterylizacji. Przeprowadzanie
procesów sterylizacyjnych, w dobie pojawiania się coraz większej
liczby tego typu wyrobów, wymaga wody powstającej metodą od-
wróconej osmozy i przechowywanej w stanie gorącym. Kolejnym
ważnym dysponentem wody demineralizowanej w dużych ilościach
są myjnie-dezynfektory do wyrobów medycznych. Również i one
wymagają standaryzacji wg Normy EN ISO 15883 1-5, określającej
maszynowe mycie i dezynfekcję. Stawia ona wysokie wymagania
wodzie używanej w procesie tworzenia roztworów myjących
i w końcowym etapie płukania.

Na koniec chciałbym jeszcze kilka słów poświęcić bardzo ważnemu

zagadnieniu związanemu z systemem zarządzania jakością. W sytuacji
powołania do życia centralnej stacji uzdatniania wody szczególnego
znaczenia nabiera nadzór techniczny i sanitarny nad aparaturą w niej
zainstalowaną. Koniecznym wydaje się prowadzenie dziennika pracy
stacji. Pozwala on na systematyczne dokonywanie wpisów z kontroli
mierników poszczególnych procesów, pomiarów niektórych parame-
trów fizykochemicznych wody (temperatury, przewodności, twardości,
pH, zawartości chlorków i żelaza). Wiele wartości, np. twardość wody
zmiękczonej, przewodność, ciśnienie na poszczególnych stopniach
uzdatniania, przepływy, czas pracy urządzeń, wymaga codziennej
kontroli. Im więcej krytycznych parametrów wynikających z pracy
urządzeń zmierzymy, tym lepiej ocenimy poprawność pracy stacji
i szybciej stwierdzimy jej niesprawności, co pozwoli uniknąć niepo-
trzebnych wyższych kosztów serwisowania.

‰

W

ALDEMAR

O

LSZAK

24

OPM 3/2008

TECHNIKA – TECHNOLOGIA