Programy tematyczne – zastosowania
Łukasz Kacperczyk
Dowiedz się, jak działają i do czego służą programy tematyczne.
Wstęp
W czasach, kiedy fotografowaliśmy jeszcze aparatami małoobrazkowymi, szczytem ułatwienia życia
użytkownikowi był tryb Auto, w którym aparat sam wybierał czas otwarcia migawki i otwór przysłony.
Rewolucja cyfrowa znacznie zwiększyła liczbę parametrów, które ustawia się przed wykonaniem
zdjęcia, co rozszerzyło możliwości precyzyjnego dostosowania wyglądu fotografii do naszych
upodobań. Dzięki zautomatyzowaniu wyboru takich parametrów, jak ekwiwalent czułości, kontrast i
nasycenie kolorów oraz systemom takim jak rozpoznawanie twarzy możliwe stało się przygotowanie
zestawów takich ustawień, które najlepiej sprawdzają się w konkretnej sytuacji. Tak powstały
programy tematyczne, czyli łatwo identyfikowalne tryby automatycznej pracy aparatu,
dostosowujące wszystkie ustawienia do fotografowanej sceny, dzięki czemu zdjęcia prosto z aparatu
mogą być gotowe np. do wydrukowania, bez konieczności obróbki komputerowej. Programy
tematyczne wpływają jednak nie tylko na parametry zmieniające wygląd obrazu – w niektórych
wypadkach znacznie ułatwiają fotografowanie i wykonanie zdjęcia, o jakim marzymy.
Program programowi nierówny
Większość aparatów cyfrowych (wyłączając lustrzanki dla zawodowców) oferuje użytkownikom kilka
automatycznych trybów pracy: Auto, Program i programy tematyczne. Pierwszy oddaje całą władzę
aparatowi – użytkownik nie musi (a zazwyczaj nawet nie może) ustawiać żadnych parametrów.
Drugi to o wiele bardziej wszechstronna opcja, ponieważ aparat staje się odpowiedzialny jedynie za
czas otwarcia migawki i przysłonę. Wszystkie pozostałe parametry (jak czułość, tryb pracy lampy
błyskowej, nasycenie kolorów itp.) ustawia użytkownik. Jest to najlepszy wybór dla osób, które boją
się korzystać z preselekcji czasu lub przysłony i trybu w pełni manualnego, ponieważ zazwyczaj
Program umożliwia przesunięcie pary czas – przysłona za pomocą pokrętła nastawczego, zachowując
tę samą ilość światła, która dociera do matrycy światłoczułej (mówimy wtedy o programie z fleksją).
Dzięki temu fotograf ma duży wpływ na parametry zdjęcia, ale nie rezygnuje z pomocy aparatu przy
wyborze odpowiednich parametrów ekspozycji.
Trzecia możliwość (czyli programy tematyczne) wymaga od użytkownika jedynie określenia, jaką
sytuację fotografuje. Do wyboru jest od kilku do kilkunastu możliwości: sport, portret, krajobraz,
plaża/śnieg itd. Niektórzy producenci przesadzają z liczbą opcji i zdarza się, że jest ich ponad 40 (!),
ale to już naprawdę zbytek, który utrudnia, zamiast ułatwiać, fotografowanie. Znacznie szybciej
byłoby samodzielnie ustawić parametry zdjęciowe, niż znaleźć w takim gąszczu program odpowiedni
do danej sytuacji.
Programy tematyczne pozwalają szybko dostosować ustawienia aparatu do konkretnych sytuacji
zdjęciowych, np. zachodu słońca.
Po lewej tarcza trybów pracy Nikona Coolpix P6000 – dostęp do programów tematycznych zapewnia
pozycja SCENE, która wywołuje odpowiednie menu. Po prawej przykład z lustrzanki Nikon D90, która
umożliwia wybór programu bezpośrednio na tarczy trybów.
Jeśli chodzi o poziom automatyzacji, programy tematyczne idą znacznie dalej niż program ogólny.
Zmieniają bowiem nie tylko parametry ekspozycji (czas i przysłonę), ale też ISO (np. w trybie wysokiej
czułości), balans bieli czy nasycenie kolorów (nawet selektywnie!). Dlatego ze wszystkich
automatycznych trybów pracy aparatów cyfrowych to właśnie programy tematyczne pozwalają
zapisać na karcie pamięci zdjęcia „gotowe”, czyli takie, których teoretycznie nie trzeba już obrabiać w
komputerze.
Warto pamiętać, że niektóre programy tematyczne wpływają przede wszystkim na wygląd zdjęcia,
zmieniając parametry obrazowe, podczas gdy inne ułatwiają samo fotografowanie – np. włączając
system wykrywania twarzy w programie portretowym (co przyspiesza ustawienie ostrości na twarz
portretowanej osoby) lub wybierając jak najkrótszy czas otwarcia migawki w programie sportowym
(dzięki czemu unikniemy poruszenia zdjęcia).
Jest jeszcze jedna opcja, łącząca pełną automatykę z programami tematycznymi, ale o niej kilka słów
później – w ramce.
Podpowiedzi
Wielu producentów decyduje się na dodatkowy krok ułatwiający korzystanie z programów
tematycznych. Po wejściu w menu wyboru programu na ekranie wyświetlają się krótkie opisy
zastosowań poszczególnych programów. Często towarzyszą im przykładowe zdjęcia. Dzięki temu
nawet najbardziej początkujący użytkownik nie powinien mieć problemów z wybraniem trybu pracy
odpowiedniego do danej sytuacji.
Automatyka
Gdyby podpowiedzi opisane w poprzedniej ramce okazały się niewystarczające, możemy skorzystać z
coraz powszechniejszego „nadprogramu”, czyli trybu, który sam wybiera odpowiedni program
tematyczny. Procesor aparatu przejmuje rolę użytkownika i na podstawie danych ze swoich
systemów pomiarowych (np. pomiaru światła, wykrywania twarzy) sam identyfikuje fotografowaną
scenę, a następnie dostosowuje do niej parametry zdjęciowe, decydując się na któryś z gotowych
zestawów ustawień.
Konkrety
Sposób dostępu do programów tematycznych zależy od aparatu. W amatorskich lustrzankach
cyfrowych wyboru dokonujemy zazwyczaj za pomocą tarczy trybów pracy umieszczonej na górnym
panelu. W cyfrówkach kompaktowych również czasem występuje tarcza trybów, ale ze względu na
wymiary aparatu zazwyczaj programy są dostępne dopiero po wybraniu ich z menu wywoływanego
odpowiednim przyciskiem. Pierwszy sposób dostępu jest szybszy i wygodniejszy (daje m.in.
bezpośredni podgląd ustawienia, które jest w danej chwili aktywne), ale menu też ma swoje zalety –
pozwala choćby na znaczne zwiększenie wyboru programów (6–7 opcji na tarczy trybów to
maksimum balansujące na granicy czytelności, podczas gdy w menu może ich być, ile dusza
zapragnie).
Poniżej zamieszczamy krótkie opisy podstawowych programów tematycznych na przykładzie Nikona
Coolpix P6000. Inne aparaty mogą się pod tym względem różnić, a każdy producent przyjmuje swoją
filozofię. Jednak podstawowe założenia się nie zmieniają – szczegóły znajdziemy w instrukcji obsługi
aparatu.
Portret
Służy do wykonywania zdjęć portretowych. Jeśli aparat jest wyposażony w system wykrywania
twarzy, w tym programie włącza go automatycznie, dzięki czemu ustawia ostrość właśnie na twarze
fotografowanych osób. Ustawienia parametrów obrazowych (kontrast, nasycenie barw itp.) są
regulowane tak, by zapewnić jak najłagodniejsze i najwierniejsze oddanie koloru skóry. Aparat stara
się ustawić jak najmniejszą liczbę przysłony, co w połączeniu z długą ogniskową (wybieranym już
przez użytkownika ustawieniem tele) daje małą głębię ostrości, dzięki czemu wyodrębnia
fotografowaną postać z nieostrego tła. Lampa błyskowa jest automatycznie ustawiana w tryb redukcji
efektu czerwonych oczu.
Sport
Do fotografowania sportu. Aparat pracuje w trybie ciągłego autofocusa – ostrość jest ustawiana na
bieżąco, do momentu naciśnięcia spustu migawki do połowy. Lampa błyskowa jest wyłączona ze
względu na tryb seryjnej rejestracji zdjęć. Aparat stara się ustawić jak najkrótszy czas otwarcia
migawki, żeby uniknąć poruszenia fotografowanego obiektu.
Portret nocny
Do wykonywania zdjęć portretowych nocą. Aparat korzysta z systemu wykrywania twarzy. Zdjęcia są
wykonywane przy użyciu lampy błyskowej pracującej w trybie redukcji efektu czerwonych oczu.
Należy skorzystać ze statywu lub solidnego podparcia, ponieważ fotografujemy przy długim czasie
otwarcia migawki, niezbędnym do właściwego naświetlenia tła, do którego nie dotrze światło flesza.
Ze względu na długi czas otwarcia migawki aktywowana jest funkcja redukcji szumów, co zwiększa
odstęp między kolejnymi zdjęciami.
Plaża / śnieg
Do fotografowania na plaży, zaśnieżonych stokach górskich lub w innych sytuacjach, w których
dominuje bardzo mocne światło (np. odbijające się od powierzchni wody). Wybór tego programu
informuje aparat, że należy uważać na niedoświetlenie zdjęcia (duże jasne powierzchnie potrafią
zmylić światłomierz). Program tematyczny Plaża/śnieg przyda się nie tylko nad morzem i na
zaśnieżonych stokach, ale też zimą w mieście.
Krajobraz
Służy do fotografowania pejzaży, zarówno miejskich, jak i naturalnych. Ostrość jest ustawiana na
nieskończoność. Lampa błyskowa jest wyłączona. Nasycenie kolorów i kontrast zostają podniesione,
żeby zwiększyć atrakcyjność i wyrazistość zdjęcia.
Krajobraz nocny
Czyli fotografia pejzażowa nocą. Lampa błyskowa jest wyłączona. Aparat ustawia ostrość na
nieskończoność. Długi czas otwarcia migawki wymusza skorzystanie ze statywu lub innego solidnego
oparcia (np. ulicznej latarni) i aktywuje redukcję szumów.
Makro
Do fotografowania małych obiektów z małych odległości. Aparat automatycznie wybiera tryb ostrości
„makro”, który umożliwia ostrzenie już od kilku centymetrów od przedniej soczewki obiektywu (w
zależności od modelu aparatu i ustawień obiektywu). Lampa błyskowa pracuje w trybie
automatycznym, ale należy pamiętać, że przy małych odległościach przedmiotowych światło
wbudowanego flesza może zasłonić obiektyw, który rzuci cień na fotografowany przedmiot.
Zdjęcie pod światło
Przydatny, kiedy główne źródło światła znajduje się za fotografowanym obiektem. Aparat ustawia
ostrość w centralnym punkcie AF i doświetla pierwszy plan wbudowaną lampą błyskową (błysk
wymuszony).
Jak widać, producenci aparatów zadbali o to, żeby ze sprzętu ich marki mogły korzystać również
osoby, które o fotografii wiedzą niewiele lub praktycznie nic. Wystarczy wówczas dopasować
program tematyczny do sytuacji, którą fotografujemy. I nie ma nic złego w tym, że korzystamy z
udogodnień możliwych dzięki rozwojowi techniki. Pamiętajmy jednak, że automatyka nie zrobi za nas
wszystkiego i dopiero znajomość podstawowych zagadnień fotograficznych pozwoli świadomie
skorzystać z dobrodziejstw techniki.
Uwaga!
Ponieważ programy tematyczne modyfikują wiele parametrów (takich jak nasycenie kolorów,
wyostrzenie, kontrast), są bardzo destruktywne, jeśli chodzi o późniejszą obróbkę w komputerze.
Program tematyczny plus JPEG to prawdziwie diabelska i, niestety, nierozłączna para – z jednej strony
wspólnie tworzą „gotowe” zdjęcia, które od razu możemy pokazać znajomym, z drugiej muszą w tym
celu odrzucić mnóstwo informacji obrazowych, które bardzo by się przydały, gdyby zdjęcie wymagało
jednak pewnej korekty w programie graficznym. Uważajmy więc, by to pozornie pożyteczne
marnotrawstwo nie uniemożliwiło osiągnięcia pożądanych rezultatów, zamiast je ułatwić.
Pułapka
Programy tematyczne zwalniają użytkownika z obowiązku wyboru parametrów zdjęciowych, które
najlepiej sprawdzą się w danej sytuacji. Jednak prowadząc nas za rączkę, przykuwają się do nas
kajdankami, czyli odbierają wolność wyboru. Decydując się na fotografowanie aparatem z
ustawionym np. programem sportowym lub portretowym, godzimy się na zablokowanie pewnych
parametrów i fakt, że aparat wybierze np. jak najkrótszy czas otwarcia migawki (w programie
sportowym) lub będzie ustawiał ostrość w trybie wykrywania twarzy (w programie portretowym).
Dlatego zawsze warto się zastanowić, czy na pewno jest sens korzystać z programu tematycznego,
czy może lepiej byłoby wybrać ogólny tryb programowy, w którym użytkownik może zmieniać
wszystkie parametry (poza czasem otwarcia migawki i przysłoną, rzecz jasna).
Tekst: Łukasz Kacperczyk
Zdjęcia: Krystian Bielatowicz