opiekun_w_domu_pomoc_społ_346[04].O1.05

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1.

Materiał nauczania

4.1.2.

Pytania sprawdzające

4.1.3.

Ćwiczenia

4.1.4.

Sprawdzian postępów

4.2. Obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bhp

4.2.1.

Materiał nauczania

4.2.2.

Pytania sprawdzające

4.2.3.

Ćwiczenia

4.2.4.

Sprawdzian postępów

4.3. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w placówkach działających na

rzecz osób niepełnosprawnych

4.3.1.

Materiał nauczania

4.3.2.

Pytania sprawdzające

4.3.3.

Ćwiczenia

4.3.4.

Sprawdzian postępów

4.4. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

4.4.1.

Materiał nauczania

4.4.2.

Pytania sprawdzające

4.4.3.

Ćwiczenia

4.4.4.

Sprawdzian postępów

4.5. Środki ochrony indywidualnej

4.5.1.

Materiał nauczania

4.5.2.

Pytania sprawdzające

4.5.3.

Ćwiczenia

4.5.4.

Sprawdzian postępów

4.6. Ochrona przeciwpożarowa

4.6.1.

Materiał nauczania

4.6.2.

Pytania sprawdzające

4.6.3.

Ćwiczenia

4.6.4.

Sprawdzian postępów

4.7. Ergonomiczne kształtowanie stanowiska pracy

4.7.1.

Materiał nauczania

4.7.2.

Pytania sprawdzające

4.7.3.

Ćwiczenia

4.7.4.

Sprawdzian postępów

4.8. Organizacja działań ratunkowych – „łańcuch ratunkowy”

4.8.1.

Materiał nauczania

4.8.2.

Pytania sprawdzające

4.8.3.

Ćwiczenia

4.8.4

Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Ocena stanu poszkodowanego

4.9.1.

Materiał nauczania

4.9.2.

Pytania sprawdzające

4.9.3.

Ćwiczenia

4.9.4.

Sprawdzian postępów

4.10. Udzielanie pierwszej w nagłych wypadkach i zachorowaniach

4.10.1. Materiał nauczania

4.10.2. Pytania sprawdzające

4.10.3. Ćwiczenia

4.10.4. Sprawdzian postępów

4.11. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa

4.11.1. Materiał nauczania

4.11.2. Pytania sprawdzające

4.11.3. Ćwiczenia

4.11.4. Sprawdzian postępów

4.12. Apteczka pierwszej pomocy

4.12.1. Materiał nauczania

4.12.2. Pytania sprawdzające

4.12.3. Ćwiczenia

4.12.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielania pierwszej pomocy.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności, które powinieneś mieć opanowane, aby
przystąpić do realizacji programu jednostki modułowej,

−

cele kształcenia jednostki modułowej,

−

materiał nauczania umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń
i zaliczenia sprawdzianów,

−

pytania sprawdzające, na które powinieneś odpowiedzieć przed przystąpieniem do
wykonywania ćwiczeń

−

ćwiczenia, które zawierają polecenie, sposób wykonania oraz zalecane wyposażenie
stanowiska pracy. Wykonując poszczególne ćwiczenia, ukształtujesz umiejętności
określone w programie jednostki modułowej,

−

sprawdzian  postępów,  który  pozwoli  Ci  określić  zakres  poznanej  wiedzy  i  stopień
ukształtowania umiejętności. Jeżeli Twoje odpowiedzi będą pozytywne, to będziesz mógł
przejść  do  następnego  tematu,  jeżeli  nie,  to  sprawdzian  postępów  pozwoli  Ci  wskazać,
jakie  wiadomości  powinieneś  powtórzyć,  lub  jakie  ćwiczenia  wykonać  ponownie,  by
ukształtować potrzebne umiejętności.

−

sprawdzian  osiągnięć,  który  znajduje  się  na  końcu  jednostki  modułowej,  umożliwi  Ci
sprawdzenie, czy dobrze opanowałeś program jednostki. Jest on przygotowany w formie
przykładowego  testu,  zawiera  instrukcję  dla  ucznia  oraz  zestaw  zadań  testowych.
Wszystkie  zadania  zamieszczone  w  teście  obejmują  treści  objęte  programem  nauczania
oraz sprawdzają, czy osiągnąłeś założone w programie jednostki modułowej cele,

−

literaturę, skorzystanie z niej umożliwi Ci pogłębienie wiedzy z zakresu programu
jednostki modułowej.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

346[04].O1.02

Doskonalenie

umiejętności

interpersonalnych

346[04].O1

Podstawy świadczenia

usług socjalnych

346[04].O1.01

Charakteryzowanie

psychofizycznych

i społecznych aspektów

rozwoju człowieka

346[04].O1.03

Kształtowanie

umiejętności

rozwiązywania

problemów

346[04].O1.05

Stosowanie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy

oraz udzielanie pierwszej pomocy

346[04].O1.04

Prowadzenie profilaktyki

i promocji zdrowia

346[04].O1.06

Stosowanie przepisów prawa

w działalności socjalnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

dokonywać oceny swoich umiejętności,

−

komunikować się i pracować w zespole,

−

analizować treść działania,

−

samodzielnie podejmować decyzje,

−

uzasadniać działanie na podstawie określonej teorii, planować czynności,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

wyszukiwać, selekcjonować, porządkować, przetwarzać i przechowywać informacje
niezbędne do wykonywania zadań zawodowych,

−

interpretować założenia teoretyczne i stosować je w praktyce,

−

interpretować wyniki doświadczeń i dokonywać uogólnień,

−

charakteryzować zjawiska fizyczne,

−

charakteryzować zjawiska biologiczne,

−

identyfikować elementy anatomii człowieka,

−

identyfikować podstawowe funkcje organizmu człowieka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

zinterpretować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie przestrzegania przepisów bhp,

−

określić prawa i obowiązki pracownika w zakresie przestrzegania przepisów bhp,

−

rozpoznać zagrożenia związane z wykonywaną pracą,

−

zastosować środki ochrony indywidualnej,

−

podjąć działania w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcja
przeciwpożarową,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii i higieny pracy,

−

udzielić pierwszej pomocy w urazach i nagłych zachorowaniach zgodnie
z obowiązującymi standardami,

−

wykonać resuscytację krążeniowo-oddechową,

−

wyposażyć apteczkę pierwszej pomocy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Sprawny system, umożliwiający zapewnienie bezpieczeństwa i higieny w miejscu pracy

jest jednym z niezbędnych warunków wypełnienia ustawowych obowiązków państwa
w stosunku do jego obywateli.

Nieodłącznym elementem systemu ochrony pracy jest prawo pracy rozumiane jako

przepisy  Kodeksu  pracy  oraz  przepisy  innych  ustaw  i  aktów  wykonawczych,  określających
prawa  i obowiązki  pracowników  i  pracodawców, a  także  postanowienia  układów  zbiorowych
pracy  i innych  opartych  na  ustawie  porozumień  zbiorowych,  regulaminów  i  statutów
określających  prawa  i  obowiązki  stron  stosunku  pracy.  Hierarchia  aktów  prawnych
obowiązujących w naszym kraju, z uwzględnieniem specyficznych aktów prawa pracy wygląda
następująco [15]:
1.  Konstytucja RP.
2.  Ustawy, w tym Kodeks Pracy.
3.  Akty wykonawcze do ustaw, w tym głównie rozporządzenia.
4.  Postanowienia układów zbiorowych, porozumień zbiorowych.
5.  Postanowienia  regulaminów  (w  tym  regulaminu  pracy  oraz  regulaminu  wynagradzania,

statutów).
Prawna ochrona pracy w szerokim rozumieniu obejmuje treść wszystkich norm prawa

pracy, ponieważ wszystkie one ustanawiane są w  interesie pracujących  i służą ochronie tych
interesów.  W  węższym  rozumieniu  pojęcie  prawnej  ochrony  pracy  dotyczy  tej  części  norm
prawa  pracy,  które  służą  bezpośrednio  celom  ochrony  zdrowia  pracowników  przed
niebezpieczeństwami mogącymi powstać w samym procesie pracy. Właściwym przedmiotem
ochrony  pracy  jest  zabezpieczenie  pracownika  przed  szkodliwym  oddziaływaniem
środowiska pracy na jego zdrowie i przed zagrożeniem jego życia. Jest to ten dział przepisów,
który  w  ochronę  przed  niebezpieczeństwami  związanymi  z  procesami  produkcji  bierze  nie
majątkowe interesy pracownika, lecz samą pracę.

Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie bezpieczeństwa

i higieny pracy jest Kodeks Pracy (Ustawa z 26 czerwca 1974 r., Dz.U. z 1998 r. Nr 21,
poz. 94). Pozostałe przepisy ochrony pracy przedstawić można w czterech grupach [15]:

−

przepisy  zapewniające  bezpieczne  i  higieniczne  warunki  pracy  (np.:  Rozporządzenie
Ministra  Pracy  i  Polityki  Socjalnej  z  dnia  26  września  1997  r.  w  sprawie  ogólnych
przepisów  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,

Dz. U. 2003 nr 169 poz. 1650 z późn. zm.;

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie
rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej, Dz. U. 1996
nr 62 poz. 287),

−

przepisy  o  szczególnej  ochronie  pracy  kobiet  (np.  Rozporządzenie  Rady  Ministrów
z dnia  10  września  1996  r.  w  sprawie  wykazu  prac  szczególnie  uciążliwych  lub
szkodliwych dla zdrowia kobiet, Dz. U. 1996 nr 114 poz. 545; Rozporządzenie Ministra
Zdrowia  z  dnia  3  marca  2006  r.  w  sprawie  sposobu  i  trybu  wydawania  zaświadczenia
lekarskiego

stwierdzającego

przeciwwskazania

zdrowotne

wykonywania

dotychczasowej pracy przez pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią, Dz.U.
2006 nr 42 poz. 292),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przepisy  o  szczególnej  ochronie  pracy  młodocianych  (np.:  Rozporządzenie  Rady
Ministrów  z  dnia  24  sierpnia  2004  r.  w  sprawie  wykazu  prac  wzbronionych
młodocianym  i warunków  ich  zatrudniania  przy  niektórych  z  tych  prac,  Dz.  U.  2004
nr 200 poz. 2047; Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 grudnia
2002  r.  w  sprawie  przypadków,  w  których  wyjątkowo  jest  dopuszczalne  zatrudnianie
młodocianych,  którzy  nie  ukończyli  gimnazjum,  osób  nie  mających  16  lat,  które
ukończyły  gimnazjum,  oraz  osób  nie  mających  16  lat,  które  nie  ukończyły  gimnazjum,
Dz. U. 2002 nr 214 poz. 1808),

−

przepisy o organizacji i kompetencjach organów nadzoru nad warunkami pracy.
Przepisy te z uwagi na rolę, jaką spełniają, stanowią jeden z ważniejszych elementów

regulacji stosunków pracy.

Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz zasad

i przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy są przede wszystkim: Państwowa
Inspekcja Pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna, działające na podstawie
odrębnych przepisów.

Państwowa Inspekcja Pracy powołana ustawą z dnia 6 marca 1981 r., posiada szerokie

uprawnienia  w  zakresie  nadzoru  i  kontroli  przestrzegania  przez  pracodawców  prawa  pracy,
a w szczególności: przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących
stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy,
czasu  pracy,  urlopów,  uprawnień  pracowników  związanych  z  rodzicielstwem,  zatrudniania
młodocianych i osób niepełnosprawnych oraz inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony
pracy  w  rolnictwie  indywidualnym.  Gwarancją  niezawisłości  tej  inspekcji  jest
podporządkowanie jej bezpośrednio Radzie Ochrony Pracy, działającej przy Sejmie RP.

W zakresie działań Państwowej Inspekcji Sanitarnej znajduje się natomiast kontrola

higieny pracy i warunków środowiska pracy. Oprócz wymienionych instytucji ważna rolę
odgrywają organy technicznego nadzoru i kontroli, takie jak np. Urząd Dozoru Technicznego
czy Wyższy Urząd Górniczy, których zakres kontroli ma znaczący wpływ na stan
bezpieczeństwa w zakładach pracy [6, 7].

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest prawo pracy?
2. Jaka jest hierarchia aktów prawnych obowiązujących w naszym kraju a dotyczących

ochrony pracy?

3. Jakie instytucje sprawują nadzór i kontrolę w zakresie przestrzegania prawa pracy oraz

zasad i przepisów bhp?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Podane niżej akty prawne dotyczące ochrony pracy przedstaw w odpowiedniej hierarchii.

1.  Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
2.  Regulamin pracy w Domu Emeryta „Druga Młodość” w Cieszynie.
3.  Regulamin wynagradzania w Domu Emeryta „Druga Młodość” w Cieszynie.
4.  Rozporządzenie  Ministra  Pracy  i  Polityki  Socjalnej  z  dnia  28  maja  1996  r.  w  sprawie

rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej.

5. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań

i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego

pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

7. Statut Domu Emeryta „Druga Młodość” w Cieszynie.
8. Układ Zbiorowy Pracy pomiędzy Zarządem Domu Emeryta „Druga Młodość”

w Cieszynie

Zakładową

Organizacją

Związku

Zawodowego

Pracowników

„Gospodarni” z siedzibą w Cieszynie.

9. Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej.
10. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać osoby do pracy w grupie,
2)  określić rodzaje hierarchii podstawowych aktów prawnych dotyczących ochrony pracy,
3)  poklasyfikować podane akty prawne wg rodzajów,
4)  ustalić  hierarchię  wszystkich  aktów.  UWAGA!  –  na  jednym  szczeblu  hierarchii  może  się

znajdować kilka aktów,

5) przygotować plakat,
6) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy w formie plakatu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip – chart.

Ćwiczenie 2

Wykorzystując metodę metaplanu zaproponuj rozwiązanie opisanej sytuacji:
Regulamin wynagradzania w Domu Emeryta „Druga Młodość” w Cieszynie oraz Układ

Zbiorowy  Pracy  pomiędzy  Zarządem  Domu  Emeryta  „Druga  Młodość”  w  Cieszynie
a Zakładową  Organizacją  Związku  Zawodowego  Pracowników  „Gospodarni”  z  siedzibą
w Cieszynie stanowią, iż Pracownicy Domu Emeryta powinni otrzymywać wynagrodzenie do
ostatniego  dnia  miesiąca.  Od  sześciu  miesięcy  wynagrodzenie  wypłacane  jest
z dwutygodniowym opóźnieniem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) dokonać diagnozy aktualnego stanu odpowiadając na pytania „Jak jest? (Jak było?)”.

Odpowiedzi zapisać na karteczkach i przykleić je w wyznaczonym miejscu na plakacie,

3) wskazać możliwości poprawy sytuacji odpowiadając na pytanie „Jak być powinno?”

Propozycję zanotować na karteczkach i przykleić je w odpowiednim miejscu plakatu,

4) zastanowić się nad przyczynami powstałych nieprawidłowości i błędów. Odpowiedzieć

na pytanie: „Dlaczego nie jest (nie było) tak, jak być powinno?” Propozycje zanotować
na karteczkach i przykleić je w wyznaczonym miejscu plakatu,

5) zapisać wnioski na karteczkach i przykleić je w wyznaczonym miejscu na plakacie.

(Zwrócić uwagę, aby wnioski doprowadziły do poprawy sytuacji zgodnie z sugestiami
drugiego pytania: „Jak być powinno?”),

6) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy,
7) wnioski ze wszystkich plakatów zebrać jako wspólne rozwiązanie problemu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru A2 z zaznaczonymi polami dla metaplanu,

−

kolorowe, małe karki papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip – chart.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować pojęcie prawo pracy?



2) określić podstawowe akty prawne dotyczące ochrony pracy?



3) wymienić instytucje powołane do sprawowania nadzoru i kontroli nad

przestrzeganiem prawa pracy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bhp

4.2.1. Materiał nauczania

Podstawowe prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa

i higieny pracy regulują przepisy zawarte w Kodeksie Pracy [17, rozdz. X], a w szczególności
w dziale dziesiątym – Bezpieczeństwo i higiena pracy.
Podstawowe obowiązki pracodawcy
1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie

pracy.

2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie

bezpiecznych  i  higienicznych  warunków  pracy  przy  odpowiednim  wykorzystaniu
osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:
a)  organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
b)  zapewniać  przestrzeganie  w  zakładzie  pracy  przepisów  oraz  zasad  bezpieczeństwa

i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz
kontrolować wykonanie tych poleceń,

c) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez

organy nadzoru nad warunkami pracy,

d) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie

niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

4. W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują swe obowiązki pracownicy

zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:
a)  współpracować ze sobą,
b)  wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy

wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

c) ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku

wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.

Prawa i obowiązki pracownika
1. W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy

i stwarzają  bezpośrednie  zagrożenie  dla  zdrowia  lub  życia  pracownika  albo  gdy
wykonywana  przez  niego  praca  grozi  takim  niebezpieczeństwem  innym  osobom,
pracownik  ma  prawo  powstrzymać  się  od  wykonywania  pracy,  zawiadamiając  o  tym
niezwłocznie przełożonego.

2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, pracownik ma

prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie
przełożonego.

3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia

w tych szczególnym przypadku pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od

wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku,
gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagrożenie dla innych osób.

5. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym

obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:

−

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu

i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom
sprawdzającym,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,

−

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład

w miejscu pracy,

−

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony

indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom

lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich;

−

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku

albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także
inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

−

współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących

bezpieczeństwa i higieny pracy.

Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana:
1) organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy;

2) dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie

z przeznaczeniem;

3) organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie

pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy;

4) dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,

a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem;

5) egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy;

6) zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad

pracownikami.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?
2.  Jakie są podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?
3.  Jakie są podstawowe prawa pracownika w zakresie bhp?
4.  Do czego jest zobowiązana osoba kierująca pracownikami?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wskaż, które z podanych niżej obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

zobowiązany jest wypełniać pracownik:

−

dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,
a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,

−

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,

−

organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

−

organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy;

−

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

−

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,

−

zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować
wykonanie tych poleceń,

−

zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,

−

zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad
pracownikami,

−

zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy,

−

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) określić, jakie podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny

pracy,

3) zapisać wszystkie pomysły na kartce,
4) uporządkować zapisane obowiązki pracownika (odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące

wątpliwości członków grupy),

5) porównać własne propozycje z zapisami w Kodeksie Pracy,
6) zaprezentować efekty pracy na forum grupy w formie plakatu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks Pracy,

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip – chart,

−

małe kartki papieru.

Ćwiczenie 2

Określ podstawowe obowiązki pracodawcy oraz osoby kierującej innymi pracownikami

w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) zapisać po dwie, różne propozycje obowiązków pracodawcy i osoby kierującej

pracownikami na przygotowanych kartach pracy,

3) przekazać własne karty pracy następnemu zespołowi (karty przekazywane są w jednym

kierunku, każdy zespół uzupełnia każdą kartę własnymi, dwoma propozycjami,
propozycje nie mogą się powtarzać),

4) uzupełniać kolejne karty pracy do momentu, aż karty „wrócą” do „pierwszych

właścicieli”,

5) propozycje skonfrontować z Kodeksem Pracy, wykreślić te, które nie są z nim zgodne.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks Pracy,

−

arkusze papieru,

−

kolorowe mazaki,

−

tablica flip – chart,

−

karty pracy.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?



2) określić prawa pracownika w zakresie bhp?



3) określić podstawowe obowiązki osób kierujących pracownikami

w zakresie bhp?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w placówkach

działających na rzecz osób niepełnosprawnych

4.3.1. Materiał nauczania

Problemy oraz niepowodzenia życiowe osób niepełnosprawnych, ich marginalizacja

społeczna  –  oprócz  ograniczeń  wynikających  z  samej  niepełnosprawności  i  czynników
indywidualnych  –  wiążą  się  często  z  brakiem  właściwych  relacji  społecznych,  zaufania,
wsparcia  ze  strony  innych  osób oraz  –  co wydaje  się  bardzo  ważne  brakiem przystosowania
otoczenia  do  różnorodnych  potrzeb  psychofizycznych.  Dlatego  tak  ważne  jest,  aby
w możliwie  największym  stopniu  wyeliminować  bariery powodujące  wykluczenie  społeczne
osób niepełnosprawnych w tym również bariery architektoniczne.

Budynki, w których przebywają osoby niepełnosprawne, powinny być dostosowane do

ich potrzeb i wymagać, aby zapewnić bezpieczeństwo przebywających w nim osób. Ciągi
komunikacyjne piesze, parkingi i miejsca postojowe, powinny spełniać szereg warunków
określonych w przepisach techniczno-budowlanych (Dz. U. z 2002 r. Nr 75, poz. 690).

Z podstawowych trzech grup niepełnosprawności, czyli osób z dysfunkcją wzroku,

słuchu  i  z  dysfunkcją  ruchu,  największych  udogodnień  typu  budowlanego  wymaga  się  dla
osób  niepełnosprawnych  ruchowo.  Spełnianie  ich  potrzeb  oraz  wymagań  zaspakaja  w  dużej
mierze oczekiwania osób o innych rodzajach niepełnosprawności i wpływa na podwyższenie
standardu wnętrz przeznaczonych również dla  ludzi zdrowych. W świetle cytowanych wyżej
przepisów obiekty, w których mogą przebywać osoby niepełnosprawne muszą spełniać szereg
wymagań, które dotyczą samych budynków oraz ich najbliższego otoczenia.

Bramy i furtki w ogrodzeniach nie mogą otwierać się na zewnątrz działki i mieć progów

utrudniających wjazd osób niepełnosprawnych na wózkach inwalidzkich.

Miejsca postojowe (parkingowe) dla samochodów, z których korzystają osoby

niepełnosprawne,  przebywające  w  budynku  na  stałe  lub  czasowo  powinny  być  usytuowane
w odległości  nie  mniejszej  niż  5  m  od okien  budynku.  Miejsca  te wymagają  odpowiedniego
oznakowania, przepisy dokładnie określają minimalny rozmiar takich miejsc: szerokość 3,6 m
i  długość  5  m,  a  w  przypadku  usytuowania  wzdłuż  jezdni  –  długość,  co  najmniej  6  m
i szerokość, co najmniej 3,6 m. Przyjmuje się średnio, że ok. 10% stanowisk, nie mniej jednak
niż  2,  powinno  być  przeznaczonych  dla  samochodów,  z  których  korzystają  osoby
niepełnosprawne. Miejsca postojowe dla samochodów, z których korzystają wyłącznie osoby
niepełnosprawne. Stanowiska postojowe w garażu, przeznaczone dla samochodów, z których
korzystają osoby niepełnosprawne, powinny mieć zapewniony dojazd na wózku inwalidzkim
z  drogi  manewrowej  do  drzwi  samochodu,  co  najmniej  z  jednej  strony,  o  szerokości  nie
mniejszej  niż  1,2  m.  Stanowiska  postojowe  dla  samochodów,  z  których  korzystają  osoby
niepełnosprawne, należy  sytuować na poziomie terenu lub na kondygnacjach dostępnych dla
tych osób z pochylni [12].

Do wejść do budynku użyteczności publicznej powinny być doprowadzone od dojazdów

utwardzone  dojścia  o  szerokości  min.  1,5  m,  co  najmniej  jedno  dojście  powinno  zapewnić
osobom niepełnosprawnym dostęp do całego budynku lub tych jego części, z których osoby te
mogą  korzystać.  Wymiary  płaszczyzny  podestu  przy  wejściu  do  budynku  powinny
umożliwiać  swobodne  manewrowanie  wózkiem  inwalidzkim.  Stosowane  wycieraczki
powinny  umożliwiać  bezpieczny  przejazd  wózkiem  inwalidzkim  i  przejście  osób
posługujących  się  kulami  i  laskami.  W  budynku  użyteczności  publicznej,  wyposażonym  w
dźwigi,  należy  zapewnić  osobom  niepełnosprawnym  dostęp  do  nich  i  dojazd  na  wszystkie
użytkowe  kondygnacje.  W  nowo  wznoszonym  niskim  budynku  niewymagającym
wyposażenia  w  dźwigi,  należy  zainstalować  urządzenia  techniczne,  zapewniające  osobom

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

niepełnosprawnym dostęp na kondygnacje z pomieszczeniami użytkowymi, z których będą
korzystać [12].

Położenie drzwi wejściowych do budynku oraz kształt i wymiary pomieszczeń

wejściowych  powinny  umożliwiać  dogodne  warunki  ruchu.  Drzwi  wejściowe  do  budynku
i ogólnodostępnych  pomieszczeń  użytkowych  powinny  mieć  co  najmniej  szerokość  0,9  m
i wysokość  2  m,  wysokość  progów  w  drzwiach  nie  może  przekraczać  20  mm,  drzwi
otwierające się systemem tradycyjnym zamiast klamek, stwarzających możliwość zaczepienia
ubraniem,  powinny  być  wyposażone  w  uchwytu.  Skrzydła  drzwiowe  wykonane
z przezroczystych tafli powinny być oznakowane w sposób widoczny i wykonane z materiału
zapewniającego bezpieczeństwo użytkowników w przypadku stłuczenia. Oznakowanie drzwi
to  –  na  przykład  –  wprowadzenie  odmiennego,  silnie  kontrastującego  koloru  lub  faktury
obramowania  drzwi  w  stosunku  do  tła,  albo  zastosowanie  odmiennego  koloru  płaszczyzny
skrzydeł drzwiowych w stosunku do ściany [12].

Skrzydła okien powinny być zaopatrzone w urządzenia pozwalające na łatwe ich

otwieranie i regulowanie wielkości otwarcia z poziomu podłogi lub pomostu, także przez
osoby niepełnosprawne, jeżeli nie przewiduje się korzystania z pomocy innych
współużytkowników.

W pomieszczeniu przeznaczonym na zbiorowy pobyt osób niepełnosprawnych na

grzejnikach centralnego ogrzewania należy umieszczać osłony, ochraniające od
bezpośredniego kontaktu z elementem grzejnym.

Nawierzchnia dojść do budynków, schodów i pochylni zewnętrznych i wewnętrznych,

ciągów komunikacyjnych w budynku oraz podłóg powinna być wykonana z materiałów nie
powodujących

niebezpiecznego

poślizgu.

Pochylnie

przeznaczone

dla

osób

niepełnosprawnych  powinny  mieć  szerokość  płaszczyzny  ruchu  1,2  m,  krawężniki
o wysokości  co  najmniej  0,07  m  i  obustronne  poręcze. Maksymalne  nachylenie pochylni  do
ruchu  pieszego  i  dla  osób  niepełnosprawnych,  poruszających  się  przy  użyciu  wózka
inwalidzkiego, nie może przekraczać 15%. Im dłuższa pochylnia, tym jej nachylenie powinno
być niższe, pochylnie mające długość ponad 9 m, powinny być podzielone na krótsze odcinki,
przy zastosowaniu spoczników o długości co najmniej 1,4 m. W budynku, na kondygnacjach
dostępnych dla osób niepełnosprawnych, co najmniej jedno z ogólnodostępnych pomieszczeń
higieniczno-sanitarnych powinno być przystosowane dla tych osób przez [12]:

−

zapewnienie przestrzeni manewrowej o wymiarach co najmniej 1,5 x 1,5 m,

−

stosowanie w tych pomieszczeniach i na trasie dojazdu do nich drzwi bez progów,

−

zainstalowanie  odpowiednio  przystosowanej,  co  najmniej  jednej  miski  ustępowej
i umywalki, a także jednego natrysku, jeżeli ze względu na przeznaczenie przewiduje się
w  budynku  takie  urządzenia,  zainstalowanie  uchwytów  ułatwiających  korzystanie
z urządzeń higieniczno-sanitarnych.
Co  najmniej  jeden  z  dźwigów  służących  komunikacji  ogólnej  w  budynku

z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi powinien być przystosowany do przewozu
mebli,  chorych  na  noszach  i  osób  niepełnosprawnych.  Dostęp  do  dźwigu  powinien  być
zapewniony  z  każdej  kondygnacji  użytkowej.  Odległość  pomiędzy  zamkniętymi  drzwiami
przystankowymi  dźwigu  a  przeciwległą  ścianą  lub  inną  przegrodą  powinna  wynosić  co
najmniej [12]:

−

dla dźwigów osobowych – 1,6 m,

−

dla dźwigów towarowych małych – 1,8 m,

−

dla dźwigów szpitalnych i towarowych – 3 m.
Zaleca się aby minimalna szerokość kabiny do przewozu osób niepełnosprawnych

wynosiła 1,1 m, a jej głębokość – 1,4 m. ponadto dla wygody i bezpieczeństwa
niepełnosprawnych użytkowników dźwigu wskazane jest, aby [12]:

−

kaseta wezwań była umieszczona na wysokości 0,9 – 1,1 m od poziomu posadzki,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

kabina była wyposażona w poręcz prowadzoną na wysokości 0,9 m i listwę odbojową na
wysokości 0,2 m od poziomu podłogi kabiny oraz odkładaną ławeczkę,

−

kaseta dyspozycyjna w układzie pionowym miała przyciski nie wyżej niż 1,4 m;
w układzie poziomym w pasie 0,9 – 1,2 m,

−

przyciski poza wzrokowym oznakowaniem miały wprowadzone oznakowanie dotykowe
pismem Braille’a,

−

zainstalowany był system informacji głosowej.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są wymagania architektoniczne dla otoczenia budynków, w których przebywają

osoby niepełnosprawne?

2. Jakie warunki powinny spełniać schody i podjazdy w budynkach, w których przebywają

osoby niepełnosprawne?

3. W jaki sposób należy dostosować pomieszczenia higieniczno-sanitarnych dla potrzeb

osób niepełnosprawnych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj analizy stopnia przystosowania wybranego budynku (szkoła, teatr, kino) do

potrzeb osób niepełnosprawnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać partnerów do pracy w grupie,
2)  sprawdzić jakie rozwiązania architektoniczne zastosowano w wybranym budynku,
3)  zastanowić  się,  które  z  nich  tworzą  bariery  dla  osób  niepełnosprawnych  (jeżeli  takie

istnieją),

4) zaproponować działania mające na celu eliminację, zdiagnozowanych barier,
5) wyniki pracy zaprezentować na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip – chart.

Ćwiczenie 2

Jak wygląda Twoja droga do szkoły? – dokonaj jej oceny z punktu widzenia osoby

poruszającej się na wózku inwalidzkim. Wyniki oceny przedstaw w formie prezentacji
multimedialnej lub fotoreportażu wykonanego dowolną techniką.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) sprawdzić jakie bariery może napotkać osoba poruszająca się na wózku inwalidzkim,

przemieszczająca się z miejsca Twojego zamieszkania do siedziby szkoły, sfotografować
te bariery,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) wykonać prezentacje multimedialną wykorzystując wykonane zdjęcia lub fotoreportaż,

oraz uwzględniając charakterystykę napotkanych barier i działania mające na celu
eliminacje barier;

4) zaprezentować na forum grupy prezentacje lub fotoreportaż.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

cyfrowy aparat fotograficzny,

−

komputer klasy PC z niezbędnym oprogramowaniem,

−

projektor multimedialny.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować

wymagania

architektonicznie

dla

otoczenia

budynków w których przebywają osoby niepełnosprawne?



2) określić zasady przystosowania budynków dla potrzeb i wymagań osób

niepełnosprawnych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Zasady

kształtowania

bezpiecznych

higienicznych

warunków pracy

4.4.1. Materiał nauczania

Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy

Najskuteczniejszym sposobem kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków

pracy jest właściwe zarządzanie bezpieczeństwem pracy. Należy bezwzględnie pamiętać, że
skuteczne zarządzanie

bezpieczeństwem pracy polega głównie na umiejętności

przewidywania i zapobiegania pojawianiu się problemów, a nie walki z nimi dopiero
wówczas, gdy wystąpiły i spowodowały niekorzystne skutki. Podstawowe zasady działań
w zakresie

zarządzania

bezpieczeństwem

pracy

powinny

być

usystematyzowane

w następującej hierarchii ważności [10]:

−

unikanie ryzyka w miejscu pracy,

−

likwidowanie źródeł zagrożeń zawodowych,

−

dostosowanie warunków pracy do psychofizycznych właściwości pracownika,

−

zastępowanie niebezpiecznych technologii, maszyn, urządzeń, surowców itp. mniej
niebezpiecznymi,

−

stosowanie przede wszystkim ochron zbiorowych, a dopiero w ostateczności środków
ochrony indywidualnej,
Należy podejmować działania, obejmujące przede wszystkim:

−

ocenę ryzyka zawodowego,

−

stosowanie niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających to ryzyko,

−

zapewnienie pracownikom niezbędnych informacji i szkoleń na temat zasad ochrony
przed zagrożeniami.
Podstawowe działania dla zapewnienia bezpiecznych warunków pracy na poziomie

każdej organizacji powinny się skupiać na [7]:

−

określeniu ogólnej polityki i celów kierownictwa firmy w zakresie bezpieczeństwa
i ochrony zdrowia pracowników,

−

zapewnieniu niezbędnych informacji umożliwiających wdrożenie ogólnej polityki,

−

uwzględnieniu zagadnień bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników w zarządzaniu
i podejmowaniu decyzji, na każdym poziomie funkcjonowania organizacji,

−

konsultowaniu spraw w dziedzinie bezpieczeństwa pracy z pracownikami,

−

monitorowaniu i przeglądzie efektywności przyjętej polityki i całego systemu
zarządzania firmą.
Typowy model zarządzania bezpieczeństwem pracy uwzględniający przedstawione wyżej

zasady to [7]:

−

polityka ogólna – jasno określić zobowiązania, cele, odpowiedzialność oraz procedury
funkcjonowania przedsiębiorstwa,

−

planowanie  –  zidentyfikować  i  oceniać  ryzyko  zawodowe,  jakie  występuje  przy
wykonywaniu  pracy  w  przedsiębiorstwie.  Działania  podejmowane  w  trakcie  procesu
planowania powinny obejmować ocenę ryzyka zawodowego i działań ograniczających to
ryzyko;  określenie  potrzeb  dotyczących  działań  kontrolnych  w  firmie;  identyfikację
potrzeb firmy w zakresie szkolenia; upewnienie się, że pracownicy posiadają dostateczną
wiedzę  i  umiejętności  w  zakresie  bezpiecznego  wykonywania  pracy  oraz,  że  są  im
dostarczane niezbędne wskazówki i instrukcje,

−

wdrażanie i działania – chodzi głównie o praktyczne wdrażanie założeń przyjętych
w procesie planowania. Może to polegać np. na: wprowadzaniu niezbędnych zmian

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

organizacji i procedur wykonywania pracy, wyposażenia, maszyn, urządzeń, narzędzi;
szkoleniach kadry kierowniczej i pracowników wykonawczych; doskonaleniu przepływu
informacji,

−

kontrola  i  korygowanie  działań  –  stan  bezpieczeństwa  pracy  w  firmie  należy
monitorować i w razie potrzeby korygować. W tym celu powinny być stosowane metody
proaktywne  (np.  podejmowanie  działań  wynikających  z  dokonanych  kontroli,
przeglądów,  audytów)  i  reaktywne  (np.  na  podstawie  wniosków  wynikających
z okoliczności  i  przyczyn  zaistniałych  wypadków  przy  pracy  oraz „zdarzeń potencjalnie
wypadkowych”).
Kierownictwo  każdej  organizacji  odpowiada  za  właściwie  funkcjonujący  system

bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników. Informację i wskazówki dotyczące
zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy zawiera również Polska Norma PN-N-18004
„Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wytyczne”.
Profilaktyczna ochrona zdrowia

Jednym z elementów systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy jest

profilaktyczna ochrona zdrowia, w jej ramach kierownictwo każdej organizacji zobowiązane
jest do [9]

−

oceniania i dokumentowania ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą oraz
stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko,

−

informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą,
oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.
Pod pojęciem ryzyko zawodowe należy rozumieć prawdopodobieństwo wystąpienia

niepożądanych  zdarzeń  powodujących  straty,  związanych  z  wykonywaną  pracą.
W szczególności  należy  mieć  na  uwadze  prawdopodobieństwo  wystąpienia  u  pracowników
niekorzystnych  skutków  zdrowotnych  w  wyniku  zagrożeń  zawodowych  występujących
w środowisku pracy (stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę) lub
sposobu wykonywania pracy.

Do najważniejszych rzeczy, które w ramach ochrony zdrowia należy wykonać jest [9]:

−

zidentyfikowanie zagrożeń występujących na wszystkich stanowiskach (grupach
stanowisk) w firmie,

−

określenie, czy zagrożenia są znaczące,

−

określenie, czy zapobieganie zagrożeniom odbywa się przy pomocy właściwych środków
zaradczych, tak aby uczynić ryzyko jak najmniejszym.
Oceny ryzyka zawodowego możemy dokonać metodą pięciu kroków. Podstawowe etapy

postępowania zgodnie z tą metodą przedstawiają się następująco:

−

dokonanie przeglądu stanowisk pracy – identyfikacja zagrożenia

−

określenie kto i w jakim stopniu jest narażony na zagrożenia,

−

oszacowanie ryzyka i ocena skuteczności zabezpieczeń,

−

podjęcie decyzji mających na celu redukcję ryzyka,

−

okresowe powtarzanie oceny.
Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy powinno być procesem ciągłym.

Wszystkie  wymienione  wyżej  czynności  należy  powtarzać  okresowo.  Trzeba  je  również
podejmować  na  nowo  w  przypadku  zmian  zachodzących  w  miejscu  pracy,  np.  gdy
wprowadzone  zostały  nowe  rozwiązania  organizacyjne,  zastosowane  zostały  nowe
urządzenia, gdy nastąpiły zmiany personalne wśród pracowników, itp.

Pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym

i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, w szczególności:

−

utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące
szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów
tych czynników,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przeprowadzać,  na  swój  koszt,  badania  i  pomiary  czynników  szkodliwych  dla  zdrowia,
rejestrować  i  przechowywać  wyniki  tych  badań  i  pomiarów  oraz  udostępniać  je
pracownikom.
Pracodawca  nie  może  dopuścić  do  pracy  pracownika  bez  aktualnego  orzeczenia

lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku.
Wstępnym badaniom lekarskim podlegają [3]:

−

osoby przyjmowane do pracy,

−

pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy
przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia
lub warunki uciążliwe.
Pracownicy podlegają badaniom lekarskim:

−

okresowym  –  w  terminach  określonych  w  obowiązujących  przepisach  (lekarz
przeprowadzający  badania  profilaktyczne  może  wyznaczyć  krótszy  termin  następnego
badania,  niż  to  określono  w  przepisach,  jeżeli  stwierdzi,  że  jest  to  niezbędne  dla
prawidłowej oceny stanu zdrowia pracownika),

−

kontrolnym – w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni,
spowodowanej chorobą, w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na
dotychczasowym stanowisku.

Szkolenia w dziedzinie bhp

Kierownictwo każdej organizacji zatrudniającej pracowników jest zobowiązane [3]:

−

odbyć i powtarzać okresowo szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków,

−

zapewnić przeszkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed
dopuszczeniem ich do pracy oraz prowadzić okresowe szkolenia w tym zakresie,

−

zaznajamiać pracowników z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy
dotyczącymi wykonywanych przez nich prac,

−

wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy
na stanowiskach pracy.
Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on

wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości
przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Szkolenia w dziedzinie bhp pracowników przed dopuszczeniem ich do pracy oraz

prowadzenie  okresowych  szkoleń  w  tym  zakresie  odbywają  się  w  czasie  pracy  i  na  koszt
pracodawcy.  Natomiast  pracownik  jest  obowiązany  potwierdzić  na  piśmie  zapoznanie  się
z przepisami  oraz  zasadami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy.  Szkolenie  w  dziedzinie
bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzone jest jako:

−

szkolenie wstępne,

−

szkolenie i doskonalenie okresowe.
Szkolenia powyższe mogą być realizowane w formie instruktażu, seminarium, kursu,

samokształcenia kierowanego. Powinny być przeprowadzane według programów
dostosowanych do specyfiki poszczególnych grup stanowisk (zawodów), opracowanych na
podstawie tzw. programów ramowych.

Szkolenie wstępne obejmuje instruktaż ogólny, instruktaż stanowiskowy, szkolenie

podstawowe.  Instruktaż  ogólny  przechodzą  wszyscy  nowo  zatrudnieni  pracownicy,  a  także
studenci  odbywający  praktyki  studenckie  oraz  uczniowie  szkół  zawodowych  odbywający
praktyczną naukę zawodu w zakładach pracy – przed dopuszczeniem do wykonywania pracy.
Instruktaż  stanowiskowy  powinien  zapoznać  uczestników  szkolenia  z  zagrożeniami
występującymi  na  ich  stanowisku  pracy,  sposobami  ochrony  przed  zagrożeniami  oraz
metodami  bezpiecznego  wykonywania pracy  na tym  stanowisku. Szkolenie podstawowe ma
zapewnić pracownikom wiedzę i umiejętności niezbędne do wykonywania lub organizowania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp. Ukończenie przez pracowników szkolenia
podstawowego powinno być potwierdzone zaświadczeniem wydanym przez organizatora
szkolenia [3].

Celem szkolenia okresowego jest aktualizacja i ugruntowanie wiadomości i umiejętności

pracowników w dziedzinie bhp, nabytych w czasie szkolenia wstępnego, oraz zaznajomienie
ich z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie.
Szkoleniom okresowym podlegają [3]:

−

nie rzadziej niż raz w roku – pracownicy zatrudnieni na robotniczych stanowiskach
pracy, na których występują szczególnie duże zagrożenia dla zdrowia oraz zagrożenia
wypadkowe,

−

nie rzadziej niż raz na 3 lata – pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych,

−

nie  rzadziej  niż  raz  na  6  lat  –  pracodawca,  kierujący  pracownikami,  projektanci,  inni
pracownicy  inżynieryjno-techniczni,  pracownicy  służby  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy
oraz pracownicy, których charakter pracy wiąże się z  narażeniem  na czynniki szkodliwe
dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo odpowiedzialnością w zakresie bhp.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na czym polega zarządzanie bezpieczeństwem pracy?
2. Kto odpowiada za funkcjonowanie systemu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia

pracowników?

3.  Czym jest profilaktyczna ochrona zdrowia?
4.  Czym jest ryzyko zawodowe?
5.  Jak możemy ocenić ryzyko zawodowe?
6.  Jakie są rodzaje szkoleń z zakresu bhp?
7.  Jakie są cele szkoleń z zakresu bhp?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj plakat przedstawiający schemat postępowania podczas oceny ryzyka

zawodowego na dowolnie wybranym stanowisku pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) ustalić jakie kroki należy wykonać aby dokonać oceny ryzyka zawodowego na

stanowisku pracy,

3) zapisać propozycje grupy,
4) dokonać wyboru stanowiska pracy, do oceny pod kątem występującego na nim ryzyka

zawodowego,

5) dokonać oceny ryzyka zawodowego zgodnie z zapisanymi wcześniej kolejnymi etapami

oceny,

6) wykonać plakat przedstawiający schemat postępowania podczas oceny ryzyka

zawodowego ma wybranym stanowisku pracy, wykorzystać dowolną technikę,

7) zaprezentować efekty pracy na forum grupy w formie plakatu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Poradnik dla ucznia,

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip – chart,

−

komputer z oprogramowaniem graficznym,

−

farby,

−

pędzle.

Ćwiczenie 2

Określ szkolenia z zakresu BHP, w jakich powinny uczestniczyć wymienione niżej grupy

pracowników:

1)  pracownicy nowo zatrudnieni,
2)  studenci odbywający praktyki,
3)  uczniowie szkół zawodowych odbywający praktyczna naukę zawodu w zakładach pracy,
4)  pracodawca,  kierujący  pracownikami,  projektanci,  inni  pracownicy  inżynieryjno-

techniczni, pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz pracownicy, których
charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub
niebezpieczne albo odpowiedzialnością w zakresie bhp,

5) pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać osoby do pracy w grupie,
2)  określić kryterium, według jakiego wydzielono poszczególne grupy pracowników,
3)  podać przykłady szkoleń, w których powinni uczestniczyć pracownicy z poszczególnych

grup,

4) zaprezentować efekty pracy na forum grupy w formie plakatu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Poradnik dla ucznia,

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip – chart.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić cele zarządzania bezpieczeństwem pracy?



2) scharakteryzować na czym polega profilaktyczna ochrona zdrowia?



3) opisać działania podejmowane podczas oceny ryzyka zawodowego?



4) scharakteryzować cele szkoleń z zakresu bhp?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Środki ochrony indywidualnej

4.5.1. Materiał nauczania

Środki ochrony indywidualnej, to wszelkie środki noszone lub trzymane przez

pracownika  w  celu  jego  ochrony  przed  jednym  lub  większą  liczbą  zagrożeń  związanych
z występowaniem  niebezpiecznych  lub  szkodliwych  czynników  w  środowisku pracy,  w  tym
również  wszelkie  akcesoria  i  dodatki  przeznaczone  do  tego  celu.  Środki  ochrony
indywidualnej  przede  wszystkim  powinny  być  odpowiednie  do  istniejącego  zagrożenia,
powinny  uwzględniać  warunki  istniejące  w  danym  miejscu  pracy,  muszą  uwzględniać
wymagania  ergonomii  oraz  stan  zdrowia  pracownika  oraz  być  przeznaczone  do  osobistego
użytku [5].

Pracodawca ma obowiązek dostarczyć pracownikom nieodpłatnie środki ochrony

indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia
czynników  występujących  w  środowisku  pracy  (art.  237  §  1  k.p.)  ponadto  powinien
informować  pracowników  o  sposobach  posługiwania  się  tymi  środkami  (art.  237  §  1  k.p.).
Środki  ochrony  indywidualnej  mają  spełniać  wymagania  dotyczące  oceny  zgodności
(określone  w  Ustawie  o  systemie  oceny zgodności  z  dnia  30  sierpnia  2002  r., Dz.U.  nr 166,
poz.  1360)  ze  zm.  oraz  Rozporządzenia  Ministra  Gospodarki,  Pracy  i  Polityki  Społecznej
z dnia  31  marca  2003  r.  w  sprawie  zasadniczych  wymagań  dla  środków  ochrony
indywidualnej (Dz.U. z 2003 r., nr 80, poz. 725). Pracodawca nie może dopuścić pracownika
do  pracy  bez  środków  ochrony  indywidualnej  przewidzianych  do  stosowania  na  danym
stanowisku  pracy,  jest  również  zobowiązany  zapewnić,  aby  stosowane  środki  ochrony
indywidualnej  posiadały  właściwości  ochronne  i  użytkowe;  pracodawca  jest  obowiązany
zapewnić pranie, konserwację, odpylanie i odkażanie środków ochrony indywidualnej.

Wykaz zagrożeń i rodzajów prac, przy których wymagane jest stosowanie środków

ochrony indywidualnej zawarte jest w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
z późn. zm. (tekst jedn.: Dz. U. 2003 r., nr 169, poz. 1650).

Rodzaje środków ochrony indywidualnej [5]:

−

odzież ochronna, np. fartuchy,

−

środki ochrony głowy, np. hełmy ochronne,

−

środki ochrony kończyn górnych, np. rękawice ochronne (gumowe, jednorazowe),

−

środki ochrony kończyn dolnych, np. buty, trepy,

−

środki ochrony twarzy i oczu, np. okulary, maseczki,

−

środki ochrony słuchu, np. wkładki przeciwhałasowe,

−

sprzęt ochrony układu oddechowego, np. maseczki,

−

dermatologiczne środki ochrony skóry, np. kremy, maści,

−

środki ochrony przed upadkiem z wysokości, np. liny bezpieczeństwa.
W placówkach medycznych spośród wymienionych środków ochrony indywidualnej

najczęściej wykorzystywane są rękawice medyczne, których głównym zadaniem jest ochrona
nie tylko pacjenta, ale i użytkownika rękawic (personel medyczny) przed zanieczyszczeniami
mikrobiologicznymi oraz odzież chroniąca przed czynnikami biologicznymi.

Rękawice medyczne dzielą się na: rękawice chirurgiczne oraz rękawice do badań

i zabiegów.  Rękawice  chirurgiczne  muszą  być  sterylne,  mają  anatomiczny  kształt.
Przeznaczone  są  do  stosowania  w  chirurgii  inwazyjnej.  Ze  względu  na  wymaganą  precyzję
oraz  pewność  chwytu  bardzo  istotne  jest  właściwe  dopasowanie  rozmiaru  rękawicy  do  ręki
(wybór odpowiedniej wielkości rękawic). Rękawice do badań i zabiegów mogą być sterylne
lub  niesterylne.  Nie  jest  wymagane,  aby  miały  kształt  anatomiczny.  Rękawice  tego  typu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zalecane  są  do  stosowania  podczas  przeprowadzania  badań  medycznych,  zabiegów
diagnostycznych  i  terapeutycznych  oraz  do  kontaktu  z  zanieczyszczonym  materiałem
medycznym  (np.  sortowanie  odpadów  medycznych).  Rękawice  medyczne  najczęściej
wykonywane są  z  lateksu kauczuku  naturalnego. Rękawice  medyczne powinny  być  szczelne
oraz powinny charakteryzować się odpowiednimi właściwościami mechanicznymi. Rękawice
medyczne  muszą  również  spełniać  wymagania  dotyczące  nieszkodliwości  dla  organizmu
ludzkiego.  Rękawice  powinny  być  przechowywane  w  opakowaniach  fabrycznych,  na
półkach,  w  pomieszczeniach  suchych  i  przewiewnych,  w  temperaturze  (5÷25)°C,  z  dala  od
urządzeń  grzejnych  i  punktów  świetlnych.  Warunki  magazynowania  powinny  zabezpieczać
rękawice  przed  uszkodzeniem  mechanicznym,  zabrudzeniem,  działaniem  substancji
chemicznych, promieni słonecznych [5].

Odzież ochronna dla personelu medycznego spełnia podwójną rolę: zapobiega

zakażeniu pacjenta mikroorganizmami przenoszonymi z personelu medycznego w obszar pola
operacyjnego  podczas  wykonywania  zabiegów  operacyjnych,  zapobiega  kontaktowi
powierzchniowemu  mikroorganizmów  znajdujących  się  we  krwi  i  innych  płynach
ustrojowych  pacjentów  ze  skórą  personelu.  Materiały  barierowe  przeznaczone  na  odzież
ochronną  dla  lekarzy  i  pomocniczego  personelu  medycznego  muszą  przede  wszystkim
spełniać  funkcję  ochronną  tzn.  zabezpieczać  przed  przenikaniem  szkodliwych  dla  zdrowia
czynników  biologicznych  i  osiadaniem  ich  na  skórze.  Pod  pojęciem  barierowości,
w odniesieniu  do  wyrobów  włókienniczych,  należy  rozumieć  zespół  cech  tych  wyrobów,
nadających  im  określone  funkcje  ochronne.  Oprócz  posiadania  właściwości  ochronnych,
materiały  barierowe  powinny  umożliwiać  odprowadzanie  ciepła  i  wilgoci  na  zewnątrz  dla
zapewnienia komfortu użytkowania. Im wyższe parametry ochronne wyrobu, czyli im lepszą
barierę stanowi on dla cieczy  i  mikroorganizmów, tym gorsze są  jego właściwości użytkowe
wynikające  z  mniejszej  przepuszczalności  powietrza  i  pary  wodnej.  Na  poczucie  komfortu
użytkowania  oprócz  parametrów  mikroklimatu  wytworzonego  pod  odzieżą,  określanego
temperaturą  i  wilgotnością,  wpływają  także  odczucia  odbierane  przez  ciało  człowieka  przy
bezpośrednim kontakcie z odzieżą oraz prawidłowa konstrukcja, zapewniająca pełną swobodę
ruchów.  Pełną  ochronę  przed  kontaktem  z  krwią  i  mikroorganizmami  zapewniają  jedynie
materiały powleczone warstwą tworzywa sztucznego lub laminowane folią [5].

Na świecie prawie 70% materiałów włókienniczych stosowanych w służbie zdrowia na

środki  ochrony  indywidualnej  obejmujące  maski,  nakrycia  głowy,  ubrania,  fartuchy
chirurgiczne, ochraniacze na buty, stanowią wyroby jednorazowego użytku, a 30% materiały
wielokrotnego  użytku.  Tak  wysoki  udział  materiałów  jednorazowego  użytku  stwarza
ogromny  problem  związany  z  bezpiecznym  składowaniem,  ewentualnie  utylizacją  zużytej
odzieży z uwagi na ochronę środowiska naturalnego.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak brzmi definicja środków ochrony indywidualnej?
2.  Jakie możesz podać przykłady zastosowania środków ochrony indywidualnej?
3.  Jakie wyróżniamy rodzaje środków ochrony indywidualnej?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ, z jakich środków ochrony indywidualnej będzie korzystała osoba pracująca

w charakterze opiekuna w domu pomocy społecznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapisać z jakich środków ochrony indywidualnej będzie korzystała osoba pracująca

w charakterze opiekuna w domu pomocy społecznej (praca indywidualna),

2) dobrać się do pracy w parach, odczytać swoje materiały, podczas dyskusji wybrać, istotne

cechy i stworzyć wykaz środków ochrony indywidualnej, z których będzie korzystała
osoba pracująca w charakterze opiekuna w domu pomocy społecznej,

3) pary połączyć w czwórki, czwórki w ósemki, itd. i w ten sposób ustalić wykaz środków

ochrony indywidualnej dla osoby pracującej w charakterze opiekuna w domu pomocy
społecznej,

4) wyniki pracy zapisać na dużym arkuszu papieru i zaprezentować na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

notatniki,

−

tablica flip – chart.

Ćwiczenie 2

Określ, z jakich środków ochrony indywidualnej użyjesz podczas wykonywania

zabiegów higieniczno-pielęgnacyjnych osoby obłożnie chorej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) określić zagrożenia podczas zabiegów higieniczno-pielęgnacyjnych w określonym

przypadku,

3) dobrać odpowiednie środki ochrony indywidualnej,
4) zapisać na dużym arkuszu papieru wyniki pracy i zaprezentować je na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip – chart.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować rodzaje środków ochrony indywidualnej?



2) dobrać środki ochrony indywidualnej odpowiednio do zagrożenia

występującego w środowisku pracy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Ochrona przeciwpożarowa

4.6.1. Materiał nauczania

Pożar jest to niekontrolowany, samorzutny proces palenia się, rozprzestrzeniania się

ognia w miejscu, które nie jest przeznaczone takiego procesu, powodując przy tym straty
materialne i zagrożenie życia ludzi oraz zwierząt [1].

Zagrożenie pożarowe występuje wszędzie tam, gdzie:

−

nagromadzonych jest dużo materiałów, substancji lub odpadów łatwopalnych,

−

materiały, substancje lub odpady łatwopalne pozostawione są bez odpowiedniego
nadzoru i zabezpieczenia,

−

stosowany jest otwarty ogień lub do procesów technologicznych wykorzystywana jest
wysoka temperatura,

−

materiały stosowane do celów technologicznych są łatwopalne,

−

występuje proces samonagrzewana się materiałów,

−

podczas prowadzonych procesów występuje iskrzenie,

−

występują wyładowania elektryczności statycznej,

−

w wyniku tarcia elementów maszyn i urządzeń wydziela się energia cieplna,

−

materiały i wyposażenie znajdują się zbyt blisko elementów oświetlenia (żarówek)
i ogrzewania (piece, grzejniki itp.),

−

występują reakcje egzotermiczne,

−

urządzenia i instalacje elektryczne są nieprawidłowo eksploatowane,

−

nie jest zachowana właściwa ostrożność w postępowaniu z ogniem.
Proces spalania przebiega zgodnie z pewnymi regułami chemicznymi. Aby było możliwe

konieczne jest spełnienie czterech warunków:

−

obecności materiału palnego (paliwa),

−

obecności utleniacza,

−

obecności źródła ciepła,

−

obecności w płomieniu pośrednich produktów (rodników) warunkujących ciągłość
spalania.

Przyczyny pożarów

Przyczyn pożarów jest bardzo dużo. Można je podzielić na 3 grupy [1]:

1. Nieostrożność i beztroskie obchodzenie się z ogniem w otwartych i zamkniętych

pomieszczeniach:

−

pozostawienie bez kontroli urządzeń elektrycznych, gazowych, ustawianie ich na lub
w pobliżu materiałów palnych,

−

rzucanie niedopałków papierosów, zapałek na materiały palne, np. na suchą trawę,
podłogę, podszycie leśne,

−

zaprószanie ognia w pomieszczeniach ,w których znajdują się materiały łatwopalne
np. benzyna, substancje chemiczne, papier, drewno,

−

rozniecanie ognisk w miejscach nieodpowiednich, w pobliżu lasów, łąk i zabudowań,
bezmyślne wypalanie traw,

−

posługiwanie się ogniem w zamkniętych pomieszczeniach o małej wilgotności
powietrza,

−

zostawianie szklanych butelek i przedmiotów skupiających promienie słoneczne na
suchym podłożu,

−

nieprzestrzeganie zasad obchodzenia się z ogniem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Niewłaściwe wykorzystanie urządzeń elektrycznych:

−

wadliwie wykonane instalacje elektryczne,

−

przeciążenia i zwarcia przewodów w wyniku nadmiernego ich obciążenia,

−

źle dobrane bezpieczniki lub ich zły montaż,

−

niewłaściwe wykorzystanie urządzeń elektrycznych.

3. Wady budowlane i złe zastosowanie materiałów budowlanych:

−

dobór nieodpowiednich materiałów i brak izolacji między materiałami łatwopalnymi,

−

brak w kominach urządzeń przechwytujących iskry lub nieszczelna instalacja,

−

brak odpowiedniej wentylacji i zabezpieczenia materiałów łatwopalnych.

Pożary mogą być też spowodowane czynnikami naturalnymi np. pioruny lub

samozapaleniem się materiału łatwopalnego.
Grupy pożarów

Ze względu na rodzaj paliwa oraz sposobu jego spalania możemy wyróżnić 5 grup

pożarów:

Tabela 1. Grupy pożarów, stosowanie środków gaśniczych [1]

Grupa

pożarów

Rodzaj płonącego materiału

Środki gaśnicze

Rodzaje gaśnic

Ciała stałe pochodzenia organicznego,
przy spalaniu, których występuje
zjawisko żarzenia (drewno, papier,
węgiel, tworzywa sztuczne,)

woda, piana, dwutlenek
węgla, proszki gaśnicze;

Proszkowe (z proszkiem
fosforanowym i pianowe)

Ciecze palne i substancje stałe topiące
się wskutek wytworzonego przy
pożarze ciepła (benzyna, nafta,
parafina, pak, naftalen,)

piana, dwutlenek węgla,
halony, proszki
gaśnicze;

śniegowe, proszkowe halonowe
lub pianowe

Gazy (metan, aceton, propan, butan,)

proszki gaśnicze,
halony;

zamiennie gaśnice proszkowe
i halonowe

Metale (magnez, sód, uran,)

specjalne proszki
gaśnicze;

specjalne gaśnice proszkowe

Pożary grupy A – D występujące
w obrębie urządzeń elektrycznych pod
napięciem

dwutlenek węgla,
halony, proszki gaśnicze

zamiennie gaśnice proszkowe,
śniegowe, halonowe

Podstawowe zasady ochrony przeciwpożarowej

Ochrona przeciwpożarowa to działania mające na celu ochronę życia, zdrowia, mienia

lub środowiska przed zgubnymi skutkami pożarów.

Do ochrony przeciwpożarowej można także zaliczyć ochronę przed klęskami

żywiołowymi lub innymi zagrożeniami wynikającymi z rozwoju cywilizacyjnego
i naturalnych praw przyrody: katastrofy techniczne, chemiczne, ekologiczne.

Działania mające na celu zabezpieczenie i zmniejszenie ewentualnych strat to:

−

zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożarów i innych zagrożeń,

−

zapewnienie sił i środków niezbędnych do zwalczania powstałych zagrożeń,

−

prowadzenie działań ratowniczych.
W obiektach oraz na terenach przyległych do nich zabronione jest wykonywanie

czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie
prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności:
1. Używanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących

zainicjować zapłon występujących materiałów:

−

w strefie zagrożenia wybuchem, z wyjątkiem wypadków określonych w odrębnych
przepisach,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych pożarowo,

−

w miejscach występowania innych materiałów palnych, określonych przez
właściciela lub użytkownika i oznakowanych zgodnie z Polskimi Normami.

2. Garażowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nie przeznaczonych

do tego celu, jeżeli nie opróżniono zbiornika paliwa pojazdu i nie odłączono na stałe
zasilania akumulatorowego pojazdu.

3. Rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości

mniejszej  niż  5  m  od  obiektu,  przyległego  do  niego  składowiska  lub  placu  składowego
z materiałami  palnymi,  przy  czym  jest  dopuszczalne  wykonywanie  tych  czynności  na
dachach o konstrukcji  i pokryciu  niepalnym w  budowanych obiektach, a w pozostałych,
jeżeli zostaną zastosowane odpowiednie, przeznaczone do tego celu podgrzewacze.

4. Wysypywanie gorącego popiołu i żużla lub spalanie śmieci i odpadków w miejscu

umożliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych.

5. Przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od:

−

urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do
temperatury przekraczającej 100°C,

−

linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów uziemiających oraz
przewodów odprowadzających,

−

instalacji odgromowej, jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej

6. Użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na

podłożu palnym, z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami
określonymi przez producenta.

7. Stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem materiałów

trudno zapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej 0,05 m od
żarówki.

8. Instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak:

wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli
ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem.

9. Składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej służących ewakuacji.
10. Ustawianie na klatkach schodowych jakichkolwiek przedmiotów utrudniających

ewakuację.

11. Zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe

użycie.

12. Uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do:

−

urządzeń  przeciwpożarowych,  takich  jak  stałe  i  półstałe  urządzenia  gaśnicze
i zabezpieczające,  urządzenia  odciążające,  instalacje  sygnalizacyjno-alarmowe,
hydranty,  zawory  hydrantowe,  suche  piony,  przeciwpożarowe  zbiorniki  wodne,
klapy przeciwpożarowe, urządzenia do usuwania dymów i gazów pożarowych,

−

urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz
innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa pożarowego obiektu,

−

wyjść ewakuacyjnych,

−

wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz głównych zaworów
gazu.

Podstawowe przepisy o ochronie przeciwpożarowej:

Metody i szczegółowe sposoby ochrony przeciwpożarowej ustalają przepisy Ustawy

o ochronie przeciwpożarowej, przepisy Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych
w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów,
przepisy techniczno-budowlane oraz określone w Polskich Normach (PN) warunki techniczne
środków zabezpieczenia przeciwpożarowego, a także inne przepisy szczególne:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. z 1991r. Nr 81,
poz. 351 z późniejszymi zmianami),

−

Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U. z 1991 r. Nr 88,
poz. 400 z późniejszymi zmianami),

−

Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 1994 r. Nr 89, poz. 414
z późniejszymi zmianami),

−

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2001 r. Nr 62,
poz. 627 z późniejszymi zmianami),

−

Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz.U. z 1997 r.
Nr 106, poz. 680 z późniejszymi zmianami) ,

−

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r.
w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych
i terenów (Dz.U. Nr 121, poz. 1138 z 2003 r.),

−

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r.
w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych (Dz.U.
Nr 121, poz. 1139 z 2003 r.),

−

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2002 r.
Nr 75),

−

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r.
w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpożarowej
(Dz.U. Nr 121, poz. 1137 z 2003 r.),

−

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 7 października
1997 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle
rolnicze i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 132, poz. 877 z 1997 r.),

−

Rozporządzenie  Ministra  Gospodarki  z  dnia  20  września  2000  r.  w  sprawie  warunków
technicznych,  jakim  powinny  odpowiadać  bazy  i  stacje  paliw  płynnych,  rurociągi
dalekosiężne  do  transportu  ropy  naftowej  i  produktów  naftowych  i  ich  usytuowania
(Dz.U. Nr 98, poz. 1067 z późniejszymi zmianami),

−

Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia
16 sierpnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego
lasów (Dz.U. z 1999 r. Nr 73, poz. 824),

−

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 sierpnia 1999 r.
– w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych
(Dz.U. z 1999 r. Nr 74, poz. 836),

−

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 19 stycznia 1998 r.
w sprawie czynności kontrolno-rozpoznawczych z zakresu ochrony przeciwpożarowej
oraz osób uprawnionych do ich przeprowadzania (Dz.U. z 1998 r. Nr 15, poz. 69
z późniejszymi zmianami).

Jak się zachować, co robić – gdy zauważymy pożar?

! Nie wpadaj w panikę! – zachowaj spokój.

! Dym i gazy trujące znajdują się pod sufitem, dlatego schyl się i poruszaj się blisko ścian.

! Jeśli znajdujesz się w płonącym budynku włącz alarm – jeśli taki jest w nim

zainstalowany.

! W trybie natychmiastowym opuść budynek, nie zabieraj ze sobą niczego.

! Jeśli nie możesz dotrzeć do drzwi wyjściowych, wejdź do pomieszczenia jeszcze nie

ogarniętego pożarem, zbij jakimś przedmiotem okno – ale zachowaj ostrożność, uważaj na
stłuczoną szybę, aby się nie skaleczyć.

! Zadzwoń po Straż Pożarną (tel. 998) – nie dzwoń z płonącego budynku, skorzystaj

z telefonu w sąsiednim budynku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

! Nie wchodź na teren płonącego budynku nim Straż Pożarna nie ugasi pożaru.

! Nie wchodź do pokoju ogarniętego pożarem i dymem.

Każda instytucja powinna posiadać „Instrukcje bezpieczeństwa pożarowego” zawierającą

podstawowe wiadomości (dotyczące sprzętu, oznakowania), wytyczne postępowania, wzory
dokumentów (np.: protokół z przeglądu sprzętu pożarniczego, instrukcja postępowania na
wypadek pożaru, oświadczenia pracownika o przeszkoleniu w zakresie BHP).
Wykorzystanie środków gaśniczych

Środki gaśnicze można zdefiniować jako substancje gazowe, ciekłe i stałe, ich mieszaniny

oraz związki chemiczne, których właściwości powodują spowolnienie, a w konsekwencji
przerwanie procesu palenia. Do środków gaśniczych zaliczamy: wodę, piasek, dwutlenek
węgla, halon i proszki gaśnicze.

Woda jest jednym z najskuteczniejszych środków gaszenia ciał stałych. Pobiera z palącego

się ciała ogromnie ilości ciepła. W zetknięciu z ogniem zamienia się parę wodną, która wypiera
z pożaru tlen. Wodą nie wolno gasić: instalacji elektrycznych pod napięciem, ciał palących się
w wysokiej temperaturze przez żarzenie, nagrzanych maszyn i żelaznych konstrukcji, płynów
łatwopalnych lżejszych od wody, sodu potasu, karbidu, wapna palonego, ponieważ przez
wydzielanie dużych ilości gazów palnych prowadzi to do rozszerzenia się pożaru.

Piasek jest skuteczny w odcinaniu dostępu powietrza do ogniska pożaru, zapobiega

rozpryskom, zmniejsza promieniowanie ciepła. Stosuje się go do gaszenia pocisków i bomb
zapalających oraz niewielkich źródeł ognia. Nie wolno wykorzystywać go do gaszenia cieczy
łatwopalnych, maszyn i aparatów precyzyjnych .

Piana gaśnicza może być produkowana przez połączenie kwasu z zasadą lub wody ze

środkiem pianotwórczym i powietrzem. Izoluje palący się materiał od powietrza i ochładza go.
Używa się jej do gaszenia cieczy palnych np. benzyny, ropy naftowej. Nie wolno stosować jej
do gaszenia sodu, potasu i metali lekkich.

Dwutlenek węgla łatwo ulega skropleniu przez co oziębia palące się ciała i izoluje je od

powietrza. Nadaje się do gaszenia farb, lakierów, rozpuszczalników. Można nim gasić instalacje
elektryczne pod napięciem. Nie wolno używać go do gaszenia folii nitrocelulozowych,
materiałów wybuchowych, sodu, potasu, wapnia, magnezu, cyrkonu i tytanu.

Halon jest to substancja, która nie przewodzi prądu elektrycznego. Sprężone mieszaniny

halonu stosuje się jako środek gaśniczy. Gaśnice halonowe stosuje się dosyć rzadko, gdyż halon
podobnie jak freon niszczy ozon. Wykorzystywany jest do gaszenia metanu, propanu, butanu.

Proszki gaśnicze są to drobno zmielone niepalne sole nieorganiczne. Obniżają temperaturę

pożaru i izolują od powietrza. Służą do gaszenia rozlanych cieczy palnych, urządzeń i maszyn
pod napięciem, silników spalinowych, pojazdów mechanicznych.
Sprzęt gaśniczy

Gaśnica przeznaczona jest do gaszenia pożarów w pierwszej fazie ich rozwoju. Metalowe

korpusy gaśnic są napełnione różnymi środkami gaśniczymi. Po otwarciu są one wyrzucane pod
ogromnym ciśnieniem w postaci strumienia. Wyróżniamy kilka rodzajów gaśnic w zależności
od ich przeznaczenia:

−

proszkowe – zalecane są do zabezpieczenia samochodów, garaży, warsztatów,
magazynów, hal przemysłowych, statków, zakładów energetycznych i chemicznych, biur,
hoteli i mieszkań,

−

pianowe – zalecane są w przemyśle petrochemicznym, chemicznym, drzewnym, na
stacjach paliw, w magazynach cieczy łatwo palnych, bazach transportowych,

−

śniegowe – zalecane do stosowania w energetyce, lakierniach, magazynach, stacjach
benzynowych i halach przemysłowych,

−

halonowe  –  zalecana  do  gaszenia  płynów  łatwo  palnych  rozlanych  na  nierównych
powierzchniach,  silników  spalinowych  i  elektrycznych,  pojazdów  mechanicznych,
związków  chemicznych  wchodzących  w  reakcję  z  wodą,  gazów  ciekłych  oraz  urządzeń
elektrycznych pod napięciem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Hydronetka wodna składa się ze zbiornika na wodę i węża z prądownicą. Urządzenie

obsługują dwie osoby: jedna pompuje wodę, a druga obsługuje wężyk z prądownicą.

Koc gaśniczy wykorzystywany jest do gaszenia pożarów w zarodku. Koc ten wykonany

jest z materiału niepalnego, który odcina dostęp tlenu przez co pożar gaśnie.

Tłumica służy do gaszenia iskier i żagwi spadających na obejścia i dachy. Są to płaskie

miotły wiklinowe osadzone na długim drążku. Zamoczoną tłumicą uderza się źródło ognia.

Hydrant jest to wewnętrzny kran z wodą, do którego przymocowuje się wąż

z prądownicą. Strumień wody kieruje się bezpośrednio na źródło ognia lub na część budynku,
którą chcemy ochronić przed zapaleniem. Hydranty powinny znajdować się w każdym
budynku. W wielu miejscach znajdują się hydranty zewnętrzne lub baseny przeciwpożarowe.
Służą one jednostkom straży pożarnej do poboru wody w razie pożaru.

Środki gaśnicze stosuje się zależnie od rodzaju pożaru, tzn. że nie każdy środek jest

przydatny do gaszenia każdego pożaru. Stosując nieodpowiedni środek, zamiast ugasić ogień,
można go podsycić, spowodować większe straty, odnieść ciężkie obrażenia.
Zasady obsługi gaśnic, hydrantów wewnętrznych i koca gaśniczego

Gaśnica proszkowa – po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru zrywamy plombę

i wyciągamy  zawleczkę  blokującą,  uruchamiamy  dźwignię  lub  wciskamy  zbijak  i  kierujemy
strumień  środka  gaśniczego  na  ognisko  pożaru.  Działanie  gaśnicy  proszkowej  można
w każdej  chwili  przerwać  przez  zwolnienie  dźwigni  uruchamiającej  lub  dźwigni
prądowniczki.  Ze  względu  na  swoją  budowę  syfonową  gaśnica  prawidłowo  pracuje  tylko
w pozycji pionowej.

Gaśnica pianowa – po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru zrywamy plombę

zabezpieczającą (ewentualnie wyciągamy zawleczkę blokującą), uruchamiamy zawór
i kierujemy strumień środka gaśniczego na ognisko pożaru. Działanie gaśnicy śniegowej
można w każdej chwili przerwać zamykając zawór.

Gaśnica śniegowa – po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru należy chwycić dyszę za

rękojeść  (w  gaśnicach  mniejszych  należy obrócić  dyszę  o  około  90°)  następnie  odkręcić  zawór
butli w lewo, a dyszę skierować na ogień możliwie skośnie w dół. Gaśnica wytwarza biały obłok,
z którego wytrąca się zestalony dwutlenek węgla, mający postać śniegu, podczas użycia zachodzi
niebezpieczeństwo odmrożenia  rąk.  W  czasie działania  należy  trzymać  gaśnicę  i dyszę tylko  za
uchwyt. Działanie gaśnicy śniegowej można w każdej chwili przerwać przez zamknięcie zaworu
butli. Podczas uruchamiania i działania nie należy odwracać jej dnem do góry. Należy natomiast
chronić  ją  przed  nagrzaniem  i  promieniami  słonecznymi,  ustawiać  z  daleka  od  palenisk
i grzejników. Ogrzanie gaśnicy do temperatury powyżej 30° jest niebezpieczne.

Gaśnica halonowa – po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru należy odkręcić w lewo

kółko  zaworu  lub  wyciągnąć  zawleczkę,  zrywając  jednocześnie  plombę.  Następnie  trzeba
nacisnąć dźwignię  i  strumień skierować na ogień. Obecnie  najpowszechniej stosuje  się  małe
balonowe  gaśnice  samochodowe  o  pojemności  ok.  0,35  l.  Są  to  gaśnice  aerozolowe,
działające pod ciśnieniem własnych par. Uruchamia się je przez naciśnięcie palcem przycisku,
po  uprzednim  zdjęciu  kapturka  zabezpieczającego,  jak  każdy  pojemnik  ze  środkami
kosmetycznymi  w  aerozolu.  Działanie  gaśnic  balonowych  można  w  każdej  chwili  przerwać
przez  zamknięcie  zaworu.  W czasie  uruchamiania  i działania  nie  należy  odwracać  ich  dnem
do góry. Stosując  halon do gaszenia pożaru wskazane jest kierowanie strumienia gaśniczego
z wiatrem.  Gasząc  płonący  silnik  samochodu  można  skierować  strumień  gaśniczy  przez
szpary chłodnicy lub pokrywy, bez otwierania maski; zwiększy to skuteczność gaszenia, gdyż
gaz  nie  będzie  znoszony  przez  wiatr  i łatwo  wypełni  przestrzeń  silnikową,  tłumiąc  ogień.
Należy pamiętać, że halon praktycznie nie posiada właściwości chłodzących, dlatego mocno
rozgrzane  przedmioty,  po  ulotnieniu  się  jego  par,  mogą  ponownie  zapłonąć.  Z  powodu
toksycznego  działania  par  halonów,  a  szczególnie  tetry,  nie  należy  gaśnic  balonowych
używać w ciasnych, zamkniętych pomieszczeniach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Należy pamiętać, że:

−

w czasie działania gaśnicy należy ją trzymać tylko za uchwyty,

−

nie wolno używać tych gaśnic do gaszenia palącej się na człowieku odzieży.
Ze względu na swoją budowę syfonową gaśnica prawidłowo pracuje tylko w pozycji

pionowej.

Hydrant wewnętrzny – W celu uruchomienia hydrantu wewnętrznego należy:

−

otworzyć szafkę,

−

rozwinąć wąż tłoczny zakończony prądownicą,

−

otworzyć (odkręcić) zawór hydrantowy,

−

skierować strumień wody na źródło ognia.
Obsługę hydrantu powinny stanowić dwie osoby, jedna obsługuje prądownicę a druga

obsługuje zawór hydrantowy dawkując ilość wody. Nie wskazane jest używanie hydrantów
wewnętrznych (wody) do gaszenia pożarów w obrębie elektroniki użytkowej, instalacji
i urządzeń elektrycznych pod napięciem (niszczące działanie wody oraz możliwość porażenia
prądem) oraz substancji, które z woda tworzą gazy palne np. karbid. W związku z powyższym
pełne wykorzystanie hydrantu wewnętrznego do gaszenia ewentualnego pożaru może nastąpić
tylko w ostateczności (np. po wykorzystaniu najbliższych gaśnic).

Koc gaśniczy – służy do tłumienia pożaru w zarodku przez odcięcie dopływu powietrza

do palącego się przedmiotu. Sposób użycia:

−

wyjąć koc z futerału,

−

rozłożyć i szczelnie przykryć palący się przedmiot.

Dobór i rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego

Podręczny sprzęt gaśniczy należy umieszczać w miejscach widocznych, przy przejściach,

przy  wejściu  do  budynku,  w  budynkach  wielokondygnacyjnych  na  każdej  kondygnacji.
Dokładne  rozmieszczenie  podręcznego  sprzętu  gaśniczego  w  obiektach  określają  przepisy
Rozporządzenia  MSWiA  z  dnia  16.06.2003  r.  w  sprawie  ochrony  przeciwpożarowej
budynków,  innych  obiektów  budowlanych  i  terenów (Dz.U.  Nr  121,  poz. 1138). §  28  ust.1.
Rozporządzenie  wprowadza  obowiązek  wyposażenia  obiektów  wyłącznie  w  takie  gaśnice,
które  spełniają  wymagania  Polskich  Norm  wydawanych  od  1992  r.,  odpowiedników  norm
europejskich  EN  (PN  –  EN).  Dotyczy  to  nie tylko obiektów  nowych,  ale  także  istniejących.
O spełnieniu  tych  wymagań  świadczy  oznaczenie  normy  na  etykiecie  wraz  z  trwałym
oznakowaniem  daty  produkcji  zbiornika  –  od  1992  r.  Inne  gaśnice  należy  wycofać
z eksploatacji.

Tabela 2. Wybrane znaki ochrony przeciwpożarowej [13]

Palenie tytoniu zabronione

Alarmowy sygnalizator
akustyczny

Zakaz używania otwartego
ognia - palenie tytoniu
zabronione

Drabina pożarowa

Zakaz gaszenia wodą

Kierunek do miejsca
rozmieszczenia sprzętu
pożarniczego lub
urządzenia ostrzegającego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nie zastawiać

Kierunek do miejsca
rozmieszczenia sprzętu
pożarniczego lub
urządzenia ostrzegającego

Zestaw sprzętu pożarowego

Uruchamianie ręczne

Hydrant wewnętrzny

Niebezpieczeństwo pożaru -
materiały łatwopalne

Gaśnica

Materiały utleniające

Telefon do użycia w stanie
zagrożenia

Niebezpieczeństwo
wybuchu - materiały
wybuchowe

Tabela 3. Wybrane znaki ewakuacyjne [14]

Kierunek drogi ewakuacyjnej;

Wyjście ewakuacyjne;

Drzwi ewakuacyjne;

Przesunąć w celu otwarcia;

Kierunek do wyjścia drogi w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi w prawo;

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w dół
w lewo;

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w dół
w prawo;

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
w lewo;

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
w prawo;

Pchać aby otworzyć;

Ciągnąć aby otworzyć;

Stłuc aby uzyskać dostęp;

Klucz do wyjścia ewakuacyjnego
znajduje się;

Miejsce zbiórki do ewakuacji;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pojemnik z maskami ucieczkowymi;

Rękaw ratowniczy;

Drabina ewakuacyjna;

Telefon alarmowy do wezwania
pierwszej pomocy;

Pierwsza pomoc;

Ciągnąć;

Pchać;

Wyjście EXIT;

Emergency EXIT;

EXIT;

Droga ewakuacyjna;

Wyjście awaryjne;

Okno ewakuacyjne;

Uwaga stopień;

Pchać aby otworzyć;

Ciągnąć aby otworzyć;

Uwaga próg;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w górę w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w dół
w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w dół
w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej dla niepełnosprawnych
w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej dla
niepełnosprawnych w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w górę;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w górę w lewo;

Uwaga niski strop;

Uwaga strome schody;

Rejon bez wyjścia ewakuacyjnego;

Zakaz korzystania z dźwigu
osobowego w razie pożaru;

Pull – Ciągnąć;

Push – Pchać;

Prysznic;

Prysznic do przemywania oczu;

Nosze;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co rozumiesz pod pojęciem pożaru?
2.  Jakie czynniki zwiększają zagrożenie pożarowe?
3.  Jakie warunki muszą być spełnione, aby zachodził proces spalania?
4.  Jakie są najczęstsze przyczyny pożarów?
5.  Jakie znasz grupy pożarów?
6.  Jak można zmniejszyć ryzyko wystąpienia pożaru?
7.  Jak zachowasz się, gdy zauważysz pożar?
8.  Jakie znasz środki gaśnicze?
9.  Jaki znasz sprzęt gaśniczy?
10.  Jakie materiały możemy gasić gaśnicą: proszkową, śniegową, pianową?
11.  Jakich pożarów nie wolno gasić wodą?
12.  Co należy zrobić w przypadku zapalenia się instalacji elektrycznej?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj analizy zagrożeń pożarowych w pomieszczeniu, w którym przechowywana jest

bielizna pościelowa, koce, materiały opatrunkowe oraz leki. Zaproponuj odpowiednie środki
bezpieczeństwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać osoby do pracy w grupie,
2)  wskazać elementy wyposażenia pomieszczenia stanowiące zagrożenie pożarowe,
3)  zaproponować działania prowadzące do zmniejszenia ryzyka wystąpienia pożaru,
4)  wyniki wypracowane wspólnie zapisać na dużym arkuszu papieru,
5)  zaprezentować całej grupie przygotowane plakaty.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip – chart.

Ćwiczenie 2

Opracuj plakat z algorytmem postępowania w sytuacji, gdy w budynku Twojej szkoły

wybuchnie pożar.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaproponować działania, które należy podjąć w sytuacji, gdy w budynku wybucha pożar,
2) przedstawić w formie graficznej, na dużym arkuszu papieru, wyniki wypracowane

wspólnie z grupą,

3) zaprezentować całej grupie opracowany algoryt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip – chart.

Ćwiczenie 3

Sprawdź czy w Twojej szkole prawidłowo oznakowano drogi ewakuacyjne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) sprawdzić, w jaki sposób oznakowano drogi ewakuacyjne w szkole, wyniki zapisać na

dużym arkuszu papieru,

3) zaproponować

uzupełnienie

lub

modyfikację

istniejących

oznakowań

drogi

ewakuacyjnej,

4) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip – chart.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować czynniki zwiększające zagrożenie pożarowe?



2) określić najczęstsze przyczyny pożarów?



3) dokonać podziału pożarów ze względu na rodzaj spalanego materiału

oraz sposobu jego spalania?



4) prawidłowo zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego lub

pożaru?



5) scharakteryzować środki gaśnicze?



6) zastosować odpowiednie środki i sprzęt gaśniczy w zależności od

grupy pożarów?



7) rozróżnić znaki ochrony przeciwpożarowej?



8) obsłużyć sprzęt gaśniczy znajdujący się w Twojej szkole?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Ergonomiczne kształtowanie stanowiska pracy

4.7.1. Materiał nauczania

Ergonomia to przystosowanie procesów, stanowisk i środowiska pracy do możliwości

psychofizycznych  człowieka.  Ergonomia  ma  dwa  zasadnicze  cele.  Jednym  z  nich  jest
zapewnienie  maksymalnej wydajności pracy, w taki sposób by  nie  spowodować pogorszenia
stanu zdrowia pracownika. Drugi to optymalizacja elementów stanowiska przez dostosowanie
ich  do  właściwości  organizmu  ludzkiego.  Przedmiotem  badań  ergonomistów  jest  system
złożony  z  człowieka  (lub  wielu  ludzi),  obiektów  technicznych  (narzędzi  pracy)  oraz
zewnętrznych  warunków  działania  (środowiska).  Można  więc powiedzieć,  że  ergonomia  ma
jeden  kluczowy  cel:  dopasowywanie  warunków  pracy  do  pracownika,  bardziej  niż
pracownika do warunków pracy [11].

Pierwotnie istniały dwa nurty działalności ergonomicznej, które do dziś uważa się za

przewodnie [10]:
1. Ergonomia koncepcyjna – zajmująca się projektowaniem urządzeń, maszyn i stanowisk. Jej

celem jest osiągnięcie maksymalnego poziomu bezpieczeństwa przy minimalnym
obciążeniu fizycznym i psychicznym. Projektując elementy stanowiska pracy dostosowuje
się je do tzw. przeciętnego człowieka pod względem cech psychofizycznych.

2. Ergonomia korekcyjna – zajmująca się oceną i poprawą już istniejących stanowisk pracy,

maszyn i urządzeń. Proponuje udoskonalenia likwidujące lub zmniejszające uciążliwości
mające  na  celu  usprawnienie  wykonywanej  pracy.  Rozwiązania  te  często  prowadzą  do
zwiększenia  wydajności,  komfortu  i  zadowolenia  pracowników.  Ergonomia  korekcyjna
pozwala  na  indywidualizację  otoczenia,  w  którym  przebywa  człowiek.  Szczególne
znaczenie  ma  w  projektowaniu  środowiska,  w  którym  przybywają  osoby  starsze  lub
niepełnosprawne.
Nieco  później  powstała:  ergonomia  warunków  pracy,  ergonomia  wyrobu,  ergonomia

sportu, ergonomia prac biurowych, ergonomia czasu wolnego, rekreacji i sportu, ergonomia
dla ludzi starszych i niepełnosprawnych, ergonomia świata dziecięcego [10].

Aby odpowiednio zaprojektować stanowisko pracy niezbędne jest dokonanie analizy

obciążenia organizmu czynnikami występującymi w procesie pracy. Dlatego w analizie
obciążenia pracą bierze się pod uwagę dwa jego rodzaje [4]:
1. Obciążenie fizyczne:

−

obciążenie dynamiczne – np. kucie młotem ręcznym, wiosłowanie, przecinanie
materiału ręczną piłą, swobodny chód, bieg,

−

obciążenie statyczne – większość prac biurowych, dźwiganie ciężaru w pewnej
odległości od osi i środka ciężkości ciała, praca siedząca przy taśmach
montażowych,

−

monotypowość ruchów – obciążanie tych samych, nielicznych grup mięśni, ciągle
w taki sam sposób, podczas gdy całe ciało jest w zasadzie w spoczynku,

−

hipokinezja – niedobór wysiłku fizycznego lub mała aktywność ruchowa.

2. Obciążenia psychiczne.

−

stopień odpowiedzialności pracy,

−

złożoność procesu pracy,

−

dokładność wykonywanych operacji,

−

powtarzalność czynności,

−

szybkość przebiegu danego zjawiska.

Uregulowania prawne i obowiązujące przepisy prawa nakładają obowiązki stosowania

zasad ergonomii w procesach pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady ergonomii zalecają [4]:

1) pracę w pozycji neutralnej, to znaczy z zachowaniem fizjologicznych krzywizn

kręgosłupa, unikanie nadmiernych ruchów zgięcia i skręcenia w odcinku szyjnym
kręgosłupa, łokcie i barki rozluźnione, nadgarstki w pozycji wyprostowanej. Należy
wybierać te narzędzia, które ułatwiają utrzymanie nadgarstka w pozycji neutralnej,

2) pracę w pozycji siedzącej wyprostowanej utrzymując kończyny górne zgięte w stawach

łokciowych pod kątem około 90

3) zmniejszanie obciążeń wysiłkiem fizycznym, poprzez takie rozmieszczenie elementów na

stanowisku pracy, aby wszystko było możliwie w zasięgu rąk, to znaczy często używane
przedmioty powinny być na „wyciągnięcie ręki”, a bardzo często używane przedmioty
powinny być w zasięgu przedramion.

4) aby stanowisko pracy:

−

nie wymuszało pracy w pozycjach niewygodnych,

−

minimalizowało odległości między pracownikiem, a przedmiotem pracy,

−

gwarantowało łatwy dostęp do narzędzi,

−

zapewniało łatwy dostęp do często wykorzystywanych materiałów, narzędzi
i elementów sterowania,

−

umożliwiało wykonywanie większości czynności na wysokości stawów łokciowych
(wyjątek-prace cięższe),

−

było dopasowane do indywidualnych cech antropometrycznych pracownika,

−

umożliwiało minimalizację liczby ruchów palców, nadgarstka, ramion i tułowia,

5) podczas podnoszenia paczek, cięższych przedmiotów należy zwracać uwagę na

prawidłowe ułożenie kręgosłupa, tak aby nie powodować jednostronnych nacisków na
dyski międzykręgowe w obszarze lędźwiowym,

6) aby organizacja pracy:

−

minimalizowała zmęczenie i obciążenia statyczne,

−

sprzyjała zmianom pozycji pracy nie utrzymywaniu jednej pozycji przez długi okres
czasu,

−

pozwalała na unikanie ucisku miejscowego na tkanki, poprzez stosowanie podkładek
elastycznych w miejscach narażonych na ucisk,

−

sprzyjała utrzymywaniu porządku w miejscu pracy – przestrzeń do pracy powinna
umożliwiać utrzymanie czystości i porządku (ładu organizacyjnego),

−

zapewniała właściwe tempo pracy – cykl pracy,

−

umożliwiała przerwy w pracy,

−

umożliwiała rotacje pracy,

−

umożliwiała zmianowość pracy.

W pracy powinny być zapewnione optymalne warunki środowiska w zakresie

odpowiedniego mikroklimatu, ochrony przed hałasem i wibracjami, odpowiedniego
oświetlenia.

Ergonomia zaleca stworzenie warunków do wykonywania regularnych ćwiczeń

fizycznych  w szczególności  przy  pracach,  w  których  występuje  monotypia,  a  jeżeli  to
możliwe  –  takie  organizowanie  pracy,  aby  urozmaicać  jej  rodzaj.  Przez  stosowanie  zasad
ergonomii  pracownik  poprawia  jakość  życia  zawodowego,  zwiększa  zaangażowanie
w czynności wykonywane w pracy, chroni swoje zdrowie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Czym zajmuje się ergonomia?
2.  Jakie są najważniejsze zasady ergonomii?
3.  Jaka pozycja przy pracy jest najkorzystniejsza z punktu widzenia zasad ergonomii?
4.  Jak należy rozmieszczać przedmioty i narzędzia na stanowiskach pracy?
5.  Jakie są skutki pracy w nieergonomicznych warunkach?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj stanowisko, przy którym wykonujesz ćwiczenia pod względem

ergonomicznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać się w trzyosobowy zespół,
2)  przeanalizować informacje dotyczące ergonomii korekcyjnej,
3)  sprawdzić się, czy na stanowisku pracy znajdują się przedmioty i elementy wyposażenia,

które można określić jako niefunkcjonalne,

4) wypisać propozycje poprawy warunków pracy,
5) dokonać prezentacji i oceny wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Poradnik dla ucznia,

−

zeszyt,

−

długopis.

Ćwiczenie 2

Opracuj założenia organizacji stanowiska do wykonywania zabiegów higieniczno-

-pielęgnacyjnych. Uwzględnij zasady ergonomii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować informacje dotyczące ergonomii koncepcyjnej,
2) zastanowić się, jakie przedmioty i elementy wyposażenia powinny znajdować się na

stanowisku,

3) zapisać założenia organizacji stanowiska z uwzględnieniem wykazu niezbędnych

przedmiotów i elementów wyposażenia,

4) wykonać

szkic,

plan

lub

fotografie

stanowiska

zorganizowanego

zgodnie

z opracowanymi założeniami,

5) dokonać prezentacji i oceny opracowanych założeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy

−

Poradnik dla ucznia,

−

aparat fotograficzny,

−

przybory do rysowania

−

zeszyt,

−

długopis.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie „ergonomia”?



2) zastosować zasady ergonomii podczas organizacji własnego stanowiska

pracy?



3) określić skutki pracy w nieergonomicznych warunkach?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Organizacja działań ratunkowych – „łańcuch ratunkowy”

4.8.1. Materiał nauczania

Osoba udzielająca pierwszej pomocy (nie mając nawet wykształcenia medycznego) staje

się  automatycznie  RATOWNIKIEM.  Zadania  ratownika  są  ograniczone,  ale  niezbędne.  Po
pierwsze należy ocenić rodzaj i rozmiary zaistniałego wypadku. W zależności od tego trzeba
podejmować  szybkie,  ale  rozsądne  decyzje.  Nawet  chcąc  dobrze,  a  zarządzając  na  przykład
transport  chorego  z  urazem  kręgosłupa  z  całkiem  bezpiecznego  miejsca,  wyrządza  się
ogromną szkodę.

Podstawą jest niedopuszczenie do paniki. Prawie zawsze trzeba uspokajać wszystkich

obecnych  i  biorących  udział  w  zdarzeniu.  Spokój,  zdecydowanie  i  konkretność  ratownika
w podejmowanych  decyzjach  niezwykle  pozytywnie  wpływa  na  całe  otoczenie  wypadku.
Wówczas  ma się  lepszy  kontakt z poszkodowanym, a on  sam przekonuje  się o niezbędności
i słuszności  podejmowanych  czynności. Poza tym  świadkowie  lub  inni uczestnicy  zdarzenia
zamiast  panikować,  czy  rozpaczać,  dzięki  opanowanej  postawie  ratownika  spoglądają  na
wszystko  z  innej  perspektywy  i  nie  utrudniają  akcji.  Należy  też  uważać,  aby  osoby
niepowołane, nie spowodowały dodatkowych szkód przez nieprawidłową interwencję.

Zadaniem osoby udzielającej pierwszej pomocy jest opieka nad chorym do przyjazdu

pogotowia  ratunkowego,  w  celu  niedopuszczenia  do  dalszych  ciężkich  komplikacji.
W nagłych przypadkach pomocy należy udzielać już w pierwszych minutach od zdarzenia lub
wystąpienia  ostrych  objawów  schorzenia.  Od  tego  zależy  powodzenie  przebiegu  akcji.
Ratownik  nie  może  przeprowadzać  zabiegów  będących  wyłącznie  w  gestii  personelu
medycznego! W zasadzie nie powinno się podawać żadnych środków farmakologicznych. Nie
jest to oczywiście  regułą,  gdy  trzeba  tylko  pomóc  poszkodowanemu  w  zażyciu  leków, które
ten ma przy sobie (np. astmatycy, cukrzycy). Przygodny ratownik nie może stosować również
innych inwazyjnych czynności medycznych (wkłucia, nastawianie złamań, itp.)

Do obowiązków ratownika należą przede wszystkim czynności doraźne ratujące życie. Są

to: ewakuacja ofiary z okolicy zagrożenia, resuscytacja/reanimacja, opanowanie groźnego
krwawienia, ułożenie na boku, walka ze wstrząsem, zabezpieczenie miejsca wypadku.
Prawne podstawy udzielania pierwszej pomocy

W świetle prawa, zgodnie z artykułem 162 kodeksu karnego, prawny obowiązek

udzielania pomocy wygląda następująco:

§ 1. Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim

niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia
nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażania siebie lub innej osoby na
niebezpieczeństwo utraty życia lub poważnego uszczerbku na zdrowiu – podlega karze
pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Nie podlega karze, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się

zabiegowi lekarskiemu, albo w warunkach, w których możliwa jest natychmiastowa pomoc ze
strony instytucji lub osoby bardziej do tego powołanej.
Wzór „łańcucha ratunkowego” [8]

Przebieg udzielania pomocy w nagłych wypadkach, najlepiej przedstawia Łańcuch

Ratunkowy. Składa się z kilku ogniw, które we wzorcowym przebiegu akcji ratunkowej
zachodzą na siebie. Najważniejszym elementem łańcucha jest udzielenie pomocy na miejscu
i późniejsze zapewnienie, w możliwie najkrótszym czasie, kwalifikowanej pomocy lekarskiej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Wzór łańcucha ratunkowego [8]

Bardzo ważna jest kolejność poszczególnych elementów w łańcuchu oraz fakt, że brak

któregoś  z  jego  ogniw  prowadzi  do  zakłócenia  całej  akcji  ratunkowej!  Jeśli  nie  zostanie
wezwane  Pogotowie,  to  fachowa  pomoc  nie  przyjedzie  na  miejsce.  Jeśli  nie  zostaną
rozpoczęte  czynności  sztucznego  oddychania  i  masażu  serca  w  przypadku  ich  braku
u poszkodowanego, to po przybyciu karetki może być już za późno.
Zabezpieczanie [8]

Pierwszą czynnością lub etapem postępowania na miejscu wypadku jest ocena zdarzenia.

Oceniając  sytuację,  należy  zadbać  najpierw  i  przede  wszystkim  o  własne  bezpieczeństwo,
a następnie  o  bezpieczeństwo  poszkodowanego  i  osób  postronnych.  Istotnym  elementem
wstępnego  postępowania  jest  ustalenie,  czy  istnieje  czynnik  powodujący  zdarzenie  lub
katastrofę, a więc stwierdzenie, co się stało.

Do najgroźniejszych należą czynniki o długotrwałym działaniu. Takie czynniki, jak

ogień, gaz czy trujące płyny są aktywne do czasu zneutralizowania. Ich działanie stwarza
konieczność pilnej ewakuacji poszkodowanych z miejsca zdarzenia do strefy bezpiecznej.

Po ocenie zdarzenia i rozpoznaniu niebezpieczeństwa należy zabezpieczyć odpowiednio

miejsce wypadku, korzystając z pomocy innych osób oraz z odpowiedniego sprzętu. Równie
istotnym  elementem  wstępnego  postępowania  jest opieka  nad  osobami,  które  uległy  panice.
Osoby  takie  to  także  poszkodowani,  mimo  że  nie  mają  urazów.  Pozostawieni  bez  opieki  są
niebezpieczni dla siebie i innych, a ponadto dość często ulegają urazom w czasie chaotycznej
ewakuacji, np. z płonącego magazynu. Aby uniknąć urazów w czasie paniki należy kierować
ludzi  w  kierunku  wyjść  ewakuacyjnych.  Zawsze  należy  zabezpieczyć  miejsce  wypadku  tak,
aby  nie doszło  do  kolejnych  zdarzeń, do  zwiększenia  liczby  poszkodowanych  i  zwiększenia
strat  materialnych.  Dobrym  rozwiązaniem  jest  zlikwidowanie  możliwości rozprzestrzeniania
się  czynników  szkodliwych  i  niebezpiecznych,  przy  czym  należy  stale  pamiętać  o  własnym
bezpieczeństwie.  Najważniejsze  jednak  jest  przygotowanie  miejsca  zdarzenia  na  przyjęcie
pomocy z zewnątrz.

Do środków ochronnych należą m.in.: okulary ochronne, maska, rękawice i odzież

ochronna.  Podstawowym  wyposażeniem  każdej  osoby  udzielającej  pierwszej  pomocy  są
rękawiczki  lateksowe.  Są  one  minimalnym  zabezpieczeniem  ratującego  przed  bezpośrednim
kontaktem  z  materiałem  biologicznym  poszkodowanego  (krew,  tkanki,  płyny  fizjologiczne,
wydaliny  itp.).  Dopiero  po  zabezpieczeniu  siebie  można  przystąpić  do  oceny  miejsca
zdarzenia,  bowiem  od  tego  zależy  bezpieczeństwo  i  ewentualne  określenie  zagrożenia  dla
ratujących, pacjentów i świadków zdarzenia.
Rozpoznanie – liczba poszkodowanych [8]

Przed przystąpieniem do segregacji, wezwania pomocy i udzielania pierwszej pomocy,

należy  dokładnie  i  dość  szybko  przeszukać  miejsce  zdarzenia  i  odnaleźć  wszystkie  ofiary
wypadku. Niemożliwe wydaje się pominięcie poszkodowanego, ale często bywa tak, że ofiary
są  odrzucane  nawet  kilkadziesiąt  metrów  od  centrum  wypadku  lub  leżą  nieprzytomne
w przydrożnym rowie. Zdarza się, że samochód najedzie na pieszego, a ten traci przytomność
i  zostaje  uwięziony  pod  pojazdem.  Wtedy  na  pierwszy  rzut  oka,  będąc  zdenerwowanym
sytuacją, nie dostrzega się nikogo innego prócz poszkodowanych siedzących w pojeździe.

Dlatego lokalizacja wszystkich ofiar jest tak ważna. Nie tylko z tego względu, że trzeba

w miarę możliwości wszystkim nieść pomoc, ale wzywając służby ratunkowe należy podać
dokładną ilość i przybliżony stan WSZYSTKICH poszkodowanych. Należy pamiętać, że

ZABEZPIECZENIE

ROZPOZNANIE

WEZWANIE

POMOCY

PIERWSZA

POMOC

POGOTOWIE

RATUNKOWE

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jedna karetka może transportować tylko jednego pacjenta w pozycji leżącej, zatem jeśli źle
określimy ilość potrzebujących pomocy wydłuża się znacznie czas oczekiwania, gdyż
przybyłe na miejsce służby ratownicze muszą ponownie wezwać kolejne zespoły.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Kto może zostać ratownikiem?
2.  Jakie są zadania i obowiązki ratownika?
3.  Jakie są prawne podstawy udzielania pierwszej pomocy?
4.  Czym jest łańcuch ratunkowy?
5.  Jakie są ogniwa łańcucha ratunkowego?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj i wykonaj dowolną techniką plakat przedstawiający łańcuch ratunkowy.

Zamieść na nim krótki komentarz do każdego ogniwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać partnerów do pracy w grupie,
2)  uzgodnić jakie ogniwa tworzą łańcuch ratunkowy, nazwać je,
3)  zaproponować komentarze do wszystkich ogniw,
4)  wszystkie pomysły zapisać na kartce,
5)  zaproponować technikę, formę graficzną plakatu,
6)  wykonać plakat,
7)  zaprezentować na forum grupy efekty pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

klej,

−

nożyczki,

−

kolorowe kartki papieru,

−

tablica flip – chart,

−

komputer z oprogramowaniem graficznym.

Ćwiczenie 2

Zaproponuj algorytm postępowania uwzględniając założenia łańcucha ratunkowego, na

podstawie przykładu:

Przykład
Jesteś  świadkiem  upadku  starszej  osobowy  ze  schodów.  Upadek  miał  miejsce  na  zewnątrz
budynku,  podczas  wchodzenia  po  schodach.  Osoba  po  upadku  rusza  się,  jednak  nie  może
samodzielnie się podnieść. Jak się zachowasz w opisanej sytuacji?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać partnerów do pracy w grupie,
2)  uzgodnić kolejne kroki postępowania – wszystkie pomysły zapisać na kartce,
3)  zapisać ustalenia na dużym formacie w formie algorytmu postępowania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Poradnik dla ucznia,

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip – chart,

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) okreslić osoby, które mogą zostać ratownikiem?



2) scharakteryzować zadania ratownika?



3) scharakteryzować podstawy prawne udzielania pierwszej pomocy?



4) scharakteryzować ogniwa łańcucha ratunkowego?



5) zorganizować pierwszą pomoc zgodnie z założeniami łańcucha

ratunkowego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Ocena stanu poszkodowanego

4.9.1. Materiał nauczania

Gdy na miejscu wypadku są poszkodowani lub doszło do nagłego zachorowania, należy

podjąć czynności związane z oceną stanu poszkodowanych. Na czynności te składają się
oceny:

−

przytomności (świadomości),

−

drożności dróg oddechowych,

−

obecności lub braku oddychania,

−

akcji serca i wydolności krążenia,

−

obrażeń ciała poszkodowanego.
Ocena stanu poszkodowanego nie powinna trwać długo, optymalnie około 1 minuty. Ma

ona  na  celu  wykrycie  podstawowych  przyczyn  ewentualnego  zagrożenia  życia  i  daje
możliwość  dokonania  selekcji  poszkodowanych  na  osoby  wymagające  pomocy  natychmiast
oraz  te,  którym  pomoc  może  być  udzielona  nieco  później.  Ocenę  można  przerwać  tylko
w celu zapewnienia drożności dróg oddechowych lub podjęcia czynności ratujących życie.
Ocena przytomności

Jeśli poszkodowany nie reaguje na głos i bardzo delikatne potrząsanie lub pociąganie

płatka ucha, należy uznać, że jest nieprzytomny. Gdy reaguje na głos, należy wydawać mu
proste polecenia, np. nakłonić, by spróbował ścisnąć rękę lub zmrużył oczy. Czasami
poszkodowany nie reaguje słownie, ale jest w stanie wykonać proste polecenia [2].
Ocena drożności dróg oddechowych [2]

W czasie udzielania pomocy należy tak postępować, aby drogi oddechowe były drożne:

należy otworzyć usta poszkodowanego i szybko, jednym rzutem oka sprawdzić, czy w jamie
ustnej  i  gardle  nie  znajdują  się  ciała  obce  (np.  wymiociny,  krew,  kawałki  jedzenia,  protezy
zębowe).  Jeśli  tak  jest,  trzeba  je  usunąć,  wykonując  dwoma  palcami  okrężny  ruch  w  jamie
ustnej. Podczas usuwania ciał obcych między zęby poszkodowanego warto wsunąć przedmiot
chroniący  nasze  palce  przed  przypadkowym  odgryzieniem  lub  wcisnąć  palec  w  polik
poszkodowanego tak, aby znalazł się pomiędzy jego górną a dolną szczęką.

Następnie, w celu zapobiegnięcia zapadaniu się języka pacjenta, odchylamy delikatnie

jego  głowę  do  tyłu,  trzymając  jedną  ręką  za  czoło,  a  drugą  za  brodę.  Zastrzeżeniem  do
zastosowania  tego  manewru  jest  uraz  kręgosłupa  w  odcinku  szyjnym.  Jeśli  zachodzi
podejrzenie,  że  tak  właśnie  jest  (wypadek  komunikacyjny,  upadek  z  wysokości,  widoczne
obrażenia  głowy  i  szyi),  udrożnienie  dróg  oddechowych  przeprowadza  się  unosząc  tylko
żuchwę ku przodowi. Można to uzyskać, naciskając do przodu obu kciukami kąty żuchwy lub
przez pociągnięcie za zęby dolne tak, aby wysunęły się one przed zęby górne

Poszkodowanemu, który leży na wznak, należy odchylić lekko głowę na bok i w tej

pozycji usuwać ciała obce. U poszkodowanego leżącego na wznak dochodzi do zapadania się
języka i blokowania dróg oddechowych. Gdy podejrzewa się uszkodzenie odcinka szyjnego
kręgosłupa, ułożenie poszkodowanego na wznak jest najlepsze. W takim przypadku, w celu
zapewnienia drożności dróg oddechowych, można próbować wyciągnąć nieco język.

Uciskające części ubrania to te, które uniemożliwiają swobodne oddychanie,

np. zaciśnięty krawat czy koszula zapięta na ostatni guzik. Jeśli poszkodowany jest
nieprzytomny, należy rozluźnić jego ubranie, jeśli jest przytomny, może wykonać tę czynność
sam. Na koniec należy odchylić głowę poszkodowanego do tyłu i podciągnąć żuchwę.
Ocena oddychania

Oddech sprawdza się przy pomocy 3-elementowego schematu: słuch, czucie, wzrok.

W tym celu należy pochylić się nad poszkodowanym i przybliża swoje ucho do ust i nosa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pacjenta.  Dodatkowo  kładziemy  rękę  na  klatce  piersiowej  chorego.  W  ten  sposób  mamy
możliwość usłyszenia  szmerów wdychanego  i  wydychanego powietrza, wyczucia podmuchu
na  małżowinie  usznej  i  poliku  oraz  zaobserwowania  poruszania  się  klatki  piersiowej,  która
podczas oddychania  opada  i  podnosi  się.  Czynność  tę wykonujemy przez  5-10 sekund. Jeśli
oddech nie został usłyszany, wyczuty i zaobserwowany, oznacza to bezdech. Po stwierdzeniu
bezdechu każemy osobie, która nam pomaga wezwać pogotowie (jeśli  nie  ma osób trzecich,
trzeba  samemu  wezwać  pomoc).  Jeżeli  poszkodowanym  jest  dziecko,  należy  wykonać  5
wdechów wstępnych, dopiero po nich rozpocząć masaż serca [8].
Ocena krążenia krwi

Zaraz po stwierdzeniu braku oddechu (u osoby dorosłej) i wezwaniu pogotowia należy

wykonać  30  uciśnięć  klatki  piersiowej.  We  współcześnie  stosowanych  wytycznych
prowadzenia  akcji ratującej  życie zrezygnowano ze sprawdzania tętna, gdyż czynność ta  jest
trudna (zwłaszcza u pacjentów z nitkowatym tętnem) i często powodowała pomyłki zarówno
wśród laików jak i personelu medycznego. Układy oddechowy i krążeniowy są ze sobą ściśle
powiązane,  zatem  zatrzymanie  się  jednego  z  nich  prowadzi  niemalże  natychmiast  do
zatrzymania funkcji drugiego (bez oddechu – serce nie bije, gdy brak akcji serca – zatrzymuje
się oddech). Szczegółowy opis prowadzenia resuscytacji krążeniowo-oddechowej znajduje się
punkcie 4.11. Poradnika dla ucznia [8].
Ocena obrażeń całego ciała

Kolejnym elementem oceny jest zbadanie całego ciała poszkodowanego (od czubka

głowy do małego palca u nogi), głównie w poszukiwaniu takich urazów, jak rany, złamania
i zwichnięcia.

Poszkodowany przytomny jest w stanie powiedzieć, co go boli. Wówczas zadanie jest

ułatwione i ocena szczegółowa trwa krótko. U osób nieprzytomnych wszystkie czynności
związane z oceną należy wykonywać bardzo delikatnie. Najważniejsze i najczęstsze miejsca
urazów to: głowa, odcinek szyjny kręgosłupa, obojczyki, stawy ramienne, kości przedramion,
żebra, miednica, kości udowe, kolana, kości goleni oraz stawy skokowe.

Należy ocenić odcinek szyjny kręgosłupa, który może być uszkodzony. W uzasadnionych

przypadkach,  np.  po  upadku  z  wysokości,  takiego  uszkodzenia  można  się  spodziewać.  Gdy
poszkodowany  jest  nieprzytomny,  a  ocena  uszkodzenia  niepewna,  należy postępować z nim
tak,  jakby  miał  uszkodzony  kręgosłup.  Osoba  przytomna  w  razie  uszkodzenia  kręgosłupa
będzie  zgłaszać  ból  w  szyi  lub  innym  miejscu  kręgosłupa  i  nie  będzie  mogła  swobodnie
poruszać głową  lub kończynami z powodu ich niedowładu. Mogą także wystąpić  zaburzenia
czucia  na skórze kończyn.  W czasie oczekiwania na pomoc kwalifikowaną  należy  ponawiać
co kilka minut ocenę przytomności, oddychania i krążenia krwi.

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie czynności składają się na ocenę stanu poszkodowanego?
2.  W jaki sposób dokonujemy oceny przytomności poszkodowanego?
3.  W jaki sposób dokonujemy oceny drożności dróg oddechowych u poszkodowanego?
4.  W jaki sposób dokonujemy oceny obecności lub braku oddychania u poszkodowanego?
5.  W jaki sposób dokonujemy oceny wydolności krążenia u poszkodowanego?
6.  W jaki sposób dokonujemy oceny obrażeń ciała poszkodowanego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

sytuacji

symulowanej

dokonaj

oceny

drożności

dróg

oddechowych

u poszkodowanego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przyjąć rolę ratownika, podopiecznego lub obserwatora,
2)  jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanymi zasadami,
3)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4)  ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a  jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
6) powtórzyć ćwiczenie trzykrotnie, aby każdy mógł pełnić rolę poszkodowanego,

ratownika i obserwatora.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

standardowo wyposażona apteczka,

−

środki ochrony indywidualnej (rękawiczki).

Ćwiczenie 2

W sytuacji symulowanej dokonaj sprawdzenia oddechu u poszkodowanego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
6) powtórzyć ćwiczenie trzykrotnie, aby każdy mógł pełnić rolę poszkodowanego,

ratownika i obserwatora.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

standardowo wyposażona apteczka,

−

środki ochrony indywidualnej (rękawiczki).

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dokonać oceny przytomności poszkodowanego?



2) dokonać oceny drożności dróg oddechowych u poszkodowanego?



3) sprawdzić oddech u poszkodowanego?



4) dokonać oceny wydolności krążenia u poszkodowanego?



5) dokonać oceny obrażeń ciała poszkodowanego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Udzielanie pierwszej pomocy w nagłych wypadkach

i zachorowaniach

4.10.1. Materiał nauczania

Zestaw pierwszej pomocy i podstawowe środki ochrony ratownika

Zasady pierwszej pomocy wskazują na konieczność udzielania jej zgodnie z najlepszą

wiedzą  ratownika  i  z  jak  największym  jego  zaangażowaniem.  Celem  postępowania
ratowniczego  jest  udzielenie  pomocy  i  zapewnienie  opieki  poszkodowanemu  do  czasu
przybycia  wykwalifikowanych  ratowników  medycznych  lub  lekarza.  Im  lepiej  jest
wyposażony ratownik, tym mniejsza musi być jego szczegółowa wiedza, zwłaszcza na temat
zawiłych technik bandażowania i opatrywania ran.

Środki ochrony osobistej ratownika to rękawiczki i maseczka do sztucznego oddychania.

Rękawiczki  chronią  przed  zakażeniem  i  ułatwiają  pokonanie  bariery  psychologicznej  przed
kontaktem  z  raną  czy  z  poszkodowanym.  Powinny  one  być  wykonane  z  silikonu
i zapakowane  fabrycznie  w  sposób  ułatwiający  ich  użycie.  W  wyjątkowych  sytuacjach
dopuszczalne  jest  używanie  rękawiczek  foliowych.  Rękawiczki  mogą  być  użyte  tylko  raz.
Drugim  środkiem  ochrony  osobistej  ratownika  jest  maseczka  do  sztucznego  oddychania.
Może  to  być  prosta  maseczka  foliowa  z  zaworem  jednokierunkowym,  która  jedynie  chroni
ratownika  przed  bezpośrednim  kontaktem  z  ustami  poszkodowanego,  lub  nieco  bardziej
skomplikowana, z kołnierzem umieszczanym, między zębami poszkodowanego, pomagająca
udrożnić  drogi  oddechowe.  Są  to  maseczki  jednorazowego  użycia.  Jeszcze  bardziej
skomplikowane  maseczki,  o  sztywnej  konstrukcji  i  z  kołnierzem  uszczelniającym,  który
umożliwia  ich  łatwe  dopasowanie  do  twarzy  poszkodowanego,  są  jednocześnie  ochroną
i idealnym  narzędziem  ułatwiającym  sztuczne  oddychanie.  Umożliwiają  wykonywanie
wentylacji przez nos i usta równocześnie, są wyposażone w wymienne filtry. Można do nich
podłączać  dodatkowe  urządzenia  resuscytacyjne,  a  przez  fakt  łatwej  ich  dezynfekcji,
przeznaczone są do wielokrotnego użytku [5].
Zagrożenia wynikające z udzielania pierwszej pomocy

Ratując życie innej osobie, ratownik sam może narazić się na różnego rodzaju

niebezpieczeństwa.  Najczęściej  są  to  zagrożenia  zewnętrzne,  wspólne  dla  poszkodowanego
i ratownika,  które  spowodowały  zły  stan  poszkodowanego  albo  są  dodatkowym
niebezpiecznym  czynnikiem  zagrożenia  życia  lub  zdrowia.  Ratownik,  wkraczając  na  scenę
zdarzeń, także musi mieć świadomość ich istnienia. Ratownikowi nie wolno przystępować do
akcji  ratowniczej  bez  odpowiedniego  zabezpieczenia,  bez  odpowiednich  narzędzi
ratowniczych  i,  co  najważniejsze,  bez  umiejętności  ich  stosowania.  Często  zdarza  się,  że
udzielanie pierwszej pomocy w zakładzie pracy przez samych pracowników jest niemożliwe,
gdyż  wkroczenie  do  akcji  wymaga  zastosowania  specjalistycznego  sprzętu. Pomoc w  takich
przypadkach polega  na wezwaniu  służb ratowniczych  i  niedopuszczeniu do niebezpiecznego
miejsca osób  postronnych.  Innym  rodzajem zagrożeń  jest  możliwość zakażenia  się  w  czasie
kontaktu  z  poszkodowanym.  W  warunkach  pierwszej  pomocy  niebezpieczny  może  być
kontakt  z  jego  krwią,  śliną,  moczem  i  wymiocinami.  Można  uniknąć  takiego  kontaktu,
stosując  środki  ochrony  osobistej  ratownika:  rękawiczki,  ekran  lub  specjalne  okulary
i maseczkę do sztucznego oddychania.

Ogólne zasady ostrożności i higieny w trakcie udzielania pierwszej pomocy sprowadzają

się do:

−

używania rękawiczek gumowych,

−

niedotykania ręką – w rękawiczce lub bez – oczu, nosa czy błon śluzowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wyrzucania (najlepiej do specjalnego pojemnika) zużytych rękawiczek i wszelkich
materiałów opatrunkowych,

−

mycia rąk wodą z mydłem natychmiast po udzieleniu pomocy i zdjęciu rękawiczek,

−

nie używania poplamionej krwią odzieży roboczej,

−

używania maseczek osobistych chroniących nos i usta ratownika, występujących
w niektórych zestawach opatrunkowych.
Ręce stanowią jedną z ważniejszych dróg przenoszenia drobnoustrojów. Mając to na

względzie, należy przestrzegać następujących zasad:

−

w czasie udzielania pierwszej pomocy nie nosić na palcach biżuterii,

−

unikać skaleczeń i wszelkich uszkodzeń skóry,

−

stosować rękawiczki ochronne,

−

skaleczenia natychmiast zabezpieczać opatrunkiem (po dokładnym umyciu rąk).

Podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy

Niezależnie od rodzaju wypadku, należy postępować zgodnie z podstawowymi zasadami

udzielania pierwszej pomocy [5].
1. Jeśli poszkodowany jest przytomny, rozmawiaj z nim i staraj się go uspokoić. Zbierz

odpowiedni wywiad: zapytaj o nazwisko  i przebieg wypadku, a jeśli poszkodowany  jest
zdezorientowany, opisz krótko sytuację, w której się znalazł. Mów poszkodowanemu, co
w  danej  chwili  robisz  i  dlaczego.  Zapytaj  go,  czy  chce,  aby  ktoś  został  powiadomiony
o wypadku.  Jeśli  poszkodowany  jest  nieprzytomny,  także  mów  do  niego,  gdyż  może
nastąpić chwilowy powrót przytomności.

2. Wysłuchaj, co poszkodowany ma do powiedzenia. Może martwi się materialnymi

szkodami, może chce kogoś powiadomić o wypadku? Traktuj poważnie pytania
i wypowiedzi poszkodowanego.

3. Nie zostawiaj poszkodowanego bez opieki, nawet jeśli jest przytomny. Jego stan może

się błyskawicznie zmienić. Ponadto poszkodowany często czuje  się  bezradny i bezsilny.
Jeśli  jest  więcej  osób  poszkodowanych,  zaangażuj  do  udzielania  pomocy  świadków
wypadku  i osoby  postronne.  Najlepiej,  gdy  każdym  poszkodowanym  zajmie  się  jedna
osoba. Możesz odejść od poszkodowanego jedynie w celu wezwania pomocy.

4. Nie przenoś poszkodowanego, gdy nie jest to konieczne. Przenieś go tylko wtedy, gdy

dalsze pozostanie na miejscu wypadku zagraża jego lub twojemu życiu, np. w razie
zatrucia gazami lub pozostawania na mrozie.

5. Poszkodowany powinien wykonywać jak najmniej ruchów. Nie ruszaj go, jeśli to nie jest

konieczne. Każdy ruch to utrata energii i większe zużycie tlenu. Takie narządy, jak mózg,
serce, płuca czy nerki w chwili wypadku potrzebują więcej tlenu niż zwykle.

6. Nie sprawiaj poszkodowanemu dodatkowego bólu, np. sprawdzając, czy może chodzić.

Najlepiej czekaj cierpliwie do nadejścia kwalifikowanej pomocy. Zwykle osoba
przytomna przyjmuje pozycję najwygodniejszą lub sprawiającą najmniej bólu. Nie
przekonuj jej, że powinna zmienić tę pozycję.

7. Chroń poszkodowanego przed skrajnymi temperaturami. Siedząc lub leżąc na ziemi bez

ruchu, poszkodowany szybko traci ciepło. Przykryj go ubraniem, kocem lub specjalną
folią. Pamiętaj, aby w czasie upału, chociaż głowa poszkodowanego znajdowała się
w cieniu.

8. Nigdy nie podawaj poszkodowanemu nic do picia i jedzenia, nawet, gdy o to bardzo

prosi.  Poszkodowany,  w  związku  z  okolicznościami  wypadku,  może  zwymiotować
pokarm  lub  napój.  Niebezpieczeństwo  polega  przedostaniu  się  wymiocin  do  dróg
oddechowych.  Ponadto  nakarmienie  i  napojenie poszkodowanego może przeszkodzić  w
dalszych czynnościach ratowniczych, np. przy znieczulaniu do operacji.
Postępowanie  ratownika  jest  uzależnione  od  zdiagnozowanych  u  poszkodowanego

objawów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zaburzenia przytomności

Przytomność jest to zdolność człowieka do kontaktu z otoczeniem. Powszechnie stosuje

się dwa kryteria stanu świadomości: przytomność i nieprzytomność.

Poszkodowani z zaburzeniami przytomności są szczególnie narażeni na dodatkowe

uszkodzenia  ciała  w  sytuacji  wypadku  czy  katastrofy.  W  praktyce  zdarza  się,  że  reagują  na
bodźce  zewnętrzne  nieadekwatne  do  sytuacji  lub  z  dużym  opóźnieniem;  są  niezorientowani
co  do miejsca  i  przebiegu  zdarzenia.  Stan  ten  może przejść  w  pełną  świadomość  lub  w stan
nieprzytomności.  Tak  zachowują  się  poszkodowani  w  stanach  przedwstrząsowych  i  zawału
mięśnia  sercowego,  pod  wpływem  działania  trucizn  oraz  będący  w  dużym  napięciu
emocjonalnym (np. osoby, które uległy panice). Bezpośrednie przyczyny utraty przytomności
mogą być różne [5]:

−

uraz głowy, z raną skóry lub bez,

−

brak tlenu w powietrzu,

−

zatkanie dróg oddechowych (ciało obce),

−

słaby przepływ krwi przez mózg: krwotoki, zawał mięśnia sercowego, spadek ciśnienia
krwi – omdlenie,

−

choroby: cukrzyca, śpiączka wątrobowa, śpiączka nerkowa,

−

zatrucia,

−

padaczka,

−

porażenie prądem,

−

wylew krwi do mózgu – udar mózgu,

−

nadmierne ochłodzenie,

−

nadmierne gorąco, udar cieplny.
Ocena przytomności jest prosta i praktycznie powinna trwać przez cały czas przebywania

z poszkodowanym.  Wstępna  ocena  polega  na  wydaniu  kilku  poleceń  i  zadaniu  paru  pytań:
„otwórz  oczy”,  „jak  się  nazywasz?”,  „gdzie  mieszkasz?”,  „gdzie  się  znajdujesz?”,  „na  co
chorujesz?” oraz ocenie reakcji na bodźce fizyczne: lekkie dotykanie czy delikatne potrząsanie
ramienia. Nie wolno uderzać poszkodowanego w twarz, szczypać ani polewać wodą!

Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, konieczne jest natychmiastowe sprawdzenie

oddychania  i  tętna.  Jedynym  prawidłowym  postępowaniem  ratownika  w  stosunku  do osoby
nieprzytomnej,  u  której  stwierdzi  czynność  oddechową  oraz  tętno,  jest  w  większości
przypadków  zastosowanie  pozycji  bocznej  ustalonej.  U  osób  nieprzytomnych,  u  których
oddychania  i  tętna  nie  stwierdza  się,  należy  rozpocząć  podstawowe  podtrzymywanie  życia
(PPŻ)  –  patrz  punkt  4.11  Poradnika  dla  ucznia.  Trzeba  przy  tym  pamiętać,  że  nieprzytomni
reagują  na  bodźce  bólowe  tak  samo  jak  przytomni  i  brutalne  postępowanie  dodatkowo
pogarsza ich stan.
Obrażenia głowy (czaszkowo-mózgowe)

W krótkim czasie po ciężkich urazach głowy 40–50% rannych umiera z powodu obrażeń

czaszkowo-mózgowych. Około 20% poszkodowanych można byłoby uratować, gdyby
otrzymali stosowną pomoc na miejscu wypadku.

Zasady postępowania w urazach głowy są następujące [5]:

−

poszkodowanemu nieprzytomnemu należy zapewnić drożność dróg oddechowych,
usunąć z jamy ustnej ciała obce, krew bądź wymiociny, a także wydobyć zapadający się
język, delikatnie odchylając głowę,

−

jeśli istnieje podejrzenie złamania odcinka szyjnego kręgosłupa, przeciwwskazane jest
odginanie głowy,

−

należy ułożyć poszkodowanego z lekko uniesioną głową lub całą górną połowa ciała –
przeciwdziała to obrzękowi mózgu i ułatwia odpływ krwi żylnej z głowy,

−

należy tamować krwawienie z ran skóry głowy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

w przypadku uszkodzenia czaszki, krwawienia z ran głowy nie tamuje się, a jedynie
okrywa ranę jałowym opatrunkiem,

−

wypływu podbarwionej krwią cieczy lub krwi z nosa i ucha, który może być objawem
złamania podstawy czaszki, nie tamuje się i nie wyciera śladów – należy jedynie
zastosować jałowy opatrunek.

Wstrząs

Obecnie uważa się, że wstrząs jest stanem załamania się przepływu krwi przez tkanki

organizmu człowieka, prowadzącym do niewystarczającego odżywienia komórek  i usuwania
produktów  przemian  metabolicznych.  W  wyniku  tego  zostaje  zaburzony  dopływ  substancji
niezbędnych  komórkom  do  prawidłowego  funkcjonowania  (głównie  tlenu).  Skutkiem  są
nieodwracalne  zmiany  w  komórkach,  które  –  w  razie  braku  leczenia  i  przedłużania  się
wstrząsu  –  ulegają  zniszczeniu.  Im  krócej  trwa  stan  niedotlenienia  i  niedożywienia  tkanek,
tym  większa  szansa  na  wyprowadzenie  poszkodowanego  ze  wstrząsu.  Dlatego  szybko
udzielona pierwsza pomoc jest w przypadku wstrząsu bardzo ważna [8].

Przyczyny wstrząsu:

−

ciężkie uszkodzenie ciała,

−

nagła utrata dużej ilości krwi (krwotok),

−

ciężkie oparzenie,

−

ciężkie zakażenie,

−

ostra niewydolność mięśnia sercowego,

−

zatrucie.
Wstrząs może towarzyszyć urazom mózgu, zwłaszcza pnia mózgu, oraz rdzenia

kręgowego. Objawy wstrząsu to [5]:

−

osłabienie,

−

niepokój,

−

blada, zimna, wilgotna skóra,

−

zimny pot,

−

przyspieszone, nieregularne tętno,

−

przyspieszony, płytki oddech,

−

nudności,

−

wymioty,

−

wzmożone pragnienie,

−

zaburzenia świadomości,

−

szerokie źrenice, słabo reagujące na światło,

−

ochłodzenie części dystalnych kończyn,

−

sine wargi i koniuszek nosa.
Postępowanie ratownicze [5]: Ułożenie poszkodowanego: jeżeli poszkodowany jest

przytomny  i  nie  wymiotuje,  należy  ułożyć  go  w  pozycji  na  wznak  (początkowo,  przez
kilkanaście  sekund,  z  uniesieniem  kończyn  dolnych  pod  kątem  prostym,  jak  w  omdleniu)
z kończynami  dolnymi  uniesionymi  na  wysokość  około  30  cm.  Jeżeli  poszkodowany  jest
nieprzytomny  i  wymiotuje,  należy  ułożyć  go  w  pozycji  bocznej  ustalonej,  aby  zapobiec
zachłyśnięciu.

Jak najszybsze eliminowanie czynników wstrząsorodnych: tamowanie krwawienia,

unieruchomienie złamań i zwichnięć oraz chłodzenie skóry w przypadku oparzenia.

Zabezpieczenie przed utratą ciepła: ponieważ wstrząsowi towarzyszy uczucie zimna

i dreszcze, chorego należy okryć. Nie wolno podawać płynów, szczególnie alkoholu.

Walka z lękiem: poszkodowany w stanie wstrząsu jest niespokojny, często przerażony,

a nierozsądne podejście osoby ratującej (panika na miejscu wypadku) pogłębia jego objawy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

lękowe. Należy zachować spokój, nie wpadać w panikę, wszystkie czynności wykonywać
sprawnie, pewnie i szybko.

Obserwacja stanu poszkodowanego: regularnie, co kilka minut należy sprawdzać tętno

i ciśnienie krwi, zwracając uwagę na częstość oddychania i jego jakość. Przy wystąpieniu
bezdechów lub zatrzymaniu akcji serca, należy natychmiast podjąć PPŻ. Transport
poszkodowanego dozwolony jest wyłącznie przewóz karetką pogotowia, pod opieką lekarza.
Krwotok

Krwotok jest to wylanie się krwi z naczynia krwionośnego lub serca wskutek urazowego

lub  chorobowego  uszkodzenia  ich  ściany.  Nagła  utrata  ponad  500  ml  krwi  może  być
niebezpieczna,  lecz  ubytek  krwi  do  1  litra,  jeśli  jest  powolny,  nie  stanowi  bezpośredniego
zagrożenia  życia.  Bardzo  trudno  jest  ocenić  ilość  utraconej  krwi.  W  przypadku  krwotoku
wewnętrznego  jest  to  praktycznie  niemożliwe.  Niebezpieczne  są  urazy  nadbrzusza,  ze
względu  na  możliwość  rozerwania  śledziony  lub  wątroby.  W ocenie  stanu  poszkodowanego
pomocne są [2]:

−

ocena tętna – każde przyspieszenie tętna, szczególnie powyżej 100/min,

−

ocena ciśnienia krwi – spadek ciśnienia tętniczego krwi poniżej 80–70 mmHg (blada
skóra, szczególnie twarzy, oraz słabe, ledwo wyczuwalne tętno na tętnicy promieniowej
lub, tym bardziej, jego brak),

−

ocena stanu świadomości – pobudzenie ruchowe poszkodowanego, zdezorientowanie.
W przypadku uszkodzenia ciągłości skóry, czyli ran, opanowanie go jest związane

z zaopatrzeniem zranionego miejsca.

Dzięki mechanizmom krzepnięcia, drobne skaleczenia zamykają się samoistnie już po

kilku minutach. Przy dużych uszkodzeniach zamknięcie naczynia skrzepliną następuje wolno
lub nie następuje wcale, gdyż silny prąd krwi wypływającej z rany wypłukuje tworzące się
skrzepy. Ilość utraconej krwi i szybkość jej utraty zależą głównie od wielkości uszkodzonego
naczynia. Duża utrata krwi oraz wstrząs bezpośrednio zagrażają życiu. Organizm człowieka
może znieść nawet dużą utratę krwi (50 – 60%), jeżeli następuje ona powoli. U dorosłej osoby
utrata około 1 litra krwi stanowi już groźbę powstania wstrząsu.

Cechami zagrażającego wstrząsu są [5]:

−

przyspieszenie tętna – powyżej 100 uderzeń na minutę,

−

spadek ciśnienia tętniczego poniżej 80 – 70 mmHg,

−

pobudzenie ruchowe, niepokój,

−

często zaburzenia orientacji,

−

bladość skóry,

−

szum w uszach,

−

mroczki przed oczami,

−

zawroty głowy,

−

skłonność do omdleń przy przybieraniu pozycji pionowej,

−

nudności i wymioty.
Postępowanie w przypadku krwotoku: W czasie zaopatrywania ran należy pamiętać

o stosowaniu  rękawiczek  gumowych.  Jeśli  krwotok  z  ran  skóry  jest  lekki,  krew  sączy  się
kroplami.  Krwotok  ustaje  zwykle  samoistnie  po  kilku  minutach,  gdy  skrzep  powstający
w miejscu  krwawienia  zamknie  ubytek  naczynia.  W czasie  transportu tego  typu  ranę  należy
zabezpieczyć jałowym opatrunkiem.

Silny krwotok (krew wypływa z rany ciągłym strumieniem lub tryska pulsując) należy

natychmiast  zatamować,  stosując  miejscowy  ucisk  rany.  W  przypadku  bardzo  silnych
krwotoków  z  dużych  ran  może  być  konieczny  (np.  w  celu  zatrzymania  wypływu  krwi
w pierwszej  chwili  po  amputacji)  ucisk  czterema  palcami  dużej  okolicznej  tętnicy.  Na
kończynie górnej najczęściej jest to tętnica ramienna, a na kończynie dolnej – tętnica udowa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ranę należy przykryć jałowym gazikiem i przymocować go kodofixem. Na rany silnie

krwawiące,  oprócz  gazika  nakłada  się  elastyczną  poduszeczkę,  wykonaną  na  przykład
z drugiego  opatrunku  osobistego,  złożonej  gazy  lub  bandaża.  Całość  opatrunku  umocowuje
się  ciasno  zwojami  bandaża.  Poduszeczka  –  uciskając  ranę  i  jej  okolicę  –  wpływa  na
zmniejszenie światła okolicznych naczyń, co powoduje zatrzymanie krwawienia.

Zakładając opatrunek uciskowy należy pamiętać, aby przy zaciskaniu zwojów opaski nie

doprowadzić  do  zastoju  krwi  w  bardziej  odległej  od  opatrunku  części  kończyny.  Nie  wolno
stosować opasek prowizorycznych (sznurka, liny, kabla elektrycznego, itp.). Opaska musi być
szeroka  i  nieco  elastyczna.  Zastój  powstaje  wówczas,  gdy  żyły  powierzchowne  zostaną
zaciśnięte, a główne tętnice, głębiej położone, zachowują drożności i nadal pompują krew do
tej części kończyny.  Krew  nie  ma drogi odpływu, następuje przepełnienie  naczyń  i  nasilenie
krwotoku,  zaś  kończyna  przybiera  kolor  siny.  W  takim  wypadku  należy  natychmiast  zdjąć
opatrunek  i  założyć  go  ponownie,  nieco  słabiej  napinając  opaskę.  W  pojedynczych
przypadkach  nie  można  zakładać  na  krwawiącą  ranę  typowego  opatrunku  uciskowego.  Te
przypadki to [5]:

−

rana, w której utkwiły ciała obce,

−

otwarte złamanie,

−

amputacja,

−

krwotok z rozległej powierzchni rany.

Tamowanie silnego krwotoku na głowie, szyi i tułowiu wykonuje się podobnie jak na

kończynach, stosując w pierwszej chwili mocny ucisk palcami, najlepiej przez jałowy
opatrunek. Następnie zakłada się opatrunek uciskowy. Najczęściej opatrunek ten należy – do
czasu przybycia pomocy – dociskać palcami.

Poszkodowanego z krwotokiem z nosa sadza się z głową lekko pochyloną ku przodowi.

Po  stronie  krwawienia  należy  ucisnąć  lekko  skrzydełko  nosa,  na  nasadę  nosa  i  kark  można
przyłożyć  zimny  kompres.  Poszkodowany  nie  powinien  łykać  krwi.  Jeśli  krwotok  lub  inne
obrażenia  ciała  powodują  objawy  przedwstrząsowe  –  i  wyłącznie  wtedy  –  poszkodowanego
należy  położyć.  Zalecane  jest  ułożenie  na  brzuchu  lub  na  boku,  aby  krew  swobodnie
wyciekała  przez  nozdrza.  Zaciągnięcie  krwi  do  płuc  grozi  zachłyśnięciem,  a  połykanie  –
wymiotami, które mogą  być przyczyną dodatkowych powikłań. Nie  należy  wkładać do  nosa
gazy ani innych środków opatrunkowych. Krwotok z nosa zwykle nie jest groźny. Zdarza się
po silnym uderzeniu w nos, na skutek mocnego kichnięcia lub manipulowania w nosie.

Krwotok wewnętrzny jest trudny do rozpoznania. Nie widząc na zewnątrz ciała krwi,

rozpoznanie  można  oprzeć  jedynie  na  objawach  pośrednich,  sugerujących  krwawienie.
Należy  zwrócić  uwagę  na  uwypuklenie  się  nasiąkających  krwią  tkanek  w  przypadku  urazu
kończyn, na objawy wstrząsu na tułowiu, a w przypadku urazu głowy – na stan świadomości
poszkodowanego.

Postępowanie w przypadku amputacji [5]
Na ranę należy założyć uciskowy, jałowy opatrunek i unieść część ciała, której fragment

został amputowany. Często, na skutek odruchowego obkurczenia się tętnic, krwawienie jest
nieduże i można je zatrzymać tą metodą. W razie niepowodzenia, należy założyć opaskę
uciskową.

W wielu przypadkach możliwe jest przyszycie odciętej części ciała i jej pełna lub

częściowa rehabilitacja. Dlatego zawsze należy odszukać amputowany fragment tkanki
i przekazać go lekarzowi. Amputat, nawet zanieczyszczony, owija się jałową gazą i – bez
wykonywania żadnych dodatkowych zabiegów – wkłada do woreczka foliowego. Torebkę tę
należy umieścić w drugiej torbie, wypełnionej wodą z lodem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rany

Rana jest przerwaniem ciągłości skóry na skutek działania zewnętrznego czynnika

fizycznego lub chemicznego. Przez uszkodzoną skórę najczęściej wnikają do krwiobiegu
zarazki wywołujące tężec, wściekliznę i zgorzel gazową. Istnieją ogólne zasady postępowania
przy opatrywaniu ran, bez względu na ich rodzaj, obejmują one [5]:

−

zapewnienie własnego bezpieczeństwa (rękawiczki),

−

natychmiastowe prowizoryczne zaopatrzenie (np. gazą, którą poszkodowany może
trzymać sam),

−

czyszczenie rany (zasadniczo obowiązuje zakaz czyszczenia ran,  lecz rozsądek nakazuje
czasem  przynajmniej  opłukanie  wodą  lub  wodą  utlenioną  rany  zabrudzonej
powierzchownie  ziemią,  drobnymi  ciałami  obcymi  czy,  tym  bardziej,  substancjami
trującymi;  do  czyszczenia  ran  należy  używać  wody  wodociągowej,  woda  ze  studni  do
tego  celu  się  nie  nadaje;  dotyczy  również  ran  oparzeniowych,  powstałych  w  wyniku
działania  substancji  chemicznych;  wyjątek  stanowią  rany  zabrudzone  wapnem
niegaszonym, które należy najpierw oczyścić mechanicznie),

−

odsłonięcie okolicy rany w taki sposób, żeby w późniejszym postępowaniu nie było to
już konieczne,

−

ocenę stanu ogólnego, w tym krążenia (w przypadku ran silnie krwawiących zachodzi
zawsze podejrzenie pogorszenia się stanu ogólnego poszkodowanego – należy więc
zbadać go tak, jak w przypadku szybkiej oceny wstępnej),

−

ocenę  rany  (rodzaj  rany,  jakość  krwawienia  z  rany,  ukrwienie  części  dalszej  kończyny;
jeśli  krwawienie  jest  bardzo  duże  lub  występuje  ucisk  odłamków  kostnych  na  naczynia,
w dalszej  części  kończyny  nie  wyczuwa  się  tętna;  najczęściej  jednak  obwodowa  część
kończyny jest sina i ochłodzona),

−

założenie opatrunku odpowiedniego do rodzaju rany,

−

ucisk bezpośredni miejsca krwawienia opatrunkiem i kontrola ukrwienia części dalszych
kończyny,

−

uniesienie kończyny (często samo uniesienie zranionej ręki wysoko nad głowę
zatrzymuje krwotok),

−

unieruchomienie okolicy rany (ma na celu ograniczenie do minimum dolegliwości
bólowych związanych z napinaniem uszkodzonej skóry lub mięśni czy przemieszczaniem
się odłamków kostnych),

−

przygotowanie do transportu (w tym także czynności związane z zaopatrywaniem rany),

−

precyzyjne określenie czasu założenia opatrunku uciskowego, a zwłaszcza opaski
uciskowej: na skórze, plastrze lub kartce przyczepionej do ubrania poszkodowanego
należy napisać dokładną godzinę założenia opaski lub opatrunku uciskowego,

−

stałą kontrolę stanu poszkodowanego: przytomności, oddychania i krążenia (nie wolno
karmić i poić poszkodowanego),

−

postępowanie

przeciwwstrząsowe

(częściowo

zastosowane

już

wcześniej

–

unieruchomienie okolicy zranionej i założenie opatrunku ochraniającego; w tej części
postępowania

należy

zadbać

postępowanie

ogólne:

komfort

psychiczny

poszkodowanego, ułożenie i okrycie go),

−

kontrolę rany przez lekarza.
W przypadku nabicia się poszkodowanego na przedmiot, zwłaszcza, gdy poszkodowany

„wisi”  na  nim,  nie  wolno  uwalniać  go,  a  jedynie  podtrzymywać  w  taki  sposób,  aby  ostry
najczęściej  przedmiot  nie  powodował  dalszych  uszkodzeń.  Jest  to  typowe  postępowanie
w przypadku  ran  z  ciałem  obcym.  Uwolnienie  poszkodowanego  może  doprowadzić  do
natychmiastowego śmiertelnego krwotoku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ciało obce w ranie

Jako zasadę pierwszej pomocy przyjęto nie usuwanie z rany ciał obcych, szczególnie

głęboko wbitych czy wklinowanych. Ciało obce  w ranie zwykle zatrzymuje krwawienie, zaś
nieumiejętna próba usunięcia go  może doprowadzić do dalszego uszkodzenia tkanek. Często
zdarza  się,  że  po  usunięciu  ciała  obcego  otwierają  się  uciśnięte  dotychczas  naczynia
krwionośne,  co  może  spowodować  obfite  krwawienie.  Ratownik  powinien  ostrożnie
nakrywać  jałową  gazą  ranę  wraz  z  ciałem  obcym,  nie  poruszając  go  i  nie  zmieniając  jego
pozycji.
Ciało obce w oku

Gałki oczne od przodu są przykryte powiekami. Chronią one oko przed czynnikami

zewnętrznymi  i  wysychaniem  oraz,  ze  względu  na  bakteriobójcze  właściwości  łez,
zapobiegają  zakażeniom  gałki  ocznej.  Od  wewnątrz  powierzchnia  powiek  jest  wyścielona
spojówką.  Ciała  obce  wpadające  do  oka  to  zwykle  kurz,  drobne  owady,  rzęsy,  ale  także
odpryski  metalu  i  szkła  czy  drzazgi,  które  mogą  wbić  się  w  spojówkę  lub,  co  gorsza,
w rogówkę.  Ciało  obce  w  oku  wywołuje  ból,  pieczenie  i  świąd,  a  potem,  w  związku
z podrażnieniem spojówek, ich łzawienie, zaczerwienienie i obrzęk, czasem także zaburzenie
widzenia.

Po stwierdzeniu wniknięcia ciała obcego do oka można podjąć próbę mechanicznego

usunięcia  go.  Jest  to  możliwe  tylko  wówczas,  gdy  ciało  obce  (pył,  drobiny  kurzu  i  pyłu
węglowego,  drobne  owady)  spoczywa  luźno  w  worku  spojówkowym  i  można  wypłukać  je
czystą wodą. Ciała obce wbite w rogówkę czy spojówkę są trudne do usunięcia – wymagana
jest  wtedy  pomoc  okulisty.  Poszkodowanemu  należy  zasłonić  obydwie  gałki  oczne,  skłonić
go  do  patrzenia  przed  siebie  i  nie  ruszania  gałkami ocznymi  i  tak transportować do  lekarza.
Takie  ciała  obce,  jak  pył  (najczęściej  jest  to  jakiś  związek chemiczny)  należy  bezwzględnie
wypłukać, nawet bieżącą wodą z kranu. Wypłukiwanie pyłu z oka powinno trwać co najmniej
15  minut.  W  razie  wniknięcia  do  oka  wapna  (szczególnie  niegaszonego)  należy  najpierw
usunąć  na sucho widoczne okruchy. Zapobiega to poparzeniu, gdyż podczas gaszenia wapna
(reakcja  ta  ma  miejsce  podczas  płukania  oka)  wydzielają  się  duże  ilości  ciepła.  Bardzo
dokładne usunięcie okruchów zapobiega późniejszym powikłaniom, a często ślepocie [8].

Dobrze jest, bez względu na efekt udzielonej pierwszej pomocy, przemyć oko

3-procentowym roztworem kwasu bornego lub wodą destylowaną i zabezpieczyć jałowym
opatrunkiem, po czym natychmiast skierować poszkodowanego do lekarza okulisty.

Osobnym problemem jest tzw. „porażenie łukiem elektrycznym”, albo inaczej – skutek

działania  światła  o  wielkiej  intensywności  na  oko  ludzkie.  Zjawisko  to  występuje  podczas
spawania.  Nieprawidłowe  lub  niedbałe  korzystanie  z  maski  ochronnej  w  czasie  spawania,
a przez to eksponowanie oczu na działanie światła, często powoduje powstanie zespołu takich
dolegliwości,  jak  zaburzenia  widzenia,  bóle  zagałkowe  i  światłowstręt,  spowodowanych
złuszczeniem  się  nabłonka  rogówki  i  obrzękiem  siatkówki.  W  tych  przypadkach  należy
uspokoić  poszkodowanego,  położyć  zimne  okłady  na  obie  gałki  oczne  i  przewieźć  go  do
lekarza.
Oparzenie

Oparzenie jest uszkodzeniem skóry i leżących pod nią tkanek, które może mieć wpływ na

cały organizm człowieka. Ze względu na czynnik parzący, oparzenia dzieli się na termiczne
i chemiczne. Rozmiar uszkodzeń w przypadku oparzeń termicznych skóry i głębszych tkanek
zależy od temperatury działającego czynnika, jego rodzaju i czasu działania.

Bezpośrednio po ustaniu działania czynnika parzącego temperatura powierzchni ciała

szybko obniża się do temperatury otoczenia. Temperatura wewnątrz oparzonej skóry i pod nią
jest jeszcze przez dłuższy czas podwyższona, ponieważ skóra jest złym przewodnikiem
ciepła, a tkanki podskórne mają dużą pojemność cieplną. Jeżeli temperatura przekracza 43°C,
to działa w dalszym ciągu, uszkadzając komórki ciała. Należy więc jak najszybciej przerwać

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

stan przegrzania tkanek i odprowadzić ciepło. W tym celu oziębia się miejsca poparzone,
polewając je wodą o temperaturze około 20°C przez 20–30 minut.

Postępowanie w przypadku oparzenia termicznego:

−

odcięcie od czynnika parzącego (zrzucenie ubrania, a gdy okaże się to niemożliwe – jego

gaszenie),

−

gdy rozebranie poszkodowanego jest niemożliwe, zanurzenie go w wodzie, polanie wodą

itd.,

−

ochładzanie przez 20–30 minut lub dłużej,

−

założenie jałowego (lub czystego) suchego opatrunku,

−

przy oparzeniach rozległych – rozebranie poszkodowanego i okrycie jałowym

prześcieradłem,

−

zapewnienie pomocy medycznej,

−

leczenie szpitalne oparzeń głębokich oraz wszystkich oparzeń twarzy, stóp i okolicy

krocza.

W przypadku oparzenia chemicznego wszystkie części garderoby splamione środkami

chemicznymi,  czyli  ubranie,  bieliznę,  buty  i  skarpety,  należy  natychmiast  zdjąć  z  ciała
poszkodowanego.  Rozebranie  poszkodowanego  jest  bardzo  ważne,  gdyż  środek  chemiczny
zazwyczaj  szybko  penetruje  całe  ubranie.  Następnie  należy  jak  najszybciej  zmyć  środek
chemiczny  z  ciała.  Źródłem  niebezpieczeństwa  w  przypadku  oparzenia  chemicznego  jest
bowiem  działanie  toksyczne  środków  chemicznych.  Oparzenia  tego  typu  wymagają
fachowego leczenia (co najmniej w ośrodku zdrowia).
Odmrożenie

Odmrożenie jest uszkodzeniem skóry, powstającym w wyniku działania na nią niskiej

temperatury.  Ciężkość  i  rozległość  uszkodzenia  skóry  zależą  od  temperatury  otoczenia  oraz
czasu,  w  jakim  skóra  była  poddana  działaniu  niskiej  temperatury.  Wiatr  i  duża  wilgotność
powietrza  nasilają  skutki  działania  mrozu.  Zmiany  w  naczyniach  krwionośnych,
spowodowane  spożyciem  dużej  ilości  alkoholu,  powodują  u  poszkodowanych  ciężkie
odmrożenia, często przyczyniając się do nadmiernego wychłodzenia ciała i – w wyniku tego –
śmierci. Miejsca szczególnie  narażone  na odmrożenie to: nos, uszy, policzki oraz palce rąk
i stóp.

Intensywność odmrożenia, podobnie jak oparzenia, określa się w stopniach.
Odmrożenie I stopnia charakteryzuje się przejściowymi zaburzeniami w krążeniu krwi

w skórze, bólem, często silnym, bladością lub sinoczerwonym zabarwieniem skóry,
obrzękiem, pieczeniem i świądem skóry. II stopień odmrożenia to pojawiające się na skórze
pęcherze z płynem surowiczym, III stopień – martwica powierzchowna skóry.

IV stopień – martwica głęboka, której ulegają np. palce, uszy lub nos. W takim

przypadku może dojść do samoistnej amputacji odmrożonej części ciała [2].

Skutkiem odmrożenia części ciała jest najczęściej przechłodzenie całego organizmu.

Dlatego w czasie ratowania poszkodowanego konieczne  jest przemieszczenie go do ciepłego
(niegorącego)  pomieszczenia.  Należy  zdjąć  z  poszkodowanego  mokre,  zimne  ubranie,
a z jego palców ściągnąć biżuterię. Jeśli odmrożeniu uległy palce, trzeba zanurzyć je w letniej
wodzie, początkowo o temperaturze 30°C, a następnie 36°C. Na odmrożone policzki, nos czy
uszy  nakłada  się  (niegorące),  czyste  opatrunki.  Jeśli  na  skórze  są  widoczne  pęcherze  lub
sinoczerwone  albo  blade  plamy,  należy  zastosować  suche,  czyste  opatrunki,  najlepiej
z wyjałowionej gazy. Ze względu na ogólne wychłodzenie ciała, poszkodowanemu podaje się
ciepłe (nie gorące)  napoje. Po ociepleniu odmrożonych  części ciała,  należy  jeśli to możliwe
ułożyć  je  nieco  wyżej  i  okryć.  Jeśli  poszkodowany  jest  przytomny  i  dobrze  się  czuje,  a  do
dyspozycji  jest  ogrzewany  samochód,  można  odtransportować  go  do  lekarza,  jeśli  nie  –
należy wezwać pogotowie ratunkowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W przypadku każdego odmrożenia stan poszkodowanego powinien ocenić lekarz. Przy

odmrożeniach powyżej II stopnia poszkodowanemu podaje się surowicę przeciwtężcową. Nie
wolno przekłuwać pęcherzy, masować i nacierać czymkolwiek odmrożonych okolic skóry
oraz gwałtownie rozgrzewać odmrożonych części ciała, gdyż skóra w okolicy odmrożenia jest
bardzo delikatna. Nie wolno także podawać poszkodowanemu alkoholu.

Jeśli na skutek przebywania na mrozie skóra zaczyna być zaczerwieniona i w miejscach

zaczerwienionych staje się bolesna, można spodziewać się odmrożenia. Należy wtedy udać
się do ciepłego pomieszczenia i delikatnie ogrzać miejsca przechłodzone. Natomiast bladość
skóry i ustąpienie bólu świadczą już o jej odmrożeniu.
Porażenie prądem elektrycznym

Porażenie prądem elektrycznym jest bardzo niebezpieczne. Kontakt ze źródłem prądu

elektrycznego  może  spowodować  oparzenie  skóry,  utratę  przytomności,  zatrzymanie  pracy
serca, a nawet śmierć. Zazwyczaj krótkotrwała ekspozycja na prąd elektryczny o napięciu do
1 kV nie  jest niebezpieczna dla życia; przedłużająca się ekspozycja  może  stać się przyczyną
zgonu.  Bardzo  istotne  w  przypadku  porażenia  prądem  elektrycznym  jest  natychmiastowe
uwolnienie  porażonego  spod  jego  działania.  Pamiętać  przy  tym  należy,  że  osoba  porażona
prądem jest dla ratownika równie niebezpieczna jak samo źródło prądu.

Szansa ratunku poszkodowanego szybko spada w miarę upływu czasu. W pierwszej

minucie po porażeniu istnieje 98% szans uratowania życia, po 3 minutach – 40%, po
5 minutach – 25%, a po 8 minutach – już tylko 5%.

W celu uwolnienia porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu do 1 kV

należy [8]:

−

wyłączyć napięcie właściwego obwodu elektrycznego,

−

otworzyć właściwe łączniki, lub wyjąć bezpieczniki z obwodu zasilania,

−

przeciąć lub zerwać przewody od strony zasilania odpowiednimi narzędziami,

−

zewrzeć przewody od strony zasilania,

−

wyjmować bezpieczniki mocy uchwytami przeznaczonych do tego celu.

Gdy żadne z przedstawionych rozwiązań nie jest możliwe, należy:

−

odciągnąć porażonego od urządzenia pod napięciem odpowiednimi narzędziami lub

dostępnymi przedmiotami z suchego drewna albo z tworzywa sztucznego,

−

zabezpieczyć porażonego przed upadkiem, gdy wyłączenie napięcia może spowodować

taki upadek.

W celu uwolnienia porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu

przekraczającym 1 kV należy:

−

wyłączyć napięcie właściwego obwodu elektrycznego,

−

odciągnąć porażonego od urządzenia pod napięciem odpowiednimi narzędziami, przy

czym należy posługiwać się sprzętem ochronnym i nie dotykać bezpośrednio porażonego,

−

upewnić się, czy napięcie jest wyłączone, posługując się wskaźnikiem napięcia.

Oparzenia skóry nie są najczęściej rozległe i ograniczają się do miejsc kontaktu

z prądem.  Zaopatruje  się  je  w  sposób  typowy  dla  oparzeń,  natomiast  rany  innego  rodzaju  –
w sposób  odpowiedni  do  ich  charakteru.  Jeśli  dojdzie  do  omdlenia  (utraty  przytomności),
a oddychanie  i  tętno  są  zachowane,  należy  unieść  na  kilkanaście  sekund  kończyny  dolne
i górne poszkodowanego, a w przypadku powikłań lub braku oddychania i tętna – postępować
w  sposób  opisany  w  rozdziale  o  podstawowych  sposobach  podtrzymywania  czynności
życiowych (PPŻ).
Złamania kości i uszkodzenia stawów

Złamanie kości jest to całkowite lub częściowe przerwanie jej ciągłości po urazie

przekraczającym granicę elastyczności tkanki. Odłamki złamanej kości mogą ulec
przemieszczeniu. Jeśli dochodzi do przerwania ciągłości skóry nad złamaniem, a w ranie
widoczne są odłamki kości, mamy do czynienia ze złamaniem otwartym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozpoznanie złamania:

−

obecność fragmentów kostnych lub końców złamanej kości w ranie,

−

nieprawidłowe ustawienie kości (np. nienaturalne ustawienie stopy w wypadku złamania

podudzia),

−

nieprawidłowa ruchomość w miejscu złamania, której może towarzyszyć tarcie o siebie

odłamów kostnych.

Stwierdzenie choćby jednego objawu złamania jest dla ratownika sygnałem do udzielenia

takiej pomocy, jaką stosuje się pewnym złamaniu. Należy przy tym cały czas pamiętać, że
każdym nieostrożnym ruchem czy złym ujęciem kończyny można wywołać ból lub
dodatkowe uszkodzenie naczyń, nerwów i skóry.

Powikłania przy złamaniu kości i uszkodzeniu stawów:

1. Każde złamanie może być przyczyną wstrząsu. W przypadku złamania kości zawsze

zostają również uszkodzone naczynia krwionośne. Wylew krwawy ogranicza się zwykle
do okolicy złamania. Jeżeli odłamki kostne uszkodzą przebiegające w pobliżu duże
naczynie krwionośne, to wylew krwi do tkanek jest duży i utrata krwi może sięgać, np.
w złamaniu kości udowej, nawet kilku litrów. Prowadzi to do wstrząsu.

2. Zakażenie. Zakażenie skóry i tkanek głębiej położonych następuje najczęściej przy

złamaniu otwartym: otwarta rana to wrota, przez które wnikają drobnoustroje
chorobotwórcze. Zakażenie może objąć tylko skórę, ale zdarza się, że obejmuje również
wszystkie tkanki miękkie oraz kość. Powikłane zakażeniem złamanie goi się trudno, często
z pozostawieniem ubytków tkankowych.
Ogólne zasady udzielania pomocy w złamaniach [2]:

−

nie wolno wykonywać żadnych ruchów i naginań w miejscu domniemanego lub pewnego

złamania, grozi to dodatkowym uszkodzeniem okolicznych tkanek oraz samej kości,

−

ranę w miejscu urazu należy nakryć jałowym opatrunkiem, najlepiej jałową gazą,

−

poszkodowanego należy ułożyć w bezpiecznej pozycji, a miejsce złamania unieruchomić

odpowiednio do okolicy urazu,

−

nie należy nastawiać złamań i zwichnięć, a jedynie je unieruchamiać,

−

przy złamaniach należy unieruchamiać dwa sąsiednie stawy,

−

dalszą część kończyny należy „dopasować” do bliższej części,

−

kończyny górne unieruchamia się do tułowia, a dolne – jedna do drugiej,

−

należy walczyć z rozwijającym się wstrząsem, układając poszkodowanego w pozycji

przeciwwstrząsowej i uważając przy tym, aby nie poruszać uszkodzoną kością,

−

nie wolno stosować ułożenia przeciwwstrząsowego przy złamaniach czaszki, miednicy

i kręgosłupa,

−

nie należy podawać poszkodowanemu płynów i jedzenia, spowoduje to utrudnienie przy

ewentualnym znieczulaniu ogólnym, koniecznym do nastawienia kości,

−

nigdy nie wolno poruszać okolicy urazu w celu potwierdzenia rozpoznania złamania,

powiększa to rozmiary uszkodzenia tkanek,

−

w każdym przypadku złamania należy wezwać pogotowie.

Ze względu na sposób unieruchamiania, złamania można podzielić na:

−

unieruchamiane za pomocą obłożenia sztywnymi przedmiotami,

−

unieruchamiane odpowiednim ułożeniem,

−

unieruchamiane chustami trójkątnymi.

Ponieważ do każdego przypadku złamania zostanie wezwana pomoc z zewnątrz, nie ma

potrzeby  stosowania  wyrafinowanych  technik  unieruchamiania  złamania  –  lekarz  sam,  na
miejscu wypadku, unieruchomi złamanie na czas transportu. W wyjątkowych sytuacjach np.:
gdy  poszkodowany  musi  być  ewakuowany  lub  zachodzi  konieczność  działania
przeciwwstrząsowego,  dopuszczalne  jest  wykonanie  unieruchomienia  transportowego  przez

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ratownika udzielającego pierwszej pomocy. Należy pamiętać, że złe unieruchomienie może
spowodować więcej szkody niż samo złamanie.
Zachłyśnięcie (aspiracja)

Najczęściej spotykanym przypadkiem jest zachłyśnięcie, czyli dostanie się ciała obcego

do tchawicy. Ma to miejsce bardzo często podczas rozmowy przy jedzeniu. Od razu wyzwala
się naturalny odruch obronny organizmu w postaci kaszlu. Poszkodowany nie może złapać
oddechu i wpada w panikę. Jeśli pomoc nie zostanie udzielona bardzo szybko, w efekcie
braku tlenu następuje bezdech.

Pierwszą czynnością jaką powinniśmy wykonać jest namawianie poszkodowanego do

kaszlu. Jeśli ta  naturalna  metoda obronna organizmu nie przynosi efektu, ratownik powinien
5 razy  wykonać  próbę  uderzania  płaską  dłonią  w  plecy  pacjenta  między  łopatkami.  Trzeba
pamiętać,  żeby  w  czasie  wykonywania  tego  manewru,  głowa  pacjenta  znajdowała  się  niżej
niż jego tułów. Najważniejsze, aby ujście dróg oddechowych było skierowane w dół.

Gdy zabiegi te nie pomogą, pozostaje jeszcze wykonanie tzw. chwytu Heimlicha. Jeśli

pacjent jest przytomny ratownik staje za nim i obejmuje go oburącz za brzuch tak, aby dłonie
zetknęły się na brzuchu powyżej pępka. Nagłym ruchem przyciska go mocno do siebie. W ten
sposób ciało obce zostaje „wyciśnięte” z tchawicy w skutek zwiększenia się tłoczni brzusznej
działającej  następnie  na  klatkę  piersiową.  Czynność  tę  wykonujemy  5  razy  lub  do  momentu
wydostania  się  ciała  obcego.  Jeśli  pacjent  leży  (ale  jest  przytomny!),  ratownik  klęka  przed
nim  układając  obie  dłonie  na  nadbrzuszu  ponad  pępkiem.  Następnie  gwałtownym  lecz
płynnym ruchem wciska brzuch.

Manewr Heimlicha jest jednak dość ryzykowny, gdyż grozi uszkodzeniami narządów

wewnętrznych.  Dlatego  stosuje  się  go  tylko  w  przypadkach  skrajnych,  bezpośrednio
zagrażających  życiu.  Poza  tym  nie  powinien  być  stosowany  przez  osoby  przypadkowe.
Manewru  Heimlicha  nie  wolno  stosować  u:  kobiet  ciężarnych,  małych  dzieci,
nieprzytomnych oraz u bardzo otyłych [8].

Jeśli ratowana osoba traci przytomność udrażniamy jej drogi oddechowe i sprawdzamy

oddech, ponieważ u nieprzytomnych wiotczeją mięśnie wokół krtani, co niekiedy powoduje
udrożnienie dróg oddechowych. Jeżeli oddech nie powrócił, należy wykonać 5 prób wdechów
(tak aby chociaż 2 wdechy były skuteczne), a w przypadku niepowodzenia rozpocząć
uciskanie klatki piersiowej (tak jak podczas masażu serca).
Astma

Astma to schorzenie polegające na trudnościach w oddychaniu. W zależności od rodzaju

choroby,  astma  może  mieć  postać  nagłego  ataku  jak  również  długotrwałych  problemów
w swobodnym  oddychaniu.  Czas  trwania  ataku  może  być  dość  krótki  (kilka  minut),  albo
trwać  kilka  dni.  Poszkodowany  podczas  ataku  astmy  dusi  się  i  stara  się  głęboko  oddychać.
Przyczyną astmy  mogą być:  czynniki psychiczne, chroniczne  schorzenia dróg oddechowych,
alergia.

Ratujący powinien usadzić osobę z atakiem na krześle przodem do oparcia, ponieważ

ułożenie  rąk  na  oparciu  uruchamia  mięśnie  wspomagające  oddychanie.  Następnie  należy
poluźnić ubranie pacjenta (rozpiąć koszulę, krawat pod szyją) i otworzyć okno (jeśli znajduje
się  w  pomieszczeniu).  Ważne  jest  zapewnienie  jak  najwięcej  wolnej  przestrzeni
i niedopuszczanie  gapiów,  ponieważ  osoba  z  atakiem  potrzebuje  całkowitego  spokoju
i koncentracji  na  własnym  oddechu.  Jeśli  poszkodowany  posiada  przepisany  przez  lekarza
aerozol  na  astmę  możemy  (pomimo  zasady  nie  podawania  żadnych  leków  w  pierwszej
pomocy  przedmedycznej)  pomóc  go  zażyć.  Jeśli  atak  nie  ustępuje  przed  dłuższy  czas  lub
nasila się koniecznie wzywamy Pogotowie Ratunkowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Na czym polega udzielanie pierwszej pomocy, kiedy jej udzielamy?
2.  Jakie są podstawowe środki ochrony ratownika?
3.  Jakie są zagrożenia wynikające z udzielania pierwszej pomocy?
4.  Jakie są podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy?
5.  Jak  przebiega  proces  udzielania  pomocy  poszkodowanym  w  wyniku  wypadków  lub

nagłych zachorowań?

6.  Jak postępujemy w przypadki zachłyśnięcia?
7.  Jak pomagamy osobie nieprzytomnej?
8.  Jak postępować z osobą, która podczas wypadku doznała obrażeń głowy?
9.  W  jaki  sposób  należy  postąpić  w  przypadku  skaleczenia,  które  spowodowało  krwotok

zewnętrzny?

10. Jakie objawy wskazują na złamanie?
11. Jak należy postąpić w przypadku złamania zamkniętego, a jak w przypadku złamania

otwartego?

12. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która uległa poparzeniu?
13. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która została porażona prądem?

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W sytuacji symulowanej udziel pierwszej pomocy podopiecznemu ze złamaniem kości

przedramienia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przyjąć rolę ratownika, podopiecznego lub obserwatora,
2)  jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4)  ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a  jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

podręczny sprzęt dostępny w domu, który można wykorzystać do unieruchomienia
kończyny: deseczki itp.,

−

standardowo wyposażona apteczka, a w szczególności: bandaże elastyczne, jałowy
opatrunek, trójkątna chusta.

Ćwiczenie 2

W sytuacji symulowanej udziel pierwszej pomocy osobie, którą poraził prąd.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fantom,

−

maseczka do sztucznego oddychania,

−

standardowo wyposażona apteczka, a w szczególności: jałowy opatrunek, trójkątna
chusta.

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować podstawowe zasady udzielania pierwszej

pomocy?



2) scharakteryzować

przebieg

procesu

udzielania

pomocy

poszkodowanym w wyniku wypadków lub nagłych zachorowań?



3) udzielić pierwszej pomocy osobie nieprzytomnej?



4) udzielić pierwszej pomocy osobie z urazem głowy?



5) postąpić zgodnie z algorytmem w przypadku złamania?



6) udzielić pierwszej pomocy osobie porażonej prądem?



7) udzielić pierwszej pomocy osobie, która uległa poparzeniu?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa

4.11.1. Materiał nauczania

Podstawowe podtrzymywanie życia (PPŻ) odnosi się do utrzymania u poszkodowanego

drożności  dróg  oddechowych,  wspomagania  oddychania  i  krążenia  krwi  bez  użycia  innego
sprzętu niż prosta foliowa maseczka ochronna. Szansa przeżycia po zatrzymaniu krążenia jest
tym  większa,  im  szybciej  rozpocznie  się  ratowanie  poszkodowanego.  PPŻ  obejmuje
następujące elementy:

−

ocenę wstępną stanu poszkodowanego,

−

utrzymanie drożności dróg oddechowych,

−

wentylację płuc poszkodowanego wydychanym przez ratownika powietrzem (sztuczne

oddychanie),

−

uciskanie klatki piersiowej (masaż serca).

Kombinację tych czterech elementów nazywa się resuscytacją krążeniowo-oddechową.

Jej celem jest zapewnienie odpowiedniej wentylacji płuc i krążenia krwi do czasu usunięcia
przyczyn zatrzymania krążenia krwi. Są to więc czynności podtrzymujące życie, aczkolwiek
zdarza się, że są wystarczające do usunięcia przyczyny zatrzymania krążenia krwi i pozwalają
na pełne przywrócenie życia.

Postępowanie w zakresie PPŻ:

1.  Potrząśnij delikatnie poszkodowanym, krzyknij.
2.  Odchyl głowę, wysuń żuchwę.
3.  Patrz, słuchaj, wyczuwaj.
4.  Oznaki krążenia oceniaj przez 10 sekund.
5.  Uciskaj  100  razy  na  minutę  w  stosunku  15 uciśnięć  do  2  wdmuchnięć,  gdy  wykonujesz

PPŻ sam lub w 2 osoby.

Tabela 4. Postępowanie w zależności od wieku poszkodowanego (według obowiązujących wytycznych ILCOR

z 2005 roku) [8]

Reanimacja

krążeniowo-

-oddechowa

Niemowlę

do 1 roku życia

Dziecko

1 - do okresu

pokwitania

Dorosły

od okresu pokwitania

Rozpoczęcie

działań ratujących

5 wdechów,

a następnie 30

ucisków

5 wdechów,

a następnie 30

ucisków

30 ucisków

Miejsce ucisku

jeden palec poniżej

linii sutkowej

jeden palec powyżej

dołu mostka

dwa palce powyżej

dołu mostka

Głębokość ucisku

(generalnie: 1/3

głębokości mostka)

1,5–2,5 cm

2,5–3,5 cm

4–5 cm

Częstotliwość

ucisku mostka (nie

ilość!!!)

100 na minutę

Proporcje wdech -

ucisk

2 : 30 *)

2 : 30

*) w przypadku wykonywania zabiegów resuscytacyjnych przez 2 i więcej ratowników, wtedy stosuje się

proporcje 2 : 15.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pozycja boczna

Gdy masz wątpliwości, co stało się poszkodowanemu, postępuj według podanych niżej

zasad PPŻ [5].
1.  Zapewnij bezpieczeństwo poszkodowanemu i sobie.
2.  Sprawdź, czy poszkodowany jest przytomny i czy reaguje.
3.  Jeśli poszkodowany reaguje ruchem bądź słownie, podejmij działanie:

−

pozostaw poszkodowanego pozycji, w jakiej go znalazłeś (upewniając się, że nic mu
w tym miejscu nie grozi), oceń jego stan i uszkodzenia ciała,

−

co pewien czas sprawdzaj stan poszkodowanego i, jeśli trzeba, wezwij pomoc.

4. Jeśli poszkodowany nie reaguje (jest nieprzytomny):

−

wezwij pomoc,

−

usuń z jego jamy ustnej ciała obce, które w oczywisty sposób mogą tamować
oddychanie; dotyczy to także źle umocowanych sztucznych zębów,

−

poluźnij ciasne ubranie wokół szyi,

−

udrożnij drogi oddechowe przez odchylenie głowy  i wysunięcie  brody (żuchwy), co
spowoduje  odciągnięcie  zapadniętego  języka  od  tylnej  ściany gardła.  Połóż  dłoń  na
czole  poszkodowanego  i  delikatnie  odchyl  jego  głowę  do  tyłu,  trzymając  kciuk
i palec wskazujący w taki sposób, aby – jeśli to będzie potrzebne – móc zamknąć nos
poszkodowanego  przy  sztucznym  oddychaniu,  (najlepiej  zrobić  to  w  pozycji,  w
której  poszkodowany  został  znaleziony).  W  tym  samym  czasie  opuszkami  palców
drugiej  ręki,  umieszczonymi pod żuchwą poszkodowanego,  podnieś  (wysuń) brodę,
aby  udrożnić  drogi  oddechowe;  jeśli  sprawia  ci  to  trudność,  odwróć
poszkodowanego  na  plecy  i  wtedy  udrożnij  drogi  oddechowe  tak,  jak  to  zostało
opisane powyżej,

−

staraj się unikać zbyt silnego odchylania głowy, jeśli podejrzewasz uszkodzenie
odcinka szyjnego kręgosłupa.

5. W celu zapewnia drożności dróg oddechowych obserwuj oznaki oddychania, staraj się je

wysłuchać i wyczuć:

−

obserwuj ruchy klatki piersiowej poszkodowanego,

−

nasłuchuj przy ustach odgłosów wydawanych przy oddychaniu,

−

staraj się wyczuć wydychane powietrze swoim policzkiem – jest to jedyny pewny
objaw oddychania,

−

zanim stwierdzisz brak oddychania, przez 10 sekund obserwuj jego oznaki,
wysłuchuj ich i staraj się je wyczuć,

−

sprawdź tętno; w nagłych przypadkach jest ono najlepiej wyczuwalne na tętnicy
szyjnej,

−

sprawdzaj tętno przez 10 sekund, nim stwierdzisz jego brak.

6. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, lecz oddycha i ma tętno, powinieneś:

−

ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej, jeśli nie pogorszy to jego stanu,

−

wezwać pomoc,

−

wrócić do poszkodowanego i obserwować go dokładnie, sprawdzając, czy oddycha
bez przeszkód.

Gdy oddychanie i tętno występują u poszkodowanego lub zostały przywrócone, ważne

jest  zapewnienie  dobrej  drożności  i  wentylacji.  Należy  przede  wszystkim  upewnić  się,  że
język  nie  tamuje  dróg  oddechowych.  Istotne  jest  także  zminimalizowanie  ryzyka
zakrztuszenia  się  poszkodowanego  własnymi  wymiocinami.  Z  tych  powodów  powinien  on
być  ułożony  w  pozycji  ułatwiającej  oddychanie.  Zapobiega  ona  zapadaniu  się  języka,  przez
co jest możliwe utrzymanie drożności dróg oddechowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jedną z pozycji bezpiecznych jest tak zwana pozycja boczna. Zalecenia dla ratownika,

ustalone przez NATO, są następujące [5]:

−

zdejmij poszkodowanemu okulary i wyjmij duże przedmioty z jego kieszeni,

−

uklęknij obok poszkodowanego i upewnij się, że obydwie jego nogi leżą prosto,

−

udrożnij jego drogi oddechowe, odchylając głowę i unosząc brodę,

−

ułóż bliższą sobie rękę poszkodowanego wzdłuż tułowia,

−

przenieś drugą rękę nad klatką piersiową i umieść dłonią zwróconą do dołu na barku
bliższym sobie,

−

chwyć pod kolanem nogę poszkodowanego leżącą bliżej ciebie i pociągnij ją do góry, nie
odrywając stopy od ziemi,

−

podłóż bliższą siebie rękę poszkodowanego pod jego pośladek,

−

połóż  jedną  rękę  na  barku  poszkodowanego leżącym dalej  od  ciebie,  a  drugą –  na  dalej
od  ciebie  leżącym  biodrze  i  przyciągnij poszkodowanego  do  siebie,  przewracając  go na
bok.  Jedną  rękę  poszkodowanego  ułóż  pod  jego  policzkiem,  a  drugą,  wyprostowaną
w łokciu, z tyłu;

−

popraw ułożenie poszkodowanego,

−

odchyl głowę poszkodowanego do tyłu, udrażniając drogi oddechowe,

−

regularnie sprawdzaj oddychanie i tętno.
Jest kilka różnych pozycji ustalonych, które spełniają wszystkie zalecane kryteria lub

większość  z  nich.  Gdy  poszkodowanym  jest  ciężki  mężczyzna,  ułożenie  go  w  opisanej
pozycji  może  być  bardzo  trudne,  zwłaszcza  gdy  ratownikiem  jest  kobieta.  Można  wtedy
ułożyć  poszkodowanego  inaczej.  Zaleca  się  jednak,  aby  w  tej  pozycji  leżał  krótko.  Zasady
postępowania są następujące [5]:

−

zdejmij okulary i rozepnij ubranie poszkodowanego,

−

uklęknij obok poszkodowanego i upewnij się, że obie jego kończyny dolne są
wyprostowane,

−

przesuń jego ramię w bok,

−

chwyć za kolano i rękę poszkodowanego po jego drugiej stronie,

−

zbliż kolano do ręki i pociągnij je do siebie,

−

popraw górną część kończyny dolnej tak, aby oba stawy, biodrowy i kolanowy, były
zgięte w prawą stronę,

−

odchyl głowę poszkodowanego do tyłu, aby się upewnić, że drogi oddechowe są
udrożnione,

−

regularnie sprawdzaj oddychanie.

1. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny i nie oddycha, ale jego tętno jest wyczuwalne,

wykonaj następujące czynności:

−

wezwij pomoc – wyślij kogoś po pomoc, a jeśli jesteś sam, zostaw poszkodowanego
i idź po pomoc, po czym niezwłocznie wróć i rozpocznij sztuczne oddychanie,

−

koniecznie ułożyć poszkodowanego na plecach,

−

usuń widoczne przeszkody z ust poszkodowanego, ale nie ruszaj dobrze
umocowanych protez zębowych, i załóż mu na usta maskę do sztucznego oddychania
(jeśli ją masz),

−

wykonaj dwa powolne, skuteczne wdmuchnięcia, z których każde sprawi, że klatka
piersiowa uniesie się i opadnie,

−

odchyl głowę i unieś brodę poszkodowanego,

−

zaciśnij skrzydełka nosa kciukiem i palcem wskazującym ręki, która znajduje się na
czole poszkodowanego,

−

pozwól na niewielkie otwarcie ust poszkodowanego, utrzymuj brodę uniesioną do
góry,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

weź głęboki wdech i przyłóż szczelnie swoje usta do ust poszkodowanego,
upewniając się, że ma on dobrze uszczelniony nos,

−

mocno wdmuchuj powietrze w usta poszkodowanego, obserwując unoszenie się
klatki piersiowej; jedno pełne wdmuchnięcie wykonuj przez 2 sekundy – objętość
wdmuchiwanego powietrza wynosi 700–1000 ml,

−

utrzymując głowę poszkodowanego odchyloną, a brodę wysuniętą (uniesioną), odsuń
swoje usta od ust poszkodowanego i pozwól, żeby jego klatka piersiowa opadła,

−

weź następny pełny wdech i powtórz całą sekwencję, wykonując w sumie 10
wdmuchnięć w czasie około 1 minuty,

−

jeśli tętno jest wyczuwalne, kontynuuj tylko wentylowanie płuc poszkodowanego,
ale sprawdzaj tętno po każdych 10 wdmuchnięciach lub co 1 minutę; jeżeli tętno
zanika, musisz rozpocząć masaż serca.

Jeśli masz trudności z wdmuchiwaniem powietrza:

−

sprawdź jeszcze raz jamę ustną poszkodowanego i usuń ewentualne przeszkody,

−

sprawdź, czy jego głowa jest dostatecznie odchylona, a żuchwa uniesiona i czy
język, zapadając się, nie zamyka dróg oddechowych,

−

zrób 5 prób, aby uzyskać 2 efektywne wdmuchnięcia,

−

jeżeli okaże się to nieskuteczne, przejdź do oceny stanu krążenia.

2. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, nie oddycha i ma niewyczuwalne tętno, postępuj

jak niżej:

−

wezwij pomoc – wyślij kogoś po pomoc, a jeśli jesteś sam, zostaw poszkodowanego
i idź po pomoc, po czym natychmiast wróć i rozpocznij akcję ratunkową,

−

ułożyć poszkodowanego na plecach,

−

upewnij się, że leży on na twardym, płaskim podłożu,

−

udrożnij drogi oddechowe, odchylając poszkodowanemu głowę i unosząc brodę,

−

wykonaj 2 wdmuchnięcia,

−

rozpocznij ucisk klatki piersiowej (masaż serca),

−

przesuwaj palcami – wskazującym i środkowym – wzdłuż dolnego brzegu klatki
piersiowej (łuk żebrowy) i wyszukaj punkt, w którym żebra łączą się,

−

utrzymując środkowy palec w tym punkcie, umieść dwa palce na mostku powyżej,

−

ułóż nadgarstek (nasadę) drugiej dłoni na mostku, nad palcem wskazującym
pierwszej ręki; powinien to być środek dolnej połowy mostka,

−

umieść swoje dłonie jedna na drugiej i złącz (spleć) palce obu rąk, co zapobiegnie
wywieraniu ucisku na żebra; nie wywieraj ucisku na nadbrzusze ani na najniższą
część mostka,

−

pochyl się nad poszkodowanym, pionowo w stosunku do jego klatki piersiowej,
wyprostuj łokcie i naciskaj pionowo w dół na mostek w taki sposób, aby obniżał się
około 4–5 cm,

−

zwolnij nacisk, nie odrywając dłoni od mostka poszkodowanego, a następnie
powtarzaj ucisk z częstością około 100 uciśnięć na minutę; uciśnięcie i zwolnienie
ucisku powinno zabierać tyle samo czasu,

−

po 15 uciśnięciach klatki piersiowej odchyl poszkodowanemu głowę, unieś brodę
i wykonaj dwa efektywne wdmuchnięcia,

−

natychmiast po tym ponownie umieść ręce na mostku,

−

kontynuuj sztuczne oddychanie i uciskanie klatki piersiowej (masaż serca)
w stosunku 2 wdmuchnięcia na 15 uciśnięć.

W sytuacji gdy jest dwóch ratowników, należy podzielić role. Jeden ratownik wykonuje

sztuczne oddychanie (wdmuchnięcia), drugi – ucisk klatki piersiowej w stosunku
2 wdmuchnięcia na 15 uciśnięć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Prowadzenie akcji ratowniczej we dwie osoby jest mniej męczące i skuteczniejsze. Może

się jednak okazać trudniejsze ze względu na konieczność zsynchronizowania działań
ratowników. Zasady są następujące.

1. Najważniejsze jest wezwanie pomocy. Podczas, gdy jeden ratownik rozpoczyna

resuscytację, drugi wzywa pomoc.

2. Kiedy do akcji włącza się drugi ratownik, powinien zacząć uciskać klatkę piersiową po

dwukrotnym  wdmuchnięciu  powietrza  przez  pierwszego.  Podczas  gdy  jeden  ratownik
wdmuchuje  powietrze,  drugi  powinien  określić  prawidłową  pozycję  na  mostku
i przygotować  się  do  rozpoczęcia  ucisku  natychmiast  po  drugim  wdmuchnięciu
powietrza.  Lepiej  jest,  kiedy  ratownicy  zajmują  pozycje  po  przeciwnych  stronach
poszkodowanego.

3. Powinno się robić serie 15 uciśnięć i 2 wdmuchnięć powietrza. Po każdej serii 15 uciśnięć

ratownik wdmuchujący powietrze powinien być gotowy do działania z jak najmniejszym
opóźnieniem. Jest pomocne, kiedy ratownik uciskający klatkę piersiową głośno odlicza do 15.

4. Uniesienie brody i odchylenie głowy należy utrzymywać przez cały czas. Wdmuchnięcie

powietrza  powinno  zwykle  zajmować  2  sekundy,  podczas  których  nie  należy  uciskać
klatki  piersiowej;  uciski  powinny  być  wznawiane  natychmiast  po  wdmuchnięciu
powietrza  do  klatki  piersiowej,  gdy  ratownik  odsunie  swoje  usta  od  twarzy
poszkodowanego.

5. Jeżeli ratownicy chcą zmienić się miejscami – zwykle wówczas, gdy uciskający klatkę

piersiową czuje się zmęczony – powinni to zrobić tak szybko i delikatnie, jak tylko jest to
możliwe.  Ratownik  uciskający  klatkę  piersiową  powinien  zapowiedzieć  zmianę  oraz
wykonaniu  serii  15  uciśnięć  szybko  zająć  miejsce  przy  głowie  poszkodowanego,
a następnie  utrzymując  udrożnione  drogi  oddechowe,  2  razy  wdmuchnąć  powietrza  do
klatki  piersiowej  poszkodowanego.  Podczas  tego  manewru  drugi  ratownik  powinien
zmienić  pozycję  w  taki  sposób,  aby  rozpocząć  uciski  natychmiast  po  wdmuchnięciu
powietrza.

4.11.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie elementy składają się na resuscytacje krążeniowo-oddechową?
2.  Jak wygląda pozycja boczna?
3.  W jaki sposób przygotować poszkodowanego do sztucznego oddychania?
4.  W jakim miejscu należy uciskać prowadząc masaż serca dorosłego poszkodowanego?
5.  Jaki  powinien  być  stosunek  ucisków  do  oddechów  w  przypadku  resuscytacji

wykonywanej dorosłemu poszkodowanemu?

4.11.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj na fantomie sztuczną wentylację metodą usta–usta.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przyjąć rolę ratownika lub obserwatora,
2)  jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fantom,

−

środki ochrony indywidualnej: maseczka do sztucznego oddychania, rękawice

−

płócienna chusteczka.

Ćwiczenie 2

W sytuacji symulowanej ułóż poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przyjąć rolę ratownika, poszkodowanego lub obserwatora,
2)  jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanymi zasadami,
3)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4)  ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a  jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
6) powtórzyć ćwiczenie trzykrotnie, aby móc pełnić rolę obserwatora, poszkodowanego,

ratownika.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

koc lub mata, na której będzie można ułożyć poszkodowanego,

−

środki ochrony indywidualnej: rękawice.

4.11.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować elementy składające się na resuscytacje

krążeniowo-oddechową?



2) przygotować poszkodowanego do sztucznego oddychania?



3) wykonać wentylację płuc poszkodowanego?



4) wykonać masaż serca?



5) ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.12. Apteczka pierwszej pomocy

4.12.1. Materiał nauczania

Apteczka pierwszej pomocy jest zestawem leków, środków opatrunkowych, a także

niektórych  przyborów  i  narzędzi  lekarskich.  Powinna  być  umieszczona  w  szafce  lub
odpowiedniej  walizeczce  oznakowanej  czerwonym  krzyżem.  Apteczka  musi  znajdować  się
w miejscu łatwo osiągalnym, ale niedostępnym dla dzieci. Powinna zawierać tylko proste leki
podstawowe  i  to  w  niedużych  ilościach.  Należy  ją  okresowo  uzupełniać.  Natomiast  leki
o przedawnionej  dacie  ważności  trzeba  usunąć  i  zniszczyć.  Opakowania,  w  których
przechowywane  są  leki,  muszą  być  wyraźnie  i  jednoznacznie  oznakowane.  Nie  wolno
przechowywać  leków  w  opakowaniach  nie  oznakowanych  ani  umieszczać  ich  w  pustych
opakowaniach po innych lekach bez zmiany oznakowania.

Skład apteczki pierwszej pomocy może być w pewnym stopniu modyfikowany,

w zależności od wieku osób, dla których jest przeznaczona, ich ewentualnych przewlekłych
chorób, miejsca w którym się znajduje, co się z tym wiąże sytuacji w której może być
wykorzystana: samochód, pomieszczenia biurowe, dom, hala zakładu chemicznego. Niemniej
jednak do podstawowego wyposażenia każdej apteczki pierwszej pomocy należą [8]:

−

bandaże – opaski z gazy, bawełny, wełny, gumy lub innego materiału. Bandażuje się nimi

części  ciała  w  celu  przymocowania  opatrunku  i  przytrzymania  kompresu,
unieruchomienia  stawu  lub  kończyny,  wzmocnienia  i  unieruchomienia  powłok  po
zabiegach  operacyjnych.  Bandaż  elastyczny,  wykonany  jest  z  rozciągliwego  materiału,
przez co uciska owinięte miejsce – doskonale nadaje się do krwawiących ran,

−

chusta trójkątna – ma wielorakie zastosowanie przy udzielaniu pierwszej pomocy. Można

z  niej  wykonać  opatrunek  głowy,  temblak  lub,  po  odpowiednim  złożeniu,  opatrunek
ósemkowy.  Chusta  może  być  wykonana  z  muślinu,  lnu,  lub  innego  nierozciągliwego
materiału.  Można  ją  zrobić  samemu,  domowym  sposobem,  przecinając  na  skos  kawałek
kwadratowego materiału o boku równym metr,

−

folia termoizolacyjna – tzw. „Folia NRC”, „Folia życia” lub „Koc ratunkowy”. Jest

niezbędna  przy  wypadkach  drogowych,  narciarskich  itp.  Chroni  przed  groźną  dla  życia
utratą ciepła, przed niekorzystnym wpływem warunków atmosferycznych i sygnalizuje, że
osoba  nią  przykryta  potrzebuje  pomocy.  Koc  należy  rozłożyć  na  całą  szerokość
i dokładnie owinąć poszkodowanego, pozostawiając odkrytą tylko twarz. Jeśli  jest zimno
należy  rannego  okryć  srebrną  powierzchnią  do  ciała,  jeśli  gorąco  powierzchnią  złotą  do
ciała,

−

kompresy gazowe (jałowe) – wykonane z gazy 100% bawełnianej hydrofilowej, bielonej

bezchlorowo. Są sterylne, co pozwala na bezpośrednie zastosowanie na rany. Gazy
dostępne są w różnych rozmiarach (np.: 5x5, 7x7, 9x9, 50x50, 100x100 cm),

−

maseczka do sztucznego oddychania – zabezpieczająca ratownika w minimalnym stopniu

przy wykonywaniu sztucznego oddychania. Maseczka ma różne formy. Najczęstsza jest
maseczka foliowa z otworem do wykonywania wdechów. Przeważnie na każdej znajduje
się instrukcja postępowania stosowna do rodzaju maseczki,

−

nożyczki – nożyczki apteczkowe, powinny być używane tylko i wyłącznie do tego celu.

Gwarantuje to w minimalnym stopniu bezpieczeństwo przed zakażeniem. Jeśli ubrudzone
zostały krwią, wydzielinami itp. należy je odkazić środkami chemicznymi. Nożyczki
powinny też być odpowiednio ostre, by w razie potrzeby szybko i pewnie cięły,

−

opaski opatrunkowe dziane – tzw. „opaski podtrzymujące”. Wykonane są

z siateczkowatego, nierozciągliwego materiału. Nie można ich stosować bezpośrednio na
rany. Służą jedynie do szybkiego przymocowania jałowego opatrunku. Dostępne są
opaski o różnych szerokościach (np.: 5 cm, 10 cm, 12 cm) i przeważnie jednej długości:
4 metry,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

plastry – najczęściej używaną formą plastra jest płatek tkaniny, w której po wewnętrznej

(klejącej) stronie znajduje się centralnie umiejscowiony kawałek jałowej gazy. Ten rodzaj
stosuje się przy małych skaleczeniach. Drugi rodzaj plastra to, tzw. przylepiec. Posiada on
tylko stronę klejącą (bez gazy) i nawinięty jest na szpuli. Stosuje się go przeważnie do
mocowania większych opatrunków,

−

rękawiczki lateksowe – są podstawowym środkiem zabezpieczającym nas przed

szkodliwymi lub zakażonymi substancjami. Rękawiczki dostępne są zazwyczaj
w 3 podstawowych rozmiarach (L,S,M). Nie są sterylne (pakowane w pudełkach). Należy
uważać, by przy udzielaniu pomocy żadna rękawiczka nie pękła (co czasem się zdarza).
Zdejmować je należy tak, aby nie dotknąć skóry,

−

latarka – przydaje się np. przy ocenie reakcji źrenicowych, badaniu jamy ustnej i gardła,

rozpoznaniu zawartości apteczki w ciemności itp.,

−

agrafki – wykorzystywane do zapięcia chusty trójkątnej, bandaża itp.

Ten zestaw podstawowego wyposażenia apteczki pierwszej pomocy można jeszcze

rozszerzyć o leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, leki nasercowe i uspokajające, leki
żołądkowe i jelitowe, środki odkażające, przybory i narzędzia (termometr lekarski, penseta,
nożyczki, kieliszek do leków, kroplomierz, zakraplacz, termofor).

Zestaw, który nadaje się jako przybornik pierwszej pomocy w zakładach pracy, szkołach,

w tym również domach opieki  społecznej  może zawierać: agrafki,  bandaże, chusteczki Leko
do  dezynfekcji,  codofix,  chusty  trójkątne,  ekran  „Anty  HIV”,  folia  izotermiczna,  kołnierz,
kompresy  gazowe  (jałowe),  maseczka  do  sztucznego  oddychania,  nożyczki,  opaski
opatrunkowe dziane, opatrunki na oparzenia (Water Jel), penseta anatomiczna, plastry z gazą,
plaster  na  szpuli,  płyn  do  odkażania  rąk,  rękawiczki  lateksowe,  szyna  Kramera,  zestaw  do
płukania oka.

4.12.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Czym jest apteczka pierwszej pomocy?
2.  Jakie są zasady przechowywania i użytkowania apteczki pierwszej pomocy?
3.  Jakie jest podstawowe wyposażenie apteczki pierwszej pomocy?
4.  Czy skład apteczki zawsze jest taki sam czy może się zmieniać?

4.12.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj przeglądu apteczki pierwszej pomocy znajdującej się w Twojej szkole.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać przeglądu apteczki, uwzględniając miejsce przechowywania apteczki, jej

zawartość, termin przydatności znajdujących się w niej medykamentów

2) spisać krótki protokół z dokonanego przeglądu, zamieszczając w nim – o ile to konieczne

– propozycję doposażenia apteczki o nowe leki, środki medyczne czy zmianę miejsca
przechowywania

3) zaprezentować na forum grupy sporządzony protokół.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

apteczka pierwszej pomocy znajdująca się na wyposażeniu szkoły.

−

karki papieru

−

długopisy/ołówki.

Ćwiczenie 2

Zaproponuj wyposażenie apteczki pierwszej pomocy będącej na wyposażeniu

Warsztatów Terapii Zajęciowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać zespół, w którym zostanie wykonane ćwiczenie,
2) zastanowić się jakie środki medyczne i jakie leki mogą być potrzebne w opisanym

przypadku – burza mózgów, nie krytykować żadnego pomysłu,

3)  spisać wyposażenie apteczki,
4)  zaprezentować i przedyskutować na forum grupy efekty pracy,
5)  skorygować zaproponowane wyposażenie – zgodnie z wnioskami z dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

karki papieru,

−

długopisy/ołówki,

−

różnorodne elementy wyposażenia apteczki pierwszej pomocy.

4.12.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować zasady przechowywania i użytkowania apteczki

pierwszej pomocy?



2) scharakteryzować podstawowe wyposażenie apteczki?



3) wyposażyć apteczkę pierwszej pomocy dla określonego przypadku?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  20  zadań.  Do  każdego  zadania  dołączone  są  4  możliwości  odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Jedną z instytucji sprawujących nadzór i kontrolę nad przestrzeganiem prawa pracy jest

a)  Państwowa Inspekcja Sanitarna.
b)  Ministerstwo odpowiedzialne za sektor pracy.
c)  Związek Pracodawców Polskich.
d)  Sąd Pracy.

2. Obowiązkiem pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy jest

a) dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład

w miejscu pracy.

b) ochrona zdrowia i życia pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych

i higienicznych warunków pracy.

c) stosować środki ochrony zbiorowej.
d) stosować środki ochrony indywidualnej.

3. Kierownictwo każdej organizacji w ramach profilaktycznej ochrony zdrowia

zobowiązane jest do
a) informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną

pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.

b)  zorganizowania apteczki pierwszej pomocy.
c)  zapewnienia pierwszej pomocy w sytuacji wystąpienia wypadku przy pracy.
d)  wezwania odpowiednich służb w sytuacji wystąpienia wypadku przy pracy.

4. Wszyscy pracownicy podlegają badaniom

a)  na nosicielstwo wirusa HIV.
b)  psychotechnicznym.
c)  okresowym.
d)  testom alergicznym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Odpowiedzialnym za dostarczenie środków ochrony indywidualnej jest

a)  pracownik.
b)  pracodawca.
c)  Państwowa Inspekcja Pracy.
d)  Państwowa Inspekcja Sanitarna.

6. Odzież ochronna dla personelu medycznego spełnia następującą rolę

a)  chroni przed warunkami atmosferycznymi.
b)  spełnia rolę estetyczną.
c)  zapobiega  kontaktowi  powierzchniowemu  mikroorganizmów  znajdujących  się

w płynach ustrojowych pacjentów ze skórą personelu.

d) chroni przed przypadkowym ukłuciem igłą.

7. Środkami ochrony indywidualnej są

a)  okulary korekcyjne – środki ochrony oczu.
b)  trampolina – środki ochrony przed upadkiem z wysokości.
c)  aparat słuchowy – środki ochrony słuchu.
d)  kremy, maści – dermatologiczne środki ochrony skóry.

8. W przypadku wybuchu pożaru w budynku należy

a)  szybko otworzyć okno lub zbić szybę w płonącym pomieszczeniu.
b)  otworzyć równocześnie drzwi i okno.
c)  nie otwierać okna, ani drzwi.
d)  nie podejmować żadnych działań, czekać na przyjazd straży pożarnej.

9. Miejsce składowania materiałów łatwopalnych oznaczone jest:

10. Stanowisko pracy zaprojektowane zgodnie z zasadami ergonomii charakteryzuje się

a) zorganizowaniem na możliwie dużej przestrzeni, aby pracownik po różne

przedmioty wykorzystywane w procesie pracy mógł się przemieszczać, aby w ten
sposób minimalizować obciążenie statyczne organizmu.

b) dopasowaniem do indywidualnych cech antropometrycznych pracownika.
c) warunkami w których pracownik przez cały czas będzie mógł wykonywać pracę

w jednej, nie zmieniającej się pozycji.

d) zorganizowaniem siedzisk możliwie jak najniżej podłoża, aby ewentualne upadki

były jak najmniej dotkliwe dla pracownika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11. Osoba, która nie posiada wykształcenia medycznego i jest świadkiem wypadku powinna

a)  wezwać pogotowie ratunkowe i do jego przyjazdu nie podejmować żadnych działań.
b)  udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym.
c)  nie  podejmować  żadnych  działań,  obserwować  całe  zdarzenie  i  na  bieżąco

informować dyżurnego pogotowia ratunkowego o sytuacji w miejscu wypadku.

d) udzielić pomocy poszkodowanym, ale tylko na ich wyraźne żądanie.

12. Udzielanie pierwszej pomocy ma na celu

a)  podjęcie czynności podtrzymujących życie poszkodowanego.
b)  przetransportowanie poszkodowanego do punktu ratownictwa medycznego.
c)  podanie poszkodowanemu leków przeciwbólowych.
d)  podanie poszkodowanemu czegoś do picia i wezwanie pogotowia ratunkowego.

13. Łańcuch ratunkowy to

a) stalowa lina lub łańcuch, który wykorzystywany jest podczas demontażu pojazdów

samochodowych, w których zostali uwięzieni poszkodowani w wypadku.

b) instrukcja postępowania podczas ratowania życia, stworzona dla potrzeb tylko

i wyłącznie specjalistycznych służb ratowniczych.

c) Algorytm opisujący przebieg udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach.
d) element wyposażenia samochodowej apteczki pierwszej pomocy.

14. Ocenę drożności dróg oddechowych, prowadzimy poprzez

a)  obserwacje, czy w jamie ustnej i gardle nie znajdują się ciała obce.
b)  kontrolę tętna na tętnicy szyjnej.
c)  kontrolę tętna na przegubie lewej ręki.
d)  nie  prowadzimy  niedrożność  dróg  oddechowych  jest  widoczna  na  pierwszy  „rzut

oka” – poszkodowany dusi się.

15. Ocenę oddechu sprawdza się przy pomocy

a)  kontroli tętna na tętnicy szyjnej.
b)  kontroli tętna na przegubie lewej ręki.
c)  obserwacji, czy w jamie ustnej i gardle nie znajdują się ciała obce.
d)  3-elementowego schematu: słuch, czucie, wzrok.

16. W przypadku uszkodzenia czaszki należy

a)  nie tamować krwawienia z ran głowy, okryć ranę jałowym opatrunkiem.
b)  zastosować opatrunek uciskowy.
c)  poszkodowanego ułożyć na wznak, aby nogi miał powyżej poziomu głowy.
d)  poszkodowanego ułożyć w pozycji bocznej ustalonej.

17. Objawem złamanie jest

a)  obfite krwawienie z głębokiej rany.
b)  zasinienie miejsca domniemanego złamania.
c)  omdlenie pacjenta.
d)  nieprawidłowe ustawienie kości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18. Manewru Heimlicha nie wolno stosować u

a)  osób powyżej 60 roku życia.
b)  nie ma przeciwwskazań – można stosować u każdego.
c)  kobiet ciężarnych, małych dzieci, nieprzytomnych oraz u bardzo otyłych.
d)  osób z nadciśnieniem tętniczym.

19. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa polega na

a)  sztucznym oddychaniu.
b)  masażu serca.
c)  sztucznym oddychaniu i masażu serca.
d)  ocenie drożności dróg oddechowych i akcji serca.

20. Skład apteczki pierwszej pomocy

a)  jest zawsze taki sam.
b)  jest dowolny – każdy go komponuje wg własnych potrzeb.
c)  może  być  różny  w  zależności  od  wieku  osób  dla  których  jest  przeznaczona,  ich

ewentualnych przewlekłych chorób, miejsca w którym się znajduje, co się z tym
wiąże sytuacji w której może być wykorzystana, jednak każda apteczka powinna
posiadać takie samo wyposażenie podstawowe.

d) jest ściśle określony odpowiednim rozporządzeniem Ministra Zdrowia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie
pierwszej pomocy

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Baranowicz W.: Wytyczne w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz wzór instrukcji

bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów szkół. MEN, Warszawa 1997

2. Buchfelder A., Buchfelder M.: Podręcznik pierwszej pomocy. PZWL, Warszawa 1993
3. Gałusza M.: Poradnik bhp dla pracodawców oraz osób kierujących pracownikami.

Wydawnictwo Tarbonus, Tarnobrzeg 2007

4. Górska E.: Ergonomia – projektowanie, diagnoza, eksperymenty. Wyd. Politechnika

Warszawska, Warszawa 2002

5.  http://www.ciop.pl/ (08.06.2007)
6.  http://www.ochronapracy.pl (07.06.2007)
7.  http://www.pip.gov.pl/ (09.06.2007)
8.  http://www.ratownictwo.waw.pl/ (09.06.2007)
9.  Jurczyk W., Łakomy W.: Stany zagrożenia życia. FHW – Słomczyński G., Kraków 2002
10. Koradecka  D.  (red.):  Bezpieczeństwo  pracy  i  ergonomia.  Tom  1  i  2.  CIOP,  Warszawa

1999

11. Nauka o pracy – bezpieczeństwo, higiena, ergonomia. Pakiet edukacyjny dla uczelni

wyższych. Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa 2000

12. Nowak B.: Niepełnosprawni – wymagania techniczno budowlane. Państwowa Inspekcja

Pracy Główny Inspektorat Pracy, Warszawa 2003

13. PN-92/N-01256/01. Znaki bezpieczeństwa. Ochrona przeciwpożarowa.
14. PN-92/N-01256/02. Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja.
15. Salwa Z.: Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych. Warszawa: Wydawnicze Prawnicze

PWN 1999

16. Szlązak J., Szlązak N.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. Uczelniane Wydawnictwo

Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2005

17. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn.

zm.