express publishing on screen slowka

( express_publishing_on_screen_slowka.pdf )

http://www.fileserv.wf/dl/express_publishing_on_screen_slowka#

Podobne: express publishing konferencje 2015, express publishing access 3 test, express publishing 3 testy,

express publishing rozszerzony klucz, express publishing podstawowy, express publishing konferencja 2015,

express publishing diagnoza, express publishing rozszerzony, express publishing progress test 5,

KRAJE BLISKIEGO WSCHODU

Bialystok, 2004

SPIS DZIEDZINY

1. CHARAKTERYSTYKA------------------------------------------------------------------------------4

1. 1BLISKI WSCHOD – INFORMACJE4

1. 2PANSTWA5

AFGANISTAN5

ARABIA SAUDYJSKA7

BAHRAJN8

IRAK10

IRAN13

IZRAEL16

AUTONOMIA PALESTYNSKA18

JORDANIA20

KUWEJT22

LIBAN23

ZJEDNOCZONE EMIRATY ARABSKIE25

1. 3POROWNANIE PANSTW27

dwoch. ISLAM – PRAWDA Na temat LUDZIACH I BOGU30

dwoch. 1 MUZULMANIZM – WIARA BLISKIEGO WSCHODU30

Bog31

Aniolowie32

Dzinny32

Swiete ksiegi32

Prorocy32

Dzien Sadu Ostatecznego33

Raj33

Pieklo33

dwoch. 2 KORAN - JAKO WYKLADNIA EGZYSTENCJI I POSTEPOWANIA LUDZI. 33

Kobieta34

Zakazy Alimentacyjne34

Hipoteza Aerodynamiki35

Rozwod35

2. trzy DZIHAD36

dwoch. 4 TERRORYSCI ISLAMSCY37

Palestynski Islamski Dzihad38

Organizacja Mudzahedinow Narodu Iranskiego38

Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny38

Hezbollah39

Hamas39

Fatah – rada rewolucyjna39

Fatah Tanzim40

Al – Qaeda40

Saddam Husajn41

trzy. LUDNOSC BLISKIEGO WSCHODU42

trzy. 1 KULTURA NA PRZELOMIE DZIEJOW I OBECNIE42

Pisarstwo Arabska42

WYCHOWANIE I OSWIATA W KULI ZIEMSKIEJ ARABSKIM43

Sztuka45

Muzyka45

Kaligrafia46

Alfabet47

trzy. 2 LOS CODZIENNE I ZWYCZAJE50

Obyczaje50

Miasto51

Wies52

Dom52

Kuchnia53

3. trzy WOJNA W IRAKU I AFGANISTANIE54

Walka w Iraku54

Polska Rejon Stabilizacyjna w Iraku57

Walka w Afganistanie58

3. czterech KONFLIKT BLISKOWSCHODNI – IZRAEL I PALESTYNA59

4. BIBLIOGRAFIA60

Strony WWW60

Ksiazki60

Programy60

1. Charakterystyka

1. 1Bliski Wschod – informacje

KONFIDENCJONALNY WSCHOD, (Srodkowy Wschod, ang. The Middle East, fr. Moyen-Orient) a mianowicie jest to kategoria stosowana do obszaru

polozonego na styku Europy, Azji i Afryki. Obejmuje dzisiaj Azje Poludniowo-Zachodnia i poludniowo-wschodni skrawek Polwyspu Balkanskiego w

Europie. W obszarze tym znajduja sie nastepujace was: Afganistan, Arabia Saudyjska, Bahrajn, Irak, Iran, Izrael, Syria, Kuwejt, Liban, Zjednoczone

Emiraty Arabskie.

Obszar ten wykazuje wiele lacznych cech kulturowych, etnicznych, wyznaniowych, a takze przyrodniczych. Najbardziej rozpowszechnionym jezykiem na

obszarze bliskowschodnim jest arabski, wiekszy obszar maja poza tym jezyki: perski, kurdyjski, hebrajski, niewielki — berberski, baluczi (Iran).

Pochodzace z trzech wielkich religii monoteistycznych powstalych na Bliskim Wschodzie dominujacym wyznaniem jest muzulmanizm. Podobienstwo

ubioru, budownictwa jak i rowniez sposobu odzywiania sie lokatorow krajow bliskowschodnich wynika lecz rowniez z kulturze kulturowych, jednak

przystosowania sie do istnienia w postanowieniach goracego jak i rowniez suchego a takze skrajnie suchego klimatu. Najogromniejsza powierzchnie tego

regionu absorbuja pustynie, min. wielkie pustynie piaszczyste Ar-Rub al-Chali, Wysoki i Mikry Nefud, Duza Pustynia Slona w Iranie. Deficyt wody zmuszal

lokatorow tego obszaru do roznorakich sposobow do niej pozyskiwania jak i rowniez bardzo przemyslanego wykorzystania. Od czasu czasow dawnych

tworzono programy irygacyjne umozliwiajace uprawe flor roslinnych w postanowieniach klimatu suchego; w Mezopotamii, w dolinach Tygrysu jak i

rowniez Eufratu budowali je Sumerowie, Babilonczycy, Asyryjczycy.

Bliski Wschod polozony okazuje sie byc na pograniczu Europy, Azji i Afryki, byl od momentu wiekow waznym szlakiem komunikacyjnym w kontaktach

handlowych Europejczykow z krajami azjatyckimi jak i rowniez afrykanskimi. Swoim znaczenie polityczne i ekonomiczne wzroslo wedlug wybudowaniu

(1869) Kanalu Sueskiego, ktory skrocil blisko o polowe droge z Europy do Azji Poludniowej jak i rowniez Azji Wschodniej. Odkrycie wedlug II wojnie

swiatowej w krajach powyzej Zatoka Perska, zwlaszcza w Arabii Saudyjskiej, Iranie, Iraku, Kuwejcie jak i rowniez Zjednoczonych Emiratach Arabskich,

najbogatszych na Ziemi rejonow roponosnych, skupiajacych ponad 60% swiatowych rezerw ropy naftowej i malutko mniej gazu ziemnego uczynilo z

Bliskiego Wschodu obszar o fundamentalnym znaczeniu strategicznym dla wytworczosci swiatowej, glownie dla krajow rozwinietych gospodarczo.

W wiekszosci krajow, zwlaszcza polozonych nad Zatoka Perska, w drugiej polowie XX w. nastapily duze przeobrazenia ekonomiczne i cywilizacyjne;

dochody uzyskiwane w ludzi panstwach z eksportu ropy naftowej umozliwily rozbudowe przemyslu naftowego jak i rowniez odsalania wody morskiej,

konstrukcje szos, rurociagow, nowych miast i portow, takze stworzenie infrastruktury spolecznej (oswiata, sluzba zdrowia). Skala tych przeobrazen jest m.

in. zmiana struktury osadniczej; 1950 w porzadku. 80% populacji na ludzi obszarach stanowila ludnosc wiejska, glownie koczownicy wedrujacy wraz ze

stadami zwierzakow, pol stulecia pozniej powyzej 80% populacji mieszka w miastach o nowoczesnej zabudowie, a tradycje koczownictwa zanikaja.

Najbardziej uprzemyslowionym panstwem w regionie okazuje sie byc Izrael, zaliczany do kilku najlepiej rozwinietych krajow otoczenia.

Zostaly okryte tu niektore z glownych na swiecie miast i nalot rolniczych, jakim sposobem np. Jerycho, rozwijaly sie na terenie bogatej krainy zwanej

„zyznym polksiezycem―. Jest to region bardzo niespokojny, pospolite konflikty na tle religijnym (np. rewolucja islamska w Iranie, wojna domowa w

Libanie) lub gospodarczym (np. walka w Zatoce Perskiej). Duzo ofiar pochlonely rowniez walki i zbrojne incydenty miedzy Izraelem jak i rowniez jego

arabskimi sasiadami.

Wielu terenow to gorace, suche, skaliste pustynie, gdzie ludzie sa nieliczni i rozsiani daleko od momentu siebie. Sa tez wielkie gory, jakim sposobem Asir

w Arabii Saudyjskiej i Jemenie w poblizu Morza Czerwonego, jak i rowniez plaskowyze Iranu, gdzie zimy moga byc przejmujaco zimne. Zatrzesienie

Martwe na granicy Ziemi swietej i Jordanii jest jednym z najnizszych punktow na Ziemi 396m p. p. m. Jest to najbardziej zasolone jezioro na swiecie.

Wysokie zasolenie powoduje, iz nie ma w owa strone zywych organizmow i dlatego nazywane okazuje sie byc Morzem Martwym. Zasolona woda jest tak

gesta, iz prawie nieprawdopodobne jest utoniecie. Najdluzsza rzeka jest Eufrat – 2815 km. W owa strone, gdzie gleba moze byc nawodniona, rosna

daktyle, owoce, bawelna, soczewica jak i rowniez zboza. Panstwa Arabskie oprocz Izraelem zdominowane sa poprzez tradycje islamska; rzady sprawuja

krolowie, emirowie, sultani, szejkowie, ktorzy odgrywaja wladze absolutna. Arabski okazuje sie byc uzywany we wszystkich panstwach islamskich, oprocz

Iranem, w ktorym miejscu mowi sie jezykiem farsi (perskim). W Izraelu Zydzi mowia wedlug hebrajsku. Muzulmanizm jest dominujaca religia w krajach

arabskich. Liban dysponuje wielu chrzescijan; w Izraelu przewaza Mozaizm. Sport okazuje sie byc malo chodliwy, ale coraz to wieksza popularnosc

zdobywa pilka nozna, a takze sport motorowy (w Bahrajnie wybudowano tor wyscigowy F1).

SPIS DZIEDZINY

1. 2Panstwa

Afganistan

AFGANISTAN to srodladowe panstwo polozone w Azji. Graniczy z Pakistanem, Iranem, Turkmenistanem, Uzbekistanem i Tadzykistanem, oraz Chinami.

Afganistan okazuje sie byc krajem wyzynno-gorskim Polnocno a mianowicie wschodnia jak i rowniez srodkowa czastka kraju zaprzata rozciagajacy sie

rownoleznikowo uklad gorski Hinkuszu, gdzie lezy najwyzszy zenit kraju a mianowicie Noszak (7485 m n. p. m. ). Centralna czesc Afganistanu zajmuje

wyzyna Hazaradzat, dochodzaca niekiedy do 4000 m n. p. m. Pod poludniu od momentu niej rozposcieraja sie wyzynne obreby zajete poprzez pustynie

(Margo, Registan).

Afganistan cechuje atmosfera podzwrotnikowy kontynentalny suchy, przechodzacy w polnocnej czesci panstwa w wybitnie suchy. Srednie temperatury

najcieplejszego miesiaca w roku (lipiec) sa rozne i siegaja od powyzej 32C we wschodzie jak i rowniez poludniowo a mianowicie wschodniej fragmentu

kraju do 5C w Hindukuszu Wschodnim. Opady istnieja niewielkie (od 100 do 400 mm rocznie) jak i rowniez przypadaja glownie na wiosne i zime.

Najsuchszymi rejonami kraju istnieja obszary pustyn w poludniowym Afganistanie (roczny opad 50 mm), oraz najzasobniejszymi w opady a mianowicie

wschodnie stoki pasm gorskich polozonych na granicy z Pakistanem (maksymalnie do 1000 mm). Od czasu poczatku czerwca do wrzesnia nad

zachodnim i poludniowym Afganistanem wieje goracy, suchy wiatr z kierunku polnocnym zwany "wiatrem 120 dni".

Siec rzeczna Afganistanu konstruuja przede wszystkim gorskie rzeki o zmiennych wodostanach. Wiekszosc z nich bierze swoj start na wyzynie

Hazaradzat jak i rowniez znika w bezodplywowych jeziorach lub w piaskach pustyni. Najwieksza rzeka kraju okazuje sie byc wyplywajaca wraz ze stokow

Wschodniego Hindukuszu Amu-daria. Pozostale lepsze rzeki to: Helmand (1150 km), Harirud (800 km) oraz Kabul, ktory odprowadza swoje wody do

Indusu. Jezior okazuje sie byc niewiele. Najdotkliwsze to: Saberi i PuzakwSistanie, Nawur na wyzynie Hazaradzat oraz Ab-i Istoda w Ghazni. Pod

rzekach Helmand i Argandab zlokalizowane zostaly zbiorniki retencyjne.

Pokrywe glebowa tworza gl. rozciagajace sie w zach. i pn. czesci panstwa szaroziemy a takze gleby gorskie. W dolinach rzecznych wychodza gleby

aluwialne (fluwiosole), oraz na obszarach pustynnych w pd. fragmentu kraju gleby slone.

W szacie roslinnej dominuja zbiorowiska stepowe jak i rowniez formacje roslinne pustyn jak i rowniez polpustyn. Obszary gorskie w wyzszych partiach sa

w przewazajacej liczbie pozbawione flory. Lasy stanowia ok. 3% pow. panstwa i wychodza we Wschodnim Hindukuszu a takze w Firoz Koh. Posrod

ssakow zaznacza sie wielki udzial kopytnych: jelenie kobi, jelenie daszti, antylopy, kozly skalne, muflony, dzikie osly, oraz drapieznikow: rysie jak i

rowniez niedzwiedzie (Hindukusz Wschodni), tygrysy bengalskie (dolina rzeki Kabul, dolina Amu-darii), lamparty, gepardy, szakale, hieny i karakale. Ptaki

zaprezentowane sa m. in. poprzez orla przedniego, sokola, sepa plowego a takze kraski jak i rowniez bazanty. Bytuja tu rowniez jadowite stawonogi:

skorpion a takze tarantula. Obszary chronione absorbuja tylko 0, 3% terenie kraju.

Afganistan jest panstwem wielonarodowosciowym. Najliczniejsza grupe stanowia rdzenni ludnosc tego regionu: Pasztunowie jak i rowniez Tadzycy (63%

ogolu ludnosci). Pasztunowie zamieszkuja przede wszystkim poludniowa czesc panstwa, a Tadzycy polnocna prowincje (Badachszan, Parwan,

Kattangan, Herat). Pozostale kilku narodowosciowe to: Hazarowie (15%), Uzbecy (5%), Ajmakowie (3%), Turkmeni (2%) oraz Kazyl Baszowie,

Beludzowie, Nuristanczycy, Brahui i in. (lacznie 12%). Zroznicowana konstrukcja etniczna odzwierciedla sie w mnogosci jezykow, ktorymi posluguja sie

ludnosc kraju. Wkraczaja one w sklad czterech rodzin jezykowych: iranskiej (jezyki: paszto, dari, beludzi, nuristanski), tureckiej (uzbecki i turkmenski) i

hinduskiej (paszaj). Stan jezykow urzedowych maja paszto i dari.

Oficjalna wiara Afganistanu okazuje sie byc islam, ktory wyznaje 99% ogolu populacji (wyznanie sunnickie 84%, szyickie 14%). Wedlug szacunkow z

1998 Afganistan liczy w porzadku. 24, 8 min lokatorow. Blisko 80% ludnosci zamieszkuje obszary wiejskie i trudni sie glownie uprawa gleby i hodowla.

Duzy odsetek Afganczykow (ok. 15%) prowadzi koczowniczy lub polkoczowniczy tryb istnienia. Najwiekszymi odnosnie do liczby populacji miastami

panstwa sa: stoleczny Kabul (1400 tys. ), Kandahar (238 tys. ), Herat (187 tys. ), Mazar-i Szarif (128 tys. ), Dzalalabad (59 tys. ).

Spoleczenstwo Afganistanu odznacza sie ogromnym przyrostem naturalnym (2, 5%), co przy niskiej przecietnej dl. odbywania sie zycia (47 lat dla

mezczyzn, 46 lat dla kobiet) powoduje, ze w strukturze wiekowej duzy wklad maja osoby ponizej 15 roku istnienia (ok. 43%). Tylko w porzadku. 12%

lokatorow ma dojscie do ujec nieskazonej wody. Wskaznik analfabetyzmu wsrod populacji powyzej 15 roku istnienia jest bardzo wysoki jak i rowniez

wynosi 69%. Glownymi osrodkami uniwersyteckimi panstwa sa: Kabul i Mazar-i Szarif.

System gospodarczy Afganistanu opiera sie na rolnictwie. Prawie 58% terytorium panstwa zajmuja uzytki rolne (grunty orne 12%, a laki i pastwiska 46%).

Slabowite warunki glebowe i male opady sprawiaja, ze wieksza czesc pol musi byc sztucznie nawadniana. Najbardziej sprzyjajace warunki do rozwoju

rolnictwa panuja w dolinach rzek Harirud (spichlerz Afganistanu), Kabul, Helmand, Arganbad oraz w polnocnym Afganistanie. Uprawia sie przede

wszystkim zboza (pszenica, ryz, kukurydza, jeczmien), wsrod ktorych najwiekszy areal upraw przypada na pszenice (ok. 20% gruntow ornych). Wazna

funkcje odgrywaja tez uprawy bawelny w polnocnej czesci panstwa, cytrusow, winorosli i trzciny cukrowej (glownie okolice Dzalalabadu w dolinie Kabulu).

Afganistan jest ogolnoswiatowym potentatem w produkcji opium i jednym sposrod wiekszych wytworcow haszyszu. System gospodarczy zwierzeca niesie

hodowle owiec (14, dwoch mln. szt. ), oslow i mulow (2, 5 mln. szt. ), koz oraz bydla. W polnocnej czesci panstwa, na stokach gorskich, przewodzi sie

polkoczowniczy chow owiec karakulowych (4, 5 mln. szt. ) w celu pozyskania cennych skor.

Sektor magazynowo-przemyslowy jest slabo rozwiniety (ok. 28, 5% PKB). Na terytorium kraju wychodza zloza wegla kamiennego, gazu ziemnego, rud

zelaza, rud metali niezelaznych, kamieni polszlachetnych, jednakze eksploatowane sa one tylko w niewielkim zakresie. Zaklady produkcyjne

zlokalizowane istnieja w wielu osrodkach przemyslowych (Kabul, Kunduz, Bagrami, Mazar-i Szarif, Kandahar, Pul-i Chumri) i wytwarzaja glownie artykuly

spozywcze, tekstylne i skorzane. Sektor energetyczny wytwarza 660 mln. kWh, z czego ok. 64, 8% ciepla pochodzi z elektrowni hydrologicznych.

Znaczna funkcje odgrywa rekodzielo (m. in. dywany z owczej welny, skory karakulowe).

Siec drogowa Afganistanu okazuje sie byc slabo rozwinieta i tworzy sie na nia 21 tys. km drog, z czego jedynie 2793 km ma nawierzchnie bitumiczna. W

Afganistanie nie istnieje linii kolejowych, a przewoz rzeczny gra niewielka funkcje (dl. zeglownych drog hydrologicznych - 1200 km). Komunikacje lotnicza

obsluguje 8 portow lotniczych zlokalizowanych w wiekszych miastach panstwa, w tym dwa lotniska internacjonalne: w Kabulu i Kandaharze.

Sposrod duzej liczby zabytkow zwiazanych z kultura na atencje zasluguja nade wszystko: pozostalosci wedlug okresie panowania Grekow (ruiny miast w

Balch kolko Mazar-i Szarif oraz blisko Kandaharu), zabytkowe budowle indyjskie (Bajman - gl. centrum buddyzmu w V i VI w., Dzalalabad - miasto przy

granicy z Pakistanem, wspolczesne centrum buddyzmu) jak i rowniez z okresu panstwa Ghanzawidow (ruiny palacow i zabudowan obronnych w Ghazni

na wsch. kraju) oraz konstrukcje z okresow pierwszego was (m. in. ruiny meczetu w Balch z VIII w., minaretu w Munari Jam z XII w. ). Do najcenniejszych

nalezy Blekitny Swiatynia muzulmanska w Mazar-i Szarif (XV w. ) z mauzoleum czwartego kalifa islamu a mianowicie Chazrati Ali, bedacy zamiarem

pielgrzymek muzulmanow.

W XII 1979 nadeszla radziecka interwencja wojskowa w Afganistanie, ktora to zapoczatkowala niekonczaca sie wojne www. Pomocy partyzantom

udzielaly: Stany Zjednoczone, was Europy Zachodniej oraz panstwa arabskie, zwlaszcza Arabia Saudyjska. Po 1985 nastapilo stopniowe ograniczanie

radzieckiej interwencji wojskowej, a w 1988 podpisano porozumienie o wycofaniu do 1989 wszelkich wojsk radzieckich z Afganistanu. W III 1996 Rabbani

i Hekmatjar podpisali system wojskowy zwrocony przeciwko talibom. W nastepstwie serii militarnych ofensyw, talibowie zajeli we IX 1996 Kabul jak i

rowniez utworzyli Rade Najwyzsza na prowadzeniu z Mul-lahem Mohammadem Rabbanim. Parlament przestal funkcjonowac, prezydent i premier zostali

zmuszeni do ucieczki na polnoc kraju. W trakcie 1997 talibowie opanowali 70% powierzchni panstwa, wprowadzajac na zajetym obrebie zasady was

wyznaniowego, opartego na regulach prawa muzulmanskiego, szari’atu. Kategorie kraju zmieniono na Muzulmanski Emirat Afganistanu. 11 wrzesnia

2001 talibowie pod kierownictwem Bin Ladena zorganizowali atak na AMERYCE gdzie zginelo 5000 jednostek. Swiat byl wstrzasniety takimi

wydarzeniami. Amerykanie w odwecie najechali na Afganistan. Talibowie nie mieli szans. W 2003 Afganistan odzyskal niepodleglosc. Do obecnie nie

ujeto Bin Ladena. Amerykanie utworzyli rzad. Aktualnie Afganistan okazuje sie byc niepodlegla republika.

SPIS DZIEDZINY

Arabia Saudyjska

ARABIA SAUDYJSKA lezy w Azji Poludniowo-Zachodniej, na Polwyspie Arabskim. Dotyka z Jordania, Irakiem, Kuwejtem, Katarem, Zjednoczonymi

Emiratami Arabskimi, Omanem, Jemenem. Od wschodu Arabie Saudyjska oblewaja wody Zatoki Perskiej (610 km), a od momentu zachodu Morza

Czerwonego (1800 km).

Arabia Saudyjska zaprzata ok. 80% pow. Polwyspu Arabskiego. Najlepsza gora to Sauda 3132 m n. p. m. Wnetrze polwyspu stanowi plaskowyz zwany

Nadzd. Od polnocy, wschodu jak i rowniez poludnia otoczony jest poprzez pustynie: Wysoki i Mikry Nefud, Dahna oraz najbardziej liczna z tych propozycji

Ar-Rub al-Chali. Nad Zatoka Perska rozciaga sie nadbrzezna nizina Al-Ahsa, z obfitymi zlozami ropy naftowej.

Pod wiekszosci terenie kraju dominuje klimat zwrotnikowy suchy, oraz we wnetrzu a mianowicie wybitnie suchy. Roczne kwoty opadow oscyluja w

granicach w granicach 20-70 mm, natomiast deszcze odgrywaja charakter epizodyczny, a na niektorych obszarach (np. na Ar-Rub al-Chali) nie sa

zamieszczane w ogole. Temperatura najcieplejszego miesiaca dochodza do 30-35C, oraz najchlodniejszego a mianowicie do 15-25C. Wiosna jak i

rowniez latem wieje goracy jak i rowniez bardzo suchy wiatr chammam, ktory powoduje burze piaskowe i pylowe. Specyficznymi warunkami

klimatycznymi odznaczaja sie niziny nadmorskie, w ktorym miejscu stale dominuje wysoka temperatura, duza wilgotnosc wzgledna powietrza

(dochodzaca do 85% powyzej Morzem Czerwonym) oraz nieduze opady, odrzucic przekraczajace 100 mm.

W Arabii Saudyjskiej nie ma porzadnych rzek, duzo jest z kolei suchych dolin (wadi, zwanymi tez uedami), wykorzystywanych poprzez wode w trakcie

epizodycznie powstajacych sie deszczy. Wowczas zamieniaja sie one w rwace rzeki. Najogromniejsza z tych propozycji jest Wadi ar-Rima, o dlugosci w

porzadku. 900 km. Budowa geologiczna calego polwyspu sprzyja powstawaniu podziemnych pojemnikow wod, ktore warunkuja rozwoj oaz.

Blisko 98% pow. kraju zaprzata uboga flora polpustynna jak i rowniez pustynna. Pod obszarach o wyzszych opadach oraz w dnach wadi spotyka sie

krzewiaste zarosla jak i rowniez ostre trawy (tamaryszek, traganek, saksaul, akacja). Siedliskami bujnej roslinnosci istnieja jedynie oazy, wystepujace

blisko zrodel jak i rowniez studni. Kraj zamieszkuja liczne gatunki kopytnych (gazele, antylopy) i gryzoni (np. susel, skoczek). Pochodzace z gadow widuje

sie najczesciej jaszczurki (np. waran szary, gekony). Wzdluz obu wybrzezy ciagna sie rafy koralowe, ktore sa schronieniem wielu typow ryb, natomiast

rafa w Zatoce Perskiej, ze wzgledu na zauwazalne zanieczyszczenie odpadami ropy naftowej, jest w znacznym stopniu zdegradowana. Opiece scislej

ulega 3% nawierzchni kraju. Jedynym parkiem narodowym jest Asir 450 tys. ha.

Zdecydowana wiekszosc populacji kraju stanowia Arabowie (ok. 90%), z czego 73% to Saudyjczycy, a pozostali to Jemenczycy oraz inni ludzie imigranci

zarobkowi. Religia panstwowa jest muzulmanizm, a posrod jego wyznawcow dominuja sunnici. Jezykiem urzedowym jest arabski. Gestosc zaludnienia 9

osob/km2 nalezy do najnizszych na kontynencie, przy czym obywatele osiadla koncentruje sie w oazach a takze miastach polozonych wzdluz wybrzezy.

Do najwiekszych miast naleza: Ar-Rijad (1800 tys. mieszk. ), Dzudda (1500 tys. mieszk. ), Mekka (630 tys. ), At-Taif (410 tys. ) oraz Medyna (400 tys. ).

Znaczna czesc spoleczenstwa to koczownicy. Wzrost naturalny okazuje sie byc wysoki jak i rowniez wynosi trzy, 3%. Pod 100 dziewczyn przypada az

124 facetow. Srednia rozciaglosc zycia kosztuje 70 wielu lat. Blisko polowa mieszkancow odrzucic ukonczyla 15 lat, oraz odsetek analfabetow wsrod

internautow powyzej 15 roku istnienia wynosi 37%.

Dzieki korzystania z i eksportowi ropy naftowej Arabia Saudyjska nalezy do krajow zamoznych. Rolnictwo, ktore przyjmuje 5% populacji, dostarcza w

porzadku. 6% zalety PKB. Wielu gruntow ornych, ktore absorbuja 2% nawierzchni, znajduje sie w poludniowo - zachodniej czesci panstwa (Al-Hidzaz,

Asir). Poza tym uprawy skupiaja sie w oazach oraz na sztucznie nawadnianych obszarach polpustynnych i pustynnych. Uprawia sie zboza, glownie

pszenice, jeczmien, kukurydze, warzywa (glownie pomidory, ziemniaki, melony), palme daktylowa, drzewa cytrusowe oraz winorosl. Ponad polowa

powierzchni panstwa zajmuja pastwiska, a w hodowli zwierzakow dominuje chow owiec, koz, wielbladow, a takze drobiu. Rocznie z lowisk przybrzeznych

kupuje sie mniej wiecej 50 tys. t ryb.

Podstawa wytworczosci jest eksploatacja i przetworstwo ropy naftowej, ktorej zapasy szacuje sie na 261, 5 mld barylek, jakie mozliwosci stanowi 1/4

rezerw swiatowych. W sumie rope naftowa jak i rowniez gaz ziemny wydobywa sie z 77 pol, rozlozonych pomiedzy Ar-Rijadem a wybrzezem Zatoki

Perskiej oraz na jej szelfie (w tym najwieksze zakres naftowe na swiecie - Al-Ghawar). Poza tym w kraju wydobywa sie gaz ziemny oraz tynk i nieduze

ilosci zlota. Elektrownie przyznaja rocznie 95 mld kWh energii elektrycznej, z czego wieksza czesc pochodzi z elektrowni cieplnych, opalanych ropa

naftowa jak i rowniez gazem ziemnym. Na bazie importowanych surowcow rozwinely sie tez inne galezie przemyslu: chemiczny (farmaceutyczny,

produkcja nawozow sztucznych), elektromaszynowy, meblarski. Najwiekszym osrodkiem przemyslowym okazuje sie byc Ar-Rijad. Rozne zlokalizowane

istnieja na wybrzezu Zatoki Perskiej (Ad-Damman, Ras Tannura, Burkan) oraz Morza Czerwonego (Dzudda, Medyna, Janbu al-Bahr). Coraz to

wiekszego sensu w gospodarce nabieraja prace (41% PKB), a Arabia Saudyjska staje sie jednym z glownych centrow bankowych w obszarze.

Na internet transportowa tworzy sie 162 tys. km drog, z czego 70 tys. dysponuje utwardzona nawierzchnie, oraz 1390 km linii kolejowej. Bardzo dobrze

rozwinieta okazuje sie byc komunikacja lotnicza, a na terytorium kraju funkcjonuje 70 lotnisk i ladowisk o utwardzonej nawierzchni. Internacjonalne porty

aeronautyczne znajduja sie w Ar-Rijadzie (King Khalit), Dzuddzie (King Abdulaziz) oraz Dhahran. Do glownych portow morskich naleza Ras Tannura

powyzej Zatoka Perska oraz Dzudda i Janbu al-Bahr powyzej Morzem Czerwonym. Laczna rozciaglosc rurociagow kosztuje 8750 km, z czego 6400 km

przypada na transport precyzyjnej ropy naftowej, 150 km na przewoz jej przetworow, a 2200 km to gazociagi. Arabia Saudyjska okazuje sie byc krajem z

trudem dostepnym dla turystow (nie wydaje sie wiz w celach turystycznych). Obcokrajowcy moga odwiedzac ten kraj podrozujac w celach sluzbowych (na

zaproszenie strony saudyjskiej) lub odbywajac pielgrzymke do swietych miast islamu: Mekki i Medyny (jedynie wyznawcy islamu). W celu pielgrzymow

publikowane sa specjalistyczne wizy hadzdz i umrah (przyjazdy patnikow w okresie hadzdz sa limitowane - na 1000 muzulmanow w danym panstwa

przypada 1-a wiza), ktore zezwalaja na tygodniowy pobyt w obszarze trzech miast: Dzuddy, Mekki i Medyny.

Mekka, polozone w zach. czesci panstwa miasto, jest jednym z dwoch najswietszych miejsc islamu (miejsce narodzin proroka Mahometa) i stanowi

glowny plan haddzu (pielgrzymki) - poszczegolnego z kanonow islamu. Peregrynacja obejmuje tzw. Al-Haram, oznacza to Mine, rownine Arafat,

kosztowny procesyjne: z Miny do Mekki a takze miedzy wzgorzami As-Safa jak i rowniez Al-Marwa, punktu modlitw jak i rowniez noclegow pielgrzymow

Al-Muzdalifa, Wysoki Meczet z Al-Kaba (monumentalny relikwiarz ustawiony na dziedzincu meczetu, w narozniku jakiego znajduje sie Hadzar al-Asad a

mianowicie Czarny Kamien bedacy najbardziej liczna swietoscia islamu). Medyna to miasto na polnocy od momentu Mekki, nastepne ze swietych miejsc

islamu. Cel pielgrzymek stanowia: swiatynia muzulmanska z grobowcami Mahometa jak i rowniez jego corki Fatimy a takze Wielki Swiatynia

muzulmanska. Atrakcyjne turystycznie, aczkolwiek niedostepne dla podroznych zagranicznych, istnieja takze: stolica kraju Ar-Rijad.

Arabia Saudyjska jest dziedziczna monarchia konstytucyjna (ustawa zblizona do konstytucji, oparta na szari'acie, zostala zadekretowana poprzez krola w

1992). Pod jej czele stoi krol (od 1992 Fahd Ibn Abd al-Aziz), do ktorego trzeba najwyzsza wladza ustawodawcza, wykonawcza i sadownicza; jest

mezczyzna tez przywodca religijnym. Organ doradczy to 60-osobowa Wskazowka Konsultacyjna, tzw. Szura. Organ wladzy wykonawczej stanowi rzad,

ktoremu przewodzi krol. Dzialalnosc partii politycznych jest zakazana.

SPIS DZIEDZINY

Bahrajn

BAHRAJN to panstwo wyspiarskie polozone w Azji Poludniowo-Zachodniej, w srodkowej fragmentu Zatoki Perskiej, 24 km od brzegow Arabii Saudyjskiej.

Obejmuje ekipe 33 wysepek o lacznej pow. 707 km2, posrod ktorych odroznia sie wyspa Al-Bahrajn (572 km2), stanowiaca 81% terenie kraju. Pozostale

wieksze wyspy to: Al-Muharrak, Sitra, Umm an-Nasan. Calkowita dlugosc linii brzegowej kosztuje 161 km.

Otoczone rafami koralowymi wyspy sa wystajacymi ponad stopien morza wierzcholkami podmorskich grzbietow. Ich wielkosc jest najczesciej plaska,

pokryta roznej grubosci pokrywami lotnych piaskow. Zaledwie w centrum wyspy Al-Bahrajn znajduja sie wzniesienia siegajace ponad 100 m n. p. m.

(najwyzszy zenit Ad-Dukhan, znany jako potocznie Gora Smoka, wznosi sie na 134 m n. p. m. ). Bahrajn znajduje sie w strefie klimatu zwrotnikowego

pustynnego, calkiem suchego. Charakteryzuja go wielkie srednie amplitudy temperatury roczne (25C) oraz bardzo male opady.

Na wyspach nie istnieje stalej internecie rzecznej. W porze zimowej podczas opadow pojawiaja sie efemeryczne rzeki wykorzystujace plytkie, suche

doliny (uedy). Niewielki skrawek kraju absorbuja zasolone obreby bagienne. Bahrajn dysponuje znacznymi zasobami slodkiej wody zgromadzonej w

podziemnym zbiorniku artezyjskim. Pochodzaca wraz ze zrodel artezyjskich woda wykorzystywana jest glownie do picia oraz do nawadniania rejonow

rolniczych. Jednak ponad 60% zapotrzebowania na slodka h2o pokrywane okazuje sie byc poprzez odsalanie wody morskiej.

Niekorzystne normy klimatyczne jak i rowniez glebowe czynia, ze roslina tego regionu jest nieduzo roznorodna. Pustynna czesc porasta roslinnosc

sucholubna i halofity. W rejonach bogatych w zrodla artezyjskie rosna palmy daktylowe, figowce, migdalowce a takze cytrusy. Faune reprezentuja

nieliczne gatunki ssakow oraz wezy, a takze ptactwo gniezdzace sie glownie na niezamieszkanych wysepkach koralowych. W otaczajacych Bahrajn

wodach posrod raf koralowych zyje powyzej 200 typow ryb jak i rowniez skorupiakow. Sa one zagrozone wymarciem z racji duzego zakazenia wod Zatoki

Perskiej odpadami ropopochodnymi.

Wysepki zamieszkuje 616 tys. internautow (1998), glownie Arabowie, jacy stanowia 75% ogolu lokatorow kraju (Arabowie bahrajnscy 64%, ludnosc

arabska naplywowa 11%). Pozostale kilku to: Hindusi (16%), Pakistanczycy (5%) a takze Europejczycy jak i rowniez inni (4%). Pod wzgledem

wyznaniowym dominuja muzulmanie (85%), posrod ktorych 60% to szyici, a 25% - wyznawcy odlamu sunnickiego. Inne religie (glownie swiat

chrzescijanski, hinduizm, judaizm) wyznaje w porzadku. 15% mieszkancowrezydentow. Jezykiem urzedowym jest arabski, jednakze w powszechnym

uzytkowaniu znajduje sie takze angielski. Umiarkowana gestosc zaludnienia Bahrajnu kosztuje 871 osob/km2. Ludnosc ogniskuje sie glownie w

miejscowosciach (91%). Najogromniejszym osrodkiem miejskim jest Al-Manama (148 tys. ), ktora to obok opcji stolecznych posiada takze funkcje

centrum handlowego i kulturalnego kraju. Duza liczba mieszkancow metropolii stanowia imigranci, co powoduje, iz dysponuje ona kosmopolityczny

charakter. Pozostale wieksze osrodka miejskiego to: Al-Muharrak (79 tys. ), Ar-Rifa (50 tys. ), Dzidd Hafs (45 tys. ) oraz Sitra. Obszary wiejskie

zamieszkuje 9% ludnosci. W rolnictwie pracuje 5% osob w wieku produkcyjnym, w przemysle 25%, oraz w galezi uslug 70%. Stopa bezrobocia wynosi w

porzadku. 16%.

Spoleczenstwo Bahrajnu okazuje sie byc stosunkowo mlode. Odznacza sie wysokim przyrostem naturalnym, ktory w 1998 wynosil powyzej 1, 9%. Ponad

30% ludnosci odrzucic przekroczylo 15 roku istnienia. Przecietna rozciaglosc zycia kosztuje 75 wielu lat. Mieszkancy Bahrajnu objeci istnieja bezplatna

piecza zdrowotna, ktora to odznacza sie wysokim poziomem uslug lekarskich. Bezplatna okazuje sie byc rowniez wyksztalcenie realizowana w

3-etapowym cyklu nauczania. Jest to najstarszy uklad publicznej edukacji z wszelkich panstw rejonu Polwyspu Arabskiego (od 1932). Na poziomie

podstawowym (od 6 do 11 roku zycia) nauke podejmuje wieksza czesc obywateli, oraz na poziomie srednim (od 12 do 17 roku zycia) 40-50%.

Wyksztalcenie lepsze mozna zdobyc w czterech szkolach lepszych. Pomimo dobrze dzialajacego ukladu edukacji, w porzadku. 15% doroslych

mieszkancow panstwa nie potrafi pisac oraz czytac.

System gospodarczy Bahrajnu opiera sie na przemysle wydobywczym jak i rowniez przetworczym (38% wartosci PKB) oraz dobrze rozwinietym galezi

uslug, zwlaszcza bankowych (61% PKB). Rolnictwo, bedace na pol XX w. podstawa wytworczosci, pelni dzisiaj marginalna funkcje i sporzadza ok. 1 %

PKB. Zajmuje to siano obecnie obszary polozone w polnocnej fragmentu wyspy Al-Bahrajn oraz na wyspie Nabi Salah, w ktorym miejscu wystepuja

stosowane do nawadniania liczne zrodla slodkiej wody. Glowna roslina uprawna okazuje sie byc nadal palma daktylowa, aczkolwiek od lat 80. areal do

niej upraw ulegl znacznemu zmniejszeniu. Zwiekszyl sie natomiast obreb upraw drzew owocowych (cytrusy, figowce, migdalowce, granaty) a takze

warzyw (pomidory, ogorki). System gospodarczy zwierzeca ukierunkowana jest na hodowle owiec (29 tys. szt. ), koz (17 tys. szt. ), bydla (16 tys. szt. )

oraz drobiu. Niewielka funkcje odgrywa rybolowstwo. Polawia sie rocznie w porzadku. 9 tys. t ryb i skorupiakow.

Glownymi surowcami mineralnymi panstwa sa odkryte w 1932 przez Standard Oil Company of California (Socal) ropa naftowa jak i rowniez gaz ziemny,

ktore wykorzystuje sie wraz ze zloz ladowych i podmorskich. W 1997 wydobyto 1, 97 mln ton ropy naftowej (38, 7 tys. barylek na dobe) a takze 5, 5 mld

m3 gazu ziemnego. Obecnie zapasy ropy naftowej sa na wyczerpaniu (calkowite wyczerpanie zloz tego surowca nastapi do 2005). Produkcja

przemyslowa petrochemiczny opiera sie w wiekszosci na importowanej rurociagami ropie naftowej (ponad 80% tego surowca, przetwarzanego w

najwiekszej rafinerii kraju w Sitrze, pochodzi z Arabii Saudyjskiej). Obok przemyslu petrochemicznego, ktory przetwarza rocznie w porzadku. 13 mln ton

ropy naftowej (rafinerie w Sitrze, Al-Manama, Awali), rozwinely sie takze: hutnictwo i przetworstwo aluminium, przemysl stoczniowy (stocznie remontowe

w Mina Salman i na wyspie Al-Azl) oraz sektor energetyczny (4, 4 mld kWh energii elektrycznej, 1995).

Bahrajn pelni funkcje glownie centrum uslugowego w rejonie Zatoki Perskiej. Swoje siedziby zlokalizowalo tam 29 bankow inwestycyjnych, 46

przedstawicielstw zagranicznych instytucji bankowych oraz mnostwo miedzynarodowych przedsiewziec (m. in.: linie lotnicze Gulf Air, kompania

ubezpieczeniowe Arab Insurance Group). W celu przyciagniecia inwestorow cudzoziemskich ustanowione zostaly liberalne kodeks celne jak i rowniez

podatkowe, oraz brak ograniczen w przeplywie kapitalu.

Wysepki dysponuja dobrze rozwinieta siecia drog kolowych o lacznej dl. dwoch, 3 tys. km, w niniejszym ponad dwie stowki km autostrad. Komunikacje

pomiedzy wyspa Al-Bahrajn a Arabia Saudyjska umozliwia 25-km odcinek nadmorskiej autostrady. Polaczenie drogowe z Al-Bahrajn ma takze wyspa

Al-Muharrak, gdzie zlokalizowany jest glowny port lotniczy kraju. Lotnisko to zawiaduje pasem startowym o rozciaglosc 3660 km, ktory umozliwia

ladowanie najwiekszych jednostek napowietrznych. Samoloty regionalnego towarzystwa lotniczego Gulf Air odbywaja loty do wiekszej czesci krajow

Zatoki Perskiej. Komunikacje morska gwarantuja porty w Al-Manama, Mina Salman a takze Sitrze. Port w Sitrze, zlokalizowany nieopodal rafinerii,

wyspecjalizowany jest w wysylce ropy naftowej. Posrod nielicznych zabytkow na atencje zasluguja: ruiny portugalskich fortow na wyspach Al-Bahrajn

(Qal'at al-Bahrain) i Al-Muharrak (Abu Mahir z XVI w. jak i rowniez Qal'at Arad), wykopaliska swiatyni boga Endi z III tysiaclecia p. n. e. Duza atrakcje

stanowia takze: nowoczesne Muzeum Narodowe (m. in.: bogate zbiory kaligrafii arabskich), swiatynia muzulmanska Al-Fatih jak i rowniez rezerwat

przyrody Al-Areen. Paliwa zatoki Al-Bahrajn sa plytkie i uniemozliwiaja kapiel morska (w pasie do 0, 5 km od krawedzi bardzo wielokrotnie nie

przekraczaja 50 cm glebokosci). W ten sposob wzdluz piaszczystych plaz istnieje wiele centrow z basenami. Na poczatku 2004 roku oddano do uzytku

jeden z najnowoczesniejszych torow wyscigowych. Rozgrywane sa na nim eliminacje swiatowych mistrzostw F1.

Bahrajn jest monarchia konstytucyjna, na prowadzeniu ktorej stoi emir z rodu Al-Chalifa (od 1999 funkcje ta sprawuje Sheikh Hamad ibn 'Isa Al-Chalifa).

Zgodnie z konstytucja z 1973 wladza ustawodawcza nalezy do jednoizbowego Zgromadzenia Narodowego, w sklad ktorego wkraczaja czlonkowie

gabinetu oraz trzydziestu deputowanych, wylanianych w typach powszechnych na 4-letnia kadencje. Jednak wedlug kryzysie rzadowym w 1975 emir

rozwiazal Zgromadzenie Narodowe i odrzucic zarzadzil nowych wyborow. W 1993 powolano natomiast do zycia Rade Konsultacyjna, liczaca 40

przedstawicieli, posiadajaca wylacznie kompetencje doradcze. Posuniecie to doprowadzilo do ostrych demonstracji antyrzadowych w latach 1994 i 1995,

zakonczonych fala aresztowan. Wladze wykonawcza sprawuje rzad na prowadzeniu z premierem (od 1971 Sheikh Chalifa ibn Sulman Al-Chalifa).

Dzialalnosc partii politycznych jest zakazana.

SPIS DZIEDZINY

Irak

IRAK lezy w zach. fragmentu Azji. Obszar kraju kosztuje 438 317. Od polnocy Irak graniczy z Turcja, od wschodu z Iranem, na poludni z Kuwejtem i

Arabia Saudyjska, oraz na zachodzie z Jordania i Syria. Irak dysponuje bardzo ograniczony dostep do Zatoki Perskiej, dlugosc linii brzegowej kosztuje

jedynie 58 km. Wielu granic zostala okreslona po drodze porozumien miedzy Francja jak i rowniez Wielka Brytania, ktore zarzadzaly tymi terytoriami. Od

momentu otrzymania niepodleglosci mnostwo panstw kwestionowalo ustalone poprzednio granice, jakie mozliwosci wywolalo liczne konflikty zbrojne.

Pozostaloscia takowego nierozstrzygnietego sporu jest strefa neutralna o pow. 7, 5 tys. km2 na granicy iracko-saudyjskiej administrowana wespol przez

te panstwa.

Gory Kurdystanskie, znajdujace sie czescia wiekszego lancucha gorskiego obejmujacego pasma Taurus jak i rowniez Zagros. Znakomity szczyt panstwa,

Buz Dagh (Hazarost) uzyskuje wys. 3612 m n. p. m. Na poludnie od linii pogorzy ciagnie sie Mezopotamia zajmujaca az 35% nawierzchni kraju. Wydziela

sie w jej obrebie Mezopotamie Gorna, czyli Al-Dzazire, majaca koloryt plaskiej wyzyny oraz Mezopotamie Dolna, tj. Nizine Mezopotamii, bedaca obszerna

rownina odwadniana przez Tygrys i Eufrat. Ostatnim duzym regionem geograficznym jest pasek pustyn jak i rowniez polpustyn na poludniu jak i rowniez

zachodzie panstwa.

Klimat Iraku klasyfikuje sie jako podzwrotnikowy suchy jak i rowniez goracy. Charakteryzuje sie on wystepowaniem dwoch dokladnie zaznaczonych por

roku. Cieple i suche lata trwaja od czerwca do pazdziernika. Krotsze, mokre i zimne zimy odzwierciedlaja wplyw powietrza znad Morza Srodziemnego.

Widoczne sa takze wplywy kolorytutonu kontynentalnego znad Azji Srodkowej. Wielkosci opadow sa bardzo zroznicowane regionalnie. Na poludniu i

poludniowym zachodzie siegaja ok. 75-100 mm na rok. Na terenie pogorzy oscyluja w granicach od 380 do 600 mm jak i rowniez dochodza do 1300 mm

w najlepszych partiach wzniesien. Lato okazuje sie byc praktycznie bezdeszczowe. Srednie miesieczne temperatury powietrza na obszarach gorskich

oscyluja w granicach od 0C w zimie do 25C w lecie. Pod pozostalym terenie oscyluja miedzy 11 C w styczniu a 35C w lipcu.

Siec rzeczna Iraku okazuje sie byc rozwinieta nierownomiernie. Najwieksze rzeki to Tygrys (1950 km dlugosci, z czego 1418 km w Iraku) a takze Eufrat

(2300 km dlugosci, z czego 1233 km w Iraku). Obie rzeki ok. 190 km poprzednio ujsciem wiaza sie tworzac Szatt al-Arab, uchodzacy do Zatoki Perskiej.

Najdotkliwsze jeziora to: As-Sarsar (2710 km2), Razzaza (1850 km2) i Al-Hab-banijja (430 km2). Na Nizinie Mezopotamii sa liczne rozlewiska bedace

pozostaloscia starych lagun morskich. Ich laczna wielkosc przekracza 5000 km2. Charakteryzuje sie ona jednakze znacznymi wahaniami sezonowymi

zwiazanymi z wielkosciami opadow. Najdotkliwsze z tych propozycji Haur al-Hammar, osiaga maks. pow. 2800 km2. Irak rozbudowuje takze siec

sztucznych zbiornikow hydrologicznych pelniacych role retencyjne jak i rowniez hydroenergetyczne; zgromadzone w owych zbiornikach zapasy wody

uzytkuje sie tez do nawadniania gruntow.

Pokrywa glebowa wykazuje duze zroznicowanie regionalne. Najzyzniejsze gleby aluwialne (mady) pokrywaja Nizine Mezopotamska. W fragmentu

zachodniej zwykle sa ubogie, piaszczyste gleby pustyn.

Obszary gorskie jak i rowniez pogorza porastaja lasy debowo-topolowe z dodatkiem wierzby, leszczyny, sosen alpejskich, tamaryszkow jak i rowniez

jalowcow. Pod obszarach stepowych pogorzy jak i rowniez wyzynnej fragmentu Mezopotamii sa zamieszczane platany a takze duze liczbie krzewow jak i

rowniez roslinnosci zielnej (dziewanna, milek, rosiczka). Nizinne tereny Mezopotamii porastaja gaje palmy daktylowej oraz oleandry, mimozy jak i rowniez

akacje. W celu obszarow bagien i rozlewisk charakterystyczne istnieja rozne typy sitowia, trzcin oraz papirusy. Zachodnia, pustynna czesc panstwa

porasta uboga roslinnosc.

Charakterystyczni przedstawiciele otoczenia zwierzecego to: daniel mezopotamski, gazela arabska, a w gorach niedzwiedzie i kozice. Faune

drapieznikow reprezentuja: hiena pregowana, szakal zlocisty a takze wilk. Obfity jest takze swiat stworzen natury wodnych. Rozlewiska w poludniowo –

zachodniej czesci panstwa zamieszkuja: bociany, flamingi, pelikany i burchany. Obszary pustynne to imperium gadow. Wychodza tu typy takie jak: waran,

zmija rogata, kobra. Mnogie sa takze skorpiony jak i rowniez duze jadowite pajaki zwane czarna wdowa.

Obecnie kraj zamieszkuje 21, 7 min mieszkancow. W strukturze etnicznej dominuja Arabowie (78% ogolu ludnosci). Jedyna znaczaca mniejszoscia

etniczna istnieja Kurdowie. Liczebnosc spolecznosci kurdyjskiej w Iraku szacuje sie na trzy, 5 mln, czyli w porzadku. 18% ogolu mieszkancow.

Zamieszkuja oni gorzyste regiony w polnocno – wschodniej fragmentu kraju, przy granicy z Turcja jak i rowniez Iranem, obejmujace muhafazy: Dahuk,

Irbil jak i rowniez As-Sulajmanija, tworzace tzw. Kurdyjski Region Autonomiczny. Pozostale kilku etniczne to: Turkmeni, Ormianie, Asyryjczycy. W Iraku

jezyczkiem urzedowym okazuje sie byc arabski a takze kurdyjski na terenach Kurdyjskiego Regionu Autonomicznego. Dominujacym wyznaniem jest

muzulmanizm (95% ogolu ludnosci). W jego obrebie liczebnie przewazaja szyici (62%) zamieszkujacy poludniowa i srodkowa czesc panstwa. Sunnici (ok.

33%) zamieszkuja glownie osrodka miejskiego oraz polnocna czesc panstwa (Kurdowie). Sa bogatsza jak i rowniez bardziej wplywowa grupa. Pozostale

5% przypada na wyznania starochrzescijanskie: Chaldejczykow i sabejczykow, oraz odmienne male kilku. Wraz z wzrostem industrializacji wieksza czesc

spoleczenstwa przeniosla sie do miast. Odsetek ludnosci miejskiej wynosi 75%. Wedlug minionego spisu z 1987 az 18 miast przekroczylo 100tys.

mieszkancow. Najnowsze szacunki wskazuja, ze najbardziej znaczne osrodki do jazdy po miesci to: Bagdad (4336 tys. mieszk. ), Mosul (669 tys. ),

Al-Basra (618 tys. ) oraz Irbil i Kirkuk, odpowiednio 486 i 419 tys. lokatorow.

Spoleczenstwo Iraku jest bardzo mlode, az 44, 1% nie przekroczylo 15. roku zycia. Jest to wynikiem utrzymujacego sie wysokiego przyrostu naturalnego

(3, 2%). Stosunkowo niewielki okazuje sie byc udzial internautow w stulecia powyzej 64 lat (3, 2%). Tlumaczy to lecz rowniez wysoki wzrost naturalny,

jednak takze krotkie przecietne trwanie zycia (66 lat). Zlozyla sie na tek krok: slabosc sluzby zdrowia, a takze trudna sytuacja socjalna bedaca efektem

ciagnacych sie w nieskonczonosc dzialan zbrojnych i sankcji nalozonych wedlug wojnie z Kuwejtem. Wskaznik analfabetyzmu nabiera 42% doroslych

obywateli.

Obszary zajete pod dzialalnosc rolnicza stanowia w porzadku. 22% pow. kraju, z czego 12% przypada na grunty orne, 1 procent na plantacje, a 9% na

uzytki zielone. Uprawe ziemi utrudniaja warunki klimatyczne oraz glebowe (duze zasolenie). Wiekszosc fundamentow ornych zajetych jest pod uprawe

zboza, glownie pszenicy i jeczmienia. Na obszarach nawadnianych uprawia sie takze ryz (270 tys. t). Duze znaczenie ma hodowla warzyw, w niniejszym

glownie: pomidorow (800 tys. t), arbuzow (450 tys. t), ogorkow (340 tys. t). Oprocz tego rowniez zbiera sie zauwazalne ilosci winogron (300 tys. t), daktyli

(550 tys. t) jak i rowniez pomaranczy (310 tys. t). W hodowli dominuje koczownicze pasterstwo. W ostatnich latach na skutek sankcji nalozonych na Irak

w duzym stopniu zmalal import zywnosci, jakie mozliwosci odbilo sie na wielkosci poglowia zwierzakow hodowlanych. Rynek lesny gra znikoma funkcje,

jako ze lasy zostaly w znacznym stopniu wyciete, dzis zajmuja one ok. 3% powierzchni panstwa. Pozyskuje sie z tych propozycji niewielkie liczbie tarcicy

a takze drewna opalowego. Podobna sytuacja zachodzi w momencie rybolowstwa. Dysponuje ono znaczenie glownie miejscowe, polowy odrzucic

przekraczaja 25 tys. t rocznie, z czego w porzadku. 2/3 pochodzi z lowisk slodkowodnych.

Produkcja przemyslowa wydobywczy okazuje sie byc najwazniejszym dzialem gospodarki Iraku. Wydobycie ropy naftowej jak i rowniez gazu ziemnego

odgrywa nadrzedna role w zapewnieniu zabiegow finansowych niezbednych do progresu gospodarczego. Najdotkliwsze pola naftowe znajduja sie w

okolicy Kirkuku. Pochodzi z nich w porzadku. 50% krajowego wydobycia. Pod poludni kluczowy jest obszar Al-Basry z polami Ar-Rumajla i Az-Zubajr,

oraz zlokalizowane na polnocy od tej dziewczyny Nahr Umar i Madznun. Po wojnie o Kuwejt i sankcjach nalozonych poprzez Rade Ochrony ONZ

odnalezienie spadlo, oraz eksport, ktory byl najwazniejszym dostarczycielem dewiz, zostal ograniczony do zbytu ropy jedynie na obicie potrzeb

pozywnych i socjalnych ludnosci w zakresie programu "Ropa za Zywnosc". Z roznych surowcow mineralnych wydobywa sie jeszcze: gaz ziemny, siarke

(250 tys. t), fosforyty (1mln t). Badania geologiczne potwierdzily takze wystepowanie rud zelaza a takze manganu, chromu i miedzi, jednakze odrzucic

podjeto przemyslowej eksploatacji ludzi zloz.

Produkcja przemyslowa przetworczy zdominowany jest poprzez przetworstwo ropy naftowej. Rafinerie znajduja sie w: Al-Daura pod Bagdadem,

Al-Basrze, Kirkuku, Chanakinie, Al-Hadisa jak i rowniez Bajdzi. Wytwarzanie benzyny wynosila w 1995 ok. trzy mln t, a paliwa napedowego 7 mln t.

Benzyna jak i rowniez olej napedowy jest bardzo tani w Iraku. Napelnienie pelnego baku w samochodzie kosztuje w porzadku. 1 dolara. Dobrze

rozwiniety jest takze przemysl cementowy (18 mln t), jakiego zaklady znajdowaly sie w: An-Nadzaf, Al-Basrze, Mosulu, Bagdadzie i As-Sulajmanijja.

Rozwinieto takze produkcje chemikaliow fosforowych przerabiajacych krajowe zapasy fosforytow a mianowicie zaklady w Al-Kaim przy granicy z Syria, a

takze azotowych w Al-Basrze jak i rowniez Bajdzi. Postepowi podlegaly tez inne galezie przemyslu, mozliwie inwestowania zabiegow uzyskanych wraz ze

sprzedazy ropy. W Iskandarija zlokalizowano zaklady produkujace ciezarowki i autobusy na licencji szwedzkiej. W Al-Musajib powstala fabryka traktorow,

a w Samarra ulokowano zaklady farmaceutyczne. W Al-Hindijja powstal wielki kompleks produkujacy wlokna sztuczne. W miare progresu przemyslu

permanentnie wzrastala produkcja energii elektrycznej, w 1995 osiagajac 29 mld kWh. Wielu energii pochodzila z elektrowni cieplnych opalanych gazem

ziemnym lub wytworami ropopochodnymi. Hydroelektrownie zlokalizowane istnieja na gorskich doplywach Tygrysu: Dukan (Maly Zab), Darban e-Khan

(Dijala). Sektor magazynowo-przemyslowy przezywa jednakze w ostatnich latach obszerne klopoty, jakie mozliwosci jest zlaczone z brakiem zabiegow na

odbudowe i unowoczesnienie zakladow, ktore ucierpialy w czasie wojny a takze pozniejszych bombardowan i konfliktow wewnetrznych. Powoduje to, iz

mozliwosci wytworcze krajowego przemyslu sa wykorzystane jedynie w znikomej fragmentu.

Irak przeznaczal duze naklady finansowe na rozwoj internecie komunikacyjnej. Na koniec 1996 rozciaglosc sieci drogowej wynosila 47, 4 tys. km, z czego

w porzadku. 41 tys. km stanowily drogi utwardzone, ktore budowaly min. Lokalne firmy ogolnobudowlane. Siec kolejowa byla slabiej rozwinieta, o lacznej

dlugosci 2029 km, z czego 533 km stanowily losy waskotorowe. Komunikacja lotnicza wedlug wojnie w Zatoce Perskiej drastycznie zmalala. Wielkosc

przewozow pasazerskich spadla 10-krotnie. Wielu floty powietrznej odeslano poza nasz kraj. Najwazniejszymi portami lotniczymi obslugujacymi przewozy

internacjonalne byly: Bagdad, Al-Basra jak i rowniez Mosul. Najdotkliwsze znaczenie dla zeglugi morskiej mialy porty w Al-Basrze oraz nowo

wybudowany w Umm Kasr. Duze znaczenie dla przewozu ropy naftowej i do niej produktow znalazla siec rurociagow. Najwazniejsze z nich laczyly irackie

zaglebia naftowe z wybrzezami Morza Srodziemnego. Pewien z tych propozycji prowadzil poprzez Syrie jak i rowniez Liban do Trypolisu, oraz drugi do

tureckiego portu Yumurtahk.

Irak jest panstwem atrakcyjnym turystycznie dzieki nagromadzeniu znacznej wielkosci zabytkow (ok. 10 tys. ), bedacych sladem istnienia na tym terenie

licznych cywilizacji (sumeryjskiej, asyryjskiej, babilonskiej, greckiej, rzymskiej jak i rowniez arabskiej). Aczkolwiek z powodu sprawy politycznej w

niniejszym rejonie ilosc turystow cudzoziemskich odwiedzajacych Irak jest niewielka. Do najciekawszych sladow cywilizacji sumeryjskiej trzeba zaliczyc

polozone w pd. czesci panstwa ruiny miast: Uruk (4 tys. wielu lat p. n. e. ), Ur (3 tys. wielu lat p. n. e., swistki zikkuratu swiatyni boga Ksiezyca w ksztalcie

tarasowej piramidy), Kisz, Lagasz i Nippur. Okres asyryjski pozostawil zabytkowe budowle na polnocy kraju. Do dzis mialy sie w owa strone slady: Niniwy

(stolica Asyrii w XI w. p. n. e., zrekonstruowane mury obronne), Nimrudu (trzecia stolica panstwa asyryjskiego od X w. p. n. e.; slady swiatyn,

pomieszczenia naokolo centralnego dziedzinca, plaskorzezby na scianach sal palacowych), Aszur i Chorsabad. Natomiast z okresu cywilizacji

babilonskiej pochodza ruiny Babilonu z okresow Nabuchodonozora II (VII-VI w. p. n. e., swistki murow, swiatyni bogini Isztar, statua lwa babilonskiego z

bazaltu, kosztowna procesyjna) lezace prawie 100 km na pd. od momentu Bagdadu. Do najbardziej swietnych obiektow cywilizacji hellenskiej jak i

rowniez rzymskiej naleza ruiny Seleucji - metropolii Aleksandra Duzego (w sasiedztwie Bagdadu), amfiteatr w Babilonie oraz Hatra (dwa pierscienie

murow obronnych, zespol swiatyn, z ktorych najwazniejsza poswiecona jest bogu Slonca). Najdotkliwsze wplywy w architekturze Iraku pozostawil glob

islamu (od VII w. ). Mnogie zabytki islamskie znajduja sie na terytorium calego was, a najbardziej liczna ich koncentracja odznaczaja sie: Bagdad, Mosul i

Al-Basra. Godnymi poznawania obiektami z czasow wczesnego kalifatu istnieja m. in.: Palac Abbasydow, meczety Mirdzan i kalifow w Bagdadzie, zamek

Al-Uchajdir, Wielki Swiatynia muzulmanska Piatkowy Al-Dzami ze slynnym spiralnym minaretem z IX w. w Samarze, most Abbasydow w Zachu jak i

rowniez meczet w Al-Kufie z IX w., a z czasow kolejnych (po najazdach mongolskich a mianowicie XII jak i rowniez XIV w. ) m. in. szyickie meczety

Al-Hajdarijja w An-Nadzaf (domniemany grob czwartego kalifa islamu Alego), Al-Husajnijja w Karbali, Al-Kazi-mijja w Badgadzie i Al-Askoriah w Samarze.

Spotkac mozemy rowniez zabytkowe budowle zwiazane z chrzescijanstwem. Posrod nich na uwage zasluguja: kosciol Sw. Jerzego w Mosulu, klasztor

Sw. Mateusza, katedra ormiansko-prawoslawna z XVII w. w Bagdadzie. Pod wzgledem przyrodniczym w stopniu daleko idacym atrakcyjna czastka kraju

stanowia gory Kurdystanu, w rzezbie ktorych zaznaczaja sie liczne kaniony jak i rowniez wodospady (np. kanion Spilik, wodospady: Kali Ali Bak, Siba

kolko Akry). Osobliwoscia jest takze jezioro asfaltowe w poblizu Hit. Na terytorium terazniejszego Iraku, w Mezopotamii, rozwijaly sie bardzo stare ze

swietnych w historii ludzkosci cywilizacji.

W 1968 wladze na drodze zamachu stanu objela partia Baas. W 1973 faktycznym przywodca kraju stal sie Saddam Husajn, ktory w 1979 mianowal sie

prezydentem. W czasie rzadow Husajna Irak zmienil sie w totalitarne panstwo, bezwzglednie zwalczajace przejawy wszelkiej opozycji, m. in. odzywajacy

na polnocy kraju gest narodowowyzwolenczy Kurdow. Jeszcze w 1990 Wskazowka Bezpieczenstwa ONZ wprowadzila zakaz importu irackiej ropy

naftowej oraz nalozyla embargo na handel z tym panstwem, a iracki przemysl zbrojeniowy objeto zakazem badan jadrowych i poddano stalej kontroli

miedzynarodowej. Konsekwencje te zostaly przedluzone do 1994. Wskutek ciaglych zatargow z rzadem irackim odmawiajacym wspolpracy jak i rowniez

utrudniajacym kierowanie na swoim terenie misji inspektorom ONZ, doszlo w grudniu 1998 do zbombardowania Iraku poprzez lotnictwo Stanow

Zjednoczonych i panstw sprzymierzonych, jakiego celem bylo zniszczenie irackiego potencjalu wojskowego. USA uznalo Irak zbyt kraj terrorystyczny.

USA w 2003 najechalo na Irak i wyzwolilo Irakijczykow spod wladzy Husajna. Do obecnie nie utworzono jeszcze w Iraku rzadu. Na razie wladze sprawuje

ONZ. Amerykanie jak i rowniez inne panstwa w tym kontyngent Polski pragna utrzymac apartament w Iraku.

SPIS DZIEDZINY

Iran

IRAN to najludniejsze i nastepne po Arabii Saudyjskiej odnosnie do obszaru panstwo w obszarze Zatoki Perskiej. Terytorium panstwa liczace 1648 tys.

km2 rozciaga sie od Wyzyny Armenskiej jak i rowniez Morza Kaspijskiego na polnoc po zatoki Perska jak i rowniez Osmanska a takze Morze Arabskie na

poludniu. Od wschodu graniczy z Afganistanem jak i rowniez Pakistanem, od momentu zachodu z Irakiem jak i rowniez Turcja, oraz od polnocy z

Armenia, Azerbejdzanem jak i rowniez Turkmenistanem.

Iran jest panstwem w wiekszosci wyzynnym i gorzystym. Polnocno a mianowicie zachodnia czastka zajmuje Wyzyna Armenska, oraz srodkowa a

mianowicie Wyzyna Iranska. Dla rzezby tych wyzyn charakterystyczne istnieja obszerne kotliny. W fragmentu centralnej lezy slone jezioro Urmia.

Najdotkliwsze pustynie to: Wielka Pustynia Slona (Daszte Kawir) jak i rowniez pustynia Daszte Lut (Lota). W fragmentu zachodniej przewazaja wyzynne

plaskowyze oraz pasma Gor Srodkowoiranskich (wygasly wulkan Hazaran 4419 m n. p. m. ). Na dlugosci zachodnich granic panstwa biegna gory Zagros.

Na polnoc wzdluz wybrzezy Morza Kaspijskiego ciagnie sie pasmo Elburs z najwyzszym szczytem panstwa – wulkanem Demawend (5604 m n. p. m. ).

Na dlugosci wschodnich granic panstwa truchta pasmo wzniesien Wschodnio Iranskich z najwyzszym masywem -Taftan (4041 m n. p. m. ). Obszary

nizinne rozciagaja sie w postaci waskich nizin nadbrzeznych wzdluz poludniowych wybrzezy Morza Kaspijskiego a takze wybrzezy Zatoki Perskiej jak i

rowniez ciesniny Ormuz. Cale terenie kraju okazuje sie byc obszarem mocno sejsmicznym. Ostatnie silne trzesienie ziemi nawiedzilo ten kraj w lutym

2004 roku.

Iran znajduje sie w strefie klimatu zwrotnikowego kontynentalnego. Charakteryzuje sie mezczyzna duzymi amplitudami temperatur, siegajacymi we

wnetrzu Wyzyny Iranskiej 55C, niskimi sumami opadow a takze silnymi wiatrami, zwlaszcza w czesci zachodniej wieja one w okresie lata osiagajac

szybkosci do 160 km/ h, a unoszony przez odrzucic olbrzymie liczbie piasku jak i rowniez pylu maja mozliwosc miec niszczaca sile.

Internet rzeczna Iranu jest slabo rozwinieta. Najdotkliwsze rzeki panstwa to: Araks, Atrak jak i rowniez Kezel Ozan uchodzace do Morza Kaspijskiego

oraz: Karche, Karun, Zohre i Mond wpadajace do Zatoki Perskiej. Glowne srodladowe zbiorniki wodne to w przewazajacej liczbie slone jeziora o bardzo

zmiennym sezonowym poziomie wody (Urmia, Namak, Hamun-e Helmand). Wiaze sie to z sezonowoscia opadow powodujaca gwaltowne zmniejszanie

sie wielkosc jezior w porze jalowej. Wiele z nich wysycha calkowicie, przeksztalcajac sie w solniska.

Pokrywa glebowa panstwa jest slabo rozwinieta. W dominujacej ilosci stanowia ja nieurodzajne gleby pustyn rozwiniete pod roslinnoscia stepowa jak i

rowniez polpustynna a takze gleby slone. Poludniowo a mianowicie wschodnia czastka Niziny Mezopotamii pokrywaja gleby aluwialne (mady), sa one

jednak w znacznej fragmentu podmokle jak i rowniez zabagnione.

Szate roslinna Iranu stanowi glownie roslinnosc stepowa i polpustynna, co okazuje sie byc zdeterminowane liczba opadow jak i rowniez pokrywa

glebowa, a takze rzezba terenu. Formacje lesne sa zamieszczane na polnocnych stokach Elbursu (buki, wiazy, graby jak i rowniez jesiony) a takze w

gorach Zagros (deby, klony, orzechy). Na podmoklych terenach Niziny Mezopotamii wychodza liczne typy sitowia, trzcin, papirusy, oraz w obszarach

suchszych gaje palm daktylowych.

Faune Iranu reprezentuja zwlaszcza gatunki stepowo-pustynne. Zyja w tym miejscu gazele dzerjan i arabska, onager, oraz z drapieznikow: szakal

zlocisty, hiena pregowana, ratel jak i rowniez korsak. Liczny jest takze swiat wezy, w tym jadowitych wezy, w stylu zmija lewantynska i kobra indyjska. W

polnocno a mianowicie zachodniej fragmentu kraju widuje sie jelenie, rysie i niedzwiedzie brunatne. Nizine Mezopotamii zasiedlaja liczne typy ptakow

hydrologicznych i brodzacych oraz coraz to rzadsze daniele mezopotamskie. Obszary objete dbaloscia wynosza 83 tys. km2, co stanowi 5, 1% pow.

panstwa.

Obszar Iranu byl stanowiskiem scierania sie kultur centralnej i poludniowej Azji wraz ze swiatem srodziemnomorskim i arabskim, co wiazalo sie tez z

wielkimi przemieszczeniami populacji. Wyksztalcone tak dzisiejsze spoleczenstwo Iranu okazuje sie byc mieszanka duzej liczby ras jak i rowniez

narodowosci. Konstruuja sie na nie zarowno duze mniejszosci narodowe, jakim sposobem upominajacy sie o osobiste panstwo Kurdowie (8% ogolu

ludnosci) badz Azerowie (20%), ale tez niezbyt liczne grupy etniczno - rasowe, takie jak: Lurowie, Bachtiarowie, Gilanie, Mazandaranie, Beludzowie i

Arabowie. Najliczniejsza grupka pozostaja nadal Persowie (51%). W organizacji wyznaniowej Iranu zdecydowanie dominuja (99%) muzulmanie, z czego

90% to szyici, oraz jedynie w porzadku. 9% a mianowicie sunnici (Kurdowie, Turkmeni jak i rowniez Arabowie). Pozostala czesc stanowia chrzescijanie,

wyznawcy judaizmu a takze zoroastryzmu.

Wzrost naturalny nadal utrzymuje sie na poziomie dwoch, 5%. Wynikiem tego okazuje sie byc mloda konstrukcja wiekowa spoleczenstwa, w ktorej az 43,

3% stanowia osoby ponizej 15. roku istnienia, a jedynie 4, 1% populacji przekroczylo 64. dwanascie miesiecy zycia. Odsetek ludnosci miejskiej 60, 0%

(1975 -1998). Glowne osrodka miejskiego to: Teheran (6836 tys. ), Meszhed (1887 tys. ), Isfahan (1266 tys. ), Tebriz (1191 tys. ) jak i rowniez Sziraz

(1053 tys. ).

W miare postepujacego rozwoju ekonomicznego podniesiono stopien opieki medycznej i przecietna dlugosc istnienia wydluzyla sie do 68 lat. Poprawie

ulegl takze poziom edukacji dzieki powszechnemu obowiazkowi uczeszczania do uczelni podstawowej a takze rozwojowi szkolnictwa sredniego jak i

rowniez wyzszego. Wskaznik analfabetyzmu powiodlo sie zredukowac do 28% internautow w stulecia powyzej 15 lat. kraj notowal ujemny srednioroczny

wspolczynnik wzrostu PKB (-0, 1 %). W strukturze wytworzenia PKB rolnictwo ma szesnascie, 4% wkladu, przemysl a mianowicie 18, 9%, a prace 64,

7%, natomiast w strukturze zatrudnienia nadal zachowuje sie wysoki udzial sektora rolnego (23%), podczas gdy w przemysle jak i rowniez uslugach

pracuje odpowiednio 31 i 46% ogolu dzialajacych.

Rolnictwo Iranu ma bardzo trudne normy rozwoju. Wychodzi to glownie z niedostatku wody oraz slabych gleb. Zaledwie na Nizinie Poludniowokaspijskiej

mozliwa jest hodowla bez nawodnien. Pozostala czastka gruntow rolniczych wymaga nawodnien, do ktorych uzytkuje sie h2o gromadzona w zbiornikach

zaporowych. W 1986 istnialo 17 takich pojemnikow nawadniajacych obreb 871 tys. ha. Do samego konca lat 90. planowano ukonczyc konstrukcje 46

pozostalych tam, jakie mozliwosci mialo powiekszyc zasoby wody. Grunty orne i plantacje zajmuja 18, 5 min ha, oznacza to niewiele powyzej 11%

powszechnej powierzchni panstwa. Z flor roslinnych zbozowych uprawia sie glownie: pszenice (11, 2 min t), jeczmien (3, 5 min t) i ryz (2, dwoch min t). Z

flor roslinnych przemyslowych robi sie zauwazalne ilosci burakow cukrowych (6 min t) i trzciny cukrowej (2 min t) oraz bawelny i tytoniu. Wazna funkcje

odgrywa takze produkcja warzyw (melony, pomidory, arbuzy) jak i rowniez owocow (figi, daktyle, cytrusy). Obszar uzytkow zielonych zaprzata blisko 27%

pow. panstwa. Najwazniejsze znaczenie ma chow owiec (50 min szt. ) jak i rowniez koz (25 min szt. ). Pod mniejsza skale hoduje sie rowniez rogacizna,

konie, muly i wielblady. Istotne znaczenie w produkcji zywnosci dysponuje rowniez rybolowstwo. Laczne polowy wynosily w 1995 powyzej 368 t, z czego

31, 8% pochodzilo z wod srodladowych. Bardzo wazna, glownie zwazywszy na eksport, okazuje sie byc produkcja kawioru jesiotrowego wynoszaca ok.

120 t (1995). Obszary zalesione stanowia jedynie 7% nawierzchni kraju. Najdotkliwsze tereny lesne znajduja sie na obszarze przykaspijskim oraz w

gorach Zagros. W 1995 pozyskano 7463 tys. m5 drewna, z czego 2561 tys. m stanowilo drewno opalowe.

Najistotniejsze surowce mineralne kraju to ropa naftowa i gaz ziemny. Najdotkliwsze zloza ropy znajduja sie na pogorzu jak i rowniez w gorach Zagros

(92% krajowego wydobycia). Pozostala czastka eksploatuje sie z dna Zatoki Perskiej. Gaz ziemny pozyskuje sie ze zloz polozonych powyzej Zatoka

Perska kolo Bandar Abbas a takze na poludniu od Szirazu i w okolicach Kom na poludnie od Teheranu. Wydobycie ropy naftowej osiagnelo wielkosc 186,

5 mln t (1997) i zblizylo sie do poziomu z 1970 (191 mln t). Udowodnione zapasy ropy naftowej szacuje sie na 12, 74 mld t, jakie mozliwosci stanowi w

porzadku. 9% rezerw tego surowca na Bezposrednim Wschodzie jak i rowniez przy aktualnym poziomie wydobycia powinno wystarczyc na w porzadku.

70 wielu lat. Najwieksze rafinerie znajduja sie w: Abadanie (20 min t), Isfahanie (13, 2 min t), Teheranie (11, dwoch min t) i Araku (7, 5 min t). Wydobycie

gazu ziemnego nabiera 50 mld m3 na rok i ostatnimi czasy calosc wydobycia zuzywana okazuje sie byc w kraju. Pochodzace z pozostalych materialow

mineralnych wydobywa sie nadal: wegiel kamienny (1 mln t), miedz (101, dwoch tys. t czystego metalu), rudy kamienia (4, 5 mln t czystego metalu), cynk

jak i rowniez olow (odpowiednio: 145, 1 i 15, 9 tys. t), chrom (37 tys. t), baryt (150 tys. t) jak i rowniez magnezyt (40 tys. t). Wiekszosc warsztatow

przemyslowych umiejscowiona jest w duzych miejscowosciach (Teheranie, Tebrizie, Isfahanie, Meszhedzie, Kermanie jak i rowniez Szi-razie). Iran

posiada dobrze rozwiniety przemysl petrochemiczny, hutniczy, maszynowy, oraz z typowych galezi: wlokienniczy i spozywczy. Produkcja energii

elektrycznej opiera sie glownie na ropie naftowej jak i rowniez gazie ziemnym - z tych zrodel pochodzilo 80, 6% z 79, 5 mld kWh wyprodukowanej ciepla.

Siec drogowa Iranu dysponuje laczna rozciaglosc 162 tys. km, z czego jedynie 81 tys. km stanowia drogi utwardzone. Dlugosc linii kolejowych kosztuje

7286 km, a jedynie 146 km jest zelektryfikowane. Glowne porty morskie to: Abadan, Buszahr, Bandar-e Chomejni i Chark nad Zatoka Perska a takze

Bandar Abbas w ciesninie Ormuz. Najistotniejsze porty powyzej Morzem Kaspijskim to: Bandar-e Anzali jak i rowniez Bandar-e Torkaman. Iran ma 178

lotnisk, z czego 110 dysponuje utwardzone pasy startowe, oraz jedynie dwadziescia obsluguje pewne polaczenia. Najistotniejsze lotniska o znaczeniu

internacjonalnym znajduja sie blisko Teheranu w Abadanie jak i rowniez Isfahanie. Bardzo wazna role w systemie transportowym kraju pelnia takze

rurociagi do przesylania ropy, do niej produktow a takze gazu ziemnego. Dlugosc ropociagow wynosi 5900 km, gazociagow 4550 km, a rurociagow do

przesylania produktow naftowych - 3900 km.

Iran jest panstwem bardzo interesujacym pod wzgledem krajoznawczym. Sklada sie na to zarowno duze zroznicowanie srodowiska przyrodniczego, jak i

szczytnej rangi atuty kulturowe znajdujace sie odzwierciedleniem bogatych dziejow tego obszaru. Posrod wielu zabytkowych obiektow na uwage

zasluguja polozone w okolicach wzniesien Zagros ruiny starozytnych stolic Persji: Pasargady i Persepolis. W pierwszej z tych propozycji zachowaly sie m.

in.: palac jak i rowniez mauzoleum Cyrusa, ruiny zoroastryjskiej swiatyni, oraz w odrebnej: palace krola Dariusza, przejscie Kserksesa, Sala Stu Kolumn,

mauzolea jak i rowniez grobowce a takze ruiny ogrodow. Cenne istnieja rowniez cele pochodzace z okresow pozniejszych dynastii perskich, ktore

znajduja sie m. in. w Szirazie (twierdza Karima Chana z XVIII w. ), Isfahanie (Palac Czterdziestu Kolumn), Teheranie (palac szacha Golestan). Istotna

role w architekturze jak i rowniez sztuce odegrala religia islamska. Z tego powodu mnostwo ze rozmieszczonych tam pomieszczen nie jest

udostepnianych turystom (np. grobowiec Fatimy - corki Mahometa w Kom). Rownie cenne cele sa m. in. w: Teheranie (mauzoleum ajatollaha

Chomej-niego), Szirazie (meczety: Atik z replika Kaaby z IX w., Wakil z XVII w., mauzoleum Hazrat-e Mir z XII w. ), Isfahanie (meczet piatkowy z IX w.,

meczety: imama z XVII w., szejka Loftollaha jak i rowniez Ali Kapu). Duze nagromadzenie zabytkow, zroznicowanie etniczne, typowa kultura Orientu

przejawiajaca sie we wszelkich dziedzinach istnienia (bazary), oraz roznorodne krajobrazy stanowia podstawe do progresu turystyki poznawczej i

wypoczynkowej. Szczegolnie pociagajace jest wybrzeze Morza Kaspijskiego odznaczajace sie klimatem zblizonym do srodziemnomorskiego.

Zlokalizowane istnieja tam kurorty morskie: Bandar-e Aznali, Ramsar, Amol, Bandar-e Torkaman.

Iran jest republika, w ktorej najlepsza wladze a takze autorytet ma przywodca religijno-polityczny, bedacy wysoce utytulowanym teologiem muzulmanskim

(od 1989 Sayyed Ali Hoseini-Chamenei). Glowa was jest prezydent (od 1997 Sayyed Mohammad Chatami), wybierany na 4-letnia kadencje w glosowaniu

powszednim. Wladze ustawodawcza sprawuje jednoizbowe Muzulmanskie Zgromadzenie Konsultatywne, liczace 270 przedstawicieli (w tym 5 pracownik

mniejszosci religijnych), wybieranych na 4 lata w typach powszechnych. Ponad przestrzeganiem prawa islamu (szari'atu) czuwa 12-osobowa Rada

Straznikow Rewolucji Islamskiej. Wladza wykonawcza spoczywa w rekach rzadu, na czele z prezydentem.

KATALOG TRESCI

Izrael

IZRAEL usytuowany jest w poludniowym a mianowicie zachodzie Azji, pomiedzy Morzem Srodziemnym, tektonicznym Rowem Jordanu i Morza Martwego

a takze Polwyspem Mojzesza (z dostepem do Morza Czerwonego). Pod polnocnym wschodzie znajduja sie okupowane od 1967 Wzgorza Golan

(syryjskie), na poludniowym zachodzie Strefa Gazy, a na wschodzie tzw. Zachodni Koniuszek Jordanu (dwa ostatnie obszary wchodza krok po kroku w

sklad Autonomii Palestynskiej). Kraj charakteryzuje sie uksztaltowaniem wyzynno-gorskim. Rowniny sa nad Morzem Srodziemnym a takze w dolinie

Jordanu. Najwazniejszym punktem Ziemi swietej jest wapienny Meron (1208 m n. p. m. ) w Gorach Galilejskich, najnizszym natomiast (399 m p. p. m. )

zwierciadlo wod Morza Martwego. Kraj znajduje sie w strefie sejsmicznej.

Klimatycznie obszar Ziemi swietej zaliczany okazuje sie byc do srodziemnomorskiego, a tej pd. czastka do zwrotnikowego regionu zwiezlych pustyn.

Roczne sumy opadow maleja z pn. na pd. a mianowicie od w porzadku. 1000 (1100 mm w gorach) do ok. 50 mm. Duze zroznicowanie wykazuja tez

amplitudy temperatury lata istnieja gorace jak i rowniez suche (srednio 33C, nizsze temp. w gorach), oraz zimy gorace (sr. 16C, w gorach ok. 10C,

sporadycznie ukazuje sie snieg).

Glowna rzeka jest Jordan, ktory wynika z Antylibanu i uzywajac row tektoniczny plynie poprzez slodkie Jezioro Tyberiadzkie (zwane tez Galilejskim lub

Genezaret) do Morza Martwego. Do stalych rzek zalicza sie tez: Jarmuk, Jarkon (w czesci), Hadere, Kiszon i in. Po opadach woda wypelniaja sie na

krotko liczne suche doliny. Za sprawa Izrael poprowadzono siec akweduktow, z ktorych najdluzszy jednoczy Jezioro Tyberiadzkie (pow. 164 km2) z

rolniczymi oazami pustynnej wyzyny Negew a takze stworzono uklad zbiornikow retencyjnych. Zasoby wod podziemnych Ziemi swietej, skupione w

wyzynnej jak i rowniez gorskiej fragmentu, sa w stanie zakryc cale zapotrzebowanie kraju, jednak wzrasta ich zanieczyszczenie. Do nawodnien uzytkuje

sie, wedlug odsoleniu.

Rzeczywistosc roslinny okazuje sie byc zroznicowany jak i rowniez mocno przeksztalcony. Nadmorskie jak i rowniez polozone w dolinie Jordanu rowniny,

pokryte zyznymi glebami, wykorzystywane istnieja rolniczo (m. in. rozlegle sady). Pustynna czesc panstwa cechuje sie ubostwem flory reprezentowanej

poprzez kolczaste suche krzewy jak i rowniez kepy traw. Wytrzebione debowe lasy, zastapily zarosla typu makii. W centralnej fragmentu kraju narasta

roslinnosc polpustynna i stepowa. Wspolczesnie wiedzione sa zalesienia. Ubogi okazuje sie byc swiat zwierzakow, zwl. na obszarach pustynnych, gdzie

widuje sie gl. rozmaite gatunki wezy i gryzoni. W gorach i na stepach wychodza kozly, koziorozce, gazele a takze karakale jak i rowniez hieny. Za sprawa

teren Ziemi swietej przebiegaja szlaki migracji stworzen natury, stad ich duze gama, szczegolnie w okresach wiosennych i jesiennych (m. in. bociany,

drozdy, pliszki, kukulki, jaskolki). Dbaloscia w randze rezerwatu objete zostaly m. in. obszerne tereny gorskie i dol suchej niziny Wadi al-Araba (ryft

Jordanu), a w randze parku narodowego obreb Gor Galilejskich.

Wspolczesny Izrael tworza obie gl. kilku ludnosci: naplywowi Zydzi (obecnie 82% tej mieszk., w niniejszym 62% urodzonych juz w Izraelu) a takze

spolecznosc palestynska - jeszcze kiedys dominujaca za zakupach grupowych obszarze, oraz obecnie stanowiaca 17% populacji (niespelna 1 mln osob).

81% lokatorow Izraela konstruuja bowiem wyznawcy judaizmu (36% swiatowej zbiorowosci). Muzulmanie (gl. sunnici) stanowia mniejszosc (14%),

zaledwie 3% spoleczenstwa to chrzescijanie, oraz 2% druzowie. Jezykami urzedowymi sa hebrajski i arabski, ale uzywaniu pozostaja tez jezyki krajow

pochodzenia imigrantow. Izrael odznacza sie ogromnym stopniem zurbanizowania (91 procent ludnosci miejskiej). Osadnictwo ogniskuje sie w pn.

fragmentu kraju (gl. wybrzeze), w ktorym miejscu w 5 okregach administracyjnych (34, 3% pow. kraju) zamieszkuje 86% spoleczenstwa. Umiarkowana

gestosc zaludnienia siega w tym miejscu 650 osob/km2 (w Okregu Poludniowym nieznacznie przekracza 55 osob/km2), znajduja sie tu tez 3 najbardziej

znaczne osrodki do jazdy po miesci: Jerozolima (602 tys. mieszk. ), Tel Awiw-Jaffa (353 tys., zespol miejski 1, 95 mln) i Hajfa (256 tys., OM -471 tys. ),

ktore kumuluja w swych aglomeracjach nieomal 60% miejskiej ludnosci panstwa. Dodac trzeba, iz w liczbie 5, 64 min Izraelczykow ujmuje sie osadnikow

zydowskich na obszarach okupowanych: Strefie Gazy (ok. szesc tys. osob), Wschodniej Izraelu (1 76 tys. ), na Zachodnim Brzegu Jordanu(166 tys. )

oraz Wzgorzach Golan (ok. 19 tys. w 1998).

Przyrost naturalny w Izraelu wynosi 1, 4%. Wynoszaca az 78 lat przecietna dl. odbywania sie zycia, istnieja zasluga rozwinietego systemu kurateli.

Spoleczenstwo chodzi z fazy mlodosci do dojrzalosci demograficznej (28, 2% ludnosci odrzucic przekroczylo 15. roku istnienia, a kolejne 61, 9% liczy

15-64 lata). Wydaje sie byc dobrze wyksztalcone (tylko 5% wskaznik analfabetyzmu).

Gospodarka Ziemi swietej jest jedna z najpomyslniej rozwinietych jak i rowniez najefektywniejszych na swiecie. Cechuje ja takze nowatorstwo rozwiazan

organizacyjnych, technologiczne zaawansowanie produkcji a takze wysoki wklad sektora panstwowego i spoldzielczego w organizacji wlasnosci. Rynek

rolniczy sporzadza zaledwie 2% PKB (2% ogolu zatrudnionych), jest jednakze waznym szczegolem gospodarki panstwa. W zakresie struktury produkcji

nadzwyczajna role pelnia tzw. kibuce - kolektywne gospodarstwa rolne dzialajace na gruntach was, jak i moszawy - spoldzielnie produkcyjne rolnikow

indywidualnych, ktore dostarczaja lacznie ponad 75% produkcji rolnej (takze pare procent produkcji przemyslu). Sprawnosc rolnictwa okazuje sie byc

bardzo wielka, a dzieki poniesionym nakladom inwestycyjnym od momentu 1948 powyzej 2, 5-krotnie wzrosla pow. gruntow uprawnych, w tym powyzej

szesciokrotnie nawadnianych. Glowne obszary rolnicze znajduja sie na wybrzezu, w Galilei oraz oazach wyzyny Negew. Uprawia sie przede wszystkim

cytrusy cytrusowe: pomarancze, grejpfruty (po ok. czterysta tys. t rocznie), mandarynki, cytryny, jablka, awokado, brzoskwinie, banany, oliwki, winorosl,

warzywa (gl. pomidory i ogorki), ziemniaki, bawelne, orzeszki ziemne oraz pszenice i jeczmien. Poza zbozami Izrael uzyskal samowystarczalnosc w

zakresie produkcji rolnej. Jej dopelnienie stanowi pasterska hodowla owiec i koz oraz armerski chow bydla (410 tys. szt. ) i drobiu (27 min szt. ), a takze

polowy (6, 7 tys. t w 1996), dla ktorych gl. bazami sa Hajfa i Akka. 17% PKB wytwarza przemysl, gl. przetworczy. Gornictwo okazuje sie byc slabo

rozwiniete ze wzgledu na mala baze surowcowa. Na wyzsza skale wykorzystuje sie surowce chemiczne: sole potasowe, bromowe i kamienne nad

Morzem Martwym a takze fosforyty na wyzynie Negew, poza tym nieduze ilosci magnezytow, rud miedzi, ropy naftowej i gazu ziemnego. Na potrzeby

przemyslu mineralnego funkcjonuja kamieniolomy marmuru jak i rowniez gipsow. W przemysle chemicznym dominuje produkcja nawozow sztucznych,

tworzyw jak i rowniez wlokien syntetycznych oraz farmaceutykow. W Hajfie i Aszdod znajduja sie rowniez rafinerie. Wielce rozwiniety okazuje sie byc

przemysl elektromaszynowy, zwl. produkcja sprzetu wojskowego, lotniczego, komputerow i robotow przemyslowych, systemow sterowania, aparatury

medycznej jak i rowniez in. Surowcow hutniczych przyznaja stalownie w Akce jak i rowniez Hajfie. Zasadnicze znaczenie dysponuje tez przemysl

wlokienniczy jak i rowniez odziezowy a takze spozywczy (tluszczowy, owocowo- warzywniczy, miesny jak i rowniez mleczarski). W drugiej polowie XX w.

Izrael stal sie poza tym jednym wraz ze swiatowych centrow ciecia jak i rowniez szlifierstwa brylantow (gl. Hajfa i Tel Awiw). Zapotrzebowanie

energetyczne pokrywa krajowa produkcja energii (28 mld kWh w 1996), pochodzaca gl. z elektrowni naftowych. Blisko polowy potencjalu przemyslowego

panstwa skupiaja aglomeracje Hajfy jak i rowniez Tel Awiwu-Jaffy.

W przewozie wewnetrznym jak i rowniez powiazaniach z sasiednimi krajami decydujaca funkcje odgrywa internet wysokiej jakosci drog (15464 km

utwardzonych szlakow w 1997), uzupelniana poprzez 610 km polaczen kolejowych i 1087 km rurociagow. Transport morski (23 statki, 855, 5 tys. DWT)

obsluguja srodziemnomorskie porty: Aszdod, Aszkelon, Hadera, Hajfa, Tel Awiw-Jaffa jak i rowniez lezacy powyzej Morzem Czerwonym Eljat.

Najdotkliwsze porty aeronautyczne dzialaja w Tel Awiwie (lotnisko Ben Guriona) jak i rowniez Jerozolimie.

Na temat atrakcyjnosci krajoznawczej Izraela decyduja zarowno roznorodna przeszlosc historyczna kraju, ktorej slady mozna spotkac prawie na calym

terenie panstwa, a takze liczne punktu kultu religijnego, bedace zamiarem pielgrzymek wyznawcow trzech najwiekszych monoteistycznych wiary swiata:

judaizmu, chrzescijanstwa jak i rowniez islamu.

Najbardziej waznym osrodkiem krajoznawczym jest Jerozolima, lezaca we wsch. fragmentu kraju, na terenach okupowanych przez Izrael (miasto dzieli

sie na czesc arabska - wsch. i zydowska - zach. ). Znajduje sie tu najwiecej miejsc kultu religijnego (swiete miasto dla Zydow, chrzescijan i muzulmanow).

Jej zabytkowa czesc (Stare Miasto) otoczona murem z XVI w. tworzy scisle zwarta zabudowa z waskimi, kretymi uliczkami. Z mnogich miejsc kultu na

atencje zasluguja: swiatynia muzulmanska Kubbat as-Sachra z VII w. (zw. meczetem Omara), ktory skonstruowany zostal na miejscu dawnej swiatyni

Salomona (miejsce to jest uznawane za swiete zarowno poprzez Zydow, a takze muzulmanow), swiatynia muzulmanska Al-Aksa, Sciana Placzu

(pozostalosci zach. muru Swiatyni Jerozolimskiej zburzonej poprzez Rzymian w 70 r. n. e. ) a mianowicie swiete polozenie Zydow, Bazylika Sw. Grobu na

wzniesieniu Golgota (z XII w., przebudowana w XIX w. ), Wieczernik na gorze Syjon z XIV w. (miejsce to uznane okazuje sie byc za 1-wsza siedzibe

Kosciola, msze swiete odprawiane istnieja tam od momentu czasow apostolskich) oraz Via Dolorosa (trakt Drogi Krzyzowej). Poza murami Starego

Miasta wznosi sie Gora Oliwna zwiazana z zyciem Chrystusa, w obrebie ktorej znajduja sie: Zlocista Brama, Kosciol Wniebowziecia, Sanktuarium

Wniebowstapienia. Zamyslem pielgrzymek istnieja: Betlejem (miejsce narodzin Chrystusa - Sanktuarium z Bazylika Narodzenia Panskiego z IV, VI jak i

rowniez XII w., liczne katedry i koscioly) i Emaus (miejsce Lamania Chleba a mianowicie wykopaliska). Rownie istotnym odcinkiem dla wyznawcow

chrzescijanstwa okazuje sie byc pn. czastka kraju (biblijna Galilea). Sa tam fundamentalne osrodki legendarne: Nazaret (miejsce zwiastowania jak i

rowniez mlodzienczych wielu lat Chrystusa Bazylika Zwiastowania, liczne klasztory), Kana Galilejska (kosciol franciszkanow, wykopaliska

archeologiczne), gora Tabor (ruiny twierdzy saracenskiej oraz mnogich obiektow chrzescijanskich), pozostalosci Magdali, Tabigi, Kafarnaum, Korozainu

jak i rowniez Betsaidy powyzej Jeziorem Tyberiadzkim (biblijne Zatrzesienie Galilejskie). Pod uwage zasluguja takze: Tyberiada (wazny srodowisko

judaizmu, odpady murow obronnych, warownia krzyzowcow, meczety, synagogi, uzdrowisko z wodami mineralnymi), Safed (swiete miasto judaizmu z

synagoga Ha-Ari, ruiny zamku templariuszy), Bet Szean (nazywany poprzez talmudystow "brama raju", liczne wykopaliska archeologiczne z okresu od IV

tys. p. n. e. do VII w. n. e. ). W pasie nadmorskim funkcjonuje wiele miast, ktorych poczatki zwiazane istnieja z okresem panowania Fenicjan lub Rzymian

(m. in.: Akka a mianowicie mury do jazdy po miesci, cytadela, Hajfa - mury obronne, twierdza, sanktuarium bahaistow, liczne parki bedace symbolem

miasta, Aszdod - swiatynia bozka Filistynow Dagona, Aszkelon - wykopaliska z okresow Heroda I). Wiele z nich dzis to fundamentalne miejscowosci

wypoczynkowe nad Morzem Srodziemnym (np. Aszkelon, Hajfa, Natanja). Najbardziej waznym miastem obszaru jest stoleczna aglomeracja Tel

Awiw-Jaffa. W jej architekturze dominuja dzisiejsze budynki.

Panstwo Izrael okazuje sie byc republika, ktora to nie ma konstytucji, do niej ewentualne zawartosci sa bowiem powodem znacznych sporow miedzy

odlamami laickimi i religijnymi spoleczenstwa. Glowka panstwa okazuje sie byc prezydent (od 2000 Mosze Kacaw) wybierany na 5-letnia kadencje

poprzez parlament. Wladze ustawodawcza sprawuje jednoizbowy Kneset, liczacy 120 czlonkow, wybieranych na czterech lata w glosowaniu

powszednim. Wladza wykonawcza spoczywa w reku odpowiedzialnego przed Knesetem rzadu, na prowadzeniu ktorego stoi premier (od 1999 Ehud

Barak), wybierany na 4-letnia kadencje w glosowaniu powszednim sposrod przedstawicieli Knesetu, zatwierdzany przez prezydenta.

SPIS DZIEDZINY

Autonomia Palestynska

Autonomia Palestynska zajmuje terytoria zamieszkane w przewadze poprzez Palestynczykow, zajete wczesniej poprzez Izrael. Przez porozumien

znajdujacych sie w 1994, ktore zapoczatkowalyproces przyznawania tym terenom niezaleznosci, w do niej sklad wkraczaja: Strefa Gazy (378 km2) oraz

Zachodni Brzeg Jordanu (5879 km2); oddziela gryzie waski pasek ziemi stosowny do Ziemi swietej. Strefa Gazy jest nadmorska rownina lezaca miedzy

wybrzezem Morza Srodziemnego a Izraelem, od pd. graniczaca z Egiptem. Ciagnie sie na dl. w porzadku. 45 km, a szer. w najszerszym miejscu

dochodzi do 8 km.

Terenie Zachodniego Krawedzi jest wybitniej urozmaicone topograficznie. Pd. zaprzata masyw Hebronu o wys. do 1000 m n. p. m. Na pn. od faceta

ciagna sie Gory Jerozolimskie srodkowa czastka tego terenie. Na pn. wznosza sie troche nizsze (600-800 m n. p. m. ) Wzgorza Samarii, ktorych centrum

stanowia gory Nabulus obnizajace sie ku pn. do 300-400 m n. p. m. na wzgorzach Dzanin. Czesc wsch. to prawdziwa dolina Jordanu i wybrzeza Morza

Martwego. Jest to dol tektoniczna dochodzaca w najnizszym miejscu do 399 m p. p. m.

Wielu terytorium Autonomii jest pod wplywem kolorytutonu srodziemnomorskiego, jedynie wsch. czastka Zachodniego Krawedzi, a zwl. dolina Jordanu,

ma atmosfera zwrotnikowy suchy. Srednie temp. roczne oscyluja w granicach od 10-16C w zimie do 28C w lecie; w dolinie Jordanu moga dojrzewac do

33C. Wielkosc opadow jest w znacznym stopniu uzalezniona od momentu uksztaltowania nawierzchni. We wsch. czesci dochodza one w najwyzszym

stopniu do dwie stowki mm na rok, a na obszarach wyzynnych i gorskich wahaja sie miedzy 600 oraz 800 mm. Siec rzeczna tworza gl. krotkie doplywy

Jordanu. W Strefie Gazy brak okazuje sie byc rzek porzadnych, istnieja jedynie dwie plytkie doliny odwadniane w czasie ogromnych ulew.

Pokrywa glebowa okazuje sie byc slabo wyksztalcona, powstala na plytkim, skalistym podlozu. Dominuja ubogie gleby brunatne a takze wytworzone na

podlozu weglanowym. Obszary ubozsze w h2o zajmuja gleby pustyn jak i rowniez polpustyn.

Roslinnosc stanowia zarosla typu makii (wawrzyny, mirty, oleandry). Pod terenach zwiezlych dominuja zbiorowiska typu frygana oraz flora stepowa jak i

rowniez polpustynna. Przedstawicielami fauny istnieja: gazela arabska, koziorozec nubijski, goralek abisynski, karakal, szakal zlocisty. Pod obszarach

polpustynnych bogaty okazuje sie byc swiat wezy, gl. wezy (zmija lewantynska) i jaszczurek (agam, kreglowek).

Liczba populacji wynosi 2786 tys. (1998); 35, 3% stanowia ludnosc Strefy Gazy. Dominuja Palestynczycy (84%). Mniejszosci to: Zydzi (6%), Jordanczycy

(3%) a takze Ormianie. Przewazajaca wiekszosc wyznaje islam (92%); jedna z mniejszosci wyznaniowych stanowia chrzescijanie skupieni gl. we wsch.

Jerozolimie jak i rowniez Ram Allah. Ponad pol. mieszkancow wyrasta w miejscowosciach (54%). Duze sa jednakze dysproporcje miedzy Strefa Gazy

(wskaznik urbanizacji siega w tym miejscu 80%), oraz Zachodnim Brzegiem (wskaznik urbanizacji 40%). Najdotkliwsze osrodki do jazdy po miesci to:

Gaza (273 tys. mieszk. ), Nabulus (130 tys. ), Hebron (121 tys. ).

Istnieje w tym miejscu wyrazne zroznicowanie miedzy Strefa Gazy oraz Zachodnim Brzegiem. Spoleczenstwo okazuje sie byc bardzo mlode, 47% to

osoby nizej 15. roku zycia (45% na Zachodnim Brzegu, 50, 2% w Strefie Gazy), 3, 5% ma 65 i wiecej lat. Przecietna dl. istnienia wynosi 68 lat. Obszerny

udzial najnizszej grupy wiekowej determinuje zauwazalne wydatki na oswiate. W ostatnich latach zapewniono wiekszej czesci dzieci dojscie do szkol, ale

posrod osob w wieku ponizej 15 wielu lat wskaznik analfabetyzmu wynosi nadal 31%.

Rolnictwo odgrywa wazna role w gospodarce panstwa wytwarzajac w porzadku. 16% PKB i zatrudniajac ok. 14% ogolu dzialajacych. W organizacji

uzytkowania gleby ponad 30% ogolu lak zajmuja grunty orne jak i rowniez plantacje, oraz kolejne 32% przypada na uzytki zielone. Blisko 90% gruntow

uprawnych znajduje sie na Zachodnim Krawedzi, z czego 7, 7% jest sztucznie nawadniane. Grunty uprawne w Strefie Gazy (ok. 10%) zajmuja 184, 1

km2, czyli 48, 7% do niej terytorium, natomiast udzial fundamentow sztucznie nawadnianych wynosi w tym miejscu az 63, 3%. Uprawiane sa gl. warzywa:

pomidory, kapusta, ogorki, kabaczki, dynie, melony a takze owoce: oliwki, pomarancze, brzoskwinie. Ze zboza najwieksze znaczenie maja: pszenica (28,

trzy tys. t— 1 997) i jeczmien (14, dwoch tys. t. ). Najistotniejsze zwierzeta hodowlane to owce (504, dziewiec tys. szt. -1997) jak i rowniez kozy (267, 1

tys. szt. ). Hodowla rozwinieta jest nade wszystko na Zachodnim Brzegu (93, 5% ogolu poglowia owiec i 92% koz), z czego najwiecej w dystryktach:

Hebron (odpowiednio: 34, 7% i 31, 6%) jak i rowniez Ram Allah (odpowiednio: jedenascie, 4% jak i rowniez 19, 5%).

Gospodarka palestynska jest w duzym stopniu uzalezniona od momentu Izraela, ktory nie tylko stanowi rynek zbytu, ale rowniez daje najecie duzej grupy

Palestynczykow. Wysokosc PKB przychodzi do trzy, 9 mld USD (1996). Struktura produkowania PKB przedstawiala sie nastepujaco: rolnictwo 13%,

przemysl 23%, uslugi 64%. Sektor magazynowo-przemyslowy zatrudnia w porzadku. 25% ogolu pracujacych. Znaczna ilosc Palestynczykow w stulecia

produkcyjnym wypatruje zatrudnienia lecz rowniez w sasiednim Izraelu, ale rowniez w innych panstwach arabskich Bliskiego Wschodu (Katarze, Kuwejcie

i Arabii Saudyjskiej). Najdotkliwsze znaczenie dysponuje przemysl wlokienniczy, odziezowy jak i rowniez spozywczy. Zazwyczaj dobrze rozwiniete jest

rekodzielo, a takze budownictwo.

Transport drogowy jest dobrze rozwiniety. Internet gl. drog wynosi 634 km, oraz razem z drogami regionalnymi 1120 km. Ilosc zarejestrowanych

samochodow osobowych wynosi w porzadku. 114 tys. szt. (1997) na Zachodnim Brzegu jak i rowniez 43, 5 tys. szt. (1996) w Strefie Gazy. W trakcie

negocjacji pokojowych kazde porty aeronautyczne na terytoriach palestynskich zostaly nieczynne. Poczatkowo Palestynskie Wyloty wykorzystywaly

lotnisko w Al-Arisz w Egipcie (ok. 50 km na pd. -zach od Obszary Gazy), latajac na trasie Al-Arisz Amman w Jordanii. Od listopada 1998 czynny jest

uniwersalny port lotniczy w pd. czesci Obszary Gazy kolko Rafah obslugujacy polaczenia z Ammanem. Gl. portem morskim pozostaje Gaza, jednakze

wskutek zniszczen wojennych oraz ograniczen narzuconych poprzez Izrael wielkosc przeladunkow okazuje sie byc ograniczona.

Zabytkowe budowle na terenie Autonomii Palestynskiej zwiazane istnieja z judaizmem, chrzescijanstwem, islamem oraz z wczesniejszymi kulturami

(natufska, kananejska). Najwiecej ich jest na Zachodnim Koniuszek Jordanu.

Ponad Morzem Srodziemnym do Autonomii Palestynskiej trzeba Gaza (centrum Strefy Gazy), miasto z czasow cywilizacji kananejskiej. W czasie

filistynskim pelnilo funkcje gl. siedziby was, a od momentu VII w. pozostawalo pod wplywami otoczenia islamskiego. Pochodzace z licznych zabytkow na

atencje zasluguja m. in.: swiatynia muzulmanska Haszima dziadka Mahometa, Sanktuarium Abu al-Azm wg kulturze miejsce pochowku Samsona.

Tymczasowa samorzadowa wladza palestynska utworzona zostala w VI11994 na terenach okupowanych przez Izrael, w okregach Jerycha jak i rowniez

Gazy. Powolano ja wskutek porozumienia izraelsko-palestynskiego zawartego w 1993 w Oslo, ktore stworzylo bazy do wycofania armii izraelskiej z lak

okupowanych (z Jerycha w V 1994) i przejecie kontroli powyzej tym obszarem przez policje palestynska. Wladza Autonomii rozciaga sie na caly zostaly

obszar okupowany, z do niej kompetencji wylaczone zostaly sprawy osadnikow zydowskich. W X 1994 wladze izraelskie zezwolily na stworzenie

administracji ds. zdrowia jak i rowniez zbierania datkow, a w dalszej kolejnosci rozszerzyly do niej kompetencje. W 1994 utworzono Rade Autonomii (rzad

palestynski). W typach powszechnych w styczniu 1996 Yasir Arafat uzyskal 88% glosow jak i rowniez stanal na prowadzeniu wladz Autonomii jako do niej

prezydent. Wielu miejsc w 80-osobowej Radzie Samorzadowej uzyskala partia Al-Fatah.

SPIS DZIEDZINY

Jordania

JORDANIA lezy w pd. -zach. Azji. Pod odcinku 26 km kraj posiada dojscie do Morza Czerwonego poprzez zatoke Akaba.

W uksztaltowaniu pionowym przewazaja obszary wyzynne i gorskie. Najwyzszym wzniesieniem jest Ramm (1754 m n. p. m. ) polozony w gorach Dza-bal

asz-Szara na zach. panstwa. Tu tez znajduje sie najnizszy punkt a mianowicie depresja Morza Martwego (399 m p. p. m. ). Pozostala czesc panstwa

zajmuje obszerny, pustynny plaskowyz (na pn. kamienisto a mianowicie zwirowa Pustynia Syryjska, na pd. pustynia piaszczysta), nachylony lagodnie ku

wsch. Kraj, a gl. jego wsch. czesc, wielokrotnie nawiedzaja trzesienia ziemi. Niemal cale terenie Jordanii znajduje sie w strefie klimatow zwrotnikowych

kontynentalnych zwiezlych. Wyjatkiem istnieja pn. -zach. krance, w ktorym miejscu klimat okazuje sie byc umiarkowany, kontynentalny. Wysokosc

opadow waha sie od 350 do 50 mm jak i rowniez mniej, oraz srednie temp. wynosza: w styczniu w porzadku. 15C (w gorach spadaja nawet do 0C), w

lipcu 30-35C (maks. do 50C na zach. ). Charakterystyczne istnieja ich wielkie dobowe amplitudy.

Poza Jordanem (dl. w porzadku. 130 km) i tej gl. doplywami spotyka sie jedynie rzeki cykliczne, splywajace ku wsch. Jedynym wiekszym akwenem

slodkowodnym okazuje sie byc sztuczny zbiornik King Talal na rzece Nahr az-Zarka (Jabbok), oraz slonym a mianowicie Morze Martwe. W

bezodplywowych obnizeniach na plaskowyzu wychodza zabagnienia.

Roslinnosc tworza m. in. zwiekszajace sie na pustynnych yermosolach suche kolczaste krzewy (saksaul pusty i czarny) oraz bylice, jasminy, platany, a

takze zmartwychwstanka, czuwaliczka jadalna i balsamowiec soczysty. Sporadycznie, na pn. zach. widuje sie lasy z sosna alepska i debem. Faune

reprezentuja gatunki pustynne i stepowe. Spotyka sie mnostwo gadow, jednak swiat stworzen natury i plazow jest ubogi. Sposrod wiekszych ssakow

wychodza: oryks arabski, szakal zlocisty, gazele jak i rowniez karakal. Bogactwo gatunkowe charakteryzuje Morze Czerwone, w przeciwienstwie do

Morza Martwego, w ktorym w zasadzie nie istnieje flory oraz fauny. Dbaloscia w randze parku narodowego objeto trzy cenne przyrodniczo i kulturowo

obszary, m. in. Petre i Wadi Rum.

Spoleczenstwo Jordanii jawi sie niemal jednorodne etnicznie a mianowicie 98% lokatorow stanowia Arabowie, a tylko 2% pozostale grupy

narodowosciowe, m. in. Czerkiesi, Kurdowie, Turcy jak i rowniez Ormianie. W zasadzie jednak powyzej 50% populacji to uchodzcy palestynscy.

Pochodzace z ludnoscia rodzima laczy ich wspolnota zwiazanych z kultura, jezyka (arabskiego) oraz wiary (islam wyznaje 92% populacji, przewazaja

sunnici). Wyrazista odnosnie do religijnym, aczkolwiek nieliczna ekipe (zaledwie 7%) stanowia chrzescijanie obrzadkow wsch. (m. in. syryjskiego,

greckiego, ormianskiego).

Numer ludnosci Jordanii to czterech, 4 mln osob. Pod proces tenze zlozyl sie naplyw Palestynczykow z Ziemi swietej i okupowanego przezen

Zachodniego Brzegu Jordanu (Cisjordanii), a takze niezmiennie styl przyrostu przyrodniczego (obecnie trzy, 1%, w 1975 a mianowicie 3, 29%). Dluzszy

sredni czas odbywania sie zycia (73 lata), jakie mozliwosci wynika w pewnej mierze z ucisku, jaki polozono na rozwoj sluzby stanu zdrowia. Nizszy anizeli

w wiekszosci krajow arabskich okazuje sie byc takze wspolczynnik analfabetyzmu (13% doroslych). Spoleczenstwo jest bardzo mlode a mianowicie 43,

3% populacji stanowia osoby nizej 15 wielu lat, a tylko 2, 9% osob ukonczylo 65. dwanascie miesiecy zycia. Wielu ludnosci zamieszkuje waski, w

porzadku. 100 km szerokosci, pasek wzdluz granicy z Izraelem, a zwl. jego pn. czesc, w ktorym miejscu tez polozone sa najbardziej znaczne miasta:

stoleczny Amman (1, 05 min mieszk., 1, 3 min w sztabie miejskim), Az-Zarka, Irbid, As-Salt, Al-Mafrak. Zwartosc zaludnienia wykracza tu wielokrotnie

100 osob/km2, a w muhafazie Irbid siega w porzadku. 400 osob/km2. Na rozleglym, pustynnym wsch. spotyka sie jedynie pojedyncze, rozproszone

osiedla pasterskie. Dla calkowitego okresu istnienia panstwa reprezentatywny byl proces odplywu populacji wiejskiej do miast (od pol. wielu lat 70.

wspolczynnik urbanizacji wzrosl z 42% do 72%) oraz powiekszania sie kontrastu w poziomie zaludnienia pn. -zach. Jordanii i pozostalosci kraju.

Program gospodarczy Jordanii, zaliczanej do grona panstw rozwijajacych sie, dysponuje charakter wolnorynkowy, choc wklad panstwa w wielu sferach

dzialalnosci przemyslowej jest wysoki. Podstawa progresu ekonomicznego sa stopniowo prace (gl. podroznicze i pieniezne - 65, 2% PKB w 1996) oraz

sektor przetworczy, przejmujace te funkcje od dominujacych niegdys rolnictwa i gornictwa. Wciaz jednakze stabilnosc gospodarcza kraju zalezna jest

znaczaco od obslugi z zewnatrz: wprost, plynacej otwarcie z "naftowych" krajow arabskich i od momentu organizacji zagranicznych, jak tez posredniej

opartej na transferze profitow pracujacej w krajach Zatoki Perskiej grupy emigrantow jordanskich. Tempo progresu zmienia sie wiec w zaleznosci od

sytuacji politycznej w obszarze i obecnej kondycji gospodarczej krajow arabskich. Najwieksze pietno wywarla na gospodarce Jordanii utrata zyznych

obszarow Zachodniego Brzegu Jordanu oraz kryzys iracki (1990-1991), ktory spowodowal ograniczenie kontaktow handlowych z najwazniejszym

partnerem gospodarczym a mianowicie Irakiem.

Rolnictwo zatrudnia 5% czynnych profesjonalnie, wytwarzajac proporcjonalnie 5, 4% PKB (1996). Gl. obreby upraw (grunty orne, uzytki trwale) absorbuja

jedynie 5% pow. panstwa i kumuluja sie gl. w pn. czesci niziny Jordanu. Ok. 15% z nich (630 km2 w 1993) ulega nawadnianiu. Przewazaja gospodarstwa

wielkoobszarowe prywatnych wlascicieli, duze znaczenie ma tez system dzierzawy ziemi. Uprawia sie gl. warzywa (czesciowo metoda szklarniowa):

pomidory (641 tys. t w 1997), ogorki, baklazany, fasole; tez owoce cytrusowe, banany, oliwki (82 tys. t), winorosl, a poza tym ziemniaki (107 tys. t),

pszenice (54 tys. t) i jeczmien (43 tys. t). Ok. 8% pow. wykorzystuje sie jako rzeczywiste pastwiska; panuje koczownicza uprawa: owiec (2, 1 min szt. w

1997), koz (555 tys. szt. ), bydla, oslow i wielbladow. Produkcja rolna wsparta skromnymi polowami odrzucic zaspokaja zapotrzebowania krajowego,

aczkolwiek osiaga sie nadwyzki w produkcji warzyw i cytrusow.

Rosnie znaczenie przemyslu (23% zatrudnionych). W latach 1990-1997 wartosc produkcji przemyslowej wzrastala rocznie o ok. 10%, a w 1996

obejmowala 29, 5% PKB. Zasadniczym dzialem tego sektora okazuje sie byc gornictwo. Bazuje ono na bogatych zasobach fosforytow, wydobywanych na

pn. (Al-Hasa jak i rowniez Ar-Rusajfa) jak i rowniez pd. (okolice Al-Akaba) w ilosci 5, 4 min t (1996). U wybrzezy Morza Martwego eksploatuje sie sole

potasowe i sol kamienna. Przytoczone surowce konstruuja baze progresu przemyslu chemicznego (gl. produkcji nawozow). W obnizeniu Morza

Martwego wstepnie rozpoznano wystepowanie szeregu innych surowcow: barytow, rud miedzi i uranu; ich bardziej zlozonej eksploatacji przedtem nie

podjeto. Funkcjonuja kamieniolomy: gipsow, marmurow i wapieni. Te minione sluza do produkcji betonu. Wazna funkcje odgrywaja: przemysl

wlokienniczy jak i rowniez odziezowy, skorzany oraz spozywczy (olejarski, miesny i owocowo-warzywniczy). Potencjal magazynowo-przemyslowy

koncentruje sie w czterech gl. osrodkach: Ammanie, Irbidzie oraz strefach wolnoclowych: Az-Zarka i Al-Akaba. W 3 ostatnich sa takze rafinerie

importowanej ropy naftowej a takze elektrownie (rowniez w Ammanie), dajace wieksza czesc z 5, 52 mld kWh rocznej produkcji ciepla (1996).

W transporcie najbardziej znaczne znaczenie odgrywaja przewozy do samochodow. W 1998 bylo w tym miejscu 8 tys. km drog o utwardzonej

nawierzchni. Uzupelnieniem jest internet kolejowa (677 km), ktorej os stanowi linia z Damaszku poprzez Amman do Al-Akaby, w ktorym miejscu znajduje

sie unikatowy port morski Jordanii. Uzytkowanych jest 17 lotnisk, w niniejszym 2 o znaczeniu internacjonalnym: Amman jak i rowniez Al-Akaba.

Na temat atrakcyjnosci krajoznawczej Jordanii postanawia przede wszystkim odrebnosc kulturowa, polaczona z przynaleznoscia do otoczenia

islamskiego, dokladnie zaznaczajaca sie w drobnych miasteczkach jak i rowniez wsiach jordanskich, oraz liczne zabytki pochodzace zarowno z czasow

dawnych (m. in.: amfiteatr z II w. n. e. w Am - Petra, starozytna stolica panstwa Nabatejczykow. Wykute w stromych zboczach skalnych imponujace

grobowce jednocza motywy hellenistyczne i orientalne. Za bezcenne uznaje sie wykopaliska metropolii panstwa Nabatejczykow z II w. p. n. e. - Petry (w

wawozie Wadi Musa, na zach. od osrodka miejskiego Maan), w ktorym miejscu zachowal sie m. in. zespol swiatyn i grobowcow reprezentujacy

oryginalna skalna architekture, bedaca mieszanina wplywow greckich i orientalnych. O randze obiektu zaswiadcza fakt zamieszczenia go w 1985 na liscie

Ogolnoswiatowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO.

Syria jest monarchia konstytucyjna, na prowadzeniu ktorej stoi krol (od 1 999 Abd Allah II Ibn al-Husajn). Wladza ustawodawcza nalezy do niego a takze

dwuizbowego Zgromadzenia Narodowego: Izby Reprezentantow, liczacej 80 przedstawicieli, wybieranych w glosowaniu powszednim na 4-letnia

kadencje, a takze Senatu, liczacego 40 przedstawicieli, mianowanych poprzez krola na 4 lata. Wladza wykonawcza spoczywa w rekach krola i rzadu

odpowiedzialnego poprzednio parlamentem. Naprzod jego stoi mianowany poprzez krola premier (od 1999 Abdul Rauf al-Rawabdeh).

KATALOG TRESCI

Kuwejt

KUWEJT usytuowany jest w pn. -wsch. czesci Polwyspu Arabskiego, pomiedzy Arabia Saudyjska, Irakiem oraz wyrownanym wybrzezem Zatoki Perskiej

(Arabskiej). Horyzont kraju (ladowe 464 km i nadmorskie 499 km) obejmuja rowniez wyspy: Bubijan, Fajlaka, Umm Al-Muradim, Qaruh oraz mnostwo

mniejszych, otoczonych rafami koralowymi.

Kraj okazuje sie byc nizinny a mianowicie jego pn. -wsch. czastka lezy w obrebie delty Eufratu i Tygrysu, a zach. krance wznosza sie niewiele, siegajac

306 m n. p. m.

Klimat (zwrotnikowy kontynentalny suchy) cechuja sporadyczne, ale nawalne opady, ktore koncentruja sie w polroczu letnim (srednio 20-200 mm

rocznie). Kroluja tu suche i gorace lata (nawet powyzej 50C) oraz zimne zimy (srednia temp. w porzadku. 10C) zlaczone z krzepkim pn. wiatrem,

przynoszacym zimne powietrze z glebi Azji (burze piaskowe).

Na terenie Kuwejtu nie ma porzadnych rzek. Suche doliny wypelniaja sie wodami po wiekszych opadach, oraz w bezodplywowych zaglebieniach

wychodza solniska. Zachodzi staly deficyt wody, jakie mozliwosci powoduje, iz roslinnosc, okazuje sie byc tu bardzo uboga. Do niej gl. przedstawicielami

sa: saksauly solirodowe, lawsonie bezbronne, balsamowce soczyste jak i rowniez parolisty, zwiekszajace sie na kalcisolach. Na solonczakach i

soloncach spotyka sie flore halofitowa, oraz na madach (fluwisolach) delty Eufratu jak i rowniez Tygrysu tez palmy.

Faune reprezentuja zwykle gatunki pustynne. Zyja w tym miejscu szakale zlociste, gazele, gady (gl. weze i jaszczurki) oraz chrzaszcze. Niewiele okazuje

sie byc ptakow (najczesciej tylko przelotne). Na stale kraj zamieszkuja kuraki, rarog jak i rowniez kulon. Ubostwo fauny ladowej rekompensowane okazuje

sie byc bogactwem istnienia w wodach zatoki. Pod obszarze panstwa utworzono pewien park narodowy, ale duzym problemem okazuje sie byc

zanieczyszczenia srodowiska, wywolane podpaleniem szybow naftowych podczas walki z Irakiem (m. in. wyciek w porzadku. 10 mln t ropy).

Spolecznosc Kuwejtu tworza w 80% Arabowie, jednak rdzenni mieszkancy (potomkowie Beduinow) stanowia tylko 45% ogolu. Dalsze 35% populacji to

imigranci arabscy, jacy naplyneli wedlug rozpoczeciu korzystania z ropy naftowej (2 pol. XX w. ), oraz 16% a mianowicie przybysze z Azji Poludniowej i

Poludniowo-Wschodniej. 95% spoleczenstwa stanowia muzulmanie (sunnici jak i rowniez szyici), oraz pozostala czastka wyznawcy hinduizmu i skromna

grupa chrzescijan. Arabski okazuje sie byc jezykiem urzedowym, ale ogolnie uzywa sie tez jezyka szekspira. Az 97% ludnosci przebywa w

miejscowosciach, polozonych gl. na wybrzezu. Gestosc zaludnienia przekracza w tym miejscu w duzej liczby miejscach 1000 osob/km2, kiedy wnetrze

panstwa jest nieomal bezludne (pojedyncze osrodki wydobywcze i hodowlane). Sposrod wysepek zamieszkana okazuje sie byc Fajlaka.

Najogromniejszym miastem okazuje sie byc Al-Dzahra (140 tys. mieszk. ) -stolica jednej z prowincji. Stoleczny Kuwejt liczy zaledwie 29 tys. mieszk.

(1995), jednakze stanowi centrum gospodarcze jak i rowniez kulturalne panstwa, a w sensie urbanistycznym jadro zespolu miejskiego o zaludnieniu

powyzej 1, trzy min mieszk. Wspoltworza jego m. in.: As-Salimija, Qalib asz-Szujuch, Hawalli i Al-Farauwija.

Za sprawa imigracji zarobkowej a takze wysokiego przyrostu naturalnego (w latach 60. i 70. siegal mezczyzna 4, 5%). W wyniku inwazji irackiej

(1990-1991) liczebnosc spoleczenstwa spadla w dalszej kolejnosci do 1, 4 min w 1992 (straty demograficzne i fala uchodzstwa. Wzrost naturalny a

mianowicie 1, 9% w 1998. Spoleczenstwo okazuje sie byc mlode (32, 3% to osoby nizej 15. roku zycia) oraz przecietny epoka trwania istnienia wynosi 77

lat. Specyficzny dla panstwa jest wysoki wspolczynnik maskulinizacji (1, 58, tj. 158 mezczyzn/ 100 kobiet). Problemem jest styl analfabetyzmu,

aczkolwiek szkolnictwo okazuje sie byc dobrze rozwiniete, a w stolicy wykonuje uniwersytet.

System gospodarczy opiera sie na eksploatacji jak i rowniez przetworstwie ropy naftowej. Do niej ogromne zloza (oceniane na 10% ogolnoswiatowych).

Wysokim zyskom ze zbytu tego surowca zawdziecza Kuwejt szybki rozwoj gospodarczy, szanse rozbudowy nowoczesnego przemyslu przetworczego

oraz kierowanie dzialalnosci inwestycyjnej. Krotkotrwaly kryzys wywolala inwazja Iraku (1990-1991), jednak w 1993 pozostal on zazegnany, a kraj

ponownie predko sie rozkreca. Dzis charakteryzuje sie jednym sposrod najwyzszych na swiecie wskaznikow profitu narodowego na 1 mieszkanca (22, 5

tys. USD). W organizacji gospodarki znikome znaczenie dysponuje rolnictwo (2% zatrudnionych, tylko 0, 4% PKB w 1997), ktore wykorzystuje pod

uprawy jedynie 0, 2% pow. panstwa (koniecznosc nawadniania), a dalsze 8% stanowia naturalne pastwiska. W niewielkich ilosciach sadzi sie warzywa

(gl. pomidory, ogorki, cebule i melony) oraz cytrusy (granaty, pomarancze, daktyle). Poglowie zwierzat hodowlanych obejmuje 320 tys. szt. owiec (1997)

oraz niewielka liczbe bydla, koz jak i rowniez wielbladow. Duze znaczenie dysponuje rybolowstwo (5, 8 tys. t ryb i dwoch, 4 tys. t krewetek w 1996),

polawia sie tez perly.

Sektor magazynowo-przemyslowy zatrudnia 28% czynnych profesjonalnie, wytwarza jednakze az 55% PKB. Polega gl. na eksploatacji ropy naftowej (na

obszarze pn. zloza: Ar-Raudatin i As-Sabirija, na terenie pd. zloza: Al-Burkan, Al-Wafra, Manakisz a takze wspolnie z Arabia Saudyjska w Strefie

Neutralnej), ktorej w 1996 Kuwejt wydobyl 100, dziewiec mln t. Ponad 75% wydobycia przetwarza sie w zakladach rafineryjno-petrochemicznych: Mina

al-Ahmadi, Mina Abd Allah jak i rowniez Asz-Szuajba a takze 2 innych, lezacych w Strefie Neutralnej. W dyskretnym stopniu eksploatowane sa,

towarzyszace ropie, zloza gazu ziemnego (ok. trzy, 5 mld m3 w 1995, czesciowo eksportowane wedlug skropleniu). Rozwija sie rowniez inne dzialy

przemyslu chemicznego (m. in. produkcje chemikaliow sztucznych), cementowego, wlokienniczego a takze przetworstwo ryb. Pozyskuje sie ponadto sol

w mnogich instalacjach destylacji wody morskiej (z tego zrodla pochodzi az 75% wody uzytkowej). Energie elektryczna wytwarzaja elektrownie naftowe

(23 mld kWh w 1996). Gl. mozliwosci przemyslowy koncentruje sie w najwiekszych miejscowosciach kraju a takze osrodkach wydobycia ropy, natomiast

w ostatnich latach wieksza czesc nowych lokaty powstaje w Specjalnej Strefie Ekonomicznej Asz-Szuajba. Warto nadmienic, iz w 1998 obcokrajowcy

stanowili 68% zatrudnionych w gospodarce Kuwejtu.

Potrzeby transportowe kraju wynagradza siec porzadnej jakosci drog (4450 km dl. w 1996, z czego 81% o utwardzonej nawierzchni) a takze system

rurociagow (1 082 km dl., w tym 165 km gazociagow). Flota morska (49 promow o lacznym tonazu czterech mln DWT w 1998) obsluguje porty:

Asz-Szuajba, Asz-Szuwajk, Kuwejt, Mina Abd Allah, Mina al-Ahmadi oraz Mina Su'ud. W stolicy panstwa znajduje sie rowniez miedzynarodowy przystan

lotniczy o duzym znaczeniu w programie regionalnych powiazan komunikacyjnych.

Wedlug konstytucji z 1962 Kuwejt jest dziedziczna monarchia konstytucyjna, na czele ktorej stoi emir z rodu As-Sabah (od 1978 Jabir Al Ahmad Al Jabir

Al Sabah). Wladze ustawodawcza sprawuje jednoizbowe Zgromadzenie Narodowe, liczace 50 czlonkow, wybieranych na 4-letnia kadencje w wyborach

powszechnych; zasiadaja w nim z urzedu takze ministrowie. Wladza wykonawcza spoczywa w reku emira i powolywanego przez faceta rzadu z

premierem (od 1978 Sa'd Al' Abd Allah Al Salim Al Sabah). Uprawnienie wyborcze przysluguje wylacznie mezczyznom po dokonczeniu 21. roku zycia.

Dzialalnosc partii politycznych jest zakazana.

SPIS DZIEDZINY

Liban

LIBAN polozony okazuje sie byc w Azji Poludniowo-Zachodniej we wsch. fragmentu basenu Morza Srodziemnego. Zaliczany jest do panstw Bliskiego

Wschodu. Pow. kraju kosztuje jedynie dziesieciu 452 km2, a tej sasiadami istnieja Syria od momentu pn. jak i rowniez wsch. a takze Izrael od momentu

pd. W uksztaltowaniu pow. dominuja gory biegnace rownoczesnie do wybrzeza, poprzedzielane obnizeniami dolinnymi. Na dlugosci wybrzeza Morza

Srodziemnego ciagnie sie waska i plaska nizina nadbrzezna. W kierunku wsch. przechodzi kobieta gwaltownie w serie wapiennych grzbietow wzniesien

Libanu, z najwyzszym szczytem kraju Kurnat as-Sauda (3083 m n. p. m. ) lezacym na pd. wsch. od momentu Trypolisu. W dalszym ciagu na wsch. gory

przechodza gwaltownie w obnizenie tektoniczne zwane dolina Bekaa. Spod doliny, polozone na wys. ok. 1000 m n. p. m., odwadniane okazuje sie byc

przez obie gl. rzeki kraju: Litani oraz Asi (Orontes). Ku wsch. nieculka Bekaa chodzi w kolejne pasmo gorskie Antylibanu, jakiego pd. przedluzeniem jest

plecy Hermon dochodzacy do wys. 2814 m n. p. m.

Liban lezy w strefie kolorytutonu srodziemnomorskiego, jednak uksztaltowanie pow. i nieomal poludnikowy proces pasm gorskich wydatnie modyfikuja

lokalne normy klimatyczne. Nizina nadbrzezna dysponuje klimat umiarkowanie goracy lato (srednie temp. 28C) jak i rowniez cieply zima (1 3C).

Znajdujace sie w bezposrednim sasiedztwie gory znamionuja sie aktualnie znacznie chlodniejszymi temp. a takze wystepowaniem opadow sniegu, ktore

w najlepszych partiach maja mozliwosc zalegac od momentu grudnia do maja. Od tego prawdopodobnie wywodzi sie kategoria kraju gdyz slowo laban w

jezyku aramejskim znaczy bialy. Ciagnaca sie na wsch. od momentu gor Libanu dolina Bekaa ma atmosfera o dokladnie zaznaczonych wlasciwosciach

kontynentalnych, bardzo goracy latem i umiarkowanie zimny zima, z mozliwoscia wystepowania okresowych przymrozkow jak i rowniez opadow sniegu.

Jest to wynikiem odciecia dostepu do lagodnych jak i rowniez wilgotnych mas powietrza znad Morza Srodziemnego. Lezace potem na wsch. pasmo

wzniesien Antylibanu charakteryzuje sie jeszcze suchszym typem kolorytutonu z wielkimi wahaniami temp. w rytmie dobowym jak i rowniez rocznym.

Duze jest takze zroznicowanie wielkosci opadow, ktore w fragmentu nadbrzeznej oscyluja w granicach od siedemset do 1000 mm na rok, w najlepszych

partiach wzniesien dochodza do 1250 mm rocznie jak i rowniez spadaja do ok. 380 mm w dolinie Bekaa. Wiekszosc opadow przypada na okres

pazdziernik-kwiecien. Letnie miesiace na wsch. kraju istnieja calkowicie bezdeszczowe.

Najwazniejszym stalym ciekiem okazuje sie byc tutaj Jordan wyplywajacy na pd. wzniesien Antylibanu.

Najzyzniejsze gleby sa na aluwialnej nizinie nadbrzeznej, w dolinach srodgorskich a takze w dolinie Bekaa. To gleby cynamonowe, charakterystyczne dla

klimatu srodziemnomorskiego. Na obszarach gorskich przewazaja gleby szkieletowe.

Na terenie kraju panuje roslinnosc srodziemnomorska typu makii i frygany. Wyzej w gorach sa zamieszczane stepy gorskie, ktore zastepuja pierwotne

lasy lisciaste zrzucajace liscie na zime jak i rowniez iglaste z charakterystycznym, aczkolwiek rzadkim cedrem libanskim cedrus libani, dzis objetym

dbaloscia. Gl. przedstawiciele fauny to: daniel, zbik, dzik, szakal zlocisty, hiena pregowana jak i rowniez goralek abisynski.

W koncu poprzedniego wieku. Liban zamieszkiwalo ponad trzy, 5 min mieszkancow. Gl. grupa etniczna to Arabowie stanowiacy w porzadku. 95% ogolu

ludnosci, najwazniejsza mniejszoscia istnieja Ormianie a mianowicie 4% oraz pozostale 1% to nade wszystko Kurdowie, Syryjczycy i Palestynczycy.

Podstawowym jezyczkiem jest arabski, bedacy rownolegle urzedowym, ponadto w uzyciu istnieja jeszcze jezyk francuski i ormianski. Wiekszosc

lokatorow skupiona okazuje sie byc w miejscowosciach, wskaznik urbanizacji wynosi 88%, a konsystencja zaludnienia wykracza 335 osob/km2.

Najwieksze osrodki miejskie utworzyly sie na wybrzezu: Bejrut (1100 tys. mieszk., 1/3 ludnosci kraju), Trypolis (200 tys. ), Zahla (200 tys. ), Sajda (dawny

Sydon, 100 tys. ).

Duze okazuje sie byc zroznicowanie wyznaniowe spoleczenstwa Libanu, co bylo jednym z bodzcow dlugotrwalej walki domowej a takze licznych

konfliktow na tle religijnym. Wg oficjalnych szacunkow w porzadku. 60% populacji to muzulmanie, wsrod ktorych dominuja szyici (32% ogolu ludnosci)

zamieszkujacy gl. pd. kraju. Nizsza grupe stanowia sunnici (21%), koncentrujacy sie gl. w regionie Trypolisu. Najmniej licznym odlamem o

muzulmanskich korzeniach sa druzowie. Zamieszkuja te banki gorskie obreby na pd. od Bejrutu, a ich liczbe szacuje sie na ok. 220 tys. (7% ogolu

ludnosci). Chrzescijanie stanowia ok. 40 procent spoleczenstwa, najwieksza ich czastka to maronici (25% ogolu ludnosci). Liban charakteryzuje sie

stosunkowo dynamicznym przyrostem liczby populacji. Utrzymujacy sie wysoki wspolczynnik przyrostu przyrodniczego (1, 6% - 1998) powoduje, iz ok.

30% populacji odrzucic przekroczylo nadal 15. roku zycia, oraz jedynie szesc, 4% okazuje sie byc w stulecia powyzej 64 lat. Przecietna dl. istnienia

wynosi przecietnie 71 wielu lat (73 lata dla dziewczyn, 68 wielu lat dla mezczyzn). Wskaznik analfabetyzmu: 8% mieszkancowrezydentow powyzej 15 lat,

jest jednym z najnizszych wsrod panstw arabskich.

Swiadectwem wychodzenia Libanu z zapasci gospodarczej wywolanej dlugotrwalymi konfliktami zbrojnymi okazuje sie byc dynamiczny rozwoj wielkosci

PKB. Struktura produkowania PKB hhg sie nastepujaco: rolnictwo 12, 4%, przemysl 26, 5%, uslugi 61, 1%. Budowa zatrudnienia ksztaltuje sie

jednakowo: rolnictwo 12%, przemysl 28%, uslugi 60%. Odbudowa wraz ze zniszczen wojennych wymaga jednakze olbrzymich nakladow kapitalowych,

jakie mozliwosci wiazalo sie ze zwiekszeniem zadluzenia zagranicznego.

Rolnictwo dysponuje ograniczone ewentualnosci rozwoju zwazywszy na uksztaltowanie pow. i normy klimatyczne. Nieopodal 61% pow. kraju absorbuja

gory, obreby bagienne czy tez pustynne, na tereny lesne przypada 8%. Jedynie 23% pow. panstwa jest przeznaczone pod czynnosc rolnicza oraz kolejne

17% traktuje sie jako realne do zagospodarowania. Obszar uzytkow rolnych ma mozliwosc ulec zmniejszeniu w najblizszych latach, gdyz znaczne obreby

zdegradowanych ziem maja byc poddane zalesieniu, aby wstrzymac proces pustynnienia. Gl. obreby rolnicze to nizina nadbrzezna posiadajaca

sympatyczny srodziemnomorski atmosfera i porzadne aluwialne gleby. Uprawia sie tu nade wszystko: oliwki (85 tys. t -1996), pomarancze (190 tys. t),

cytryny (100 tys. t) jak i rowniez banany (95 tys. t). Waskie niziny wiodace z wybrzeza w glab wzniesien sa takze bardzo usilnie zagospodarowane. Pod

sterasowanych poletkach uprawia sie oliwki, obszerne ilosci warzyw (w tym zwl.: pomidory, ogorki, kapuste i arbuzy). Jest to rowniez wazny obszar

sadowniczy. W pn., wyzynnym regionie Trypolisu uprawia sie gl. bawelne, cebule jak i rowniez ziemniaki. Rejon Zahla slynie z winnic (zbiory winogron

wyniosly 350 tys. t). Dolina Bekaa to obszar zbozowy z uprawa pszenicy i jeczmienia oraz bawelny. Tereny hodowlane koncentruja sie przede wszystkim

na wsch. panstwa i w wyzszych partiach gor.

W 1996 najliczniej obaczyc tu mozna m. in. rzymskie areny, termy, nekropole i hipodrom. Do dawnych miast Libanu nalezy Sajda (dawny Sydon) - na

koniec II tysiaclecia p. n. e. uchodzaca za najpotezniejsze miasto fenickie.

Liban okazuje sie byc republika, na prowadzeniu ktorej stoi prezydent (od 1998 Imil Jamil Lahhud), wybierany na 6-letnia kadencje przez Zgromadzenie

Narodowe. Wladze ustawodawcza sprawuje jednoizbowy parlament, liczacy 128 czlonkow (64 chrzescijan jak i rowniez 64 muzulmanow), wybierany na 4

lata w typach powszechnych. Wladza wykonawcza spoczywa w rekach rzadu na prowadzeniu z premierem (od 1998 Salim Ahmad al-Huss),

mianowanym przez prezydenta. Pakt Narodowy z 1943 ustalil wskazowka wyznaniowy, podlug ktorego obsadzane sa miejsca panstwowe: prezydent -

chrzescijanin maronita, premier - muzulmanin sunnita, przewodniczacy Zgromadzenia Narodowego - muzulmanin szyita.

KATALOG TRESCI

Zjednoczone Emiraty Arabskie

Zjednoczone Emiraty Arabskie polozone sa we wsch. fragmentu Polwyspu Arabskiego. Sasiaduja z Arabia Saudyjska (dl. granicy 457 km) oraz Omanem

(410 km). Na pn. granice stanowia wody Zatoki Perskiej, na wsch. Zatoki Omanskiej (dl. linii brzegowej 1318 km). Kraj dysponuje charakter niziny

(zrownany postument Gondwany z zalegajacymi nieomal poziomo skalami osadowymi) zajetej przez piaszczysta pustynie Ar-Rub al-Chali, ktorej wydmy

zyskuja wys. dwie stowki m. W obnizeniach rejonu znajduja sie slone bagniska. Zaledwie w pn. -wsch. fragmentu wystepuje, sfaldowane w trzeciorzedzie,

pasmo gorskie Al-Hadzar (gl. wapienne) z najwyzszym szczytem kraju Ibir (1527 m n. p. m. ).

Obszar was lezy w strefie kolorytutonu zwrotnikowego kontynentalnego, wybitnie jak i rowniez skrajnie suchego. Srednie temp. stycznia siegaja od 18C w

gorach do 25C na nizinach, a lipca ok. 30-34C (maksymalnie 50C). Opady osiagaja zaledwie w porzadku. 100 mm rocznie. Mocne wiatry, wiejace z glebi

polwyspu, sprawiaja czeste nawalnice pylowe jak i rowniez piaskowe.

Wode pobiera sie z zasobow podziemnych, ktore wystarczaja na zaspokojenie w porzadku. polowy zapotrzebowania. Pozostala czastka pochodzi z

odsalania wody morskiej w licznych instalacjach lub okazuje sie byc importowana. Pod obszarze calkowitego panstwa nie istnieje ani jakiejs stalej rzeki.

Jedynie w gorach wedlug opadach suche doliny wypelniaja sie na krotko woda. Rozlegly podmokly obreb znajduje sie na granicy z Arabia Saudyjska.

Ze wzgledu na wystepujace powszechnie pustynie i niedobor rzek flora kraju nalezy do bardzo ubogich. Spotyka sie jedynie trawy jak i rowniez niskie

krzewy rosnace na glebach zasobnych w weglan wapnia. Efemeryczna flora ukazuje sie wedlug opadach. W obszarach gorskich spotkac mozemy

kolczaste krzewy, pioluny jak i rowniez tamaryszki. Pod glebach zasolonych roslinnosc nieomal nie narasta. Warunki klimatyczno - glebowe sa slabowite,

a plytkie i nieduzo zasobne gleby zagrozone istnieja intensywna erozja eoliczna. Uboga jest tez fauna. Najczesciej spotykanymi zwierzetami sa weze i

jaszczurki. Wystepuje w tym miejscu oryks arabski uratowany od momentu wyginiecia dzieki zalozonej w Stanach Zjednoczonych hodowli, z ktorej

powrocil na polwysep. Nie ustanowiono lak ochronnych.

Rdzenna ludnosc odrzucic stanowi przewazajacej grupy spolecznej (zaledwie 33% ogolu mieszk. w 1999). Jest to spowodowane trwajaca od momentu

pocz. wielu lat 70. ogromna imigracja zarobkowa, w ramach ktorej przybyli do kraju Arabowie z innych panstw obszaru (z ludnoscia rdzenna stanowia

dzis 73%) oraz ludnosc Azji Poludniowej i Wschodniej (20%), w bardzo niewielu sytuacjach Europejczycy. Numer ludnosci wzrosla w omawianym okresie

powyzej 9-krotnie (z ok. 220 tys. w 1970 do 2, trzy min w 1998). Spoleczenstwo jest jednorodne religijnie a mianowicie 96% stanowia muzulmanie (zwl.

sunnici), resztke gl. chrzescijanie. Jezykiem urzedowym jest arabski, ale wiele osob uzywa rowniez perskiego, hindi, urdu a takze angielskiego. Ludnosc

skupia sie gl. w miastach (84% mieszk. ), polozonych w przewazajacej liczbie nad morzem baltyckim (zwlaszcza w pn. -wsch. czesci kraju), stad srodek

terytorium, oprocz nielicznymi oazami, jest nieomal bezludne (jedynym wiekszym skupiskiem ludnosci okazuje sie byc grupa oaz z miastem Al-Ajn na

wsch. ). Najwiekszym osrodkiem sieci osadniczej sa: Abu Zabi a mianowicie polozona na wyspie stolica federacji, Dubajj - fundamentalne centrum

finansowo-handlowe kraju jak i rowniez regionu a takze stolice roznych emiratow: Szardza, Ras al-Chajma, Adzman, Al-Fudzajra i Umm al-Kajwajn.

Niezbyt wysoki, jakim sposobem na panstwa arabskie, wzrost naturalny 1, 6% okazuje sie byc efektem powyzej poltora krotnej przewagi facetow nad

dziewczynami w organizacji plci. Nastepstwem imigracji zarobkowej jest tez dominacja populacji w stulecia produkcyjnym (66, 4%). Umiarkowana dl.

istnienia wynosi 75 lat. Stale wysoki okazuje sie byc jednak stopien analfabetyzmu, mimo powszechnej jak i rowniez obowiazkowej nauki szkolnej (m. in.

Uniwersytet Al-Ain w Abu Zabi).

Rozwoj ekonomiczny od lat 70. opieral sie na przemysle naftowym, ktory wytwarzal w niniejszym okresie w porzadku. 75% zalety PKB. To wysokie

uzaleznienie od poszczegolnego zrodla profitow wywolywalo nagle kryzysy ekonomiczne wynikajace wraz ze spadku oplat ropy na rynkach swiatowych

(ostatni w 1998). Wspolczesnie dazy sie do zredukowania udzialu sektora naftowego w strukturze wytworczosci (ok. 33% PKB) na rzecz rozwoju innych

dzialow przemyslu oraz handlu i ofert.

Niewielkie znaczenie gospodarcze dysponuje rolnictwo (6% zatrudnionych, 3% PKB w 1997), do dyspozycji jakiego pozostaje tylko ok. 50 km2

nawadnianych gruntow uprawnych oraz skromny obszar uzytkow zielonych (2% pow. kraju). Uprawia sie przede wszystkim: daktyle, pomidory, ogorki,

melony jak i rowniez baklazany, oraz hoduje: kozy (990 tys. sztuk w 1997), owce (385 tys. szt. ), wielblady, rogacizna i ptak udomowiony (11 min szt. ).

Importuje sie rocznie w porzadku. 3/4 pokarmu, samowystarczalnosc osiagnieta zostala w produkcji wybranych warzyw, jajek, drobiu jak i rowniez w

zakresie polowow (rocznie w porzadku. 107 tys. t).

Produkcja przemyslowa zatrudnia 1/3 ogolu dzialajacych zawodowo jak i rowniez wytwarza 50, 6% PKB (1997). Podstawe jego aktywnosci stanowi ciagle

wydobycie bogatych zloz ropy naftowej (zasoby ocenia sie na powyzej 13 mld t, jakie mozliwosci stanowi dziewiec, 4% zasobow ogolnoswiatowych), tak

na obszarach ladowych (pola: Murban, Ar-Rumajsa, Bu Hasa, Sahil jak i rowniez Al-Asab), a takze na szelfie Zatoki Perskiej (Mubarraz, Az-ak-kum, Umm

asz-Szaif, Abu al-Buchusz, Fath). Wielu produkcji ropy pochodzi z emiratu Abu Zabi (ok. 80%), pozostalosc z Dubajju i Szardzy. Lacznie z ropa naftowa

eksploatuje sie gaz ziemny (ponad 1mld ms w pol. poprzedniego wieku. ), jakiego zasoby stanowia 4, 1% rezerw swiatowych (1997). W glebi panstwa

prowadzi sie tez eksploatacje marmurow a takze piaskow na potrzeby przemyslu mineralnego. Glowny mozliwosci krajowego przemyslu przetworczego

koncentruje sie w wolnej strefie ekonomicznej Dubajju i strefie przemyslowej Abu Zabi. Reprezentuje go rafinacja ropy naftowej i przemysl

petrochemiczny (Abu Zabi jak i rowniez Dzabal az-Zanna), produkcja chemikaliow sztucznych jak i rowniez wlokien syntetycznych, hutnictwo zdrewna i

przemysl stoczniowy (Dubajj), przemysl cementowy, wlokienniczy, tekstylny, samochodowy jak i rowniez elektroniczny. Istotne osrodki przemyslu

przetworczego stanowia stolice roznych emiratow. Kazdy z emiratow ma wewnetrzna autonomie w zakresie aktywnosci ekonomicznej jak i rowniez

zobowiazany okazuje sie byc do kierowania wlasnej produkcji energii. Wytwarza sie ja w elektrowniach naftowych jak i rowniez gazowych, w lacznej wys.

18 mld kWh (1996).

W przewozie wewnetrznym uzytkuje sie internet drog o dl. czterech, 8 tys. km, w pelni utwardzonych (1996) oraz ropociagow i gazociagow o lacznej dl. 1,

7 tys. km. Wymiana handlowa zagraniczny obsluguje flota morska zlozona z 74 promow. Najwazniejszymi portami sa: Adzman, Al-Fudzajra, Abu Zabi jak

i rowniez Dubajj, ktory jest rowniez gl. portem lotniczym panstwa (poza nim 21 innych wiekszych lotnisk).

Zjednoczone Emiraty Arabskie istnieja jednym z przewaznie odwiedzanych panstw Zatoki Perskiej. Turystow hipnotyzuja tutaj gorace wody zatoki, bogate

otoczenie przyrodnicze raf koralowych, ogromne piaszczyste plaze (z najslynniejszymi plazami: Jumeira i Chicago w Dubajju), czynne cala noc centra

rozrywki a takze mozliwosc dokonania korzystnych cenowo zakupow w licznych sklepikach i na bazarach. Zasadniczym czynnikiem progresu turystyki

wypoczynkowej sa takze: calkowity niedobor zagrozenia przestepczoscia, duza tolerancja wobec innych narodowosci a takze co okazuje sie byc

niespotykane w niniejszym rejonie otoczenia brak ograniczen w spozywaniu alkoholu (sposrod 6 emiratow prohibicja obowiazuje tylko w Szardzy). Wielka

atrakcje krajoznawcza stanowia odbywajace sie w sezonie zimowym wyscigi wielbladow oraz szanse uczestnictwa w safari, z przejazdzka wedlug pustyni

na wielbladzie czy tez samochodem terenowym.

Zjednoczone Emiraty Arabskie istnieja federacja emiratow (ksiestw), z ktorych jakikolwiek ma swojego wladce (emira), wchodzacego w sklad Porady

Najwyzszej, bedacej glownym narzadem wladzy. Emirowie wybieraja sposrod siebie prezydenta (od 1971 funkcje ta sprawuje Sheikh Zayid ibn Sultan Al

Nuhay-yan, emir Abu Zabi), ktorego kadencja wynosi 5 lat. Upowaznienia ustawodawcze jak i rowniez doradcze ma Federalna Wskazowka Narodowa,

liczaca 40 przedstawicieli, wybieranych na 2 lata i zatwierdzanych przez Rade Najwyzsza. Wladza wykonawcza spoczywa w rekach rzadu na

prowadzeniu z premierem, mianowanym poprzez prezydenta (od 1990 Sheikha Maktuma ibn Rashida Al Maktuma, emira Dubajju). Dzialalnosc partii

politycznych jest zakazana.

SPIS DZIEDZINY

1. 3Porownanie panstw

KrajPolskaAfganistanArabia SaudyjskaBahrajnIrakIran

Obszar312 685 km2652 225 km22 400 000 km2707 km2438 317 km21 648 000 km2

L. ludnosci38 654 tys. 123, 6 osoby/km224 792 tysiecy. 38 osob/km220 786 tysiecy. 9 osob/km26 160 tysiecy. 871 osob/km221 7220 tysiecy. 50

osob/km268 960 tysiecy. 42 osoby/km2

StolicaWarszawaKabulAr-RijadAl-ManamaBagdadTeheran

Data uzyskania niepodleglosci11 XI 191819 VII 191923 IX 193215 VII 19713 X 1932b. d.

Ustroj politycznyrepublikarepublikamonarchia absolutnamonarchia konstytucyjnarepublikarepublika

Rozbior administracyjny16 wojewodztw31 prowincji13 prowincjijednosc administracyjna18 prowincji24 prowincje

Jezyki urzedowepolskipaszto, dariarabskiarabskiarabskinowoperski (farsi)

Religiekatolicy 94%, prawoslawni 1, 5%, pozostali 7, 5%muzulmanie99% a mianowicie w tym sunnici 84%, szyici 15%, pozostali 1 %muzulmanie 98% a

mianowicie w tym sunnici 95 procent, szyici 3% pozostali 2%muzulmanie85% - w niniejszym sunnici 25%, szyici 60%, pozostali 15 %muzulmanie95% a

mianowicie w tym sunnici 33%, szyici 62%, pozostali 5 %muzulmanie99% - w niniejszym sunnici 9%, szyici 90%, pozostali 1 %

Analfabetyzmb. d69% populacji powyzej 15 lat37% populacji powyzej 15 lat15% populacji powyzej 15 lat42% populacji powyzej 15 lat28% populacji

powyzej 15 lat

Wzrost naturalny0, 9%2, 5%3, 3%1, 9%3, 2%2, 5 procent

Przecietna rozciaglosc zycia73 lat47 lat70 lat75 lat66 lat68 lat

Nadrzedne Miasta (w tys. )Warszawa (1615), Lodz (803), Krakow (740)Kabul (1400), Kandahar (238), Herat (187)Ar-Rijad (1800), Dzudda (1500),

Mekka (630)Al-Manama (148), Al-Muharrak (79), Ar-Rifa (50)Bagdad (4336), Mosul (669), Al-Basra (618)Teheran (6836), Meszched (1 887), Isfahan (1

266)

Ludnosc miejska61, 8%20%84%91%75%60%

PNB na 1 mieszkanca3 900 USD400 USD7 150 USD13 100 USD2 400 USD1 780 USD

Jednostka monetarna1 zloty = 100 groszy1 afgani = 100 puli1 rial saudyjski = 100 halala1 dinar Bahrajnu = 100 filsow1 dinar iracki = dwadziescia

dirham1 rial = 100 dinarow

KrajIzraelAutonomia PalestynskaJordaniaKuwejtLibanZjednoczone Emiraty Arabskie

Obszar21 946 km26 257 km289 342 km217 818 km210 452 km277 700 km2

L. ludnosci5 644 tys. 255 osob/km22 786 tys. 445 osob/km24 435 tys. 50 osob/km21 913 tys. 107 osob/km23 506 tys. 335 osob/km22 303 tys. 30

osob/km2

StolicaTel Awiw-JaffaCzasowo Ram AllahAmmanKuwejtBejrutAbu Zabi

Data uzyskania niepodleglosci15 V 1948b. d. 25 V 194619 VI 196122 XI 19432 XII 1971

Ustroj politycznyrepublikab. d. monarchia konstytucyjnamonarchia konstytucyjnarepublikafederacja emiratow

Rozbior administracyjny6 okregowb. d. 12 gubernatorstw4 prowincje5 muhafaz7 emiratow

Jezyki urzedowehebrajski, arabskiarabskiarabskiarabskiarabskiarabski

Religiejudaizm 81%, muzulmanie 14%, chrzescijanie 3%muzulmanie 92%, pozostali 8%muzulmanie (sunnici) 92%, pozostali 8%muzulmanie95% - w

niniejszym sunnici 66%, szyici 29%, pozostali 5 %muzulmanie60% a mianowicie (w tym sunnici 21%, szyici 32%, druzowie 7%), chrzescijanie

40%muzulmanie96% - w niniejszym sunnici 80%, szyici 16%, pozostali czterech %

Analfabetyzm5% ludnosci ponizej 15 latb. d. 13% ludnosci ponizej 15 lat21% ludnosci ponizej 15 lat8% ludnosci ponizej 15 lat21% ludnosci ponizej 15

wielu lat

Przyrost naturalny1, 4%b. d3, 1%1, 9%1, 6%1, 6%

Przecietna rozciaglosc zycia78 lat68 lat73 lata77 lat71 lat75 lat

Nadrzedne Miasta (w tys. )Jerozolima (602), Tel Awiw- Jaffa (353), Hajfa (256)Gaza (273), Nabulus (130), Hebron (121)Amman (1050), Az-Zarka (344),

Irbid (210)Al-Dzahra (140), As-Salimija (131), Kuwejt (29! ) Metropolia! Bejrut (1100), Trypolis (200), Zahla (200)Abu Zabi (799), Dubajj (674), Szardza

(401)

Ludnosc miejska91%54%72%97%88%84%

PNB na 1 mieszkanca16 180 USDb. d1 520 USD22 500 USD3 350 USD23 800 USD

Maly statek monetarna1 szekel = agorot1 dinar jordanski = 1000 filsow1 dinar jordanski = 1000 filsow1 dinar kuwejcki = 1000 filow1 funt libanski = 100

piastrow1 dirham = 100 filsow

---- a mianowicie wartosc najwieksza---- - wartosc najmniejsza

MAPA GEOPOLITYCZNA BLISKIEGO WSCHODU

KATALOG TRESCI

dwoch. Islam – prawda o ludziach jak i rowniez bogu

dwoch. 1 Muzulmanizm – Wiara Bliskiego Wschodu

Islam, mahometanizm, religia monoteistyczna, jedno z glownych wyznan wspolczesnego otoczenia - z liczba wyznawcow szacowana na ponad 1 mld

(1998) zajmuje nastepne miejsce wedlug chrzescijanstwie we wszystkich tej odmianach. Nazwa wywodzaca sie od arabskiego rdzenia „s-l-m" - byc

zdrowym, nienaruszonym, poprzez verbum „asla-ma" a mianowicie oddawac sie Bogu, znaczy bezwzgledne podporzadkowanie sie jedynemu Bogu,

Allahowi; jego wyznawcy okreslaja samych siebie pochodzacym od tego danego rdzenia wobec tego „muslim" a mianowicie absolutnie posluszny

Bogu, w wersji zeuropeizowanej: „muzulmanin". I. uksztaltowal sie w VIII w. na Plw. Arabskim, w oparciu o znana zawczasu na Bezposrednim

Wschodzie idee monoteistyczna. Swoim tworca byl Muhammad Ibn Abd Allah, nazywany w Europie Mahometem. Zaczynajac od w porzadku. 610 mial

on dostawac od Allaha za posrednictwem archaniola Gibrila (Gabriela) objawienie zawarte w Koranie, ktore zdecydowanie Bozy wyslannik (rasul) jak i

rowniez prorok (nabi) glosil na wstepie w rodzinnej Mekce, w przyszlosci - od momentu 622, tj. hidzry, poczatkujacej takzwana ere muzulmanska a

mianowicie w Medynie, nastepnie posrod koczowniczych plemion arabskich. Esencja owego objawienia bylo oczyszczenie wiary w jedynego Boga ze

wykrzywien, jakie pojawily sie w tej dziewczyny za sprawa judaizmu i chrzescijanstwa - spisany po zgonu Mahometa Koran mial zatem korygowac jak i

rowniez zamykac monoteistyczne objawienie zainicjowane w Biblii (przyjmowanej poprzez wyznawcow islamu, choc z licznymi zastrzezeniami);

uzupelnialy jego tradycja zwana -> sunna jak i rowniez hadisy. Tym samym wiara w jedynego Boga oraz zaufanie do Koranu i do tradycji konstruuja

podstawowe skladniki doktryny islamu. Jej zasadnicza skladowa okazuje sie byc tez wiara w prorokow - oprocz Mahometem istnieja nimi m. in. swietni

rowniez z Biblii: Adam, Nuh (Noe), Ibrahim (Abraham), Jusuf (Jozef), Musa (Mojzesz), Dawud (Dawid) i Isa (Jezus). I. glosi, iz czlowiek, utworzony przez

Allaha, pragnacego wylacznie ludzkiego dobra, winien zostac Jego prawdziwym sluga. Obdarzony wolna preferuja moze jednakze decydowac o swym

istnieniu, a wlasnym postepowaniem zapracowac na zbawienie i pobyt w nieba lub na wieczne potepienie. Wyznawca islamu moze zostac kazdy poprzez

wygloszenie wraz ze szczera intencja formuly: „Nie ma Boga procz Allaha, a Mahomet jest Swoim prorokiem" a takze przyjecie na siebie obowiazkow

wynikajacych z Koranu jak i rowniez tradycji. Pod zespol podstawowych praktyk wyznaniowych, okreslanych zdecydowanie 5 filarow islamu, skladaja sie:

1)sza-hada - publiczne wyznanie wiary,

2)salat -modlitwa (zob. nizej),

3)zaka a mianowicie obowiazkowy datek na rzecz gminy,

4)saum a mianowicie post w miesiacu ramadan, polegajacy na powstrzymywaniu sie od spozywania i picia od switu do zachodu Slonca,

5)hadzdz - pielgrzymka do Al-Kaby w Mekce, ktora przynajmniej raz nigdy powinien odbyc kazdy oddany.

Modlitwe odmowi sie 5 razy w ciagu dnia: o swicie, w porze obiadowej po kulminacji Slonca, wedlug poludniu, o zachodzie Slonca i kiedy zapadnie noc.

Przed modlitwa muzulmanin winien dokonac rytualnego obmycia, oraz podczas tej dziewczyny - stac w miejscu czystym (najczesciej na osobliwym

dywaniku) jak i rowniez byc zwrocony w kierunku Mekki. Trzonem modlitwy jest 1-wsza sura Koranu:, AI-Fatiha". W szczegolnosci wazna okazuje sie byc

modlitwa piatkowa, ktora ma koloryt publiczny, odbywa sie w poludnie, w meczecie i okazuje sie byc obowiazkowa dla wszystkich doroslych mezczyzn

(kobiety modla sie tez, jednak w oddzielnym pomieszczeniu); w czasie nabozenstwa prowadzacy modly imam wyglasza kazanie (hutba). Do

wymienionych obowiazkow dodac mozemy dzihad a mianowicie obrone jak i rowniez szerzenie wiary, zwanej rowniez swieta wojna smierc w serwisie

daje muzulmaninowi natychmiastowy wstep do nieba. Glowne swieta to m. in.: Ramadan, czyli Noc Przejrzenia, zapoczatkowujaca post, Id al-fitr Wolny

dzien Zakonczenia Postu, Id al-adha - Wolny dzien Ofiar, Lajat al-kadr a mianowicie Noc Moce (pamiatka objawienia Koranu), Maulid an-nabi a

mianowicie Urodziny Proroka; nadejscie 1 stycznia czci sie poprzez szczodre rozdawanie jalmuzny. Postepowanie wyznawcy islamu precyzuje prawo

muzulmanskie, czyli szari'at, rozwijane w 4 glownych szkolach sunnickich i odrebnej szkole szyickiej; liczne, czasami bardzo detaliczne przepisy

formulowane sa poprzez uczonych, definiowanych ulemami, na podstawie Koranu jak i rowniez tradycji. Czyny dzieli sie ogolnie na: 1) wazne obowiazki,

ktorych wypelnianie okazuje sie byc wynagradzane, oraz zaniedbanie karane (fard, wadzib); 2) zadania zalecane, jednak nieistotne, ktorych wypelnianie

okazuje sie byc nagradzane, jednak zaniedbanie nie jest karane (mandub); 3) aktywnosci prawnie jak i rowniez moralnie obojetne (dza'iz, mubah); 4)

czyny ganione, jednak nie niedozwolone (makruh); 5) czyny nie zalecane i karne (haram). Najogromniejsza zbrodnia okazuje sie byc odstepstwo od

momentu wiary (kufr), kolejne to: morderstwo, prostytucja, sodomia, picie wina, kradziez, dawanie falszywego swiadectwa, potwarz, odmowa posilki

jalmuzny. Uprawnienie okresla rowniez dokladnie uklad i sposoby sprawowania wladzy oraz rozmaite aspekty istnienia spolecznego jak i rowniez

ekonomicznego. Oddzielna uwage muzulmanizm poswieca kobiecie, jej miejscu w rodzinie i spoleczenstwie oraz do niej prawom (regulacjom podlegaja

m. in. materie dotyczace posiadania i dziedziczenia przez nia majatku).

Po smierci Mahometa wladze powyzej spolecznoscia muzulmanska sprawowalo czterech kalifow zw. sprawiedliwymi: Abu Bakr, Umar I, Usman i Ali Ibn

Abi Talib. Spory o sukcesje zwiazane z osoba minionego z tych propozycji i tej nastepcow doprowadzily juz w drugiej polowie VII w. do wyodrebnienia sie

3 glownych nurtow islamu: sunnitow (blisko 90% muzulmanow) jak i rowniez szyitow (ok. 10%), a takze niewielkiego ugrupowania charydzytow, ktore

zdolalo jednakze zislamizowac czastka Czarnej Afryki i skonstruowac kilka panstewek.

SZYICI – ugrupowanie religijno-polityczne w islamie, czesto polozone w opozycji do wiekszosciowych sunnitow, ktore opowiada sie za uprawnieniem

potomkow czwartego kalifa Alego do sprawowania zwierzchnosci powyzej wszystkimi prawdziwymi muzulmanskimi. Gdyz prawa tego nigdy odrzucic

zdolali wyegzekwowac, zmuszeni byli stac w opozycji do kolejno panujacych kalifow sunnickich. Czesto uciekali sie do tajnych praktyk konspiracyjnych,

definiowanych zasada takijji, czyli ukrywania swego szyickiego wyznania jak i rowniez pogladow.

Szyici oczekuja ciagle na nadejscie, a faktycznie powrot mahdiego, zbawcy kompletnej ludzkosci. Dysponuje nim byc ostatni z imamow, potomkow Alego,

ktoremu dane ugrupowanie szyickie oddaje czesc. Imamici, najwieksza sekta wsrod szyitow, oczekuje powrotow (radza) dwunastego imama, isma'ilici

– na siodmego (odrzucajac pieciu ostatnich imamow imamickich), zajdyci – na czwartego. Wedlug tych propozycji ostatni z imamow odrzucic umarl,

jednak pozostajac w ukryciu czeka dogodnego momentu, aby objawic sie jako mahdi.

Imamowie szyiccy:

Ali ibn Abi Talib;

Al-Hasan;

Al-Husajn;

Ali Zajn al-Abidin;

Muhammad Al-Bakir – zajdyci uwazaja za wytesknionego imama- mahdiego jego brata Zajda;

Dzafar As-Sadik;

Musa Al-Kazim – isma'ilici odrzucic uznali tej imamatu, wyczekuja powrotu wnuka Dzafara – Isma'ila;

Ali Ar-Rida;

Muhammad At-Taki Al-Dzawad;

Ali An-Naki;

Al-Hasan Al-Askari;

Muhammad Al-Mahdi al-Muntazar – na faceta oczekuja imamici.

SUNNICI – ahl as-sunna wa-al-dzama'a ("ludzie tradycji jak i rowniez wspolnoty"), najwazniejsze ugrupowanie wyznaniowe w islamie przeciwstawne

nade wszystko szyitom. Sunnitami jest mniej wiecej 90% wszelkich muzulmanow. Jakkolwiek nazwa pokazuje, ze istnieja oni zwolennikami tradycji,

oznacza to sunny, odrzucic znaczy to, iz szyici do niej nie uwazaja. Roznice miedzy nimi stanowia glownie materie natury politycznej, ktore pojawily sie

juz w pierwszych wiekach islamu, na przyklad sprawa sprawowania wladzy na muzulmanami. Przeciez sunnici odrzucic uznaja imamow szyickich

aspirujacych do zwierzchnosci nad prawdziwymi. Stad zatargi miedzy 2 ugrupowaniami ciagna sie do dnia terazniejszego. Przykladem moze byc wojna

iracko-iranska (1980-88).

KATALOG TRESCI

Bog

I

stota Boga w islamie opiera sie na bardzo mocno zaakcentowanej koncepcji "jedynosci". Podkreslana ow firma za kazdym wypowiedzeniem formuly

szahady, oznacza to muzulmanskiego wyznania wiary: "Nie ma bostwa oprocz Boga, a Muhammad jest wyslannikiem Boga". Muzulmanizm jest

dojrzalym i swiadomym monoteizmem znacznie odrzucajacym jakiekolwiek przejawy wielobostwa, rozpowszechnionego w Arabii poprzednio pojawieniem

sie Proroka. Politeizm, w rozumieniu muzulmanskim, charakteryzuje sie odrzucic wiara w liczne w rozny strategia wyspecjalizowane bostwa, lecz

koncepcja szirku, oznacza to przypisania Bogu wspoltowarzyszy. Nasz zatem, kto przyjmuje, iz oprocz Boga-Allaha istnieja odmienne bostwa, pozwala

sie najciezszego z grzechow.

Bog muzulmanski nie jest antropomorfizowany, istnieje oprocz swiatem ludzkich doznan, percepcji, mozliwosci uchwycenia, jest calkiem transcendentny.

Niepodobna przypisac jemu zadnych cielesnych cech. Wydaje sie byc w pewnym sensie abstrakcyjny i teoretyczny. W islamie nosi 99 najpiekniejszych

imion (al-asma al-husna), oznaczajacych tej transcendentne jak i rowniez psychologiczne cechy:

Wymienianie imion Boga dysponuje w islamie charakter rytualny. Sluzy w dodatku specjalny rozaniec zwany misbaha, ktorego kolejne paciorki

odpowiadaja 99 Boskim imionom. Recytacje tego typu litanii sa w szczegolnosci rozpowszechnione posrod sufich, w ktorym miejscu nosza kategorie

zikru, oznacza to wspominania godnosci Boga. Wymawiajac je jednostajnie wprowadzaja sie w trans, ktoremu wielokrotnie towarzysza tance. Stad

chodliwy i na naszym portalu obraz "wirujacego derwisza" nie jest niczym odrebnym jak ekstatycznym tancem jednoczacego sie z Bogiem

muzulmanskiego mistyka.

KATALOG TRESCI

Aniolowie

A

niolowie zostali stworzeni ze promieni (nur), inaczej niz w przypadku ludzi, jacy powstali z zaschnietej grudki krwi (alak) lub gliny. Nie odgrywaja ciala,

jednak sa istotami rozumnymi. Koran mowi, iz sa fizjonomij zenskiej (43: 19). Niemniej jednak historia o Harucie jak i rowniez Marucie (2: 102), aniolach,

ktorzy wyslani przez Boga na ziemie, by nauczac ludzi, uwiedli kobiete, zaswiadcza o tym, iz aniolowie moga byc takze fizjonomij meskiej. W hierarchii

istot obdarzonych rozumem stoja w dol od jednostek, gdyz wszelcy musieli odstapic poklon Adamowi (3: 34).

Angelologia muzulmanska wprowadza rozbior aniolow w zaleznosci od pelnionych poprzez nich opcji:

- istnieja poslancami Boga do jednostek. Archaniol Dzibril przyniosl prorokowi Muhammadowi Boskie Objawienie w postaci Koranu. Nasz sam aniol

nawiedzil Marie Dziewice jak i rowniez przekazal do niej radosna nowine o tym, iz urodzi Jezusa.

- na calym swiecie sprawuja opieke nad ludzmi, wspieraja ich jak i rowniez strzega. Muzulmanie wierza, iz czuwa powyzej nimi 3 aniolow-strozow, jacy

spisuja ich dobre jak i rowniez zle uczynki.

- w niebie strzega rajskich scian przed zakusami dzinnow jak i rowniez szatanow. W trakcie Sadu Podstawowego zadaniem osmiu z tych propozycji

bedzie dzwiganie tronu Bozego. Inni sa otwierac ksiegi z zapisanymi ludzkimi uczynkami i sporzadzac wyroki Boga.

SPIS DZIEDZINY

Dzinny

D

ogmatyka muzulmanska zaklada takze wiare w zle upiory, dzinny, demony i Szatana (Iblisa), uznawanych za przeciwienstwo i adwersarzy aniolow.

Dzinny zostaly sporzadzone z "ognia palacego" (samum). W odroznieniu od momentu aniolow maja forme cielesna zbudowana z powietrza czy tez ognia.

Roznia sie na ghule, ifrity i silaty. W kiepskie duchy noszace takie kategorii wierzono aktualnie w czasach poprzednio muzulmanskich. Przebywaja we

wszelkich miejscach uznawanych w islamie za nieczyste, jak smietniki, cmentarze, laznie.

Dzinny zamieszkiwaly niegdys ziemie, ale zaczely miedzy soba walczyc. Bog, aby polozyc kres rozlewowi krwi, wyslal anioly pod wodza Iblisa. Puder on

przyprowadzic dzinny z powrotem do nieba. Gdy Bog stworzyl czlowieka jak i rowniez zazadal od momentu aniolow, aby oddali jemu poklon, Iblis

zbuntowal sie przeciwko Tworcy. Wtedy Bog przeklal jego i wygnal z nieba. Odtad msci sie na ludziach jak i rowniez wodzi ich na pokuszenie. Jedynie w

czasie ramadanu diabelska moc Iblisa i innych dzinnow zanika.

Czesto Iblisa okresla sie mianem Szajtana. Niemniej pod tym terminem kryja sie tez pomniejsze dzinny mogace pelnic role pozytywnych duchow

ochronnych, szatanow poetow decydujacych o ich talencie jak i rowniez zsylajacych natchnienie.

SPIS DZIEDZINY

Swiete ksiegi

B

og przekazal ludziom swoje Slowo droga objawienia, ktore w przyszlosci przybralo odmiane swietych ksiag. Zalicza sie do nich, oprocz Koranu, Tore,

Psalmy Adriana i Ewangelie. Koran uznawany jest jednakze za najdoskonalsze i koncowe Boze Odkrycie, poprawiajace braki i znieksztalcenia

poprzednich ksiag.

Zydow, chrzescijan oraz sabejczykow islam uznaje za ahl al-kitab, oznacza to ludzi ksiegi. Nie odgrywaja wiec statusu niewiernych, gdyz otrzymali od

momentu Boga to samo Slowo, ktore pozniej uleglo odksztalceniu. Dawniej cieszyli sie w islamie specjalnymi wzgledami zdecydowanie ahl az-zimma,

czyli ludzie chronieni.

KATALOG TRESCI

Prorocy

B

og przekazal swoje Objawienie spoleczenstwom o szczytnej moralnosci czyniac z tych propozycji specjalnych rzecznikow swego przeslania i piewcow

monoteizmu. Koran wspomina o 28 tego typu prorokach, z ktorych 21 wystepuje tez w Biblii. Dzieli sie ich na dwie kilku: prorokow (anbija) i wyslannikow

(rusul). Pierwszy termin odnosi sie zwykle do biblijnych boskich poslancow. Ale juz ci, ktorych misja bylo gloszenie Wyrazenia Bozego wylacznie wsrod

Arabow, sa prorokami, a jednoczesnie wyslannikami. Nie czynili te banki cudow, jednak mieli upowaznienie do okazywania znakow potwierdzajacych ich

boska misje. Glownym prorokiem byl Adam. Kolejnymi, znanymi wraz ze Starego Testamentu, a powazanymi tez w islamie istnieja: Nuh (Noe), Ibrahim

(Abraham), Dawud (Dawid), Jakub, Jusuf (Jozef), Ajjub (Hiob), Musa (Mojzesz). Nowotestamentowym z kolei prorokiem jest Isa, czyli Jezus chrystus,

ktorego boskosci Koran kontestuje, lecz przynosi wiare tej cudom.

Z wyslannikow arabskich nalezy wyliczyc Huda, Saliha, Szuajba jak i rowniez, oczywiscie, Muhammada, ktory uznany za "pieczec prorokow" okazuje sie

byc ostatnim z wyslannikow. Po nim aktualnie nie przybedzie zaden wieszcz. Najwazniejszym z cudow Muhammada, potwierdzajacym tej prorocza misje

jest Koran. Zaden bowiem czlowiek, dzinn ani co wiecej sam Prorok, ktory jak mowia byl niepismienny, nie byl w stanie skonstruowac dziela choc w

fragmentu przypominajacego ta Ksiege, dorownujacego jej odnosnie do jezyka, poetyki, stylistyki badz zawartych w nim wizji eschatologicznych.

SPIS DZIEDZINY

Dzien Sadu Ostatecznego

G

dy aniol Israfil zadmie w trabe, na Glebe spadna kazdego rodzaju kleski. Zgasnie satelita i zespoli sie wraz ze sloncem. Powstana straszne ludy Goga jak

i rowniez Magoga, ktore beda spychac ludzkosc w otwarte bramy piekiel. Wszyscy zmarli zmartwychwstana, by wejsc przed tron Boga na Sad Koncowy.

Kazdy czlowiek bedzie sadzony oddzielnie jak i rowniez tylko mezczyzna bedzie powazny za swoje czyny, z ktorych pozostanie musial zlozyc relacje prze

Bogiem. Jak swiadkowie wystapia aniolowie jak i rowniez prorocy, jacy za zgoda Pana sa mogli udzielic swego wstawiennictwa muzulmanom. Ci, ktorzy

uwierzyli w przeslanie Proroka jak i rowniez prowadzili zywot zgodne z zasadami islamu wejda do raju wedlug legendarnym moscie sirat rozpostartym

nad pieklem. Sirat pozostanie cienszy od momentu wlosa jak i rowniez ostrzejszy od momentu miecza. Grzesznicy nie przejda tej proby, wpadna w ogien

piekielny.

Wiara w Dzien Sadu (yaum al-kijama) ustanawia rowniez przyjmowanie niezwykle sugestywnych wizji nieba i piekla jako szczegolow dogmatyki

muzulmanskiej.

SPIS DZIEDZINY

Raj

Metrow

uzulmanski raj znajduje sie powyzej niebem zawrotnym. Zlozony okazuje sie byc z siedmiu lub osmiu rajskich sfer. Nad nimi w krolestwie Bozym Allah

zasiada na swoim tronie. Koraniczne wykazy raju znamionuja sie ogromna plastyka jak i rowniez wyrazistoscia. "To jest podobienstwo Ogrodu, ktory

zostal obiecany bogobojnym: sa w nim strumyki wody odrzucic ulegajacej zepsuciu i strumyki mleka, jakiego smak sie nie zmienia, i strumyki wina –

rozkosz dla popijajacych, strumyki oczyszczonego miodu. I sa dla tych propozycji wszelkiego gatunku owoce" (47: 16). Prawdziwym odzianym w

drogocenne szaty uslugiwac sa wiecznie dziewicze hurysy. Mozliwe, ze dostapia co wiecej laski ogladania samego Boga.

SPIS DZIEDZINY

Pieklo

P

ieklo w islamie, podlug jednej z teorii, dysponuje byc konstruowane z siedmiu kregow. W kazdym z nich lezy brama skierowana dla roznego rodzaju

grzesznikow: rozpustnikow, kuglarzow, cudzoloznikow, mordercow, apostatow, sodomitow. Wszyscy te banki smazyc sie beda w ogniu piekielnym:

"Zaprawde, Bog przeklal niewiernych i przygotowal dla tych propozycji ogien plonacy! Beda w owa strone przebywac na wieki. I nie wynajda ani

opiekuna, ani pomocnika" (33: 64-65). Jesc sa gorzkie jak i rowniez palace jakim sposobem wrzatek cytrusy z drewna Zakkum, wyrastajacego z dna

piekla jak i rowniez majacego zamiast kwiatow glowki szatanow. Beda poddawani jak i rowniez innym okrutnym mekom. Niezaleznie od fizycznych tortur

zadawanych wymyslnymi narzedziami, cierpien, jak twierdzi Awicenna, przysparzac im sa ich osobiste grzeszne namietnosci, ktorych odrzucic moga sie

ani wyzbyc, ani zaspokoic.

SPIS DZIEDZINY

2. dwoch Koran a mianowicie jako wykladnia zycia jak i rowniez postepowania jednostek.

K

ORAN – swieta ksiega muzulmanow, ktora Bog mial objawic w ciagu 22 lat prorokowi Muhammadowi za pomoca archaniola Dzibrila. Calosc Koranu

spisano aktualnie po zgonu Proroka zbyt panowania kalifa Usmana (644-56) – to jedyna jak i rowniez obowiazujaca do dzis odslona Ksiegi. Koran

sklada sie ze 114 sur, podzielonych na wersety (ajaty). Sury uporzadkowane istnieja w kolejnosci od najdluzszych do najkrotszych, oprocz pierwszej

krotkiej „Al-Fatihy" (sury otwierajacej), a odrzucic wedlug chronologii objawiania. Koran dzieli sie na trzydziestu rownych fragmentu, z ktorych kazda

dzieli sie nadal na obie. Ten usystematyzowany podzial dysponuje ulatwic przegladanie badz recytowanie Koranu np. w czasie ramadanu. Sury

koraniczne z kolei dziela sie na mekkanskie (90) i medynskie (24). W pierwszej kolejnosci, objawione poprzednio, dotycza praw wiary muzulmanskiej,

drugie z kolei zawieraja glownie przepisy prawa islamu. Koran rowniez niesie opowiesci z zycia Muhammada, legend arabskich i biblijnych przekazow.

Tradycja judaistyczna jak i rowniez chrzescijanska okazuje sie byc w nim mocno zaakcentowana, gdyz Ksiega uznawana jest poprzez samych

muzulmanow za ulepszone i poprawione objawienie, ktore dane zostalo wczesniej Zydom i chrzescijanom, lecz zostalo przez tych propozycji

znieksztalcone. Duzo miejsca absorbuja tez natchnione wizje eschatologiczne.

Jezyk, w ktorym spisany pozostal Koran, oraz jest nim proza rymowana – sadz, uznaje sie za projekt stylistycznego olsniewajaca i gramatycznej

perfekcji. Tym samym wywodzi sie teoria idzaz al-Kur'an mowiaca o odrzucic nasladowalnosci, cudownosci Koranu. Stanowi zarazem konkretne ze

zrodel prawa islamu. Wyznacza jak i rowniez kodyfikuje zywot wiernych. Obejmuje najrozmaitsze sfery ludzkiej egzystencji. Porusza choc sprawe pozycji

kobiety w spolecznosci muzulmanskiej, zagadnienie "dzihadu" czy klopot rozwodu.

KATALOG TRESCI

Niewiasta

„A dziewczyny starsze, ktore sie aktualnie nie spodziewaja malzenstwa, odrzucic beda mialy grzechu, jesli zdejma swoje szaty, jednak w taki sposob,

aby nie ukazywac swoich dekoracji. Lecz poprawniej dla tych propozycji, zeby sie od tego powsciagaly" (24: 60)

„Powiedz wierzacym kobietom, aby spuszczaly skromnie swoje patrzenia i strzegly swojej nieskazitelnosci; i aby pokazywaly jedynie te dodatki, ktore

istnieja widoczne na zewnatrz; i aby narzucaly zaslony na piersi, i pokazywaly swoje dodatki jedynie swoim mezom jak i rowniez ojcom, badz ojcom

wlasnym mezow, badz swoim synom lub synom swoich mezow, albo swoim braciom, badz synom braci, lub synom swoich siostr; albo ich zonom, czy tez

tym, ktorymi zawladnely ich prawice; badz swoim sluzacym sposrod facetow, ktorzy odrzucic sa owladnieci pozadaniem cielesnym; albo rowniez

chlopcom, jacy nie poznali nagosci kobiet". (24: 31)

„O zony Proroka! Wy nie jestes takie jak odmienne kobiety. Jesli jestescie bogobojne, nie badzcie pokorne w slowach, aby nie pozadal was tenze, w

jakiego sercu przebywa choroba; mowcie slowa stosowne! " (33: 32)

„A ci z was, jacy umieraja jak i rowniez zostawiaja swoje zony, musza pozostawic dywanowi zapis: wikt na dwanascie miesiecy bez zmuszania ich do

odejscia. " (2: 240)

„Rozwiedzionym dziewczynom nalezy sie zaopatrzenie wedlug przyjetym zwyczajem; to jest mus dla bogobojnych. " (2: 241)

„I nie zencie sie z kobietami, ktore czcza bozkow, dopoki one nie uwierza. Z pewnoscia wierzaca niewolnica okazuje sie byc lepsza od momentu

kobiety czczacej bozkow, chocbyscie ja podziwiali". (2: 221)

„Tego, kto spelni porzadne dzielo – czy to mezczyzna, badz kobieta – i okazuje sie byc wierzacym, My ozywimy zyciem wspanialym, jak i rowniez

takim wyplacimy ich wynagrodzenie". (16: 97)

„A tym, ktorzy oskarzaja kobiety warte, a odrzucic moga przyprowadzic czterech swiadkow, wymierzcie osiemdziesiat batow". (24: 4)

„Ci sposrod was, ktorzy rozwodza sie wraz ze swoimi zonami, mowiac:? Badz dla mnie jakim sposobem plecy naszej matki! " - one przeciez odrzucic

sa ich matkami, matki to te, ktore ich urodzily – oni na pewno mowia wyrazenia godne nagany i pelne falszu" (58: 2)

„Zaprawde – muzulmanie i muzulmanki, wierzacy jak i rowniez wierzace, prawdomowni i prawdomowne, cierpliwi jak i rowniez cierpliwe, pokorni i

pokorne, dajacy jalmuzne i dajace jalmuzne, poszczacy i poszczace, zachowujacy czystosc i zachowujace, wspominajacy Boga czesto jak i rowniez

wspominajace – przygotowal dla was Bog przebaczenie jak i rowniez nagrode ogromna" (33: 35)

„Dajcie dywanowi mieszkanie, w owa strone gdzie wy mieszkacie, stosowne do waszych srodkow! Nie wyrzadzajcie dywanowi przykrosci jak i rowniez

nie stawiajcie ich w tarapatach! A jesli sa brzemienne, to lozcie na ich utrzymanie, az zloza swoje brzemie! Zas jesli one karmia wasze dziecko, dawajcie

im za to wynagrodzenie jak i rowniez porozumiewajcie sie ze soba godnie" (sura „Rozwod", werset 6)

SPIS DZIEDZINY

Zakazy Alimentacyjne

"Beda cie pytac o wino jak i rowniez gre majsir. Powiedz: "W nich okazuje sie byc wielki przekroczenie i niektore korzysci dla osob; lecz przekroczenie

jest potezniejszy anizeli zaleta z tych propozycji. " (2: 219)

"O wy, jacy wierzycie! Nie zblizajcie sie do modlitwy, kiedy jestes pijani, dopoki nie bedziecie wiedziec, jakie mozliwosci mowicie. " (4: 43)

"O wy, ktorzy wierzycie! Wino, majsir, balwany jak i rowniez strzaly wrozbiarskie – to obrzydliwosc wynikajaca z utwor szatana. " (5: 90)

"A z owocow palm i winnej latorosli czerpiecie dla siebie napoj oszalamiajacy jak i rowniez wysmienite pozywienie. Zaprawde, w niniejszym jest znak dla

ludzi, jacy sa rozumni. " (16: 67)

"On zakazal wam tylko: padliny, krwi jak i rowniez miesa wieprzowego, i tego, co zostalo zlozone na ofiare czemus innemu anizeli Bogu. " (2: 173)

"Zakazane wam jest: padlina, krew jak i rowniez mieso swini; to, jakie mozliwosci zostalo zadedykowane na ofiare w reputacja czegos roznego niz Boga;

zwierze zaduszone, zabite od momentu uderzenia, zabite na skutek upadku, zabite wskutek pobodzenia jak i rowniez to, jakie mozliwosci pozeral nie

dajacy sie kontrolowac zwierz – chyba ze zdolaliscie je zabic wedlug rytualu – jak i rowniez to, jakie mozliwosci zostalo ofiarowane na kamieniach. "

(5: 3)

"Powiedz: "Ja odrzucic znajduje w niniejszym, co mnie zostalo objawione, niczego zakazanego dla dziecka w tej pozywieniu z wyjatkiem tego, co okazuje

sie byc martwe, badz rozlanej krwi, albo miesiwa swini – bo innymi slowy obrzydliwe – albo tego, co zostalo zlozone na ofiare czemus innemu anizeli

Bogu. " (6: 145)

SPIS DZIEDZINY

Teoria Aerodynamiki

"Czy te banki nie widzieli ponad soba ptakow, jakim sposobem skladaja jak i rowniez rozkladaja skrzydla? Nikt ich nie podtrzymuje, tylko Milosierny. On

patrzy dobrze kazda rzecz. " (67: 19)

SPIS DZIEDZINY

Rozwod

"Ci, ktorzy przysiegaja odejsc od momentu swoich dziewczyn, powinni czekac cztery miesiace. Jesli te banki powroca... zaprawde, Bog okazuje sie byc

przebaczajacy, litosciwy! " (2: 227)

"A jesli zdecyduja sie na rozwod a mianowicie zaprawde, Bog jest slyszacy, wszechwiedzacy! a mianowicie to dziewczyny rozwiedzione odgrywaja

oczekiwac trzy okresy. I nie jest dywanowi dozwolone, aby ukrywaly to, co stworzyl Bog w ich lonach, jesli sadza w Boga i w Dzien Ostatni. Zas ich

mezowie, jesli zapragna pogodzenia, odgrywaja pelne upowaznienie powrocic do nich aktualnie. " (2: 228)

"Rozwod jest realny dwa razy. Dalej wiec badz ja zatrzymacie, zgodnie wraz ze zwyczajem, badz dacie do niej calkowita wolnosc, uprzejmie ja traktujac.

Nie jest wam dozwolone zabierac odrobine z tego, coscie dali swoim zonom. Chyba ze oboje sie obawiaja, ze nie sa w stanie zachowac granic

ustanowionych poprzez Boga. Jesli sie obawiacie, ze nie sa w stanie zachowac granic Boga, to oni oboje nie beda mieli grzechu, jesli ona sie wykupi. "

(2: 229)

"Jesli mezczyzna rozwiodl sie z nia ostatecznie, to ona nie jest mu dozwolona, dopoki odrzucic wyjdzie zbyt innego mezczyzne. A jesli ten da jej rozwod,

to odrzucic popelnia grzechu, powracajac do siebie. " (2: 230)

"Kiedy dajecie rozwod dziewczynom, to wedlug uplywie oznaczonego dla tych propozycji czasu badz je zatrzymajcie w strategia uznany zwyczajem, albo

rowniez zwolnijcie. Ale nie zatrzymujcie ich mimo woli, zebyscie nie popelnili przestepstwa. (2: 231)

"A kiedy daliscie rozwod dziewczynom, to wedlug uplywie oznaczonego dla tych propozycji czasu odrzucic przeszkadzajcie dywanowi, aby wziely sobie

innych mezow, jesli spodobaja sie sobie nawzajem, zgodnie z przyjetym zwyczajem" (2: 232)

"A jesli dacie im rozwod, zanim ich dotkniecie, oraz juz zobowiazaliscie sie aspektem nich do jakiegos podarunku, to dacie im polowice z tego, do

czegoscie sie zobowiazali, chyba ze one zrezygnuja czy tez zrezygnuje tenze, w jakiego reku okazuje sie byc kontrakt matrymonialny. " (2: 237)

"A kiedy nadejdzie ich pojecie, to badz zatrzymajcie gryzie w strategia godny, badz rozstancie sie z nimi w strategia godny. I wezwijcie 3 swiadkow, 3

sprawiedliwych sposrod was, jak i rowniez ustanowcie swiadectwo wobec Boga. " (65: 2)

"A te sposrod waszych zon, ktore aktualnie zwatpily w okres miesieczny - jesli macie watpliwosci - niech czekaja trzy miesiace; jednakowo te, ktore

jeszcze sie nie rozwinely. Kobiety brzemienne zas niech czekaja, az zloza swoje brzemie. " (65: 4)

"Dajcie dywanowi mieszkanie, w owa strone gdzie wy mieszkacie, wlasciwie do waszych srodkow! Nie wyrzadzajcie dywanowi przykrosci jak i rowniez

nie stawiajcie ich w tarapatach! A jesli sa brzemienne, to lozcie na ich utrzymanie, az zloza swoje brzemie! Zas jesli one karmia wasze dziecko, dawajcie

im za to wynagrodzenie jak i rowniez porozumiewajcie sie ze soba godnie! " (65: 6)

K

oran druhow wiernemu poprzez cale zywot. Juz zdecydowanie dziecko, podczas gdy tylko rozpocznie mowic, przystepuje do nauki swietej ksiegi. Bedzie

sluchal recytacji Koranu podczas pospolitych modlitw, na swoim slubie oraz z okazji zgonu bliskich internautow. Zwroci sie ku niemu w klopocie lub

poszukujac pocieszenia. Mozliwe, ze pozna calkowity tekst Koranu na pamiec i kazdego dnia bedzie jego recytowal, poszukujac duchowego pokrzepienia

w Boskiej obecnosci w Koranie. Jakas z najwiekszych przyjemnosci muzulmanina jest przysluchiwanie sie obdarzonemu pieknym glosem kariemu,

recytujacemu swiete wyrazenia w pustych, melodyjnych frazach, w ktorych obnaza piekno jak i rowniez nowe poklady znaczen.

Koran jest dla muzulmanow jednakowo wazny jakim sposobem Jezus dla chrzescijan. Wydaje sie byc swiadectwem troski Boga o ludzi. Wyrazenia

swietej ksiegi musza byc zapamietane z najwieksza dokladnoscia. Powinny jego przepisywac najszlachetniejsze rece. Ksiege nalezy dokonac piekna. Do

niej strony, okladka i oprawa staja sie dla rzemieslnikow szanse gloszenia chwaly Boga za posrednictwem sztuke. Ksiega jest pielegnowana i oprawiana

w szlachetny gatunek plotna. Wyklada sie ja zawsze na honorowym miejscu.,, Interesuje najwazniejsza pozycje w islamie" - oswiadczyl profesor

egzegezy koranicznej, wykladowca liczacego 1000 lat muzulmanskiego uniwersytetu Al-Azhar.,, Dla muzulmanow Koran stanowi nie tylko zalazek

tekstow modlitwy, dokument proroctwa, strawe dla ducha jak i rowniez ulubiona piosenka duszy. Wydaje sie byc on rownolegle podstawa prawa,

skarbnica nauk, zwierciadlem przeszlych wiekow. Wydaje sie byc pocieszeniem w terazniejszosci jak i rowniez nadzieja na pozniej.

Islamskie upowaznienie nosi kategorie szari`at,, wielka droga", na dlugosci ktorej Bog nakazuje muzulmanom sie ruszac. Zakres szari'atu jest szerszy niz

obreb swieckiego prawa zachodniego jak i rowniez obejmuje kazde aspekty istnienia. Obowiazki wyznaniowe wymienione istnieja w drobiazgowych

przepisach dotyczacych modlitwy, pielgrzymowania itd. Ustanowione sa sankcje za niektore przewinienia, dla przykladu obciecie dloni za kradziez, 80

batow za picie alkoholu. Organizacja rodziny ustalona jest uprawnieniem dotyczacym zwiazku malzenskiego, rozwod, kurateli nad maluchami i

dziedziczenia.

SPIS DZIEDZINY

2. trzy Dzihad

D

zihad znaczy w jezyku arabskim dokladanie staran jak i rowniez wysilkow w dazeniu do jakiegos zamiarze. Termin tenze w kulturze europejskiej mylnie

kojarzony byl i okazuje sie byc nadal jedynie z pojeciem "swietej wojny" z niewiernymi. Nie do oporu poprawnie bywal interpretowany takze przez samych

muzulmanow. Calkowicie prawnicy muzulmanscy wyodrebnili cztery sposoby kierowania dzihadu: sercem, jezykiem, rekami i mieczem. Celem dzihadu

jest wszelkie dzialanie badz przedsiewziecie posiadajace na zamiarze krzewienie wiary islamu jak i rowniez budowanie chwaly i wielkosci muzulmanskiej

ummy. Muzulmanin, ktory prowadzi dzihad sercem, to czlowiek walczacy wraz ze zlem gniezdzacym sie w jego duszy i podszeptami szatana a takze

starajacy sie trwac swej wierze. Muzulmanin, ktory wykonuje jezykiem jak i rowniez rekami, to osoba zapobiegajaca badz naprawiajaca szkody

wyrzadzane gminie muzulmanskiej. W okresie dzihadu wlacza sie takze pojecie kitalu i jedynie ono, zdecydowanie prowadzone mieczem, odpowiada

zachodniej definicji uznajacej je zbyt wojne religijna. Koran wzywa do kitalu, ale jedynie w wypadku odpierania ataku: "Zwalczajcie na drodze Boga ludzi,

ktorzy was zwalczaja, jednak nie badzcie najezdzcami. Zaprawde Bog odrzucic miluje najezdzcow! (... ) I odrzucic zwalczajcie ich przy swietym

Meczecie, dopoki oni odrzucic beda was tam zwalczac" (2: 190-191). Islam z zalozenia odrzucic popiera prac zaczepnych, ofensywnych wymierzonych w

slabszego przeciwnika: "Wzywajcie do pokoju, podczas gdy jestescie gora" (47: 35).

Idea dzihadu pojawila sie w czasach wczesnego islamu jak i rowniez prowadzonych wtenczas podbojow arabskich. "Na drodze Boga" walczono z

plemionami i ludami, ktore uparcie trwaly w niewierze. Nie zaliczano do nich tzw. ahl al-kitab, czyli pracownik religii objawionych, a rownolegle

monoteistycznych: chrzescijan, zydow jak i rowniez sabejczykow. Uzyskiwali oni stan ahl az-zimma – jednostek chronionych zobowiazanych w zamian

zbyt zapewnienie dywanowi bezpieczenstwa do placenia dzizji, podatku poglownego. Innym ludom, przed przystapieniem do wojny z nimi, proponowano

przyjmowanie islamu. Wowczas odmowa uznawana byla zbyt atak na integralnosc wiary Muhammadowej, oraz tym samym stanowila znak do podjecia

prac wojennych.

Wyraz dzihadu ewoluowal przez wieki stajac sie chocby dla ugrupowania charydzytow szostym filarem islamu, wedlug ktorego na smierc zasluguje

kazdy, kto nie jest charydzyta. Zajdyci, 1-a z sekt szyickich, obowiazkiem prowadzenia dzihadu obarczala swojego imama. Na wlasna reke szyici, wierni

zasadzie takijji, czyli ukrywania swego wyznania z obawy przed przesladowaniami, nie przywiazywali do faceta wiekszego sensu.

Dopiero dzisiaj idea dzihadu nabrala nowego wymiaru wraz z dojsciem do glosu muzulmanskiej mysli fundamentalistycznej na poczatku 20 wieku.

Towarzystwo Braci Muzulmanow zgodnie z ideologia Sajjida Kutba za dzihad uznaje zbrojne przeciwstawienie sie wszelkim przejawom cywilizacji

zachodniej widzac w niej zalazek ateizmu, zepsucia, niewiedzy, oznacza to stanu tozsamego z pojeciem dzahilijji jak i rowniez nawoluje do powrotu do

pierwotnych postaci islamu. Powinno sie tu jednakze zauwazyc, iz to skrajne stanowisko odrzucic oddaje przekonan wiekszosci muzulmanow, a

kreowanie islamu zdecydowanie zagrozenia dla Zachodu okazuje sie byc wynikiem generalizacji i utwierdzania szkodliwych stereotypow przez tenze

wlasnie Zachod.

SPIS DZIEDZINY

2. czterech Terrorysci islamscy

O

bserwowany w ostatnich latach kryzys tozsamosci w spoleczenstwach muzulmanskich, zwiazany m. in. z pewnym zagubieniem powstalym wskutek nie

nadazenia za zbyt szybkim unowoczesnieniem niektorych panstw arabskich badz zalamaniem sie tzw. doktryny socjalizmu arabskiego, doprowadzil do

powrotu do "kultury jak i rowniez wiary przodkow". Sytuacja ta istotnie wplynela na rozwoj fundamentalizmu islamskiego, przyczyniajac sie jednoczesnie

do wzrostu wielkosci i sensu ekstremistycznych ugrupowan islamskich (niekoniecznie stosujacych przemoc).

Fundamentalizm okazuje sie byc m. in. wyrazem buntu czesci spoleczenstw islamskich przeciw wszechobecnym zachodnim wartosciom jak i rowniez

wzorcom. Wybrane radykalne odlamy fundamentalizmu islamskiego nie istnieja przy tym nieograniczone od mysli totalitarnych, oraz do zrealizowania

swych celow wykorzystuja naturalnie terroryzm. Wedlug skrajnych ideologow tego ruchu, Zachod uznawany jest zbyt bezbozny jak i rowniez zagrazajacy

islamowi, dlatego tez trzeba zwalczac jego rowniez z wykorzystaniem sily. Obiektem szczegolnej wrogosci ze strony www radykalnych fundamentalistow

sa Stany Zjednoczone utozsamiane jako centrum "poganstwa jak i rowniez bezboznosci" otoczenia zachodniego.

Terroryzm islamski motywowany wzgledami religijnymi oparty okazuje sie byc na absolutnie innym programie wartosci anizeli ten dominujacy jeszcze do

niedawna. W przeciwienstwie do "swieckich" terrorystow, fundamentalisci islamscy w znacznie nizszym stopniu kieruja sie wzgledami politycznymi. Daza

oni nade wszystko do zburzenia zachodnich systemow politycznych jak i rowniez wzorcow kulturowych, a odrzucic jak terrorysci "polityczni" do zmiany

stosunkow politycznych (z wyjatkiem typow o zabarwieniu anarchistycznym). Juz sam akt terroru jest podlug fundamentalistow islamskich wypelnieniem

obowiazku religijnego jak i rowniez obrona poprzednio sekularyzacja wraz ze strony otoczenia zachodniego.

Fundamentalizm islamski staje sie na wybranych obszarach specjalna alternatywa panstwowotworcza i faktorem integrujacym spoleczenstwa

muzulmanskie, odrzucajace przejmowanie wzorcow kulturalnych jak i rowniez politycznych otoczenia zachodniego. Niemaly wplyw na ekspansje

fundamentalizmu islamskiego jak i rowniez jego radykalnych odlamow mialy ogromne pieniadze rzadowe wraz ze strony bogatych panstw arabskich i

wlasne przeznaczane na rozwoj naszej religii jak i rowniez pozyskiwanie nowych wyznawcow a mianowicie szczegolnie na terenach "misyjnych".

Islamskie kilku fundamentalistow umieja wykorzystywac ta sytuacje funkcjonujac pod plaszczem osrodkow islamskich i oddzialujac na wspolwyznawcow

przez wlasciwie dobranych instruktorow islamu. Przykladem ilustrujacym tenze sposob funkcjonowania jest przeszlosc organizacji Mudzahedini

Kumpulan (KMM) z Malezji, gdzie 3 przyjezdnych radykalnych imamow, szerzac ortodoksyjna wersje islamu, doprowadzilo do utworzenia na bazie

fragmentu czlonkow KMM nowej a mianowicie sprzymierzonej z Al-Kaida a mianowicie islamskiej struktury o kategorii Dzimah Islamija.

Na rozwoj fundamentalizmu islamskiego rzutuje tez postrzeganie poprzez swiat muzulmanski konfliktu izraelsko-palestynskiego. Jest mezczyzna coraz

czesciej oceniany w kategoriach ideologiczno-religijnych i przedstawiany jako nakaz walki z judeochrzescijanstwem jak i rowniez zsekularyzowanym

swiatem Zachodu.

W perspektywie sytuacja ta ma mozliwosc doprowadzic takze do konfliktow etniczno-religijnych na terytorium niektorych panstw europejskich.

Do nadrzednych celow islamskich fundamentalistow mozna zdobyc:

— obalenie swieckich, pro zachodnich rzadow w panstwach muzulmanskich (w tym m. in. Egipcie, Algierii, Indonezji)

i upowszechnienie islamu a takze modelu was religijnego;

— zniszczenie glownych wrogow islamu, za ktorych uwaza sie Stany Zjednoczone i Izrael;

— zjednoczenie muzulmanow a takze wspieranie ich w przypadku konfliktu z "niewiernymi" w kazdym miejscu otoczenia.

W tym kontekscie warte okazuje sie byc podkreslenia to, iz hasla formulowane poprzez aktywistow tego ruchu rodza rowniez strach wsrod fragmentu

samej wspolnoty muzulmanskiej, a takze wielu panstw arabskich (np. Algierii, Arabii Saudyjskiej, Maroka). Sytuacja ta swiadczy o zlozonosci otoczenia

islamu.

KATALOG TRESCI

Palestynski Islamski Dzihad

F

undamentalistyczna organizacja palestynska, powstala w latach 70-tych wsrod palestynskich bojownikow w strefie Gazy. Dazy do utworzenia Islamskiej

Palestyny a takze zniszczenia Ziemi swietej, co dysponuje zamiar osiagnac dzieki Swietej Wojnie. Za jednego wraz ze swych glownych wrogow uznaje

tez Stany Zjednoczone, gdyz kraj tenze wspiera Izrael. Organizacja sprzeciwia sie takze umiarkowanym rzadom panstw arabskich twierdzac, iz sa one

manipulowane poprzez swiecki Zachod. Organizacja wykonuje zamachy terrorystyczne skierowane w cywilne jak i rowniez wojskowe zamiary izraelskie.

W 2001 ilosc atakow w duzym stopniu wzrosla. Gromada wziela na siebie odpowiedzialnosc za liczne ataki skierowane w izraelskie cele. Numer

czlonkow jak i rowniez sympatykow struktury jest nieznana. Grupa wykonuje na terenie Ziemi swietej oraz w panstwach Bliskiego Wschodu, glownie

Libanie jak i rowniez Syrii. W owa strone tez ma swoje listy. Organizacja zyskuje pomoc finansowa ze strony www Iranu a takze ograniczona pomocna

dlon logistyczna od momentu Syrii. Palestynski Islamski Dzihad uznany pozostal przez Unie Europejska jak i rowniez Stany Zjednoczone za organizacje

terrorystyczna.

KATALOG TRESCI

Organizacja Mudzahedinow Narodu Iranskiego

Pochodzace z

nana rowniez jako Organizacja Mudzahedinow Khaiq, Narodowa Armia Wyzwolenia Iranu, Narodowy Gest Oporu, Spolecznosc Muzulmanskich

Studentow Iranskich

Utworzona w czasach 60-tych byla poczatkowo logistyka studencka. Przeciwstawiala sie zachodnim wplywom w regionie. Wyznajac filozofie, bedaca

polaczeniem marksizmu i islamu stala sie w stopniu daleko idacym aktywna grupka dysydentow w Iranie. W swych dzialaniach jest znacznie

antyzachodnia. W latach 70-tych i 80-tych grupa stosowala metody terrorystyczne, atakujac amerykanskich obywateli jak i rowniez amerykanskie cele w

Iranie oraz iranskie obiekty rzadowe. W 1992 przeprowadzila ataki na iranskie ambasady w 13 panstwach Europy Zachodniej. Pokazaly one zdolnosc

struktury do funkcjonowania na tak szeroka skale. Ich ilosc nie zmniejszyla sie takze w czasach 90-tych. Wydaje sie byc odpowiedzialna m. in. zbyt:

11 kwiecien 1999 a mianowicie Iran. Zastrzelenia iranskiego generala.

5 luty 2000 a mianowicie Teheran, Iran. Atak mozdzierzowy na Palac Prezydencki. Zginela jedna jednostka a 5 zostalo kontuzjowanych.

Organizacja zawiaduje tysiacami bojownikow w Iranie. Posiada tez rozbudowane budowle poparcia poza krajem.

W czasach 80-tych iranskie sily chronienia zmusily wieksza czesc liderow do ucieczki z kraju. Poczatkowo schronili sie oni we Francji, mniej wiecej 1987

wieksza czesc osiadla w Iraku, popierajac tamtejszy rzad. W polowie 80-tych gromada nie przeprowadzala juz dzialaniu w Iranie, na poziomie podobnym

jak w latach 70-tych, lecz w latach 90-tych jej dzialalnosc ponownie wzrosla.

Organizacja ma mozliwosc liczyc na pieniezne poparcie wraz ze strony wspolnoty iranskich emigrantow.

Organizacja Mudzahdeinow Narodu Iranskiego uznana zostala przez Unie Europejska jak i rowniez Stany Zjednoczone za organizacje terrorystyczna.

KATALOG TRESCI

Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny

Pochodzace z

nany tez jako Czerwone Orly, Gromada Czerwonych Orlow, Grupa Halhul. Marksistowsko-leninowska gromada zalozona poprzez George'a Habasha w

1967. Poczatkowo powiazana z Struktura Wyzwolenia Palestyny. W 1993 razem z Polaczonymi Silami Palestynskimi (APF) przeciwstawila sie,

sformulowanej poprzez OWP Deklaracji Zasad jak i rowniez zawiesila swoje czlonkostwo w tej struktury. W 1996 wobec dywergencji ideologicznych,

rozstala sie takze z Polaczonymi Silami Palestynskimi oraz z Demokratycznym Frontem Wyzwolenia Palestyny. W 1999 wziela wklad w rozmowach z

OWP na temat jednosci narodu palestynskiego. Nie zgodzila sie jednakze na jakiekolwiek negocjacje z Izraelem jak i rowniez do porozumienia nie

dotarlo. W czasach 70-tych LFWP przeprowadzil liczne ataki terrorystyczne. Od 1978 skupil sie na atakach na zamiary izraelskie a takze na roztropne

srodowiska arabskie (w 1996 dokonal zabojstwa palestynskiego osadnika i tej syna). W 2001 zaprzestal prowadzenia dzialalnosci operacyjnej. Polaczone

to bylo z represjami Izraela wedlug zabojstwie poprzez LFWP izraelskiego ministra ofert wakacyjnych Rehawama Zeewiego. LFWP koncentruje okolo

800 bojownikow. Dziala na terenie Syrii, Libanu, Ziemi swietej na terytoriach okupowanych. Najogromniejsza czesc obslugi militarnej jak i rowniez

finansowej zyskuje ze strony www Syrii. Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny uznany zostal poprzez Unie Europejska i Stany Zjednoczone zbyt

organizacje terrorystyczna.

SPIS DZIEDZINY

Hezbollah

H

ezbollah, organizacja polityczno-militarna, zwana tez Partia Boga zwazywszy na scisly alians z szyityzmem. Zalozona w 1982 poprzez Husajna

al-Musawiego i ekipe bojownikow przybylych z Iranu po inwazji Izraela na Liban. Dziala na terenie Libanu, prowadzac "swieta wojne" z okupantem

izraelskim oraz wystepujac przeciwko obecnosci panstw zachodnich. Znana z samobojczych zamachow terrorystycznych (arabskie al-amalijja

al-istiszhadijja) i porwan samolotow. W pazdzierniku 1983 zamachowiec-samobojca z tej struktury wysadza w powietrze amerykanskie baraki na lotnisku

w Bejrucie, ginie ponad dwie stowki amerykanskich zolnierzy piechoty morskiej.

W czasach 90. 20 w organizacja rozrasta sie, posiada liczne oddzialy zolnierzy, zostaje wyposazona (przez Iran) w dzisiejsze uzbrojenie jak i rowniez

przeksztalcona w prawdziwa armie. W 1999 wznowila serie zamachow terrorystycznych a wycofanie sie armii izraelskiej z Libanu (2000) wzmocnilo nadal

pozycje Hezbollahu, wzrasta do niej popularnosc posrod palestynskich brygad al Aksa, Palestynczycy czerpia z do niej wojskowej jak i rowniez

propagandowej obslugi.

Hezbollah okazuje sie byc wlascicielem satelitarnej stacji telewizyjnej al Manar, prowadzi internet szkol jak i rowniez szpitali dla Libanczykow w

poludniowym Libanie, a takze zorganizowal system kurateli spolecznej dla ludzi starszych jak i rowniez rodzin internautow, ktore polegly w walkach.

Hezbollah wolno przeksztalca sie w partie polityczna a mianowicie ma wlasnym przedstawicieli w parlamencie libanskim oraz we wladzach lokalnych.

Liderem Hezbollahu jest szejk Hassan Nasrallah.

SPIS DZIEDZINY

Hamas

Hamas (Islamic Resistance Movement)

Hamas to radykalna islamska organizacja, ktora stala sie aktywna we wczesnych etapach Intifady, dzialala w pierwotnym rzedzie w Pasie Gazy ale

rowniez na Zachodnim Brzegu. Hamas gral najbardziej liczna role w gwaltownej fundamentalistycznej dzialalnosci wywrotowej i radykalnych operacjach

terrorystycznych przeciw zarowno Izraelczykom jak i rowniez Arabom. W jego poczatkowym okresie, ruchu zostal zdominowany w pierwotnym rzedzie

poprzez ludzi identyfikowanych z Braterstwem Muzulmanskim (MB) w Terytoriach.

W czasie odbywania sie Intifady, Hamas nabieral rytmu, rozciagajac wlasna dzialalnosc rowniez na Zachodnim Brzegu, stal sie dominujaca islamska

fundamentalista organizacja w Terytoriach. Zdefiniowal swoj znakomity priorytet funkcjonowania jako Jihad (Swieta Wojne) dla uwolnienia Palestyny jak i

rowniez ustanowienia Islamskiej Palestyny "od Morza Srodziemnego do rzeki Jordan". Za sprawa jego wklad w przemocy ulicznej jak i rowniez

morderstwie, to zwiekszalo ich urok w oczach Palestynczykow, dalsza naprawa spowodowala rozwoj potencjalu jak i rowniez umozliwila odegranie

centralnej pozycji w Intifadzie. Jak efekt jego wywrotowej i terrorystycznej dzialalnosci Hamas zostal wyjety spod prawa we wrzesniu 1989. Po wojnie w

Zatoce Wojnie, Hamas stal sie kierowniczym sprawca aktywnosci terrorystycznej w terenie kompletnych Terytoriow a takze wewnatrz Ziemi swietej.

Dzisiaj innymi slowy druga w stopniu daleko idacym potezna grupka, po Fatah, i okazuje sie byc czasami definiowana jako grozenie dla hegemonii

nacjonalistow swieckich. To jest aktualnie najsilniejsza gromada opozycyjna wobec procesu pokojowego i rozwoj ich aktywnosci terrorystycznej otwarcie

poprzez mordercze samobojcze ataki bombowe przeciw celom cywilnym w Izrael w lutym - marzec 1996 zwolnila polityczny proces i grozila zupelnym tej

zatrzymaniem.

KATALOG TRESCI

Fatah – podpowiedz rewolucyjna

F

atah, al-Fatah, Palestynski Gest Wyzwolenia Narodowego, Harakat al-Tahrir al-Watani al-Filastinijj, polityczno-militarna organizacja arabskich

palestynczykow, zalozona w 1958 poprzez Jasira Arafata, Khalila al-Wazira i Salaha Khalafa dla wyzwolenia Palestyny spod izraelskiego panowania. Od

czasu 1963 stala sie organizacja komandoska, w grudniu 1964 przeprowadzila pierwsza operacje militarna a mianowicie wysadzajac izraelska stacje

pomp wodnych. Do samego konca lat 60. XX. w. stala sie najsilniejsza palestynska logistyka i przejela kontrole w OWP, oraz jej wodz - J. Arafat a

mianowicie w 1969 stanal na prowadzeniu OWP. Bazy Fatahu znajdowaly sie na terytorium obozow uchodzcow palestynskich m. in. w Jordanie, Libanie,

Syrii. Po wojnie domowej w Jordanie we wrzesniu 1969 oddzialy Fatah zostaly zmuszone do opuszczenia Jordanu. W lipcu 1971 wedlug zabiciu

poszczegolnego z wodzow organizacji a mianowicie Abu 'Ali Iyyada a mianowicie powstaja ekstremistyczne oddzialy bojowe nazwane Ciemny Wrzesien.

W 1972 bojownicy Czarnego Wrzesnia podczas olimpiady w Monachium (Monachium 1972) wzieli zbyt zakladnikow izraelskich sportowcow. W wyniku

interwencji policji zgineli atleci i wielu z terrorystow. Odtad takze i oddzialy Fatah biora udzial w duzej liczby terrorystycznych akcjach wymierzonych

przeciw Izraelowi. W 1982 wedlug inwazji Ziemi swietej na Liban oddzialy OWP i Fatah zostaja skasowane z Libanu, organizacja przenosi sie do Tunezji.

W 1983 nastepuje rozlam w organizacji jak i rowniez dochodzi do walk pomiedzy zwolennikami jak i rowniez przeciwnikami Arafata.

SPIS DZIEDZINY

Fatah Tanzim

T

anzim jest zbrojnym skrzydlem Fatah, najwazniejszej fragmentu Organizacji Wyzwolenia Palestyny. Tanzim w istocie spelnia role nieformalnej

palestynskiej armii. Czlonkowie Tanzim spelniaja wiodaca role w trakcie demonstracji anty izraelskich. Czlonkowie Tanzim odegrali zasadnicza funkcje w

poprzedzajacych trwajaca od momentu pazdziernika 2000 roku Intifade wydarzeniach z maja jak i rowniez wrzesnia 2000 roku "The Nakba Riots" i "The

Tunnel Riots" Tanzim zostala uformowana w 1995 roku przez Yasera Arafata jak i rowniez kierownictwo Fatah, jako paramilitarna organizacja, majaca

przeciwstawic sie rosnacym w sile grupom palestynskich muzulmanow, pozostajacych w opozycji do Fatah. Jednym sposrod bezposrednich bodzcow

powolania Tanzim byly starcia w Gazie miedzy dbaloscia Arafata jak i rowniez silami Hamas w listopadzie 1994 roku, zakonczone smiercia 13 cywilow. W

odroznieniu od momentu sil chronienia Fatah, ktore rekrutowaly sie z jednostek wracajacych do Palestyny z wygnania, czlonkowie Tanzim nieustannie

zyli w Palestynie, brali udzial w kolejnych Intifadach, siedzieli w izraelskich wiezieniach. Typowym modelem jest w tym miejscu Marwan Barghouti,

przywodca Tanzim na Zachodnim Brzegu. Tanzim dzieli sie na sektory geograficzne jak i rowniez komorki, ktore istnieja w kazdej dzielnicy, wiosce,

obozie dla uchodzcow i szkole. W Ramallah, na przyklad, funkcjonuje 10 telefonow komorkowych Tanzim, w kazdej z dzielnic osrodka miejskiego.

Szczegolnie intensywne komorki dysponuje Tanzim na uniwersytetach Bir Zeit w Betelejem jak i rowniez An-Najar w Nablusie. Oblicza sie, wraz ze w

chwili obecnej Tanzim liczy mniej wiecej 10 milionow czlonkow, glownie zamieszkalych w obrebie Palestyny.

Najdotkliwsze akcje:

1. udzial w wielu akcjach protestacyjnych przeciw Izraelowi, zasadnicza rola w trwajacej Intifadzie.

2. ataki na mieszkancowrezydentow Izraela w strefie Gazy i na Zachodnim Krawedzi (niekiedy razem z Hamasem i Jihadem),

3. duzej liczby czlonkow Tanzim jest podwladnymi roznych palestynskich sil chronienia.

SPIS DZIEDZINY

Al – Qaeda

Zas

l-Kaida, (arab. zasada), organizacja terrorystyczna o miedzynarodowym rejonu (terroryzm miedzynarodowy) zalozona w 1988 poprzez Osame ben

Ladena. Jednym sposrod jej wodzow byl Mohammed Atef (1944-2001), szef operacji militarnych. Najwidoczniej dziala zdecydowanie siec ugrupowan

terrorystycznych na calym swiecie.

Wedlug deklaracji wojny ogloszonej przez Osame ben Ladena celem Al-Kaidy jest radykalizacja istniejacych ugrupowan islamskich jak i rowniez

utworzenie ich w obszarach gdzie odrzucic wystepuja; zdewastowanie Stanow Zjednoczonych, ktorych obecnosc jak i rowniez polityka cudzoziemska

postrzegana okazuje sie byc jako glowne przeszkody w reformowaniu muzulmanskich spoleczenstw; popieranie muzulmanskich wojownikow w

Afganistanie, Algierii, Bosnii, Kosowie, Pakistanie, Somalii, Tadzykistanie i Jemenie. Dazy do usuniecia wojsk amerykanskich z terytorium Arabii

Saudyjskiej, do ktorego znajduja swiete miejsca islamu.

Al-Kaidzie przypisuje sie szereg atakow terrorystycznych, m. in. wybuch bombowy w World Trade Center w 1993, zabicie 18 zolnierzy amerykanskich w

Somalii w 1993, ataki na ambasady AMERYCE w Afryce w 1998, atak na okret wojenny USS Cole w Jemenie w 2000. Agencje wywiadowcze utrzymuja,

iz jest organizatorem i sprawca najkrwawszego w dziejach ludziom zamachu terrorystycznego dokonanego na World Trade Center jedenascie wrzesnia

2001. Doszlo wtenczas do najwiekszego w historii zamachu terrorystycznego na swiecie. Wiecej niz jeden pasazerskie samoloty Boeingi 767, nalezace

do linii United Airlines, uderzyly w odstepie 18 minutek w blizniacze, 110-pietrowe konstrukcje World Trade Center na Manhattanie w Nowym Jorku w

AMERYCE. Mniej wiecej w tym samym czasie trzeci aeroplan, Boeing 767, uderzyl w skrzydlo Pentagonu w Waszyngtonie, mieszczace dowodztwo sil

zbrojnych USA. Dzien dobry budynku zawalila sie. Czwarty samolot, Boeing 757, spadl w poblizu Pittsburga, w polnocnej czesci AMERYCE,

najprawdopodobniej zmierzal w kierunku posiadlosci prezydenta AMERYCE w Camp Davis czy tez Bialego Domu. Kolejny, piaty samolot, linii United

Airlines, ktory wystartowal z Bostonu i lecial do Zycie Angeles rozbil sie. Samochod-pulapka eksplodowal poprzednio budynkiem Departamentu Stanu w

Waszyngtonie. Wszelkie samoloty zostaly porwane rankiem tego danego dnia z lotnisk na wschodnim wybrzezu USA, na ich pokladzie byli pasazerowie.

Poczatkowe spekulacje wskazywaly, iz sprawca ataku byli islamscy separatysci. Atak spowodowal wielotysieczne ofiary. Skutkiem tego ataku

terrorystycznego bylo zamkniecie lotnisk w AMERYCE, zamkniecie plaszczyzny powietrznej powyzej Nowym Jorkiem i Waszyngtonem, ewakuacja

gmachow publicznych, m. in. siedzib ONZ jak i rowniez CIA, gieldy, wielkich spolki, ambasad na swiecie. W Waszyngtonie ogloszono forma wyjatkowy,

oraz stan maksymalnego pogotowia w siedzibach NATO w Brukseli oraz w europejskich stolicach. Zamach wywolal wzrost napiecia miedzynarodowego.

Duzo raportow jak i rowniez doniesien pokazuje na to, iz bin Laden probowal wniknac w swoje materialow rozszczepialnych lub przygotowanych

ladunkow jadrowych, glownie z terenu bylego Zwiazku Radzieckiego. Potwierdza to m. in. jeden z oskarzonych o przygotowanie zamachow na ambasady

USA w Tanzanii jak i rowniez Kenii w 1998 r., Sudanczyk Jamal Ahmad al-Fadl. W czasach 1993- 1994 prowadzil mezczyzna rozmowy w Chartumie w

sprawie zakupu wzbogaconego uranu. Potwierdzona probe nabycia, tym razem bojowych ladunkow jadrowych, przedstawiciele bin Ladena podjeli w

2000 r. w Czeczenii, ofiarujac zaplate w dolarach a takze 30 dzwiek opium. Na temat bron chemiczna (gaz VX) starano sie w Sudanie i Iraku, a o

biologiczna (jad kielbasiany, waglik) zabiegano w Czechach, Kazachstanie, Iraku jak i rowniez Indonezji. Wedlug niepotwierdzonych wiadomosci, z bronia

chemiczna eksperymentowano w wielu obozach szkoleniowych w Afganistanie. Wladze w Moskwie potwierdzily natomiast, iz niedlugo wedlug upadku

ZSRR do Federalnego Centrum Badan Jadrowych nadszedl faks od momentu organizacji Islamic Jihad z propozycja nabycia glowicy jadrowej.

Krotkie charakterystyki liderow Al-Qaedy

Osama bin Laden – Saudyjczyk, „Wielki Emir―, lider Al-Qaedy; ur. 28 czerwca 1957 r. w Dzedda w rozlicznej rodzinie emigranta z Jemenu; w

czasach 1979-1989 walczyl po witrynie mudzaheddinow w Afganistanie; w 1988 r. utworzyl Al-Qaede; w 1991 r. opuscil Arabie Saudyjska i zamieszkal w

Sudanie, od 1996 r. przebywal w Afganistanie; zonaty, czwarta zone – Jemenke, poslubil w lipcu 2000 r.

Ayman al-Zawahiri – Egipcjanin, zastepca bin Ladena, uwazany za tej ewentualnego nastepce; ur. 19 czerwca 1951 r. w Kairze we wplywowej rodzinie

inteligenckiej; z wyksztalcenia lekarz-chirurg; z bin Ladenem zwiazany od 1995 r.; w organizacji odpowiada za sprawy finansowe a takze zakupy broni i

sprzetu.

Mohammed Atef – Egipcjanin, szef operacji militarnych Al-Qaedy; ur. w 1958 r. w Quenna (srodkowy Egipt); na poczatku wielu lat 80. zdezerterowal z

policji egipskiej jak i rowniez wyjechal do Afganistanu; byl prawdopodobnie czlonkiem MaK, w przyszlosci przeszedl do Al-Qaedy, w ktorym miejscu

szybko awansowal; Atef pasowal m. in. za tworzenie siatki struktury w Afryce Wschodniej od momentu 1991 r.; byl otwarcie odpowiedzialny zbyt zamachy

w Mogadiszu (1993 r. ) oraz w Der es-Salam i Nairobi (1998 r. ); zginal w trakcie amerykanskich nalotow bombowych na Afganistan po zamachach z

jedenascie wrzesnia 2001 r.

Abdullah Ahmed Abdullah – Egipcjanin, szef ds. szkolenia Al-Qaedy; ur. w 1963 r., inzynier-saper, weteran walk z ZSRR.

KATALOG TRESCI

Saddam Husajn

H

usajn Saddam At-Takriti (ur. 1937), iracki dyktator. Urodzil sie w ubogiej rodzinie chlopskiej. Studiowal w Egipcie. W 1956 podjal nieudana probe

przewrotu wojskowego. W nastepnym roku wstapil do partii BAAS (Socjalistyczna Wsad Odrodzenia Arabskiego). W 1959 mial polozenie zamach na

prezydenta K. Kassema jak i rowniez Husajn zdecydowanie jeden z jego parcypantow musial przeoczyc kraj. W 1963 powrocil do Iraku na wiesc o

udanym zamachu stanu dokonanym poprzez partie BAAS. Lata nastepne to uzyskanie do najlepszych stanowisk w partii, zakonczone ostatecznym

zwyciestwem partii BAAS (1968) w rezultacie kolejnego zamachu stanu. Objal kluczowe miejsca partyjne jak i rowniez panstwowe, aby w 1979 usunac z

partii swego glownego konkurenta A. al-Bakra. Zostal prezydentem, premierem jak i rowniez przewodniczacym Porady Rewolucyjnej, sekretarzem

generalnym BAAS, a takze powolal siebie na marszalka. Swoim panowanie to pasmo krwawych represji wobec przeciwnikow politycznych. Stlumil

wystapienia Kurdow, wprowadzil de facto uklad totalitarny. W latach 1980-1988, popierany poprzez panstwa zachodnie, prowadzil wojne z Iranem. Wojna

ta nie dostarczyla oczekiwanych zyskow. Rekompensate dostarczyc mialo zajecie Kuwejtu. W efekcie wybuchla walka w Zatoce Perskiej (1990-1991),

zakonczona porazka Iraku. Dzieki wstrzymaniu ofensywy USA, utrzymal sie przy wladzy. Powazny za zejscie z dloni sluzb chronienia kilkudziesieciu tys.

ludzi. 14 grudnia 2003 zostal schwytany przez amerykanow i czeka na osadzenie.

SPIS DZIEDZINY

3. Ludnosc Bliskiego Wschodu

3. 1 Kultura na przelomie dziejow i dzis

W

duzej liczby dziedzinach zwiazanych z kultura duchowej jak i rowniez materialnej otoczenia islamu przewyzszal Europe chrzescijanska. Choc

zdefiniowany ramami Koranu, hadis jak i rowniez szariatu, muzulmanizm okazal sie bardzo podatny na wplywy kulturowe. Leciwe cywilizacje Egiptu,

Grecji, Persji i Indii wtopily skladniki swojej zwiazanych z kultura w kulture islamska, jakie mozliwosci bylo dostrzegalne zwlaszcza w sztuce. W dziedzinie

nauk precyzyjnych -- matematyki, chemii jak i rowniez medycyny, oraz w dziedzinie filozofii intelektualisci muzulmanscy poczynili duze postepy.

Najwybitniejszym uczonym tego okresu byl Abd Allah ibn Abbas, slynny wraz ze swych objasnien do Koranu. Za panowania pierwszych Omajjadow

az-Zuhri rozwina sztuke prawoznawstwa i napisal biografie Muhammada, co pomoglo stworzyc wrazenie tozsamosci islamu. We wczesnym okresie

panowania Abbasydow, al-Kindi stal sie czolowym filozofem islamu. Posiadal rzetelna wiedze na temat robot i mysli starozytnych Grekow, ktore wywarly

gleboki oddzialywanie na islamskie myslenie. Obok schylku IX w. przeszlosc al-Yakubiego ujela w ramy chronologiczne jak i rowniez przedstawila

studium nauki greckiej. Al-Yakubi uwazany jest tez za tworce geografii w swiecie islamu. Od matematykow hinduskich arabski matematyk al-Chwarizmi

przejal cyfry,, arabski", lacznie z symbolem oznaczajacym zero. Wprowadzil tez zwyczaj notowania obliczen, zamiast poslugiwania sie liczydlem a takze

rozbudowe algebre. To naturalnie dzieki Arabom algebra dotarla do Europy.

Dociekanie lecznicze staly w centrum hobby nauki islamskiej; co najmniej 70 uczonych napisalo prace z tej sfery. Wielki kalif Harun ar-Raszid ufundowal

w 800 szpital w Bagdadzie, w pelnym zas kuli ziemskiej sredniowiecznym istnialo zapotrzebowanie na indywidualnych lekarzy. Na Zachodzie glosne

zostaly imiona najwybitniejszych uczonych: Razesa (ar-Razi), encyklopedysty w dziedzinie medycyny, Haly Abbasa (al-Madzri) jak i rowniez Awiceny (Ibn

Sina), XI-wiecznego lekarza jak i rowniez filozofa. Osoby ci przyczynili sie bardzo do ponownego odkrycia informacji klasycznej poprzez Europe

chrzescijanska. To Awicenna, pozostajacy pod wplywem swojego mistrza, al-Farabiego, zwrocil atencje uczonych chrzescijanskich na Metafizyke

Arystotelesa. Owo pojedyncze utwor przesadzic mialo o progresu filozofii Europejskiej. Co fascynujace, komentarze do ARYSTOTELESA, ktore dal

Ibn-Ruszd znany zdecydowanie Awerroes, wywarly wiekszy oddzialywanie na chrzescijan niz na muzulmanow. Poprzednio 1200, obok progu odrodzenia

intelektualnego w Europie, wprowadzone zostaly do islamu reguly krytyczne, ustalone poprzez XI-wiecznego mysliciela al-Ghazaliego: studiowanie,,

cudzoziemskich nauk" musialo pozostawac w zgodzie z doktryna islamu. Ten nadzor teologiczny, jaki utrwalil sie w swiecie islamu, legl naturalnie u

podstaw rosnacej dominacji naukowej jak i rowniez technologicznej Europy - dominacji, ktora znalazla stac sie bezsporna u schylku sredniowiecza.

KATALOG TRESCI

Pisarstwo Arabska

Na temat

bejmuje dzielo literatury w klasycznym jezyku arabskim, powstala na terenie Plw. Arabskiego jak i rowniez obszarach podbitych przez Arabow w

sredniowieczu. W VI w. narodzila sie poezja, spisana w VIII jak i rowniez IX w. Poeci pelniacy wazne role spoleczne nigdy wojowniczych plemion

arabskich tworzyli poematy zw. kasydami; najcudowniejsze zebrano w zbiorze mu'allaki. Slynni poeci tego okresu to: Imrual-Kajs, Antara, An-Nabigha,

Asz-Szanfara. W drugiej polowie VII w. spisano proza rymowana Koran, swieta ksiege islamu, doskonaly wzor nurtu i na wstepie dzielo prozy arabskiej.

Tradycje poezji staro arabskiej zostaly kontynuowane bez wiekszych przemian w poczatkowym okresie islamu (od 622) i zbyt dynastii Umajjadow

(661–750). Poeci dworscy, Al-Achtal, Dzarir jak i rowniez Al-Farazdak, zamiast dawnych wodzow opiewali kalifow umajjadzkich. W Mekce jak i rowniez

Medynie (Al-Hidzaz) rozwijala sie poezja erotyczna (Umar Ibn Abi Rabi'a), w Syrii uprawial ja kalif umajjadzki Walid II. Wsrod plemion beduinskich

rozwijala sie fantastyczna poezja slawiaca nieszczesliwa, platoniczna milosc, niosaca smierc kochankom (Lajla jak i rowniez Madznun). Panowanie

Abbasydow (750–1258) to zloty wiek tekstow i zwiazanych z kultura; uprawiano astronomie, filozofie jak i rowniez medycyne (Al-Farabi, Awicenna,

Al-Ghazali); dziela o tematyce historycznej pisali Al-Kalbi, Abu Mihnaf, At-Tabari; doswiadczenia Koranu inspirowaly powstanie szkol filozoficznych w

Al-Basrze, Al-Kufie i Bagdadzie, gdzie zaslyneli gramatycy jak i rowniez kolekcjonerzy staro arabskiej poezji: Sibawajhi, Chalil Ibn Ahmad i Al-Asmai

(VIII–IX w. ); Al-Dzahiz i Ibn Kutajba (IX w. ) stworzyli na wstepie dziela teoretycznoliterackie; w X w. Abu al-Faradz al-Isfahani napisal Kitab al-aghani

[‘ksiega piesni’], cenne zalazek historycznoliterackie. Pod dworach Abbasydow rozwijala sie poezja, zwana modernistyczna. Poeci Abu Nuwas,

Al-Ahnaf, Baszszar Ibn Burd i in. zburzyli system dawnej kasydy oraz wprowadzili nowa tematyke. Reakcja na poezje modernistow byla poezja

neoklasycystyczna, nawiazujaca do kulturze staroarab. (Abu Tammam, Al-Buhturi, Al-Mutanabbi). Odrobine pozniej poczela rozwijac sie poezja

filozoficzna jak i rowniez mistyczna (Abu al-Ala al-Ma'arri XI w., Umar Ibn al-Farid XIII w. ). W okresie upadku politycznej Arabow (1258–1800) zanikla

tworczosc smiala, zaczely powstawac kompilacje, encyklopedie i slowniki. W XV w. spisano basnie Tysiac i 1-a noc.

Szmat nowozytny tekstow arabskiej zaczal uprawiac sie w pol. XIX w. odrodzeniem kultury jak i rowniez literatury pod wplywem literatur europejskich; na

koniec XIX w. grupa pisarzy-emigrantow syryjskich jak i rowniez libanskich przygotowala w AMERYCE syryjsko-amerykanska szkole w literaturze

arabskiej; skupieni w tej dziewczyny pisarze (Ar-Rajhani, M. Nu'ajma, Dzubran Chalil Dzubran) byli autorami glownych utworow prozatorskich; w Egipcie

Dz. Zajdan stworzyl cykl powiesci historycznej, zrodzil sie tu takze kierunek znany jako modernizmem. Po II wojnie swiatowej, w zwiazku z powstaniem

niezaleznych panstw arabskich, wyodrebnily sie tekstow narodowe, zachowujace wspolnote slownika i arabskiej tradycji kulturalnej; duza funkcje odegrali

autorzy z Egiptu. Poetycka gromada romantykow Apollo (Chalil Mutran) wywarla oddzialywanie na poetow Iraku (Az-Zahawi, Ar-Rusafi), Syrii i Libanu

(Az-Zirikli, Nizar al-Kabbani, Adonis); mlodsze pokolenie poetow-modernistow reprezentuja w Iraku Nazik al-Malaika, Al-Bajati, As-Sajjab; na

okupowanych terenach Palestyny powstala poezja, ktorej tematem-symbolem jest familia oraz gleba ojczysta (M. Darwisz). Rozwoj tworczosci

prozatorskiej w Egipcie, zwlaszcza dziel literatury pieknej i noweli realistycznej jak i rowniez spoleczno -obyczajowej (Taha Husajn, Taufik al-Hakim,

Tajmurowie, Jahja Hakki), odnalazl odbicie w Iraku (Zu an-Nun Ajjub), Syrii jak i rowniez Libanie (Suhajl Idris, Lajla Baalbaki, Al-Udzajli), Palestynie jak i

rowniez Jordanii (Zijade, Ghalib Halassa), Sudanie (At-Tajjib Salih). Panstwa Maghrebu (Tunezja, Algieria, Maroko) do II wojny glob. znajdowaly sie pod

krzepkim wplywem zwiazanych z kultura francuskiej. Wspolczesnie powstaja w owa strone utwory zarowno w jezyku fr.

KATALOG TRESCI

WYCHOWANIE I OSWIATA W KULI ZIEMSKIEJ ARABSKIM

I

slam pojawil sie na Polwyspie Arabskim w pierwszej polowie VII w. wlasnej ery zdecydowanie Boskie objawienie przekazane Mahometowi za

posrednictwem aniola Gabriela. Duze znaczenie dla uksztaltowania sie zarowno wiary, jak i cywilizacji islamu mialy takze wypowiedzi Mahometa

zapamietane, a w najblizszym czasie rowniez zapisane w formie hadisow (ar. 'opowiadanie, opowiesc') skladajacych sie na sunne czyli 'tradycje Proroka'.

Posrod hadisow pewien mial rewelacyjne znaczenie dla rozwoju nauki arabsko-muzulmanskiej. Prorok rzekl w szczegolnosci „wiedzy poszukaj chocby

w Chinach― a takze: „atrament uczonych mezow okazuje sie byc cenniejszy od momentu krwi meczennikow―. Postepujac wedlug tymi

maksymami Arabowie jak i rowniez inne ludy muzulmanskie od momentu poczatkow istnienia cywilizacji islamu rozwijali wlasna wiedze, lecz rowniez te,

ktora to dotyczyla ich religii jednak takze roznorodnych innych nauk humanistycznych jak i rowniez przyrodniczych.

Poczatki. Pierwszy etap rozwoju nauki arabsko-muzulmanskiej, do ok. 750 r., oznacza to przejecia wladzy w kalifacie arabsko-muzulmanskim poprzez

dynastie Abbasydow to oswajanie sie z dorobkiem wczesniejszych cywilizacji, ktorych tereny w rezultacie podbojow zajeli muzulmanie. Szmat ten niesie

panowanie tzw. kalifow solidnych (632–661) jak i rowniez Umajjadow wraz ze stolica w Damaszku (661–750). Arabowie, prosci beduini z pustyn

Polwyspu Arabskiego zapoznawali sie z dorobkiem naukowym Persji jak i rowniez Bizancjum, oraz za ich posrednictwem tez nauki indyjskiej. Arabowie

przejeli istniejace na Bliskim Wschodzie perskie jak i rowniez bizantynskie federacje naukowe. Posrod najwazniejszych byla slynna perska akademia w

Dundiszapurze, przy ktorej istnial slynny szpital i w ktorym miejscu juz w IX w. prowadzone zostaly regularne kontrola astronomiczne. Fundamentalnym

centrum naukowym tamtych okresow, zwiazanym wraz ze wschodnim chrzescijanstwem bylo tez syryjskie miasto Harran, srodowisko wschodnich

chrzescijan, gdzie pielegnowane byly tradycje nauki greckiej. Pamietac nawiasem mowiac nalezy, iz nauka arabsko-muzulmanska, choc powstawala

przede wszystkim w jezyku arabskim, tworzona byla przez pracownik rozmaitych ludow zamieszkujacych wielo etniczny kalifat arabsko-muzulmanski:

Arabow, Persow, Zydow, Turkow jak i rowniez in., czesto uczeni ci byli wyznawcami innej anizeli islam wiary — judaizmu i chrzescijanstwa.

Meczety zdecydowanie centra naukowe i oswiatowe. Muzulmanie rozwijali jednak tez wlasne osrodki naukowe. Pierwszymi byly meczety, muzulmanskie

swiatynie, ktore spelnialy nie tylko role kultowe, jednak byly tez miejscami zebran oraz nauczania religijnego, oraz wkrotce jak i rowniez filologicznego

tyczacego sie jezyka arabskiego. Koniecznosc analizowania i przemyslenia Koranu jak i rowniez innych wyznaniowych ksiag islamu sprawila, iz rozwijala

sie gramatyka jak i rowniez inne nauki filologiczne, rownolegle kwitly tez nauki prawnicze. Najwczesniejsze meczety, ktore zostaly jednoczesnie istotnymi

centrami naukowymi i oswiatowymi powstaly w Mekce, Medynie na Polwyspie Arabskim, w Al-Basrze jak i rowniez Al-Kufie w Mezopotamii, w

Jerozolimie, Damaszku, Al-Fustacie (Egipt) oraz w Tunisie jak i rowniez Kairuanie. Obok tych meczetow powstawaly tez bogate biblioteki majace koloryt

bibliotek publicznych.

Akademie muzulmanskie. Drugi sezon rozwoju nauki arabskiej, od momentu ok. 750 do w porzadku. 900 r. (pierwszy sezon panowania Abbasydow,

750–1258), charakteryzowal sie niezwykle intensywna dzialalnoscia tlumaczeniowa glownie z jezykow syryjskiego, greckiego i przecietnie perskiego

(pahlawi). Dzialalnosc ta prowadzona byla przede wszystkim w instytucjach nazywanych akademiami muzulmanskimi. Mniej wiecej aktualnie teoretycy

jak i rowniez historycy nauki wprowadzili bazowy podzial nauk na nauki nazywane arabskimi lub muzulmanskimi, do ktorych zaliczano teologie,

upowaznienie i filologie oraz nauki swieckie — astronomie, chemie, medycyne jak i rowniez in. Mniej wiecej od X w. uczeni arabsko-muzulmanscy

zaczeli tworczo rozwijac dorobek wczesniejszych cywilizacji, z ktorym zapoznali sie za posrednictwem tlumaczenia.

Matematyka. W matematyce (ar. rijadijjat), Arabowie rozwijali idee greckie i indyjskie. Wybitnym matematykiem byl wspomniany juz Al-Chuwarizmi a

takze Al-Battani, znany w Europie jako Albategnius. To naturalnie uczeni arabscy stworzyli bazy algebry (sama nazwa naszej dyscypliny wywodzi sie od

momentu arabskiego wyrazenia al-dzabr, 'skladanie'), geometrii analitycznej i trygonometrii.

Astronomia jak i rowniez astrologia. Bardzo duzy dorobek odgrywaja uczeni arabscy w dziedzinie astronomii i scisle z nia wtedy zwiazanej astrologii. W

IX w. Sabit Ibn Kurra jak i rowniez Hunajn Ibn Ishak przelozyli na arabski Almagest Ptolemeusza. Juz Al-Chuwarizmi (od tej nazwiska wywodzi sie pojecie

algorytm! ) opracowal tablice astronomiczne, tzw. zidz, stosowane do konca sredniowiecza w Europie. Obserwatoria astronomiczne istnialy w tym czasie

m. in. w Bagdadzie jak i rowniez Damaszku. Posrod najwybitniejszych astronomow tego okresu mozna wyliczyc Al-Farghaniego, Al-Battaniego,

Al-Madzritiego jak i rowniez Ibn Tufajla. Wiekszosc dziel astronomow arabskich zostala przetlumaczona na lacine, w ten sposob do nauki zachodniej

weszlo mnostwo terminow arabskich, np. azymut, nadir jak i rowniez zenit. Pochodzace z dorobku arabskiej astronomii korzystal m. in. Kopernik w

konstruowaniu wlasnej teorii struktury wszechswiata.

Medycyna. Tradycje medycyny (ilm at-tibb) Arabowie przejeli z osrodka naukowego w Dzundiszapurze, jednakze w X i XI w. poczela sie rozwijac

oryginalna medycyna muzulmanska. Medycy przeprowadzali doswiadczenia na malpach, rozwijajac wiedze praktyczna o anatomii oraz chirurgie —

dokonywano skomplikowanych operacji, ktorych wykazy zachowaly sie w traktatach i podrecznikach lekarskich. Rozwijala sie tez farmakologia jak i

rowniez oftalmologia. Prace takich uczonych jak Ar-Razi (Rhazes), Ibn Sina (Awicenna) czy Ali Ibn Isa (Jesu Haly) tlumaczone zostaly na lacine i poprzez

wieki zostaly podstawa ksztalcenia lekarzy (np. Continens Rhazesa i Regula medycyny Awicenny, ktory w lacinskim tlumaczeniu Gerarda z Kremony

nadal w stosunkowo niedawnych czasach byl podstawowym podrecznikiem na uczelniach europejskich). W IX w. powstaly na wstepie szpitale (ar. pers.

bimaristan) w Bagdadzie i Kairze, tworzyly sie rowniez bazy etyki leczniczej. Przy szpitalach istnialy specjalistyczne osrodki szkoleniowe dla lekarzy —

kandydaci musieli odbyc specjalny kurs i zdac egzamin poprzednio naczelnym lekarzem szpitala jak i rowniez dopiero wtenczas mogl kierowac wlasna

doswiadczenie.

Alchemia jak i rowniez chemia. Duze osiagniecia zanotowano w dziedzinie alchemii (al-kimja), jaka Arabowie przeksztalcili w bazy chemii

eksperymentalnej odkrywajac jak i rowniez badajac mnostwo pierwiastkow jak i rowniez zwiazkow chemicznych (np. arsen, fosfor, kwas siarkowy jak i

rowniez solny). Jednym sposrod najwybitniejszych pracownik arabskiej chemii i alchemii byl Dzabir Ibn Hajjan. Na ogromnym poziomie kazdorazowa

arabska optyka (ilm al-basarijjat) — do niej wybitnym pelnomocnikiem byl Ibn al-Hajsam (Alhazen), z jakiego prac korzystal m. in. polski medrzec Erazm

Witelo, a takze J. Kepler. Istotna dziedzina naukowa byla mineralogia (ilm al-ma'adin), ktora zajmowal sie m. in. Al-Biruni.

Botanika jak i rowniez zoologia. Botanika i zoologia nie konsekwentny na tak wysokim poziomie, jak odmienne dziedziny, tak samo jak nauki rolnicze. Nie

budzily one wiekszego zainteresowania uczonych muzulmanskich, jacy przede wszystkim probowali zapoznac z nazwami zwierzakow i flor roslinnych

znanych z najstarszej poezji beduinskiej. W tych sferach rozwoj mozemy dostrzec dopiero w XIII w. (Ibn al-Bajtar), aczkolwiek juz w IX w. znany literat

Al-Dzahiz napisal prace "Ksiega zwierzat" (Kitab al-hajawan), jednak kwestie zoologiczne nie zostaly tam najwazniejsze, podobnie jak leksykograficznej

natury operacje o nazwach koni badz wielbladow filologa Al-Asma'iego. Niezaleznie od nauk przyrodniczych rozwijala sie takze filozofia,

literaturoznawstwo, historiografia i geografia powiazana scisle z literatura podroznicza, upowaznienie islamu, teologia i muzykologia.

Madrasy. W XI jak i rowniez XII w. w kuli ziemskiej islamu zaczely powstawac samodzielne i schludno muzulmanskie osrodki naukowe, ktore okreslic

mozemy takze mianem "muzulmanskich uniwersytetow", tzw. madrasy. Pierwsza z nich byla zalozona w 1065 r. w Bagdadzie przez seldzuckiego wezyra

Nizama al-Mulka An-Nizamijja. Studia w An-Nizamijji obejmowaly przede wszystkim upowaznienie muzulmanskie uczelni szafi'ickiej a takze teologii w

duchu aszaryzmu. Program obejmowal takze nauki swieckie, nade wszystko filologiczne. W An-Nizamijji wykladali najwybitniejsi przedstawiciele nauki

arabsko-muzulmanskiej, np. tegi leb Al-Ghazali, filologowie At-Tibrizi jak i rowniez Al-Dzawaliki. Upadek uczelni nastapil ok. 1395 po najezdzie Hulagu na

Bagdad (1393). Nizam al-Mulk zalozyl nadal inne uczelnie o identycznej nazwie, m. in w perskim Niszapurze. Madrasy te staly sie idealem dla w duzych

ilosciach powstajacych od tego momentu madras muzulmanskich m. in. w Egipcie i Syrii. W danym Bagdadzie w 1234 r., na krotko poprzednio upadkiem

dynastii abbasydzkiej powstala Al-Mustansirijja, ustanowiona przez kalifa Al-Mustansira (1226–42). Byla kobieta pomyslana zdecydowanie seminarium

dla studiowania czterech szkol prawa muzulmanskiego, jednak nauczanie obejmowalo takze nauki filologiczne, astronomie, matematyke jak i rowniez

medycyne. Obok madrasy dzialal takze szpital, laznie, kuchnia oraz roznorodna biblioteka liczaca ok. 80 000 tomow. Upadek naszej uczelni, tak samo jak

An-Nizamijji, nastapil ok. 1395 po najezdzie Hulagu na Bagdad.

Wspolczesna nauka w swiecie arabskim. Odrodzenie nauki w kuli ziemskiej arabskim przyszlo w XIX w. Jest ona urzadzona na wzor europejski.

Powstalo mnostwo uniwersytetow, akademii nauk jak i rowniez osrodkow badawczych, ktore jednakze opieraja sie glownie na osiagnieciach nauki

zachodniej. Najwazniejsze naukowe osrodki terazniejszego swiata arabskiego to nade wszystko Kair, Bagdad, Bejrut jak i rowniez Damaszek, tez Tunis

jak i rowniez Algier. W poczatkach 20 w. zaczely powstawac w swiecie arabskim akademie nauk. Pierwsza byla Akademia Jezyka Arabskiego (Madzma

al-Lugha al-Arabijja) w Damaszku. W 1932 r. powstala Akademia Jezyka Arabskiego w Kairze, natomiast w 1947 Iracka Akademia Nauk (Al-Madzma

al-Ilmi al-Iraki). Podobnego typu organizacje przebiegaja obecnie tez m. in. w Arabii Saudyjskiej jak i rowniez Maroku. W dziedzinie nauk muzulmanskich

najwiekszym autorytetem cieszy sie kairski uniwersytet Al-Azhar.

SPIS DZIEDZINY

Sztuka

Metrow

alo zaawansowany stan testowan nad metoda arabska okresu przed muzulmanskiego pozwala jedynie na sformulowanie ciaglosci do niej przejawow od

momentu czasow prehistorycznych; polozenie Arabii na szlaku ladowym laczacym Afryke z Eurazja powodowalo oddzialywanie na sztuke arab. kultur

Egiptu, Mezopotamii, Krety, Grecji jak i rowniez Rzymu. Zabytkowe budowle sztuki poprzednio muzulmanskiej istnieja zgrupowane w trzech rejonach Plw.

Arabskiego: polnocno a mianowicie zachodni (wzdluz szlaku Mekka–Medyna–Morze Srodziemne), pd. -zach. (Jemen, Aden, Hadramaut) i wsch.

(Al-Hasa, Bahrajn). Pierwszy z nich niesie zabytki rzymsko -nabatejskie, nawiazujace do sztuki hellenistycznej, Egiptu i mezopotamskiej: Petra (zespol

grobowcow jak i rowniez swiatyn), ruiny swiatyn (Dzabal Ramm, pol. II w., Ar-Rawwafa, odrebnej polowie II w. ) i grobowce skalne (nekropole w Midjan i

Hatra, I w. ); rzezbe reprezentuja pelnoplastyczne posagi monarchow i reliefy figuralne. Najbogatszy w zabytkowe budowle obszar pd. -zach. Arabii

skupia gl. liczne relikty arch. (najwczesniejsze z okresu sabejskiego, VIII–VII w. p. n. e. ). Dawny to konstrukcje kamienne odznaczajace sie swietna

konstrukcja jak i rowniez technika (m. in. konstrukcje drewno-kamienne, znakomite w etiopskiej sztuce) z filarami wykonywanymi czesto z blokow

monolitycznych, z kapitelami kostkowymi czy tez o formie odwroconej piramidy schodkowej z motywami zabkow. Sciany pokrywano stiukiem, polichromia

i brazowymi blachami. Palace, z fasadami rozczlonkowanymi ryzalitami, byly wielopietrowe. Swiatynie zakladano na rozkladzie prostokata z apsyda

(Sirwah, pocz. VIII w. p. n. e. ), prostokata (Main, VI w. p. n. e. ), kwadrata (Ghajbun) jak i rowniez elipsy (Marib). Rzezba wykazywala duza zaleznosc od

wladcow obcych (gl. importowane rzezby egejskie jak i rowniez gr., od momentu III w. p. n. e. dominacja wplywow hellenistycznych). W rzezb. tworczosci

rodzinnej, oprocz dziel wybitnych (alabastrowa glowa kobieca z nekropoli Timna, I w. p. n. e. ), istnieja znane gl. rzezby o ciezkich, prymitywnych formach

(maski grobowe, statuetki przodkow). Rzemioslo artystyczne okazuje sie byc znane gl. z wyrobow zlotniczych jak i rowniez metalowych. Sztuke wsch.

Arabii, bedacej w zasiegu wplywow mezopotamsko-perskich., reprezentuja nieliczne przyklady rzezby kamiennej jak i rowniez terakoty. Arabska kultura

poprzednio muzulmanskiej wywarla decydujacy oddzialywanie na sztuke etiopska, oraz wiele do niej elementow utrwalilo sie w sztuce islamu.

SPIS DZIEDZINY

Muzyka

Na temat

muzyce arabskiej przed muzulmanskiej niewiele wiadomo; od VII w. krok po kroku ksztaltowala sie wspolna obszar kulturowy muz. narodow wyznajacych

muzulmanizm, o elementach kultur: syrji, persji, tunezji, bizantyjskiej, polnocno -afrykanskiej, hiszp.; muzyka odgrywala istotna funkcje w obrzedach

religijnych, znalazla tez znaczenie spol. -wychowawcze (traktaty Al-Kindiego, Al-Farabiego, Awicenny); dominowala muza wokalna jednoglosowa,

melizmatyczna, czasami z przeznaczeniem cwierctonow; o zasadzie modelowania formy postanawia makam; reprezentatywne jest gama barw

tlumionych, nosowych, niedobor kontrastow dynamicznych, heterofonia. Instrumentarium: tanbur, al-ud, rebab, kemange, instrumenty dete drewniane,

bebny — tamburiny. Zahamowanie progresu muzyki arab. w koncu XV w. wiazalo sie z upadkiem politycznym potegi islamu. W 20 w. rozwoj tworczosci

muz. nawiazujacej do folkloru jak i rowniez zdobyczy glob. kultury dzwiecznej.

SPIS DZIEDZINY

Kaligrafia

K

aligrafia okazuje sie byc najwyzsza postacia sztuki islamu, najbardziej zwyklym wyrazem demona tej wiary.,, Glos! Twoj Pan okazuje sie byc

najszlachetniejszy! Nasz, ktory nauczyl czlowieka poprzez pioro; nauczyl czlowieka tego, czego mezczyzna nie wiedzial " -mowi pierwsze objawienie.

Jako ze Bog przemowil wedlug arabsku, oraz Jego wyrazenia zostaly wedlug raz 1 zapisane w jezyku arabskim, arabski jezyk i pismo staly sie wspolnym

skarbem wszelkich muzulmanow. Zaledwie znajac gryzie, czlowiek posiadal mozliwosc miec nadzieje uchwycenia Boskiego przeslania. Nie bylo

wazniejszego zadania niz zachowywanie i przenoszenie tego cennego daru. Muzulmanie okazuja swa wdziecznosc wyrazajac ja we wszystkich

postaciach uprawianej poprzez nich sztuki.,, Pismo Boga sprawia, iz prawda wyplywa na jaw" -glosi tradycja Proroka. Pismo arabskie, jakim sposobem

przyjelo sie powszechnie zwazac, nawiazuje otwarcie do alfabetu nabatejskiego, ktory z kolei wywodzi sie z liter aramejskich. W czasach piedziesiatych

VII w. na wstepie pelne wersje Koranu zostaly zapisane w formie oznaczanej dzazm, noszacej znamiona wladcow nabatejskich. To zainspirowalo rozwoj

pisma kufickiego, o twardym kwadratowym zarysie, ktore stalo sie najbardziej rozpowszechnionym stylem protokolu tekstow koranicznych. W tym samym

czasie rozwinela sie kursywa sluzaca do pisania dokumentow administracyjnych jak i rowniez korespondencji prywatnej. W polowie X w. wyksztalcilo sie

szesc kapitalnych wzorow islamskiej kaligrafii: suls, naschi, muhakkak, rajhani, tauki i ruka. Wkrotce wprowadzono je do zapisu Koranu, stwarzajac

dlatego wiele nowych mozliwosci dla uzyskania wynikow dekoracyjnych. Istnialy rowniez cztery inne fundamentalne rodzaje pisma: sumar, ghubar,

uzywane wielokrotnie w miniaturowych egzemplarzach Koranu, talik, w szczegolnosci popierane poprzez Safawidow a takze nastalik, ktore, choc

odrzucic cieszylo sie popularnoscia posrod Arabow, pozostawalo przez blisko cztery wieku ulubionym pismem Iranczykow, Turkow i muzulmanow

indyjskich.

Kaligrafia byla jak i rowniez jest nadal bardzo wysoce ceniona. Tamerlan i tej potomkowie roztaczali nad te dziedzina sztuki szczegolny patronat,

podobnie jak Safawidzi, Mongolowie a takze Osmanie. Formy dekoracji kaligraficznej mozna spotkac w kazdym miejscu: na plytach nagrobnych,

tkaninach, na dzbanach, broni jak i rowniez plytkach ceramicznych. Kaligrafia przybiera czesto niezwykle ksztalty w dekoracji struktury. Slowa

zaczerpniete z Koranu sa jednakowo waznym szczegolem ozdabiania meczetow, jak osoby Chrystusa w kosciolach chrzescijanskich. Symbolizuja one

dar Boga przekazany spoleczenstwom.

SPIS DZIEDZINY

Alfabet

Alisci kilka zwrotow i zwrotow w jezyku arabskim:

marhaban - witaj

kayfa haluka / ki - Jakim sposobem sie przeszkadzaja? Co rozlegac sie? koncowka (ki) oznacza wariant zenski

ana - ja

anti a mianowicie ty / anta a mianowicie ty

nahnu - nasza firma

hal a mianowicie czy

ayna - w ktorym miejscu

mata a mianowicie kiedy

kayfa - jakim sposobem

bi-kam a mianowicie za ile

min ayna - skad

Ila ayna - dokad

man a mianowicie kto

dysponuje - jakie mozliwosci

mada a mianowicie czego

na`am - tak

la a mianowicie nie

huwa - mezczyzna

hiya a mianowicie ona

huna - w tym miejscu, tutaj

hunaka - w owa strone

hada a mianowicie ten, to

hadihi a mianowicie ta

szukran - dziekuje

aflan a mianowicie przepraszam

ila - do

fi a mianowicie w

masmuka / ki - jakim sposobem masz na imie?

ismij - swoje imie okazuje sie byc.......

min ayna anta/i a mianowicie skad jestes?

ana min Bulanda a mianowicie ja jestem z Krajowy

ayna taskunu, taskunina a mianowicie gdzie zamieszkujesz?

askunu fi Buznan a mianowicie mieszkam w Poznaniu.

kalbun - czworonog

babun a mianowicie drzwi

kitabun - ksiega

bintun a mianowicie dziewczyna

laladun - chlopak

dzamilun a mianowicie piekny

dzamilatun - olsniewajaca

nadzmun a mianowicie gwiazda

ridzlun - noga

darsun a mianowicie lekcja

dzadidun - swiezy

dzaddun a mianowicie dziadek

dzarun - sasiad

zauldzun a mianowicie maz

zauldzatun - malzonka

sarirun a mianowicie lozko

szajun - herbatka

kahlatan a mianowicie kawa

safarun - podroz

kabirun a mianowicie duzy

kataba - pisal

sikkinun a mianowicie noz

salimun - witalny

filmun a mianowicie film

insanun - czlowiek

mauzun a mianowicie banany

yaumun - dzionek

madinatun a mianowicie miasto

hubzun - chleb

laqabun a mianowicie nazwisko

funduqun - budynek

baytun a mianowicie dom

lissun - rabus

dayfun a mianowicie gosc

maridun - chorowity

maradun a mianowicie choroba

tabibun - doktor

tabibatun a mianowicie lekarka

qitarun - pociag

SPIS DZIEDZINY

3. dwoch Zycie codzienne i zwyczaje

Obyczaje

Na temat

procz pieciu filarow wiary oraz nakazow i zakazow szari'atu, cykl zycia muzulmanina reguluja niektore, wynikajace z religii jak i rowniez tradycji,

reprezentatywne czynnosci, ceremonie i uroczystosci.

Z dwiema takimi pracami wiaza sie urodzenie dziecka. Jak tylko dziecko sie urodzi, opiekunowie powinni wykonac jego calkowitej rytualnej ablucji. Potem

do jego prawego ucha szepce sie azan, a do lewego iqame (zapowiedz zaczatku religijnego nabozenstwa). Siedem dni wedlug urodzinach powinno sie

dziecku ogolic glowe jak i rowniez nadac jemu imie (noworodek przewaznie zyskuje imie badz po proroku, albo wedlug ktoryms z czlonkow tej rodu czy

tez po jednym sposrod bohaterow islamu). Urzednik religijny lub szanowana osoba unosi wowczas do gory dziecko, utrzymuje jego glowke w kierunku

Mekki i szepce mu do ucha nazwane fragmenty Koranu oraz wedlug trzykroc tej imie. W ten dzien wydaje sie przyjmowanie rodzinne. Oryginal i pociecha

pozostaja w mieszkaniu przez czterdziesci dni, jakie mozliwosci ma ochraniac noworodka poprzednio zlym okiem. Z tego tez motywu dziecko nosi czesto

nadzwyczajny amulet.

2-ie kolejne uroczystosci znacza sezon dziecinstwa: 1-wsza jest tak zwana basmala. Gdy pociecha konczy cztery lata, odbywa sie rodzinna uroczystosc,

na ktorej udziela sie jemu pierwszej lekcji. Recytuje sie slowa, ktorymi pierwszy przy jednym spotkaniu aniol Gabriel zwrocil sie do Mahometa (Koran 97:

2): „Glos! w reputacja twego Pana, ktory stworzyl! Stworzyl dziecka z grudki krwi zakrzeplej! Glos! Twoj Pan okazuje sie byc najszlachetniejszy! Nasz,

ktory nauczyl czlowieka za posrednictwem pioro; nauczyl czlowieka tego, czego mezczyzna nie wiedzial. ― W dalszej kolejnosci dziecko winien

powtorzyc formulke. Tak startuje sie tej edukacja.

Druga wazna uroczystosc dziecinstwa to obrzezanie. Muzulmanizm przejal obrzezanie, tak jak mnostwo innych obyczajow, z wczesniejszych religii jak i

rowniez kultur (stosowali je dawni Afrykanie, Etiopczycy, Egipcjanie, Hebrajczycy). Sam Koran nie zawiera jakichkolwiek badz dotyczacych tego

wskazowek, jednak prawo muzulmanskie wyraznie okresla je zdecydowanie obowiazujace meskich potomkow; dokonuje sie jego w stulecia od wielu do

20 lat. Obrzezanie przeprowadza doktor lub jednostka do tego przyuczona. Z obrzezaniem, wielkim rodzinnym swietem, istnieja zwiazane uroczyste,

wystawne ceremonie, a chlopcy dostaja w ten dzien prezenty. Zabieg ow zamyka ich w swiat facetow.

W wybranych regionach otoczenia muzulmanskiego praktykuje sie obrzezanie dziewczynek. Uzasadnia sie to dazeniem do ograniczenia pociagu

plciowego dziewczyn. Pochodzenie tej praktyki nie istnieje nic wspolnego z islamem — jest to zwyczaj przejety od momentu Afrykanow. W tradycji

muzulmanskiej jest jedynie mowa o obrzezaniu chlopca. Wladza religijna pozostaje wobec owego zwyczaju bezsilna. Obrzezanie dziewczynki to, zgodnie

z naszymi dzisiejszymi pojeciami, okaleczenie do niej seksualnie jak i rowniez skrzywdzenie w odczuciach. Inaczej niz w przypadku obrzezania chlopcow,

przeprowadza sie je niepostrzezenie i bez pompy. Ten zwyczaj w porownaniu do dziewczat najsilniej jest zakorzeniony w ludowej tradycji w Sudanie jak i

rowniez w Egipcie, gdzie, pomimo prawnego zakazu, do obecnie sie jego stosuje.

Stan malzenski uchodzi zbyt zalecane poprzez Koran jak i rowniez cieszy sie w islamie duzym powazaniem. Do obowiazkow mezczyzny w malzenstwie

nalezy zagwarantowanie zonie czy tez zonom dachu nad glowka, pozywienia jak i rowniez ubrania. Damy, przynajmniej podlug prawa, niepodobna

zmusic w dodatku, zeby aktywnoscia lub majatkiem przyczyniala sie do utrzymania domu. W malzenstwie muzulmanskim nie funkcjonuje wspolnota dobr

mezczyzny jak i rowniez kobiety (moze ona ochoczo rozporzadzac wlasna wlasnoscia).

Sunna mowi, iz kobiety nie powinno sie wydawac zbyt maz bez jej potwierdzenia. Jednak zbyt oznake przyzwolenia moze wystarczyc jej milczenie.

Zgodnie z opinia wiekszosci autorytetow, opiekun dziewczyny (ojciec czy tez, gdy jego nie ma, najblizszy jej krewny) zawiera malzenstwo w do niej

imieniu jak i rowniez moze ja zmusic do poslubienia wybranego przez wlasnej osoby mezczyzny. Co wiecej wsrod sredniego pokolenia jednostek z

wyzszym wyksztalceniem duzej liczby ojcow zwaza za oczywiste, ze na wlasna reke wybiora dorastajacym corkom najlepszych mezow. Koedukacyjny

system szkolnictwa poczynil jednakze w praktykowaniu owego zwyczaju pewne wylomy. Wymog, aby narzeczona byla dziewica, okazuje sie byc jednak

ciagle aktualny. Ceremonia zaslubin ma mozliwosc, zaleznie od momentu miejscowego zwyczaju, odbyc sie w meczecie, w urzedzie, w domu pana

mlodego czy tez panny mlodej. W ceremonii musi uczestniczyc dwoch doroslych swiadkow.

Muzulmanizm dopuszcza instytucje poligamii. Historycznie wielozenstwo mialo byc wybiegiem na ochrone kobiet, ktorych w spoleczenstwie beduinskim

bylo wiecej anizeli mezczyzn. Prorok Mahomet nalegal — jak i rowniez sam dawal przyklad — by wierni zenili sie z wdowami po poleglych za wiare

muzulmanach. Dzieki tej przedsiebiorstw kobiety samotne zyskiwaly meska opieke, dajaca im gwarancje przetrwania; instytucja poligamii byla wiec dla

wielu z tych propozycji jedynym wybiegiem zabezpieczenia, materialnego i moralnego. Werset Koranu (4: 3), z jakiego wywodzi sie prawo mezczyzny do

zwiazku malzenskiego poligamicznego brzmi: „Zencie sie zatem z kobietami, ktore sa dla was subtelne — z dwiema, 3, lub czterema. Lecz jesli sie

obawiacie, ze odrzucic bedziecie sprawiedliwi, zencie sie tylko z jedna badz z takimi, ktorymi zyskaly wasze prawice. "

Koran obwarowuje dlatego wielozenstwo okreslonymi warunkami. Dopuszcza sie w tym miejscu mozliwosc zawarcia przez mezczyzne zwiazku co wiecej

z czterema kobietami, winien on jednakze traktowac gryzie jednakowo jak i rowniez sprawiedliwie. Co poniektorzy wspolczesni mecenasi uwazaja ow

werset zbyt podstawe do odrzucenia wielozenstwa i potwierdzaja, ze zjawa tego przepisu postuluje faktycznie monogamie, albowiem nie mozna

sprawiedliwie traktowac wiecej niz jakiejs zony. Powszechnie preferuje sie, by facet przez calkowite zycie zostal wierny jakiejs kobiecie. Aktualnie w

wybranych krajach (Tunezja, Turcja) wielozenstwo zostalo calkiem zniesione, oraz w innych krajach 1-wsza zona winien wyrazic zgode na drugie

malzenstwo meza.

Normy slubu okresla zawarta poprzednio nim intercyza. Glowne punkty klasycznej intercyzy to wysokosc posagu a takze warunki ewentualnego rozwodu.

We wspolczesnych intercyzach wyklucza sie czesto ozenek z glowna kobieta. Zasadnicza czescia umowy malzenskiej okazuje sie byc mahr — wykup

zbyt narzeczona. Posluguje on przewaznie do nabycia niezbednych przyrzadow gospodarskich jak i rowniez strojow dla kobiety. Ten rodzaj wiana od

partnera zabezpiecza interes kobiety — suma ta zostaje obok niej, kiedy mezczyzna decyduje sie na rozwod.

Do rozwodu teoretycznie wystarczy, by facet powiedzial trzykrotnie „rozwodze sie z toba. ― W zasadzie nie jest to takie zwykle, w gre wchodzi

bowiem wspomniana kara pieniezna w postaci sumy, jaka mezczyzna wniosl do zwiazku malzenskiego. Kobiety maja mozliwosc sie rozwodzic z

przeroznych powodow, oraz mianowicie: grozna choroba partnera, nie wywiazywanie sie poprzez meza z obowiazku utrzymania rodziny, okrutne

traktowanie zony. W Pakistanie do powodow rozwodu nalezy niezgodnosc charakterow. W razie rozwodu prawo do opieki powyzej dziecmi w

poczatkowym okresie ich istnienia zostaje na ogol przyznane matce. Wedlug wybranych szkol, oryginal zachowuje upowaznienie opieki powyzej synami

do siodmego roku zycia badz do chwili osiagniecia poprzez nich dojrzalosci, nad corkami az do ich pelnoletnosci czy tez zamazpojscia. Ustawowa

reprezentacja pociechy nalezy do ojca.

Istnieje pare okolicznosci, ktore wedlug prawa islamu wykluczaja malzenstwo. Mianowicie mezczyzna nie powinna: byc spokrewniony z malzonka zbyt

blisko, miec zbyt zony rownolegle dwoch siostr, byc nizszego stanu anizeli kobieta. Kobiecie nie mozna wyjsc zbyt nie muzulmanina, natomiast

muzulmanin moze poslubic nie muzulmanke. Wychodzi sie bowiem z zalozenia, iz to tata decyduje o religijnym wychowaniu dzieci, czyli gmina

muzulmanska nie posiada zadnej straty. Muzulmanka nie powinna jednak poslubic nie muzulmanina, poniewaz przy takim rozwiazaniu jej pociechy

wyrastalyby w innej wierze.

Wolna kobieta po zgonu meza poprzez cztery miesiace i dziesiec dni winien zachowac zalobe, po rozwodzie zas odczekac trzy miesiace przed

powtornym zamazpojsciem. Jegomosc natomiast ma mozliwosc natychmiast wejsc w swiezy zwiazek matrymonialny. Mahomet wprowadzil dla

dziewczyn okres wyczekiwania po to, by bylo wiadomo, badz kobieta odrzucic spodziewa sie dziecka, jak i rowniez by mozna bylo jednoznacznie

stwierdzic ojcostwo.

Za cudzolostwo muzulmanizm kaze zarowno mezczyzne, a takze kobiete: „Cudzoloznicy i cudzoloznikowi wymierzcie wedlug sto batow, kazdemu z

nich obojga"!... (Koran 24: 2). Kare te trzeba wymierzyc w obecnosci bezpiecznej liczby wiernych. Stosowano ja jednak z rzadka, gdyz gdzie indziej

Koran (4: 15) wymaga czterech swiadkow czynu, oraz ich znalezienie nie zdolalo byc naturalne. Mezczyzna, ktory zarzucal wlasnej zonie zdrada, a

odrzucic potrafil przyprowadzic czterech swiadkow tego czynu, otrzymywal osiemdziesiat batow zbyt znieslawienie. Aby uniknac sankcje, musial uznac

swe wyrazenia czterokrotna przysiega na Boga. Zona z kolei mogla sie bronic przysiegajac, ze malzonek sklamal. Po takiej czterokrotnej przysiedze

wszelkie musialo czterokrotnie zazadac, aby dosieglo jego przeklenstwo Boga, jesli odrzucic powiedzialo prawdy.

Smierc. Gdy ktos czuje, ze okazuje sie byc bliski zgonu, powinien wypowiedziec wyznanie wiary. Slowo Bog powinno byc jego swiezym slowem. Gdy

czlowiek umrze, cialo okazuje sie byc natychmiast myte; spowija sie je calunem i przenosi do meczetu, gdzie odbywa sie pogrzebowe nabozenstwo.

Cialo okazuje sie byc potem przenoszone do grobu. Zmarlego chowa sie na prawym boku, twarza ku Mekki. Co poniektorzy muzulmanie rzucaja na grob

grudki gleby, recytujac dobry werset Koranu: „Z gleby was utworzylismy i sprawimy, ze do niej powrocicie i z niej was wyprowadzimy wedlug raz

drugi― (20: 55). Mahomet zabronil oplakiwania zmarlych, ale w tym miejscu islam wyrazil sie bezsilny wobec panujacych zwyczajow — lamentowanie

jak i rowniez rozpaczanie wedlug zmarlym okazuje sie byc powszechne w calym swiecie muzulmanskim.

SPIS DZIEDZINY

Miasto

I

stnialy dwa miejsca, naokolo ktorych tradycyjnie ogniskowalo sie zycie muzulmanow w miescie. Jednym z tych propozycji byl szeroki meczet, w ktorym

miejscu w jakikolwiek piatek zbierali sie ludnosc na poludniowe modly. Do swiatyni przylegal zwykle rynek, druga wazna instytucja miejska. W

bazarowych kramach starano przestrzegac sie wyraznej hierarchii w stosunku do polozenia meczetu. Dlatego sprzedawcy ksiag i innych wydawnictw

lokowali sie blisko miejsc modlow, zas blawatnicy mozliwie najdalej siegajac do granic osrodka miejskiego. Tam handlowano tez kilkoma towarami z

roznych zakatkow swiata. Pochodzace z bazarem graniczyly zajazdy czy tez miejskie karawanseraje, gdzie podrozni mogli sie zatrzymac. Dawny tez

publiczne laznie, tzw: hammamy, ktore zwracaly na siebie atencje dymiacymi kominami oraz malymi oszklonymi kopulami. Sluzyly one potrzeba

wierzacych muzulmanow w zakresie utrzymania rytualnej czystosci cialka. Byl t oswiat rodzaju meskiego, otwarty jak i rowniez dostepny, w ktorym

miejscu latwo zawieralo sie poznania i wespol biesiadowalo w kawiarniach.

Pochodzace z bazaru rozchodzily sie glowne aleje prowadzace do przeroznych dzielnic. Od czasu nich biegly mniejsze uliczki gubiac sie w slepych

zaulkach. Jesli obcy przybysz opuszczal zgielk bazaru, do jego swiadomosci docierala w najblizszym czasie wszechogarniajaca milczenie, przerwana

czasami glosami dziewczyn, dobiegajacymi zza wysokich scian bez okien. Mial wtedy wrazenie, iz przygladaja jemu sie niewidzialne twarze, oraz on

samodzielnie narusza wlasna sfere ludzkiego zycia. Takiego typu odczucie odrzucic byly niczym osobliwym, albowiem poszczegolne dzielnice

zamieszkiwaly zazwyczaj jednorodne wspolnoty powiazane wspolnota religijna, rownolegla przynaleznosc etniczna i dla zarobku. W rzeczywistosci

dzielnice miasta zostaly pod tym wzgledem zwykle i tak odrebne, aby mozna gryzie uwazac za jednostki administracyjne. Wstapienie,, stanowila wielka

brama jaka zamykano na noc" a mianowicie pisze zyjaca w 20 wieku mieszkanka Kairu.,, Posrodku bramy znajdowaly sie miniaturowe drzwi, ktorych

pilnowal stroz. Brama byla reliktem dawnych lat, kiedy chronila dzielnice poprzednio zlodziejami, zbuntowanym pospolstwem jak i rowniez

rozwscieczonymi zolnierzami". Przez minione stulecie sedziwe wzorce odrzucic sprostaly wyzwaniom zachodzie cywilizacji wobec srodowisk

spolecznosci muzulmanskiej. Nowe osrodka miejskiego wyrosly nieopodal starych, zakladane czesto poprzez mocarstwa kolonialne, a nieraz przez

wodzow muzulmanskich, pozadajacych ukazac swoim ziomkom w nowych budowlach sile rownolegla zachodowi. Sporadycznie planowano gryzie wokol

kluczowego meczetu. Preferowano raczej porzadkowe, symboliczne centrum wspolczesnego was, gdzie miescily sie bazy i lokum zarzadow

przedsiewziec gospodarczych pozostajac zwykle w rekach odrzucic muzulmanow. Trzeba porownac New Delhi w Szahdzahanabadem jak i rowniez

polnocny Teheran z poludniowym. W budowanych na wzor zachodni dzielnicach znajdowaly sie ogromne bulwary, kina, wiezowce mieszkalne, w ktorych

zachodnia niechec do kontaktow towarzyskich moze zastapic cieple relacje miedzy ludzmi starych dzielnic.

SPIS DZIEDZINY

Wies

W

iekszosc muzulmanow nie byla oraz koczownikami, oraz mieszkancami miast. Najwieksza ekipe w populacji stanowili wiesniacy. Wiemy jednakze o tych

propozycji najmniej. Zostalo niewiele dokumentow i godnych uwagi zabudowan. Wiesniacy najczesciej trzymali sie na uboczu aktualnych wydarzen,

zyczac sobie przede wszystkim utrzymac sie przy zyciu. Najlepsze przymioty wiesniaka uslugiwaly zachowaniu prawdziwych zwyczajow jak i rowniez

ukazywaniu zywotnosci tradycji. Przedlozenie innowacji, przejawianie inicjatywy, olsnienie modnymi nowosciami nie zostaly w tym sasiedztwie pozadane.

Takiego typu zachowania zdolaly powodowac problemy. Islam na wsi tez nalezalo przysposabiac do lokalnych potrzeb. Na ogol byl to islam mistykow i

sanktuariow. Rozwijal sie i rosl w sile razem z wiejska spolecznoscia przez tysiace lat, przejmujac niektore eksperymenty kultow poprzednio

muzulmanskich, tak samo jak grob swietego mogl pozostac wzniesiony na wczesniejszym miejscu kultu.

20 wiek niosl ze soba swieze wyzwania dla wsi. Poprawa komunikacji jak i rowniez procesy integracyjne w gospodarce narodowej jak i rowniez

miedzynarodowej ulatwily kontakt z bardziej swiadomym pojmowaniem islamu w miejscowosciach. Mieszkancy wsi zaczeli pojmowac, ze ich uswiecone

tradycja praktyki wyznaniowe nie odpowiadaja nowemu obrazowi muzulmanina. W tym samym czasie poddawani byli coraz ogromniejszej kontroli wraz

ze strony pracownik nowoczesnego was, miedzy innymi w zakresie podatkow. Narzucana im swieze wzory posiadajace niewiele polaczonego z islamem.

Obok tradycyjnego przywiazania do swietych rozwijal sie swiezy islam reformistyczny i swiezy sekularyzm.

KATALOG TRESCI

Budynek

M

uzulmanskie domy roznia sie na pelnym obszarze otoczenia islamu w zaleznosci od wplywow ksztalty ich struktury siegajacych okresu przed islamem, a

takze regionalnej gospodarki, wzgledow klimatycznych, prawdziwych materialow jak i rowniez technik budowlanych. Oczywiscie wskazania islamu w

kwestii odosobnienia kobiet a takze wysoka ranga rodziny wywarly wplyw na wypracowanie wszechstronnego podejscia do funkcji domu. Miala to byc

naczelna przestrzen wlasna, gdzie familia moglaby wykonywac prace i relaksowac sie. Charakter domu byl znany jego domownikom, lecz uwzgledniajac

nan z zew. niewiele dawalo sie odczytac, zwlaszcza iz prezentowal swiatu surowe jak i rowniez niedostepne mury. Czesto rowniez wznoszono slepe

sciany. Jesli jest to sciana z oknami na poziomie parteru, przez ktore moze przenikac ludzki wzrok, bywaja one zawsze miniaturowe, zakratowane jak i

rowniez dostatecznie wysoce umieszczone, aby nikt odrzucic mogl poprzez nie zerkac. Okna znajdujace sie wyzej istnieja szersze, zasuniete okiennicami

jak i rowniez wychodza na ulice. Wszelkie elementy domu projektuje sie w ten sposob, aby nikt odrzucic mogl rozeznac sie w zajeciach domownikow,

oraz jednoczesnie tej mieszkancy odrzucic naruszali intymnosci innych jednostek.

Glowne wejscie jest ogromne, niekiedy monumentalne. Do tej dekoracji uzywa sie barw i symboli przynoszacych pomyslnosc. Wszystko to podkresla

waznosc przedpokoju prowadzacego z miejsca ogolnego do prywatnego. Jesli facet znajdzie sie juz w srodku, w charakterze goscia, zostaje

wylansowany do meskiego pokoju przyjec, usytuowanego na ogol w poblizu wejscia, aby zmniejszyc niebezpieczenstwo spotkania kobiet z domostwa.

Obszar to stanowi reprezentacyjna czastka domu posiadajac swiadczyc o ekonomicznym statusie rodziny. W bogato udekorowanym pokoju przyjec

eksponuje sie cenne rzeczy nalezace do gospodarza. Tutaj gromadza sie mezczyzni z sasiedztwa. Marnuja wolny czas sluchajac strof poezji, ktore

umilowanie wsrod muzulmanow jest ogolnie znane. Omawiaja rowniez dlugotrwale dysputy wyznaniowe. Ta problematyka nigdy ich nie nuzy.

Wieksza czastka domu, tak samo jak ma jest miejscem w namiocie koczownika, stanowi domene dziewczyny. Okresla sie ja wedlug arabsku

zdecydowanie harem. Slowo to spokrewnione jest z haram jak i rowniez oznacza,, swiety obszar", w ktorym miejscu wzbroniony okazuje sie byc wstep

mezczyznom, z wyjatkiem wspolmalzonkow a takze tych z meskiej linii, ktorzy a mianowicie ze wzgledu na bliskie pokrewienstwo a mianowicie nie maja

mozliwosc wstapic w zwiazki malzenskie z domowniczkami. Kobiece pokoje rozmieszczone istnieja wokol dziedzinca. Kobiety marnuja tam spora czesc

istnienia. W ostatnich latach utrwalony podzial miedzy dostepnym dla innych jak i rowniez prywatnym obszarem domu pozostal naruszony. Chlopi i

dziewczyny nalezace do rodziny, a takze ze soba odrzucic spokrewnieni, biora udzial w spotkaniach towarzyskich, aczkolwiek nie zawsze przyjezdza im

to z latwoscia. Co wiecej nowoczesne budownictwo dostosowalo sie do ulegajacego zmianie wzorca i nieczesto czyni architektoniczne ustepstwa na

rzecz islamu.

KATALOG TRESCI

Kuchnia

K

uchnia jest urozmaicona i najczesciej chwalona poprzez cudzoziemcow. W szerokim komplecie potraw wychodza rowniez posilki o nadzwyczaj starej

kulturze. Potrawy standardowe oparte istnieja czesto na kuchni nomadow. Jedynie w luksusowych barach duzych hoteli mozna uzyskac dania

europejskie. W roznych podaje sie jedzenie arabskie. Podstawowymi wytworami kuchni irackiej sa: mieso (przewaznie baranie), drob, warzywa, ryz,

pszenica, owoce.

Do najbardziej swietnych potraw naleza:

Kubba. Glownymi skladnikami przy sporzadzaniu kubby jest kasza pszenna jak i rowniez mieso baranie. Kasza ta, tzw. borghul, jest planowo

preparowana z ziaren najistotniejszych gatunkow pszenic. Borghul miesza sie z mielonym miesem baranim jak i rowniez dokladnie tworzy na jednolita

mase. Pochodzace z tej mieszaniny formuje sie placki napelniane farszem z mielonego miesiwa, orzechow, rodzynkow, pietruszki jak i rowniez cebuli a

takze przypraw korzennych. Nastepnie robi sie z nich splaszczone kotleciki czy tez kuliste knedle i wrzuca na wrzaca wode.

Potrawa ta moze byc przyrzadzana na rozne sposoby, w zaleznosci od skladu uzytego nadzienia. Kubba ma nieslychanie zepsuta tradycje, ponoc

podawano ja na stoliku krola asyryjskiego Assurnasirapli II. Wspolczesnie okazuje sie byc specjalnoscia potraw mosulskiej. Powoli potrawa ta przyjmuje

sie w innych miastach, oraz szczegolnie w Bagdadzie.

Dolma. Jest to potrawa rozpowszechniona w przewazajacej liczbie miast irackich. Sporzadza sie ja z farszu zawijanego w ewidencji winogron, kapusty

lub salaty. Moze wystepowac tez w postaci faszerowanej cebuli, dyni, baklazana (oberzyny), kabaczkow lub ogorkow. Nadzienie sporzadza sie z ryzu

wymieszanego z mielonym miesem jak i rowniez przyprawami.

Kebab. Odpowiednio przyprawione i uformowane w ksztalcie kielbasek mielone mieso baranie naklada sie na stalowe szpikulce jak i rowniez piecze na

ruszcie w zarze wegla drzewnego. Potrawe podaje sie z marynatami, salata jak i rowniez cienkimi plackami (chubzami). Kebab jest daniem tanim jak i

rowniez szybkim do sporzadzenia.

Chubz. Jest to cienki placek, srednicy talerza stolowego, sporzadzany recznie z razowej maki pszennej na zakwasie lub na drozdzach jak i rowniez

wypiekany w specjalnych piecach. Sama technika sporzadzania jak i rowniez wypieku okazuje sie byc bardzo interesujaca i godna zobaczenia. Chubz

jest wylacznym pieczywem wypiekanym w drobnych miejscowosciach: W wiekszych miejscowosciach sprzedawane istnieja rowniez samumy - bulki z

bialej pszennej maki o ksztalcie splaszczonego czolenka. Pieczywo innymi slowy bardzo wysmienite i wyprzedawane zawsze mogl goracym.

Tikka. Sa to nadziane na stalowy szpikulec skrawki miesa baraniego i w dalszej kolejnosci pieczone na ruszcie.

Gas lub Szawerma. Cienkie platy miesa baraniego nabija sie na szpikulec i przeklada dosc gesto plasterkami loju baraniego. Faktycznie przygotowany

ogrom, wysokosci w porzadku. 50 cm i srednicy od kilku do 20 centymetrow, umieszcza sie w roznie, zapewniajacym obrot szpikulca w pozycji pionowej.

Palniki gazowe, znajdujace sie z jakiejs strony rozna, powoduja pieczenie sie miesiwa i tluszczu. Po upieczeniu, zewnetrzna czastka stosu scina sie

ostrym nozem w postaci drobnych skrawkow i podaje z marynatami lub innymi przyprawami.

Kuzi. Potrawa ta nalezy do najslawniejszych dan. Jest to zapiekane na wielkiej tacy w piecu mlode jagnie, nadziane farszem z ryzu z dodatkiem

rodzynkow, orzechow, migdalow jak i rowniez calych jajek na twardo. Ryz zaprawia sie szafranem. Na zewnatrz mieso obklada sie rowniez ryzem z

oliwkami i polewa oliwa. Kuzi podaje sie na tacy, na ktorej jagnie bylo wypiekane. Do miesiwa serwuje sie ostre sosy. Kuzi jada sie bez uzycia sztuccow

kuchennych, sos nagarnia sie trzymanym w palcach chubzem, uformowanym w ksztalcie rynienki.

Kawusia. Zaparzana okazuje sie byc na sposob turecki i podawana w drobnych filizaneczkach. Kawe popija sie woda z lodem.

Arak. Jest to chodliwy napoj alkoholowy, produkuje sie go z daktyli. Nasz slodki trunek zaprawiony okazuje sie byc olejkiem eukaliptusowym lub

anyzkowym. Pije sie go rozcienczony woda, konstruuje wowczas mleczna zawiesine.

KATALOG TRESCI

trzy. 3 Walka w Iraku i Afganistanie

Wojna w Iraku

Na temat

d dawna bo az od roku 1991 Irak zwodzil inspektorow rozbrojeniowych ONZ. Po zamachach 11 wrzesnia 2001 na USA, George Bush w Cincinati okreslil

Irak zdecydowanie jedno z panstw osi zla. Bush postawil dla Saddama Husejna ultimatum, badz opusci Irak, albo wkroczy do Iraku wojsko AMERYCE.

Sadam jednakze byl nieugiety i postanowil zostac w kraju. George Bush powolujac sie na rezolucje Narodow Zjednoczonych w ktorej zostaly dowody, iz

Irak dysponuje bron masowej zaglady jak i rowniez wbrew sprzeciwom Francji jak i rowniez Niemiec zaczal uprawiac akcje militarna przeciw Irakowi.

Wojna zaczela sie dwadziescia Czerwca 2002 od bombardowania Irackich instalacji wojskowych jak i rowniez od siedzib Saddama Husejna. Najpierw

zdobyto miasto Um-Kasr na poludniu Iraku to miasto portowe. W tym czasie Irak zaatakowal rakietami Kuwejt. Potem bombardowano wladze irackie w

Bagdadzie min. ministerstwa jak i rowniez palace Saddama. W nastepnym dniu w okolicy Basry plonely pola naftowe, a takze caly czas bombardowano

Bagdad. Bezzwloczne zdobycie pozycji wroga wojskom koalicji utrudnialy burze piaskowe. W innym tygodniu walki Irakijczycy zaczeli masowo uciekac z

osrodka miejskiego Basra, podczas gdy to pozostali ostrzelani poprzez wlasne wojska z karabinow i mozdzierzy. Caly czas bombardowano Bagdad

latajacymi fortecami B-52, F-117 jak i rowniez B-2 niewykrywalnymi przez radary, a nawet rakietami Tomahawk wystrzeliwanych z pokladow niszczycieli

zacumowanych u wybrzezy Iraku. Kolejne miasta poddawaly sie wojskom koalicji, poniektore nawet bez wiekszych starc min. predko zdobyto An –

Nassiriye. Kluczem do sukcesu byla stolica Iraku Bagdad. Armia koalicji nielatwo walczyla o Bagdad jak i rowniez zajela miasto dopiero dziesieciu. 04.

2003 roku. W trakcie walk o Bagdad wielokrotnie popelniano braki najbardziej patetycznym bylo wysadzenie pociskiem pokoju dziennikarzy w hotelu

„Palestyna―, ostrzalu odrzucic przezyl operator hiszpanskiej stacji Tele5, 37-letni Jose Couso i 35-letni Taras Protsyuk, dziennikarz agencji Reutera.

Elementem kulminacyjnym w bitwie o Bagdad byl meczet w centrum miasta, ktory szybko pozostal zdobyty. Powalono i zniszczono pomnik Saddama,

oraz rozpoczyto niszczyc kazde jego wizerunki w miescie jak i w pelnym kraju. Od czasu tamtej pory mozna bylo mowic na temat ze stolica Iraku zostala

zdobyta. Biedni Irakijczycy pladrowali wszystko jakie mozliwosci mialo pewna wartosc. Co wiecej probowano wypracowac placowki dyplomatyczne.

Jednak amerykanie ustawili patrole i starali sie odrzucic dopuscic do grabiezy. Wszyscy ludzie Saddama z rzadu juz ongis uciekli, oraz Saddam w jakims

miejscu sie ukryl, alb rowniez uciekl, zadna osoba nie wiedzial. Pozniej uzyskanie calego panstwa bylo aktualnie praktycznie jedynie formalnoscia.

Dawna armia Saddama poddala sie wojskom koalicji. W bitwach o Irak braly wklad polskie oddzialy min. Grom- nasza doskonala jednostka osobliwa. 1

czerwca 2003 prezydent USA George W. Bush oglosil ukonczenie wojny w Iraku. De facto dzialania wojenne byly jedynie wstepem do utrzymania pokoju

i stworzeniu demokracji w Iraku. Aby utrzymac stabilizacje potrzeba pozostanie wiele dzionki. Do tego zamiarze Irak podzielono na strefy w tym strefe

polska. I wiele innych kontyngentow nieomal z calego swiata. We wrzesniu wielonarodowa dywizja skladajaca sie z zolnierzy z 21 krajow pod

dowodztwem naszego generala Andrzeja Tyszkiewicza bezposrednio przejela kontrole nad elementem terytorium Iraku. W listopadzie zginal 44-letni

podpulkownik Hieronim Kupczyk z 12. Dywizji Zmechanizowanej w Szczecinie byl pierwszym naszym zolnierzem, ktory zginal w Iraku. W Grudniu

Amerykanie odnalezli bylego dyktatora Iraku Saddama Husajna. Ukrywal sie w zamaskowanym ceglami jak i rowniez ziemia schronie. Sytuacja w Iraku

okazuje sie byc jeszcze nieopanowana, a 1 Czerwca 2004 wojska koalicji maja odstapic wladze Irakijczykom. Jak do tego czasu nie znaleziono broni

masowego razenia na terytorium iraku.

KATALOG TRESCI

Nasz kraj Strefa Stabilizacyjna w Iraku

W

sklad miedzynarodowej dywizji wchodzi mniej wiecej 2350 zolnierzy polskich, 1650 ukrainskich, 1300 hiszpanskich, oraz zolnierze z kilkunastu innych

panstw, w szczegolnosci Bulgarii, Wegier, Litwy, Lotwy, Slowacji, Rumunii, Tajlandii, Filipin, Mongolii, Kazachstanu oraz z krajow Ameryki Srodkowej.

Dowodca dywizja general Andrzej Tyszkiewicz ma do dyspozycji tez 2500 zolnierzy amerykanskich. Pomoc w zakresie struktury strefy stabilizacyjnej

zapowiedzialo takze NATO, jakiego wojska odrzucic pojawia sie jednak w Iraku. General Tyszkiewicz dysponuje trzech zastepcow: Hiszpana, Ukrainca i

Polaka. Hiszpanie istnieja odpowiedzialni zbyt prowincje Kadisija i Nadzaf, Ukraincy zbyt Wasit, oraz Polacy zbyt Karbale jak i rowniez Babilon. W tej

krancowej prowincji, w miejscowosci al-Hilla, usytuowany okazuje sie byc sztab dywizji, tzw. Camp Babilon. Do zadan naszego kontyngentu trzeba m. in.

nadzorowanie przywracania porzadku jak i rowniez bezpieczenstwa, pomocna dlon w stworzeniu organow wladzy, ochrona miast kultu religijnego i dobr

kultury, opieka nad repatriacja i pobudzanie organizacji humanitarnych. Polska strefa stabilizacyjna w Iraku okazuje sie byc jedna z czterech.

Zlokalizowany jest w srodkowo-poludniowej fragmentu kraju. Naszymi sasiadami istnieja Amerykanie jak i rowniez Anglicy. Nadrzedne miasta w owa

strone polozone to: Karbala, Nadzaf, Ad Diwanija, Al Kut i Al Hilla, w ktorym miejscu znajduje sie lokal polskiego sztabu. Miasta te stanowia rownolegle

wazne osrodki kultu szyickiego, przyciagajace tysiace tysiecy pielgrzymow. Strefa okazuje sie byc gesto zaludniona, zamieszkuje w niej nieomal 3 mln.

arabskich szyitow. Teren tenze jest uksztaltowany nizinnie, sa tam pastwiska, obszary nawodnione i nieuzytki. Poludniowa czastka polskiej strefy to

pustynie i polpustynie z nielicznymi oazami. W okolicach wielkich miast uprawia sie m. in. daktyle, bawelne, oraz ryz, proso, jeczmien jak i rowniez

pszenice. Miedzyrzecze Tygrysu jak i rowniez Eufratu to starozytna Mezopotamia, kolebka cywilizacji Sumeru jak i rowniez Babilonii. Znajduje sie tam

pare miejsc wpisanych do rejestru swiatowego dziedzictwa kultury. Obecnie ich obrona rowniez nalezy do zadan Mlodych polakow, jako dysponentow

tych ziem. Miejscowa obywatele moze przysparzac Polakom duzej liczby klopotow. W Iraku nadal trwa walka partyzancka, oraz agencje informacyjne

wciaz zawiadamiaja o atakach na zolnierzy przebywajacych w Iraku. Bardzo uciazliwe dla Polakow istnieja panujace w Iraku normy klimatyczne.

Wspolczesnie temperatura dochodzi do 45 C. W takich postanowieniach nie tylko ludzie sa narazeni na szybsze zmeczenie, jednak rowniez ekwipunek

techniczny ma mozliwosc ulegac awariom.

SPIS DZIEDZINY

Wojna w Afganistanie

Zas

taki z 11 wrzesnia dopisaly rowniez nastepna karte do historii Afganistanu. Slepia calego swiata jeszcze raz zwrocily sie na tenze kraj na Bliskim

Wschodzie. Przywodcy nieomal wszystkich panstw uwazanych zbyt wspierajace terroryzm potepily napad i zlozyly kondolencje na rece prezydenta USA.

Obserwatorzy mniemali, iz po tak zaawansowanej zywiolowej odpowiedzi swiata co wiecej Talibowie potepia sprawcow Ataku. Jednak stalo sie inaczej.

Mulla Omar lecz rowniez nie potepil atakow jak i rowniez odmowil wydania ukrywanego terrorysty, ale w afganskim radiu „Glos Szariatu― wezwal

wszelkich muzulmanow do dzihadu w przypadku ataku AMERYCE na tej panstwo. Rownolegle zagrozili atakiem na sasiadow, ktorzy sa pomagac

nowopowstalej Koalicji Antyterrorystycznej. Jednak sasiedzi nie zlekli sie grozb aktywnie przylaczyli sie do dzialan przeciw Talibom jak i rowniez ich

gosciowi. Najwazniejszym sojusznikiem USA w tej kwestii stal sie Pakistan. Wywolalo to obszerne zdziwienie, poniewaz ten kraj zawsze wspomagal

ekstremistow afganskich, to naturalnie na tej ziemiach wyksztalcili sie Talibowie, ktorzy w przyszlosci organizowali akcje bojowe. Oprocz tego prezydent

tego kraju Musharraf mial przeciw sobie ogromna rzesze oponentow wywodzacych sie z struktury islamskich. Pakistan podjal proby mediacji na temat

wydania poprzez Afganistan Bin Ladena. Przykro sie na to patrzy nie przywiodlo to jakichkolwiek badz rezultatow, spotkali sie z odmowa wspolpracy.

Talibowie rozpoczeli gre na zwloke informujac, iz kwestie rozpatrzy podpowiedz ulemow. Nasza jednak wydala oswiadczenie, iz saudyjski zamachowiec

korzysta wraz ze swietego prawa goscinnosci jak i rowniez nie moze byc sila wydalony. Wezwala jednakze Bin Ladena do opuszczenia kraju. Talibowie

bowiem potrzebowali czasu, aby przed ewentualnymi atakami rozprawic sie z opozycyjnymi wojskami, ktore kontrolowaly polnocne krainy Panczisziru.

Nie jest tez zbiegiem okolicznosci, iz na kilka dni poprzednio atakami na WTC Talibowie podejmowali proby zamachu na charyzmatycznego wodza owej

opozycji Ahmeda Szaha Massuda. We wrzesniu samobojcy pod pozorem wywiadu telewizyjnego zabijaja Massuda. Opozycja twierdzila, iz ucierpial on w

ataku, jednak zyje. Aczkolwiek niestety bylo inaczej, wielkie tlumy zalobnikow pozegnaly swojego wodza w czasie pogrzebu. W miedzyczasie opozycja

szykowala sie do walki. Przywodztwo objal szef wywiadu general Fahim. W polowie wrzesnia Talibowie rozpoczeli napad naziemny jak i rowniez lotniczy

na pozycje Sojuszu Polnocnego.

Stany zapowiedziala zdecydowane dzialania przeciw Talibom, jednakowo poczynila Rosja. Oba panstwa postawily w stan gotowosci swoje jednostki

bojowe. W rejon Zatoki Perskiej wplynely lotniskowce, w Pakistanie wyladowali komandosi. Oba kraje a takze Iran przerzucily ogromne liczbie sprzetu

wojskowego dla Sojuszu Polnocnego. Poczatkowo planowano, iz wojska Massuda z polnocy i Sojusz Poludniowy z Iranu wojska gen. Dostuma uderza na

Talibow oslabiajac ich pozycje i wywolaja powstanie jak i rowniez wojne www przeciw rezimowi. Jednak Talibowie stanowili mocna sile. Amerykanie nie

wysuwali juz wiecej zadan, zaczely sie pieczolowite przygotowania do ataku na Afganistan. Rozpoczely sie loty samolotow zwiadowczych, ktorych

zadaniem bylo okreslenie celow atakow Sojuszu Polnocnego a poza tym przygotowywaly napad lotniczy AMERYCE. 13 grudnia opozycja poczela swe

ataki na zamiary lotnicze jak i rowniez bazy Talibow, wprowadzajac obszerne zniszczenia w lotnictwie, paliwach i nielad organizacyjny oponentow.

Rzadzacy panstwem islamisci mieli nadzieje, iz w sytuacji zagrozenia spolecznosc Afganska zmobilizuje sie i wraz z nimi stanie do obrony. Jednak w slad

zbyt uciekajacymi stamtad obcokrajowcami poszly setki lokatorow Afganistanu. Osoby sa wycienczeni wojnami, dominuje tam biedka, glod. Nie

wystepuje tez poparcia dla Talibow do konkternego juz odrzucic przemawialy ideologie walki z „wielkim szatanem―. Radykalizowaly sie tez postury

w duzej liczby obozach na granicach panstwa. Sa to obozy uchodzcow uciekajacych przed dodatkowymi wojnami. Osoby ci odrzucic zostali wpuszczeni

do krajow sasiadujacych w obawie poprzednio katastrofa humanitarna. W ten sposob stali sie uchodzcami we swoim kraju. Obok granicy zalozyli swe

obozy i osiedlili sie na wiele wielu lat. Mozna w piwnicy wyobrazic, jakie tu panuja warunki. Namioty, pustkowie, niedobor infrastruktury, spozywania,

pracy. Osoby sa nekani przez przypadlosci, Talibow jak i rowniez przemytnikow dragow, ktorych czynnosc od wrzesnia przybrala na sile (Talibowie

potrzebuja kasy do kierowania wojny). Spolecznosc obozow nadal za swego prezydenta zwaza dawno obalonego Rabbaniego, oraz Talibow definiuja

mianem „zdrajcow islamu―. Wszyscy czekaja na wojska opozycyjne i Amerykanow.

7 pazdziernika 2001 roku nastapily na wstepie ataki aeronautyczne Ameryki na Afganistan. Zbombardowano cele naziemne pod Heratem, Mazar-i-Szarif,

Kabul i Kandahar. Opozycja byla uprzedzona jak i rowniez cala akcja byla skoordynowana. Przekazano co wiecej te informacje cywilom, aby zmniejszyc

suma ofiar w ludziach. AMERYCE podjelo rownolegla taktyke nalotow w czasach „Pustynnej Burzy―. Faktycznie wybrano wariant uderzenia gdyz

Talibowie odrzucic rozbudowali lotnictwa, obrony antyrakietowej a inny sprzet ciezki nalezy do rzadkosci w zwiazku z czym fundamentalisci sa bezbronni

w obliczu dotkliwych atakow z powietrza. Do tego w obrebie dzialaja sprzymierzone z Ameryka wojska opozycyjne, ktorych zadaniem jest odpowiednie

opanowanie panstwa, wyparcie Talibow i formowanie pola pod dzialanie komandosow USA. Obok dzialan wojennych zawiazuje sie koalicje polityczne,

powolany okazuje sie byc nowy rzad i wszystko zmierza ku temu, iz zostanie ustanowiony nowy porzadek w Afganistanie.

SPIS DZIEDZINY

3. czterech Konflikt Bliskowschodni – Izrael i Palestyna

P

o I wojnie swiatowej zaczeli do Palestyny masowo naplywac osadnicy zydowscy, co wywolywalo sprzeciw wraz ze strony Arabow palestynskich. W 1947

na forum ONZ zatwierdzono plan podzialu Palestyny na czastka zydowska jak i rowniez arabska, odrzucic precyzujac jednakze szczegolow przebiegu

granicy. Proklamowanie w 1948 utworzenia niepodleglego panstwa Izrael doprowadzilo do wybuchu walki izraelsko-arabskiej 1948-1949, w ktorej wedlug

stronie arabskiej wziely wklad wojska sasiednich panstw. Izrael zdolal odeprzec atak, powiekszajac w rezultacie w duzym stopniu powierzchnie swego

terytorium. Toczone wowczas wojny zawieszono bez podpisywania jakichkolwiek umow pokojowych, a poszerzone granice odrzucic zostaly oszacowane

przez zadne z sasiednich panstw arabskich, co stalo sie przyczyna kolejnych konfliktow. Wskutek walk Izrael opuscilo jak i rowniez przenioslo sie do

krajow z nim sasiadujacych w porzadku. 800 tys. Palestynczykow, ktorych los stal sie odtad jednym z najwiekszych problemow spolecznych tego obszaru

(tylko niewielkiej czesci powiodlo sie zasymilowac w nowych panstwach, pozostala gromada zasiedlila obozy dla uchodzcow). Tymczasem Izrael rozwijal

sie w oszalamiajacym tempie, postepowaly w nim procesy urbanizacyjne jak i rowniez industrializacyjne, dzieki imigrantom zydowskim z calkowitego

niemal otoczenia wzrastala takze liczba populacji. Zrodlem finansowania dokonujacych sie przemian byla miedzynarodowa pomocna dlon finansowa,

oraz prywatne zasoby finansowe pochodzace od momentu przedstawicieli zydowskiej diaspory. Konsekwencja wrogich stosunkow Izraela z sasiadami

zostaly kolejne konflikty zbrojne: tzw. kryzys sueski 1956-1957, walka szesciodniowa VI 1967 a takze wojna Jom Kipur X 1973. W wyniku wojny

szesciodniowej Izrael zajal Wzgorza Golan, Zachodni Koniuszek Jordanu, Strefe Gazy a takze polwysep Mojzesza (zwrocony Egiptowi po podpisaniu w

1979 ukladu pokojowego z Camp David). Pomimo nawiazania stosunkow dyplomatycznych z panstwami arabskimi, Izrael, uzywajac libanska wojne

domowa 1975-1990 pomiedzy chrzescijanami i muzulmanami, wyslal w 1982 do Libanu armie w celu zlikwidowania oddzialow Organizacji Wyzwolenia

Palestyny (OWP), majacych gl. siedzibe w Bejrucie, oraz zlikwidowania baz palestynskich w tym panstwa. Protesty panstw arabskich wywolywala

rowniez strategia osiedlania Zydow na terytoriach okupowanych. Do przelomu w stosunkach izraelsko-arabskich doszlo w polowie 1992, kiedy wladze w

Izraelu objal rzad kierowany poprzez Icchaka Rabina. We IX 1993 rzad Izraela zawarl z OWP porozumienie w Waszyngtonie, przez ktorego stwierdzono

zasady autonomii Palestynczykow w strefie Gazy oraz obszarze Jerycha na Zachodnim Krawedzi Jordanu, przewidujace stopniowe przenoszenie

Palestynczykom wladzy na okupowanych terenach. Porozumienie to nasililo sprzeciw radykalnych ugrupowan palestynskich oraz izraelskich,

doprowadzajac do wzajemnych dzialaniu terrorystycznych, ktore postawily pod znakiem pytania losy powodu pokojowego. W X 1998 w Wye Plantation w

Stanach Zjednoczonych dotarlo miedzy Izraelem a Autonomia Palestynska do podpisania porozumienia "pokoj zbyt ziemie", ktore przewidywalo

przekazanie kolejnych rejonow na Zachodnim Brzegu Jordanu pod kontrole Palestynczykom, w zamian za wykreslenie z Karty Palestynskiej protokolu

wzywajacego do zniszczenia Ziemi swietej. Jednak aktualnie w XII tegoz roku rzad Ziemi swietej zawiesil realizacje porozumienia, uzalezniajac

kontynuacje dialogu pokojowego z Palestynczykami od momentu spelnienia dodatkowych warunkow, m. in. rezygnacji z wykazow ogloszenia poprzez

nich suwerennego panstwa. Swoim realizacje wznowiono we IX 1999. Negocjatorzy obu witryn internetowych pracuja powyzej zawarciem ostatecznego

traktatu pokojowego, ktory skonczy dlugotrwaly spor, okreslajac m. in. stan panstwa palestynskiego, jego granice oraz czas przyszly osiedli zydowskich

na Terytoriach Okupowanych.

KATALOG TRESCI

czterech. Bibliografia

Strony internetowej

http://www.pwn.pl a mianowicie Internetowa Encyklopedia PWN,

http://www.arabia.pl - nowosci polityczne, podroznicze, gospodarcze jak i rowniez kulturalne z dziedziny arabskiego,

http://terroryzm.com - polski serwis przeznaczony terroryzmowi miedzynarodowemu,

http://hubi29.webpark.pl a mianowicie Rola Saddama Husajna w polityce Bliskiego Wschodu,

http://www.irak.kom.pl - blog o Iraku,

http://www.tvp.pl a mianowicie aktualne wiesci z Bliskiego Wschodu,

http://www.interia.pl - wiadomosci z Iraku,

http://www.google.pl a mianowicie wyszukiwarka online,

www.afghan-web.com a mianowicie strona o Afganistanie,

http://www.al-islam.org - strona internetowa o islamie,

Ksiazki

Chodliwa Encyklopedia Zwykla (tom I, tom II „Azja―) Betelsman, Fogra jak i rowniez Oficyna Wydawnicza 2000/2001,

Chodliwa Encyklopedia Zwykla („A-Z―) Betelsman, Fogra jak i rowniez Oficyna Wydawnicza 2000/2001,

Mala Encyklopedia Zwykla PWN – Warszawa 1997,

Szkolna Encyklopedia – Collins Wydawnictwo RTW Warszawa 1993,

Irak Poradnik Turystyczny – Warszawa 1987,

Ilustrowany Atlas Swiata – BGW 1991,

Programy

Amiglobe 2002 PL

SPIS DZIEDZINY