matura historia 2016 arkusz pdf

( matura_historia_2016_arkusz_pdf.pdf )

http://www5.extrafiles.be/hdownload/matura_historia_2016_arkusz_pdf#

Podobne: matura biologia 2016 arkusz pdf, matura chemia 2016 arkusz pdf, matura chemia 2015 arkusz pdf,

matura polski 2014 arkusz pdf, matura biologia 2016 arkusz, matura wos 2013 arkusz pdf,

matura polski 2015 arkusz pdf, matura angielski 2016 arkusz pdf, matura wos 2012 arkusz pdf,

jednej. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 2 rownorzednych przyczyny, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: stan rzeczy, w ktorej wypada bedzie

dokonac wyboru pomiedzy tymi racjami i kazda wola doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, wraz z ktorych obie sa jednakowo wazne i sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana az do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko trup zmarlego zostanie

pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona wejdzie w spor z uprawnieniem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbyt zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze wlasnym sumieniem, prawo boskie i

wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie posiadal doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo pomiedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w charakterze

wyzwolenie go od tych propozycji. Losy herosa tragicznego stymuluja odbiorce az do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a skutkiem tego

pozwalaja jemu sie od momentu nich wyzwolic i osiagnac spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc i trwoge―, baczac na

akcje tragedii. Ta (jezeli jestesmy widzami) litosc wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka, ktory jest az do

nas analogiczny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii pamietajac o ludzi celach.

Fatum – odwrotnie los lub przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w

zyciu, ktorych nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane poprzez wyrocznie ma obowiazek spotkac jednostki i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to najczesciej zapowiedz klopoty.

Przykladem sa dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi a wlasnym

dzialaniem bohatera. Zuch jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego doboru. Dzialania tej prowadza az do katastrofy. Jest on zarazem ofiara i

winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w charakterze siostra i wierna

prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka panstwa, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu zdrajcow ojczyzny. Nad jak

Labdakidow i Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie widziala mozliwosci

rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw i dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach i zeslali dywanowi w beczce

Pandory nieszczescie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom na zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go na dwie frakcji:

osobno zlozyl mieso i owinal halasuje w cere, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czesc ludzie maja skladac

bogom. Zeus wybieral druga czesc, myslac iz pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc jednostki skladali bogom w ofierze.

Rozgniewalo to Zeusa i kazal przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal

sie znakiem czlowieka cierpiacego z namietnosci do jednostek, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od momentu jego godnosci powstalo

zdefiniowanie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie namietnosci do jednostek.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on zadedykowac sie dla osob, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu jednostek Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, przekonuje, ze dzierzy taka

energie jak Bog, jego piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to rozlegla, piesn robienie, taka piosenka jest energia, dzielnosc,

taka piesn to niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, zeby Bog

podarowal mu sila wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu do niej nie da, to maz odwroci od momentu Niego jednostek. Konrad wydaje

sie cierpiacym patriota, dla ktorego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, pragnie sie w celu niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo bogow.

Wyslali wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl maz jednak trafic do panstwa cieni, bowiem zona nie zakopala tej ciala wedlug jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic na ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o przedtem. Zyl

czasochlonnie, az wreszcie przypomniano osobiscie o przedtem i wyslano Tanatosa wedlug jego dusze. Za kare Syzyf posiadal wniesc wielki kamien na

gore. Syzyf wzial sie do robocie, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie i spadl. Tak bardzo bylo zbyt drugim, trzecim,

dziesiatym wraz. Syzyf stale wznosi kamyczek, ale zawsze tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, operowania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje procedura rusyfikacji na ziemiach naszych do robocie Syzyfa. Procedura ten nie byl mogl zniszczyc

polskosci tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna - Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu pozwolil

powrocic do Tunezji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w taki

sposob mogl z synem powrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbyt wysoko, bowiem wosk ma mozliwosc sie stopic i zeby nie

schodzil zbyt skromnie wody, bowiem piora maja mozliwosc nasiaknac wilgocia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na ziemie. Stal sie on znakiem

czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jest zauwazona

poprzez nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem tak Michas

oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia poprzez Niemcow.

Dodatkowo jego znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie wedlug Ziemi przy poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze

przestaly spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony i glod rozpoczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi, zeby

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac do meza na

cztery miesiace przy roku, wtenczas to natura zamierala, azeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego typu wlasnie srodek

starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc transformacji por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie az do wybranych przykladow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zalazek, z jakiej wyrosla i na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, pisarstwo, sztuka swiata

zachodniego). Sposoby nawiazan az do kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po ludzie konkretne

jak rowniez kanony i zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu autorow, poetow. Na tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i motywow.

Jezeli idzie o postury ludzkie albo wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna lub hedonistyczna. Bogowie i

herosi greccy sa nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie ow sa sprowadzone niestety az do jednego wymiaru - sa archetypami wrazen i wybuduj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja przy nowej

swiadomosci w takim wymiarze ktory wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy aktualna.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora przedstawia i organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie mozliwosci

niejasne pozostaje przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por rok - legenda „Demeter i Kora"). Mity dla dawnych pelnily funkcje poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je na teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne i genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci nie sposob w pelni

odgadnac literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc az do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta wraz z Abdery, Epikura,

Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota wydaje sie dobrem najlepszym. Slowacki

przypomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie wyrazem dazenia czlowieka

az do nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny wody, powietrza, ziemi, ognia i nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek powstaja w

wyniku batalii bostw. Mitologia przedstawia roznorodnosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego i wytrwalego w ciagu zycia, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze wzorce ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

student Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej

spolecznosci. Same w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z historii wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor przeszywajacy

serduszko strzala.

cztery. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami odnoszacymi sie do zyjacych.

Na taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo grozacej do niej surowej

kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. o ile pozostawila

odroczenia brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w momencie kolejnego doboru. Musi zadecydowac, czy

wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z pani a na przewaga szczescia osobistego syna. Gdy waha sie przed wykonaniem ostatecznej selekcji,

Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zyje. Owego ciosu nie

wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka chlopaka, a zona Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon, caly czas

stawiany w momencie wyboru, ma obowiazek rozwazyc, albo powinien dobrac dobro swojego ludu, albo dobro wlasnej rodziny. Tej nieustepliwosc idzie

ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na

smierc). Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej i scharakteryzuj tworczosc kilku wraz z nich.

W celu przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca az do walki.

Przy obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly mnostwo nasladowcow wsrod poetow doby aleksandryjskiej

i rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca zlaczony byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do batalii w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac przy pierwszym szeregu

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje az do trwania na polu batalii i az do gotowosci oddania zycia zbyt swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tak zwanym. anty wzorzec – ukazuje, co wyczekuje tchorza, jednostki, ktory nie chce przekazac zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc go wita wsrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Poeta poprzez

wlasna tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec przyszlych pokolen, ale juz imie owego, ktory nie obcuje ze sztuka, a przede

wszystkim wraz z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... nikt cie wraz z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek serca nie wzruszysz, nikt nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze tym nie idzie o bitwe na sen wieczny i istnienie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka na piesci, ktora

podmiot poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie wam jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przywiedzie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Zycie jest grymasny,

a przeksztalca sie tak szybko, iz niejednokrotnie nielatwo jest sie nam co wiecej zorientowac, podczas gdy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, przedtem

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego i wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Regula ta opiera sie na przekonaniu, ze w zyciu

nalezy miec uznanie rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Trwac nalezy wedlug natura, zabierac od swiata tyle, ile potrzeba, nie

za duzo, ale i nie za troche. Taka wizerunek zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w ponizszym utworze zdanie, ze pisanie wierszy

zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia osobiscie za egzystencji poeta, wydaje sie jego tworczosc. Poeta zapewnia tym samym termin

swojej pewnosci, ze dzierzy juz zagwarantowane wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc istnien bedzie przy wierszach, przy pamieci ludzi, ktorzy ow wiersze pozostana kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny klasa epiki az do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany kawalek wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych

lub historycznych zuchow na tle wydarzen przelomowych w celu danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, ale juz bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Pochodzeniem eposu sa mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w robieniu

dziela. Przy „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w planecie bogow― (takze bogowie wojuja po 2 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w planecie ludzi― i ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac otwarcie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane tak, ze mozna je bez trudnosci odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, 2 miast i zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego drugi czlon wydaje sie rozbudowany tak, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od momentu toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego,

pobocznego, nie scalonego z naczelna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli lub spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno i uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod krajow zachodniej Europy - tez i

Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy w charakterze cos doskonalego,

a ow kredyty prowadza nas do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten mozna uznac zbyt prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, przy odniesieniu az do dorastajacych jednostek.

Ogolnie rzecz biorac wazne jest, ze ktorykolwiek badz ma przy sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy wraz z

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, prywatny system

zalety, stajemy sie innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma wylacznie dwoje podopieczni. Bogini

nie zniosla tak zaawansowanej zniewagi i jej podopieczni: Apollin i Artemida zabily cale potomstwo krolowej paroma strzalami wraz z luku. Nieszczesliwa

Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja przy kamien.

Aczkolwiek i wtenczas smutek duszy przebywajacej przy glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze przedstawia istote macierzynstwa i

wielkie nieszczescie rodzicow, jacy utracili swoje dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter i Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie wedlug Ziemi przy poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze

przestaly spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony i glod rozpoczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

wreszcie i nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na

dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac do meza na

cztery miesiace przy roku, wtenczas to natura zamierala, azeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego typu wlasnie srodek

starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc transformacji por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

dwa. maja charakter uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o materiach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. mozna je przyrownac do wydarzen majacych polozenie w wspolczesnosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one sens religijny i duchowy. Dzisiaj posiadaja atuty kulturowe. Nie znaczy to aczkolwiek, ze legendy

odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Byly one w celu nich tak cenne jakim sposobem Pismo Religijne.

Przywiazywano az do nich wielka role. Udostepnia to okolicznosc, ze obszar kulturowy i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, batalii bohaterow. Za pomoca

mitom odkrywamy jakie posiadali poglady na dane sprawy, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

o powstaniu jednostek opowiada mnie mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza problem winy

i kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna azeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, iz starozytni posiadali podobny poglad

na informacje sprawy, jakim sposobem my teraz.

Wrocmy aczkolwiek do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem na wstepie "piekno

i uniwersalizm historii greckich dostrzega sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni stuleci

mity zostaly i sa obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja w celu poetow, konstruktorow i immych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie przykladem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, niepojete,

pospolite, wlasne. W melodii - operetki Ofenbacha. Przy przenosni - powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele pozostalych.

Podsumowujac, przy mitach zostaly utrwalone na wstepie wzory czlowieczych postaci i zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Istota i geneza mitu bylo szukanie odpowiedzi na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal rzeczywistosc

i istota ludzka, jaka wydaje sie jego natura i zastosowanie. Dawni jednostki odpowiadali na te pytania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego podrecznikow antycznej.

Pojmowanie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

wymagania wyboru zalety przeciwstawnych jednak jednakowo podstawowych. Dzialania herosa sa z gory skazane na niepowodzenie a sam akt wyboru,

pomijajac fakt, ktore wraz z wartosci zostanie wybrana ma obowiazek doprowadzic az do katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych zuchow to gwiazdy ekranu tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim a boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma mozliwosc ja

spotykac za strony www wladcy. Ustawa ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Selekcja jednego wytwarza kolizje kluczowego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa

calkowicie rozne. Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie byc odwazna i energiczna. Pragnie uczcic sen

wieczny brata, chowajac go. Jednakze aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Aczkolwiek Ismena wydaje sie inna. Obawia sie o swoje istnienie

i nie chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy i sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie byc oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie.

Antygona placze morzem losem wlasnym i wlasnym bliskich. Godzi sie na smierc. Nie buntuje sie gdyz nie chce upokorzyc sie poprzednio Kreonem.

Okazalaby sie wtedy slaba i przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale zarazem zlamal prawo boskie. Totez zgineli tej bliscy. Gdyby

uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl utracic caly swoj autorytet a to potrafilo doprowadzic az do anarchii i zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze potrafi byc rzetelny i okrutny dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Przykladem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny potegi. Chce umocnic ja i swoj autorytet. Bezwzgledny

w celu wrogow i zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. W trakcie konfrontacji

wraz z synem Hajmon pokazuje jemu jego bledy i dominacje dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce azeby ojciec

zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich,

ktore sa wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie az do jego czlowieczych uczuc. Pragnie by spojrzal na to jakim sposobem zwykly istota ludzka, a

nie krol. Wycofanie sie wraz z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, iz Hajmon zachodzi w obronie

demokracji przy panstwie, tej ojciec go nie slucha. Kreon zwaza sie zbyt nieomylnego. Nie zwaza na wskazowki syna, ktory wydaje sie mlodszy od

momentu niego. Przy przyplywie gniewu Hajmon okresla ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora wraz z postaci

wydaje sie wartoscia przy „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze nie sposob go uniknac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie byc on uznany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest maz wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Familia wedlug pani a jest 1 i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla Antygony smierc. Kobieta jednak

zwaza, ze nie powinna postapic odwrotnie. Role jaka narzucilo do niej zycie odpowiada bez buntu. Ma az do wyboru 2 mozliwosci i kazda zwienczona

nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac smierci. Dalsze istnienie bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow sumienia.

Intencjonalnosc, ze potrafila by nie dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz sen wieczny. Kreon takze uwaza, iz racja wydaje sie

po do niej stronie, ma obowiazek jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od

momentu siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i

wiernoscia wobec brata. Kazde wraz z nich wydaje sie przekonane o swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi mozliwosci kompromisu. A, takze to jest

osobowosc tragedii.

Czytajac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora daje blogosc i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem i personifikacja pewnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie zginac. Jest buntowniczy i walczy z wdrozeniem. Walka

wraz z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny wystarczy. Nic nie moglo ochronic Antygony

poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej sprawy, a zwyciezyc mogla wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje poprzednio nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine i oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku mamy do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. Przy utworze mozna odnalezc prawdy uniwersalne - problem

potegi, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt przy imie zalety moralnych to glowne aspekty utworu. Maly statek opowiadajaca sie po niejakiej

ze stron ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy. Kwestia

samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu tez wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na zony sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

dziesieciu. Wymien gatunki literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie gatunki literackie, popularne z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie i wydarzenia nie sa wazne zwazywszy na nie same, lecz w charakterze przyklady uniwersalnych prawidel i

zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci. Wlasciwa odczytanie

przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie znakiem. Wyroznia sie

przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa zamiary, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez

metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie skierowana jest az do Boga. W

celu niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to stanowic takze patetyczny utwor poetycki, o tresci

patriotycznej lub religijnej. Dzielo ten nacechowany byl czesto patetyzmem i wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby lub instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odstepie miedzy

miastami, a takze na trudy wycieczki, list stawal sie postacia przekazu Slowa Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

wszystkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i konca swiata.

KAZANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany poprzez duchowienstwo az do wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez mozna tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs smierci, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

korzysci. Tren wydaje sie gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden wraz z podstawowych dokumentow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z klas epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor tenze jest najczesciej wierszowany i bardzo rozbudowany. Przedstawia maz losy

zuchow na tle wydarzen waznych w celu danej spolecznosci. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu eposu wydaje sie jego

podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie zlaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, dziewictwo,

rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, natury, swiata i milosci. Zapatrywania filozoficzne egzystuja najczesciej tematyke

piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie zdanie czy tez myslenie, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej i refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z egzystencji panstwa, strukturze lub instytucji. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej jest ona obiektywna

jak rowniez tym, iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Czesto opowiadanie blokuje sie az do jednego watku fabularnego. Reprezentatywne dla przekazywania jest wystepowanie

luznej dzialaniu (w jakiej czesto wychodza epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj jakosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani przy kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’

- koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie na dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) wraz z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie az do trzech internautow. Aktorami zdolali byc wylacznie mezczyzni, grali wiec rowniez i role kobiece. Przy tragedii

antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - wylacznie trzech aktorow moze naraz przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie prowadzilo az do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu na akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii i nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega na zderzeniu sie przeciwstawnych,

rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru i dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi go do katastrofy, czyli katastrofy. Dla

Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne sa przykazania

mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt zalety i wymagania, bowiem smialkowie bronia przeciwnych racji. Mozg zostaje

przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z owego wzgledu, iz racje obu stron sa

rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, prowadzi nieuchronnie az do kleski zuchow. Antygona, zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi

mistrza, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej narzeczonego, a osobistego syna - Hajmona i swojej

zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie wywolany szczegolna konstrukcja losow bohaterow,

jacy niezaleznie od moce charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja na siebie sen wieczny lub kleske. Nalezy dolaczyc, ze o ich losie decydowalo

przy tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest wedlug stronie Antygony, bo przy jego odbiorze urasta kobieta

do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi jak rowniez przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim

pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza wydaje sie obrazem egzystencji codziennego,

inna zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie wraz z 3 trzonow: dwa na wstepie to przyklady, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

trzy. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne sa osoby i wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego charakter

5. maja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na zakres by zasiac ziarna. 1 upadlo na droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone poprzez

slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale ow ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest wyrazenie boze, a

gleba ogol ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna halasuje albo przyjac, albo odrzucic, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu i jego 2 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja czesc majatku i wyruszyl przy swiat. Dobrobyt

roztrwonil aczkolwiek szybko na zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Podczas gdy skruszony synek wrocil az

do ojca tenze sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotu syna, ktory byl jakim

sposobem umarly, a teraz znowu ozyl. Ojcem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do

dostrzegania swoich brakow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie w celu rannego i obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej wsparcia odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni

okazywac innym ludziom milosc i milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i sytuacje nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, jednak jako

wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje glebsze,

uniwersalne tresci. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo na

rozmaite podloze. Raz padlo na droge i wydziobalo halasuje ptaki, nie wzeszlo na kamiennym podlozu, ani pomiedzy cierniami. Nie wczesniej gdy ziarno

trafilo na zyzna glebe, wydalo plon bogaty. Swobodnie odczytac istota uniwersalne naszej przypowiesci, znalezc jej sens, ktory dotyczy ziarna madrej

nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc miesci nakaz, azeby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory

odnajduje pozytek z edukacji. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda posiada wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Bog cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl maz wczesniej i

odszedl od momentu wiary, jednak powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z wloczegi. Powrot do dzinki

traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada konkretne cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci to Bog Ojciec a Jego synowie to

gatunki ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie wraz z wezwaniem az do ciaglego

powracania, dostrzegania wlasnym bledow i checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka.

Poprzez dzis dzionek samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego duzym cierpieniem pisarz probuje wylozyc tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Bog

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a wreszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy. Hiob

juz sam walczy o swoja tytul odpierajac pierwotnego racje. Szuka wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob swiadczy symbol wiary, cierpienia

niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien uprawiac tajemnicze zamiary Opatrznosci, a nie halasuje badac;

- Bog ostatecznie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie az do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Przylegaja do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i trup

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), a jego istnienie podporzadkowane zostalo wlasciwie przygotowaniu sie az do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw. Franciszka.

To tez wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do natury, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to

wlasciwy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga i religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Wysoki z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego sa: wiara, kosciol katolicki

narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest wiec symbolem doskonalego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa

wydaje sie meznym i odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci narodu. Gra na ziemi funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu

rozwaga i rozumem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry wraz z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje odwaga, odwage i mestwo

wladcy na polu walki, uwypukla jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena smierci krola pozostala przedstawiona wraz z wielkim patosem. W spiewie

zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego meza.

ideal rycerza - jest to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kompanow i damy swego serduszka, za

najlepsza wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie jak rowniez swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista

inicjatywa tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow,

symbol rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem tej zycia

wydaje sie walka przy obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scenka smierci

herosa, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w raju. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, junak na do niej miejsce

wybiera wzgorze, zeby byc bardziej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego postaci: miecz i rog. Przy swej ostatecznej spowiedzi wspomina wartosci

nadajace sens tej zyciu. Przy scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac pozostac ascetami wielokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim krokiem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Aczkolwiek na plan pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wychodzi to

teocentryzmu, ktory oznacza zlokalizowanie Boga przy centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej zjawiskowy. Przykladami moze okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje porzadne zasady prezentowania sie przy stoliku ï‚® mozliwosc wychowawcza i dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna wezwanie

pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada o tym co powstaje na polu i wkrotce zostanie zebrane i wynajdzie sie na biesiadnym stoliku.

Udziela rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec zacheca az do przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga o odpuszczenie

grzechow i zaslanie radosci na wszystkich jednostek. Nazywany wydaje sie takze pierwszym savoir-vivrem naszym, gdyz miesci zbior nakazow i

pouczen, jak powinien zachowac sie przy stoliku rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety, ktory to

znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej istota i wlasciwosciami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Odslania smierc w

charakterze wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje smierc, ktora zaprasza az do tanca czlonkow roznych

stanow.

Obraz pojawia sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera myslenie, ze sen wieczny zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

relacje spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak azeby tego pragnal podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie i unikaja robocie. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele jednak zostal w tamtym miejscu zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza miala jeden plan parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy

szykowne i uznawane w okreslonej epoce. Wzorce osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pomyslne, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych na Zachodzie, ktore to obyczaje i wyzsza

kulture chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre maksymy zachowania sie przy stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie wsparcia Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym jakie mozliwosci rosnie na polu i

niedlugo zostanie zebrane i znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania sobie

rzetelnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie uciechy na wszelkich ludzi. Zwany jest tez pierwszym savoir-vivrem polskim,

bowiem zawiera zespol nakazow i pouczen, jakim sposobem powinien oszczedzic sie przy stole rycerz. Wyraznie czuje sie w ponizszym utworze

rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza jednostki

interesowali sie smiercia. Do niej istota i cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje

sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw tenze ukazuje sen wieczny, ktora zaprasza do tanca

przedstawicieli roznorodnych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

relacje spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak azeby tego pragnal podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie i unikaja robocie. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele jednak zostal w tamtym miejscu zabity. Zauwazamy tu spor spoleczny pomiedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac przywileje.

Wywoluje sie wsrod nich pycha.

Jest wciaz duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis dnia, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie do niej powstania:

• piesn zaistniala w X w., a jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, iz powstala przy 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego wraz z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo tenze tekst az

do rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. Jest to hymn az do Chrystusa skierowany do Mateczki Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, azeby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, a po smierci przebywanie przy raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania stanu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem, przy XVI

przy., doprowadzilo az do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy ow, ogarniajace niekiedy po

nieco wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika

skutkiem tego, ze przy kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa - pojedyncze zdanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane wraz z

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Poprzez zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw na jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na obszarze nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen przy Szwajcarii. Przy XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni - wielkanocna (strofy 3-6) i pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem przewazajacym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy

role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna precyzja przy

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to wylacznie niektore do niej cechy. Mozemy powiedziec, iz na tak przemyslane i staranie dopracowane od strony www

formalnej czekac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali szczegolna range naszej piesni, dzialajac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja

polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla

znana wszelkim Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala

do XIV wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

W celu najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi wraz z 1407r., aczkolwiek juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1-wszy hymn krajowy. Pierwsza do niej zwrotka skierowana jest az do Matki Boskiej, druga

az do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa a Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, o dobrobyt w zyciu ziemskim i wieczne istnienie po smierci. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, az do ktorej wielokrotnie nawiazywali jednostki

sredniowiecza, ktora wspoltworza przy Bogurodzicy swiete osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy duzo

historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. przy funkcji wolacza wystepuje nominativus

(Bogurodzica zamiast Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie przybyl jeszcze

przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast w celu, jaz

zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane sa

rowniez paralelizm skladniowy jak rowniez paralelny, oznacza to rownolegly, obustronny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym

argumentem na to, iz w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki

maryjnej. Placz swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem

Chrystusa. Jednakze przede wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do

pozostalych matek, ludziom opowiada swoj bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza

odbiorcy. Przekaz Lamentu wraz z konca XV wieku wydaje sie zabytkiem podrecznikow polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do

liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis egzystencji swietego, oznacza to hagiografia. Prezentuje jego narodziny, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy komponuje slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, a bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami na dworze

ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji duchowej sa tez znane i wciaz funkcjonujace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich egzystencji i czynach,, Legenda o sw. Aleksym―

apokryfy - teksty zwiazana tematycznie wraz z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, sa rodzajem,, uzupelnienia― Biblii. Zachodzi w

tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), gama zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior swiadczy psalterz., zostaly bardzo atrakcyjne w sredniowieczu,

opiewaja miare i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub polozenie np. kraj szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; wydaje

sie glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec tym

bardziej boli tej zniewazanie. Oryginal Boska ukazuje losy swojego Syna od momentu biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go poprzez

Zydow, wedlug przybicie az do krzyza. Ciagle wspolcierpi wraz z nim, stara sie czuc podobnie jak On, rozmyslac podobnie. Jednakze przede wszystkim

slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do pozostalych matek, ludziom opowiada swoj

bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest podczas blakania sie po miasteczku,

postrzegana poprzez ludzi w charakterze szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 2 barw: czarnej i

srebrnej. Czarny - prawdopodobnie totez, ze ubiera sie na czarno, ma mozliwosc dlatego, iz jej skora juz zszarzala, stracila zdrowy kolor, srebrny -

poniewaz jej wlosy sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo lub tez strach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal powieszonych

utracila jedno wraz z podstawowych zlecen do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu straty swoich

podopieczni, ale tez z powodu kompletnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w porzadnym stopniu. W moim odczuciu Matka wraz z wiersza

Rozewicza Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa wymagania

niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych podopieczni lecz tez przyjmuje na swoje barki

cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, jacy walczyli przy obronie lokalnej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja az do szalenstwa.

Natomiast Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami

naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie prowadzi do szalenstwa lecz wydaje sie przepelniona nadzieja, ze nasza jedna sen

wieczny, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma zyczenia, ze obecnie zadna oryginal nie pozostanie musiala tak cierpiec jakim

sposobem ona.

dwadziescia. Wskaz jakosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy wziac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, znajduje w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka inna, ktora mielibysmy

okazje nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie

modlitwy, oraz w wyzszym stopniu specyficzne: o pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten pelni wielorakie funkcje. Przede wszystkim wydaje sie refrenem, otoz

podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do Chrystusa za posrednictwem

Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze zredagowana zostala zamierzenie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― mamy do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, inna dwukrotnie ogromniejsza od krytycznej, podwojone formy wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze poszerzone wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace otwarcie zamierzony

odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, oraz na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu przy wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = 5 + trzy;

* trzy. wers - 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak rowniez

pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow lub ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma jakosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione przy tekst apostrofy.

Apostrofe swiadczy cala 1-wsza zwrotka, ktora obejmuje ciag wolaczy i dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. przy tekscie wychodza takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy wraz z minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym i wyszedl wraz z codziennego wykorzystywania. Tych nieuzywanych

dzis wyrazen jest przy „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali osobiscie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca przy tych czasach filozofia.

Byl to teocentryzm, ktory przy centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno i prawde. Osoby uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W naszej epoce dwa pojecia sa centralne: Bog i istota ludzka. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jakkolwiek to istota ludzka zostal

stworzony na portret i zwiazek Boga i dzieki temu sprawny jest znalezc w osobiscie doskonalosc i jednosc wraz z Nim. Akcentuje ona wazne wartosci

jednostki, jego tytul zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania wolnego wyboru, az do zdobywania zdolnosci, do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i istota ludzka znacza coraz mniej. Wszelcy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z konsekwencjami.

Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac na filozofow wraz z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc prawidlowego postepowania. Trzeba

przystanac na moment i rozwazyc o lokalnej sytuacji. Przykladem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz mniej aktualny w

nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami tej nauki zostaly: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli ow wartosci, ktore przestaja stanowic dla nas

fundamentalne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy caly czas aktualne takie jak: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji

i swiata. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo ow wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w opowiesciach o

paniach i o panach „minionego czasu―. Jakze jest to biezace w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, jakie mozliwosci

najwazniejsze, oznacza to nasze istnienie. Zapominamy jak jest to siano ulotne i kruche.

Milosc jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce przy sredniowieczu. Przykladem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest aktualny w kazdej epoce. Milosc to uczucie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna wielokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie istnieje juz szlachcicow ani kroli, jednak nasza

firma mozemy wyprowadzac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga jak rowniez tym jaka wage dzierzy dla jego

honor, ktory we wspolczesnym swieci stracil na swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza ow kredyty czlowieka, a czlowiek

sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Na polnocy Europy i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych zuchow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do

Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Liryka odwolywala

sie zarowno do klas charakterystycznych w celu tworczosci duchowej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i

kreowaly nowe formy zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie prowansalska tworczosc

poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa prowadzi do progresu hagiografii, branzy pismiennictwa wymagajacej sie opisywaniem zywotow swietych,

opartych na legendach i dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory ow mialy charakter dydaktyczny. Sporzadzanie

sie swiezych panstw i dynastii sprzyja historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla

Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany przy kosciele przy

sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy i zakonnikow przy kosciolach lub w celowo wyznaczonych do tego

miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna wydaje sie misterium, jakie mozliwosci po lacinie znaczy

tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Swiezego Testamentu. Inscenizacje te

wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek jednostki,

odkupienie i sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz przy Niemczech. Wylacznym ze

swietnych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja wraz z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami

mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne sytuacje z egzystencji Maryi. Wraz z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory poprzez

grzechy i upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamysle skierowanie jednostki na prawidlowa droge. Zrodlowym bohaterem

moralitetow byl zwyczajny czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna bitwe

miedzy silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy fajne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Panstwu utworow.

1-wsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi przy niej az do glosu w

szczegolnosci tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji

Boga, swiata, jednostki. W sredniowieczu w glowny punkt swiata jednostki stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary

jednostek, ktorzy postrzegali Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal pierwotnego glosy i raczyl dac

spokojne, pobozne zycie i miejsce przy raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i

ostatecznych - smierci, wiecznosci i zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest pokoj.

Zycie swiadczy jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" - szatanem jak rowniez duszy wraz z cialem. Bog stwarza wiare wygrania naszej walki. Przy

utworze pojawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O

nietrwalej namietnosci rzeczy swiata tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow kredyty w stanie dac

czlowiekowi rzetelnego szczescia i bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac z trudem, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy przedmiot milosci i piekna

przy Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral droge walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej

milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe zalety, ktorych nie nalezy lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo dzierzy radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Przy baroku tworzy sie typ czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech

zycia, jakim sposobem wiemy sa to wzorce osobowe zaczerpniete ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 rok Jana Laskiego). Czas do niej powstania

az do dzis budzi zywe dyskusje badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, narodziny tekstu powiazane sa wraz z

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko - bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy metrow. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest bezposrednio do Mateczki Boskiej

wraz z prosba o wstawiennictwo obok Syna, azeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, miesci

blagania o "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie zrodlem wiadomosci o slownictwie i formach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy.

Roznice przy glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl mianownikowi,

np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, predko wyszla oprocz mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak na przyklad

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie stanowila ciagle

nieodlaczna czesc wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod opieke papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) i nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - na wstepie polskie zdanie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie wziac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa wyksztalceni

ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesieciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany wedlug polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia przy

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i wylaczny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i pierwotnego odbicie przy literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie na ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe trup i demona. Nagroda zbyt jego nieszczescia stalo sie bezzwloczne wziecie duszy do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza i ich stanowisku do wiary. Bunt pisarza

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja dusze i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wokol legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie przy obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- koncentruje w osobiscie

szlachetnosc i odwage, do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje przy zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i wierny damie swojego serca. Zdecydowanie rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy ziom, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem przy nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory nie spi―. Podlug Boleslaw narodzil sie

przy sposob cudowny, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od malucha. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka pozostal przedstawiony przy utworze Dzieje Tristana i Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla tez liryka milosna zgodnie z

maksyma, ze ktorykolwiek badz rycerz powinien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych wrazen i mysli

poetow, sa one wlasciwie wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a opis uczuc rycerza -

dosc stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Dzieje Tristana i Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, zwiezlym etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo przy parze ze zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial jednostek do rozmyslania o smierci, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala az do

tzw. rzeczy ostatecznych obok sadu podstawowego, piekla i nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego.

Pierwsza miala byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przygotowanie sie na spotkanie

ze smiercia. Mialy temu sluzyc: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi i swiatem. Wzory motywow smierci w

literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy rozmaite wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, bezbarwna, zolte slepia i trup, bez konca nosa i warg,

zgrzytajaca zebami, wraz z kosa przy reku i tym podobne. Mowi kobieta, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale najpierw grzesznikow, ksiezy

zyjacych przy dostatku i rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika skutkiem tego, ze dywanowi czlowiek przejdzie przez

istnienie skromniej, tym jego randka ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w 2 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― oryginal Jezusa zachodzi jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie

byc ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem a ludzmi

1-wsza zwrotka wydaje sie apostrofa az do Matki Boskiej i miesci w osobiscie wiele okreslen skierowanych ponizej jej adresem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W innej zwrotce wierni zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Spotykamy w pani a prosby uniwersalne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie mysli.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Mateczki Boskiej i jej syna. Osoba mowiaca

w artykule jest Oryginal Jezusa. Jawi sie mnie jako postac cierpiaca, zalaca sie morzem soba i swoim synem. Oplakuje swoje dziecko, pragnie z

przedtem dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Aczkolwiek pod krzyzem jest bezradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest to siano twe wesele

Co zes mi az do obiecywal, wylacznie bano duzo..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi jednostek o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z

Aniolem Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku i zalosci―

Mozemy zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej nade wszystko cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie matka i to cierpiaca. Wlasnie bol jest glownym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie syna, bowiem jest

maz jej wylacznym dzieckiem. Odslania losy swojego syna od momentu biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie go poprzez zydow

wedlug przybyciu az do krzyza. Ciagle wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec podobnie jak on, odczuc. Wie, iz to obecnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i na blahy idea, dotyczy jakiegos zdarzenia lub osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa miala charakter glownie

sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Ten tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czesc “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to klasa liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje ulatwienie budowy, zwykla skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub maksymy

budowy). Istote piesni wynika z do niej zwiazkow wraz z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany,

powiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet i uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji polskiej wprowadzil go

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej branzy wiedzy. Zachodzi czesto przy tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zespoly kazan przybraly charakter

utworow literackich nie zawsze pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to klasa poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o egzystencji pasterzy lub wiesniakow. Typ ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych i oznaczal wtedy wierszowany kawalek o formie monologu wlozonego w usta formie literackiej najczesciej pasterza, wraz z przewazajacym

udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w srodek

realistyczny lub konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury i niecheci az do

miasta, charakterystyce to w celu kultury dworskiej z poprawnym jej pragnieniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc formy (wyrazny punkt kulminacyjny,

puenta), ograniczenie ilosci postaci, zapoczatkowanie tylko jednego watku, koncentracja sie na jednym wylacznie problemie, jeden punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Stala sie srodkiem powtykania do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem

codziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo tenze gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) i nawolywanie

az do walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest aczkolwiek glosow wymownych, ze o ojczyzne wypada

sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J.

Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie

patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy, funkcjonuje we wszelkich nastepnych epokach literackich i jest

powiazane z zadaniami pisarzy mnostwo pokolen. Najpelniejszy portret rzetelnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy

poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory uczciwosc, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia ponad wlasnpe, wlasne sprawy. Dostrzegajac zlo,

pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby naprawy, nie liczac sie wraz z przykrymi w celu niego konsekwencjami. Odrzuca co wiecej przyjazn i uznanie

zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie ujawnia prawde co wiecej ta przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest w celu niego

naczelna wartoscia. Poswieca dla pani a wszystko, co wiecej osobiste ambicje i wlasne dobro. Sil dodaje jemu przekonanie o slusznosci tego rodzaju

postepowania i mysl, iz zasluguje osobiscie nim na stale imie.

30. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina przy przekazie M. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania czytelnika

az do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy i czynienie

jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej godzi w

ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Wydaje sie byc jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz pana wini, mezczyzna ksiedza, a

nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla". Przy "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl swoje

rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc towarow szkolnych, w stylu gramatyka, logistyka,

arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni porzadne wychowanie, umiejetnosci praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze

tany i spiew). Ceni uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie,

odrzuca zas dziedziczenie wedlug przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

jednostki na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i robocie na wioski, totez uwaznie opisywal lekcje ziemianina przy roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez kompletny rok nie zabraklo rodzinie gospodarza.

Na temat ogromnym zamilowaniu autora az do pracy na wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz pozostalych plodow rolnych:

wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci przynosi pozytek i

zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej i sprzedawac

drozej w pozostalych okolicach.

Akt milosny Reja az do spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica,

to upatrywal w ponizszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac pierwotnego

zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale wylacznie dlatego, iz moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz oprocz zdolnosci praktycznej ambasador tego wysokiego

stanu spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza tez sympatii akt milosny szlachcica az do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, dajac im rozum i mowe, Dlatego

tez, ktorykolwiek badz winien sluzyc krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Ktory ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory

jest mezny - wojowac w obronie wiary i ojczyzny. Ogromniejsza wartosc dzierzy oddanie egzystencji za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn

XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel batalii, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni o spustoszeniu Podola",

po klesce Polski wraz z Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, i po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca istnien wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad,

atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina jazdy

(Francja, Niemcy, Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien korzystac wraz z chwili. „O zywocie ludzkim"

stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stuleciu widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie

sklania Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Wydaje sie byc

oburzony obojetnoscia szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psow tureckich. Ofiaruje im bitwe, by placili na

wojsko, na uzbrojenie, by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski pragnie by walczyl caly

narod. Zada patriotyzmu. O tej oburzeniu wykonuje ironiczne zakonczenie iz Kowalski jest glupek przed i po szkodzie. Mimo krzywdy nie pragna oni

naprawic bledu. Nie ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie wyciagaja wraz z tragedii moralow. Nie umieja ustrzec sie przed

podobna sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem wydaje sie aktualny w latach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i ochronic ojczyzne od momentu wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to przewazajacym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Lokalny, swiadczy o tym podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone

odpowiedzialnosc. Maja dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia. Trwalosc i potega

panstwa zalezy od poszanowania prawa i przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie istnieje nic ponad ojczyzne, istota ludzka powinien co wiecej

z radoscia umierac zbyt nia.

32. Wymien i omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic jakie mozliwosci ludzkie nie jest mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia i podziw w celu urokow natury. We fraszce "O

doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy okres po temu", "Chcemy

stanowic sobie radzi" nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, uciecha duchowa i intelektualna.

Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy przy dzwiekach muzyki, w atmosferze tanca, dowcipu, radosci.

Twierdzi tez, iz nawet podczas zabawy wypada zachowac, tak ceniony poprzez Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje tez ideal wychowawczy i wiare w

pomyslowe mozliwosci jednostki. Czestym powodem jego utworow jest dziewictwo, ktora uznaje za najlepsza wartosc - "Piesn o cnocie". Wyraza

refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie az do koncepcji jednostki wyrazanej poprzez Platona - wylacznie element duchowy

obok czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbyt

wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne zdanie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za

wybranca o niemal boskiej mocy tworzenia. Motyw ten pojawia sie przy piesni "Niezwyklym i nie lada poslugi opatrzony". Powtarza za Horacym, ze tej

wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez az do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O

spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" - Proteusz (bozek lesny), przy utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe",

"Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w tych propozycji pochwale cnot i korzysci zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty,

wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Czesto poeta nabiera do Horacego,

lecz zmienia je, laczy rozne motywy w konkretnym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow wojny trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w tamtym miejscu

problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal spor pomiedzy interesem jednostkowym i ogolnym. W ponizszym utworze swobodnie odnalezc fragmenty,

w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Slowa krytyki sa wyrazem glebokiej troski o losy osobistej ojczyzny. Jednym sposrod

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe wraz z

odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, maja sprawowac wladze nad pelnym narodem, dziac na strazy prawa i sprawiedliwosci. Nie wolno

dywanowi myslec o prywatnych romansach, powinni posiadac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W ostatnim fragmencie naszej wypowiedzi choru

umieszczone wydaje sie ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, co wiecej wielkich

mocarstw. W utworze zawarte sa takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani

prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza sie na obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodz rycerska az do

grozacej obecnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do tragedii pewne szczegoly, ktore mimo umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja

do niej jednak krajowy koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy krajowy balagan). Rozumuja przewodnia

kompletnego utworu wydaje sie stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo starym, siegajacym podrecznikow antyku, silnie zwiazanym wraz z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z nia.

Pierwszym tworca piesni i wzorem w celu Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego sa przekladami

rzymskiego poety. Znajduja sie one w dominujacej ilosci powazne, pierwotnego tematyka wydaje sie zas bogata. Wystarczy wykonac przegladu

roznorodnych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na ow czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda

swiata, natury i egzystencji, milosci. Zapatrywania filozoficzne czesto stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge i lament wedlug klesce Mlodych polakow

poniesionej podczas napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana ziemia i jednostki ( panie i podopieczni ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie az do tych, jacy czuja wciaz milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w dzialaniu, przygotowania finansow

dla wojsk, mysli o kraju a nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie tenze rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Jednakze jesli mam racje i wraz z tego nas zbodzie,

Swieza przypowiesc Kowalski sobie kupi,

Ze i przed szkoda, i wedlug szkodzie glupek.

Do piesni refleksyjnych mozemy zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie baczac na ow czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii, zdanie o

harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego stanowiska dla wszystkich elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, wreszcie czlowieka o prawym

sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i jednostki, bo dzierzy czyste serduszko i owego „kogo

gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Kobiety za twoje hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa

wizje swiata. To kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali dzielo

Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Przedmiotem piesni XXIV jest tworca, poeta, tej tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz 1-wszy o tym slyszymy, przeciez

Horacy w wlasnym „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam

trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi przy literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obszerny poemat skladajacy sie z dwunastu piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z w nocy swietojanska. Jest to proba

wykonania pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali istnienie na wioski. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o klopotach i klopotach

codziennych, co wiecej praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja pelna

korzysci, gdzie wyrasta sie grzecznie, poboznie i bezpiecznie. Praca na pozycji choc uciazliwa daje czlowiekowi stale i pewne koszty utrzymania, wysilek

zas jest powodem do pychy. Po robocie mozna odetchnac wesolo spedzajac czas na tancach i spiewach. Istota ludzka zyje na wsi przy harmonii wraz z

przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, poniewaz to naturalnie oni wskazuja zmeczonej zyciem

dworskim szlachcie jak odnalezc spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci i staropolskich weselach szlacheckich, Jak i

mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17 wieku jest wytworem

obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor tworzenia o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o negatywnych

cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciw niesprawiedliwosci spolecznej, ktora

zawsze dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, iz stan ziemianski

jest nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie i radosc. Uciechy plynace wraz z zycia jednostki na wioski mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione przy obcowaniu przy z

natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych o swojej namietnosci prosto wraz z

serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie i swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tekst, stopien wlaczonej w tych propozycji mitologizacji i jezyk

mozna podzielic na dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i miesci utwory, ktore sa czy tez przykladami, albo przerobkami idylli antycznej,

czy tez tez zestawem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, jednak alegorycznych, pelnych powiazan wraz z mitologia±, gdzie pod maska

pasterzy i pasterek hhg Szymonowic jednostek i relacje dworskie. Naturalnie obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie

przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja ponizej mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe

jednak sztuczne i zmyslone, jednak prawdziwe niewatpliwie sa odczucia, szczescie i nieszczescie przy milosci, ktorych doswiadcza niemalze kazdy, jak

wiele i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub w wyzszym stopniu dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o

tresci realistycznej, wyplywajace wraz z trafnej i celnej obserwacji i marki zycia, tak zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy

portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze tym poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace na swoj los. Uderzajacy wydaje sie realizm, wraz z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak

tego ludu wszakze wydaje sie przepych urodziny i bogate zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja spor miedzy panskim dozorca -

Starosta, ktory wystepuje zawsze z przyrodzonym symbolem swojej wladzy - nahajka±, a chlopem bezwzglednie pedzonym az do roboty.

Zobaczymy wiec tutaj krytyczna weryfikacje zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej podrecznikow. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". Jest to

utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie.

Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to wielokrotnie. Pan boi sie, albo czasem dzieki temu postepowaniu ogol wraz z ksiedzem nie znajda sie

na lewicy, czyli czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Nie atakuje wciaz ksiedza, powiada tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w czasie

koledy. Te sprawy jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa odpowiednio jarmarkami. Osoby znosza ksiedzu

kury, wino, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie az do rozmowy Pleban, ktory

naturalnie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze na stu urzednikow, jeden wydaje sie sprawiedliwy i nieprzekupny. Sedziowie nie

chca odprawiac swoich procesow, chyba zeby za dodatkowe swiadczenia. Roznorodne lapowki i daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie

jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac owego

sporu wlacza sie i przedstawia przygnebiajacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza, a nam zwyklym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa

ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba wreczac im to gesi, to kokosz. Przy przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace dodatkowa procz

panszczyzny. Ksiadz nie pozwala na nowo zwozic ziarna poki nie wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka rowniez jest zawila, bo i

Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi

takze o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek zycia ponad stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku i nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie

zadowolony ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym i nie zal mu zywota. Ksiadz i Pan nie sa nasyceni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i

odwage. Utwor wydaje sie obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wioski, omawia przebieg calego do niej zycia. Przy mlodosci zaleca

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim i rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, a jezyka mozna sie

wyszkolic bez do niej znajomosci. Mlody szlachcic powinien posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc i zdolnosc swoich korzysci. Wowczas gdy mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac sie gospodarstwem i ozenic. Zwiazek

malzenski wypada zawierac wraz z osoba rownego stanu i majetnosci. W celu urzedow nie nalezy pretendowac. W trakcie roku przewidzial rowniez Rej

zajecia w celu mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa i krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce

zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy wraz z truskawkami i tym podobne. Latem mozna z ludzi przygotowanych na wiosne krzewow i drzewek

posiadac owoce i pozytek. Znajduja sie juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo zapewnia takze:

maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko w celu uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to

wznieca nienawisc i jednostki zle pracuja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W lasach polowania z przyjaciolmi, a takze lowienie ryb w przereblach,

zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W domu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja wreszcie pozytek.

Aczkolwiek i podczas mrozu nalezy pilnowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozna z wytworami, albo rowniez u handlarza sie pobawic i owiec i

cielat kupiwszy tanio sprzedac, przy innej obszarze drozej. Zobaczymy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki

narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, a korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia na wsi. Przy Czarnolesie istnieje wiele pieknych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, celowo cenionym. Poeta zwraca obserwacje na to, ktore wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. Sa to

wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmowi

dalszego popijania z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina stare lata, kiedy obie strony posiadaly wiecej zaufania. Chlop

rowniez o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na tej niekorzysc. Jest to jeden wraz z utworow w ktorym poeta porusza problem spoleczny w Polsce.

Zaprezentowanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez panny. Jest to kawalek

oparty na tradycjach ceremonii poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych.

Chwali wies i zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie byc mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie zrozumiale,

jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny innej mowi o tancu i radosci. Zacheca wszystkich az do pojscia

przy jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wioski. Chlop zachowuje ze wlasnej pracy

zony i rodzine, a praca jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza albo pisarza. Wylicza nastepnie wszelakie

przyjemnosci robocie, chwali wieczorowe spiewy i tance. Dzielo nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci

egzystencji w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw na uksztaltowanie herosa lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniami dlan postaci, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Opierajac sie na tych

zrodel powstaly dwa glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w tej poezji odnajdujemy echa

ideologii epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego oddzialywania

przyrody na ludzka psychike. Zawiera tez pochwale i zachete az do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie i

bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte

humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola jednostki w planecie, zastanawiaja

morzem nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale tez podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

niemal wszystkie przemyslenia i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga i dziekuje Jemu za dzielo stworzenia swiata oraz jednostki, a takze melodie miedzy nimi

panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, baczac na ow czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie postury

charakterystyczne w celu renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje pierwotnego syntezy. Przenigdy najwazniejsze wydaje sie miec czyste

sumienie, radzi, aby skorzystac z szansie do rozrywki, ale rozwaznie i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej przy sobie. Przy „Piesni o cnocie― poeta stara sie stworzyc

swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako bieglosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych ze

swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty wydaje sie obowiazkiem kazdego

czlowieka, a najlepsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage az do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez juz

sam proces tworczy. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic wedlug sobie

slawe i dobre imie. Problematyke sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym i nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym

artysta, ktory z racji na posiadany talent jest jednostka wybitna. Obraz lotu morzem roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o tym,

ze tej dziela pozostana tez popularne nie tylko rodakom, ale i w oddali poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez az do antyku. Slowa z

piesni „Milo hulac, kiedy okres po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest hulac w odpowiednim miejscu i

czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie rowniez horacjanskie

„carpe diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII mozna odnalezc tez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu pisarstwo parenetyczna ciagle pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy godne

podpatrywania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Wskazowki zawarte sa przy „Zywocie jednostki poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie darami natury

o kazdej porze rok, dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Podobny model ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce―

co wiecej „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota

ludzka rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery i znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow proponowanych

poprzez literature renesansowa mozemy tez wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swoich dobr co

wiecej zycia. Ten ideal wykreowany jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a

nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden wzorzec – typ

renesansowego artysci, humanisty. Taka jednostka nie ogranicza sie do niejakiej dziedziny konstruowania, jest wszechstronna, oprocz umiejetnosci

potrzebnych ma rozlegla wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M.

Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako uczciwosc, patriotyzm, istnienie zgodne wraz z natura. Adekwatny ozenek, zadania

gospodarskie i obywatelskie rozstrzygaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace na roli i w ogrodzie, uciechy plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli

czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody,

rzetelnego ojca i troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak wraz z dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest

podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach zechce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego

najwyzsza korzyscia jest dziewictwo ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana w charakterze czyste etyka, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc

spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego powodzenia i porzadku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych

norm i przykazan. Szczegolne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu pewna z fraszek. Podmiot poetycki uznaje tezyzna fizyczna za pewna z

zasadniczych wartosci, wzgledem ktorej inne dobra gubia swe istota. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne istnienie w zgodzie z natura i nie

szuka duzo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego egzystencji i tej prawdziwych zalety w niejakich utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

jednostki odrodzenia wypada zyc wedlug natura i jej sprawami, pamietac, iz wszystko mija ale wypada przy tym afirmowac zycie i w pelni z niego

korzystac. Podlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac zmienne koleje losu i wypracowac spokoj wewnetrzny broniacy poprzednio atakami fortuny.

38. Ustal, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem wydaje sie wydany

przy 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju wspanialym

uszczesliwiajacym wszelkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru fenomenalnego obywatela Rzeczypospolitej

oraz morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej w celu roznych jednostek jest rozmaite prawo. Przykladowo prawo

karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla osob z roznorodnych warstw spolecznych, inne w celu szlachty i inne w celu mieszczan. Mysle ze, tenze

problem wydaje sie nadal aktualny. Tak obecnie bylo i jest, iz ludzie posiadajacy wplywy i takze bogaci podlegaja nie zawsze tym samym prawom co

zwyczajny obywatel, jednak zazwyczaj sa traktowani o wiele lzej, w wielu wypadkach moga sie chociazby wykupic. Czesto jednostki na kolosalnych

stanowiskach unikaja kary lub dochodzenie przy ich kwestii jest w znacznym stopniu przedluzone. Pozostalym problemem, ktory porusza Modrzewski jest

rola nauki i wiedzy w zyciu kazdego czlowieka jak rowniez wspolzaleznosc moce panstwa i jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy

szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe szkoly i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli. Aktualnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i wielu

z fachowcow ucieka ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda i manipuluje nadal wraz z dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma

ale jednakze wiele szkol, szczegolnie przy malych miasteczkach, zamknieto i dzieci w wielu przypadkach musza kroczyc do ludzi odleglych o wiele

kilometrow. W dodatku szkoly maja zazwyczaj zbytnio male srodki pieniezne na postep pracowni i zakup wsparcia naukowych, niekiedy nawet na

utrzymanie. Przy ksiedze o wojnie ale juz mowi, iz kazda wojna powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a nie tych, jacy je wywoluja. Rowniez

teraz w wojnach gina niewinni ludzie lub zolnierze walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia odnosnie spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek badz mieszkaniec

wydaje sie obywatelem i panstwo mialo mu dac mozliwosc szczescie, - o zalety czlowieka nie decyduje urodzenie, - ktorykolwiek badz czlowiek powinien

byc prawnie przygotowany az do pracy, a ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pilnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie

branzy zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej facio byl karany smiercia). Pisarz proponowal

zaplanowac nowy kodeks prawny wraz z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci wraz z wojny nie sa tak wielkie, zeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny okresla

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu przy 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - wykreowac kosciol narodowy niezalezny od

momentu Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez jednostek wyksztalconych i

szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy zbyteczne, takie jak swietne domy jak rowniez sute biesiady.

Proponuje srodki pieniezne przeznaczone na ten plan wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie na dotowanie

szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie zdolnosci i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, przewrotowe talenty polityczne i literackie.

Modrzewski ofiaruje przejecie pieczy nad szkolami przez panstwo, a prawo do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz 1-wszy prawo chodzenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. Dzieki temu pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, oznacza to brak namietnosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny wydaje

sie podstawowym musem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie zalety (Bog i ojczyzna) winny sie laczyc w pewna calosc. Obywatele

powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra polaczonego, dla zacna ojczyzny wypada poswiecic calosc: majatek, moce, zdrowie, fuks, a nawet

istnienie.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna stac sie zgoda, poniewaz laczy go jedna kult, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do jakich moga spowodowac niezgodni obywatele - pokazny

sejmowe, wojny domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod wymra, a

obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude

i obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

az do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany

madra rada, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego postaci rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka, zle

funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo i herezje. Podlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo krajowe od szesciuset lat opiera sie na

wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, azeby stara kult ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie sa spojni, nie tworza

jednosci. A w celu Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli dzierzy wielu bogow. Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej

wydaje sie jednosc i zgoda, jakiej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow, ale obok heretykow jest to

niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza przy przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie

wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich domenach zycia, zarowno publicznego, oraz prywatnego. Heretycy nie maja mozliwosc nawet bronic

panstwa poprzednio poganami, poniewaz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest sprawne do wygrania wojny. Skarga wzywa

wiec krola az do obrony religii katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz az do przywrocenia jednosci religijnej przy

narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow i pozbawienia pierwotnego ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie

konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Za prawa sprawiedliwe uwaza

realizowane, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione w

celu porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim rozgardiasz (istnialo wtedy wiele sadow -

ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia praw ograniczajacych i naruszajacych

przywileje Kosciola i krola. Jednoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. bezzwloczne sadzenie i bezwzgledne

wykonywanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod tych propozycji herezje,

mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc i brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne az do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek jak rowniez do tonacego okretu,

ktory wszyscy, przy chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla mase problemow i zjawisk, ktore maja polozenie w kraju jak rowniez

proponuje reperacje istniejacego postaci rzeczy. Jednoczesnie przepowiada maz, iz rozplenienie sie tego typu chorob zaprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek az do ojczyzny wyrazal

zarowno przy piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O dobrej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy

w celu dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej przy Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow greckich".

Dzielo, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic maja

mozliwosc jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna liczne analogie az do wydarzen politycznych tego czasu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Podpowiedz Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu. Zauwazyc mozna

prywate, egoizm i przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor swiadczy ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne panstwo, w

ktory interesy obywateli beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie jednostki poczciwego" znalezc mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz glownym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace go sprawy i swoj lek o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka rozprawa... ". W

dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, ktore dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko podkresla wyzysk

stanu chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci utworow literackich.

M. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

widac w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany wraz z pozycji kalwina i przy duzej

frakcji stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych poprzez protestantow, jakie mozliwosci jest zwlaszcza widoczne przy krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie

sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, zamilowanie do egzystencji w przepychu i sztuczne

zawyzanie ilosci swietych, na ktorych ciagle pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin i „koled―, ktore sa wedle niego

wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele wraz z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow jednak takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym charakter sporow wyznaniowych renesansu i pomagajac wspolczesnemu

czytelnikowi odgadnac istniejace przy owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat

„Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia go i siega ponad typowych

ludzi. Tymczasem mnich ow jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci jednostki, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbyt swietych, chetnie ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie

anegdotka o plebanie, ktory pochowal swojego psa na cmentarzu obok grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie biskupowi,

pleban przekupil swojego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z czworonoga uczynil parafianina. Jest to

niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie naczelnych zasad

wiary. Inny epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie az do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu

odprawiania nabozenstw przy zrozumialych w celu wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej

liturgii, nie wzruszaja pierwotnego spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego uczestnictwo przy odprawianej mszy swietej

wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega katastrofa ojca i kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnym utworach wielokrotnie nawiazywal az do filozofii stoickiej - juz sam pragnal stanowic stoikiem. Byl

przekonany, iz jest konfidencjonalny osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala,

jak bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow zeszlych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim talent, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen wieczny

malej oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow poswiecony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych i

zasluzonych internautow, ale Kochanowski zerwal wraz z ta maksyma. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie na wlasna reke,

rownoczesnie stara sie dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie dzieje sie wraz z Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego egzystowania. Brak wydaje sie na

nie odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z miejsc ostatecznych: "raj",

"czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz wedlug smierci,

az do miejsc gdzie przebywala poprzednio wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole przy zycie pozagrobowe

("Gdzieskolwiek wydaje sie, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to przy ostatnim wraz z TRENOW, w ktorym opowiada swoj sen -

we snie ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze tej coreczka wydaje sie szczesliwa. Postura ojca

przeksztalca sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie istnienie Jana na wsi zostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do formy starozytnego epicedium (utwor poswiecony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie rozumie, z jakiej przyczyny to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta poprzez

nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja sprawy pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po odejsciu

coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W jakas strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w uczciwosc boska, prowadzi to az do zakwestionowania wszechmocy Boga co wiecej w punkcie

kulminacyjnym az do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc sens calego egzystencji i dotychczasowych przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, iz corka pozostanie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolesci, rozpaczy, strachu. W obliczu

smierci corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym lata swoje Za zakupach

grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, jeden z wiela policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - powiada matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc koncepcje ukazujaca sens boskiej selekcji - Urszula poprzez sen wieczny w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, ktorych bohaterami sa pasterze lub rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako klasa mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne powtykania

czy piesni spiewane poprzez bohaterow, az do epiki – fabula i narracja, az do dramatu zas - dialogowe partie tekstu, wypowiedzi i rozmowy

konkretnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie najczesciej z

humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie czestokroc tlem w celu prezentowania

zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy portret wsi polskiej Ostatnia wraz z

panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; uciazliwa, codzienna profesja w polu i przy gospodarstwie wywoluje radosc mieszkancom wsi i jest w

celu nich powodem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi pogodna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Ktory twe wakacje, kto pozytki?

Moze nadmienic za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy przy literaturze

polskiej siegnal wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

wydaje sie nietypowa, hhg bowiem robote panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica

decyduje wiec nie idea, ale srodek, w ktory zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na motywach

ludowych i skrzeczy razem wraz z Oluchna na ciezka robote oraz na srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki pani

a sielanka Szymonowica potrafi znalezc pierwotna dobroc czlowieka. Nasz kraj wies konca XVI stuleciu jest, wedle Szymonowica, mieszkaniem wyzysku:

mieszkaniem, gdzie wielokrotnie dochodzi az do naduzyc i niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw przykrych, pokazuje ujemne strony egzystencji na

wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji swiata i konstruujac utwor usredniony raczej az do antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle

przyrody, a do niej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i uciechy, jakie obejmuje ze soba afekt. Gdy Laura przybywa na spotkanie wraz z ukochanym

ponizej umowionym jaworem nikt na nia nie czeka. Powoduje to podejrzenie o zdrada i alians z rozna pasterka – Doryda, jakie mozliwosci konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wowczas zza osciennych zarosli wybiega Filon i

uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial wylacznie przekonac sie o jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym

wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie byc, tak charakterystyczne w celu sentymentalizmu,

zwrocenie uwagi na swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu namietnosci na zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego egzystencji do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak charakter jego wierszy

wykracza w oddali poza schludno renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego,

jakie mozliwosci powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany wiary, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj przy mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy szok swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go watpliwosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i pod dostatkiem

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy i wszechmocny, jednak, z

drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzisiaj i pozostala wydana posmiertnie w tomiku

„Rytmy, abo wiersze polskie― jest wspanialym obrazem ludzi niepewnosci i lekow. Zwlaszcza wyraznie widac niepokoje poety w 2 sonetach – IV i

V.

Sonet IV: Na temat wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, wydaje sie wyrazem leki poety o wynik bezustannej walki, jaka kazdy

istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie zacna materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka od

momentu Boga. W celu grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej walce z silami ciemnosci istota

ludzka jest osamotniony, a stawka jest jednak zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy

istota ludzka powinien liczyc, bowiem wylacznie z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy osobistego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci sprawy swiata owego, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co mentalne, a najwznioslejsza

wartoscia sakralna jest afekt do Boga. Bog wydaje sie wielki i dokonaly, istota ludzka maly i pelen grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka od momentu

Boga, zawadza mu droge do egzystencji wiecznego i do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), oraz

do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla ogolnie znana ludziom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi wylacznie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod ktora

autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest mocne, a podczas gdy slabe. Tresc rozwazan

pisarza ma charakter uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w kazdym czasie), aczkolwiek najbardziej ciekawi Kochanowskiego Nasz kraj XVI stuleciu,

wowczas wciaz silna i znaczaca na starym kontynencie, ale obecnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec

rodakow poprzednio tym, iz niewlasciwa strategia moze spowodowac do upadku panstwa, jak wiele Troje. Przy tekscie sa fragmenty swiadczace o takich

intencjach pisarza.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita rzecza wladacie") wydaje sie skierowana az do rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jakim

sposobem maja wykonywac powierzona dywanowi wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na

zakonczenie poeta przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy o tym polski srodek glosowania poprzez rozstapienie jak rowniez obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek odpowiedzialnosci

zbyt losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych romansach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie

o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodz magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna az do pijanstwa i

obzarstwa, a niezdolna az do zadnego trudu, a w szczegolnosci do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie persony beda zdolali w przyszlosci

rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku panstwa rzadzonego jak wiele w Troi.

5. Przy kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postury wobec rzeczy

narodowych. 1-wszy z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie wraz z dobrem panstwa, realizowania swoich celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, aczkolwiek sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by poprzez atak zadziwiac wroga, nadszarpnac go i

nie przyjac do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza bowiem tematy najbardziej istotne, biezace i zawile. Swoje

zapatrywania na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo w charakterze dobrowolna struktura spoleczna zaistniala dla gwarancje czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Krol

elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie rodowe, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za mezobojstwo (wczesniej

wydal juz kawalek "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten problem; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, czy tez wysoka

kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O wiedzy potrzebnej az do rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, a ci jakie mozliwosci sa na jego czele powinni

wreczac przyklad,

dwa. "O namietnosci ku ojczyznie" - oblicza 6 dolegliwosci Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, wolnosc absolutna religijna,

oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, iz milosc az do ojczyzny glownym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny wraz z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie istnieje, Skarga boi sie, iz fakt tenze moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie wykorzystywana poprzez magnaterie az do osiagniecia swoich celow, jakie mozliwosci prowadzi az do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie na jej negatywnych synow, lek o losy

Rzeczypospolitej i nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste az do nieba sa to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez zacna pospolitego, wyzysk sierot

poprzez zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Lokalny, jesli do niej obywatele

sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie maz na

obszarze niezaleznosci od momentu papiestwa i cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

- zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla wszelkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o egzystencji szlachcica od momentu narodzin do smierci. Frapuje sie morzem edukacja i

wychowaniem podopieczni szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Komunikujac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od edukacji Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew).

Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich zaslug. Za

wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy na wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach rok, przynosza duzo pozytku, a takze

dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i ogrody warzywne, azeby niczego poprzez caly rok nie zabraklo rodzinie gospodarza. O

ogromnym zamilowaniu pisarza do robocie na wioski swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw jak rowniez innych plodow rolnych: wineczko,

ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odpoczywac w lekkim towarzystwie kompanow i dzinki, zaleca rozrywki, polowania, lowienie ryb, co przynosi pozytek i daje uciecha.

Dbajacy o fortune pisarz zaleca przy wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, nabywac je oszczedniej i zbywac drozej przy innych

okolicach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie tej charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal o urzedach ogolnych nie ceniac ich przesadnie. Najwyzej

cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko totez, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie jest pozbawiony slabosci, poniewaz nie liczac wiedzy uzytkowej przedstawiciel owego

wysokiego postaci spolecznego powinien posiadac rowniez gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica do obowiazku

sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow na Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl przy niej swoje przemyslenia odnosnie tego wydarzenia oraz propozycje, jak pozniej wzmocnic obrone granic. Przy reakcji poety na

najazd Tatarow na Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow jak rowniez mysl o powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie

poprzednio napascia Turkow, silniejszych w znacznym stopniu od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci granic Kochanowski ofiaruje opodatkowanie

szlachty, co wyraza slowami: "Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka i

niesmiertelnej - poety. Psyche poety jego zdaniem jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i nie znajacy granic.

Piesn nasza przekazuje przytomnosc wlasnej zalety Kochanowskiego w charakterze poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza

i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia na wsi.

Piesni te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem wody i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia przy jednosci wraz z natura. Wyraza pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy. W

piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala egzystencji na wioski w gronie rodzinnym. Praca ziemianina na roli przeciwstawiona jest pozostalym,

niemoralnym sposobom zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu i stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie przewodzic w zyciu. Duzy wplyw na tworczosc

poety mialo rowniez spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z istota znakomitego polskiego poety, ktory jako jeden z glownych tworzyl literature narodowa.

Jednakze nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jakim sposobem wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten

wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci czlowieka, jest tez uwidocznieniem swiadomosci wlasnej

zalety Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze czasochlonnie po tej smierci pozostana czytane i podziwiane poprzez

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie zagadnienia z egzystencji codziennego, jakie mozliwosci bylo zwykle dla owczesnych humanistow,

gdzie niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego wzorami moga byc: Piosenka

XXIII jak rowniez fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte przy tej innej przemyslenia pokazuja wyraznie na znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej,

aczkolwiek nie da sie zamaskowac zawartej przy niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego przemyslenia na

tenze temat zostaly zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII i XIX. Cnota, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, ktora pielegnowana przy sercu

jednostki moze byc w celu niego jednoczesnie "nagroda i placa" jak rowniez swoista ozdoba zycia. Jawnie z cnota zwiazana wydaje sie tak zwana dobra

slawa, tzn. zacna opinia obok wspolczesnych, a po smierci pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie stronil od momentu rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc pospolite wsrod owczesnej szlachty.

Naturalnie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty nie moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest fraszka "Na most

warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy przy "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl przy niej swoje przemyslenia i sugestie, jakim

sposobem w przyszlosci wzmocnic obrone granic, ale najbardziej emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat i stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow. Pozostalym

jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze wszelakie zalety stanowiace

cnote sa cenne, jednak najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta droga do niebios, Tym, jakie

mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym momencie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej przy Czarnolesie, zeby tam

komponowac i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety w zyciu

ziemianina. Pisarz opowiada o poboznej i spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie wedlug

swiecie przy poszukiwaniu przygod i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie zyc na roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz z zbirow uzyskanych z ofiarnej

pracy gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki i pola, a nastepnie calosc znosi az do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy zawsze znajdzie

okres na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby lub w lesie zastawia sidla, dzieki czemu w mieszkaniu

nigdy nie zabraknie jedzenia. Przy zagrodzie z pewnoscia pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze o wychowaniu mlodocianego

pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i zawstydzenie. Poeta zechce, aby tej wnuki zostaly dobrze wychowane i by posiadaly ow zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpienia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i humanista,

ale tez glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy filozoficzne znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – jest

to renesansowa zgoda zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, jakim holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby chwytac dzien, i

stoickie, azeby przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta przy „Piesniach― miala charakter horacjanski.

Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen 2 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez jego

byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz obiektem zycia jednostki jest fuks, rozumiane w charakterze zycie harmonijne z zasadami cnoty, daj

szanse czyste etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie az do korzystania z

uciechy zyciowych. W stosunku do przemijalnosci swiata, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania chwili, cieszenia

sie wraz z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mozemy zaobserwowac przy Piesniach

II, IX i XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka wszechstronnie, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora

byla nie wolna od momentu sprzecznosci. Stad fraszki zostaly tak rozmaite. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy

Zenona zalecal opanowanie do swiata i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz

niewatpliwie blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Dzialanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii antycznej staranie

do powodzenia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania kazdej chwili, jaka niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac zmartwien, ktore mogly

zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przywoluje bliskie jemu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce „Na

gmach w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co emituje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta zechce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, czyste sumienie, ludzka zyczliwosc

jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra owego swiata nie zapewniaja rzetelnego

szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan.

Szczegolne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna wraz z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale egzystencji w zgodzie z natura

odnalezc mozemy we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i wytrzymalosc wobec tak krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc sprawy i

umiejacego ze duzym spokojem spostrzegac otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie jednostki w harmonijnym zyciu, przy

korzystaniu wraz z rozumu, ale i w uciechy „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia i wizji Boga, jako

duzego Architekta, spotykamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem wzgledem Boga, jednak tez wizja

czlowieka godnego, umiejacego uzywac swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do powodzenia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od momentu trosk i cierpienia jak rowniez

obawy poprzednio smiercia. Ow dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety przy ustalone poprzez myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta wraz z ironia wypowiada sie odnosnie madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie wraz z

problemami, wreczac sile sakralna i stale szczescie jak rowniez czynic odpornym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie przy swych

piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi znalezc w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie na tej harmonijnej i

pelnej ufnosci filozofii renesansowego artysci po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek pocieszeniu i

ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go uzytkuje. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna „Iliade―.

Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow wedlug porwana poprzez Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska i stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac rozne postury

polityczne obywateli i bylo pretekstem az do rozwazan natury ogolnej.

Przy konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, jakkolwiek w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Tak jak w tragedii greckiej, przebiega

podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob na scenie nie przekracza 3

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty przewodzic maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal przy nagrode zbyt wyrok przy sporze bogin, wine wiec ponosi lacha, ktora go nagrodzila.

Sa jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tej okolicy takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie tu wyznaczyc glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno bowiem stawiac prywatny interes na rowni ze sprawa panstwa

odstepstwem od momentu reguly wydaje sie rowniez nie umieszczenie godnosci ktoregos wraz z bohaterow przy tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 2 osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Aczkolwiek Kochanowski — dworzanin albo ziemianin -

pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Wlasnoscia szczegolna utworow z owego okresu wydaje sie epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w W celu Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni wraz z tego czasu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI,

Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego wina przynaszaja, / A przy tym przy zlote gesle

albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek swiatowy, ponad calosc przedkladajacy uciechy zycia dworskiego,

kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na sokolskie

mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), zachodzi wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie

pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka W celu gor i lasow, zredagowana w

momencie, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swoje zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie wraz z przeszloscia. Byla ona tak zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie do Proteusza

(starogrecki idol, ktory posiadal dar przemieniania sie przy rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta i przedmioty). Dzisiaj zas pyta z porzadnym niepokojem:

„dalej co pozostanie? ―

dwa. Czarnolas.

Panuje tutaj calkowicie inny stan ducha, inne sa tez zagadnienia. W mnostwo utworach pisarz opisuje czar natury (Na lipe), podnosi wartosc budynku

rodzinnego (Na dom przy Czarnolesie), wyznacza pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na pieczy /

Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie natury, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje morzem ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, poniewaz wlasne istnienie bylo w celu Kochanowskiego

najwazniejszym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w tej

zyciu najwazniejsza byla tej poezja: „Prosze, niech ze mna zbyt raz me rymy nie gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i

nawet nasz pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, bedacych wlasnoscia roznych wariantow i klas literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow i zagadnien wraz z zycia jednostki, porusza sprawy jednostki, a takze calego spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w istnienie prostego

systemu alarmowego wartosci. Istota ludzka i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac tworczosc poetycka owego pisarza przy, odniesieniu az do w/w tematu, na wstepie wypada stwierdzic, iz tematyka tej utworow dotyczy

jednoczesnie zwyklego czlowieka, oraz ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane w charakterze wskazowka w celu jednostki,

jednak dla wszelkich, bowiem uzywac sie ma mozliwosc do tych propozycji kazdy, bowiem ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie kilkunastu wersach przy lapidarny srodek przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w

trakcie jakiej doktor planuje odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie wraz z nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i

naklaniaja go az do kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja slowa wypowiedziane poprzez glownego herosa: „Trudny (... ) nalezacy do mnie

rzad wraz z tymi pany: szedlem kimac trzezwo, a wstane wypity. ― Fraszka ta dzierzy na zamysle osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego efekty i

niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Ludzie takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a przede wszystkim uszkadzaja

swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem pozostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota ludzka

powinien nie zapominac o tym, iz cialo ludzkie ulega wedlug smierci rozpadowi, w wiec kazdy powinien usilnie zabiegac, aby pozostawic po osobiscie

dobre retrospekcja. Nie jest odpowiednim czlowiekiem tenze, kto mysli tylko o piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Bog

odroznil jednostki od zwierzat, dajac jemu rozum i mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan – sluzba ojczyznie, dla

zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako ktory moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ― Sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych mozliwosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy

powinien uczyc swych nabywcow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania rzeczywistej wolnosci.

Natomiast ludzie majacy odpowiednia energie i odwage powinni wraz z bronia przy reku wojowac z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie przy walce

przekazac zycie.

„Piesn o dobrej slawie― porusza problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, porusza wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze okazac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac az do walki w charakterze jedna, zwarta calosc,

zdecydowana poswiecic calosc dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku hhg

tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo sie az do

niewoli. Nieslawa Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma tak rozwinietej cywilizacji; nie wie budowac

domow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia o Polaku madrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy nie pomysla zawczasu

o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie kupi, iz i

poprzednio szkoda, i po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory przeciez nie jest glupi. Zeby to pokazac potrzeba czynow, a dokladnie –

zaangazowania w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Lokalny, to naturalnie odroznia nasz narod od momentu

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zajecie i problem calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednak sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Robi to w celu

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma na celu pokazanie postaw czlonkow kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal na strazy porzadku juz

od momentu poczatku egzystowania naszego panstwa, ale albo takie zachowanie duchownych moze okazac sie przykladem dla osob? Czlonkowie

kosciola powinni doglebnie sie zastanowic morzem dalszymi swoimi losami, zeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest tez problemem narodu, poniewaz czynia go pojedynczy ludzie. Jesli zawiedzie jeden element przy

calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc organizmu – panstwa – mozna tu zawrzec do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodz nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze pewna z powodow upadku

niepodleglosci Polski przy XVI przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty na wzorach antycznych.

Utwor tenze zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

wraz z mitologii i przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz

zle spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal wraz z

antyku:

chor stoi poprzez caly czas na scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora i Aleksandra) wydaje sie zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach powiada posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, jakie

mozliwosci ludzkie nie jest mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw formie, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, a na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swoje losy

laczy z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie morzem konsekwencjami

wszystkich czynu, nie reprezentuje biznesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, bazujacy na okazach antycznych.

Dzielo ten pozostal napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i hhg jeden wraz z epizodow wojny trojanskiej. Przy utworze tym latwo znalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow jak

rowniez zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal wraz z „Iliady―, jakiej obszerny fragment przelozyl. Kondycje takze

zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec niedostatek parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest skonstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie poprzednio palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych pomieszczeniach mowi posel

-akcji – ograniczona az do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, co ludzkie nie jest

mi obce―. Przy odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg wybuduj postaci, pierwotnego zachowan; od momentu

patriotow poczawszy, a na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, istotny, rozsadny, wierny sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie noclegu, swoje losy laczy wraz z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega poprzednio

zgubnym zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w ponizszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie

nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale kompletnego narodu.

Tresc dramatu dzierzy charakter przewazajacy.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zaprzata wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze naturalnie w naszej epoce tworzy sie wziety w Polsce legenda sielskiej,

cichej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa przy „Nad Niemnem― itd.

Nie jawi sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Do niej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot jednostki poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Od razu oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa wraz z „Piesni o Sobotce―: „wsi spokojna,

wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu na prace, ktora wszystkim zapewnia

radosc i rozrywke, ktora tez przynosi zadowolenie. Ten obraz przedstawia „Zywot jednostki poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o Sobotce―,

„Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza czesc sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze odmienna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, mysla

egoistycznie, sa chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji. Ksiadz nie spelnia

powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Chlopisko musi pracowac na panskim polu, profesja nie jest wesola piesnia - jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei wraz z „Krotkiej rozprawy miedzy trzema

osobami, Panem, Wojtem a Plebanem― M. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie to tematy

podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak na przyklad widac - nie pomija Modrzewski zadnej z podstawowych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad, Wojsko,

Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza czescia dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- a w pani a mysl, iz „bez praw nie moze stanowic prawdziwej

wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna, nowatorska na

cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna prawdopodobnie jak wykrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad - w odczuciu

wspolczesnego jednostki niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje kary, a plebejusz traci istnienie.

Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica tak, ze istota ludzka ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowka, za jakie mozliwosci innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac ma

obowiazek rowniez opieke wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama wylacznie szlachta prosperowac nie moze, poniewaz a ktoz bedzie dawal

zywnosc i nam i bydlu, jezeli zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow poprzednio wyzyskiem i samowola panow, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak tej duchowy patron Erazm wraz z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli duzym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych i zaczepnych), a zwolennikiem zgody i noclegu, chociaz uzasadnial potrzebe

wojny obronnej, bowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage az do edukacji mlodocianego obywatela i do

rangi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy i rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc finansowania

szkol, ktore wazniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz koszty na inne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie bardzo swobodnie zapamietac, bowiem

dzis wydaje sie on takze aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka przy

panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane przy literaturze.

W wieku renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Instrukcje te zawarte sa przy „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami natury w kazdej porze rok. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt badacz, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc, czy

smierc. Znamionuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug rozumu i przy bliskosci wraz z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to istota

ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro ponad prywate, nie

zaluje do niej swoich dobr, a takze i zycia - taki wzor ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych

piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie ogranicza sie tylko az do tworzenia, jest to czlowiek wszechstronny, oprocz

umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja artysci tacy jakim

sposobem Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyklaruj w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne i lansujaca pozytywne.

Przykladem tak zaawansowanej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem a Plebanem―

M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory ow sa wyrazem troski konstruktorow tego czasu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Dialog ten wydaje sie prowadzony pomiedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych w celu polskiego

spoleczenstwa stanow i pietnuje zachowania kazdej ze stron. Mimo wszystko Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i

starostw. Pan powiada o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i

kleru. Dzielo A. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat

wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych jednostkom wysoko urodzonym, ale nie

posiadajacym nalezytego przygotowania. Od sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie wylacznie dobrem narodu i interesem panstwa, potepial

prywate. Przy ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc

respektowania prawa az do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania

stosunkow panstwa i Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad

zalety moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych i nakladow na ten plan.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby ow to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu przy 1575 r. Poeta

pokazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy boju i

wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor tenze niesie przy sobie tresci uniwersalne, hhg sytuacje panstwa w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego i

zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on ostrozny, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, nie unosi sie ambicja wowczas gdy

chodzi o dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie az do szantazu i przekupstwa mlodzieniec. Wsrod

niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten hhg niebezpieczenstwa grozace

panstwu ze strony negatywnych wladcow, obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dzielo poetow i pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej i dotyczacej panstwa tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja niemal ogol

humanisci, wszelakie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie jednostki poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o tej spoleczny obrys, odnajdujemy

nade wszystko w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada nieprawidlowosci, ktore

zauwaza przy panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak mysli o zysku („na

oltarzu jajca licza―), Pan z kolei - mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, koszmarnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy

zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - powiada Pleban). Totez Wojt powiada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A mnie prostym z

kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― przy pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, jednak bardziej wciaz przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do tonacego

okretu, okresla go matka i grzmi do do niej synow - czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Odslaniajac szesc dolegliwosci spolecznych - obojetnosc

wzgledem ojczyzny, zachlannosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy przeciw Bogu - glosi wizje

upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, przy XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy

wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony wiary katolickiej, batalii z tolerancja religijna i heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia az do poprawy polozenia chlopow w polsce

Skarga zwaza, ze: afekt do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, kult katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic maja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych spotykamy tez przy licznych fraszkach, a najlepsza pozycja

wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym ludziom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnym zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest bez

watpienia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal o ksztalt swojego stylu, o

forme uprawianych gatunkow i o zrecznosc jezyka, a takze o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal przy Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly o erudycji poety. Nie zostaly mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal tez epoke

starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow naszych. Nawiazania

az do antyku przy dorobku Kochanowskiego widac choc w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedle regul imponujacych,

elegie. Nawiazanie to widac rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych, przy odwolaniu sie do tworczosci Horacego, przy podejmowaniu motywow

z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego ponad

tlumem.

Ow wybitny istota ludzka zapisal sie w przeszlosci literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta i dramaturg, jednak takze w charakterze tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze filozoficzne poglady artysci, ktory uznaje

swiat zbyt wielka melodie, znajduje duze wartosci natury i wioski, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. w charakterze nazwy epoki uzyto owego terminu wowczas w XVIII wieku we Francji - poczatkowo w

celu okreslenia zapozyczen i modeli wloskich przy sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w celu okreslenia czasow

panowania Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W ponizszym znaczenie zdefiniowanie to zostalo przyjete

poprzez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Podlug niego

odrodzenie mialo stanowic poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja nasza wywarla duzo sporow i polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu aczkolwiek

odrodzenia antyku lecz okres swietnosci sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale pozniej sama doszla

do szczytow przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach kultury trwajaca we Wloszech od momentu XIV az do poczatkow XVI wieku, a w panstwach Europy

polnocnej od konca XV do oporu XVI stuleciu. Jest maz rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak:

recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Norwegia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe i

religie, najbardziej wazne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot i kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, na plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej obiektem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i rozrywac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie wraz z asceza i teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek staje w glowny punkt badan i

zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku w charakterze o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do progresu

osobowosci majac na uwadze wartosc tej rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania i ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. Przy

mysl humanizmu czlowiek wydaje sie wielce przydatny, liczy sie tej talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w glowny punkt swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i nic co ludzkie

nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do progresu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za oficjalny jej zaczatek

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstaly nowe prady religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen wyznaniowych np.

wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W rok 1529 - protest mniejszosci luteranskiej przy Spirze na sejmie.

Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze mozna ja interpretowac indywidualnie, iz nalezy

tlumaczyc je na jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie

powinna dawac udzielenia rozgrzeszenia oznacza to uwolnienia jednostek od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek dzierzy swoj los

zapisany przy gwiazdach. Oddane jest jemu niebo lub pieklo, a zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i gromadzenie

dobr. Dobrobyt to zasluga, a bezwlad to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Wielkiej brytanii. Ruch tenze powstal wraz z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek

wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil

ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni na sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem sa wydane przy 1597

r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one az do literatury duchowej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa

polskiego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz usuniecie krzywd

spolecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Kazanie I - "O wiedzy potrzebnej az do rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Pisarz charakteryzuje przypadlosci, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Dlatego najbardziej

normalni powinni stanowic ci, jacy stoja naprzod narodu.

Kazanie II - "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc dolegliwosci Polski. Sa to: brak namietnosci ojczyzny, niedostatek zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesluszne prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca pisarz

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora plynie wraz z "chciwosci pokojowego lakomstwa". Przy sposob

wyrazisty i wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci az do ojczyzny, namietnosci dla pani a samej. Najscie skierowany wydaje sie w strone www magnatow dbajacych jedynie o

swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, podopieczni jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, poniewaz laczy

pierwotnego jedna kult, nakazujaca afekt blizniego, tenze sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Brak tej zgody szczegolnie na sejmach

budzi u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV i V - "O naruszeniu religii katolickiej".

Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa porazka dla Lokalny, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje

powrot az do religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, prowadzacej do zgody i az do potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza postacia rzadu wydaje sie jednowladztwo, ktorego nie mozna aczkolwiek utozsamiac

wraz z absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani winni sa swemu

krolowi szacunek i posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" prowadzi do anarchii, co wydaje sie jednoznaczne wraz z upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Wylicza prawa

niesluszne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, aczkolwiek podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc az do ojczyzny,

oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze porzadny Bog ustrzeze Polske od momentu zguby. Tytulowe grzechy

jawne to: niedostatek sprawiedliwego i sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci,

zbytki, kradziez zacna pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Lokalny.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, a jej tekst zwiazana wydaje sie z

pierwszym, pelnym wciaz nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech kluczowych stanow: Pan (szlachta), Wojt

(chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty przy realia zyciowe dialog, ktory ujawnia podstawowe problemy interesujace owczesne

spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy korzystania z zup ozonatorow wody, czy niedostatek stalego systemu alarmowego

obronnego panstwa. Wiele tez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego

Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z praktyki sprzedawania odpustow, wyrazaja

zaniepokojenie zasobna i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk

wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie przy jedzeniu i piciu, niszczacemu zasiewy

obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden wraz z pierwszych naszych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie az do rodakow wraz z prosba, zeby pomysleli nareszcie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby sami stanac az do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem tenze, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy; sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; poprawniej jest zginac mlodo, jednak w

srodek bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo i umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu w oparciu o niektore przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy przy wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly az do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka w charakterze czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa natury

c) pojmowanie zycia w charakterze wiecznej batalii o zywot

2. wizerunek uczonego i badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny neutralnosc, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znalezc odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, cienkie bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Koloru i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie byc on calkowity podziwu w celu prostoty i kontaktu

wraz z natura. Osada, wspomnienia, w charakterze miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi

w tamtym miejscu zyjacych. Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni az do szarego egzystencji. Podmiot poetycki zastanawia sie nad

przyszloscia, manifestuje przywiazanie do wioski, tamtego egzystencji, codziennych klopotow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie

postawy i ideologii pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Maja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora wedlug stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z robocie rak, a kiedy wydaje sie stara to umiera.

19 Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, silny, wzor robocie na wioski. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, jednak to nie pomagalo. Nie stac go na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie starsza

dziewczyna (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) i mlodsza dziewczyna (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci egzystencji. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot i ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - niedostatek wlasnej woli na dalszy los, przygnebiajaca wizja, batalia o zywot, przetrwanie

cztery. obiektywizm i bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie przy plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne dzierzy ukazywac troski duchowe jednostki. Te sfery ludzkich klopotow

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory oprocz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Smierc - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 szczatkowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety ow mozna zaliczac wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety byl

odmienny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1-wszy z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie az do

zimnej tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie wiec do losow czlowieka. Zachowuje sie wiec jak istota ludzka (samotny, czuje sie zagrozony przez ryzyka,

zadumane dzierzy skronie), wydaje sie wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak tenze probuje sie

jednak bronic przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez burze. Jest ona symbolem uplywu

czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie calkowity rozklad. Podobnie wydaje

sie z czlowiekiem, ktory na starosc wydaje sie chorowity, w mniejszym stopniu przydatny az do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze

tym pozostal przedstawiony procedura zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie wraz z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn tenze wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad ostateczny i koniec swiata. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja

zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma charakter symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Osobiscie

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w ponizszym utworze mysli o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego charakter skazony wydaje sie niemoca. Staff przeciwstawial

sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi i przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, dynamicznych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Zmiana barw i odcieni. Cztery opisy jednego krajobrazu odmieniajacego

sie ponizej wplywem periodu dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, echo

2. Posmak: ziola

trzy. Wzrok: barwa, ksztalt

cztery. Nastroj: zachwyt, zaduma morzem wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i wydaje sie piekna, ochrania sie, wydaje sie delikatna, poszukuje wsparcia

azeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni podczas burzy zostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza boi sie burzy drzy poprzednio jej dynamicznoscia, ale dazy do przetrwania. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale rozeta

kurczowo podtrzymuje sie egzystencji. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci.

Koniecznosc trwogi przed smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly historie starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, bowiem dbal maz o zrecznosc jezyka, obrys swojego wzoru i forme

uprawianych klas, a nade wszystko posiadl wszechstronna wiedze. Tej obfita tworczosc nierozerwalnie laczy sie wraz z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy tworca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i zdanie o tej wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i dajac jednoczesnie niemal boska sila tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), oznacza to przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzywac zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

mija,

b) stoicka - oszczedzic umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady mozemy odnalezc we fraszkach i piesniach:

- Piesn IX - rozkosz zycia, wypada sie rozrywac, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nas czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak madry, iz zgadnie jakie mozliwosci nan jutro przypadnie

- Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa zalety materialne, jednak moralne: uczciwosc,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec dlaczego gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc wraz z tego

jakie mozliwosci sie dzierzy.

- Piosenka XX - w zyciu wydaje sie czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie w zyciu bawic, jednak mozna i zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- liczne nawiazania az do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na duzym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl wielokrotnie

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z kluczowych nurtow epoki baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji,

wrecz tworzyl swoja szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom

Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal na roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny

udzial w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany

przy srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. W celu najwybitniejszych utworow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor tenze ukazuje portret panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski.

Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty polskiej, myslacej o bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach, zabawach,

rozrywkach, gdy ojczyzna wymaga obrony i pieniedzy na wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do batalii z nieprzyjacielem.

Ukazal przy niej egoizm XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu poeta panujace relacje w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami przy bitwie ponizej

Chicimiem przy 1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic umilowanie ojczyzny,

gotowosc az do ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie wraz z 10 frakcji dosc precyzyjnie opisujacych najpierw obustronne

przygotowania, a pozniej bardzo uwaznie, dzien wedlug dniu sytuacje pamietnej batalii, az do rozpoczecia ukladow i zaprzestania prac wojennych. Poeta

wyraza uczuciowy stosunek az do opisywanych rzeczy: nad pelnym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale

walecznych przodkow i krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage wspolczesnych nalezy

odwrocic na sprawy naprawde fundamentalne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnym wspolczesnych. Prezentuje w tych

propozycji zywy portret owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia wiadomosci o Kraju XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. Przy 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza i walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej i wojnie przeciw Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od

nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl na wsi przy krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, a

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

1-wsza czesc zawiera 1656-1666 r i miesci opis wydarzen wojennych, oznacza to taki okres jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

az do Danii, wojna z Moskwa.

Druga czesc 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

jedynych cechach, typie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i awanturnictwem.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk i niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i wylacznie szlachte zwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami przy walce i sasiadami w

zyciu ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

- w istniejacym stanie sprawy nie dostrzega przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw na zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; poczatkowo nacechowane

wydaje sie dodatnio: sklad dodatnich wlasciwosci odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem w

celu zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie i obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie az do zycia ponad stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako mysl calkiem interesujaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania postawa,

ktora doprowadzila az do upadku A, takze Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne sa dwa modele kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i tak

zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Pisarz w srodek mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu danymi jak: hiperbola, metafora,

porownanie, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje szeroka kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ),

ktorej obowiazkiem jest pokazanie zycia i urody przy pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi wyrazisty kontrast wraz z pierwszym - jest dwubarwny

(czern i biel, motyw smierci i rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc wrazen, wynika wraz z kaprysu. Sugeruje to gre z

wrazeniem, nastroj rozrywki dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czesc zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego wraz z

sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Czastka druga - zestawienie porzadku trupa wraz z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa:

sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od momentu nich uwolnic.

Pointa: poprzednio miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ujawnil zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela wedlug

jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym jak rowniez slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty polskiej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem).

Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji jak rowniez

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow kredyty cennym pochodzeniem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postury i zapatrywania owczesnego szlachcica, przekazuja

wyglad swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska wydaje sie przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci we wnetrzu stanowej, zdanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad odmiennymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich

refleksji na tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

wlasnym przywilejow, a zaniedbujacych zadania. Mialy ow kredyty postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach postaci rycerskiego i

wojennego rzemiosla. Porownanie wspolczesnych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy

upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne jakosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe jakosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – zawartoscia wiersz wydaje sie mysl, iz kobiety sa niestale przy uczuciach. Mysl ta

wyrazona jest przy wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno zdanie, ktore wydaje sie porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono kompletny szereg sprawy niemozliwych i stwierdzono, iz predzej mozna je zrealizowac (uspokoic morze, wiatr zamknac w wor) niz

dostrzec stalosc przy uczuciach panie.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota i okrucienstwo rowniez moga stac sie tematem w celu artysty. Np.

„Do trupa― Tytul wyraza barokowe staranie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a szczesliwie

zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa prawdziwym zywiolem specjalisty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany

posmak, erudycja, interesujace szczegoly tez sa w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego zgubie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sprawy. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna i autor) sie kochaja

– dziewczyna przedstawiona jest w charakterze piekna i zmyslowa dziewczyna. Kiedy zas sie pokloca partnerka staje sie brzydka i nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku i ich dzialanie na istnienie umyslowe epoki.

W porzadnym uproszczeniu rozmawiamy, ze przy literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, fundamentalne prady. 1-wszy - gentlemenski – rozwijajacy

sie na dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – charakterystyczny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miast, tetniacych

swoich zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza

popularna stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska miala wiec zaskoczyc odbiorce,

zapewniac mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

modeli zachodnich, dywanowi skladajacy powazanie, a wraz z niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, naszych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo nasza wlasnie pisarstwo, odmiennie

niz nurt gentlemenski, przykladala duza wage az do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj krajowy rodowod uznawala za

najwyzszy tworcami owego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten okresla sie tez sarmackim od momentu slynnej koncepcji o

Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. i oddzialywujacej na pozniejsze epoki.

Podzial podrecznikow na dwa nurty wydaje sie wygodny, jednak nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec

gentlemenski i zostaly siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Jednakze byly tez miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn i Naborowski sa poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna wiec

mowic co najmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie przy XV stuleciu. Szlachta polska w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm dzierzy dwa znaczenia - na wstepie oznacza obyczaj szlachty przy XV i XVI stuleciu, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka. Oryginalnie

sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje postep zakresu znaczeniowego o kult zlotej

wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska miala poczucie, iz Polska swiadczy

przedmurze chrzescijanstwa - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej na wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim.

Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej pozycji polityczno - religijnej

Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci polskiej - o szczegolnej pozycji jaka gra Matka Boza. Kolejnym

wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - istnienie na wioski, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego

sasiedztwa. Obecne zostaly takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie przy zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje az do laski, czego swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie az do Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go na infamie i banicje. Tej pamietniki mieszcza okres sluzby wojskowej.

Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym pochodzeniem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych propozycji

obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci

natury - wraz z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym przy mowe potoczna, laczyl wielokrotnie polski wraz z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna wraz z pierwszych naszych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym przy latach 1688 - 1696

"Moralia", przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie duzo wagi az do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie respektuje. Pisarz zwraca obserwacje

na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne nastawienie szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, iz represje nie

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go okolicznosc, ze w polsce, ktory nie istnieje za jakie

mozliwosci oplacic armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja wydatkow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar

powinny byc ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo rok 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z niebanalnym

realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego

synonim rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze cztery wzory wybuduj: szlachcic

– ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie reprezentuje zadnej z ludzi postaw, podlega wowczas ostrej krytyce ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia wszelkich mszy, a mysli wylacznie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk biednej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic nadal formy obronnej kraju, poniewaz szlachta przy wojsku

wykazuje chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak jak Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich przy sluzbie

wojskowej. Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych i politycznych przy utworach Przy. Potockiego.

Poezja Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka rzeczy szlachty i panstwa. Nierzadko poddaje krytyce wady

narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ujawnil stan wewnetrzny panstwa polskiego, ktore chyli sie

w odniesieniu do upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze maja mozliwosc sluzyc potomkom do rozrywki. Wszyscy dbaja o wlasne dobro,

nie interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady spoleczenstwa. Polacy mysla tylko o zabawach, balach, wygodach

zyciowych. Przejmuja obce wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta aczkolwiek zyje sama dla siebie i nie

zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez kobieta sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki porusza problem nietolerancji

duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malutkiego lisa, ktory nie moze obronic sie poprzednio lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza

zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie,

bowiem jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem przy 1621r. Poemat opisuje przebieg bitwy i

rokowan. Caloksztalt przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc przy zwyciestwie morzem poganami. Umilowanie

ojczyzny widac przy przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi maz o obrone ojczyzny odwolujac sie az do czasow przeszlych, chocby

Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Wiele jest przy nich opinii, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosc znaczna

sytuacje w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do zobrazowanych faktow sa znakomitym pochodzeniem poznania jednostek

i obyczajow tamtych czasow. Pierwsza czesc zawiera opis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on przy wielu wyprawach wojennych. Pas opowiada o

walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje do niej

uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji az do walki dostarcza mu pragnienie zdobycia lupow, a nie

milosc az do ojczyzny. Pas mowi rowniez o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore zostaly wynikiem tej zainteresowan i ciekawosci. Pas opisuje

rowniez msze swieta, do jakiej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl przy licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z odmiennymi.

Przykladem wydaje sie uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo az do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie chcial wojowac w

obozie wojskowym, wylazl z niego, wiedzac, ze rywal dogoni go. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke tej bratu. Aczkolwiek taki zwyczaj zycia znudzil

mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W okolicach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W innej czesci opisuje swe amory i decydujaca

rozmowe wraz z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz egzystencji ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk

chlopa za naturalny stan rzeczy. Swoja klase zwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty polaczone jest troska o dobrobyt i korzysci

wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie portret typowego sarmaty. Bohater ceni zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty.

"Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, azeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwa. Monolog skierowany do partnera, wziety przy cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego w charakterze utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar i ulomnosci czlowieczych. Zdajac osobiscie sprawe wraz z ich oddzialywania na

istnienie polityczne przy owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym twierdzenia, do jakich konfliktow i klesk maja mozliwosc one spowodowac, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. W celu walki wraz z nimi sluzyly mu nade wszystko bajki i satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak klechdy, ukazuja portret zycia przy XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tych czasow. Krasicki

obnazal i osmieszal przy nich najdotkliwsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc az do

hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i okazjonalny, rownie wielokrotnie sa aczkolwiek uniwersalne i ponadczasowe. Krasicki tak juz sam

pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie stanowic nie tylko moralizatorem, lecz jednoczesnie

autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest

wymieniony juz przy tytule, a przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie

pochodzenie, zbytnio mlody ilosc lat, zbyt przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie i przesadna staranie o nauke i kulture. Zarzuty

ow pokrywaja sie z tymi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle glupie i nonsensowne, iz domyslec sie mozna, ze w taki sposob

Krasicki ukazuje zalety mistrza. Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia w celu jego polityki

wewnetrznej, a jednoczesnie wydaje sie atakiem na sarmacje, na jej niedoskonalosci i zle przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje alkoholizm. Jest ona zrobiona na zasadzie dialogu, konwersacji prowadzonej poprzez dwoch szlachcicow.

Jeden wraz z nich opowiada o suto zakrapianych biesiadach i o przykrych pierwotnego konsekwencjach. Wymowa satyry wydaje sie pesymistyczna -

wymeczony napojem alkoholowym szlachcic ucieka, by odnalezc ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez zwykle cechy Mlodych

polakow, ktorzy przy alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie pojmuja sie na polityce, i jednoczesnie uwielbiaja rozwazac i ponizej lada pretekstem

wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasem minionymi. Dowiaduje sie, ze przy Rzeczypospolitej dzieje sie

coraz gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Ten brak poszanowania tradycji i niszczenie zalety stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego

upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala ow zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk przedstawiana

byla przy sposob niekwestionowany i prosty. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana az do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w cudzyslow,

przez co pisarz chcial zaakcentowac swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odejscie od szczerej perswazji widac najwyrazniej przy satyrach

dialogowych, szczegolnie zas w ludzi, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze stanowic uznany zbyt reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to

czytelnika do samodzielnej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i unikniecie

bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne jakosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje siegaja V. przy. p. n.

e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Scala w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malutko znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Tematyka utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow. Mnisi

walcza z wykorzystaniem sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co duzo trunku mial szanse

pomiescic i na pejzaz ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody

poprzednio bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl wraz z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego prezentuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Lokalny, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych czasow.

Swoistym komentarzem do kompletnego zbioru wydaje sie „Wstep az do bajek―. Przy sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie wady,

deklarujac ze mozna spotkac ludzi perfekcyjnych, ale sa to tak wyjatkowe postawy, iz mozna halasuje miedzy klechdy wlozyc.

Bajka „Szczur i kot― wydaje sie atakiem na jedna wraz z najgorszych slabosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej okolicy tak zwana

maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera wyrazne pouczenie, iz w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem przewazajacy, wazny odpowiednio dla kazdej zywej:

zamilowanie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to gadanina dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie obecnie w

niewoli i nie zna zapachu wolnosci, nie rozumie do niej. Akceptuje swoje zycie przy klatce i uwaza, iz jest to nieco normalnego. Aczkolwiek stary czyzyk

nie zgadza sie wraz z twierdzeniem mlodocianego. On niegdys byl wolny, zostal aczkolwiek uwieziony. Nigdy nie przyzwyczai sie az do niewoli, zawsze

bedzie pragnal wolnosci. Nierzadko interpretujac ta bajke, pokazuje sie na fakt, iz powstala kobieta po pierwszym rozbiorze Lokalny, moze wiec Krasicki

pragnal napisac o nieszczesciu wlasnym rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, jednak zyl przy nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednak byl roznorodny. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal jednostek

naturalne, danymi, jakimi sa, Jan ale juz znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej i

najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna o wiele wiecej osiagnac.

Przykladem uzycia poetyki maski jest historia "Jagnie i wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w planecie dominuje prawo

silniejszego, iz racja wydaje sie po stronie www tego, ktory ma energie. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdy jest opowiedziana historyjka: slabowite,

niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem moce, bezwzglednosci i okrucienstwa). Wowczas gdy pyta, jakim

prawem dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, slaby i przy lesie", a nastepnie pozostaje pozarte.

Bajka „Filozof― ukazuje uczonego jednostki przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca co wiecej wiare przy Boga i smieje sie

ze wszelkich swietych. Aczkolwiek gdy spada na jego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―, ale takze w „upiory―.

Utwor demonstruje jak bardzo jednostki sa chwiejni we swoich pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze wielokrotnie teoretyczne

wiedzy nie wspomagaja w zyciu.

A zatem rzeczywistosc w dobranockach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki i

zaprezentowane odbiorcy.

79. Zanalizuj role podrecznikow oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 2 dzielach: przy Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Lokalny. Program

spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z glebokiej troski o kraj, wraz z leku poprzednio utrata

niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, w celu ktorej obiektem powinno stanowic szczescie ojczyzny. Poniewaz fuks

spoleczenstwa wynika z uzytecznosci wszystkich tej mieszkancow, totez, jak pisal koncem edukacji krajowej stanowic powinna uzytecznosc obywatela.

Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki morzem szkolnictwem, czym poparl wyraznie program reform Komisji Edukacji Narodowej.

Wiele rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w

nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Mowil o wymagania utworzenia stabilnej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne polozenie w tej dzielach zaprzata krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbyt upadek panstwa. Pisal: Wraz z samych panow zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Przy swoim

przywodztwem skupil gromade radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych strukturze

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie prognozuje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny i polityczny relikt ustroju Rzeczpospolitej

szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie traktowanie chlopow i

mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o charakterze dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra na owczesne

spoleczenstwo.

Do ewidencje utworow wypada jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych az do

zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal w trakcie kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma maz charakter klasyczny

– zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca i akcji, niedostatek jest takze scen zbiorowych, calosc zas utrzymana wydaje sie w niejakiej

konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na reputacje publiczna jak

rowniez na postawe polityczna konkretnych poslow.

Dzielo ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc transformacji

ustrojowych Lokalny, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przydac jak multum zwolennikow pro krolewskiemu i patriotycznemu obozowi

reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem i ukazal zuchow jednoczesnie okreslonych jako pozytywni (patrioci) i

negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci:

smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia dialogow prezentujacych indywidualne poglady jak rowniez racje polityczne. Oczywiscie

wam „dobrzy― pozostana przedstawieni w charakterze prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie i pozbawieni honoru dranie.

Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Z kolei ich

wrogowie to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka troski, jakie tworzy szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, jakie mozliwosci doprowadza az do upadku Lokalny, podobnie

jak samowola, prywata i egoizm, ktory wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok schylku swojego zycia potezna i

wyzwolona z ponizej obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory wiele powiada, ale przewaznie bez sensu; dziwi sie, iz

Starosta zezwala na wszelakie dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); na koncu okazuje sie, iz Podkomorzy nie jest goloslowny: zwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski

jest standardowym szlachcicem, nie respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke przymusem za

mezczyzna, aby wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski przedstawia jego niedostatek

zainteresowania zasobem wiadomosci, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; rowniez jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete prawo szlachty, do ktorego mozna z pewnoscia niezle zarobic; Szarmancki wydaje sie czlowiekiem,

ktory roztrwonil mienie rodzicow na zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac sposobnosc finansowa, jakim sposobem moze byc Teresa; gdy

dowiedzial sie, iz posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego go nie nauczyly, niczego atrakcyjnego sie nie

dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl napor na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o wielkiej roli slowa jako sprzet oddzialywania na spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna sytuacje czlowieka. Dzialanie na postep tego stylu mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory glosil, iz

cywilizacja nie sprzyja rozwojowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm wprowadzal uczucie – byla to

afekt, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie natura i

przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on minimalny udzial przy tworzeniu majatku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Istota jego bylo rozumienie zachwycajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Oprocz literatura rokoko

najpelniej zostalo zrealizowane przy malych formach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, przy eleganckiej ornamentyce,

lekkosci i dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie obrazow francuskich mistrzow: Jeana

Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od momentu 1730 az do 1822. startuje sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory wypowiada sie w 3 dziedzinach egzystencji:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, zachodzi przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Przy 1740 wlozyl na fiuta szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam swieze metody nauczania. Byl maz pijarem i z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku ograniczenia laciny

na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 rok oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania maksymy liberum veto,

sposobu elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 rok oddano az do uzytku ogolnego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum mysli naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym przy 1764 rok krolem Lokalny zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Rycerzy.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna i wszechstronna

wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane na angielskim

„Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany przy pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec biezace i

rozmaite tematy. W bazie tego tygodniki pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, dokument, listy az do redakcji i

odpowiedzi na nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan i

chlopow, zapisuja o klopotach gospodarczych i politycznych Lokalny. Wydawany poprzez 21 wielu lat. Z inicjatywy krola przy 1765 rok zalozono na

warszawskim rynku pierwszy przy dziejach Lokalny staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach okreslany mianem Operalnia, w ktorym

zaczely odbyc sie trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766 rok dla teatru

zaczyna komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo

oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Krol przekazal go na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny

powierzyl jej calosc prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly szkoly

wydzialowe i podwydzialowe, ow zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w szkolach miala odbywac sie przy

jezyku naszym. Komisja zdawala sobie kwestie, ze dla zapewnienia nalezytego poziomu edukacji potrzebne sa dobre ksiazki dlatego przy 1775 rok

powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, ktorego celem bylo opracowanie i wydanie swiezych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794

roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego mistrza. Brali przy

nich udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury i sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednak jego

dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie elementy bohaterskie i komiczne. Wynik komiczny osiagniety

zostaje za posrednictwem celowe wykorzystanie kontrastu pomiedzy blaha zawartoscia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym

rodzajem przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora wybucha pomiedzy zakonem dominikanow i

karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych wowczas puchar, jakie

mozliwosci wiele trunku mogl ulokowac, na pejzaz ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac

narody poprzednio bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np. „wojne

domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od momentu wina legl z slawnej reki ojca

Zefiryna―. Obiektem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Czastka pierwsza owego poematu o charakterze konfesyjnym to wspanialy hymn na

czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – dzierzy poczucie mocy, jest tworca, gra na gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie zrownowazony Bogu. Pochodzeniem jego

macy jest afekt, ogarniajaca kompletny narod. Przy imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― –

krzyczy przy uniesieniu. Tej pragnienie potegi bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie w celu

jego zacna. Pycha popycha go az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a wylacznie madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga o zlo panujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie dla

zacna ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Mimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo wydaje sie sam.

Prometeizm polski i romantyczny polega wiec na buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci czlowieka w

opinia szczescia ludziom, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy romantycznego indywidualizmu,

potem chodzi on przy pyche i megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos przy dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest wylacznie proba marki ruchu listopadowego i powodow jego katastrofy.

Nalezy zaakcentowac, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie az do Paryza, w ktorym

miejscu uczestniczyl przy wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich miesiecznikow emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie maz o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze tym Slowacki pragnal dac odpowiedz na

pytanie dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, iz rzady ludzi ludzi zostaly

jedna wraz z przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku wydaje sie zamach na cara. Ludnosc jest przy tej kwestii podzielone. Jedynie mlodzi oficerowie

pragna batalii. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly jako sposob dzialania. Lud, reprezentowany poprzez zolnierza,

starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, ktora nienawidzi cara i zechce powstania, jednak potrzebuje liderow. Wynik glosowania, ktore dzierzy

przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, azeby zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Mozemy zatem przy dramacie odczytac

caly przebieg powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana i calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial spoleczenstwa,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i koszmarnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, pierwotnego pragnienie

wolnosci jest w tej okolicy oceniane w charakterze bardzo przydatne i pospieszniej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zapal zostal zmarnowany,

niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Lokalny. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu

zabraklo zdecydowania przy walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narod, niz uchronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia przy niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory

jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa przeszlosci i

postepu. Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wielkich idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci wielkich ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – nie byly wiec

rozumiane i doceniane poprzez wspolczesnych. Nie wczesniej po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub stanowiska pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie pierwotnego smierci lub po smierci. Smierc uwydatnia dopiero

pierwotnego wielkosc. Poeta uwaza, iz moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― poswiecony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje rzetelnego

pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich. Zalobny orszak idzie

bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi az do grobu, przy ktory nie sklada ciala bohatera. Jest to symbol przetrwania idealow Bema - batalii o

niepodleglosc. Owa mysl pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Przebiega cudowne zwyciestwo

ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze maz do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo sen wieczny

Browne’a wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja.

Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi rzetelnych, prawych i uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - ciemna noc z twarza Murzyna―. Przy ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze przezyc historie i budzic az do walki narody. Ale przedtem wielka mysl Browna zostanie przez

pozostalych pojeta, mnostwo jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, tej wielkosci. Muzyka Chopina wydaje sie przedstawiona

poprzez Norwida w charakterze ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu, nieosiagalnego dla ludzi.

Istota sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona wraz z ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt wieczny. Idealu owego nie

mozna osiagnac ale mozna don dazyc. Muzyka czyni z jednostek istoty bardzo dobre. Miara naszej doskonalosci wydaje sie porownanie az do hostii.

Przy wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi

zlo. Dochodzi az do glosu zalozenie mowiaca, iz zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez w tamtym miejscu

triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja powodzenia za egzystencji, a nawet wedlug smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa,

ktoremu po smierci Atenczycy postawili statue ze zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono dwa groby. Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji zyl przy cieniu wielkich ludzi, nie doceniony, samotny,

a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka koszty musi uregulowac naleznosc kazda

indywidualnosc za wlasna odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez oryginalne, kiedys istniejace, niosa

przyszlym pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak dlugo jakim sposobem pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na pewnych przykladach jakosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do tradycji dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady 3 jednosci: okres miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miesiac, miejsce: akcja rozgrywa sie

w mnostwo miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy wypadek

rom. mieszal konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem. liryczne: duze

monologi przy Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: legendy

Nastroj: istotny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek kobieta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

porzadku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad przeszlosc Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa idei wolnosci poprawniej poswiecic kompletny narod, niz ocalic go (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) w celu zycia przy niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa

przeszlosci i postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, jakim przykryta wydaje sie „anielska dusza narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

inicjatywa sil politycznych o charakterze demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― 2 plaszczyzny historyczne, historie wielka, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz historie obyczjowo-prywatna,

odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal pierwotnego od zony, dzieki czemu dzieje ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych

postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Wraz z tej warstwy wywodza sie bohaterowie i zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej.

Pierwotnego kreacje wzorowane sa na ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je wiec autor przy wartosci takie jak:

patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie az do panstwa i monarchy. Gwoli Sienkiewicza tej bohater o wyrazistych cechach stawal sie

podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane, autor uwypukla kilka zasadniczych typow pierwotnego charakteru.

Wlasciwosci typowe sa najlepiej wyrazne w charakterystyce Zagloby, nadrzednego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia w

szczegolnosci funkcje rozbrojenia patosu i grozy, otoz posrednio sluzy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz wlasciwej i

sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej wraz z obcym najezdzca przez kompletny narod krajowy oraz cenzurka grozy polozenia naszego kraju w

trakcie najazdu. Ukazanie wojny ze Szwedami w charakterze ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc i szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie tej moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki o wolne panstwo bez mistrza, brak brawury, by

siegnac po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc liderow

wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie spisku. Samotna batalia szlachetnych patriotow,

ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju pogladu uswiadamia Kordianowi doktor, pod

kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne moce i izolowali sie od momentu

mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu przy walce. Odslaniajac szeroko pobudki kleski

patrzyl z ogromnym niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc jak rowniez brak wiary narodu

we wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w dzialach wznioslego nieszczescia i

mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie klarownie do powstania, zawiera duzo aluzji i mozna zwazac go zbyt

utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i przecietny Polak nie istnieje prawa powstrzymac sie ponizej Termopilami, w

ktorym miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy

Polakom owego brak. Poeta nakreslil wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Nie szczedzac wyrazen oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wyzebral udzialu przy powstaniu, otoz identyfikuje sie

z ludem - oskarzajac siebie dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wzgledem

powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, pisarz pokazuje mnie tylko represje popowstancze ( wydarzenia

wraz z 1823 rok, zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy dowiedziec sie z relacji naocznych

swiadkow – harmonijne z prawdziwoscia historyczna. Wystepuja takze liczne postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy tez odnalezc

obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl katastrofa o cierpieniach, walce i tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal

wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Zawarty jest problem winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach, jakie

znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, a Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje przy utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien i goryczy. Drobne zycie na ziemi wsrod nadmiaru, zabaw i pieszczot nie uprawnia az do uzyskania powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic kluczowego czlowieka i patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie mozna uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Wypada rozumiec odczucia innych, nie kpic wraz z nich

i samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego nieszczescia z

powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny poglad na istote milosci. Dusze kochankow, wedle niego, sa przeznaczone dla siebie

przez Boga i polaczone na lata. Zakochanych na ziemi nie zdolali byc wraz z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, rozbieznosci majatkowych i

nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom prawo

do osobistego szczescia jak rowniez szydzi wraz z tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Podlug nauki moralnej wypowiedzianej poprzez

Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za egzystencji zazna maz szczescia ziemskiego, bo tego typu fakt

rowniez opoznia i utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Ksiega A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem fundamentalne wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej o natchnienie, wsparcie w robieniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, niebios, obyczajow,

strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy zuchow ( sa nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc pojawia sie takze arystokracja

jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu lub klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona na Moskwe).

Brak jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - swiata bogow i ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje moce olimpijskie