DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI

do ko

ń

ca staro

ż

ytno

ś

ci

│

ś

redniowiecze i odrodzenie

│

barok i o

ś

wiecenie

│

1815-1914

│

1914-1989

jak i z czego studiowa

ć

filozofi

ę

│

moje wykłady

│

Wittgenstein

│

filozofowie i socjologowie nauki

Karol Marks

PRZYCZYNEK DO KRYTYKI HEGLOWSKIEJ FILOZOFII

PRAWA

WST

Ę

P

W Niemczech krytyka religii jest ju

ż

w zasadniczych zarysach uko

ń

czona; a przecie

ż

krytyka religii stanowi przesłank

ę

wszelkiej krytyki.

Ś

wieckie istnienie bł

ę

du jest skompromitowane, skoro obalono jego niebia

ń

sk

ą

oratio pro

aris et focis [modlitw

ę

za ołtarze i ogniska domowe]. Człowiek, który w fantastycznej

rzeczywisto

ś

ci nieba, gdzie szukał nadczłowieka, znalazł tylko odbicie samego siebie, nie

zechce ju

ż

zadawala

ć

si

ę

znajdowaniem tylko pozoru siebie samego, tylko nie-człowieka,

kiedy poszukuje i poszukiwa

ć

powinien prawdziwej swej rzeczywisto

ś

ci.

Podstawa irreligijnej krytyki jest taka oto: człowiek tworzy religi

ę

, nie za

ś

religia -

człowieka. Religia jest to mianowicie samowiedza i poczucie samego siebie u człowieka,
który b

ą

d

ź

siebie jeszcze nie odnalazł, b

ą

d

ź

ju

ż

znów zagubił. Ale człowiek - to nie jest

istota oderwana, istniej

ą

ca gdzie

ś

poza

ś

wiatem. Człowiek - to

ś

wiat człowieka, pa

ń

stwo,

społecze

ń

stwo. To pa

ń

stwo, to społecze

ń

stwo stwarzaj

ą

religi

ę

, odwrócon

ą

na opak

ś

wiadomo

ść

ś

wiata, s

ą

one bowiem same odwróconym na opak

ś

wiatem. Religia jest

ogóln

ą

teori

ą

tego

ś

wiata, jego encyklopedycznym skrótem, jego logik

ą

w popularnej

formie, jego spirytualistycznym point d`honneur, jego entuzjazmem, jego sankcj

ą

moraln

ą

, jego uroczystym dopełnieniem, jego ogóln

ą

racj

ą

bytu i pocieszeniem. Jest

urzeczywistnieniem istoty ludzkiej w fantazji, dlatego

ż

e istota ludzka nie posiada

prawdziwej rzeczywisto

ś

ci. Walka przeciw tej religii jest wi

ę

c po

ś

rednio walk

ą

przeciw

owemu

ś

wiatu, którego duchowym aromatem jest religia.

N

ę

dza religijna jest jednocze

ś

nie wyrazem rzeczywistej n

ę

dzy i protestem przeciw n

ę

dzy

rzeczywistej. Religia jest westchnieniem uci

ś

nionego stworzenia, sercem nieczułego

ś

wiata, jest dusz

ą

bezdusznych stosunków. Religia jest opium ludu.

Prawdziwe szcz

ęś

cie ludu wymaga zniesienia religii jako urojonego szcz

ęś

cia ludu.

Wymaga

ć

od kogo

ś

porzucenia złudze

ń

co do jego sytuacji to znaczy wymaga

ć

porzucenia sytuacji, która bez złudze

ń

obej

ść

si

ę

nie mo

ż

e. Krytyka religii jest wi

ę

c w

zarodku krytyk

ą

tego padołu płaczu, gdy

ż

religia jest nimbem

ś

wi

ę

to

ś

ci tego padołu

płaczu.

Krytyka zniszczyła urojone kwiaty, upi

ę

kszaj

ą

ce kajdany, nie po to, by człowiek d

ź

wigał

kajdany bez ułud i bez pociechy, ale po to, by zrzucił kajdany i rwał kwiaty

ż

ywe. Krytyka

religii uwalnia człowieka od złudze

ń

po to, by my

ś

lał, działał, kształtował własn

ą

rzeczywisto

ść

jako człowiek, który wyzbył si

ę

złudze

ń

i doszedł do rozumu; aby obracał

si

ę

dokoła samego siebie, a wi

ę

c dokoła swego rzeczywistego sło

ń

ca. Religia jest

jedynie urojonym sło

ń

cem, które dopóty obraca si

ę

dokoła człowieka, dopóki człowiek nie

obraca si

ę

dokoła samego siebie.

Jest tedy zadaniem historii, skoro rozwiał si

ę

nadziemski

ś

wiat prawdy, stworzy

ć

podwaliny prawdy ziemskiej. Jest przede wszystkim zadaniem filozofii b

ę

d

ą

cej na

usługach historii, skoro zdemaskowano ju

ż

ś

wi

ę

t

ą

posta

ć

ludzkiej autoalienacji,

zdemaskowa

ć

t

ę

autoalienacj

ę

w jej nie

ś

wi

ę

tych postaciach. Krytyka nieba przeobra

ż

a

Strona 1 z 9

Bez tytułu 1

2009-10-20

si

ę

w ten sposób w krytyk

ę

ziemi, krytyka religii - w krytyk

ę

prawa, krytyka teologii - w

krytyk

ę

polityki.

Poni

ż

sze wywody - przyczynek do tego rodzaju pracy - nawi

ą

zuj

ą

nie bezpo

ś

rednio do

oryginału, lecz do kopii, do niemieckiej filozofii pa

ń

stwa i prawa, a to z tej prostej

przyczyny,

ż

e nawi

ą

zuj

ą

do Niemiec.

Gdyby si

ę

chciało nawi

ą

za

ć

do samego niemieckiego status quo, cho

ć

by nawet w jedyny

wła

ś

ciwy, tj. negatywny sposób, wynik pozostałby w ka

ż

dym razie anachronizmem.

Nawet zaprzeczenie naszej tera

ź

niejszo

ś

ci politycznej nale

ż

y ju

ż

, jako pyłem pokryty

fakt, do lamusa historii nowoczesnych narodów. Gdy protestuj

ę

przeciw pudrowanym

warkoczom, to wci

ąż

jeszcze pozostaj

ą

mi nie pudrowane warkocze. Gdy protestuj

ę

przeciw porz

ą

dkom niemieckim z 1843 roku, to według francuskiej rachuby czasu

znajduj

ę

si

ę

zaledwie w 1789 roku, bynajmniej za

ś

nie w ognisku tera

ź

niejszo

ś

ci.

Tak, historia Niemiec mo

ż

e pochwali

ć

si

ę

ruchem, którego na firmamencie historycznym

nie dokonał przed ni

ą

ani nie powtórzy za ni

ą

ż

aden naród. A mianowicie, podzielali

ś

my

wespół z nowoczesnymi narodami nawroty do dawnych porz

ą

dków, czyli restauracje, nie

podzielaj

ą

c z nimi rewolucji. Przechodzili

ś

my przez restauracje, po pierwsze dlatego,

ż

e

inne narody odwa

ż

yły si

ę

na rewolucj

ę

, a po drugie dlatego,

ż

e inne narody doznawały

kontrrewolucji; w pierwszym wypadku dlatego,

ż

e nasi władcy si

ę

bali, w drugim dlatego,

ż

e nasi władcy si

ę

nie bali. My, ze swoimi pasterzami na czele, zwykli

ś

my raz jeden tylko

znajdowa

ć

si

ę

w towarzystwie wolno

ś

ci - w dniu jej pogrzebu.

Szkoła, która usprawiedliwia dzisiejsz

ą

podło

ść

powoływaniem si

ę

na wczorajsz

ą

podło

ść

, szkoła, która ogłasza za bunt ka

ż

dy okrzyk poddanego chłopa przeciw knutowi,

je

ż

eli tylko jest to stary, tradycyjny, historyczny knut, szkoła, której historia pokazuje tylko

swe a posteriori - jak Bóg Izraela swemu słudze Moj

ż

eszowi - historyczna szkoła prawa

wynalazłaby histori

ę

niemieck

ą

, gdyby sama nie była wynalazkiem historii niemieckiej.

Jako Szajlok, lecz Szajlok sługa, przysi

ę

ga ona przy ka

ż

dym funcie mi

ę

sa wykrawanego

z serca ludu na swój oblig, na swój oblig chrze

ś

cija

ń

sko-germa

ń

ski.

Natomiast dobroduszni entuzja

ś

ci, Teutoni z krwi, a wolnomy

ś

liciele z refleksji, szukaj

ą

naszej historii wolno

ś

ci po tamtej stronie naszych dziejów - w puszczach teuto

ń

skich.

Czym jednak wobec tego ró

ż

ni si

ę

nasza historia wolno

ś

ci od historii wolno

ś

ci dzików,

skoro znale

źć

j

ą

mo

ż

na tylko w lasach? A przy tym wiadomo: jak krzykniesz w las, tak las

odkrzyknie. Pokój tedy puszczom teuto

ń

skim!

Wojna porz

ą

dkom niemieckim! Zaiste! Znajduj

ą

si

ę

one poni

ż

ej poziomu historii, s

ą

poni

ż

ej wszelkiej krytyki, pozostaj

ą

jednak przedmiotem krytyki, podobnie jak zbrodniarz

b

ę

d

ą

cy poni

ż

ej poziomu człowiecze

ń

stwa pozostaje obiektem kata. W walce z nimi

krytyka nie jest nami

ę

tno

ś

ci

ą

rozumu, jest rozumem nami

ę

tno

ś

ci. Nie jest no

ż

em

anatomicznym, lecz or

ęż

em. Przedmiotem krytyki jest jej wróg, którego nie chce ona ju

ż

obala

ć

argumentami, lecz chce zniszczy

ć

. Albowiem duch owych porz

ą

dków jest ju

ż

obalony. Same przez si

ę

nie zasługiwałyby one na uwag

ę

, s

ą

tworami równie godnymi

pogardy, jak pogardzanymi. Krytyka nie musi ju

ż

wyja

ś

nia

ć

sobie swego stanowiska

wzgl

ę

dem tego przedmiotu, bo wszelkie porachunki z nim sko

ń

czyła. Nie jest ju

ż

ona

celem samym w sobie, lecz jeszcze tylko

ś

rodkiem do celu. Jej patos wyra

ż

a si

ę

głównie

w oburzeniu, jej praca polega głównie na demaskowaniu.

Chodzi o to, aby opisa

ć

przygniataj

ą

cy nacisk wywierany przez poszczególne warstwy

społeczne na siebie wzajemnie, powszechny nastrój niezadowolenia i bezczynno

ś

ci,

ograniczono

ść

, która sam

ą

siebie w równej mierze uznaje, jak i zapoznaje - wszystko to

uj

ę

te w system rz

ą

dów, który

ż

yj

ą

c z konserwacji wszelkiej marnoty, sam nie jest niczym

innym, jak tylko marnot

ą

sprawuj

ą

c

ą

rz

ą

dy.

Strona 2 z 9

Bez tytułu 1

2009-10-20

Có

ż

za widowisko! Posuni

ę

ty do niesko

ń

czono

ś

ci podział społecze

ń

stwa na

najró

ż

norodniejsze kasty, które stoj

ą

naprzeciw siebie ze swymi drobnymi antypatiami,

ze swym nieczystym sumieniem i sw

ą

brutaln

ą

mierno

ś

ci

ą

, a które, wła

ś

nie z powodu

dwuznacznej i podejrzliwej postawy wzgl

ę

dem siebie, wszystkie bez ró

ż

nicy, cho

ć

ró

ż

nie

pod wzgl

ę

dem formalnym, traktowane s

ą

przez swych władców jak istoty

ż

yj

ą

ce z łaski

pa

ń

skiej. I nawet to,

ż

e panowie ci nad nimi panuj

ą

, nimi rz

ą

dz

ą

,

ż

e je posiadaj

ą

na

własno

ść

, musz

ą

one uznawa

ć

i wyznawa

ć

jako łask

ę

niebios! Z drugiej strony - sami owi

władcy, których wielko

ść

stoi w odwrotnym stosunku do ich liczby!

Krytyka, która si

ę

tymi sprawami zajmuje, jest krytyk

ą

znajduj

ą

c

ą

si

ę

w ogniu walki, a w

walce nie o to chodzi, czy przeciwnik jest równego rodu, szlachetnym, interesuj

ą

cym

przeciwnikiem; chodzi o to, aby mu zada

ć

cios. Chodzi o to, aby nie pozwoli

ć

Niemcom

ani na jedn

ą

chwil

ę

łudzenia si

ę

, ani na jedn

ą

chwil

ę

rezygnacji. Trzeba sprawi

ć

, aby

rzeczywisty ucisk był jeszcze bardziej przygniataj

ą

cy, dodaj

ą

c do niego

ś

wiadomo

ść

ucisku; trzeba ha

ń

b

ę

uczyni

ć

jeszcze bardziej haniebn

ą

, rozgłaszaj

ą

c j

ą

. Trzeba ka

ż

d

ą

warstw

ę

społecze

ń

stwa niemieckiego ukaza

ć

jako partie honteuse społecze

ń

stwa

niemieckiego, trzeba te skostniałe stosunki zmusi

ć

do ta

ń

ca, nuc

ą

c im ich własn

ą

melodi

ę

! Trzeba uczy

ć

lud strachu przed samym sob

ą

, aby obudzi

ć

w nim odwag

ę

. W

ten sposób czyni si

ę

zado

ść

nieodpartej potrzebie narodu niemieckiego, a potrzeby

narodów s

ą

same ostatecznymi racjami ich zaspokojenia.

Ale nawet w narodach nowoczesnych ta walka z ciasn

ą

tre

ś

ci

ą

niemieckiego status quo

musi budzi

ć

zainteresowanie, albowiem niemiecki status quo jest jawnym uwie

ń

czeniem

ancien régime`u, a ancien régime to ukryta wada nowoczesnego pa

ń

stwa. Walka z

polityczn

ą

tera

ź

niejszo

ś

ci

ą

Niemiec jest walk

ą

z przeszło

ś

ci

ą

narodów nowoczesnych, a

reminiscencje tej przeszło

ś

ci wci

ąż

jeszcze ci

ążą

nad tymi narodami. Pouczaj

ą

cy to dla

nich widok obserwowa

ć

, jak ancien régime, który u nich prze

ż

ył sw

ą

tragedi

ę

, odgrywa

sw

ą

komedi

ę

jako niemiecki revenant [upiór]. Tragiczne były dzieje ancien régime`u,

dopóki był on odwieczn

ą

pot

ę

g

ą

ś

wiata, wolno

ść

za

ś

była pomysłem jednostek, słowem,

dopóki sam on wierzył i wierzy

ć

musiał we własn

ą

racj

ę

bytu. Dopóki ancien régime jako

istniej

ą

cy porz

ą

dek

ś

wiata walczył ze

ś

wiatem, który dopiero powstawał, popełniał bł

ą

d o

charakterze powszechno-dziejowym, a nie osobistym. Tote

ż

upadek jego był tragiczny.

Natomiast obecny re

ż

ym niemiecki, b

ę

d

ą

cy anachronizmem, jaskrawym zaprzeczeniem

powszechnie uznanych pewników, wystawion

ą

na pokaz

ś

wiata nico

ś

ci

ą

ancien

régime`u, jeszcze tylko roi sobie,

ż

e sam w siebie wierzy, i

żą

da, aby

ś

wiat podzielał to

urojenie. Gdyby wierzył w sw

ą

własn

ą

istot

ę

, czy

ż

by j

ą

ukrywał pod mask

ą

istoty obcej i

szukał dla siebie ratunku w obłudzie i sofizmatach? Nowoczesny ancien régime jest ju

ż

tylko komediantem tego porz

ą

dku

ś

wiata, którego rzeczywi

ś

ci bohaterowie wymarli.

Historia jest gruntowna i przechodzi przez wiele faz, zanim zło

ż

y do grobu jak

ąś

star

ą

formacj

ę

. Ostatni

ą

faz

ą

danej formacji dziejowej jest jej komedia. Bogowie greccy, ju

ż

raz

- w sposób tragiczny -

ś

miertelnie ugodzeni w "Prometeuszu w okowach" Ajschylosa,

musieli jeszcze raz umrze

ć

- w sposób komiczny - w "Rozmowach bogów" Lukiana.

Dlaczego taki jest przebieg historii? Aby ludzko

ść

mogła pogodnie rozsta

ć

si

ę

ze swoj

ą

przeszło

ś

ci

ą

. Takiego pogodnego losu historycznego domagamy si

ę

dla politycznych

pot

ę

g Niemiec.

Jednak

ż

e gdy poddajemy krytyce nowoczesn

ą

rzeczywisto

ść

polityczno-społeczn

ą

, gdy

wi

ę

c krytyka wznosi si

ę

do zagadnie

ń

prawdziwie ludzkich, znajduje si

ę

ona poza

niemieckim status quo; inaczej bowiem oceniałaby swój przedmiot poni

ż

ej jego poziomu.

Oto przykład! Stosunek przemysłu, w ogóle

ś

wiata bogactw, do

ś

wiata politycznego jest

głównie zagadnieniem obecnych czasów. W jakiej postaci zagadnienie to zaczyna
zajmowa

ć

Niemców? W postaci ceł ochronnych, systemu prohibicji, ekonomii narodowej.

Teutonizm przeniósł si

ę

z ludzi na materi

ę

, i oto pewnego dnia nasi rycerze bawełny i

bohaterowie

ż

elaza spostrzegli,

ż

e si

ę

zamienili w patriotów. W Niemczech zaczyna si

ę

Strona 3 z 9

Bez tytułu 1

2009-10-20

wi

ę

c uznawa

ć

suwerenno

ść

monopolu wewn

ą

trz kraju, przez to,

ż

e u

ż

ycza mu si

ę

suwerenno

ś

ci na zewn

ą

trz. Zaczynaj

ą

wi

ę

c teraz w Niemczech od tego, na czym we

Francji i Anglii ko

ń

cz

ą

. Stare zgniłe porz

ą

dki, przeciwko którym kraje te buntuj

ą

si

ę

w

teorii i które jeszcze zaledwie znosz

ą

, jak si

ę

znosi kajdany, witane s

ą

w Niemczech niby

wschodz

ą

ca jutrzenka pi

ę

knej przyszło

ś

ci, która ledwo wa

ż

y si

ę

przej

ść

od chytrej teorii

do najbardziej bezwzgl

ę

dnej praktyki. Gdy we Francji i Anglii problem nosi nazw

ę

:

ekonomia polityczna, czyli panowanie społecze

ń

stwa nad bogactwami, w Niemczech

zwie si

ę

on: ekonomia narodowa, czyli panowanie własno

ś

ci prywatnej nad narodem. We

Francji i w Anglii d

ąż

y si

ę

tedy do zniesienia monopolu a

ż

do jego ostatecznych

konsekwencji. Tam chodzi o rozwi

ą

zanie, tutaj dopiero o konflikt. Do

ść

wymowny to

przykład niemieckiej formy współczesnych problemów, przykład wskazuj

ą

cy, jak to

historia nasza miała dot

ą

d jedynie za zadanie na podobie

ń

stwo niezdarnego rekruta

na

ś

ladowa

ć

oklepane wzory.

Gdyby zatem ogólny rozwój niemiecki nie wykraczał poza niemiecki rozwój polityczny,
Niemiec mógłby bra

ć

udział w zagadnieniach tera

ź

niejszo

ś

ci co najwy

ż

ej tak, jak mo

ż

e w

nich bra

ć

udział Rosjanin. Ale je

ż

eli poszczególna jednostka nie musi podlega

ć

tym

ograniczeniom, którym podlega naród, bynajmniej nie oznacza to,

ż

e wyzwolony jest cały

naród, gdy wyzwolona jest dana jednostka. Scytowie nie zrobili ani kroku naprzód ku
greckiej kulturze, chocia

ż

Grecja miała jednego Scyt

ę

w

ś

ród swoich filozofów.

Na szcz

ęś

cie my, Niemcy, nie jeste

ś

my Scytami.

Podobnie jak ludy staro

ż

ytne prze

ż

ywały sw

ą

prehistori

ę

w wyobra

ź

ni, w mitologii, tak

my, Niemcy, prze

ż

ywamy sw

ą

przyszł

ą

histori

ę

w my

ś

li, w filozofii. Jeste

ś

my filozoficznie

współcze

ś

ni tera

ź

niejszo

ś

ci, nie b

ę

d

ą

c jej współcze

ś

ni historycznie. Niemiecka filozofia

jest idealnym przedłu

ż

eniem niemieckiej historii. Gdy wi

ę

c zamiast oeuvres incomplètes

[nie zako

ń

czonego wydania] naszej realnej historii poddajemy krytyce oeuvres

posthumes [wydanie po

ś

miertne] naszej idealnej historii - filozofi

ę

, to krytyka nasza stoi w

samym g

ą

szczu zagadnie

ń

, o których tera

ź

niejszo

ść

powiada: That is the question! To,

co u narodów przoduj

ą

cych stanowi faktyczny rozbrat z nowoczesnym ustrojem

pa

ń

stwowym, to w Niemczech, gdzie sam ten ustrój jeszcze nawet nie istnieje, stanowi

na razie krytyczny rozbrat z filozoficznym odzwierciedleniem tego ustroju.

Niemiecka filozofia prawa i pa

ń

stwa jest jedyn

ą

histori

ą

niemieck

ą

stoj

ą

c

ą

al pari z

oficjaln

ą

nowoczesn

ą

tera

ź

niejszo

ś

ci

ą

. Naród niemiecki musi wi

ę

c t

ę

swoj

ą

w

marzeniach sennych prze

ż

ywan

ą

histori

ę

doda

ć

do swoich realnie istniej

ą

cych

stosunków i podda

ć

krytyce nie tylko te realnie istniej

ą

ce stosunki, lecz zarazem ich

abstrakcyjne przedłu

ż

enie. Jego przyszło

ść

nie mo

ż

e si

ę

ograniczy

ć

ani do

bezpo

ś

redniego zaprzeczenia jego realnych, ani do bezpo

ś

redniego urzeczywistnienia

jego idealnych stosunków prawnych i pa

ń

stwowych. Bezpo

ś

rednie zaprzeczenie jego

realnych stosunków stanowi

ą

bowiem jego stosunki idealne, bezpo

ś

rednie za

ś

urzeczywistnienie swoich stosunków idealnych naród niemiecki prze

ż

ył ju

ż

bez mała,

przypatruj

ą

c si

ę

s

ą

siednim narodom. Dlatego te

ż

słusznie domaga si

ę

praktyczna partia

polityczna w Niemczech odrzucenia filozofii. Jej bł

ą

d polega nie na tym

żą

daniu, lecz na

tym,

ż

e ograniczyła si

ę

ona do tego

żą

dania, którego na serio nie spełnia ani spełni

ć

nie

mo

ż

e. Wydaje si

ę

jej,

ż

e dokonuje odrzucenia filozofii, je

ż

eli odwraca si

ę

do niej tyłem i z

odwrócon

ą

twarz

ą

b

ą

ka o niej kilka gniewnych i banalnych frazesów. Wskutek

ograniczono

ś

ci swego horyzontu nie zalicza ona te

ż

filozofii do kr

ę

gu niemieckiej

rzeczywisto

ś

ci lub nawet wyobra

ż

a sobie,

ż

e filozofia stoi poni

ż

ej praktyki niemieckiej i

teorii b

ę

d

ą

cych na jej usługach.

śą

dacie, aby nawi

ą

zywa

ć

do rzeczywistych zarodków

ż

ycia, lecz zapominacie, i

ż

rzeczywisty zarodek

ż

ycia narodu niemieckiego rozwijał si

ę

dot

ą

d bujnie tylko pod jego czaszk

ą

. Słowem, nie mo

ż

ecie znie

ść

filozofii nie

urzeczywistniaj

ą

c jej.

Strona 4 z 9

Bez tytułu 1

2009-10-20

Takiego samego bł

ę

du, lecz w przeciwnym kierunku, dopu

ś

ciła si

ę

wywodz

ą

ca si

ę

z

filozofii teoretyczna partia polityczna.

Dostrzegała ona w obecnej walce tylko krytyczn

ą

walk

ę

filozofii ze

ś

wiatem niemieckim, i

nie przyszło jej na my

ś

l,

ż

e dotychczasowa filozofia sama nale

ż

y do tego

ś

wiata i jest

jego uzupełnieniem, cho

ć

tylko idealnym. Krytyczna wzgl

ę

dem swego przeciwnika,

zachowywała si

ę

bezkrytycznie wzgl

ę

dem samej siebie; wychodz

ą

c bowiem z zało

ż

e

ń

filozofii albo poprzestawała na wynikach przez ni

ą

osi

ą

gni

ę

tych, albo te

ż

przeniesione

sk

ą

din

ą

d postulaty i wyniki podawała za bezpo

ś

rednie postulaty i wyniki filozofii, chocia

ż

,

wła

ś

nie na odwrót, mo

ż

na je było uzyska

ć

- zakładaj

ą

c,

ż

e s

ą

słuszne - wył

ą

cznie przez

zaprzeczenie dotychczasowej filozofii, filozofii jako filozofii. Zastrzegamy sobie bardziej
szczegółowe scharakteryzowanie tej partii. Jej bł

ą

d zasadniczy sprowadzi

ć

mo

ż

na do

tego,

ż

e wierzyła ona, i

ż

mo

ż

na urzeczywistni

ć

filozofi

ę

nie znosz

ą

c jej.

Krytyka niemieckiej filozofii pa

ń

stwa i prawa, która znalazła u Hegla swe najbardziej

konsekwentne, najbogatsze i ostateczne uj

ę

cie, jest jednym i drugim: zarówno krytyczn

ą

analiz

ą

nowoczesnego pa

ń

stwa i zwi

ą

zanej z nim rzeczywisto

ś

ci, jak i stanowczym

odrzuceniem całego dotychczasowego charakteru niemieckiej

ś

wiadomo

ś

ci politycznej i

prawnej, której najznakomitszym, najbardziej uniwersalnym, do godno

ś

ci nauki

podniesionym wyrazem jest wła

ś

nie sama spekulatywna filozofia prawa. Je

ż

eli tylko w

Niemczech mo

ż

liwa była spekulatywna filozofia prawa, owe abstrakcyjne, pełne

przesady uj

ę

cie my

ś

lowe nowoczesnego pa

ń

stwa, którego rzeczywisto

ść

pozostaje

za

ś

wiatem, cho

ć

by ten za

ś

wiat le

ż

ał nawet tylko po tamtej stronie Renu - to i na odwrót,

niemiecki obraz my

ś

lowy nowoczesnego pa

ń

stwa, abstrahuj

ą

cy od rzeczywistego

człowieka, mo

ż

liwy był jedynie dlatego i o tyle, o ile nowoczesne pa

ń

stwo samo

abstrahuje od rzeczywistego człowieka, czyli całego człowieka zaspokaja jedynie w
sposób urojony. W polityce naród niemiecki dokonywał w my

ś

li tego, czego inne narody

dokonywały w czynie. Niemcy były ich teoretycznym sumieniem. Abstrakcyjno

ść

i

wyniosło

ść

ich my

ś

lenia szła zawsze w parze z ich jednostronn

ą

i skarłowaciał

ą

rzeczywisto

ś

ci

ą

. Je

ś

li wi

ę

c status quo niemieckiej pa

ń

stwowo

ś

ci wyra

ż

a zako

ń

czenie

ancien régime`u i jest najbole

ś

niejsz

ą

drzazg

ą

w ciele nowoczesnego pa

ń

stwa - to status

quo niemieckiej wiedzy o pa

ń

stwie wyra

ż

a niezako

ń

czenie nowoczesnego pa

ń

stwa, jego

fizyczn

ą

ułomno

ść

.

Ju

ż

jako zdecydowana przeciwniczka dotychczasowego charakteru niemieckiej

ś

wiadomo

ś

ci politycznej, krytyka spekulatywnej filozofii prawa nie zatrzymuje si

ę

na

sobie samej, lecz stawia sobie zadania, na których rozwi

ą

zanie istnieje jeden tylko

ś

rodek: praktyka.

Nasuwa si

ę

pytanie, czy Niemcy mog

ą

doj

ść

do praktyki à la bauteur des principes

[b

ę

d

ą

cej na wysoko

ś

ci zasad], to znaczy do rewolucji, która by d

ź

wign

ę

ła je nie tylko do

oficjalnego poziomu nowoczesnych narodów, lecz do wy

ż

yn ludzkich, które b

ę

d

ą

najbli

ż

sz

ą

przyszło

ś

ci

ą

tych narodów?

Or

ęż

krytyki nie mo

ż

e oczywi

ś

cie zast

ą

pi

ć

krytyki or

ęż

em; sił

ę

materialn

ą

trzeba

odeprze

ć

sił

ą

materialn

ą

, wszelako i teoria staje si

ę

pot

ę

g

ą

materialn

ą

, kiedy porywa za

sob

ą

masy. Teoria zdolna jest porwa

ć

masy, kiedy dostarcza dowodów ad hominem,

dowodzi za

ś

ad hominem, kiedy staje si

ę

radykalna. By

ć

radykalnym to si

ę

gn

ąć

do

korzeni rzeczy. Lecz dla człowieka korzeniem jest sam człowiek. Oczywistym dowodem
radykalizmu teorii niemieckiej jest, a wi

ę

c i jej energii praktycznej, jest jej punkt wyj

ś

cia:

zdecydowane pozytywne zniesienie religii. Krytyka religii ko

ń

czy si

ę

tez

ą

,

ż

e człowiek jest

najwy

ż

sz

ą

istot

ą

dla człowieka, a wi

ę

c ko

ń

czy si

ę

kategorycznym nakazem obalenia

wszystkich stosunków, w których człowiek jest istot

ą

poni

ż

on

ą

, ujarzmion

ą

, opuszczon

ą

i

godn

ą

pogardy - stosunków, których nic lepiej nie ilustruje, ni

ż

słowa pewnego Francuza

Strona 5 z 9

Bez tytułu 1

2009-10-20

wypowiedziane w zwi

ą

zku z projektem podatku od psów: Biedne psy! Chc

ą

was

traktowa

ć

jak ludzi!

Nawet z historycznego punktu widzenia emancypacja teoretyczna ma dla Niemiec
swoi

ś

cie praktyczne znaczenie. Przeszło

ść

rewolucyjna Niemiec jest mianowicie

teoretyczna: jest ni

ą

reformacja. Jak wtedy w mózgu mnicha, tak dzi

ś

rewolucja poczyna

si

ę

w mózgu filozofa.

Zaiste, Luter pokonał niewol

ę

z dewocji, gdy

ż

zamiast niej wprowadził niewol

ę

z

przekonania. Złamał wiar

ę

w autorytet, gdy

ż

odbudował autorytet wiary. Przemienił

klechów w ludzi

ś

wieckich, gdy

ż

ludzi

ś

wieckich przemienił w klechów. Uwolnił człowieka

od zewn

ę

trznej religijno

ś

ci, gdy

ż

uczynił religijno

ść

wewn

ę

trznym

ś

wiatem człowieka.

Wyzwolił z kajdan ciało, gdy

ż

zakuł w kajdany serce.

Je

ś

li jednak protestantyzm nie był wła

ś

ciwym rozwi

ą

zaniem, to był wła

ś

ciwym

postawieniem zagadnienia. Nie chodziło ju

ż

teraz o walk

ę

człowieka

ś

wieckiego z klech

ą

poza nim, chodziło o walk

ę

ze swym własnym wewn

ę

trznym klech

ą

, ze sw

ą

klesz

ą

natur

ą

. I je

ś

li dokonana przez protestantyzm przemiana

ś

wieckich Niemców w klechów

wyemancypowała

ś

wieckich papie

ż

y, ksi

ążą

t, wraz z ich klerem, czyli szlacht

ą

i filistrami,

to filozoficzna przemiana kleszych Niemców w ludzi wyemancypuje naród. Podobnie
jednak jak emancypacja nie ograniczyła si

ę

do ksi

ążą

t, tak te

ż

sekularyzacja dóbr nie

ograniczy si

ę

do grabienia ko

ś

cioła, co przede wszystkim zrealizowały obłudne Prusy. W

owym czasie powstanie chłopskie - to najbardziej radykalne wydarzenie w historii
niemieckiej - rozbiło si

ę

o teologi

ę

. Dzi

ś

, kiedy sama teologia poniosła kl

ę

sk

ę

, nasz

status quo - najjaskrawszy objaw niewoli w historii niemieckiej - rozbije si

ę

o filozofi

ę

. W

przededniu reformacji oficjalne Niemcy były najbardziej uni

ż

onym pachołkiem Rzymu. W

przededniu swojej rewolucji s

ą

one uni

ż

onym pachołkiem czego

ś

, co mniejsze jeszcze

ni

ż

Rzym, a mianowicie: Prus i Austrii, krautjunkrów i filistrów.

Jednak

ż

e radykalnej rewolucji niemieckiej zdaje si

ę

przeciwstawia

ć

pewna trudno

ść

zasadnicza.

Rewolucje mianowicie wymagaj

ą

pewnego czynnika biernego, pewnej podstawy

materialnej. Teoria urzeczywistnia si

ę

w narodzie zawsze tylko o tyle, o ile stanowi

urzeczywistnienie jego potrzeb. Czy wi

ę

c równolegle do ogromnego rozd

ź

wi

ę

ku mi

ę

dzy

postulatami niemieckiej my

ś

li a odpowiedziami niemieckiej rzeczywisto

ś

ci b

ę

dzie istniał

taki sam rozbrat społecze

ń

stwa obywatelskiego z pa

ń

stwem i z sob

ą

samym? Czy te

ż

potrzeby teoretyczne b

ę

d

ą

bezpo

ś

rednio potrzebami praktycznymi? Nie wystarcza, aby

my

ś

l parła do urzeczywistnienia si

ę

, trzeba, aby rzeczywisto

ść

sama narzucała my

ś

l.

Lecz Niemcy d

ź

wign

ę

ły si

ę

na

ś

redni szczebel emancypacji politycznej nie równocze

ś

nie

z narodami nowoczesnymi. Nawet tego szczebla, który przekroczyły one w teorii, nie
osi

ą

gn

ę

ły jeszcze w praktyce. Jak

ż

e maj

ą

one przeskoczy

ć

, jednym salto mortale, nie

tylko granic

ę

własnego rozwoju, lecz zarazem granic

ę

rozwoju narodów nowoczesnych,

któr

ą

musz

ą

one w rzeczywisto

ś

ci odczuwa

ć

i stara

ć

si

ę

osi

ą

gn

ąć

jako wyzwalaj

ą

ce

przezwyci

ęż

enie własnej rzeczywistej granicy? Rewolucja radykalna mo

ż

e by

ć

tylko

rewolucj

ą

wzniecon

ą

przez radykalne potrzeby, dla których zdaje si

ę

wła

ś

nie brakowa

ć

przesłanek i podatnej gleby.

Lecz je

ś

li Niemcy wtórowały rozwojowi narodów nowoczesnych tylko oderwan

ą

działalno

ś

ci

ą

my

ś

li, nie bior

ą

c czynnego udziału w rzeczywistych walkach o ten rozwój, to

z drugiej strony uczestnicz

ą

one w cierpieniach, które mu towarzysz

ą

, nie uczestnicz

ą

c w

płyn

ą

cych ze

ń

korzy

ś

ciach i cz

ęś

ciowym zadowoleniu. Abstrakcyjnej działalno

ś

ci z jednej

strony - odpowiada abstrakcyjne cierpienie z drugiej. Niemcy znajd

ą

si

ę

wi

ę

c pewnego

poranka na poziomie europejskiego rozkładu, nie b

ę

d

ą

c przedtem ani razu na poziomie

Strona 6 z 9

Bez tytułu 1

2009-10-20

europejskiej emancypacji. Mo

ż

na je b

ę

dzie porówna

ć

z bałwochwalc

ą

n

ę

kanym

chorobami chrze

ś

cija

ń

stwa.

Je

ż

eli przyjrzymy si

ę

przede wszystkim rz

ą

dom pa

ń

stwa niemieckich, to przekonamy si

ę

,

ż

e zaistniałe warunki, poło

ż

enie Niemiec, poziom kultury niemieckiej, wreszcie własny

szcz

ęś

liwy instynkt zmuszaj

ą

te rz

ą

dy do tego, by kojarzyły cywilizowane wady

nowoczesnego ustroju pa

ń

stwowego, którego zalety s

ą

nam niedost

ę

pne, z

barbarzy

ń

skimi wadami ancien régime`u, którymi jeste

ś

my a

ż

nadto obdarzeni. W ten

sposób Niemcy musz

ą

bra

ć

coraz wi

ę

kszy udział, je

ż

eli nie w rozs

ą

dnych, to

przynajmniej w nierozs

ą

dnych poczynaniach równie

ż

i tych systemów pa

ń

stwowych,

które przewy

ż

szaj

ą

ich status quo. Czy jest, np. na

ś

wiecie kraj, który by tak naiwnie

podzielał wszystkie złudzenia konstytucyjnego ustroju pa

ń

stwowego, nie uczestnicz

ą

c w

jego realnych osi

ą

gni

ę

ciach, jak tak zwane konstytucyjne Niemcy? Albo: czy nie musiał

to by

ć

pomysł wła

ś

nie niemieckiego rz

ą

du, aby poł

ą

czy

ć

plagi cenzury z plagami

francuskich ustaw wrze

ś

niowych, u których podstawy le

ż

y wolno

ść

prasy! Podobnie jak w

rzymskim Panteonie mo

ż

na było znale

źć

bóstwa wszystkich ludów, tak w

ś

wi

ę

tym

cesarstwie rzymskim narodu niemieckiego odnajdzie si

ę

grzechy wszystkich ustrojów

pa

ń

stwowych.

ś

e ten eklektyzm osi

ą

gnie nie przewidziany dotychczas poziom, tego

r

ę

kojmi

ą

jest zwłaszcza polityczno-estetyczna zachłanno

ść

króla niemieckiego

[Fryderyka Wilhelma IV], który zamierza odegra

ć

wszystkie role królestwa, feudalnego i

biurokratycznego, absolutnego i konstytucyjnego, autokratycznego i demokratycznego -
je

ś

li nie przez naród, to bodaj we własnej osobie, je

ś

li nie dla narodu, to cho

ć

by dla

samego siebie. Niemcy jako pa

ń

stwo pozbawione tera

ź

niejszo

ś

ci politycznej,

ukonstytuowane w pewien własny

ś

wiat, nie zdołaj

ą

przezwyci

ęż

y

ć

ogranicze

ń

specyficznie niemieckich, je

ż

eli nie przezwyci

ęż

y

ć

ogranicze

ń

, które powszechnie

wła

ś

ciwe s

ą

tera

ź

niejszo

ś

ci politycznej.

Dla Niemiec snem utopijnym jest nie radykalna rewolucja, nie ogólnoludzka
emancypacja, lecz raczej cz

ęś

ciowa, wył

ą

cznie polityczna rewolucja, taka, która

pozostawia nie tkni

ę

te filary gmachu. Na czym polega cz

ęś

ciowa, wył

ą

cznie polityczna

rewolucja? Na tym,

ż

e pewna cz

ęść

społecze

ń

stwa obywatelskiego emancypuje si

ę

i

zdobywa powszechn

ą

władz

ę

,

ż

e pewna klasa, bior

ą

c za punkt wyj

ś

cia swe szczególne

poło

ż

enie, usiłuje przeprowadzi

ć

powszechn

ą

emancypacj

ę

społecze

ń

stwa. Klasa ta

wyzwala całe społecze

ń

stwo, ale tylko pod warunkiem,

ż

e całe społecze

ń

stwo znajduje

si

ę

w sytuacji tej klasy,

ż

e wi

ę

c, np. posiada lub mo

ż

e dowolnie zdoby

ć

pieni

ą

dze tudzie

ż

wykształcenie.

ś

adna klasa społecze

ń

stwa obywatelskiego nie mo

ż

e odegra

ć

tej roli nie wzbudziwszy w

sobie i w masach momentu entuzjazmu, kiedy to brata si

ę

ona i stapia z całym

społecze

ń

stwem, kiedy uto

ż

samia si

ę

j

ą

ze społecze

ń

stwem, kiedy odczuwa si

ę

j

ą

i

uznaje za przedstawiciela całego społecze

ń

stwa; kiedy jej roszczenia i prawa s

ą

naprawd

ę

roszczeniami i prawami samego społecze

ń

stwa, a ona jest rzeczywi

ś

cie

społecznym rozumem i sercem. Jedynie w imi

ę

powszechnych praw społecze

ń

stwa

jaka

ś

szczególna klasa mo

ż

e

żą

da

ć

dla siebie powszechnej władzy. Na to, aby zdoby

ć

to

stanowisko oswobodziciela i wraz z tym mie

ć

mo

ż

no

ść

politycznego wyzyskiwania

wszystkich warstw społecze

ń

stwa w interesie własnej warstwy, nie wystarcza jedynie

energia rewolucyjna i moralne poczucie własnej siły. Po to, aby rewolucja narodu zbiegła
si

ę

z emancypacj

ą

jakiej

ś

szczególnej klasy społecze

ń

stwa obywatelskiego, aby jeden

stan mógł reprezentowa

ć

całe społecze

ń

stwo - po to musz

ą

, z drugiej strony, wszystkie

wady społecze

ń

stwa skupia

ć

si

ę

w jakiej

ś

innej klasie, jaki

ś

okre

ś

lony stan musi by

ć

powszechnym kamieniem obrazy, uciele

ś

nieniem powszechnych ogranicze

ń

, istnienie

pewnej szczególnej warstwy społecznej musi uchodzi

ć

za notoryczne przest

ę

pstwo

całego społecze

ń

stwa, tak

ż

e wyzwolenie si

ę

od tej warstwy wydaje si

ę

powszechnym

wyzwoleniem. A

ż

eby jeden stan był par excellence stanem-oswobodzicielem, po to, z

drugiej strony, inny stan musi by

ć

jawnym stanem-gn

ę

bicielem. Powszechnie ujemne

Strona 7 z 9

Bez tytułu 1

2009-10-20

znaczenie szlachty francuskiej i francuskiego kleru było warunkiem powszechnie
dodatniego znaczenia granicz

ą

cej z nimi bezpo

ś

rednio i przeciwstawnej im klasy

bur

ż

uazji.

Ale w Niemczech nie tylko

ż

adna z poszczególnych klas nie ma konsekwencji, ci

ę

to

ś

ci

odwagi i bezwzgl

ę

dno

ś

ci, które by zdołały wycisn

ąć

na niej pi

ę

tno ujemnego

przedstawiciela społecze

ń

stwa.

ś

adna z klas nie ma te

ż

owej wielko

ś

ci ducha, który by

si

ę

cho

ć

na chwil

ę

uto

ż

samiał z duchem ludu, owej genialno

ś

ci, która zdoła natchn

ąć

sił

ę

materialn

ą

, czyni

ą

c z niej pot

ę

g

ę

polityczn

ą

, owej rewolucyjnej odwagi, która ciska

wrogom harde wyzwanie: jestem niczym, a powinnam by

ć

wszystkim. Istot

ę

niemieckiej

moralno

ś

ci i uczciwo

ś

ci nie tylko jednostek, lecz równie

ż

klas stanowi raczej ów skromny

egoizm, który broni własnej ograniczono

ś

ci i pozwala innym broni

ć

swojej ograniczono

ś

ci

przeciwko niemu. Dlatego te

ż

stosunek ró

ż

nych warstw społecze

ń

stwa niemieckiego nie

jest dramatyczny, lecz epiczny. Ka

ż

da z nich zaczyna czu

ć

si

ę

sob

ą

i wyst

ę

powa

ć

obok

innych ze swymi odr

ę

bnymi roszczeniami nie wtedy, kiedy jest uciskana, lecz wtedy,

kiedy zaistniałe stosunki stwarzaj

ą

bez jej współudziału taki społeczny podkład, na który

ona ze swej strony mo

ż

e wywiera

ć

nacisk. Nawet samopoczucie moralne niemieckiej

klasy

ś

redniej opiera si

ę

tylko na

ś

wiadomo

ś

ci,

ż

e jest ona ogóln

ą

przedstawicielk

ą

filisterskiej miernoty wszystkich pozostałych klas. Nie tylko tedy królowie niemieccy
dostaj

ą

si

ę

na tron mal à propos [nie w por

ę

], lecz ka

ż

da warstwa społecze

ń

stwa

obywatelskiego prze

ż

ywa sw

ą

kl

ę

sk

ę

, zanim zdoła

ś

wi

ę

ci

ć

swe zwyci

ę

stwo, wznosi swe

własne bariery, zanim przezwyci

ęż

y bariery znajduj

ą

ce si

ę

na jej drodze, ujawnia sw

ą

małoduszno

ść

, zanim zdoła przejawi

ć

sw

ą

wspaniałomy

ś

lno

ść

, tak

ż

e nawet okazja do

odegrania wielkiej roli zawsze mija, zanim si

ę

pojawi, a ka

ż

da klasa, ledwo zacznie walk

ę

z klas

ą

stoj

ą

c

ą

powy

ż

ej niej, jest ju

ż

uwikłana w walk

ę

z klas

ą

stoj

ą

c

ą

poni

ż

ej. St

ą

d

władza ksi

ążę

ca toczy walk

ę

z władz

ą

królewsk

ą

, biurokracja - ze szlacht

ą

, bur

ż

uazja - z

nimi wszystkimi, proletariat za

ś

zaczyna ju

ż

wst

ę

powa

ć

w bój z bur

ż

uazj

ą

. Zaledwie

klasa

ś

rednia odwa

ż

y si

ę

uj

ąć

my

ś

l emancypacji ze swego stanowiska, a ju

ż

rozwój

stosunków społecznych jak i post

ę

p teorii politycznej uznaj

ą

to stanowisko za

przestarzałe lub przynajmniej problematyczne.

We Francji do

ść

jest by

ć

czym

ś

, aby chcie

ć

by

ć

wszystkim. W Niemczech trzeba by

ć

niczym, aby nie trzeba było wyrzec si

ę

wszystkiego. We Francji cz

ęś

ciowa emancypacja

jest podstaw

ą

powszechnej. W Niemczech powszechna emancypacja stanowi conditio

sine qua non wszelkiej emancypacji cz

ęś

ciowej. We Francji rzeczywisto

ść

stopniowego

wyzwalania, w Niemczech jego niemo

ż

liwo

ść

musi da

ć

pocz

ą

tek całej wolno

ś

ci. We

Francji ka

ż

da klasa narodu jest politycznym idealist

ą

i uwa

ż

a si

ę

przede wszystkim nie za

poszczególn

ą

, lecz za przedstawicielk

ę

potrzeb społecznych w ogóle. Rola

oswobodziciela przechodzi wi

ę

c kolejno - w dramatycznym procesie - z jednej klasy

narodu francuskiego na drug

ą

, a

ż

przejdzie na klas

ę

, która urzeczywistni wolno

ść

społeczn

ą

ju

ż

nie w ten sposób,

ż

e we

ź

mie za punkt wyj

ś

cia pewne warunki le

żą

ce poza

człowiekiem, a jednak stworzone przez społecze

ń

stwo ludzkie, lecz na odwrót,

zorganizuje wszystkie warunki ludzkiego istnienia bior

ą

c za punkt wyj

ś

cia wolno

ść

społeczn

ą

. W Niemczech natomiast, gdzie

ż

ycie praktyczne jest równie bezduszne, jak

ż

ycie duchowe - niepraktyczne,

ż

adna z klas społecze

ń

stwa obywatelskiego nie ma ani

potrzeby, ani zdolno

ś

ci do urzeczywistnienia powszechnej emancypacji, dopóki nie

zmusi jej do tego własna sytuacja bezpo

ś

rednia, konieczno

ść

materialna, same jej

kajdany.

Gdzie tedy jest pozytywna mo

ż

liwo

ść

emancypacji Niemiec?

Odpowied

ź

: w powstaniu klasy okutej w kajdany radykalne, klasy społecze

ń

stwa

obywatelskiego, która wcale nie jest klas

ą

tego społecze

ń

stwa; stanu, który oznacza

rozkład wszystkich stanów; warstwy, która ma charakter uniwersalny przez swe
uniwersalne cierpienia i nie ro

ś

ci sobie pretensji do

ż

adnych praw szczególnych, dlatego

Strona 8 z 9

Bez tytułu 1

2009-10-20

ż

e w stosunku do niej dokonuje si

ę

nie jakie

ś

poszczególne bezprawie, lecz bezprawie w

ogóle; która nie mo

ż

e si

ę

ju

ż

odwoływa

ć

do praw historycznych, lecz jeszcze tylko do

praw ludzkich; która znajduje si

ę

nie w jednostronnym przeciwie

ń

stwie do konsekwencji

niemieckiego ustroju pa

ń

stwowego, lecz we wszechstronnym przeciwie

ń

stwie do jego

zało

ż

e

ń

; która wreszcie nie mo

ż

e wyzwoli

ć

siebie, je

ż

eli nie wyzwoli si

ę

od wszystkich

pozostałych warstw społecze

ń

stwa, a tym samym nie wyzwoli równie

ż

i wszystkich

pozostałych warstw społecze

ń

stwa; słowem, takiej warstwy, która stanowi

ą

c całkowite

zaprzepaszczenie człowieka, mo

ż

e odzyska

ć

sam

ą

siebie tylko przez całkowite

odzyskanie człowieka. Tym rozkładem społecznym w postaci odr

ę

bnego stanu jest

proletariat.

W Niemczech proletariat zaczyna dopiero powstawa

ć

wskutek rozwijaj

ą

cego si

ę

ruchu

przemysłowego; bowiem nie biedota powstała w sposób

ż

ywiołowy stanowi proletariat,

lecz biedota wytworzona sztucznie, nie masa ludzka mechanicznie przygnieciona
ci

ęż

arem społecze

ń

stwa, lecz masa wyrosła z gwałtownego rozkładu tego

społecze

ń

stwa, a zwłaszcza z rozkładu stanu

ś

redniego, chocia

ż

stopniowo, jak to

rozumie si

ę

samo przez si

ę

, wł

ą

cza si

ę

do szeregów proletariatu tak

ż

e biedota powstała

w sposób

ż

ywiołowy i chrze

ś

cija

ń

sko-germa

ń

skie chłopstwo pa

ń

szczy

ź

niane.

Głosz

ą

c zniesienie dotychczasowego porz

ą

dku

ś

wiata, proletariat wypowiada tylko

tajemnic

ę

swego własnego istnienia, gdy

ż

jest on faktycznym zniesieniem tego porz

ą

dku

ś

wiata.

śą

daj

ą

c zlikwidowania własno

ś

ci prywatnej, proletariat podnosi jedynie do

zasady w stosunku do społecze

ń

stwa to, co społecze

ń

stwo podniosło do zasady w

stosunku do proletariatu - to, co ju

ż

bez jego udziału uciele

ś

niło si

ę

w nim jako ujemny

wynik społecze

ń

stwa. Proletariusz przeto ma takie same prawa do tworz

ą

cego si

ę

ś

wiata, jakie ma król niemiecki do

ś

wiata ju

ż

stworzonego, kiedy nazywa naród swoim

narodem, jak konia - swoim koniem. Gdy król ogłasza naród za swoj

ą

prywatn

ą

własno

ść

, to wypowiada tylko,

ż

e prywatny posiadacz jest królem.

Jak filozofia znajduje w proletariacie sw

ą

bro

ń

materialn

ą

, tak proletariat znajduje w

filozofii sw

ą

bro

ń

duchow

ą

, a gdy piorun my

ś

li uderzy w gł

ą

b owej naiwnej jeszcze gleby

ludowej, dokona si

ę

emancypacja Niemców - przemiana ich w ludzi.

Stre

ść

my wyniki:

Jedynym mo

ż

liwym w praktyce wyzwoleniem Niemiec jest wyzwolenie dokonuj

ą

ce si

ę

na

podstawie tej teorii, która głosi,

ż

e najwy

ż

sz

ą

dla człowieka istot

ą

jest człowiek. W

Niemczech emancypacja od

ś

redniowiecza mo

ż

liwa jest tylko jako jednoczesna

emancypacja od cz

ęś

ciowego przezwyci

ęż

enia

ś

redniowiecza. W Niemczech nie mo

ż

na

znie

ść

ż

adnego rodzaju niewoli nie znosz

ą

c niewoli wszelkiego rodzaju. Gruntowne

Niemcy nie mog

ą

robi

ć

rewolucji nie robi

ą

c rewolucji gruntownej. Emancypacja Niemca

jest emancypacj

ą

człowieka. Głow

ą

tej emancypacji jest filozofia, jej sercem - proletariat.

Filozofia nie mo

ż

e si

ę

urzeczywistni

ć

bez zniesienia proletariatu, a proletariat nie mo

ż

e

znie

ść

siebie bez urzeczywistnienia filozofii.

Kiedy dopełni

ą

si

ę

wszystkie warunki wewn

ę

trzne, gromkie pianie galijskiego koguta

obwie

ś

ci dzie

ń

niemieckiego zmartwychwstania.

Strona 9 z 9

Bez tytułu 1

2009-10-20