Susan Jeffers
Nie bój się bać

Tytuł oryginału: Feel the Fear and Do It Anyway
Tłumaczenie: Helena Grzegołowska-Klarkowska
Copyryght @ 1987 by Susan Jeffers

Wydawnictwo „Akuracik” Warszawa 1999

Wydanie I

Mojej pięknej matce jeanne i wspomnieniu mojego
kochanego ojca książkę tę dedykuję w podzięce za
wspaniałe dary życia i miłości

Spis treści

Wprowadzenie: Otwórz drzwi

1. Czego się boisz... i dlaczego?
2. Nie możesz się go pozbyć?
3. Przejdź z pozycji cierpienia do pozycji siły
4. Wszystko jest w Twoich rękach... czy tego chcesz czy nie
5. Pollyanna znów na fali
6. Kiedy „Oni” nie chcą, żebyś się rozwijał
7. Jak podejmować decyzje nie ponosząc strat
8. „Całe życie” - czyli ile?
9. Kiwnij głową i powiedz „tak”
10. Wybierz

miłość i zaufanie

11. Zapełnij wewnętrzną pustkę
12.

Masz mnóstwo czasu

Literatura

Podziękowania

Każdy potrzebuje w życiu kibiców, a ja mam kibiców rewela-cyjnych! Oto oni: Martha
Lawrence, mój kochający i niezwykle utalentowany wydawca, świetlana istota, której
wiara w to co robię i zdolność doceniania mojej pracy dodaje mi skrzydeł i po-woduje, że
serce mi rośnie; Dominick Abel, mój troskliwy, opty-mistyczny, dodający otuchy i
zawsze dostępny agent; Ellen Carr, moja dynamiczna i szczodra „partnerka”,
współautorka pierw-szej mojej próby chwytania za pióro - prekursorka mojej pracy w
dziedzinie lęku; Ruth Van Doren oraz studenci New School for Social Research w
Nowym Jorku, uczelni, która stworzyła mi sprzyjające warunki do przekazywania innym
swoich przemy-śleń na temat lęku; Kathryn Welds z UCLA Extension, która prze-

szczepiła moje idee na grunt Kalifornii i nadal szerzy moje sło-wa; Nancy Evans i Sandra
Carter, przyjaciółki i „mentorki”, które wierzą w mój talent pisarski i chwalą każdy mój
krok;
Diana i Paul von Welanetz oraz członkowie The Inside Edge, którzy wchodzą na krzesła,
by oklaskiwać każdy mój sukces;
Roslyn Hayes, nauczycielka, która wiele lat temu zachęcała mnie do mierzenia sił na
zamiary; Sally Lefkowitz, źródło inspiracji, która nieustannie pokazuje mi, na czym
polega nieugięta odwa-ga; Marcia Golov, wspaniała siostra i jedna z moich najlepszych
przyjaciółek; oraz niezliczona rzesza nauczycieli i uczniów, z któ-rymi miałam do
czynienia przez te wszystkie lata i którzy za-szczepili we mnie radosne poczucie celu.
Los mnie obdarzył dwójką wspaniałych dzieci, Leslie i Gerry, którzy stale mi mó-wią, ile
dla nich znaczę, dwójką pasierbów, Guy i Alice, którzy z miłością otworzyli przede mną
swoje serca, oraz ukochanym mężem, Mark Shelmerdine, prawdziwym skarbem, który
przy-klaskuje moim poczynaniom i bezustannie napełnia mnie miło-ścią. Mając oparcie
w tak wielkiej miłości, mogłam spokojnie pi-sać książkę, czerpiąc z tego ogromną
radość.
Wprowadzenie
Otwórz drzwi

Czego się boisz?
zabierać głos publicznie?
okazywać stanowczość?
podejmować decyzje?
bliskości?
zmiany pracy?
samotności?
starości?
prowadzenia samochodu?
utraty kogoś bliskiego?
rozstania?
Jednej z tych rzeczy? A może wszystkich? A może mógłbyś jesz-cze coś dodać do tej
listy. Nieważne... przyłącz się do nas! Wy-gląda na to, że lęk osiągnął w naszym
społeczeństwie rozmiary epidemii. Boimy się początków; boimy się zakończeń. Boimy
się zmiany; boimy się „tkwić w miejscu”. Boimy się sukcesów; bo-imy się porażek.
Boimy się życia; boimy się śmierci. Bez względu na to, czego się boisz, książka ta
dostarczy wie-dzy i narzędzi, które pomogą ci poprawić zdolność radzenia so-bie z każdą
sytuacją. Z pozycji cierpienia, bezwładu i przygnę-bienia (uczuć często towarzyszących
lękowi) przejdziesz do po-zycji siły, wigoru i radosnego podniecenia.
Może zdziwi Cię i napełni otuchą informacja, że wbrew pozo-rom, nieumiejętność
radzenia sobie z lękiem rzadko jest proble-mem natury psychologicznej. Moim zdaniem,
jest przede wszyst-kim problemem pedagogicznym, z czego wynika, że zmieniając
sposób myślenia, można się nauczyć inaczej patrzeć na lęk - wi-dzieć w nim nie tyle
przeszkodę na drodze do sukcesu, co fakt życia. (Wszyscy, którzy zastanawiali się do tej
pory „Co jest ze mną nie tak”, powinni odetchnąć z ulgą).

O tym, że z lękiem można sobie poradzić, przekonałam się na własnej skórze. Kiedy
byłam młodsza, lęk kierował mną bezustan-nie, więc nic dziwnego, że całymi latami
trzymałam się kurczowo rzeczy, które nie były dla mnie dobre.
Dokuczał mi między innymi wewnętrzny głos, trajkoczący bez wytchnienia -
„NICZEGO NIE ZMIENIAJ. NIE MASZ WYJŚCIA. NIGDY SOBIE SAMA NIE
PORADZISZ.” Wiesz o co mi chodzi - o ten głos, który stale przypomina - „NIE
RYZYKUJ. MOŻESZ SIĘ POMYLIĆ. POŻAŁUJESZ TEGO!”
Mój lęk nie ustawał, nie dawał mi chwili spokoju. Nawet zrobie-nie doktoratu z
psychologii niewiele pomogło. Aż tu, któregoś dnia, kiedy ubierałam się do pracy,
nadszedł punkt zwrotny. Zerknęłam mimochodem w lustro i ujrzałam nazbyt znany
widok - oczy spuch-nięte od płaczu i roztkliwiania się nad sobą. Nagle wezbrał we mnie
gniew i zaczęłam krzyczeć do odbicia w lustrze - „DOSYĆ TEGO... DOSYĆ...
DOSYĆ!” Krzyczałam aż do utraty tchu (i głosu). Kiedy przestałam, ogarnęło mnie
dziwne i wspaniałe uczucie ulgi i spokoju, którego nigdy wcześniej nie zaznałam. Nie
zdając sobie z tego sprawy, nawiązałam kontakt z potężną cząstką siebie, o istnie-niu
której nie miałam dotąd pojęcia. Spojrzałam w lustro, po czym uśmiechnęłam się i
kiwnęłam głową: TAK. Stary, znajomy głos roz-paczy przycichł, przynajmniej na trochę,
i odezwał się głos nowy - głos siły, miłości, radości i nadziei. W tym momencie
zrozumiałam, że nie dam się już pokonać lękowi. Znajdę sposób na uwolnienie się od
negatywnego nastawienia, którym przesiąknięte było całe moje dotychczasowe życie. I
tak zaczęła się moja Odyseja. Jeden ze starożytnych mędrców powiedział: „Kiedy uczeń
bę-dzie gotów, znajdzie się i nauczyciel”. Uczeń był gotów, a nauczy-ciele nadciągali ze
wszystkich stron. Zaczęłam czytać, uczęszczać na warsztaty i rozmawiać z każdym, kto
tylko mógł mi poświę-cić trochę uwagi. Pilnie wsłuchując się w każdą sugestię i wska-
zówkę, oduczyłam się tego sposobu myślenia, który uczynił mnie więźniem własnej
niepewności. Zaczęłam spostrzegać świat jako miejsce mniej groźne, bardziej radosne;
zaczęłam spostrzegać sie-bie jako kogoś, kto zmierza do celu, i po raz pierwszy w życiu
doświadczyłam, czym jest miłość.
Zauważyłam wtedy, że wielu ludzi zmaga się z tymi samymi przeszkodami, które ja
nareszcie nauczyłam się forsować - a naj-większą z nich był lęk. Jak im pomóc?
Zrozumiałam, że procesy, dzięki którym odmieniło się moje życie, są przede wszystkim
na-tury pedagogicznej, więc tych technik, które stosuję ja, może na-uczyć się każdy, bez
względu na wiek, płeć i pochodzenie społecz-ne. Postanowiłam sprawdzić swoją teorię w
praktyce prowadząc w New School for Social Research w Nowym Jorku kurs pod tytu-
łem „Nie bój się bać”. Oto jego opis.
Ilekroć podejmujemy ryzyko i wkraczamy na nieznany te-ren lub podchodzimy do świata
inaczej niż zwykle, ogarnia nas lęk. Jakże często ten lęk ogranicza nasze życie. Jest na to
prosty sposób - NIE BÓJ SIĘ BAĆ I PO PROSTU DZIAŁAJ. Zbadamy wspólnie
przeszkody, które nie dają nam żyć tak, jak byśmy tego chcieli. Wielu z nas idzie przez
życie na skró-ty, wybierając drogę najmniej ryzykowną. Na podstawie lek-tur, dyskusji
na zajęciach i ciekawych ćwiczeń nauczymy się rozpoznawać wymówki, którymi
usprawiedliwiamy swoje „stanie w miejscu” i opanujemy techniki pozwalające prze-jąć
kontrolę nad swoim życiem.
Mój pomysł, by wyjąć pojęcie lęku ze sfery terapii i umieścić je w sferze edukacji, był

niezwykle trafny. Studenci ze zdumieniem odkrywają, że wystarczy zmienić sposób
myślenia, a w cudow-ny sposób zmieni się ich życie. Moje teorie sprawdziły się równie
dobrze w ich przypadku, jak i w moim i, czemu nie należy się dziwić, moi studenci z
czasem sami stali się nauczycielami. Uważ-nie wsłuchując się w ich mądrość,
weryfikowałam i uzupełnia-łam własną wiedzę.
Skoro sięgnąłeś po tę książkę, widocznie doszedłeś do wnio-sku, że miejsce, w którym
teraz w życiu jesteś niezupełnie jest tym, w którym chciałbyś być. Coś trzeba zmienić,
ale do tej pory nie udało ci się podjąć w tym kierunku odpowiednich kroków. Bez
względu na okoliczności jesteś gotów przystąpić do przeję-cia kontroli nad swoim
życiem.
Nie obiecuję, że zmiana przyjdzie łatwo. Kierowanie swoim życiem tak, aby przebiegało
po Twojej myśli, wymaga odwagi. Po drodze napotkasz najrozmaitsze przeszkody,
prawdziwe i urojone. Niech Cię to nie zniechęca. Podróżując przez tę książ-kę,
zaznajomisz się z wieloma pojęciami, ćwiczeniami i techni-kami, które pomogą
rozwikłać złożoną naturę lęku... i lepiej sobie z nim radzić.
Dowiesz się:
że nie ma pomyłek czy nietrafnych decyzji
że nie można Siebie oszukać
jak się „przeprogramować”
jak wszystkiemu, co Cię w życiu spotyka, mówić „tak”
jak poprawić swoją samoocenę
jak być bardziej asertywnym
jak nawiązać kontakt ze swoim wewnętrznym źródłem energii
jak pomnażać miłość, zaufanie i satysfakcję
jak radzić sobie z oporem, którym inni reagują na Twoje dążenie
do przejęcia kontroli nad własnym życiem
jak czerpać z życia więcej radości
jak zrealizować swoje marzenia
jak dostrzec, że Twoje życie ma cel i sens.
Podczas lektury tej książki podkreślaj fragmenty, które szcze-gólnie do Ciebie
„przemawiają”, byś później bez trudu mógł je odnaleźć w tekście. Zastosowanie nowych
idei w praktyce wy-maga wielu wzmocnień, więc przykładaj się do ćwiczeń. Od stop-nia
Twojej gotowości do aktywnego udziału w tym programie zależy stopień poprawy Poza
tym - im bardziej się zaangażu-jesz, tym lepiej będziesz się bawił. Zdziwisz się, widząc
ile zado-wolenia będziesz czerpał z każdego drobnego kroczku. Choćbyś czuł się bardzo
niepewnie, jest w Tobie taka cząstka, która wie, że masz wiele zalet, czekających tylko,
byś je wypuścił z ukrycia, więc zrób to TERAZ. Pora otworzyć drzwi i udowodnić
tkwiącą w Tobie siłę i miłość.
Rozdział 1.
Czego się boisz i dlaczego?

„Dam sobie radę”

Za chwilę rozpocznę z nową grupą zajęcia poświęcone prze-zwyciężaniu lęku. W sali

jeszcze jest pusto. Czekam na moich nowych kursantów. Już przestałam mieć tremę
przed tego typu zajęciami. Prowadziłam je przecież wiele razy. Wiem jacy będą kursanci,
jeszcze zanim ich zobaczę. Są tacy jak my wszyscy: każdy stara się jak najlepiej i
zarazem boi się, że nie stanie na wysokości zadania. Zawsze to samo.
Kursanci zapełniają salę, a ja wyczuwam w nich ogromne
napięcie. Siadają jak najdalej od siebie, dopóki brak miejsc nie
zmusi ich do zajmowania sąsiednich krzeseł. Nie rozmawiają
ze sobą. Patrzą nerwowo, wyczekująco. Mieli odwagę przy-
znać się, że życie nie układa im się tak, jak by sobie tego ży-
czyli i kocham ich za to. A skoro przyszli, to znaczy, że chcą
coś z tym zrobić.
Najpierw krążę po sali, prosząc, by opowiedzieli, z czym sobie w życiu nie radzą. Powoli
wyłania się historia każdego z nich:
Don chce rzucić pracę, w której tkwi od czternastu lat i pójść za głosem serca: chce
zostać artystą.
Mary Alice jest aktorką i chce się dowiedzieć, dlaczego stale wykręca się od przesłuchań.
Sarah chce się rozwieść po piętnastu latach małżeństwa. Teddy chce się pozbyć lęku
przed starzeniem się. Ma raptem trzy-dzieści dwa lata.
Jean, emerytka, chce się rozmówić ze swoim lekarzem; traktuje ją jak dziecko i nigdy nie
odpowiada wprost na pytania. Patti chce rozwinąć swoją firmę, ale nie ma odwagi zrobić
na-stępnego, poważnego kroku.
Rebecca chce przedstawić mężowi swoje pretensje do niego. Kevin chce się pozbyć lęku
przed odrzuceniem, który utrud-nia mu spotykanie się z kobietami.
Laurie ma wszystko, czego tylko dusza zapragnie i chce się dowiedzieć, dlaczego w
takim razie jest nieszczęśliwa. Richard jest na emeryturze i czuje się niepotrzebny. Boi
się, że życie już się dla niego skończyło.
I tak dalej, dopóki każdy nie opowie swojej historii. To co dzieje się podczas tej rundy
zawsze mnie fascynuje. W miarę jak każdy opowiada, co leży mu na sercu, zmienia się
atmosfera. Napięcie opada i na twarzach uczestników maluje się ulga. Po pierwsze, moi
kursanci zaczynają rozumieć, że nie tylko oni się boją. Po drugie, zaczynają dostrzegać,
że człowiek, który się otwiera i mówi „co czuje” jest bardzo pociągający. Jeszcze nie
wszyscy zabrali głos, a już w sali powstała atmosfera życzliwości i koleżeństwa. Znikło
poczucie obcości.
Choć dotychczasowe losy i sytuacje uczestników różnią się znacz-nie, wspólnym
mianownikiem wszystkich jest lęk: lęk, który nie po-zwala żyć tak, jak by się chciało.
W każdej grupie uczestniczącej w moich zajęciach na temat lęku powtarza się ten sam
schemat. Może zastanawiasz się w tym momencie, czy uda się podczas jednego kursu
uwzględnić wszystkie, tak odmienne rodzaje obaw o jakich opowiadali uczest-nicy - czyż
każdy z nich nie potrzebuje czego innego? To praw-da. Każdy wydaje się inny, dopóki
nie pogrzebiemy nieco głębiej i nie przyjrzymy się przyczynom wszystkich tych lęków - i
lę-ków każdego z nas.

Każdy lęk ma trzy poziomy. Poziom pierwszy, to konkretna
sytuacja, taka jak przedstawione wyżej. Na tym poziomie da się wyróżnić lęki
dwojakiego rodzaju: lęk przed tym, co się może „zdarzyć” i lęk wymagający aktywności
ze strony podmiotu. Oto przykładowa lista lęków z poziomu pierwszego, z podziałem na
te dwa rodzaje:

PIERWSZY POZIOM LĘKÓW

Zdarzyć się może

Wymaga aktywności

Starzenie się

Podjęcie na nowo nauki

Inwalidztwo

Podejmowanie decyzji

Przejście na emeryturę

Zmiana zawodu

Samotność

Zawieranie przyjaźni

Odejście dzieci z domu

Zerwanie z bliską osobą lub

Klęski żywiołowe

rozpoczęcie nowego związku

Utrata bezpieczeństwa

Korzystanie z telefonu

finansowego

Okazywanie stanowczości

Zmiana

Schudnięcie

Śmierć

Pójście na rozmowę kwalifikacyjną

Wojna

Prowadzenie samochodu

Choroba

Zabieranie głosu publicznie

Utrata kogoś bliskiego

Popełnienie błędu

Wypadki

Bliskość

Gwałt
Zapewne mógłbyś jeszcze tę listę uzupełnić. Nie będziesz osamotnio-ny, jeśli na pytanie
„czego się boisz” odpowiesz „Tego i owego z tej listy”, a może nawet: „Wszystkich tych
rzeczy”. I nie bez powodu. Lęk ma to do siebie, że przenika wszystkie dziedziny życia.
Jeżeli boisz się, dajmy na to, zawierać nowe przyjaźnie, to boisz się również cho-dzić na
spotkania towarzyskie, zakochać, szukać pracy i tak dalej. Dlaczego tak się dzieje?
Łatwiej będzie to zrozumieć, gdy przyj-rzymy się następnemu poziomowi lęku, jakże
subiektywnie od-miennemu od poziomu pierwszego. Poziom drugi nie ma bowiem
charakteru sytuacyjnego. Dotyczy własnego Ja.

DRUGI POZIOM LĘKÓW

Lęk przed odrzuceniem

Lęk przed byciem oszukanym

i wykorzystanym

Lęk przed sukcesem

Lęk przed bezradnością

Lęk przed porażką

Lęk przed dezaprobatą

Lęk przed skrzywdzeniem

Lęk przed utratą twarzy

Lęki z poziomu drugiego nie są lękami przed sytuacją zewnętrz-
ną. Dotyczą stanu umysłu. Odbija się w nich Twój stosunek do
siebie i Twoja zdolność radzenia sobie ze światem. To wyjaśnia
mechanizm generalizacji lęku. Jeśli boisz się odrzucenia, lęk ten
będzie promieniował na niemal wszystkie dziedziny Twojego
życia - na kontakty z przyjaciółmi, kontakty z ukochanym czy
ukochaną, Twoje zachowanie podczas rozmowy kwalifikacyjnej i tak dalej. Odrzucenie

to odrzucenie - bez względu na to, gdzie ma miejsce. Zaczynasz siebie chronić, przez co
bardzo siebie ogra-niczasz. Zamykasz się w sobie i zatrzaskujesz drzwi przed ota-
czającym światem. Przeczytaj jeszcze raz uważnie listę lęków z poziomu drugiego, a
zobaczysz, że każdy z nich może poważnie zaważyć na wielu dziedzinach życia.
Poziom trzeci dociera do sedna sprawy: do największego ze wszystkich lęków: tego,
który naprawdę Ciebie obezwładnia.
Jesteś gotów?

TRZECI POZIOM LĘKU

Nie mogę sobie z tym poradzić!

„To o to chodzi? Do tego się sprowadza?” - zapytasz. Wiem, że Cię rozczarowałam i że
czekałeś na coś o wiele bardziej spektaku-larnego. Ale prawda jest taka:
WSZYSTKIE TWOJE LĘKI BIORĄ SIĘ Z OBAWY, ŻE NIE PORADZISZ SOBIE Z
TYM, CO CI ZGOTUJE ŻYCIE.
Sprawdźmy to. Lęki z poziomu pierwszego dają się sprowa-dzić do poniższych
stwierdzeń:
Nie poradzę sobie z chorobą.
Nie poradzę sobie z pomyłką.
Nie poradzę sobie z utratą pracy.
Nie poradzę sobie ze starością.
Nie poradzę sobie z samotnością.
Nie poradzę sobie z tym, że zrobiłem z siebie idiotę.
Nie poradzę sobie z tym, że nie mogę znaleźć pracy.
Nie poradzę sobie z tym, że go/ją stracę.
Nie poradzę sobie z utratą pieniędzy... itd.

Lęki z poziomu drugiego dają się sprowadzić do poniższych stwierdzeń:
Nie poradzę sobie z odpowiedzialnością, jaka wiąże się z odnie-sieniem sukcesu.
Nie poradzę sobie z porażką.
Nie poradzę sobie z odrzuceniem... itd.
I stąd przechodzimy do poziomu trzeciego - „Nie poradzę so-bie!” - i już.
A prawda jest taka:

GDYBYŚ WIEDZIAŁ, ŻE PORADZISZ SOBIE

ZE WSZYSTKIM, CO CI SIĘ PRZYTRAFI,
TO CZEGO MIAŁBYŚ SIĘ BAĆ?
Odpowiedź brzmi: NICZEGO!
Domyślam się, że nie skaczesz na razie z radości, ale wierz mi, że to co Ci przed chwilą
powiedziałam, to wspaniała wiadomość. Z tego bowiem wynika, że nie musisz niczego
kontrolować w świecie zewnętrznym, by poradzić sobie ze wszystkimi swoimi lękami.
Powinieneś odczuć wielką ulgę. Nie musisz już kontro-lować tego, co robi Twój mąż

(Twoja żona), co robią Twoi przyja-ciele, dzieci czy szef. Nie musisz kontrolować tego,
co się dzieje podczas rozmowy kwalifikacyjnej, w pracy; ani tego, co się dzie-je z
Twoimi pieniędzmi czy na giełdzie.
ABY ZMNIEJSZYĆ LĘK MUSISZ TYLKO UWIERZYĆ, ŻE POTRA-FISZ SOBIE
PORADZIĆ ZE WSZYSTKIM CO CI SIĘ PRZYDARZY! Powtarzam to w kółko
dlatego, że jest to niesłychanie ważna sprawa. Od tej chwili począwszy, ilekroć poczujesz
lęk, przypo-mnij sobie, że boisz się, bo nie masz do siebie zaufania. Po czym wykorzystaj
którąś z opisanych w tej książce technik, by się pod-budować. Masz prostą receptę.
Wiesz, co masz robić. Ludzie często mnie pytają, dlaczego mamy tak mało zaufania do
siebie. Nie wiem, jak na to pytanie odpowiedzieć. Ale wiem, że do pewnego stopnia
boimy się instynktownie i jest to zdrowy lęk, który uczula nas na kłopoty. Ale cała reszta
- ta część, która nie pozwala nam się rozwijać - jest niewłaściwa i szkodliwa i
najprawdopodobniej została nam wpojona.
Jak żyję, nie słyszałam, by matka wołała do dziecka, które wy-biera się do szkoły:
„Ryzykuj dzisiaj, kochanie, ile wlezie!”. Powie raczej: „Uważaj na siebie, kochanie”. W
tym „uważaj na siebie kryje się podwójny komunikat: „Świat jest naprawdę niebezpiecz-
ny” oraz „Nie poradzisz sobie z nim. Oczywiście, tak naprawdę, mama mówi dziecku:
„Gdyby coś Ci się stało, nie poradziłabym sobie z tym”. Jak widzisz, ona po prostu
przekazuje swemu dziec-ku niewiarę w to, że sama poradzi sobie z tym, co jej zgotuje
los. Pamiętam, że strasznie chciałam mieć dwukołowy rower, ale mama nie chciała mi
go kupić. Na moje uporczywe prośby za-wsze odpowiadała tak samo: „Za bardzo Cię
kocham. Nie chcę, żeby coś Ci się stało.” A ja to sobie tłumaczyłam po swojemu:
„Jesteś zbyt niezdarna, by poradzić sobie z dwukołowym rowe-rem”. Kiedy już dorosłam
i zmądrzałam, zrozumiałam, że tak naprawdę mówiła: „Załamałabym się, gdyby coś Ci
się stało”. Ta moja nadopiekuńcza mama leżała niedawno po ciężkiej operacji na
oddziale intensywnej opieki medycznej z rurkami wetkniętymi do gardła i nosa. Kiedy
kazano mi już wyjść, szepnęłam jej do ucha - nie wiedząc, czy mnie słyszy - że bardzo ją
kocham i niebawem wrócę. Zmierzałam już w kierunku drzwi, kiedy usłyszałam za sobą
cichy, słaby głosik, mówiący (tak, zgadłeś) - „Uważaj na siebie”. Nawet w stanie
półśpiączki po narkozie słała za mną złowieszcze ostrzeżenie. Wiem, że takie są prawie
wszystkie matki. Zważywszy, ile razy ro-dzice bombardowali nas tym swoim „uważaj na
siebie”, aż dziw bie-rze, że udaje nam się w ogóle wyjść za próg!
Niewykluczone, że niezależnie od tych banalnych prawd, przy-czyna lęku tkwi gdzie
indziej. Ale czy ma znaczenie, skąd się bierze nasza niewiara w siebie? Chyba nie. Nie
próbuję analizo-wać wszystkich „skąd i dlaczego” ludzkich niepokojów psychicz-nych.
Często nie sposób rozwikłać, co doprowadziło do powsta-nia negatywnych wzorców
myślenia, a nawet gdyby nam się to udało, niekoniecznie musiałoby to coś zmienić.
Moim zdaniem, jeśli coś Cię niepokoi, rusz się i zmień to.
W tym przypadku wiesz, co Ci się nie podoba: nie możesz w~ życiu osiągnąć tego, co
chcesz, bo przeszkadza Ci brak wiary w siebie. Skond to wiesz, wiadomo dokładnie, co
trzeba zmienić. Nie musisz trwo-nić energii na roztrząsanie dlaczego tak się dzieje. Nie o
to chodzi.
Chodzi o zaufanie do siebie, by w stosownym momencie powiedzieć:

COKOLWIEK SIĘ~ STANIE, BEZ WZGLĘDU NA OKOLICZ-NOŚCI, DAM SOBIE
RADĘ!
Już słyszę, jak odzywają się wszyscy niewierni Tomasze: „Daj spokój, jak można sobie
poradzić z paraliżem, śmiercią dziecka czy rakiem?”. Rozumiem Wasz sceptycyzm. Ja
sama byłam kiedyś nie-dowiarkiem. Ale czytajcie dalej i pozwólcie, by ta książka
odkryła przed Wami swe karty. Dajcie sobie szansę, wykorzystajcie dostar-czone w tej
książce narzędzia. W miarę czytania zauważycie, że zbliżacie się coraz bardziej do
takiego poziomu wiary w siebie, przy którym poradzicie sobie ze wszystkim, co Wam
zgotuje los. Ani na chwilę nie traćcie z pola widzenia tych trzech słów - zapewne naj-
ważniejszych, jakie kiedykolwiek dotarły do Waszych uszu:

DAM SOBIE RADĘ!

Rozdział 2.
Nie możesz się go pozbyć

„Nie bój się bać”

Janet wciąż czeka, aż strach ją opuści. Planowała wrócić na stu-dia, gdy dzieci pójdą do
szkoły, ale zorientowała się, że najmłod-sze dziecko poszło do pierwszej klasy już cztery
lata temu. Wciąż pojawiały się nowe usprawiedliwienia: „Chcę być w domu, kie-dy
dzieci wrócą ze szkoły”; „Naprawdę nas na to nie stać”; „Mąż poczuje się porzucony”.
To prawda, że trochę trzeba by się pogimnastykować, żeby wszystko grało, ale nie to ją
powstrzymuje. Przeciwnie, mąż chęt-nie pomoże, jak tylko będzie mógł. Martwi go, że
żona jest nie-spokojna i często ją namawia, by spełniła wreszcie życiowe ma-rzenie i
została projektantką mody.
Ilekroć Janet zastanawia się, czy nie zadzwonić do miejscowej uczelni i nie umówić się
na rozmowę, coś ją powstrzymuje. „Za-dzwonię, kiedy tylko przestanę się tak bać”;
„Zadzwonię, kiedy nabiorę lepszego mniemania o sobie”. Zapewne jeszcze dużo wody
upłynie, zanim się na to zdecyduje.
Kłopot w tym, że w jej sposobie myślenia panuje pomieszanie z poplątaniem. Jej
pokrętna logika automatycznie skazuje ją na porażkę. Nigdy nie przełamie bariery
strachu, dopóki nie uświa-domi sobie, że błędnie rozumuje; nie „widzi” tego, co jest
oczy-wiste dla wszystkich, którzy po prostu „to robią”. Ja też nic nie dostrzegałam,
dopóki mnie życie do tego nie zmu-siło. Dopóki się nie rozwiodłam, zachowywałam się
trochę jak dziecko. Pozwalałam, by wszystkimi praktycznymi stronami ży-cia zajmował
się mąż. Po rozwodzie nie miałam wyboru. Musia-łam sama się wszystkim zająć. Taki
drobiazg, jak samodzielna na-prawa odkurzacza, sprawiał mi ogromną satysfakcję.
Milowym krokiem była pierwsza kolacja, którą wydałam już jako osoba sa-motna.
Rezerwacja biletu na pierwszą samodzielną podróż bez mężczyzny, była prawdziwym
świętem.
Kiedy zaczęłam różne rzeczy robić sama, poczułam, że nabieram wiary w siebie i
smakowało to wybornie. Nie zawsze było mi z tym wygodnie - bardzo często było mi
zdecydowanie niewygodnie. Czu-łam się jak dziecko, które uczy się chodzić i raz po raz

się przewraca. Ale z każdym krokiem rosła we mnie pewność, że umiem radzić so-bie w
życiu. Czułam się coraz silniejsza i zastanawiałam się, kiedy wreszcie zamilknie lęk.
Ilekroć wkraczałam na nowy teren, bałam się i czułam niepewnie. „No cóż” - mówiłam
sobie – „po prostu się zmuś, a strach z czasem ustąpi”. Ale nigdy nie ustąpił! Któregoś
dnia zaświ-tała mi w głowie następująca prawda:
PRAWDA 1
DOPÓKI SIĘ ROZWIJAM, STRACH ZAWSZE BĘDZIE MI TO-WARZYSZYŁ.
Dopóki będę zdobywać świat, przyswajać nowe umiejętności, ryzykować, by zrealizować
swoje marzenia - będę odczuwała strach. Cóż za objawienie! Tak jak Janet, i Wy
wszyscy, którzy czytacie tę książkę, przez całe życie odkładałam podejmowanie ryzyka
do momentu, kiedy minie strach. „Kiedy już przestanę się bać... wtedy!” Przez większość
życia grałam w grę zwaną KIEDY / WTEDY i nigdy nie udawało mi się jej wygrać.
Domyślam się, że nie skaczesz z radości. Zdaję sobie sprawę, że nie o taką rewelację Ci
chodziło. Jeśli choć trochę jesteś podob-ny do moich kursantów, miałeś nadzieję, że
swoimi mądrościa-mi spowoduję, że zdarzy się cud i Twój lęk zniknie. Przykro mi, ale to
nie tak. Lecz z drugiej strony, zamiast czuć rozczarowanie, spróbuj poczuć ulgę, bo nie
musisz już z takim mozołem wal-czyć z lękiem. Lęk nie zniknie! Ale nie martw się. W
miarę, jak zaczniesz nabierać pewności siebie, dzięki proponowanym w tej książce
ćwiczeniom, Twój stosunek do własnego lęku radykalnie się zmieni.
Wkrótce po odkryciu Prawdy 1 dokonałam następnego waż-nego odkrycia, które
ogromnie mi pomogło w rozwoju:

PRAWDA 2

JEST TYLKO JEDEN SPOSÓB NA POZBYCIE SIĘ LĘKU
PRZED ZROBIENIEM CZEGOŚ - IDŹ I TO ZRÓB.
Na pierwszy rzut oka ta Prawda jest sprzeczna z Prawdą 1, ale tylko z pozoru. Mój lęk
przed konkretnymi sytuacjami znikał, kiedy wreszcie się z nimi zmierzyłam. Najpierw
trzeba „działać”, a dopiero potem znika lęk.
Zilustruję to wspomnieniem moich pierwszych doświadczeń dydaktycznych podczas
studiów doktoranckich. Byłam niewiele starsza od swoich studentów, a w nauczanym
przedmiocie (psy-chologii starzenia się) nie byłam zbyt biegła. Przed pierwszymi
zajęciami potwornie się bałam. Przez trzy dni, poprzedzające pierwsze zajęcia, mój
żołądek wyczyniał istne harce. Zajęcia miały trwać godzinę, a ja się do nich
przygotowywałam przez osiem godzin. Zrobiłam tyle notatek, że starczyłoby na trzy za-
jęcia. A mimo to dalej się bałam. Kiedy nadszedł wreszcie pierw-szy dzień zajęć, czułam
się, jakby mnie wysłano na szafot. Sta-łam przed moimi studentami i czułam, że serce mi
wali i trzęsą się kolana. Jakoś dotrwałam do końca zajęć - i bez zachwytu oczekiwałam
następnych.
Na szczęście za każdym razem było mi coraz łatwiej (gdyby było inaczej,
prawdopodobnie zrezygnowałabym z dydaktyki raz na zawsze). Zaczęłam rozpoznawać
poszczególne twarze i nie-które z nich udawało mi się nawet skojarzyć z nazwiskami. Za
trzecim razem było lepiej niż za drugim. Zaczęłam się rozluźniać i zdawać na inicjatywę
studentów. Szóstego tygodnia wręcz nie mogłam się doczekać zajęć. Kontakt ze

studentami stymulował do myślenia i przeradzał się w wyzwanie. Pewnego dnia, wcho-
dząc do sali, która wzbudzała we mnie kiedyś takie przerażenie, spostrzegłam, że już się
nie boję. Lęk ustąpił miejsca błogiemu oczekiwaniu.
Zanim udało mi się bez niepokoju przystępować do zajęć bez sterty notatek, minęło
jeszcze wiele czasu. Ale nadszedł wreszcie taki dzień, że przyszłam z jedną kartką
papieru, na której wypi-sany był ogólny zarys zajęć. Zrozumiałam, że przebyłam daleką
drogę. Bałam się, ale mimo to „robiłam to”. Dzięki temu, pozby-łam się strachu przed
nauczaniem. Ale kiedy zaczęłam wykładać w telewizji, znów ogarniał mnie strach,
dopóki „robiąc to” wy-starczająco często, nie pozbyłam się lęku przed występami na an-
tenie. I tak to już jest.
Prowadziłam też grę zwaną KIEDY/ WTEDY ze swoją samo-oceną. „Kiedy bardziej
polubię siebie... wtedy to zrobię”. To ko-lejny przykład odwrócenia kolejności. Wciąż
myślałam, że gdy-bym tylko poprawiła swój stosunek do siebie, przestałabym się bać i
zaczęłabym mieć jakieś osiągnięcia. Nie bardzo wiedziałam, jak miałabym to zrobić.
Może kiedy będę starsza i mądrzejsza, a może dokonają tego informacje zwrotne od
innych ludzi, a może zdarzy się cud i polubię siebie? Kupiłam sobie nawet klamrę do
paska z napisem JESTEM WSPANIAŁA, myśląc, że wchłonę ten komunikat drogą
osmozy.
Może rzeczywiście każdy z tych zabiegów trochę pomógł. Ale prawdziwą zmianę
odczułam dopiero wtedy, kiedy udało mi się przedrzeć przez barierę strachu i zrobić coś
po swojemu. Aż wreszcie zrozumiałam, że:
PRAWDA 3
TYLKO WTEDY POLUBIĘ SIEBIE, KIEDY RUSZĘ SIĘ... I TO ZROBIĘ.
Najpierw trzeba „zrobić”, a dopiero potem nastąpi poprawa samopoczucia. Kiedy czegoś
dokonasz, nie tylko przestaniesz się tego bać, ale otrzymasz jeszcze wielką premię:
poprawi się znacznie Twoja wiara w siebie. Nietrudno przewidzieć, że kie-dy wreszcie
coś Ci się uda i pozbędziesz się strachu, poczujesz się tak dobrze, że będziesz chciał
dokonać czegoś jeszcze i - zgad-nij, co się wtedy stanie!? Szykując się do podjęcia
nowego wy-zwania, znowu poczujesz strach.
Na początku swoich zmagań ze strachem chodziłam na liczne warsztaty i seminaria.
Dowiedziałam się tam czegoś, co mi nie-zmiernie pomogło.

PRAWDA 4

NIE TYLKO JA ODCZUWAM STRACH, KIEDY WKRACZAM
NA NOWY TEREN. KAŻDY GO ODCZUWA.

Pomyślałam wtedy tak: „Chcecie mi powiedzieć, że ci wszy-scy ludzie, którym tak
zazdrościłam, że nie boją się kroczyć w życiu do przodu też się bali? Dlaczego nikt mi
tego wcześniej nie powiedział!?”. Pewnie dlatego, że nigdy o to nie pytałam. Byłam
pewna, że tylko ja czuję się taką niedorajdą. Z jakąż ulgą dowiedziałam się, że nie tylko
ja. Cały świat mi dotrzymywał towarzystwa.
Pamiętam, że kiedyś przeczytałam w gazecie artykuł o Edzie Kochu, nieustraszonym

rzekomo burmistrzu Nowego Jorku. Artykuł opowiadał o tym, jak Koch musiał się
nauczyć stepować z zespołem Broadwayowskim, z którym miał występować pu-blicznie
podczas jakiejś uroczystości. Jak donosił jego nauczyciel tańca - bał się śmiertelnie. Aż
trudno w to uwierzyć! Ten czło-wiek, który tylekroć przemawiał do rozwścieczonego
tłumu, który podjął tyle trudnych decyzji, od których zależał los milionów ludzi i który
publicznie ubiegał się o fotel burmistrza... ten człowiek bał się opanować prosty taniec!
Kto przyswoił sobie powyższe Prawdy o Lęku, ten się nie zdzi-wi. Ucząc się stepować
Koch stawał przed zupełnie nowym wy-zwaniem i nic dziwnego, że się bał. Kiedy po
wielu ćwiczeniach nabrał wprawy, lęk z pewnością zniknął i wzrosła jego wiara w siebie.
Przybył mu nowy tytuł do chwały, można by rzec. Ale tak jest u wszystkich. Wszyscy
jesteśmy ludźmi, więc wszyscy czu-jemy to samo. Lęk nie jest żadnym wyjątkiem.
Media donoszą o wielu podobnych przypadkach, jak przypa-dek burmistrza Kocha. Ale
dopóki nie zrozumiesz Prawd o Lęku, będziesz słuchał i czytał o takich historiach, nie
dostrzegając, że w każdej z nich działa ten sam ukryty mechanizm. Możesz ni-gdy nie
skojarzyć cudzych doświadczeń, zwłaszcza osób sław-nych, z Twoim własnym życiem.
Może myślisz, że tacy ludzie to szczęściarze, bo nie boją się występować publicznie.
Nieprawda! Zanim doszli do dzisiejszej pozycji, musieli się przebić przez grube warstwy
strachu... i nadal to robią.
Każdy, kto przez całe życie skutecznie radził sobie z lękiem, chyba pojął, świadomie lub
nieświadomie, lekcję, którą chcę Ci w tej książce przekazać: Nie bój się bać... i zrób to.
Mój znajomy, który własnymi siłami osiągnął w życiu bardzo wiele, któregoś dnia
zastanowił się nad tytułem moich zajęć, kiwnął głową i po-wiedział: „Tak, chyba tak
właśnie przez całe życie postępowa-łem. Odkąd pamiętam, zawsze się bałem, ale do
głowy mi nie przyszło, bym z tego powodu miał nie podejmować ryzyka, bez którego nie
dopiąłbym swego. Po prostu mimo lęku przy-stępowałem do dzieła i robiłem to co
trzeba, by wcielić w ży-cie swoje idee”.
Jeżeli nie udało Ci się nigdy przezwyciężyć lęku, zapewne nie przyswoiłeś sobie Prawd o
Lęku i zamiast interpretować lęk jako zielone światło na drodze, traktowałeś go jako
sygnał do odwro-tu. Grałeś w opisaną przeze mnie grę KIEDY / WTEDY. Ale jeśli
chcesz opuścić więzienie, w które sam siebie wpędziłeś, wystar-czy zmienić sposób
myślenia.
Pierwszy krok polega na powtarzaniu dziesięć razy dziennie przez następny miesiąc
przedstawionych wcześniej Prawd o Lęku. Wkrótce spostrzeżesz, że zmiana myślenia
wymaga nie-ustannych ćwiczeń. Nie wystarczy te prawdy znać. Musisz je stale
powtarzać, dopóki nie staną się integralną częścią Ciebie - dopóki nie zrobisz w swoim
zachowaniu „w tył zwrot” i nie zaczniesz się zbliżać do wymarzonych celów, zamiast się
od nich oddalać. Później powiem więcej o tym, dlaczego powtarzanie jest takie ważne.
Na razie zaufaj mi i powtarzaj prawdy o lęku wiele, wiele razy.
Zanim zaczniesz, chciałabym dodać jeszcze jedną prawdę do tej listy. Być może już
zadałeś sobie to pytanie: „Po co miałbym się narażać na te wszystkie niewygody, które
wiążą się z podejmowa-niem ryzyka? Dlaczego nie mogę po prostu żyć tak jak dotych-
czas?” Może Cię to zdziwi, ale odpowiem na to pytanie tak:
PRAWDA 5

PRZEDZIERANIE SIĘ PRZEZ BARIERĘ STRACHU JEST MNIEJ PRZERAŻAJĄCE
NIŻ ŻYCIE W CIĄGŁYM LĘKU, PŁY-NĄCYM Z POCZUCIA BEZRADNOŚCI.
Przeczytaj to zdanie jeszcze raz. Wiem, że z początku trudno Ci będzie z tą myślą się
oswoić. Ale prawda ta powiada, że choć-byś nie wiem jak bezpiecznie się czuł w
zbudowanym przez sie-bie kokonie, zawsze będziesz się bał, świadomie lub nieświado-
mie, że nadejdzie kiedyś dzień zapłaty.
Im bardziej czujemy się bezradni, tym silniejszy jest podskór-ny strach płynący ze
świadomości, że są w życiu sytuacje, nad którymi nie mamy żadnej kontroli - takie jak
śmierć kogoś bli-skiego czy utrata pracy. Obsesyjnie roztrząsamy te potencjalne
katastrofy. „Co będzie jeżeli... ?” Strach przenika nasze życie. Na tym polega ironia
Prawdy 5: kto się boi ryzyka, ten żyje w cią-głym strachu silniejszym niż lęk
towarzyszący ryzyku, bez któ-rego nie możemy przezwyciężyć poczucia bezradności -
tyle, że nie zdajemy sobie z tego sprawy!
Jamce, gospodyni domowa w średnim wieku, tak „ułożyła” sobie życie, by jak najmniej
ryzykować. Wyszła za mąż za sku-tecznego biznesmena, który dbał o nich oboje. Jamce
chętnie na to przystała, bo wygodnie było samej nigdy się nie wychylać. Ale, jak mówi
przysłowie: „Życie, to to co się dzieje, gdy zaplanowa-łeś wszystko inaczej!” Kiedy
Dick, mąż Jamce, miał pięćdziesiąt trzy lata, przeżył udar i został częściowo
sparaliżowany. Jednego dnia Dick o wszystko dbał, następnego o wszystko musiała za-
dbać Janice.
Niełatwo było jej się przestawić. Na początku buntowała się:
„Dlaczego mnie to musiało spotkać?” Ale po jakimś czasie pogo-dziła się z myślą, że
teraz ona musi zadbać o przetrwanie swoje i męża. Odrętwiała ze strachu mechanicznie
uczyła się prowa-dzić firmę, podejmować decyzje związane ze zdrowiem męża, i budziła
się każdego dnia ze świadomością, że teraz wszystko spoczywa na jej barkach. Po jakimś
czasie odrętwienie minęło, mgła się podniosła i ogarnął ją wielki spokój, którego nigdy
wcze-śniej nie zaznała. Zrozumiała, jak wielką cenę płaciła za opiekę ze strony męża.
Zanim mąż zachorował, Janice stale się zastanawiała „co bę-dzie jeśli”. Stale się
martwiła o przyszłość, nigdy nie cieszyła się dniem bieżącym. Stale towarzyszył jej
strach: „Boże, co to będzie, jeśli coś mu się stanie?”. Często mówiła znajomym: „Mam
na-dzieję, że umrę pierwsza. Nie umiałabym bez niego żyć”. I żyła w takim przekonaniu
- niewiele czerpiąc z tego satysfakcji. Wszystko się zmieniło, kiedy odkryła w sobie siłę,
o którą się nawet nie podejrzewała. Teraz już wie, że odpowiedź na pytanie „co będzie
jeśli” brzmi: „Dam sobie radę!”
Dopóki żyła w wiecznym strachu, Janice nie zdawała sobie sprawy, jak bardzo się boi.
Nowe lęki były niczym w porówna-niu z dawnym lękiem o przetrwanie. Jej mąż doszedł
do siebie na tyle, że mogą wspólnie cieszyć się życiem. On także uporał się z jednym ze
swoich najstraszniejszych lęków - lęku przed inwa-lidztwem. Na pytanie „co będzie
jeśli” uzyskał odpowiedź: „Dam sobie radę”. Obydwoje doskonale sobie poradzili.
Dzięki temu, że los ich tak srodze doświadczył, dowiedzieli się, czym napraw-dę jest
miłość.
Wiesz już do czego zmierzam. Przed lękiem nie uciekniemy. Jedyne co możemy zrobić,
to przemienić go z kotwicy trzymają-cej nas w miejscu w towarzysza ekscytujących

podróży Niektó-rzy powiadają, że nigdy się niczego nie boją, ale przyparci do muru
przyznają, że po prostu inaczej to słowo rozumieją. Tak, bywają czasem zdenerwowani
lub niespokojni - po prostu nie nazywają tego nigdy lękiem.
Każdy krocząc przez życie odczuwa lęk. Bardzo możliwe, że
chodzą po świecie takie wybryki natury, które nigdy się niczego
nie boją, ale ja takich jeszcze nie spotkałam. Jeśli ich spotkam,
obiecuję, że pilnie się od nich będę uczyła i zdradzę Wam ich

sekrety. Bo gdzieś tam głęboko „wiem”, że nie ma czego się bać. Ale spróbujcie o tym
przekonać poziom pierwszy. Tymczasem nauczyłam się, „nie bać się bać... i to robić!”.
Nieważne wtedy, czy się boję czy nie. Życie i tak mi się ułoży... i Tobie też.

Pięć prawd na temat lęku

Dopóki się rozwijam, lęk zawsze będzie mi towarzyszył. Jest tylko jeden sposób
pozbycia się lęku przed zrobieniem cze-goś - ruszyć się i to zrobić.
Tylko wtedy polubię siebie, kiedy ruszę się... i to zrobię. Nie tylko ja odczuwam lęk,
kiedy wkraczam na nowy teren. Każdy go odczuwa.
Przedzieranie się przez barierę lęku jest w sumie mniej przera-żające niż życie w ciągłym
strachu płynącym z poczucia bez-radności.
Rozdział 3.
Przejdź z pozycji cierpienia do pozycji siły

„Jestem silny i kocham!”

W poprzednim rozdziale dowiedzieliśmy się czegoś napraw-dę ważnego:
SKORO KAŻDY, KTO ZMAGA SIĘ W ŻYCIU Z CZYMŚ NO-WYM, ODCZUWA
LĘK, A MIMO TO TAK WIELU LUDZI „TO ROBI”, WIDOCZNIE NIE LĘK JEST
TU PROBLEMEM NAJWAŻ-NIEJSZYM.
Najwidoczniej problemem nie jest lęk jako taki, ale nasz stosu-nek do niego. Jedni
lekceważą go zupełnie, podczas gdy innych obezwładnia. Ci pierwsi podchodzą do
swego lęku z pozycji siły (wyboru, napędu, działania), drudzy natomiast z pozycji
cierpie-nia (bezradności, przygnębienia, bezwładu).
Cała tajemnica radzenia sobie z lękiem polega na przejściu z pozycji cierpienia do
pozycji siły. Kiedy to zrobisz, fakt że odczu-wasz lęk będzie bez znaczenia.
Skupmy się teraz na pojęciu „siły”. Niektórzy twierdzą, że nie lubią tego pojęcia i nie
chcą mieć z nim do czynienia. To prawda, że w świecie, w którym żyjemy, słowo „siła”
często źle się koja-rzy. Siła implikuje często posiadanie władzy nad innymi i nieste-ty
bywa niekiedy nadużywana.
Ale mnie chodzi o inny rodzaj siły. Ten, który powoduje, że człowiek ma mniejszą

ochotę sterować innymi, za to na pew-no bardziej ich kocha. Mam tu na myśli siłę
wewnętrzną. Jest to ten rodzaj siły, który pozwala kontrolować sposób, w jaki odbierasz
świat i reagujesz na różne sytuacje życiowe, właści-wie pokierować swoim rozwojem,
odczuwać radość i zadowo-lenie, działać i kochać.
Ten rodzaj siły jest całkowicie niezależny od innych ludzi. Nie jest to forma „egomanii”,
ale zdrowej miłości do siebie. Egoma-niacy są całkowicie pozbawieni poczucia siły - i
dlatego mają przemożną potrzebę kontrolowania wszystkich wokół. Brak siły powoduje,
że stale odczuwają lęk, ponieważ ich los jest w rękach świata zewnętrznego. Nikt nie jest
tak pozbawiony zdolności kochania, jak ten, komu brakuje siły wewnętrznej. Taki
człowiek przez całe życie stara się wydusić ją innym. I dlatego wiecznie nimi
manipuluje.
Siła, o której mówię, czyni człowieka wolnym, ponieważ sam nią dysponując nie musi
czekać, aż inni go nią napełnią. Nie ten jest silny, kto umie innych skłonić do
posłuszeństwa, ale ten, kto sam siebie potrafi skłonić do podległości własnej woli. Kto tej
siły jest pozbawiony, ten traci poczucie spokoju. Bardzo łatwo go zranić. Zauważyłam,
że kobiety, ze zrozumiałych względów, bardziej sceptycznie podchodzą do koncepcji siły
niż mężczyźni. Mężczy-znom wpojono, że dobrze jest być silnym, kobietom zaś, że siła
kobiecie nie przystoi i okazywana przez nią, wzbudza niechęć. Z moich doświadczeń
wynika, że nic błędniejszego. Kobieta pewna siebie, będąca panią swojego życia,
przyciąga jak magnes. Kipi pozytywną energią tak bardzo, że wszyscy pra-gną być blisko
niej. Ale kobieta będzie bezpośrednia w swoich kontaktach z innymi i będzie ich darzyła
miłością, kiedy będzie silna wewnętrznie. Miłość i siła idą w parze, taka jest prawda.
Kto jest silny, ten może otworzyć swoje serce na oścież. Miłość pozbawiona siły to
miłość koślawa.
Wszystkim moim czytelniczkom polecam następującą odtrut-kę na wewnętrzny konflikt
między siłą a kobiecością. Powtarzaj-cie co najmniej dwadzieścia pięć razy dziennie,
rano, w południe i wieczorem, następujące zdanie:
JESTEM SILNA i KOCHANA.
Oraz:
JESTEM SILNA i KOCHAM.
Oraz wersję bardziej energetyzującą:

JESTEM SILNA I TO UWIELBIAM!

Powtórz teraz te trzy zdania na głos. Poczuj, jaka płynie z nich energia. Stale je
powtarzaj, a zobaczysz, że pojęcia siły i miłości doskonale do siebie pasują i nic a nic nie
uwierają.
A teraz, kiedy już wyjaśniłam, o jaki rodzaj siły mi chodzi, za-stanówmy się, jak
wykorzystać koncepcję przejścia z pozycji cier-pienia do pozycji siły w życiu
codziennym.
Krok pierwszy, to narysowanie następującego wykresu:

WYKRES PRZEDSTAWIAJĄCY PRZEJŚCIE Z POZYCJI

CIERPIENIA DO POZYCJI SIŁY

Cierpienie –––––––––––––––––– Siła

Większość z nas, patrząc na to kontinuum, sytuuje siebie gdzieś pośrodku. Choć lęk nas
nie obezwładnia całkowicie, nie jest też tak, że rozpiera nas siła i energia i zmierzamy
raźno do celu. Większość z nas, miast szybować jak orzeł, człapie pod górę, dźwigając w
rękach dwie walizki i arbuz. Jak powiedział staro-żytny mędrzec: „Droga jest równa,
więc po co rzucasz sobie kło-dy pod nogi?”.
Używając wykresu „od cierpienia ku sile” jako punktu odnie-sienia, zacznij usuwać
kłody spod nóg. Łatwiej Ci będzie, jeżeli będziesz przestrzegał następujących
wskazówek.
1. Narysuj duży wykres przedstawiający przejście z pozycji cier-pienia do pozycji siły i

powieś go na ścianie. Już samo to pozwoli Ci poczuć się trochę mocniejszym.
Przystąpiłeś bowiem do działania! Pamiętaj, że sekret przechodzenia z pozycji
cierpienia do pozycji siły polega w dużej mierze na działaniu. DZIAŁANIE TO
BARDZO POTĘŻNY INSTRUMENT! Kiedy Twój wykres zawiśnie na ścianie,
będzie Ci stale przypominał o tym, dokąd w życiu zmierzasz - od cierpienia ku sile.
Uświadomienie sobie tego faktu, to połowa suk-cesu. Sama fizyczna obecność
wykresu będzie Cię motywowała do przesuwania się we właściwym kierunku.

2. Nie traktuj siebie zbyt serio. Zanotuj na swoim wykresie na-stępujące zdanie: „Anioły

dlatego latają, że lekce siebie ważą”. Usłyszałam to zdanie bardzo dawno temu, ale
jeszcze dzisiaj wzbu-dza we mnie uśmiech. Stale mi przypomina, że bawiąc się
życiem zamiast z nim walczyć, można zrzucić z siebie spory balast.

3. Wepnij szpilkę w wykres w tym punkcie, w którym teraz jesteś. Czy znajdujesz się w

środku drogi, gdzie czasem ogarnia Cię poczucie przygnębienia i bezwładu, a czasem
czujesz się panem swego życia? Czy też lokujesz się zdecydowanie na lewo, gdzie
niewiele możesz zrobić, by się podźwignąć z dna? A może jesteś już po prawej stronie
i czujesz, że na ogół kroczysz w życiu do przodu i bardzo niewiele zostało dziedzin, w
których musisz jeszcze nad sobą popracować? Wątpię, byście osiągnęli już cel, czyli
byli panami swego losu. Nawet Buddha miewa dni lepsze i gorsze! Zawsze pojawiają
się na drodze nowe doświadczenia, podważające dotychczasowe poczucie siły
wewnętrznej.

4. Przyglądaj się codziennie wykresowi i odpowiadaj na pyta-nie gdzie jesteś. „Czy

jestem w tym samym miejscu co wczoraj, czy też przesunąłem się do przodu?”
Wetknij szpilkę w odpo-wiedni punkt.

5. Jeśli będziesz pamiętał, w jakim kierunku zmierzasz, łatwiej Ci będzie podejmować

decyzje. Zanim zaczniesz w życiu coś robić, zadaj sobie pytanie: „Czy podejmując to
działanie zbliżę się do pozycji siły?” Jeśli nie, zastanów się dwa razy, zanim to
zrobisz. Jedno ostrzeżenie: jeśli mimo wszystko zdecydujesz się na ten krok, wiedząc
że utrudni Ci on opuszczenie pozycji cier-pienia, nie miej o to do siebie pretensji.
Zwróć tylko uwagę, w którym momencie zrzekłeś się odpowiedzialności. Zawsze mo-
żesz następnym razem podjąć inną decyzję. Ucz się na „błędach”. Pamiętaj, że ilekroć
złościsz się na siebie umacniasz się w pozycji cierpienia.

6. Potraktuj eksperymenty z wykresem jak zabawę. Łatwiej Ci będzie zachować dystans.

Jeśli masz dzieci, zachęć je, by i one prowadziły własne wykresy. Możecie uczynić z
rozwoju zabawę rodzinną.

7. Możesz przygotować kilka wykresów, po jednym na każdą dziedzinę życia. Jeśli

naprawdę chcesz być silny, musisz przejąć kontrolę nad wszystkimi sferami życia -
pracą, związkami intym-nymi, środowiskiem, ciałem itp. Często ludzie są bardzo
mocni w jednej dziedzinie i żałośnie słabi w innych. Ja, na przykład, jestem mocna w
sferze zawodowej, ale w dziedzinie ruchu i gim-nastyki mam jeszcze wiele do
zrobienia.

Zauważ, że o Twojej pozycji na wykresie decyduje wyłącznie Twoje własne, intuicyjne
przekonanie o tym, jakie poczyniłeś postępy na drodze do zdobycia silniejszej pozycji w
życiu. Nikt inny nie potrafi tego ocenić, choćby chciał. Nawet jeśli osobom postronnym
się wydaje, że nic się w Twoim życiu nie zmieniło, Ty sam wiesz najlepiej, w którym
punkcie wykresu się znajdu-jesz, bo podpowiada Ci to Twój wewnętrzny spokój i
świado-mość rozwoju. Jest to wiedza całkowicie subiektywna. Być może zastanawiasz
się, czy warto tak się silić na zmianę. Uwierz mi - warto! Z początku potrzebne będą Ci
najrozmaitsze sztuczki, przypominające dokąd zmierzasz. Nigdy nie będziesz silny, jeśli
wystarczająco się na tym nie skupisz. Już zapewne się domyślasz, że nie wystarczy
wiedzieć, co należy robić, by to ro-bić, czy choćby nawet pamiętać, co masz zrobić. Jeśli
chcesz sobie pomóc w przechodzeniu z pozycji cierpie-nia do pozycji siły, musisz sobie
przyswoić odpowiedni słow-nik. Sposób, w jaki posługujesz się słowami ma kolosalny
wpływ na jakość życia. Pewne słowa działają destrukcyjnie, inne czynią człowieka
mocniejszym. Zmień swój słownik tak, by przejść z pozycji cierpienia do pozycji siły.
Posłuż się w tym celu następującą ściągawką:
Zamiana słownika cierpienia na słownik siły:
Cierpienie @ @ @ @ Siła

Nie mogę

Nie chcę

Powinienem

Mogę

To nie moja wina

Jestem w pełni

odpowiedzialny

Mam problem

Mam szansę

Jestem wiecznie

Chcę się uczyć

niezadowolony

i rozwijać

Życie jest walką

Życie jest przygodą

Mam nadzieję

Wiem

Gdyby tylko

Następnym razem

Co robić?

Wiem, że sobie poradzę

To straszne

Trzeba z tego wyciągnąć

wnioski na przyszłość

Kiedy mówisz „nie mogę”, dajesz do zrozumienia, że nie masz kontroli nad swoim
życiem, natomiast kiedy mówisz „nie chcę”, lokujesz daną sytuację w sferze wyboru.
Wykreśl na zawsze sło-wa „nie mogę” ze swojego słownika. Kiedy komunikujesz swojej
podświadomości, że czegoś „nie możesz”, ona wierzy, że tak jest naprawdę i zapisuje w
swoim komputerze: SŁABY... SŁABY... SŁABY. Twoja podświadomość daje wiarę
tylko temu, co słyszy, a nie temu, jak jest naprawdę. Ty mówisz „nie mogę”, żeby się
wykręcić od zaproszenia na kolację („Nie mogę dzisiaj przyjść do Ciebie na kolację.
Muszę przygotować się do jutrzejszego ze-brania”), tymczasem Twoja podświadomość

rejestruje komuni-kat: „on jest słaby!”. To nieprawda, że nie możesz pójść na kola-cję.
Możesz, ale wybierasz coś innego, co w danym momencie jest dla Ciebie ważniejsze. Ale
twoja podświadomość nie chwyta tej różnicy i rejestruje „słaby”.
Nawet jeśli chcesz być delikatny wobec zapraszającego, staraj się unikać mówienia „nie
mogę”. Powiedz: „Bardzo chciałbym przyjść do Ciebie na kolację, ale mam jutro ważne
zebranie. Le-piej bym się czuł, gdybym się do niego solidnie przygotował. Więc dzisiaj
nie przyjdę, ale mam nadzieję, że jeszcze mnie kiedyś za-prosisz”. Jest to oświadczenie
prawdziwe, uczciwe i krzepiące. Twoja podświadomość rejestruje, że jasno określasz
swoje prio-rytety i wybierasz to rozwiązanie, które służy Twojemu rozwojo-wi.
Dokonując takiego wyboru, nie jesteś już bezbronną ofiarą zebrania.
„Powinienem” to niefortunne słowo. Ono także daje do zrozu-mienia, że nie masz w
życiu wyboru. O wiele lepiej używać sło-wa „mogę”, bo mówisz wtedy z pozycji siły.
„Mogłabym dzisiaj odwiedzić mamę, ale postanowiłam iść do kina”. Tak mówiąc,
pozostajesz w strefie wyboru, a nie powinności. „Mogę albo od-wiedzić mamę albo pójść
do kina. Chyba wybiorę dzisiaj mamę”. „Powinności” człowieka rozstrajają i wpędzają
w poczucie winy, kompletnie go wyjaławiając emocjonalnie. Ilekroć mówisz „po-
winienem”, zostajesz odarty z siły.
„To nie moja wina” to kolejna perełka. I tym razem ogarnia Cię bez-radność. Czy nie
lepiej wziąć odpowiedzialność za wszystko, co Ci się w życiu przydarza niż być zawsze
ofiarą? „To nie moja wina, że zachorowałem”; „To nie moja wina, że straciłem pracę”.
Gdybyś tyl-ko wziął na siebie odpowiedzialność, zobaczyłbyś, co można zmienić na
przyszłość. Na przykład względem choroby „Jestem całkowicie odpowiedzialny za to, że
zachorowałem. Zobaczmy, co można zro-bić, by zapobiec temu w przyszłości. Mógłbym
na przykład inaczej się odżywiać. Zredukować stres. Przestać palić. Wysypiać się”. I tak
dalej. Zobaczysz, jaki wtedy będziesz silny! Tak samo z utratą pracy Jeśli to Ty jesteś za
to odpowiedzialny, lepiej się przygotujesz na przyszłość. Dowiesz się, od czego to zależy
Przejmiesz kontrolę. Lepiej kontrolując swoje życie, zbliżysz się do pozycji siły, dzięki
czemu ob-niży się Twój poziom lęku.
„Mam problem” to następny zwrot, który wpędza człowieka w ślepy zaułek. Problem
brzmi poważnie i pesymistycznie. „Mam szansę” otwiera drzwi rozwojowi. Ilekroć w
przeszkodach ży-ciowych dostrzeżesz dar losu, tylekroć poradzisz sobie z trudno-ściami
w sposób dla siebie korzystny. Ilekroć masz okazję udo-skonalić zdolność radzenia sobie
ze światem, stajesz się silniejszy. „Mam nadzieję” to kolejne zawołanie ofiary. O ileż
więcej mocy kryje się w słowie „wiem”.
Mam nadzieję, że znajdę pracę.
Wiem, że znajdę pracę.
Co za różnica! Pierwszy zwrot wpędza Cię w niepokój i bez-senność. Drugi ma w sobie
ciszę i spokój.
„Gdyby tylko” - jakie to nudne. Słychać w tle pojękiwanie. „Następnym razem”
sugeruje, że czegoś Cię ta sytuacja nauczy-ła i że następnym razem zrobisz z tej wiedzy
użytek. Zamiast mówić: „Gdybym tylko nie powiedziała tego Tomkowi”, powiedz:
„Dowiedziałam się, że Tomek jest wrażliwy na tym punkcie.
Następnym razem zdobędę się na większą wrażliwość.”
„Co robić?” Słychać kryjący się za tymi słowami jęk i strach. Jak każdy masz w sobie

ogromne pokłady siły, z których dotych-czas nie czerpałeś. Dobrze by Ci zrobiło, gdybyś
powiedział:
„Wiem, że sobie z tym poradzę. Nie ma co się martwić.” Zamiast mówić: „Straciłem
pracę! Co robić?”, spróbuj powiedzieć: „Stra-ciłem pracę. Wiem, że sobie z tym
poradzę”.
„To straszne”. Ludzie szastają tym zwrotem w najmniej stosow-nych momentach. Na
przykład: „Zgubiłem portfel. Czy to nie straszne?” A cóż w tym strasznego? Jest to
niewątpliwie niedo-godność, ale daleko jej do straszności. „Przytyłam dwa kilo. To
straszne!” Cóż w tym takiego strasznego, że przybyło Ci dwa kilogramy? Ale tak właśnie
opowiadamy o błahostkach życia codziennego. I podświadomość rejestruje:
KATASTROFA... KA-TASTROFA... KATASTROFA. Zamiast mówić „to straszne”,
po-wiedz: „Trzeba z tego wyciągnąć wnioski na przyszłość.” Zapewne czułbyś się
uprawniony do powiedzenia: „To strasz-ne”, gdyby ktoś bliski zachorował na raka. Ale
pamiętaj, że przy takiej postawie nie będziesz miał siły poradzić sobie z tą trudną
sytuacją. Wielu ludzi wyciągnęło ważne lekcje z tego typu do-świadczenia. Wiem coś o
tym, bo i mnie to spotkało. Doświadczenie z rakiem nauczyło mnie wielu wspaniałych
rzeczy na własny temat i na temat otoczenia. Przede wszystkim dowiedziałam się, jak
bardzo mnie inni kochają. Mój ówczesny narzeczony, a obecnie mąż, ujawnił delikatne
rysy, których ni-gdy wcześniej nie znałam, a nasza miłość pogłębiła się. Przestali-śmy
przesądzać z góry o tym, jacy jesteśmy. Co więcej, wprowa-dziłam w swoje życie wiele
pozytywnych zmian. Odżywiam się w sposób o wiele bardziej świadomy niż dawniej.
Nauczyłam się eliminować złość, urazę i stres, które towarzyszyły mi na co dzień przed
chorobą. Dzięki temu, że miałam raka, mój mąż i ja mieli-śmy okazję zrobić coś dobrego
dla innych. Ja napisałam bardzo optymistyczny artykuł na temat swojej mastektomii.
Wiem, że wielu mężczyznom i kobietom bardzo pomógł. Mój mąż i ja wy-stąpiliśmy
razem w telewizji, by opowiedzieć o naszych przeży-ciach i dodać otuchy chorym i ich
rodzinom. Jak widzisz, rak może być wspaniałym, pouczającym doświadczeniem i
okazją, by coś z siebie dać innym.
Rozumiesz teraz o co chodzi? Zacznij eliminować ze swojego słownika te wszystkie
okropieństwa, niemożności, problemy i zmagania. Może Ci się wydawać, że różnice
semantyczne nie mają większego znaczenia, ale zapewniam Cię, że tak nie jest. Kiedy
zaczniesz używać słów pełnych mocy, mocniej staniesz na no-gach. Ludzie, z których
emanuje wewnętrzna siła, inaczej są trak-towani niż Ci, którzy sprawiają wrażenie
słabych. Im pewniej mówisz, tym większy będziesz miał wpływ na otaczający świat.
Kontrolując słownictwo, możesz przy okazji poszerzyć swoją strefę komfortu. Co to
znaczy?
Większość z nas stara się nie wykraczać poza strefę komfortu. Poza tą strefą czujemy się
nieswojo. Na przykład - bez mrugnięcia oka damy za buty 75 dolarów, ale kupując buty
za 100 dolarów czujemy się już nieswojo. Nie mamy problemu z inicjowaniem
znajomości ze współpracownikami na tym samym szczeblu w hierarchii firmo-wej, ale
czulibyśmy się źle inicjując znajomość z kimś na wyższym stanowisku. Spokojnie
wpadlibyśmy sami do pobliskiego baru szyb-kiej obsługi, żeby coś przekąsić, ale nie
czulibyśmy się dobrze, gdy-byśmy wybrali się samotnie do luksusowej restauracji.
Prośba o 5.000 dolarów podwyżki przejdzie nam przez gardło, ale o 7.000 dolarów
podwyżki wahamy się prosić. Wyceniamy godzinę swojej pracy na 30 dolarów, ale już

35 dolarów nie czujemy się warci. I tak dalej. Każdy z nas ma inną strefę komfortu, ale
czy zdajemy sobie z tego sprawę czy nie, każdy z nas - bogaty czy biedny, o wysokiej
czy niskiej pozycji w hierarchii, mężczyzna czy kobieta - podej-muje decyzje w oparciu o
granice tej strefy.
Proponuję, byś codziennie zrobił coś, co pomoże te granice roz-ciągnąć. Zadzwoń do
kogoś, do kogo dotychczas krępowałeś się zadzwonić, kup sobie buty za kwotę, której w
przeszłości byś nie zapłacił, poproś o coś, o co nigdy nie odważyłeś się prosić. Codzien-
nie podejmij jeden ryzykowny krok - zrób to małe lub śmiałe posu-nięcie, po którym
poczujesz się wspaniale. Nawet jeśli nie wszystko ułoży się po Twojej myśli,
przynajmniej będziesz wiedział, że spró-bowałeś. Nie siedź bezsilnie w kącie. Spójrz co
się dzieje, kiedy roz-ciągasz swoją strefę komfortu:
Na rysunku widać, że ilekroć podejmujesz ryzyko, ilekroć wykraczasz poza sferę, w
której czujesz się wygodnie, tylekroć stajesz się mocniejszy. Całe Twoje życie zaczyna
się rozszerzać, dostarczając Ci nowych doświadczeń. Im się czujesz mocniejszy, tym
jesteś pewniejszy siebie i coraz łatwiej Ci poszerzać strefę komfortu, nawet jeśli czujesz
przy tym lęk. Podejmujesz też co-raz większe ryzyko. Powiedzmy, że na początku
zapisałeś się na jeden kurs wieczorowy po piętnastoletniej przerwie w nauce. Wreszcie
postanawiasz zrobić magisterium. Poszerzasz się... otwierasz... rośniesz... ale zawsze w
swoim tempie. Dopóki po-dejmujesz ryzyko, choćby najmniejsze, dopóty posuwasz się w
prawo na kontinuum cierpienia-siły.
Codziennie przed pójściem spać zaplanuj sobie, jakie ryzyko podejmiesz jutro. Zamknij
oczy i przećwicz to sobie na niby. Po-staraj się jak najwyraźniej to sobie wyobrazić. A za
dnia zwróć uwagę na to, w których momentach się wahasz i zacznij w opar-ciu o te
obserwacje planować przyszłe ryzyko. Jeśli uda Ci się przezwyciężyć wahanie, kiedy
tylko je zauważysz, to wspaniale. Pamiętaj, że im bardziej będziesz poszerzał strefę
komfortu, tym będziesz silniejszy.
UWAGA: Kiedy mówię o ryzyku, nie mam na myśli zachowań fizycznie
niebezpiecznych, takich jak szybka jazda samochodem czy branie narkoty-ków. Ani o
takim ryzyku, które narusza prawa drugiego człowieka, na przykład poderwanie cudzego
męża czy, dajmy na to, napad na bank. Nie tylko naraziłbyś się na utratę popularności,
śmierć lub więzienie, ale przesunołbyś się na lewą stronę kontinuum cierpienia-siły. Tego
typu zachowania wcale nie uczynią Cię silniejszym, ponieważ są niemoralne i wyprane z
miłości - do siebie i innych. A bez tych składników nie podwyższysz poczucia własnej
wartości. I o wiele gorzej będziesz radził sobie ze strachem.
A zatem, ryzykuj każdego dnia, ale wybieraj tylko takie ryzyko, które pozwoli Ci
rozwijać poczucie własnej wartości. Takie, które poprawia zdolność radzenia sobie z
lękiem. POSZERZAJ SWOJĄ STREFĘ KOMFORTU! POSZERZAJ! POSZERZAJ!
Czy czujesz to czy nie, już jesteś o wiele silniejszy. Wszyscy jeste-śmy. Kiedy mówię o
przechodzeniu z pozycji cierpienia do pozy-cji siły, nie mam na myśli czerpania siły z
zewnątrz. Masz w sobie ogromny generator energii, który tylko czeka, byś zrobił z niego
użytek. Całkiem wystarczający, byś ułożył sobie życie tak, by czer-pać z niego radość i
zadowolenie. Chodzi o to, by dotrzeć do ener-gii, która w Tobie jest, choć nie zdajesz
sobie z tego sprawy Opisane w książce ćwiczenia mają Cię doprowadzić do tego
wielkiego źródła mocy. O tym, czy jesteś gotów zaakceptować to wszystko, co kryjesz w

sobie, zaświadczy Twoja chęć do ćwiczeń. Jeśli nie jesteś jeszcze gotów, nie miej do
siebie o to pretensji. Po-dejmij po prostu solenne postanowienie, że będziesz stale zmie-
rzał do celu. Czytaj tę książkę oraz inne poradniki tego typu, do-póki nie pozbędziesz się
negatywnych przekonań, pogrążających Cię w poczuciu bezsilności. Większości z nas
stare nawyki nie pozwalają przezwyciężyć słabości. Zastąpienie starych przekonań
nowymi i zdrowszymi wymaga ciągłych ćwiczeń.
Tak zostałeś zaprogramowany przez naturę, byś robił użytek z osobistej mocy. Kiedy
tego nie robisz, ogarnia Cię bezradność, bezwład i przygnębienie - widomy znak, że coś
nie funkcjonuje prawidłowo. Jak każdy człowiek, zasługujesz na wspaniałe i eks-cytujące
życie. A tylko wtedy poczujesz się wspaniale, kiedy na-wiążesz kontakt ze swoim silnym
Ja.
Rozdział 4.
Wszystko jest w Twoich rękach... czy tego chcesz czy nie

„To Ty jesteś Panem swego życia”

Kim jesteś? Ofiarą, czy kimś, kto bierze za swoje życie odpo-wiedzialność? Wielu z nas
myśli, że bierze odpowiedzialność za swoje życie, choć tak naprawdę tego nie robi.
Mentalność „ofia-ry” jest słabo uchwytna i przybiera wiele form. Kiedy zrozumiesz
przedstawione w tym rozdziale tezy, lepiej pojmiesz mechanizmy radzenia sobie z
lękiem.
Idea, że należy brać odpowiedzialność za swoje życie, nie jest Ci zapewne obca.
Wpajano Ci od lat: BĄDŹ ODPOWIEDZIAL-NY ZA SWOJE ŻYCIE.
Jednak jestem przekonana, że większość z nas nie rozumie, co to naprawdę znaczy.
Większość z nas, ludzi „niezależnych”, interpretuje to tak: po-winniśmy pracować
zawodowo, zarabiać na swoje utrzymanie i nie być na niczyim garnuszku. Może tak, a
może nie (znam wie-lu ludzi „zależnych”, którzy dobrze pojęli sekret brania odpo-
wiedzialności za swoje życie), ale w gruncie rzeczy sedno spra-wy leży gdzie indziej.
Jest to problem znacznie bardziej złożony i mniej oczywisty, niż myślisz. Rozważmy
kilka przykładów. Edward jest niezwykle bogaty. Zajmuje bardzo wysokie sta-nowisko
służbowe. A mimo to, stale się czegoś boi. Kiedy na-pomknęłam delikatnie, że może
powinien się zgłosić do spe-cjalisty, odpowiedział, że wszystko byłoby w porządku,
gdyby tylko inni zechcieli się zmienić. Gdyby tylko żona go bardziej kochała, syn-
jedynak przestał ćpać, nic by mu nie było. Niby dlaczego miałby szukać pomocy,
przecież to wszystko przez nich. Czy Edward bierze odpowiedzialność za swoje życie?
Zdecydowanie nie!
Mara, obiektywnie rzecz biorąc, osiągnęła szczyt. Ma wspania-łą pracę, śliczne
mieszkanie, wielu przyjaciół i kochanków. Tym-czasem ona bez przerwy wywleka eks-
mężowi jego grzechy: za-truwa jej życie, zawsze był dla niej niesprawiedliwy, nigdy nie
płaci alimentów. A jakby tego było mało, syn się od niej odwraca i mówi, że jest
egoistką... i tak dalej... i dalej... i dalej. Czy Mara bierze odpowiedzialność za swoje
życie? Zdecydowanie nie! Znam wielu ludzi samotnych lub rozwiedzionych, którzy
wciąż narzekają na eks-mężów i eks-żony, szefów, swoją samotność, beznadziejne życie
w pojedynkę i tak dalej. Znam wielu ludzi żonatych i zamężnych, którzy stale się skarżą,

a to na dzieci, a to na brak pieniędzy, brak kontaktu z żoną czy mężem i tym po-dobne.
Czy ktokolwiek z nich bierze odpowiedzialność za swoje życie? Nikt!
Każdy odgrywa na swój sposób ofiarę. Każdy scedował odpo-wiedzialność na coś lub
kogoś innego. Pamiętaj, że kiedy zrze-kasz się odpowiedzialności, zbliżasz się coraz
bardziej do lewe-go krańca kontinuum cierpienia-siły i w konsekwencji przestajesz sobie
radzić z lękiem.
Mówiąc jaśniej, jeżeli nienawidzisz swojej pracy, jesteś osobą samotną, a chciałbyś być
żonaty (zamężna), jesteś w związku, który Ci nie odpowiada, a chciałbyś (chciałabyś) się
od niego uwolnić, Twoja córka przyprawia Cię o przedwczesną siwiznę i nic Ci się nie
układa - też odgrywasz ofiarę. Nic dziwnego, że się boisz - ofiary z natury rzeczy są
bezsilne!

PRAWDĘ MÓWIĄC, SPRAWUJESZ KONTROLĘ - CAŁKOWI-

TĄ KONTROLĘ. Ale z takiego czy innego powodu, świadomie lub nieświadomie,
postanowiłeś nie rzucać znienawidzonej pracy, żyć w pojedynkę, pozostać w
destrukcyjnym związku, pozwolić, by córka Cię doprowadzała do szału. Postanowiłeś
sabotować wszystko, co w Twoim życiu dobre. Wiem, że trudno Ci się po-godzić z
myślą, że to Ty sam zatruwasz sobie życie. Bardzo nie-przyjemnie jest uzmysłowić
sobie, że jest się swoim największym wrogiem. Ale z drugiej strony, ta wiadomość to dla
Ciebie wielkie do-brodziejstwo. Skoro już wiesz, że możesz sam siebie wpędzić w roz-
pacz, to logiczne jest, że możesz sprawić, by życie było radosne. Pojęcie brania
odpowiedzialności za swoje życie wymyka się definicji, pozwól zatem, że wytłumaczę,
co trzeba zrobić, by żyć bardziej z pozycji siły niż cierpienia. Zauważ, że nie proszę, byś
uwierzył, że jesteś odpowiedzialny za wszystkie doświadczenia życiowe, czyli za
wszystko, co Cię w życiu spotyka (nawet jeśli są tacy, którzy upieraliby się, że to
prawda). Proszę tylko, byś uwie-rzył, że jesteś sprawcą wszystkich Twoich doświadczeń
życio-wych w sensie reakcji na to, co Cię spotyka. Opowiem o tym wię-cej w rozdziale
następnym i w rozdziale 9.
Czytając siedem przytoczonych poniżej definicji pojęcia „brać od-powiedzialność”, miej
na uwadze, że ilekroć zrzekasz się odpowie-dzialności, stawiasz siebie w pozycji
cierpienia i tym samym pogar-szasz swoją zdolność radzenia sobie z lękiem.
1. Brać odpowiedzialność, to nikogo nie obwiniać za to, kim jesteś, co robisz, co masz i

co czu jesz. „Nigdy?” - powiadasz. „Ale tym razem to naprawdę jego (jej, szefa, syna,
gospodarki, mamy, taty, przyjaciół-ki) wina! Jak Boga kocham!” (Jeśli kogoś czy coś
pominęłam, dopisz do listy.) Dopóki w pełni nie zrozumiesz, że tylko Ty i nikt inny,
jesteś autorem tego, co się dzieje w Twojej głowie, nigdy nie będziesz panem swego
życia. Oto kilka scenariuszy, które usłyszałam na swo-ich zajęciach, i pytań, które
przedstawione tu osoby musiały sobie zadać, zanim mogły się przesunąć w kierunku
pozycji siły.

Madeline

„To naprawdę wina mojego męża, że od dwudziestu pięciu lat moje życie jest takie
podłe!”

Dlaczego zdecydowałaś się z nim zostać? Dlaczego nie pamię-tasz o wszystkich miłych
rzeczach, które dla Ciebie zrobił? Dla-czego jesteś tak przesiąknięta złością, że on nie
może się z Tobą porozumieć?

Dawid

„To naprawdę wina mojego syna, że osiwiałem ze zmartwienia”. Nie wierzysz, że sam
wybierze właściwą drogę? Dlaczego za-wsze go ratujesz? Dlaczego uczyniłeś z niego
kontynuację swych dążeń tak dalece, że stawiasz mu zbyt wysokie wymagania? Dla-
czego nie pozwalasz mu po prostu być sobą?

Tony

„To naprawdę wina sytuacji na rynku pracy, że nie mogę rzucić tej ohydnej roboty”.
Nie widzisz, że innym udaje się znaleźć pracę mimo kiepskiej sytuacji w gospodarce?
Dlaczego nie starasz się czerpać więcej zadowolenia z obecnej pracy? Dlaczego nawet
nie próbujesz szu-kać innego zajęcia? Dlaczego w swojej obecnej pracy nie wyma-gasz
więcej od innych zamiast ciągle narzekać, że nic nie jest zro-bione tak jak być powinno?
Dlaczego nie zależy Ci na tym, by dawać z siebie wszystko?

Alice

„To naprawdę wina moich dzieci, że nie rozwijam się zawodowo”. Dlaczego nie
widzisz, że inne kobiety rozwijają się zawodowo, a ich dzieciom nie dzieje się z tego
powodu krzywda? Dlaczego nie skorzystałaś z propozycji męża, który obiecał, że chętnie
po-może przy dzieciach, abyś mogła wrócić do pracy? Dlaczego nic nie zrobiłaś, by
zdobyć kwalifikacje potrzebne do wykonywania wymarzonej pracy?

Lindy

„To nie moja wina, że mam depresję. Dlaczego właśnie ja mu-siałam zachorować na
raka?”
Dlaczego zawsze tak niezdrowo się odżywiałaś? Dlaczego sta-le zżera cię złość i_ uraza?
Dlaczego jesteś ciągle taka napięta? Dlaczego tyle palisz? Dlaczego nie widzisz, że są
tacy, którzy swoją przygodę z rakiem obrócili w pozytywne doświadczenie? Jeśli
identyfikujesz się z którąś z tych historii i jest Ci z tego powodu przykro, to bardzo
dobrze. To znaczy po prostu, że tra-fiłeś na sferę swojego życia, nad którą musisz
popracować. Ile-kroć przerzucasz winę za to, co Ciebie w życiu spotyka na czyn-niki
zewnętrzne, wyrzekasz się mocy i wpędzasz w cierpienie, bezwład i przygnębienie.
2. Brać odpowiedzialność, to nie znaczy obwiniać siebie. Wiem, że wydaje Ci się to

sprzeczne z punktem 1, ale tak nie jest. Wszyst-ko, co Cię pozbawia mocy lub
przyjemności czyni z Ciebie ofia-rę. Nie rób z siebie ofiary!
Niektórym sprawia to jeszcze większą trudność niż powstrzy-manie się od obwiniania
innych. Kiedy już do Ciebie dotarło, że Ty sam jesteś sprawcą swoich nieszczęść,
pojawia się skłonność do karania i deprecjonowania siebie. „I znów partaczę swoje
życie. Jestem do niczego. Czy ja się nigdy niczego nie nauczę?” Obwinianie siebie to

kolejny przejaw zrzekania się odpowie-dzialności za swoje życie. Zawsze robiłeś co
mogłeś, na miarę swych ówczesnych możliwości. Teraz uczysz się inaczej myśleć,
więc możesz spojrzeć inaczej na życie i wiele w swoim zachowa-niu zmienić. Nie
musisz się denerwować z powodu minionego, obecnego ani przyszłego zachowania.
Wszystko składa się na pro-ces uczenia - proces przechodzenia z pozycji cierpienia do
pozy-cji siły. A to wymaga czasu. Musisz być cierpliwy i wyrozumiały dla siebie.
Nigdy siebie nie deprecjonuj, bo nie ma takiej potrze-by Nie jesteś niczemu „winien”.
Tak,~to Ty doprowadzasz siebie do rozpaczy, ale to nie powód, by się obwiniać.
Kroczysz drogą wiodącą ku samorealizacji, a jest to proces długi i żmudny, pro-ces
prób i błędów.

3. Brać odpowiedzialność, to wiedzieć gdzie i kiedy ZRZEKASZ SIĘ

odpowiedzialności, byś stopniowo mógł to zmienić. Dopiero po wie-lu latach zdałam
sobie sprawę, że najczęściej odgrywam rolę ofiary w kontaktach z mężczyznami. Ileż
wieczorów przegada-łam z przyjaciółkami, skarżąc się, że moi mężczyźni doprowa-
dzają mnie do rozpaczy.
Te „palanty” (bo tak ich pogardliwie nazywałam), zawsze coś takiego zrobią, żeby
mnie unieszczęśliwić. Ten się zawsze spóź-nia, ten ma węża w kieszeni, ten za mało
zarabia, ten za często grywa w golfa, ten nie chce się rozwieść i tak dalej. Podsycałam
w sobie złość i urazę do nich. Godzinami wisiałam przy telefo-nie, wykrzykując do
słuchawki: „Wyobraź sobie, że on miał czel-ność...”. Oczywiście moje wierne
przyjaciółki sekundowały mi w moich dramatach, a ja w ich. Tworzyłyśmy
Towarzystwo Wza-jemnego Biadolenia. Nigdy nam się nasze wzajemne opowieści nie
przykrzyły. I nic dziwnego: pławiłyśmy się w męczeństwie i karmiłyśmy nim
nawzajem. I zawsze miałyśmy rację! Nagrodą było to, że nie musiałyśmy same dbać o
swoje szczęście - mogły-śmy spokojnie oskarżać naszych mężczyzn o to, że go nam
nie zapewnili.
Wtedy byłam przekonana, że biorę odpowiedzialność za swoje życie. Wspaniale mi
się powodziło, miałam świetne mieszkanie, byłam całkowicie „niezależna”. Ale to
nieprawda, że brałam od-powiedzialność za swoje życie. Nadal oczekiwałam od
swoich mężczyzn, że mnie „uszczęśliwią”. Aż w końcu zrozumiałam, że tylko jedna
osoba na świecie może mnie uszczęśliwić i tą osobą jestem JA! Paradoksalnie, dopiero
kiedy sobie to uświadomiłam, zaczęłam mieć wspaniałe, pełne ciepła relacje z
mężczyznami. Teraz już wiem, że kiedy czuję do swojego męża złość, powin-nam
sobie po prostu zadać pytanie: „Co mogłabym robić sama, ale nie robię, oczekując, że
zrobi to za mnie mój mąż?” (Przeczy-taj to jeszcze raz!) Dzisiaj bez trudu udaje mi się
szybko zidenty-fikować problem. Czuje się niepewnie, nudzę się, brakuje mi pie-
niędzy, oczekuję, że skoro sobie z czymś nie radzę, on sprawi, że „wszystko będzie
dobrze” itp., itd. Kiedy już wiem, co robię złe-go, mogę to naprawić. A kiedy biorę się
za naprawianie tego, co w moim życiu szwankuje, cała złość do innych pryska. Moja
cór-ka, Leslie, zauważyła ostatnio, że moje małżeństwo przeżywa fantastyczny okres.
„Tak” - odpowiedziałam - „to wręcz niesa-mowite, jaki Mark robi się idealny, kiedy
przestaję od niego ocze-kiwać, że upora się z moim życiem!”
Nie chcę przez to powiedzieć, że nie masz prawa, by Twój part-ner zaspokajał Twoje
podstawowe potrzeby - potrzebę wsparcia w rozwoju, potrzebę opieki od czasu do
czasu, potrzebę pewno-ści, że się o Ciebie troszczy. Ale jeżeli sama sobie w życiu nie

ra-dzisz, to choćby nie wiem jak Twój mąż się o Ciebie troszczył i się Tobą
opiekował, zawsze Ci będzie mało. Będziesz jak studnia bez dna. Choćby Twój
mężczyzna stanął na głowie, jak robili to nie-którzy moi mężczyźni, zawsze będziesz
czuła niedosyt. Dodam tylko, że jeśli Twój partner nie zaspokaja Twoich pod-
stawowych potrzeb opieki i miłości, dobrze zrobisz opuszcza-jąc go. Ale najpierw
zadaj sobie pytanie: „Czy rzeczywiście on (ona) jest taki okropny (okropna), czy może
to ja nie biorę od-powiedzialności za swoje życie?” Jeśli dojdziesz do wniosku, że nie
masz zamiaru dłużej żyć u boku tego człowieka, tym sa-mym bierzesz na siebie
odpowiedzialność za znalezienie odpo-wiedniego partnera.
Sygnałem, że naprawdę bierzesz za siebie odpowiedzialność będzie to, że wcale lub
prawie wcale nie czujesz do tego człowie-ka złości. Zdajesz sobie sprawę, że kiedyś
postanowiłeś (posta-nowiłaś) z nią (nim) być, a teraz zdecydowałeś (zdecydowałaś)
się odejść. Nikt nie jest winny. Ona (on) robi co może na swoim obecnym etapie
rozwoju. Jeśli się gniewasz, znaczy to, że nie przej-mujesz na siebie
odpowiedzialności.
Bliskie kontakty z innymi to tylko jedna z dziedzin, w której można się zrzec
odpowiedzialności. Przyjrzyj się także i innym sferom Twojego życia i sprawdź, czy i
tam nie postępujesz po-dobnie. Zwróć uwagę na następujące sygnały:
złość zniecierpliwienie
irytacja brak radości

obwinianie innych zmęczenie

cierpienie onieśmielenie
zemsta dążenie do kontroli

rozkojarzenie nad innymi

użalanie się nad sobą obsesje
zawiść uzależnienia
bezradność krytykanctwo

wieczny stan zawieszenia rozczarowanie

zazdrość

Nie jest to lista kompletna, ale wiadomo o co chodzi. Ilekroć poczujesz którąś z tych
emocji, sprawdź, czego sam w życiu nie robisz, skoro masz takie ostrzegawcze objawy.
Zdziwisz się, jak łatwo Ci będzie zlokalizować obszar, w którym zrzekasz się od-
powiedzialności.
4. Brać odpowiedzialność, to okiełznać wewnętrzną Trajkotkę. Czyli ten mały

wewnętrzny głosik, który stara się doprowadzić Cię do obłędu - czasami skutecznie!
Głowę dam, że niektórzy z Was nawet nie wiedzą o jej istnieniu (ja sama przeżyłam
szok, kiedy się o niej dowiedziałam), ale wierz mi, że to ona dzierży klucze do
wszystkich Twoich lęków. To ona zwiastuje zgubę, niedosta-tek i klęskę. Tak bardzo
się-przyzwyczaiłeś do jej obecności, że nawet nie zwracasz na nią uwagi. Jeśli nie
uświadomiłeś sobie jeszcze obecności Twojej Trajkotki, posłuchaj, co ona do Ciebie
mówi, a mówi mniej więcej tak:
Jeśli do niego zadzwonię, może pomyśleć, że się narzucam, ale jeśli nie zadzwonię, to
może pomyśleć, że się nim nie interesu-ję. Ale jeśli zadzwonię, a włączy się
automatyczna sekretarka, będę zachodzić w głowę, gdzie też on się podziewa i zepsuję
sobie cały wieczór, bo będę myśleć, że spotyka się z inną kobie-tą, no ale jeśli nie
zadzwonię, to i tak będę się tym zadręczać. Może nie powinnam dzisiaj wieczorem

wychodzić z domu. Co będzie, jeżeli on zadzwoni i mnie nie zastanie? Pomyśli, że
umówiłam się z kimś innym i że mi na nim nie zależy. Gdy-bym natomiast ja do niego
zadzwoniła, dowie się, że napraw-dę jestem nim zainteresowana, a wtedy pewnie
zacznie się na mnie boczyć. Zastanawiam się, dlaczego nie dzwoni? Może po-
traktowałam go zbyt ozięble, kiedy dzisiaj wpadłam na niego w stołówce? Może
powinnam mu była okazać więcej ciepła? Szkoda, że nie miałam na sobie czegoś
bardziej wystrzałowe-go. To co mam na sobie za bardzo mnie pogrubia. I makijaż się
rozmazał. Potraktował mnie dość ozięble. Może dlatego, że się dowiedział, że
przedwczoraj spotkałam się z Allenem? Ale niech sobie nie myśli, że będę siedziała
codziennie i czekała na jego telefon. Co to, to nie! jak go spotkam, zapytam się,
dlaczego nie dzwoni. Mieliśmy pójść w tym tygodniu do kina, a on nie raczył o tym
nawet pamiętać. Wygarnę mu bez ogródek, że nie ma za grosz przyzwoitości. Nie
będę go oceniać, ale na pewno dam mu do zrozumienia, co o nim myślę...
Albo tak:
Jestem wściekła na szefa, że nie zaprosił mnie na dzisiejsze zebranie. Tak się dla niego
staram, a on tego nie docenia. Inni lenią się całymi dniami, po czym dostają
zaproszenie na zebra-nie. Może i ja zacznę się obijać. Zobaczymy, czy to mu się bar-
dziej spodoba. Wcale się nie opłaca wypruwać sobie żyły. Tyl-ko się człowiek
naharuje, a nikt mu nawet „dziękuję” nie powie. Opłaca się kręcić innymi, wszyscy
tak robią. Nikt już nie doce-nia ciężkiej i uczciwej pracy. Ja mu jeszcze pokażę.
Rozejrzę się za jakąś inną robotą. Ale taka teraz posucha na rynku pracy, że na pewno
niczego nie znajdę. Żebym chociaż miała wyższe studia, miałabym lepszą szansę. A
tak, muszę siedzieć w tej zapchajdziu-rze - nikt przecież nie zatrudni kobiety po
czterdziestce. Wszystko opiera się na znajomościach. Gdyby moi rodzice byli bogaci,
po-znałabym ludzi, którzy mają dojścia. Czuję się wykorzystana. Nie mieści mi się w
głowie, że nie zaprosił mnie na zebranie. Co on sobie myśli? Dlaczego mnie to zawsze
musi spotkać... Nic dziwnego, że wielu z nas nie cierpi samotności i nie może
wysiedzieć w pokoju bez włączenia radia albo telewizora. Wszyst-ko, byle tylko nie
dostać bzika! Ale uwierz mi, że ten „bzik”, to konieczny etap rozwoju. Wszyscy w
którymś momencie padamy ofiarą wewnętrznej Trajkotki.
Skoro już wiesz o jej istnieniu, zwróć uwagę, że nie potrafisz jej wyłączyć -
przynajmniej jeszcze nie teraz. Ale mam dla Ciebie dobrą wiadomość. Istnieją
skuteczne sposoby uwolnienia się od tego typu negatywnych myśli. Omówię je w
dalszych rozdzia-łach. Na razie zwróć tylko uwagę, że Twoja Trajkotka wpędza Cię w
rolę ofiary i obiecaj sobie solennie, że zastąpisz ją głosem miłości. Nie musisz
dotrzymywać towarzystwa swoim wrogom, nawet jeśli siedzą w Tobie. A przy okazji
- kiedy już pozbędziesz się negatywnych myśli, które przynosi Ci Twoja Trajkotka,
zarę-czam, że bardzo polubisz chwile samotności.

5. Brać odpowiedzialność, to uświadomić sobie, jakie odnosisz korzy-ści tkwiąc w

miejscu zamiast się posuwać do przodu. Fakt, że takie korzyści istnieją, wyjaśnia
dlaczego decydujesz się przeciągać nieznośną sytuację w nieskończoność. Kiedy to
zrozumiesz, ła-twiej pojmiesz, dlaczego zachowujesz się tak, a nie inaczej. Oto kilka
przykładów.

Jean

Jean nienawidziła swojej pracy i bardzo chciała ją zmienić. Czuła się ofiarą. Biedna Jean!
Jej wewnętrzna Trajkotka stale z nią prowadzi-ła grę pod tytułem „Gdyby tylko”. Gdyby
tylko łatwiej było o pra-cę, nie byłoby problemu. Gdyby tylko miała lepsze kwalifikacje,
miałaby większą szansę. Co tak naprawdę trzymało Jean w dotych-czasowej pracy? Jakie
czerpała z tego korzyści? Jean wyraźnie od-czuwała pewien komfort z odgrywania roli
ofiary. Nie musiała się narażać na ewentualną odmowę, gdyby szukała nowej pracy. Nie-
nawidziła swojej obecnej pracy, ale przynajmniej nie była trudna. Wiedziała, że sobie z
nią poradzi; nie musiała podawać w wątpli-wość swoich kompetencji. Odbębniała swoje i
niczego więcej od niej nie oczekiwano. Poza tym, była raczej pewna, że jej nie wyrzucą.
Kiedy Jean uświadomiła sobie, jakie czerpie korzyści z obecnej sytuacji, mogła już
dokonać wyboru: pozostać w obecnym miej-scu pracy i cierpieć, pracować dalej i
polubić swoją pracę lub znaleźć bardziej satysfakcjonujące zajęcie.
Jaką w końcu podjęła decyzję? Uświadomiwszy sobie, jakie czer-pie korzyści z aktualnej
sytuacji i z ich prawdziwego charakteru, bez trudu z nich zrezygnowała i poszukała innej
pracy. Dopóki od-grywała rolę ofiary, nic nie mogła zrobić. Ale kiedy uświadomiła
sobie, że trzyma się kurczowo dotychczasowej pracy ze względu na korzyści z niej
płynące, a nie ze względu na różne „gdyby tylko”, łatwiej jej było ruszyć z miejsca.

Kevin

Kevin od pięciu lat żył z żoną w separacji. Poznał inną kobietę i chciał się z nią ożenić,
ale nie mógł się zdobyć, by powiedzieć żonie i dzieciom, że chce rozwodu. Kiedy nowa
towarzyszka ży-cia zagroziła, że od niego odejdzie, zgłosił się do psychologa. Jego
Trajkotka wbijała mu do głowy następujący tekst „ofiary”: Żona się zabije, dzieci do
końca życia się do mnie nie odezwą, a rodzice się mnie wyrzekną”. Biedny Kevin!
Na=poziomie świadomości był o tym szczerze przekonany i paraliżowało go poczucie
winy. Przy pomocy terapeuty szybko zrozumiał, że prawdziwym problemem jest lęk
przed odcięciem pępowiny. Nie kochał już żony, niemniej jednak podświadomie
stanowiła dla niego psy-chologiczną ostoję - „miejsce, do którego zawsze można wrócić”
- i bał się definitywnie przerwać linę, która go z tym miejscem łączyła. Taka była jego
nagroda za tkwienie w miejscu. Kiedy Kevin zrozumiał, że to co go powstrzymuje, to
jego wła-sny, irracjonalny lęk, natychmiast wszczął postępowanie rozwo-dowe.
Oczywiście żona się nie zabiła, dzieci nadal się do niego odzywały, a rodzice się go nie
wyrzekli. Dziwili się tylko, że tak długo z tym zwlekał! Gdy Kevin zrozumiał, że tkwi w
nieuda-nym małżeństwie z powodu korzyści z tego płynących, znikło poczucie winy i
wreszcie mógł przejść do działania.

Tanya

Tanya była wiecznie chora, co bardzo jej w życiu przeszkadza-ło. Była święcie
przekonana, że jest „biedactwem” obdarzonym przez naturę chorowitym ciałem.
Większej ofiary świat nie wi-dział! Podczas jednego z moich warsztatów, poprosiłam
grupę o sporządzenie listy wszystkich korzyści płynących z tkwienia w nieznośnej
sytuacji. Tanya żadnych korzyści z choroby nie była w stanie dostrzec... dopóki grupa jej
w tym nie wyręczyła. Dzięki chorobie - wyjaśniła grupa - skupia na sobie uwagę i nie

musi wystawiać się na żadne ryzyko. Początkowo temu zaprze-czyła, ale w końcu
przyznała, że w tym co mówią jest ziarnko prawdy.
Tanya nigdy nie rozpatrywała swojej chorowitości w kategoriach manipulacji, mimo że
jej nieświadomość dokładnie wiedziała, co robi. Kiedy Tanya była dzieckiem, zwracano
na nią uwagę, tylko kiedy była chora. Gdy uświadomiła sobie korzyści z choroby ob-
róciła swoje życie o sto osiemdziesiąt stopni. Zrozumiawszy, praw-dopodobnie że to ona
sama wpędza się w chorobę, wprowa-dziła w swoje życie wiele zmian. Najpierw
opracowała nowy sposób odżywiania i zapisała się do klubu promocji zdrowia. Ko-lejny
ważny - może nawet ważniejszy - krok, jaki podjęła, to zwró-cenie się do najbliższych z
prośbą, by ją „nagradzali” tylko wtedy, kiedy jest zdrowa i ignorowali, kiedy jest chora.
Po kilku próbach rodzina przystała na to. Tanya zaczęła wyznaczać sobie zadania i
zmuszać się do ich wykonania nawet w czasie choroby Wykonała wiele zawartych w tej
książce ćwiczeń - korzystała z afirmacji i taśm magnetofonowych.
Zrozumiawszy w pełni, jakie korzyści odnosi z choroby, Tanya uzyskała swobodę
wyboru między następującymi alternatywa-mi: Chorować do końca życia i w ten sposób
skupiać na sobie uwagę, czy poszukać bardziej satysfakcjonujących sposobów
kontaktowania się z ludźmi i realizowania swoich celów życio-wych? Pozostać
wiecznym obserwatorem czy zaangażować się w życie bardziej czynnie? Tanya wybrała
to drugie... i przestała chorować.
Z tych przykładów dobrze widać, jak silny wpływ na Twoje życie mogą mieć ukryte
korzyści. Nietrudno je rozszyfrować, kiedy zdasz sobie sprawę z ich istnienia. Wystarczy
usiąść i z ołówkiem w ręku je spisać. Czasami tylko Ty ich nie dostrzegasz, innym
natomiast rzucają się w oczy od razu. Jeśli sam ich nie dostrzegasz, poproś kolegę czy
koleżankę o pomoc. Zdziwisz się, że Twoi koledzy lepiej znają Twoje motywy niż Ty
sam.
6. Brać odpowiedzialność, to zastanowić się czego chcesz od życia i konsekwentnie to

realizować. Wytycz sobie cele - a następnie idź i staraj się do nich zbliżać.
Zastanów się, w jakim chciałbyś żyć otoczeniu... i go sobie wykreuj. Czy tak wiele
kosztuje stworzenie spokojnego, pełnego miłości domu?
Rozejrzyj się dokoła i sprawdź, kogo chciałbyś włączyć do gro-na swoich przyjaciół...
po czym chwyć za telefon i umów się na spotkanie. Nie siedź i nie czekaj, aż oni do
Ciebie zadzwonią. Przyjrzyj się sobie. Ustal, co musisz zrobić, by zdrowiej wyglą-dać
i zdrowiej się czuć... i zrób to.
Większość z nas nie jest kowalem swego losu. Przyjmujemy, co nam los przyniesie... i
jesteśmy wiecznie niezadowoleni. Wielu z nas przez całe życie na coś czeka - na
idealnego męża (żonę), idealną pracę, idealnych przyjaciół. Nie czekaj, aż ktoś Ci coś
podaruje. Sam możesz stworzyć wszystko, czego zapragniesz. Wystarczy się do tego
przyłożyć, sprecyzować cele i działać - reszta to kwestia czasu.

7. Brać odpowiedzialność, to uświadomić sobie, że w każdej sytuacji masz wiele

możliwości wyboru.
Jedna z moich kursantek ujęła to tak: „Od momentu, kiedy za-dzwoni budzik do
momentu wyjścia z domu mam dla siebie pół-torej godziny i tylko ode mnie zależy,
jak rozpocznę dzień. Ode mnie zależy, czy podniosę rolety i wpuszczę do pokoju

światło, czy będę się krzątać po ciemku. Czy będę leżała w łóżku myśląc:
„Nie chce mi się wstawać i iść do pracy. Nie przygotowałam na dzisiaj raportu”, czy
też poleżę sobie jeszcze trochę, myśląc pozy-tywnie i oczekując radośnie
nadchodzącego dnia. Ode mnie zale-ży, czy włączę jakąś muzykę i zacznę tańczyć czy
będę słuchać wiadomości, które źle mnie nastrajają i wsłuchiwać się w szkodli-wą
paplaninę mojej wewnętrznej Trajkotki... Ode mnie zależy, czy będę się martwić
swoim brakiem kondycji czy też powiem sobie, że jestem właśnie w trakcie
doprowadzania swojego ciała do sta-nu sprawności. Tylko ode mnie zależy, jak minie
dzień!” Najważniejsze, byś codziennie pamiętała, że o tym, jak się czu-jesz w danym
momencie, decydujesz Ty. Ilekroć napotkasz w życiu jakąś trudność, wsłuchaj się w
siebie i powiedz sobie: „Do-bra, wybieraj”. Co wolisz, zadręczać się czy być
zadowolona? Kreować wizje niedostatku czy obfitości? Mieć żal do siebie, że
złościsz się na męża, czy zwrócić uwagę na to, co Ci wtedy do-skwiera i porozmawiać
z nim o tym? Wybór z całą pewnością należy do Ciebie. Wybierz to, co najbardziej
stymuluje i rozwija.
A oto jeszcze kilka innych alternatyw do wyboru:
Twoja przyjaciółka postanowiła nie jechać na wspólnie zapla-nowaną wycieczkę.
Jesteś na nią wściekła... ALBO... Rozumiesz, że ma swoje powody i szukasz innej
towarzyszki podróży bądź jedziesz sama i doskonale się bawisz!
Masz męża alkoholika. Do końca życia próbujesz go zmienić lub stale masz do niego
pretensję... ALBO.., uczęszczasz na spo-tkania Al-Anon i dowiadujesz się, jak
zmienić siebie. Zachorowałeś na grypę i nie mogłeś przyjść na zaplanowane spo-
tkanie. Jesteś pewien, że to dla Ciebie oznacza koniec kariery .. ALBO... wiesz, że
masz wiele innych sposobów zrobienia kariery. Jedziesz na urlop do słonecznej
Kalifornii, a ta wita Cię struga-mi deszczu. Do końca wakacji się dąsasz... ALBO...
wspaniale spędzasz wakacje, wynajdując sobie inne ciekawe zajęcia. Nie masz już
chyba wątpliwości, że wybór należy do Ciebie. Czy-taj dalej, a dowiesz się, jak w
każdej sytuacji można się ustawić po zwycięskiej stronie. Ale pamiętaj, że celem nie
jest usprawiedliwie-nie czyjegoś złego zachowania tylko pomoc w czerpaniu
większego zadowolenia z życia. Nauka brania odpowiedzialności za to, jak przeżyjesz
swoje życie, to długi proces, wymagający ciągłych ćwi-czeń. Ja mam wieloletnią
praktykę, ale nadal nad tym pracuję. Cho-dzi tylko o to, by zacząć. Od razu poczujesz
się lepiej. Oto sześć ćwiczeń, które pomogą Ci poczuć się silniej w kon-frontacji ze
swoimi lękami:

1. Zrób listę korzyści, jakie czerpiesz z faktu, iż w którymś ob-szarze życia tkwisz w

miejscu. Z czym nie musisz się konfronto-wać? Czego nie musisz robić? Jakie masz z
tego pocieszenie? Ja-kiego obrazu siebie nie musisz się pozbywać? Kiedy
uświadomisz sobie, co robisz, automatycznie zrezygnujesz z wielu odruchów w
swoim zachowaniu. Zamiast być sterowanym z zewnątrz, sam zaczniesz sobą
sterować.

2. Bądź otwarty na wszystkie opcje rysujące się przed Tobą w ciągu dnia. Kiedy

napotkasz jakąś trudność, usiądź i zrób listę możliwych sposobów odbioru tej sytuacji
i reakcji na nią. Zamknij oczy i wyobraź sobie, że się z niej cieszysz..., że smucisz się
z jej powodu..., że jesteś oburzony..., że Cię ona rozbawia..., że jest Ci ciężko..., że jest

Ci lekko... i tak dalej. Zauważysz, że jak za do-tknięciem czarodziejskiej różdżki
możesz zmieniać punkt widze-nia, i co za tym idzie, swoje odczucia.
Ilekroć coś Cię zdenerwuje, uświadom sobie, jakie masz alter-natywy. Zrób z tego
zabawę. Nie miej do siebie pretensji o to, że się zdenerwowałeś. Zdenerwowanie to
sygnał, że musisz zacząć brać odpowiedzialność.

3. Zacznij zwracać uwagę na to co mówisz, kiedy rozmawiasz z przyjaciółmi. Czy dużo

w tym narzekania na innych, typu: „Wy-obraź sobie, że Jill znowu spóźniła się na
kolację! Strasznie się pokłóciliśmy - na środku restauracji”. Brzmi swojsko? No to
sprawdź, czy nie mógłbyś tej sytuacji odwrócić i czegoś się z niej dowiedzieć o sobie.
„Zauważyłem, że kiedy Jill się spóźnia, za-czynam tracić cierpliwość. Ciekawe
dlaczego? Chyba dlatego, że ona w ogóle nie szanuje mojego czasu. Ale z drugiej
strony tro-chę mi się to podoba. Kiedy mam powód do narzekań, czuję swoją
przewagę...”.

4. Zrób listę dostępnych Ci sposobów zamiany dotychczaso-wych negatywnych

doświadczeń w doświadczenia pozytywne. Jakie masz alternatywne sposoby
reagowania na spóźnialstwo Jill? Mógłbyś przestać się z nią spotykać; przychodzić
później wiedząc, że ona i tak się spóźni; przynosić ze sobą coś cieka-wego do
czytania. Jeśli bezwzględnie musisz się z nią spoty-kać punktualnie, powiedz jej po
prostu, że jeśli jej o umówio-nej godzinie nie będzie, nie będziesz na nią czekał. Nie
ma powodu się gniewać.
Kluczem do sukcesu jest nie obwiniać innych za własne zde-nerwowanie. Nie chodzi
o to, by im przebaczać, tylko o to, by nie dopuścić do tego, by ich postępowanie
wyprowadzało Cie-bie z równowagi.
W każdej sytuacji możesz zmienić swój punkt widzenia na co najmniej trzydzieści
różnych sposobów. Uczyń z tego zabawę - zabawę w „zmianę punktu widzenia”.
Dobierz sobie towarzysza zabawy: obecność „partnera sparingowego” bardzo pomaga.

5. Zacznij się zastanawiać nad pozytywami sytuacji, które do-tychczas oceniałeś

negatywnie. Powiedzmy, że nie pozbierałaś się jeszcze po rozwodzie. Od tej chwili
koncentruj się tylko na pozy-tywach swojego małżeństwa i na korzyściach płynących
z rozwo-du - masz okazję poznać nowych ludzi, dysponować swoimi pie-niędzmi
inaczej niż dotychczas, jesteś wolny, bardziej niezależny.

6. A teraz zadanie najtrudniejsze! Sprawdź, czy potrafisz przez jeden tydzień nikogo i

niczego nie krytykować. Nie masz poję-cia, jakie to trudne. Zdziwisz się też, widząc,
jak bardzo nawy-kłeś do narzekania i krytykowania.
Nawiasem mówiąc, kiedy już przestaniesz innych poniżać, może się okazać, że nie
masz o czym z nimi rozmawiać. Gdera-nie to nawyk. Musisz go zastąpić czymś
pozytywnym. A to wy-maga czasu i pomysłowości, ale kiedy Ci się to uda, na pewno
będziesz szczęśliwszy i bardziej radosny.

Siedem sposobów odzyskania siły

1. Unikaj zrzucania winy za swój negatywny stosunek do życia na czynniki zewnętrzne.

Nikt poza Tobą nie jest odpowiedzialny za to co myślisz i jak się zachowujesz.

2. Unikaj obwiniania siebie za brak kontroli. Robisz co możesz i jesteś na dobrej drodze

do odzyskania siły.

3. Uświadom sobie, gdzie i kiedy odgrywasz rolę ofiary. Bądź uważny na sygnały

informujące, że zrzekasz się odpowiedzial-ności za to, kim jesteś, co posiadasz,”
robisz i czujesz.

4. Zapoznaj się ze swoim największym wrogiem - wewnętrzną Trajkotką. Wykorzystaj

podane w tej książce ćwiczenia, by zastą-pić ją życzliwym, wewnętrznym
przyjacielem.

5. Zastanów się, jakie czerpiesz korzyści ze stania w miejscu.

Paradoksalnie, kiedy tylko zdasz sobie z nich sprawę, szybko się „odblokujesz”.

6. Ustal, czego chcesz od życia i podejmij odpowiednie kroki, żeby to osiągnąć. Nie

czekaj, aż kto inny to za Ciebie zrobi. Mo-żesz się nie doczekać.

7. Uświadom sobie, ile w każdej sytuacji masz do wyboru spo-sobów działania i

odczuwania. Wybierz drogę, która wiedzie do rozwoju i pozwala zawrzeć pokój ze
sobą i innymi.

Rozdział 5.
Pollyanna znów na fali

„Jestem silny i godny szacunku”

„Nie bądź taką Pollyanną! (Pollyanna to cudowna opowieść o dziewczynce, która bawiła
się w wyszukiwanie w przeciwnoś-ciach losu „czegoś, z czego można byłoby się
cieszyć”. „Pollyanna”, „Pollyanna dorasta” - cykl powieści autors-twa Eleanor H. Porter,
Nasza Księgarnia, Warszawa)) Zapewne wiele razy ktoś Cię tymi słowami sprowadzał na
ziemię, kiedy próbowałaś na coś spojrzeć z pozytywnej strony Ja sama przez wiele lat nie
miałam wątpliwości, że to źle być Pollyanną. Podświadomie wbijano mi to do głowy.
Któregoś wieczoru przy kolacji, z uporem maniaka próbowa-łam zmusić przyjaciółkę, by
dostrzegła dobre strony czegoś, co ona szczerze odżegnywała od czci i wiary. W końcu
rzuciła po-gardliwie: „Zaczynasz mówić jak Pollyanna”. „A cóż w tym złe-go?” -
palnęłam ku jej, i własnemu, zdumieniu. „Cóż złego wi-dzisz w tym, aby mieć
pozytywny stosunek do życia, nawet jeśli rzuca Ci kłody pod nogi? Cóż złego w tym, że
zwracasz wzrok w kierunku słońca, zamiast dostrzegać tylko nędzę i rozpacz? Cóż złego
w tym, że starasz się odnaleźć dobre strony każdej sytu-acji? Nic!” - powiedziałam
stanowczo. „Nie rozumiem” - doda-łam, nie dowierzając sama sobie - „skąd takie opory
przed tego typu myśleniem”. A przecież opór mamy! Jakże trudno przeko-nać ludzi do
idei pozytywnego myślenia. Ilekroć podczas warszta-tów i zajęć przedstawiam swoje
poglądy na ten temat, słuchacze natychmiast ripostują: „Przecież to takie
nierealistyczne!”. A kie-dy ich pytam dlaczego myślenie negatywne miałoby być bardziej
realistyczne, nie potrafią odpowiedzieć. Ludzie automatycznie za-kładają, że to co złe
jest realistyczne, a to co dobre - nie. Przy bliższym zastanowieniu się widać, że to
kompletny absurd. Podobno ponad 90% naszych obaw nigdy się nie spełnia. Czyli nasze
negatywne troski mają około 10% szansy, że się sprawdzą. Jeśli tak jest rzeczywiście, to
czy myślenie pozytywne nie jest bardziej realistyczne od myślenia negatywnego?
Pomyśl, jak to jest w Twoim przypadku. Dam głowę, że większość Twoich obaw nigdy
się nie sprawdza. Więc czy naprawdę jesteś takim realistą, martwiąc się bez przerwy?
Nie!

Zastanów się, a dojdziesz do wniosku, że nie chodzi o to, która z tych postaw jest
bardziej realistyczna, tylko o to po co się zadrę-czać, kiedy można być szczęśliwym?
Jeżeli zachowując się jak Polly-anna sprawisz, że świat wokół Ciebie i Ty sam będziecie
szczę-śliwsi, to dlaczego jeszcze się wahasz?
Rozważmy kilka przykładów obydwu postaw. Joan i Mary, dwie gospodynie domowe,
miały po czterdzieści parę lat, kiedy nagle zostały wdowami. Joan natychmiast zaczęła
rozdzierać szaty. Całymi latami wymuszała na wszystkich współczucie, aż doszło do
tego, że każdy jej unikał, co tylko utwierdziło ją w prze-konaniu, że kobieta samotna nie
jest nigdzie zapraszana. Wbiła sobie do głowy, że już nikt jej nigdy nie pokocha i
oczywiście wszystko robiła, żeby to potwierdzić. Renta po mężu ledwo star-czała na
życie, więc postanowiła przykroić potrzeby do posiada-nych środków, no bo przecież
nikt nie zatrudni kobiety w jej wie-ku. Parę razy zgłosiła się nawet na rozmowę
kwalifikacyjną, ale zważywszy jej brak zapału, żadnej pracy oczywiście nie otrzy-mała.
Swoim negatywnym nastawieniem skazała się na „reali-styczne” życie w udręce.
Mary natomiast po śmierci męża przybrała postawę Pollyanny.
Po krótkiej żałobie, wzięła się w garść i rozpoczęła nowe życie. Była jedną z tych osób,
które szczerze wierzą, że nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło. Jej mąż także nie
zostawił zbyt wiele pieniędzy, więc postanowiła sama na siebie zarobić. Chociaż nigdy
wcześniej nie pracowała, wierzyła, że coś się dla niej znajdzie. Od dawna zajmowała się
nieodpłatnie szukaniem sponsorów i bardzo lubiła to robić. Korzystając ze swoich
dotych-czasowych doświadczeń, zgłosiła się na asystentkę do wydziału zbierania
funduszy przy niewielkiej organizacji charytatywnej. Po dwóch latach była już szefem
wydziału. Przez cały ten czas czuła, że się rozwija jak nigdy przedtem. I choć za nic w
świecie nie życzyłaby mężowi śmierci i nadal za nim nieraz zatęskni, ogromnie
rozkwitła.
W przeciwieństwie do przyjaciół Joan, przyjaciele Mary nigdy jej nie pomijali w swoich
planach. Bo niby dlaczego? Tryskała energią i zarażała ich swym entuzjazmem. Sposób,
w jaki wyszła ze swojej tragedii wszystkim dodawał skrzydeł. Swoim pozytyw-nym
nastawieniem wymościła sobie bardzo „realistycznie” ży-cie, pełne radości i
zadowolenia.
Nic nie jest z natury realistyczne ani nierealistyczne. Wszystko zależy od podejścia do
sytuacji. Swoją rzeczywistość kreujemy sami. Co to ma wspólnego z lękiem? Wszystko!
Przypomnij sobie, że uporać się z lękiem, to przejść z pozycji cierpienia do pozycji siły.
Choć obie kobiety miały wiele obaw, Joan podchodziła do swo-ich lęków z pozycji
cierpienia, a Mary z pozycji siły. Lęk Joan do-prowadził ją do stagnacji; lęk Mary
doprowadził ją do rozwoju. Joan nadal martwi się, że ma za mało przyjaciół, że umrze w
sa-motności, że zabraknie jej pieniędzy. Troski wiszą nad nią jak chmura gradowa.
Doprawdy żyje po lewej stronie wykresu cier-pienia-siły - jest bezradna, przygnębiona,
bezwładna. Obawy Mary, natomiast, doprowadziły do tego, że zbiera dla swojej
organizacji dużo pieniędzy, świetnie się spisała podczas wywiadu telewizyjnego,
biuletyny informacyjne wychodzą na czas, i może się pochwalić wieloma innymi
sukcesami. Jej lęki mają zupełnie inną jakość niż lęki Joan. Mary żyje po prawej stronie
wykresu cierpienie-siła: jest pogodzona ze światem, ma napęd i chęć do działania. Nie
ma co do tego żadnej wątpliwo-ści: naucz się myśleć pozytywnie, a coraz bardziej

będziesz od-zyskiwał siły.
Jack Canfield, prezes Self-Esteem Seminars, nauczył mnie cu-downego dowodu na
wyższość pozytywnego nastawienia nad nastawieniem negatywnym. Stosuję go podczas
moich warszta-tów. Zapraszam na środek jedną z kobiet i proszę, by stanęła twarzą do
grupy. Upewniwszy się, że ma zdrowe ramiona, pro-szę moją ochotniczkę, by zacisnęła
pięści i wyciągnęła ramiona w bok. Staję naprzeciw niej, wyciągam rękę i próbuję jej
ramię zepchnąć w dół, prosząc jednocześnie, by opierała się co sił. Jesz-cze nigdy nie
udało mi się zepchnąć jej ramienia w dół za pierw-szym razem.
Proszę następnie o opuszczenie ramion, zamknięcie oczu i po-wtórzenie dziesięć razy
następującego zdania: „Jestem słaba i nie-godna szacunku”. Proszę moją ochotniczkę, by
naprawdę wczuła się w te słowa. Kiedy powtórzy zdanie dziesięć razy, proszę, by
otworzyła oczy i ponownie wyciągnęła ramiona, dokładnie tak samo jak poprzednio.
Przypominam, by opierała się jak tylko może. Natychmiast udaje mi się zepchnąć jej
ramię w dół, jak gdyby cała siła z niej uszła.
Szkoda, że nie możesz zobaczyć min moich ochotniczek, kiedy nie udaje im się oprzeć
mojemu naciskowi. Kilka osób prosiło mnie o powtórzenie próby. „Nie byłam jeszcze
gotowa!” - błaga-ją. Ale, jak amen w pacierzu, i za drugim razem dzieje się to samo -
przy niewielkim nacisku z mojej strony, ramię opada w dół. Stoją oniemiałe.
Pewnego razu poprosiłam jedną z ochotniczek, by jeszcze raz zamknęła oczy i
powtórzyła dziesięć razy następujące zdanie pozytywne: „Jestem silna i godna
szacunku”. I tym razem prosi-łam, by naprawdę wczuła się w te słowa. Po raz kolejny
poprosi-łam o wyciągnięcie ramion i stawienie oporu mojemu naciskowi. Ku jej
zdumieniu (i wszystkich na sali) ramię ani drgnęło. Co więcej, opór był jeszcze silniejszy
niż za pierwszym razem. Kiedy dalej naprzemiennie proszę o nastawienie pozytywne i
negatywne, wynik jest zawsze ten sam. Po zdaniu negatywnym ramię idzie w dół, po
pozytywnym nie udaje mi się go zepchnąć. Powtórzyłam też eksperyment nie wiedząc,
jakie zdanie wypo-wiada ochotniczka. Wyszłam z sali i grupa sama ustaliła, czy ma to
być zdanie pozytywne czy negatywne. Nie było żadnej różni-cy. Słabe słowa to słaba
ręka, mocne słowa - mocna ręka. Jest to spektakularny dowód na to, jaka siła kryje się w
słowach, które wypowiadamy. Słowa pozytywne powodują, że jesteśmy silni fizycznie,
słowa negatywne nas fizycznie osłabiają. A najbardziej zdu-miewające w tym wszystkim
jest to, że nieważne czy tym słowom wierzymy czy nie. Wystarczy je wypowiedzieć, a
nasze wewnętrzne Ja daje im wiarę. Jakby nie umiało odróżnić prawdy od fałszu. Ja we-
wnętrznie dokonuje oceny Reaguje jedynie na to, czym się je karmi. Kiedy docierają do
niego słowa „Jestem słaby”, poucza całą naszą resz-tę: „On chce być dzisiaj słaby”.
Kiedy docierają słowa „Jestem silny”, do ciała płynie instrukcja: „On chce być dzisiaj
silny”. Jaki z tego płynie wniosek? PRZESTAŃ SIEBIE KARMIĆ NE-GATYWNYMI
MYŚLAMI. Negatywne myśli okradają nas z sił... i powodują, że strach paraliżuje
jeszcze bardziej. Koncepcja pozytywnego myślenia nie jest nowa. Oprócz Pol-lyanny,
głosili ją wiele lat temu Norman Vincent Peale, Napoleon Hill, Maxwell Maltz i inni.
Jeszcze dzisiaj można kupić ich książ-ki. Więc dlaczego ludzie nie myślą bardziej
pozytywnie? Chyba nie wiedzą, jakie w tym celu trzeba spełnić wymagania. Pozy-tywne
myślenie wymaga wielkiego zaangażowania i bardzo wielu ćwiczeń. A kiedy już tę
umiejętność doskonale opanujesz, będziesz musiał ją koniecznie podtrzymywać. Nie
znam nikogo, komu udałoby się bez ciągłego ćwiczenia uczynić z pozytywnego my-

ślenia trwały nawyk. Może tacy gdzieś są, ale ja ich nie spotka-łam. Z moich
doświadczeń wynika, że bez ćwiczenia ta umiejęt-ność zanika. Tego większość ludzi nie
rozumie. Wiem, że to niesprawiedliwe, że kiedy tylko człowiek przestaje myśleć
pozytywnie, automatycznie włącza się myślenie negatyw-ne. Ale to jak z ćwiczeniami
fizycznymi. Kiedy już nabierzesz kon-dycji fizycznej, nie możesz przestać ćwiczyć, bo
mięśnie szybko zwiotczeją i zamiast pięćdziesięciu siadów z pozycji leżącej, zro-bisz
maksimum dwadzieścia. Musisz stale ćwiczyć. Tak samo jest z umysłem. Dopóki
codziennie rozwiązujesz pro-blemy, uczestniczysz w ożywczych dyskusjach, czytasz,
umysł zachowuje bystrość. Natomiast po dwóch tygodniach wakacji, wylegiwania się na
plaży, mózg rozmięka. Dopiero po kilku dniach wraca do formy.
Niektóre sfery naszej psychiki wymagają ciągłych wzmocnień, a jedną z nich jest
pozytywne nastawienie psychiczne. Oto do-wód, że mam rację. Zapisałam się niedawno
do znakomitej gru-py założonej przez Diane i Paula von Welanetz. Grupa nosi na-zwę
The Inside Edge [Wewnętrzna krawędź]. Składa się z ludzi, którzy w moim odczuciu
odnieśli sukces życiowy i są pozytyw-nie nastawieni do świata. Na każdym spotkaniu
ktoś z grupy lub zaproszony gość wygłasza inspirujący wykład, który ma nas wszystkich
domotywować i doładować energią. Bo wszyscy wie-my, że nie tylko musimy myśleć
pozytywnie, musimy również otaczać się pozytywnymi ludźmi.
Co ciekawe, do grupy należy kilku autorów bestsellerów w dzie-dzinie samopomocy.
Ludzie ci są dobrze obeznani z większością dostępnych technik samopomocowych, a
mimo to spotykają się co tydzień (0 6:15 rano!), by się wspierać wzajemnie. Każdy z
uczest-ników ćwiczy codziennie jakiś rodzaj pozytywnego myślenia, bo wie, że jeśli
opuści choć jeden dzień, poczuje się „nie w sosie”. Większość ludzi nie chce przyjąć do
wiadomości, że pozytyw-ne myślenie trzeba stale ćwiczyć - gdyby było inaczej, wszyscy
myślelibyśmy pozytywnie. Warto sobie przypomnieć, że efekt porannego prysznica,
makijażu, golenia też nie trwa wiecznie, a mimo to nie masz oporów przed tym, żeby
codziennie się kąpać, malować, golić. Każda z tych czynności odświeża. Podobnie jest z
pozytywnym myśleniem. Po każdym ćwiczeniu czujesz się wspaniale!
Więc siedzisz przede mną, jak kupka nieszczęścia. Jak się w ogóle zabrać do odwrócenia
kierunku nędznych myśli, które odzierają Cię z sił? Zacznij od tego samego, od czego
byś zaczął, gdyby Twoje ciało było nie w formie. Przygotuj sobie program ćwiczeń - w
tym przypadku chodzi o ćwiczenie umysłu. Aby to zrobić, musisz zacząć działać.
Zanim Ci zaproponuję plan działania, radzę Ci zaopatrzyć się w sześć pomocy, które
pomogą uczynić Twój codzienny reżim skuteczniejszym, a już na pewno
przyjemniejszym:
1. Mały przenośny magnetofon kasetowy. Jeśli nie masz ma-gnetofonu w samochodzie,

możesz i tam z niego korzystać.

2. Inspirujące taśmy.
3. Inspirujące książki. Nie polecam książek z biblioteki, bo będziesz chciał robić w nich

notatki i wracać do nich wielokrotnie. Będziesz chciał je „posiąść na własność „ w
każdym sensie. Moja własna bibliote-ka rozrasta się w takim tempie, że co jakiś czas
muszę instalować nowe półki. Za to jak cudownie jest zawsze mieć pod ręką taki
system wspar-cia! „Ale czy to, co proponujesz nie jest zbyt kosztowne?” - zapytasz.
Tak, trochę kosztuje, ale trudno o lepszą inwestycję. jeśli nie masz pie-niędzy, zacznij

powoli. Niektórzy moi koledzy wymieniają się taśma-mi i książkami, by obniżyć
koszty Najważniejsze, by ZACZĄĆ!

4. Fiszki.
5. Pozytywne cytaty. Wyszukuj takie, które Cię w jakiś sposób poruszają. Oto kilka

moich najskuteczniejszych znalezisk:
„Statkom w porcie nic nie grozi, ale nie po to je zbudowano” -
John Shedd
„Aby wyjść trzeba przejść” - Helen Keller

„Nawet jeśli nie dotarłem do celu, nie przegrałem... Jeśli pró-bowałem dotrzeć,
wygrałem” - Autor nieznany.
„Zważywszy, jak bardzo wszystko jest niebezpieczne, nic tak naprawdę mnie nie
przeraża!” - Gertruda Stein.
A co powiesz na to:
„Nie bój się bać... i zrób to!”
Wpisz cytaty na oddzielnych kartonikach i je wszędzie poroz-wieszaj - na lustrach, nad
biurkiem, na drzwiach od lodówki, w samochodzie, w notesie i tak dalej. A może
wypiszesz cytat, któ-ry szczególnie do Ciebie „przemawia” na wielu fiszkach, by Ci się
stale przypominał, gdzie byś się nie obrócił? Jeśli masz talent artystyczny, narysuj
dekoracyjny plakat z cy-tatami i powieś go na ścianie. Albo kup jeden z tych cudow-nych
plakatów z inspirującymi sentencjami i udekoruj sobie nim pokój.
W miarę posuwania się w życiu do przodu będziesz często wymieniał cytaty. Na różnych
etapach różne idee nabierają waż-ności. Więc je zmieniaj. Bądź twórczy; i traktuj to
zadanie z hu-morem. Bo, jak powiedział humorysta, Jan Marshall: „Nie ma cienia
dowodu na to, że życie jest czymś poważnym!” Dopro-wadź tę zabawę do absurdu, aż
koledzy zaczną się pytać, co się z Tobą dzieje. Niech to będzie dla Ciebie świetna
zabawa.
6. Afirmacje. Afirmacja to mowa wewnętrzna najwyższego lotu.
Pamiętasz, jaka siła płynęła z mówienia do siebie w eksperymen-cie z podniesionym
ramieniem? Afirmacje to Twoje najpotężniej-sze narzędzie, a zarazem najłatwiejsze w
użyciu i najtańsze. Czym właściwie jest afirmacja? Afirmacja to pozytywna wypo-wiedź
stwierdzająca, że coś się już dzieje. Nie jutro, nie w przyszło-ści, ale właśnie teraz. Oto
kilka przykładów:
Przełamuję stare schematy i ruszam w życiu do przodu.
Zawieram teraz idealny związek.
Znajduję idealną dla siebie pracę.
Radzę sobie ze wszystkimi swoimi lękami.
Nie mam czego się bać.
Urzeczywistniam wszystkie swoje pragnienia, łatwo i bez wysiłku.
Mój świat pełen jest obfitości.
Czynię w tym momencie swoje ciało zdrowym i promiennym.
Napełniam swe życie pokojem i radością.
Odprężam się psychicznie i odpuszczam sobie.
To tylko kilka propozycji na początek.

Formułując afirmacje pamiętaj, by:
Zawsze je formułować w czasie teraźniejszym.
Źle: Poradzę sobie ze swoimi lękami.
Dobrze: Radzę sobie ze swoimi lękami.
Zawsze je formułować w formie pozytywnej, a nie negatywnej Źle: Już siebie nie
deprecjonuję.
Dobrze: Z każdym dniem jestem coraz pewniejszy siebie. Wybierać takie afirmacje,
które w danym momencie Ci pasują, zależnie od sytuacji i nastroju. jak zrobić z tych
pomocy użytek? Wyjaśnię to na przykładzie typowego dnia. Cały program działania
można podsumować w trzech słowach: PRZEGADAJ SWÓJ NEGATYWIZM. Jak
zapew-ne wiesz, wcale nie jest to łatwe.
Wewnętrzna Trajkotka ma wręcz niesamowitą odporność na pró-by wyrzucania jej.
Będzie się opierać rękoma i nogami, byle tylko nie wypuścić Ciebie spod swojej kurateli.
Ale kiedy wreszcie uda Ci się ten natrętny głosik okiełznać, wygrałeś. Od tej chwili
zaczniesz automatycznie myśleć pozytywnie i będziesz potrzebował tylko kilku
przypomnień dziennie, by utrzymać dobry nastrój. Ale mu-sisz od samego początku
ruszyć pełną parą! Spróbujmy zatem prze-śledzić, jak powinien wyglądać Twój pierwszy
dzień przegadywa-nia wewnętrznej Trajkotki.
Intensywny program
pozytywnego myślenia
dla początkujących

1. Kiedy tylko się obudzisz, włącz magnetofon z przygotowa-ną poprzedniego

wieczoru kasetą. Większość nagrań inspirują-tych trwa od dwudziestu do
trzydziestu minut. Zamknij oczy i le-żąc w łóżku poddaj się działaniu
uspokajających, pełnych miło-ści słów. Lepsze to niż leżenie i myślenie o tym, że
nie chce Ci się wstawać i walczyć z tymi wszystkimi „okropieństwami”, które masz
przez cały dzień do zrobienia.

2. Wstając z łóżka zwróć uwagę na pozytywne cytaty, którymi się otoczyłeś - na

ścianie, stoliku nocnym, lustrze itd. Uśmiechnij się do siebie na myśl o tym, ile się
ludzie muszą natrudzić, by się wprowadzić w dobry nastrój.

3. Włącz jakąś uspokajającą muzykę.
4. Ubierając się i słuchając muzyki, zacznij powtarzać wybrane na ten dzień

afirmacje. Najlepiej to robić stojąc przed lustrem. Po-wtarzaj jedną afirmację czy
więcej przez co najmniej dziesięć mi-nut. Nim zdążysz się ubrać, Twój negatywny
głos wewnętrzny będzie próbował Cię zagłuszyć swoim trajkotaniem. Bądź czujny,
bo inaczej nawet go nie zauważysz. Kiedy tylko dostrzeżesz go, zacznij swój
pesymizm zastępować afirmacjami. Nie pozwól, by ten mały głos Ciebie
zakrzyczał. Przegadaj Trajkotkę! Daję Ci słowo, że przy pewnej wprawie dojdziesz
do stanu, gdy głos negatywny będzie rzadkością, a pozytywny normą. Musisz tylko
uwierzyć, że z czasem uporczywe ćwiczenie przyniesie owoce. UWAGA. Jeśli
masz zwyczaj włączać rano telewizor lub radio, by posłuchać wiadomości, to z
początku wystrzegaj się tego. Poranne wiadomości wręcz przytłaczają swoim
pesymizmem. Pozwól na razie, by jedynym głosem, który do Ciebie dociera
podczas porannej krzątaniny był wybrany przez Ciebie głos po-zytywny. Jeśli masz

zwyczaj czytać przy śniadaniu gazetę, uni-kaj opisów zbrodni na pierwszej stronie i
skup się na artykułach bardziej budujących albo czytaj któryś ze swoich
poradników samopomocowych.
Podczas jednego z warsztatów poświęconych pracy z lękiem, tytułem
eksperymentu poprosiłam kursantów, by w ogóle nie słuchali wiadomości i nie
czytali gazet. Nie mogli się nadziwić, jaki to miało na nich pozytywny wpływ.
Zamiast rozmawiać z kole-gami o tym, jak okropnie jest na świecie, zaczęli się
wymieniać pozytywnymi ideami, zaczerpniętymi z poradników samopomo-cowych
i prowadzić ze sobą ożywione i fascynujące rozmowy. Kiedy już myślenie
pozytywne wejdzie ci w nawyk, możesz wrócić do słuchania wiadomości i czytania
gazety od deski do deski. Może się okazać, że nabrałeś bardziej konstruktywnego
sto-sunku do mediów, dostrzegając w „złych wiadomościach” okazję do wzięcia
większej odpowiedzialności za siebie i swoje najbliższe otoczenie. Radzę Ci jednak
nie rozpoczynać i nie kończyć dnia od wiadomości. Przeznacz na nie taką porę, byś
miał czas na przega-danie negatywnych uczuć, jakie w Tobie wzbudziły.

5. Jeśli codziennie się gimnastykujesz, to jest to właściwa pora, by wbijać sobie do

głowy pozytywne myślenie. Twoje ćwiczenia będą bardziej skuteczne, jeżeli
towarzyszyły im będą takie afir-macje, jak „Czuję, jak przepływa przeze mnie
energia” czy „Z każ-dym dniem staję się coraz silniejszy”.

6. Śniadanie skończone i pora wyruszyć do pracy. Jeśli jeździsz własnym

samochodem, masz szczęście. Jakże często ludzie ńa-rzekają, że tyle czasu marnują
za kierownicą. Nie ja! Zamieniłam swój samochód w „świątynię wiedzy” i nie
mogę się doczekać, kiedy do niego wsiądę. Kiedy tylko włączę silnik, puszczam
so-bie kasetę. Słucham albo nagrań motywujących i inspirujących, albo
poruszającej muzyki, na przykład ścieżek dźwiękowych ta-kich filmów, jak
Jonathan Livingston Seagull, Rocky czy Chariots of Fire. Niektórzy uważają, że
czas spędzony w samochodzie to czas zmarnowany, ja natomiast uważam, że to
czas niezwykle pro-duktywny. Gdybym nie musiała jeździć samochodem,
miałabym o wiele mniej czasu na słuchanie kaset.
UWAGA: Z oczywistych względów nie słuchaj w samochodzie kaset
relaksacyjnych ani medytacyjnych.
Ludzie, którzy chodzą do pracy piechotą czasem korzystają z walk-mana, ale aby
zagłuszyć hałas uliczny, musiałbyś go zbyt głośno podkręcać, a to nie wpływa
dobrze na słuch! Ale jeśli Twoja dro-ga wiedzie cichymi ulicami, to czemu nie -
zawsze warto sko-rzystać z okazji, by wbić sobie do głowy kilka myśli pozytyw-
nych zamiast destrukcyjnych.
Jeśli pracujesz w domu, masz szczęście, bo możesz słuchać pozy-tywnych nagrań
całymi dniami podczas codziennej krzątaniny Jeśli w domu są małe dzieci, pomyśl,
jak pozytywny wpływ mogą mieć te nagrania na ich młode i chłonne umysły.

7. Wchodząc do biura, rozejrzyj się po pozytywnych komuni-katach, które w nim

rozmieściłeś. I uśmiechnij się do siebie jesz-cze raz. Od razu będzie Ci raźniej,
cokolwiek się stanie!

8. Otwórz kalendarz i zapisz w nim afirmacje na dzisiejszy dzień.

Ilekroć tam zajrzysz, powtarzaj je sobie wiele razy. Możesz rów-nież zapisać je na
kartonikach i umieścić na biurku, w portfelu lub gdziekolwiek, gdzie mimochodem

będą wpadać Ci w oko.

9. Jeżeli nie jesteś masochistą, zapewne będziesz chciał pod-trzymać wysokie obroty i

nieustraszoność, którymi się dołado-wałeś podczas porannego rytuału. Z biegiem
dnia, w miarę na-rastania napięć i wątpliwości, „doładuj” się pozytywną energią.
Wystarczy powtórzyć wielokrotnie afirmacje, dopóki nie wróci siła i optymizm.
Przez cały dzień będzie się do Ciebie dobijała Twoja Trajkotka; nie zapomnij jej
zagadać. Ładuj się pozytywny-mi myślami dzień i noc.

10. Przed pójściem spać włącz kasetę relaksacyjną i wpuść do środka kojące

przesłanie. Są na rynku taśmy sterujące wizualiza-cją, pomagające zaakceptować
wszystkie wspaniałe dokonania minionego dnia i uspokoić się, jeżeli nie zrobiłeś
wszystkiego, co sobie zaplanowałeś. Cudownie jest zasypiać rozpływając się w mi-
łości do samego siebie. Tego typu „troskliwe” nagrania na pew-no będą Ci służyły
o niebo lepiej niż Trajkotka, która robi wszyst-ko, by Ci wykazać twoją
niedoskonałość. Zapadnij w błogi sen przy włączonym magnetofonie. Większość
tego typu urządzeń sama się wyłącza, kiedy taśma dobiegnie końca. Uwierz mi, że
jeśli się przyłożysz do realizacji opisanego wyżej programu, cały Twój świat obróci
się o 180 stopni. Pod wpływem pozytywnego myślenia zmienia się dosłownie
wszystko. Pozbyw-szy się negatywnej Trajkotki, będziesz się zastanawiał, czego
się tak kiedyś bałeś. Będziesz miał więcej energii, niż kiedykolwiek myśla-łeś, że
jesteś w stanie z siebie wykrzesać. Będziesz się dużo śmiał i o wiele bardziej
kochał. Coraz większa liczba pozytywnie nastrojo-nych ludzi będzie do Ciebie
lgnęła. Będziesz zdrowszy na ciele. Będziesz się cieszył, że żyjesz.
Wkrótce (poznasz, kiedy nadeszła pora) będziesz mógł trochę popuścić cugle i
przejść do programu podtrzymującego. Ale odcze-kaj co najmniej miesiąc, zanim
to zrobisz. Jeśli zdarzą się dni mniej pilne, nie pozwól się strofować swojej
Trajkotce. Już słyszę co Ci bę-dzie chciała powiedzieć: „No widzisz, nawet tak
prostego progra-mu nie potrafisz zrealizować. Nigdy nie poczujesz się dobrze.
Jesteś do niczego”. Nie przejmuj się. Po prostu przypominaj sobie, że to tylko
Twoja Trajkotka i przegadaj ją. „Świetnie się spisuję!” - to do-skonała afirmacja,
na wypadek, gdyby Twoja Trajkotka próbowała Ci wmówić, że wszystko popsułeś.
Nigdy dość powtarzania, że pozytywne myślenie wymaga co-dziennych ćwiczeń.
Ja ćwiczę już wiele lat, a mimo to nadal po-święcam codziennie trochę czasu na
eliminowanie z mojego myślenia pesymizmu, bo wiem, że gdybym tego
zaprzestała, pozytywne nastawienie do świata powoli by osłabło. Na szczę-ście
łatwo nadrobić straty - wystarczy konsekwentnie realizować program ćwiczeń. W
takich momentach zadaję sobie pytanie: „Po co rezygnować z czegoś, co tak dobrze
mi służy?”. I jeszcze jedna refleksja na temat pozytywnego myślenia: ni-gdy go
nie używaj jako wymówki maskującej skłonność do za-przeczania. Pozytywne
myślenie tak bardzo poprawia samopo-czucie, że nieraz mamy pokusę, by nie
dopuszczać do siebie informacji o wszystkich okropnościach tego świata. Nie
pozwól, by tak się stało. Pamiętaj, że W SWOJEJ NAJBARDZIEJ KON-
STRUKTYWNEJ POSTACI, POZYTYWNE MYŚLENIE NIE SŁU-ŻY DO
ZAPRZECZANIA BÓLOWI I CIERPIENIU TEGO ŚWIA-TA.
Wiele jest jeszcze do zrobienia i byłoby bardzo nierozsądnie twierdzić, że tak nie
jest. Nadal na świecie panuje głód. Szaleje rasizm. Istnieje groźba wojny

nuklearnej. Zanieczyszczenie śro-dowiska stanowi dla globu ziemskiego poważne
zagrożenie. Jest jeszcze wiele nierozwiązanych problemów, wymagających zaan-
gażowania każdego z nas! Ale angażując się, musimy być prze-konani, że coś się
da zrobić, nawet jeśli nie jest to na pierwszy rzut oka takie oczywiste. Wypieranie
się tego prowadzi do iner-cji i poczucia beznadziejności... Nikt nie jest w pełni
odporny na ból i nie należy udawać, że go nie ma wtedy, kiedy jest. Ale cho-dzi o
to, by mieć świadomość, że bez względu na okoliczności ze-wnętrzne można
prowadzić produktywne i sensowne życie. Po-zytywne myślenie dodaje sił do
zmagania się ze wszystkim, co nadarzy los. Dzięki niemu „złe okresy” nie
zdominują Twego życia, bo górę weźmie nieugięta siła. A kiedy poczujesz w sobie
tę siłę, poradzisz sobie ze wszystkim, czego się lękasz z pozycji siły - siły, która
naprawdę potrafi góry przenosić.

Rozdział 6.
Kiedy „Oni” nie chcą, żebyś się rozwijał

„Puść, puść, puść!”

Mroczne chmury i mgła zaczynają się podnosić. Odkąd przyją-:łeś postawę Pollyanny, o
wiele lepiej sobie w życiu radzisz. Zaczy-nasz przekuwać w czyn swój nowoodkryty
optymizm, wprowa-dzać w życie upragnione od dawna zmiany i nagle dostrzegasz, że z
twoim otoczeniem dzieje się coś niepokojącego. W domu i poza domem, zaczynasz
dostrzegać, że pozytywne zmiany, któ-rym podlegasz, wcale się Twoim najbliższym, i
tym, na których Ci najbardziej zależy, nie podobają - nawet jeśli wcześniej byłeś kom-
pletnym wrakiem! Co się dzieje?
Otoczenie przywykło do określonego sposobu kontaktowania się z Tobą i kiedy
dotychczasowy wzorzec kontaktów się zała-mał, pojawił się mniejszy lub większy
niepokój. Taka reakcja bar-dzo przeszkadza w czynieniu postępów, nawet jeśli rozumiesz
jej powody. Nie tylko boisz się wprowadzać kolejne zmiany na lepsze, ale obawiasz się,
że możesz stracić kontakt z najbliższy-mi. Właśnie wtedy, gdy potrzebujesz życzliwego
audytorium, ochoczo przyklaskującego Twoim poczynaniom, okazuje się, że stoisz
twarzą w twarz z wrogą armią!
Zanim powiem, jak sobie radzić z rodziną, której z Twoim roz-wojem wcale nie jest po
drodze, chcę, żebyś się dobrze przyjrzał swojemu otoczeniu. Jacy, generalnie rzecz
biorąc, są ludzie, z któ-rymi stykasz się na co dzień? Czy ułatwiają ci rozwój, czy prze-
ciwnie, utrudniają go, są dla Ciebie balastem? Czy dobrze się czujesz w ich towarzystwie
czy też zarażają Cię swoim negatywnym nastawieniem do świata? Czy Twoje nowe Ja
ich uskrzydla, czy też woleliby, żebyś został taki, jak dawniej? Jeżeli bliższy prawdy jest
drugi człon każdego z tych pytań, najwyższy czas na zmiany Pamiętaj, że Twoim
zadaniem jest przejść z pozycji cierpienia do pozycji siły w radzeniu sobie z lękiem i w
związku z tym:
NIEZWYKLE WAŻNY WPŁYW NA TWOJE POCZUCIE POD-MIOTOWOŚCI
BĘDZIE MIAŁO WSPARCIE ZE STRONY SIL-NEJ, PEŁNEJ ZAPAŁU I
INSPIRUJĄCEJ GRUPY KIBICÓW. Jeśli kulisz się teraz ze strachu, bo dotarło do
Ciebie, że otaczają Cię ludzie słabi, przygnębieni, grzęznący w miejscu - nie przejmuj

się. Kluczem do sukcesu jest świadomość tego faktu. Dopóki nie przestaniemy narzekać i
wybrzydzać na świat należymy do Towa-rzystwa Wzajemnego Biadolenia. Ale kiedy to
sobie uświadomi-my, sprawy same automatycznie zaczynają mieć się ku lepszemu. W
jaki sposób? Całkiem prosto. Kiedy zaczniesz się rozwijać, za-uważysz, że nie masz już
ochoty otaczać się ludźmi, którzy działają na Ciebie przygnębiająco. Pesymizm jest
postawą zaraźliwą i po spotkaniach z pesymistami, wychodzisz w kiepskim nastroju.
Opty-mizm też jest zaraźliwy i przebywając w towarzystwie optymistów czujesz, że
rosną Ci skrzydła i zaraz zaczniesz fruwać. Po pewnym czasie będziesz bardziej
świadomie dobierał sobie towarzystwo. Ła-two wyczuć, jaką kto emanuje energią i im
świadomiej będziesz postępował, tym lepiej będziesz „wyczuwał”, czy ktoś jest nasta-
wiony do świata pozytywnie czy nie i automatycznie będzie Cię ciągnęło do tych
pierwszych. Ludzie, którymi się otaczasz, to dobry wskaźnik Twojego własnego
nastawienia psychicznego. Podobień-stwa przyciągają się. Kiedy sam zaczniesz się
zmieniać, automatycz-nie będzie Cię ciągnęło do innego typu ludzi, a i Ty będziesz przy-
ciągał inny rodzaj ludzi niż dotychczas.
Ilekroć omawiam ten temat z kursantami, zadają mi pytanie:
„Wszystko w porządku, ale co zrobić z przyjaciółmi, z których wyrosłem?”. Wielu moich
kursantów mówi, że myśl o porzuce-niu starych przyjaciół napawa ich poczuciem winy.
To zrozumia-łe, ale całkiem niepotrzebne. Po pierwsze, w takim myśleniu kry-je się
założenie, że dawni przyjaciele są zbyt słabi, by sobie bez nas poradzić. Jest to wniosek
przedwczesny i, delikatnie mówiąc, wskazuje na to, że trochę ich nie doceniasz. Ręczę,
że kiedy się od nich odsuniesz, znajdą sobie nowych przyjaciół. Towarzystwo
Wzajemnego Biadolenia przetrwa wiele lat i Twoi znajomi zawsze będą tam mile
widziani.
Możliwy jest i drugi scenariusz: może się zdarzyć, że wskrze-siwszy w sobie nową
energię, otworzysz przyjaciołom oczy na istnienie innych perspektyw i zechcą Ci
towarzyszyć w podróży ku potędze, działaniu i miłości. Byłoby to rozwiązanie idealne.
Ale pamiętaj, że nawet jeśli dawni Twoi przyjaciele zechcą Ci towarzyszyć, dobrze
byłoby poszerzyć system wsparcia o wzory „wybitnie zaawansowane”, mogące Ci
wskazać drogę. O jaki system wsparcia chodzi? O taki, przy którym czujesz, że jesteś
wspaniały. Taki, który usłyszawszy, że chcesz wrócić na stu-dia czy zmienić pracę czy co
tam jeszcze, powie: „Fantastyczny pomysł. Świetnie sobie poradzisz. Nic się nie
przejmuj... stać Cię na to! Zrób to!”
O taki system wsparcia mi chodzi, a nie o taki, który mówi:
„Czy to nie za duże ryzyko? Jest taka straszna konkurencja, na pewno Ci się nie uda.
Dlaczego nie poprzestaniesz na tym, co już masz?” Kiedy napotkasz taką reakcję, weź
nogi za pas i uciekaj, gdzie pieprz rośnie.
Postaraj się, by w gronie Twoich nowych przyjaciół znaleźli się ludzie, którzy drogą, na
którą właśnie wkroczyłeś, zaszli dalej niż Ty Bo, jak pisze Marylin Ferguson w swojej
świetnej książce The Aquarian Conspiracy (Spisek Wodników):
Jeśli chcemy odnaleźć bezpieczną drogę wśród wzburzonych fal, bardziej dla nas
przydatnym towarzystwem będą budowni-czowie mostów, którzy wydobyli się z
rozpaczy i bezwładu. Jeśli sami pomożemy komuś przeprawić się w lepsze miejsce -

doskonale, ale jeszcze świetniej, kiedy ktoś, kto zna drogę lepiej niż my, może nas tam
zaprowadzić. Życie jest przyjemniejsze i mniej męczące, gdy nie musimy sami torować
drogi. Optymiści mają w sobie jakąś lekkość bytu. Nauczyli się nie traktować sie-bie zbyt
poważnie i w ich towarzystwie czujemy się dobrze. To nie znaczy, że ludzie, którzy
myślą pozytywnie są „płytcy”. The Inside Edge, grupa, o której wspomniałam w
rozdziale poprzed-nim, zachęca nie tylko do pozytywnego myślenia, ale i do wcie-lania
swoich wizji w życie, by stworzyć lepszy świat. Kiedy kon-centrujemy się na czymś, co
znacznie wykracza poza wąski horyzont własnej osoby, strach topnieje w oczach.
Czujemy się wtedy cząstką większej całości - nie jesteśmy sami i, być może po raz
pierwszy w życiu, mamy poczucie celu.
Posiadanie grupy wsparcia jest niezwykle ważne dla spokoju ducha i poczucia mocy.
Nigdy dość podkreślania, jak ważną jest rzeczą, byś natychmiast zaczął otaczać się
ludźmi silnymi, bez względu na to, czy to będzie grupa formalna czy tylko grono
przyjaciół świadomie pracujących nad swoim rozwojem. Nie przejmuj się swoimi
przyjaciółmi - pesymistami. Jestem prawie pewna, że gdy tylko przestaniesz
przyklaskiwać ich skłonności do odgrywania ofiary, albo się ulotnią, albo podążą za
Tobą. Od czego zacząć? Pomyśl o ludziach, których ostatnio pozna-łeś i szczerze
podziwiasz. Pobaw się trochę w detektywa i zdo-bądź ich numery telefonów. Zadzwoń
do nich i po prostu po-wiedz, że zrobili na Tobie wielkie wrażenie przy pierwszym
spotkaniu i chciałbyś ich lepiej poznać. Po czym zaproś ich na obiad czy kolację. Wiem,
że z początku możesz być przerażony. Kiedy po raz pierwszy czternaście lat temu to
zrobiłam, dosłow-nie drżała mi ręka, kiedy wykręcałam numer telefonu. Ku mojemu
zdziwieniu, kobieta, którą wybrałam na pierwszą nową przyjaciółkę, była wręcz
zachwycona moim telefonem. Miałam wtedy tak niską samoocenę, że byłam pewna, iż
będzie mnie usilnie unikać. Tymczasem ona powiedziała, że mój telefon strasznie ją
ucieszył. „Naprawdę?” - wymamrotałam niepewnie. Spędziłyśmy razem uroczy wieczór
i przyjaźnimy się do dziś. Z upły-wem czasu było mi coraz łatwiej inicjować kontakty i
dzisiaj, dzięki Bogu, mam spore grono fantastycznych przyjaciół. Chodzi tylko o to, by
podjąć wysiłek. Ileż to ludzi siedzi w domu czekając na telefon i zastanawiając się,
dlaczego zawsze są tacy samotni. Nic nie przychodzi samo, zwłaszcza na początku. Mu-
sisz wyruszyć w świat i stworzyć sobie taki system wsparcia, na jakim Ci zależy. Nawet
jeśli Cię to przeraża - zrób to! Nawet jeśli spotka Cię czasem odmowa, dzwoń dalej. Jeśli
na każde dziesięć telefonów będziesz miał jeden pozytywny odzew, będzie to wspa-niały
wynik. Pamiętaj, że nawet jeśli z sobie tylko znanych po-wodów ktoś odrzuci
zaproszenie, Twoje zainteresowanie będzie mu pochlebiało. Sam fakt, że do niego
zadzwoniłeś, podniesie go na duchu. Ale nie dzwoń na oślep. Wybieraj takie osoby, które
Twoim zdaniem mają kilka kroków przewagi nad Tobą w osobi-stym rozwoju. Po jakimś
czasie okaże się, że w wielu dziedzi-nach Ty jesteś od nich lepszy i bardzo dobrze Ci to
zrobi. Wszy-scy mamy skłonność do poważnego niedoceniania siebie. Najłatwiej takie
osoby spotkać na kursach, warsztatach i semi-nariach samodoskonalących. Tam
znajdziesz ludzi już kroczących drogą rozwoju osobistego. Będziecie mieli ze sobą wiele
wspól-nego i na pewno spotkasz się z dużą otwartością z ich strony. A teraz, kiedy już
uporządkowałeś kwestię przyjaciół, być może zadajesz sobie następne pytanie: A co
zrobić, kiedy osobą, która nie pozwala mi rozwinąć skrzydła, jest moja żona (mój mąż)?
Ważne pytanie! Bardzo często to właśnie mąż czy żona stawia-ją największy opór, kiedy
chcemy się rozwijać. I choć często nas to szokuje i rozczarowuje, doprawdy nic w tym

dziwnego. Współ-małżonkowie wiedzą, że mają wiele do stracenia, kiedy zaczyna-my
kołysać wspólną łodzią. Dużo czasu upłynie zanim zrozu-mieją, ile mogą na tym
skorzystać. Oto dwa skrajne przykłady jak trudno współmałżonkowi przystać na zmianę,
nawet gdy jest to przejście ze stanu choroby w stan zdrowia.

Doris

Doris była jedną z pierwszych moich kursantek. Mieszkała w Garden City na Long Island
i przez osiemnaście lat była zbyt przerażona, by wychylić gdzieś dalej nos. Zanim
zgłosiła się na mój kurs, przez kilka lat nie odważyła się nawet przekroczyć progu
własnego domu. Jak zapewne zgadłeś, była agorafobikiem [osobą cierpiącą na lęk
otwartej przestrzeni - przyp. tłum.]. Ja zajmuję się na kursach codziennymi lękami, a nie
fobiami, a mimo to coś ją do mnie ciągnęło.
Aby w ogóle mogła do mnie przyjść, mąż, Ted, musiał ją przy-wieść do Nowego Jorku
samochodem, przyprowadzić na górę do sali i poczekać na nią na dole. Za bardzo się
bała, by przyjechać sama. Kiedy przyszła na nią kolej, by się przedstawić, widziałam, że
zwija się ze strachu. Bała się, że zaraz będzie miała napad paniki. Zastosowałam wobec
Doris tzw. technikę „intencji paradoksal-nej”, która polega, mówiąc najprościej, na
zrobieniu tego, czego najbardziej się obawiamy. Kiedy się bardzo przed czymś broni-my,
to „coś” napiera na nas jeszcze bardziej. Powiedziałam jej, żeby przestała się bronić i
zademonstrowała wszystkim napad paniki. Tak jak przewidywałam, wytężała się,
wyprężała, ale ata-ku wywołać nie mogła. Wreszcie wybuchnęła śmiechem, a my
wszyscy razem z nią. Od tego momentu zaczęła zdrowieć. Pilnie odrabiała lekcje
domowe i po niedługim czasie sama siadała za kierownicę, robiła zakupy, a nawet
jeździła metrem. Na oczach moich i całej grupy, zmieniła się nie do poznania. Pewnego
dnia przyszła na zajęcia nieco poruszona i powiedzia-ła: „Czuję się coraz lepiej,
tymczasem mój mąż stara się saboto-wać moje wysiłki. Ile razy wyjdę z domu, on wciska
mi do głowy najrozmaitsze strachliwe myśli. Ile razy ja wracam do domu cała w
skowronkach, że udało mi się odnieść kolejny sukces, on się zamyka w sobie i dąsa. Taka
jestem na niego zła! Nie rozumiem, co się dzieje! Dlaczego on mi to robi?”
Każdemu, kto dramatycznie zmienił swój sposób kontaktowa-nia się z ludźmi,
odpowiedź narzuca się sama. Ted zachowywał się w ten sposób z kilku powodów. Po
pierwsze, czuł się zagrożo-ny zmianami zachodzącymi w Doris. Kiedy żona była chora,
za-wsze na niego czekała w domu. Nigdy nie musiał się zastanawiać, co też ona robi w
szerokim świecie. Jej fobie bardzo go krępowały, ale zarazem zapewniały ogromne
poczucie bezpieczeństwa. Po drugie, można przypuszczać, że autentycznie się o nią mar-
twił. Całymi latami żyła jak ptaszek w klatce. W zaciszu domo-wym nic złego ją nie
mogło spotkać, ale teraz, kiedy zaczęła wychodzić z domu i sama przemierzać ulice
Nowego Jorku, szcze-rze się bał, że może stać się jej jakaś krzywda. Tak jak my boimy
się, kiedy nasze dzieci po raz pierwszy przechodzą same przez ulicę, tak i on bał się o
swoje „dziecko”, które też na swój sposób po raz pierwszy przechodziło na drugą stronę
jezdni. I wreszcie niepokoiła go niezależność żony. Przez tyle lat roz-paczliwie go
potrzebowała, a on ją we wszystkim wyręczał. Te-raz doskonale sobie radziła sama. Czy
nadal będzie go chciała, skoro już go nie potrzebuje?
Takie oto myśli kłębiły się w głowie Teda, więc trudno się dzi-wić, że niełatwo mu było

wspierać ją w rozwoju. Kiedy zaczęli-śmy dyskutować o tym, co czuje Ted, Doris
zrozumiała, że to on potrzebuje wsparcia z jej strony. Przyznała, że kiedy się na niego
złości, nie ma ochoty mu pomagać. Bo, jak to ujęła: „Jak rozwiać obawy kogoś, komu
ma się ochotę dać w twarz!” Wymagało to czasu ale, szczęśliwie dla Doris i Teda, udało
im się wprowadzić konieczne zmiany, by ich małżeństwo zaczęło funkcjono-wać na
zdrowszych zasadach. Bardzo im~pomogło przekonanie Doris, że nigdy nie wróci do
żałosnego stanu „uwięzienia”. Nawet gdyby ją to miało kosztować utratę męża! Po latach
cierpienia miała prawo do zdro-wia. Ted nie miał zatem wątpliwości, że niczego nie
wskóra swoimi manipulacjami. Albo się dostosuje do zmiany sytuacji, albo straci żonę.
Na szczęście miał na tyle silną osobowość, że uporał się z uczu-ciem zagrożenia i z
czasem stał się dla Doris ogromnym oparciem.

Ronn

Historia Rony i Billa była bardzo podobna. Rona jest teraz piękną kobietą, która wygląda,
jakby właśnie zeszła z obrazka w żurnalu mody. Trzy lata temu ważyła 120 kilogramów.
Lekarz ją ostrzegł, że jeżeli nie schudnie, będzie miała poważne problemy ze zdrowiem.
Dzięki ogromnemu samozaparciu, zrzuciła nadwagę i utrzymała szczupłą sylwetkę. Wraz
z utratą wagi, wyłoniła się nowa kobieta. Jak w przypadku Doris, tak i w przypadku
Rony, nim mąż pogodził się z faktem, że ma teraz piękną żonę, za którą oglądają się
wszyscy mężczyźni, dużo się musiało zmienić w ich wzajem-nych relacjach. Mąż Rony
starał się subtelnie niweczyć wysiłki żony, oskarżając ją o flirt, odmawiając seksu,
kupując tuczące je-dzenie i stosując inne podobne sztuczki.
Bill, to poczciwy w gruncie rzeczy człowiek, więc gdy dotarło do niego, że czuje się
zagrożony kwitnącym zdrowiem żony, prze-żył szok. Kiedy zrozumiał, jak bardzo swoim
zachwianym po-czuciem bezpieczeństwa szkodzi sobie i Ronie, zgłosił się do psy-
chologa. Dzisiaj ich małżeństwo przeżywa rozkwit. Nie wszystkie związki są równie
zdrowe jak małżeństwo Do-ris czy Rony i bywa, że zmiana w niepisanym kontrakcie
ślub-nym zwiastuje koniec związku. I nawet jeśli przeraża Cię myśl, że Twoje
małżeństwo mogłoby się rozpaść, nie znam nikogo, kto by żałował, że dla własnego
rozwoju poświęcił małżeństwo!
Oto dwa przykłady:

Richard

Richard zawsze unikał ryzyka. Pracował jako księgowy. Raz na dwa tygodnie przynosił
do domu pensję, z której utrzymywał sie-bie, żonę i dwójkę dzieci. Kiedy dobijał do
czterdziestki, doszedł do wnio-sku, że musi być jakieś lepsze życie niż to, które
dotychczas pro-wadził. Jedna z firm, od której miał sporo zleceń, wystawiona zos-tała
właśnie na sprzedaż. Była to niewielka firma komputerowa, z dużymi perspektywami
rozwojowymi. Opowiedział żonie, że chciał-by zdobyć pieniądze i odkupić firmę, ale
żona nie chciała o tym sły-szeć. To za bardzo zagrażało jej potrzebie bezpieczeństwa
finanso-wego. Najwyraźniej nie wierzyła, że mąż temu podoła. Dla ratowania zdrowia
psychicznego, Richard postanowił spró-bować. Wiedział, że może mu się to nie udać, ale
wiedział rów-nież, że jeżeli nie spróbuje, do końca życia będzie tkwił w zniena-widzonej
pracy. Mimo braku zgody żony, zgromadził odpowiedni kapitał i firmę kupił.

Sytuacja w domu drastycznie się pogorszyła. Oczywiście roz-ruch nowej firmy jest
zawsze bardzo pracochłonny. Richard tym-czasem napotykał wyłącznie niechęć ze strony
żony. Żadnego wsparcia, żadnej zachęty Poprosił ją, by włączyła się w prowa-dzenie
interesu, bo dzieci były już na tyle samodzielne, że nie wymagały nieustannej opieki.
Jednak ona odmówiła. Dom zamienił się w pole bitewne i gdy Richard uświadomił
sobie, że z przyjemnością wychodzi rano do pracy i z przykrością wraca, posta-nowił się
rozwieść. Żona do dziś wyrzuca mu egoizm i brak troski, a wszystko dlatego, że on nie
chciał tańczyć tak jak ona mu zagrała. Richard w końcu się rozwiódł, a firma doskonale
prosperuje. Rozwi-nął się, a żona nie umiała mu dotrzymać kroku. Wzdraga się na myśl,
co by było, gdyby nie skorzystał wtedy z nadarzającej się okazji. Rady-kalnie poprawiła
mu się samoocena. Nie bał się bać... i zrobił co chciał, mimo że kosztowało go to utratę
małżeństwa. Ożenił się po raz drugi, z kobietą, która wspiera go w rozwoju, jak i on ją.
Razem się rozwijają.

Sheila

Sheila to kolejna osoba, która przedłożyła własny rozwój nad chory związek. Bardzo
młodo wyszła za mąż i w ciągu pierwszych czterech lat małżeństwa urodziła dwie
córeczki. Wkrótce zaczęło jej się w domu przykrzyć i przy pomocy męża, Rogera,
wróciła na studia, by dokoń-czyć edukację. Początkowo bała się, że po pięcioletniej
przerwie nie będzie umiała się uczyć, ale szybko została prymuską i zdobyła dy-plom z
wyróżnieniem. To ją zachęciło do zrobienia magisterium, a na-stępnie doktoratu.
Dopóki była studentką, wszystko z Rogerem układało się do-brze. On był dumny ze
swojej „małej studentki” i naprawdę świet-nie zajmował się dziećmi. Ale kiedy Sheila
powiesiła wreszcie na ścianie dyplom doktorski, coś się w jej w relacjach z mężem za-
częło psuć. Nie była już jego małą studentką. Była pełnoprawną profesjonalistką z
doktoratem - a on tylko magistrem. Zaczął ją poniżać, przestał z nią rozmawiać, coraz
później wracał z pracy. Zaczął romansować z inną kobietą, która nigdy nie studiowała.
Sheila ogromnie się rozwinęła, Roger nie mógł sobie z tym poradzić. Sheila postanowiła
w końcu zerwać związek. Z początku było jej bardzo ciężko - przeżyli razem dwanaście
lat - ale z rado-ścią zaczęła odkrywać w sobie nowe możliwości. Nigdy nie żałuje, że
wróciła na uczelnię i zrobiła wspaniałą karierę. Córki początkowo bardzo przeżyły
rozwód rodziców, ale te-raz są bardzo dumne z sukcesów mamy. Sheila jest dla nich do-
skonałym wzorem do naśladowania. Niedawno ponownie wy-szła za mąż za człowieka,
który wprost przepada za tym, że jest aktywna, tak dobrze sobie radzi i że jej żywotność
promieniuje na ich całe życie. Kocha ją za to, że jest tak interesującym czło-wiekiem.
Najwyraźniej nie czuje się zagrożony tym, że stale się rozwija.
Wiem, że małżeństwem nie należy szafować i że trzeba mieć często ogromną odwagę, by
zakołysać łodzią. Zawsze istnieje ryzyko, ale uważam, że warto je podejmować. Bo kiedy
wybie-rasz stagnację tylko dlatego, że nie chcesz zrobić partnerowi przy-krości,
zaczynasz mieć pretensje, że szansa na rozwój przeszła Ci koło ~ nosa. To bardzo
nadweręża małżeństwo, które nierzadko wcześniej czy później i tak by się rozpadło. Jaka
jest moja rada?

PRZYJMIJ ZAŁOŻENIE, ŻE TWOJA PARTNERKA

(TWÓJ PARTNER) CHCE DLA CIEBIE JAK NAJLEPIEJ
I Z CZASEM POKOCHA POZYTYWNE ZMIANY,
JAKIE W TOBIE ZASZŁY.
Najprawdopodobniej Twój partner (Twoja partnerka) odczuje ulgę, kiedy odnajdziesz w
sobie nową siłę, bo dzięki temu spad-nie z niego (niej) trochę obowiązków. Większość z
nas wolałaby mieć pewność, że nasi bliscy są silni, zdrowi i kochający, a nie słabi,
bezradni i zależni. Pomyśl tylko: Gdyby się okazało, że Twoja druga połowa wolałaby,
byś był słaby, bezradny i zależny, czy naprawdę chciałbyś z nią być?
Nie tylko małżonkom jest ciężko, kiedy budzą się w nas nowe możliwości. Innym
domownikom też jest nielekko. Dzieci mogą się dąsać, a rodzice ferować oceny. Bo i oni
przyzwyczaili się kontaktować z nami w określony sposób i nie chcą, byśmy się
zmieniali.
Dzieci są mistrzami manipulacji i wierz mi, że często będą się starały wzbudzić w Tobie
poczucie winy. Rodzice też mają swoje metody. Stosują zwykle bardziej subtelne,
„słodkie” sposoby znie-chęcania typu: „Kochanie, czy jesteś pewna, że sobie poradzisz?
Wiesz przecież, że nigdy nie byłaś zbyt samodzielna?”, czy: „Ko-chanie, zastanów się
jeszcze raz, czy na pewno chcesz się rozwieść. Nikt nie zechce kobiety po trzydziestce,
zwłaszcza z dwójką dzie-ci”, czy: „Taki się ostatnio zrobiłeś samolubny, nie poznaję
Cię”. Rodzice bardzo często nie rozumieją, że podkopują w dziecku wiarę w siebie, ale
gdy im to wyjaśnimy, krytyka ustaje. Kiedyś powiedziałam swojej mamie, że
najwyraźniej w ogóle we mnie nie wierzy, skoro ciągle się o mnie martwi. Stwierdziła, że
to non-sens, nie zna inteligentniejszej i bardziej kompetentnej kobiety niż ja. Zwróciłam
jej uwagę, że jeśli tak, to niepotrzebnie się o mnie martwi. Zrobiła zdziwioną minę i po
raz pierwszy w życiu poję-ła, że dzisiaj mówi do mnie tak samo jak wtedy, gdy miałam
dwa lata. I od tego momentu zmieniła się jak za dotknięciem czaro-dziejskiej różdżki:
nikt tak jak ona mnie nie podbudowuje. „Uda Ci się. Uda Ci się wszystko, do czego się
przyłożysz!”. Ona na-prawdę teraz tak do mnie mówi.
Niektórzy mieli szczęście urodzić się w rodzinie, która ich we wszystkim wspierała, ale
nie wszyscy. Wielu rodziców traktuje dzieci jak swoją własność, czemu towarzyszy
wiele manipulacji. Ważne jest zatem, byśmy opanowali techniki tworzenia sytuacji, w
których wygrywają wszyscy zainteresowani.. Łatwiej to powie-dzieć niż zrobić. Niełatwo
jest zmienić swoje zachowanie, nawet wtedy, gdy nasi najbliżsi nie reagują
„niepoczytalnie”. Wiem to z własnego doświadczenia. Kiedy wróciłam na stu-dia,
wszyscy byli niezadowoleni - mama, mąż, dzieci, przyjaciółki. Mama nie mogła
zrozumieć, jak można „porzucić” dzieci; mąż nie mógł ścierpieć, że mam własne życie;
dzieci zarzucały na mnie sidła winy, że nie ma mnie przy nich, by reagować na każde ich
zawołanie; a ówczesne przyjaciółki, same gospodynie domowe z małymi dziećmi,
trzymały stronę wszystkich wyżej wymienionych! Powiedzieć, że to wszystko
bynajmniej nie utwierdzało mnie w słuszności mojej decyzji, to za mało. W odpowiedzi
waliłam na oślep każdego, kto stał na mojej drodze. Był to czas niezwykle burzliwy.
Byłam jeszcze zbyt niedojrzała, by zrozumieć, co ich gnębi i odpowiednio na to
zareagować. Potwierdzałam wręcz z nawiązką, że postępuję niewłaściwie.
Zachowywałam się czasa-mi wręcz nieznośnie. Demonstrowałam, nazwany przeze mnie
później, SYNDROM WAHADŁA, który zaraz wyjaśnię. Dążąc do zdrowej, asertywnej

postawy życiowej, przeginamy początkowo w drugą stronę, Przechodzimy wielokrotnie
od bier-ności do agresji i z powrotem, zanim nie zatrzymamy się w punk-cie
oznaczającym Zdrowie. Dokładniej mówiąc, można by ten syndrom nazwać syndromem
BIERNOŚCI - NIEZNOŚNOŚCI ZDROWIA. Stadium nieznośności można poznać po
następują-cych charakterystycznych zwrotach (są to nieco złagodzone wer-sje tego, co
można było usłyszeć z moich ust, kiedy miotał mną syndrom wahadła):
„jak śmiesz!”
„Nie obchodzi mnie, co Ty o tym myślisz. Zrobię, co zechcę!”
„Nie jesteś mi do niczego potrzebny. I nigdy nie byłeś!”
„Ty mnie śmiesz nazywać egoistką? Spójrz na siebie!” Choć większość z nas siebie nie
lubi, kiedy się tak wściekamy, to wolimy to, niż dawne „ciepłe kluchy”. Takie
zachowanie jest całkiem zrozumiałe, kiedy zaczynamy się zmieniać. Nie jesteśmy jeszcze
zbyt pewni siebie, więc bronimy się ze wszystkich sił. Wahnięcie w kierunku agresji
następuje, gdy trzymamy się kurczowo nowego zachowania w obawie, by nie popaść
znowu w bierność. Ale co jakiś czas ogarnia nas strach i następuje po-nowne wahnięcie
w kierunku pozycji bezpiecznej. I tak waha-dło się wychyla, tam i z powrotem, dopóki
nie opanujemy języka zdrowej asertywności. Wielokrotnie przechodzimy od bierności do
agresji i z powrotem, dopóki nie zaczniemy kołysać się w bar-dziej akceptowalnych
granicach. Z czasem coraz łatwiej nam wy-rażać swoje potrzeby i robić swoje, bez
konieczności przechodze-nia z jednej skrajności w drugą. Ale z początku syndrom
wahadła naprawdę daje się we znaki, powodując wiele zamieszania i dys-komfortu, nie
tylko dla nas samych, ale i dla naszego otoczenia. Mimo że często zachowujemy się
niewłaściwie, ważne jest, by się za to nie karać. Czy to nie dziwne, że dzieciom
zapewniamy pewien „luz”, by mogły wypróbować nowe sposoby funkcjonowania, nato-
miast wobec siebie jesteśmy bardzo surowi? Bogiem a prawdą, przez całe życie uczymy
się nowych zachowań, które budzą początkowo lęk i zanim je dobrze opanujemy,
miotamy się ciągle w różne strony I znów kluczem jest UŚWIADOMIENIE SOBIE, CO
SIĘ DZIEJE. Musisz wiedzieć, że jak amen w pacierzu, kiedy zaczniesz ryzyko-wać i
się rozwijać, twoje otoczenie będzie stawiać opór. To pewnik. Jeśli nie zrobi tego Twój
mąż czy Twoja żona, zrobią to rodzice, dzie-ci albo przyjaciele. Kiedy zaczniesz bujać
łódką, ktoś Ci każe usiąść. Nie przerażaj się, nie dziw się, ani się nie oburzaj. Oni się
tylko bro-nią, często nawet o tym nie wiedząc. Są święcie przekonani, że ich upomnienia
i uwagi są całkowicie usprawiedliwione i że wygłasza-ją je „dla Twojego dobra”. Ważne
jest, byś Ty wiedział, co się dzieje. Staraj się dziękować innym za wsparcie, za troskę o
Twój roz-wój. Wyślij miły liścik z podziękowaniami, poślij kwiaty, balo-nik, lub
cokolwiek, co im sprawi przyjemność. Wzmocni to po-żądane reakcje z ich strony, Tobie
zaś pomoże skupić się na tych aspektach ich zachowania, które Ci pomagają, a nie na ich
nega-tywnym nastawieniu.
Im bardziej będziesz świadomy istnienia syndromu wahadła, tym łatwiej Ci będzie
niektóre wahnięcia ominąć i adekwatnie radzić sobie z próbami zniechęcania do
działania. Istnieją sposoby sta-wiania tamy negatywnym informacjom zwrotnym,
pozwalające każdej ze stron zachować twarz. Wiele cennych wskazówek doty-czących
sposobu prowadzenia dialogu można znaleźć w dostęp-nych na rynku podręcznikach
asertywności. Zachęcam Cię do zaj-rzenia do nich. Nauczysz się mniej destruktywnie
reagować na swoich najbliższych. Oto kilka przykładów:
Mama: „Nigdy sobie sama nie poradzisz”.

Obustronna przegrana: „Nie wtrącaj się w nie swoje sprawy. Zro-bię co zechcę!”
Obustronna wygrana: „Dziękuję Ci, Mamo, że się tak mną przej-mujesz, ale ufam sobie
na tyle, by wiedzieć, że cokolwiek się sta-nie, dam sobie radę. Chciałabym, żebyś i Ty
miała więcej wiary we mnie. Bardzo by mi się to przydało”.
Prawidłowa odpowiedź narzuca się sama. Daj wyraz swojej wierze w siebie (udawaj, że
to prawda, nawet jeśli nie jesteś do końca przekonana, czy sobie poradzisz) i poinformuj
mamę, cze-go od niej oczekujesz.
Mąż: Spójrz tylko na siebie. Odkąd wróciłaś do pracy, zrobiłaś się taka samolubna. Czy
naprawdę taka się sobie podobasz?” Obopólna przegrana: To według Ciebie ja jestem
samolubna? A kto przez te wszystkie lata po Tobie sprzątał? Teraz moja kolej”.
Obopólna wygrana: Rozumiem dlaczego uważasz, że zrobiłam się samolubna. Nie jestem
tu na każde Twoje zawołanie, tak jak kiedyś. Cała ta zmiana i dla mnie nie jest łatwa, ale
mój rozwój tego wymaga. Wiem, że gdybym tego nie zrobiła, miałabym ogromny żal do
siebie i do Ciebie. Bardzo bym chciała, żebyś mi pomógł. Wiem, że czujesz się ostatnio
trochę zaniedbywany, to naturalne. Chcę, żebyś wiedział, jak bardzo Cię kocham. Zasta-
nówmy się co możemy zrobić, żeby było lepiej”.

Dzieci: „Już Ci na nas nie zależy”. „

Obopólna przegrana: „Jesteście bandą niewdzięczników. Odkąd przyszliście na świat,
usługiwałam Wam jak niewolnica. A teraz, kiedy coś wreszcie robię dla siebie, macie o
to pretensję!” Obopólna wygrana: „Wiem, że jest inaczej niż dawniej, bo nie jestem cały
czas w domu. Ale wierzę, że znajdziecie sposób na to, by się przez te parę godzin beze
mnie obejść. Rodzice też są ludźmi. A ja dla satysfakcji umysłu muszę chodzić do
pracy”. Dialog nie zawsze na tym się zakończy, ale taki jest ogólny wydźwięk wymiany
zdań, z której obie strony wychodzą na tar-czy. Problematykę samoobrony pozbawionej
agresji znakomicie omówili Terry Dobson i Victor Miller w książce zatytułowanej
Giving in to Get Your Way [Ustąp by wygrać]. Naczelnym założe-niem książki jest to, że
„najlepsze zwycięstwo to takie, gdzie wygrywają wszyscy.” Autorzy opisują
nieagresywne metody wy-grywania, poparte licznymi prostymi dialogami oraz
wyjaśniają, dlaczego są skuteczne.
Polecam też Twojej uwadze techniki służące ześrodkowaniu. Jeśli opanujesz kilka z
nich, łatwiej Ci będzie wrócić do stanu równowagi i harmonii, kiedy poczujesz, że
zaczynasz się za bar-dzo wychylać w jedną albo drugą stronę. Taśmy relaksacyjne i au-
tosugestywne, medytacja, pozytywny monolog wewnętrzny - oto kilka sposobów
przywracania spokoju wewnętrznego. Opisuję je bliżej w ostatnim rozdziale książki. W
kolejnych rozdziałach opiszę dalsze techniki samokontroli, pozwalające postawić na
swoim i nie ranić innych.
Warto wiedzieć, że jednym z powodów, dla których tak wrogo reagujemy na brak
wsparcia, jest potrzeba aprobaty. Kiedy uwagi naszych bliskich wyprowadzają nas z
równowagi, można się do-myślić, że nadal zachowujemy się jak dzieci. Podobnie jest z
po-czuciem winy. Często reagujemy winą i agresją, by ukryć złość do siebie i innych o
to, że nie potrafimy zerwać niezdrowych więzów z najbliższymi. To właśnie z
chorobliwego przywiązania płynie tendencja do bicia na oślep, kiedy ogarnie nas

syndrom wahadła. Im jaśniej sobie uświadomisz, co Ci jest konieczne do rozwoju i
będziesz o tym mówił w dorosły sposób, tym mniej impulsyw-nie będziesz reagował na
komentarze Twoich bliskich, cokolwiek by Ci oni nie powiedzieli. Dasz im po prostu
dużego buziaka i po-wiesz: „Kocham Was, ale mam swoje życie”. Koniec, kropka.
Żadnych skarg, żadnego biadolenia. Żadnej histerii i pretensji o to, jak oni Cię traktują.
W pewnym sensie Twoja potrzeba aprobaty wskazuje, że musisz jeszcze nad czymś
popracować: nad zerwa-niem emocjonalnie z rolą dziecka i wejściem w rolę dorosłego.
Nie jest to łatwe, ale wiedz, że kiedy zerwiesz z dziecinnym spo-sobem kontaktowania
się z innymi i zaczniesz się kontaktować w sposób bardziej odpowiedzialny, będziesz o
wiele źyczliwiej odnosił się do innych. Czy to nie paradoks? Im mniej Ci zależy na
czyjejś aprobacie, tym bardziej potrafisz go kochać. Gwoli „ćwiczenia”, rozejrzyj się po
swoim otoczeniu. Ze spo-sobu, w jaki na niego reagujesz, wyciągnij wnioski na temat
tego, nad czym musisz jeszcze popracować. Przećwicz oduczanie się niewłaściwych
reakcji i opanowywanie nowych, bardziej odpo-wiedzialnych form zachowań. Zamiast
pałać żądzą uduszenia swoich bliskich za to, że Ci dokuczają, potraktuj ich jak lustro, w
którym możesz się przejrzeć i zobaczyć, nad czym jeszcze mu-sisz popracować w imię
osobistego rozwoju.
Jeśli nie da się z Twoimi bliskimi dyskutować o ich destrukcyj-nym postępowaniu wobec
Ciebie, spróbuj się od nich nieco od-izolować, dopóki nie nauczysz się lepiej
funkcjonować. Ojciec jednej z moich kursantek, Charlotte, mówił jej całkiem dosadnie,
że nic nie potrafi. Żadnego owijania w bawełnę! Z czasem na-uczyła się tak mu
odpowiadać: „Wiesz tato, bardzo Cię kocham, ale dopóki nie zaczniesz mnie szanować,
będę się trzymała od Ciebie z daleka. Potrzebuję teraz ludzi, którzy mnie wesprą i będą
kochali, a Ty do nich nie należysz”. Odizolowała się od niego, ograniczając się do kilku
zdawkowych telefonów wakacyjnych, dopóki nie poczuła, że może sobie poradzić z jego
poniżającymi uwagami. Nie było jej łatwo. Zanim pożegnamy się definitywnie z
dotychczasowym sposobem kontaktowania się z rodzicami, musimy zwykle przejść przez
okres żałoby, by po jakimś czasie zamknąć drzwi za przeszłością i otworzyć nowe. Jest to
żałoba po pewnej epoce. Za to nowa epoka niesie ze sobą o wiele więcej zadowolenia.
Ku zdziwieniu Charlotte, kiedy nawiązała ponow-ny kontakt z ojcem, przestał ją poniżać.
Jest wielce prawdopodobne, że zanim wstąpiła na drogę rozwo-ju, prezentowała ojcu
obraz niekompetencji w całej okazałości. Kiedy to się zmieniło, zmienił się także
stosunek ojca do niej. Siła wewnętrzna budzi zwykle respekt - jak Ty komu, tak on
Tobie. Najważniejsze, byś sam był swoim najlepszym przyjacielem. Nie krytykuj siebie
za żadne posunięcia. Zacznij powoli odkry-wać najwłaściwszą dla siebie drogę. Która
droga jest Twoją dro-gą rozwoju? Tą drogą idź! Zdziwisz się, ale w końcu Twoi naj-
bliżsi zrozumieją to i uszanują. A jeśli nie, Twoja nowo nabyta siła pozwoli Ci zerwać
chore więzy i zawiązać nowe i zdrowsze.
Rozdział 7.
Jak podejmować decyzje nie ponosząc strat

„Rozchmurz się, rozchmurz się, rozchmurz się!”

Jednym z najsilniejszych lęków powstrzymujących przed dzia-łaniem jest lęk przed
podejmowaniem decyzji. Jak to trafnie ujął jeden z moich kursantów: „Czuję się czasem

jak przysłowiowy osioł, któremu w żłoby dano, w jednym owies, w drugim siano - nie
mogę się zdecydować, co wybrać i umieram z głodu”. Szko-puł w tym, że nie dokonując
wyboru też wybieramy - śmierć głodową. Decydujemy się odmawiać sobie tego
wszystkiego, co z życia czyni wspaniałą ucztę.
Od małego nam wpojono, że musimy być ostrożni: „Uważaj, byś nie podjął przypadkiem
niewłaściwej decyzji!” Niewłaściwej decyzji! Na samą myśl cierpnie nam skóra. Boimy
się, że niewła-ściwa decyzja czegoś nas pozbawi - pieniędzy, przyjaciół, kochan-ków,
statusu i czego tam jeszcze. Tego wszystkiego, co miała nam zapewnić decyzja właściwa.
Wiąże się z tym paniczny lęk przed popełnieniem pomyłki. Nie wiedzieć czemu
uważamy, że mamy być doskonali, zapomina-jąc, że uczymy się na błędach. Te dwie
potrzeby razem wzięte - potrzeba doskonałości i potrzeba kontroli wyniku zdarzeń - po-
wodują, że kiedy rozważamy zmianę lub stajemy przed nowym wyzwaniem, truchlejemy
ze strachu.
Jeśli to co powiedziałam przed chwilą i Ciebie dotyczy, udo-wodnię Ci, że niepotrzebnie
się boisz. Bez względu na to, jakie podejmiesz w życiu decyzje i działania, niczego nie
stracisz, a wie-le możesz zyskać. Aby zmienić świat, wystarczy zmienić sposób
myślenia. Ta maksyma doskonale się odnosi do naszych rozwa-żań. Możesz tak zmienić
sposób myślenia, że podjęcie niewłaści-wej decyzji będzie wręcz niemożliwe.
Skoncentrujmy się więc na procesie podejmowania decyzji.
Załóżmy, że zaszła w Twoim życiu konieczność dokonania wyboru. Jeśli jesteś taki sam
jak większość ludzi, nauczono Cię rozpatrywać stojące przed Tobą decyzje w kategoriach
Strata-Stra-ta. Model ten wygląda tak:
Kiedy myślisz o czekającej Cię decyzji, ciężko Ci na sercu. Czu-jesz się sparaliżowany
konsekwencjami Twojego wyboru, które rozpatrujesz w kategoriach życia i śmierci.
Stoisz na progu decy-zji, przeżuwając rozpaczliwie w myśli: „Co wybrać, to czy tam-to?
Co się stanie, jeśli wybiorę A, a zdarzy się B? A jeśli nie ułoży się tak jak sobie
zaplanowałem? A co będzie jeśli...”. Nie możesz się uwolnić od tych „jeśli”. Znowu się
włączyła Trajkotka. Stoisz przed wielką niewiadomą i próbujesz przewidzieć przyszłość;
starasz się przejąć kontrolę nad siłami zewnętrznymi. Doprowa-dzasz siebie do obłędu.
Kiedy już decyzja została podjęta, wciąż na nowo rozważasz sytuację w nadziei, że się
nie pomyliłeś. Spoglądasz wstecz i ro-bisz sobie wyrzuty: „Gdybym tylko...”. Tracisz
cenne siły i wpę-dzasz w rozpacz.
Jeśli wszystko ułożyło się po Twojej myśli, odczuwasz ulgę - ale tylko na krótko. Ledwo
odetchnąłeś, znów zaczynasz się martwić, że sytuacja się odwróci i mimo wszystko
okaże się, że decyzja była zła. Co więcej, już zaczynasz martwić się na-stępną decyzją,
bo będziesz musiał przez to wszystko przejść jeszcze raz. Brzmi swojsko? Czy to nie
wariactwo!? Czego byś nie zrobił, i tak na tym stracisz. Ale jest i model drugi - model
Zysk-Zysk.
Wróćmy jeszcze raz do punktu decyzyjnego. Teraz sytuacja wygląda tak:
Zauważ, że masz przed sobą po prostu dwie drogi, A i B, i każ-da jest właściwa! Przy
każdej drodze leżą same „skarby”. A co to za skarby? To okazje do nowego sposobu
przeżywania swego życia, nauki i rozwoju, dowiedzenia się kim jesteś, kim napraw-dę
chciałbyś być, i co chciałbyś w życiu robić. Bez względu na re-zultat, każda droga

obfituje w skarby. „Jak to? Bez względu na re-zultat?” Do tego momentu słuchałeś mnie
bez zastrzeżeń, ale te cztery słowa wzbudziły w Tobie wątpliwości, a nawet zdecydo-
wany sprzeciw. Znów pojawia się „jeśli...”. Odpowiem na Twoje wątpliwości
następującym przykładem.
Wyobraź sobie, że masz do wyboru nadal pracować tam, gdzie pracujesz, albo przyjąć
nową pracę, którą właśnie Ci zapropono-wano. Jeśli zastosujesz model decyzyjny Strata-
Strata, zaraz włą-czy się Trajkotka i zacznie się wariackie myślenie:
„Jeśli zostanę tutaj, może mi przejść koło nosa świetna okazja awansu. Ale jeśli zmienię
pracę, to kto wie czy sobie poradzę? A jeśli mnie z tej nowej pracy wyrzucą, to co
wtedy? Zostanę na lodzie. Tu mi się nawet podoba. Za to nowa praca daje więcej
perspek-tyw. Może mnie awansują i zacznę więcej zarabiać? No, ale co bę-dzie, jeśli
będę żałował starej pracy? A jeśli...? Nie wiem co robić! Jeśli podejmę niewłaściwą
decyzję, zmarnuję sobie życie!” Jeśli natomiast zastosujesz model Zysk-Zysk, włączy się
Twoje ja „nieustraszone”:
„Fantastycznie! Zaproponowano mi nową pracę. Jeżeli ją przyj-mę, będę miał okazję
poznać nowych ludzi, nauczyć się nowych umiejętności, poznać zupełnie inną atmosferę
pracy i poszerzyć swoją bazę doświadczeń. Gdyby coś mi nie wyszło, wiem jak sobie
poradzić. Mimo że nie jest dzisiaj łatwo o pracę, coś się zawsze znajdzie. To też będzie
ciekawe doświadczenie - nauczę się, jak sobie radzić z utratą pracy i rozwiązywać
problemy przed jakimi stoją bezrobotni. A jeżeli tu zostanę, będę miał okazję pogłębić
zawiązane kontakty. Propozycja nowej pracy bardzo mnie pod-budowała, więc kto wie,
może poproszę o awans. A jeśli z jakichś powodów tu mi się nie ułoży, znajdą się i inne
możliwości. Co bym nie zrobił, czeka mnie wspaniała przygoda.” Znam ludzi, którzy tak
myślą - naprawdę - i przebywanie z nimi to sama radość. Oni naprawdę żyją w świecie,
w którym są same Zyski, żadnych strat.
Doskonałym przykładem jest Alex. Dzisiaj ma praktykę psycho-logiczną w Los Angeles,
ale początkowo miał zamiar pójść w śla-dy ojca i zostać prawnikiem. W szkole uczył się
znakomicie i bez trudu dostał się do renomowanej uczelni na wydział prawa. Uczył się
pilnie i przez pierwsze dwa lata studiów szło mu doskonale. Ale mieszkając z dala od
domu, nabrał dystansu do swoich do-tychczasowych planów życiowych. Doszedł do
wniosku, że nie chce spędzić reszty życia w „strefie walki”, jaką jego zdaniem jest zawód
prawnika. Pragnął ludziom pomagać i postanowił zostać psychologiem klinicznym, bo
uważał, że taki zawód o wiele lepiej odpowiada jego predyspozycjom osobowościowym.
Poza tym uświadomił sobie, że głównie po to poszedł na prawo, by sprawić przyjemność
ojcu. Ale teraz miał o wiele lepszy wgląd w siebie, więc postanowił zrezygnować z
prawa i zostać psychologiem. Oj-ciec się nie sprzeciwił, ale odmówił finansowania jego
studiów, czyniąc decyzję syna jeszcze trudniejszą. Ale Alex wierzył w siebie i
zrezygnował z sytuacji, która nie odpowiadała jego potrzebom. Niektórzy, łącznie z
ojcem, byli zdania, że Alex zmarnował dwa lata studiując prawo. Ale Alex nigdy tak nie
uważał. Spróbował i stwierdził, że zawód prawnika mu nie odpowiada. Paradoksalnie,
uświadomienie sobie, co nam nie odpowiada jest równie cenne, jak wiedza o tym, co nam
odpowiada. Poza tym, na prawie poznał wiele osób, które do dzisiaj są jego przyjaciółmi.
I wreszcie wiedza zdobyta podczas tych dwóch lat bardzo mu pomogła w późniejszym
życiu osobistym i zawodowym.

W przypadku Alexa korzyści nie kończą się na tym. Ponieważ ojciec odmówił płacenia
za dalsze studia, musiał przez dwa lata pracować, zanim mógł rozpocząć studia
magisterskie z psycho-logii. Czy były to lata zmarnowane? Bynajmniej. Praca w firmie
budowlanej wzbogaciła go podwójnie: poznał inny styl życia i przez kolegę z pracy
poznał przyszłą żonę. Wreszcie, pracując na pół etatu w dwóch różnych firmach i mając
stypendium, zrobił doktorat. Ten ciąg wydarzeń był dla Alexa wręcz nieoceniony,
nauczył go bowiem odpowiedzialności za swoje życie. Być może ani on, ani ojciec,
wtedy nie zdawali sobie z tego sprawy, ale zmuszając go do stanięcia na własnych
nogach, ojciec zrobił mu przysługę. Alex dowiedział się, że jeżeli się czegoś bardzo
chce, zawsze jest na to sposób. A jeśli jest sposób, on go znajdzie. Wie, że gdyby nie
udało mu się zdobyć stypendium, znalazłby inne wyjście z sytu-acji, ponieważ
podchodził do stojących przed nim decyzji z pozy-cji siły, wigoru i radosnego
podniecenia. Zapamiętajcie, że u pod-staw wszystkich lęków tkwi brak wiary w siebie.
Każdy podjęty przez Alexa krok, bez względu na rezultat - choćby się wiązał z utratą
wsparcia finansowego i opóźnieniem studiów - stwarzał okazję do nauki wiary w siebie i
samowystarczalności. Ciekawa rzecz. Kiedy zapoznaję swoich kursantów z modelem
Zysk-Zysk, z początku słuchają tego z niedowierzaniem. „No co Ty, przecież to takie
nierealistyczneř. Jak już mówiłam, wpojono nam, że to co złe jest realistyczne, a to co
dobre - nierealistyczne. Proszę więc moich słuchaczy, by przedstawili dowody na to, że
model Strata-Strata jest bardziej wiarygodny niż model Zysk-Zysk - ale nigdy im się to
nie udaje. Demonstruję im wtedy, że model drugi pomaga przejść z pozycji cierpienia do
pozycji siły, co jest naszym ostatecz-nym celem w nauce radzenia sobie z lękiem.
Zauważmy też, że po-dejmowanie decyzji z pozycji Zysk-Zysk jest znacznie
przyjemniejsze. Więc jaki jest sens w trwaniu przy modelu Strata-Strata? Jaki jest sens w
tkwieniu przy cierpieniu, bezwładzie i przygnębieniu? A mimo to, tak właśnie
postępujemy, póki nie nauczymy się inaczej patrzeć na świat. Dopiero wtedy powoli
zaczynamy wycofywać się z myślenia w kategorii samych strat, a przecież to myślenie
zrobiło z nas ofiarę. Dla akceptacji modelu Zysk-Zysk najważniejsza jest zmiana
podejścia do rezultatów i szans. Niełatwo pogodzić się z myślą, że tracąc pracę
zyskujesz. Szansę życiową tradycyjnie wiążemy z pie-niędzmi, statusem i znamionami
„sukcesu”. Ja natomiast proszę, byś spojrzał na „szansę” zupełnie inaczej. Celem tej
książki jest pomoc w radzeniu sobie z lękiem, byś lepiej mógł realizować swoje cele
życiowe. Ilekroć jesteś zmuszony z czymś sobie „po-radzić”, bardzo poprawia Ci się
samoocena. Uczysz się wierzyć, że przetrwasz, bez względu na to, co się stanie. Dzięki
temu nie-pomiernie spada poziom lęku.

KIEDY WIESZ, ŻE PORADZISZ SOBIE ZE WSZYSTKIM,

CO CIĘ SPOTKA, NIE BOISZ SIĘ RYZYKOWAĆ

Wracając do wcześniejszego przykładu, nawet gdyby decyzja o zmianie pracy miała się
skończyć utratą nowej posady po kilku miesiącach, teraz już wiesz, że jeżeli zmierzysz
się z burzą, prze-grupujesz siły, podejmiesz kolejny wysiłek i znajdziesz nową, może
nawet bardziej satysfakcjonującą, pracę, będziesz miał świetną okazję podbudować swoją
samoocenę. Przy okazji spo-tkasz nowych ludzi i rozszerzysz horyzonty. Z tej
perspektywy patrząc, tracąc pracę tylko zyskujesz, nic nie tracisz. Często mówię swoim
kursantom, że kto wie, może „najszczę-śliwsi” w życiu są ci, którzy musieli się zmagać z

sytuacjami, któ-rych każdy z nas wolałby uniknąć - utratą pracy, śmiercią kogoś
bliskiego, rozwodem, bankructwem, chorobą. Jeśli uda Ci się wyjść zwycięsko z takiego
doświadczenia, będziesz silniejszy. Znam ludzi, którzy przeżyli stratę i z dumą twierdzą,
że dzięki temu nauczyli się żyć mimo przeciwności losu. Odkryli, że wa-runkiem
bezpieczeństwa nie jest posiadanie; jest nim radzenie sobie z rzeczywistością. Gdy na
wszystkie swoje „jeśli” będziesz mógł odpo-wiedzieć „dam sobie radę”, do wszystkiego
będziesz podchodził z gwarancją, że nic na tym nie stracisz i cały lęk minie. Kiedy już
wiesz, że po akceptacji modelu Zysk-Zysk nie bę-dzie już decyzji „właściwych” i
„niewłaściwych”, możesz podjąć kroki zmierzające do uzyskania lepszego rozeznania w
stojących przed Tobą alternatywach. Świadomość ta zwiększy szanse uzy-skania
upragnionych rezultatów i zapewni większy spokój du-cha. Proponuję, byś przed każdą
ważną decyzją oraz po jej pod-jęciu zrobił co następuje.

Zanim podejmiesz decyzję

1. Skoncentruj się natychmiast na modelu Zysk-Zysk. Powtarzaj na-stępującą afirmację:

„Niezależnie od tego, jaki będzie rezultat podjętej decyzji, niczego nie tracę. Świat to
jedna wielka okazja, a ja z radością korzystam z okazji dowiedzenia się czegoś
nowego i z rozwoju, jaką mi zapewnia każdy z dostępnych wyborów.” Nie myśl o
tym, co mógłbyś stracić. Myśl tylko o tym, co możesz zyskać. Wykorzystaj w tym
celu ćwiczenia z rozdziału o myśleniu pozytywnym.

2. Odrób lekcje. Jeszcze wielu rzeczy nie wiesz o rysujących się przed Tobą

alternatywach. Spróbuj rozmawiać z każdym, kto tylko zechce Cię wysłuchać. Nie bój
się poprosić o rozmowę spe-cjalistów reprezentujących dziedzinę, której dotyczy
decyzja. Niektórzy mogą Cię zbyć, ale większość z radością Ci pomoże.
Będzie im to wręcz pochlebiało, że zwróciłeś się do nich o radę. Szukaj także innych
źródeł informacji. Rozmawiaj z ludźmi na przyjęciach, u fryzjera czy kosmetyczki, w
kolejce do lekarza, gdzie-kolwiek. W najbardziej nieprawdopodobnych miejscach
można nawiązać cenne kontakty, o jakich nawet Ci się nie śniło. Możesz też
skorzystać z osobistych doświadczeń spotkanych osób. Najważniejsze, byś rozmawiał
z „właściwymi” ludźmi. Można ich zdefiniować tak: są to ludzie, którzy wspierają
Twoją naukę i rozwój. Nie są „właściwymi” rozmówcami ci, co nieustannie
deprecjonują rysujące się przed Tobą szanse. Podziękuj im grzecz-nie i poszukaj
kogoś innego.
Miałam kiedyś wspaniałego nauczyciela, który bardzo mi po-mógł. Nauczył mnie
następującego zwrotu: Pierwszy raz - po-winieneś się wstydzić ty. Drugi raz -
powinienem się wstydzić ja. W odniesieniu do omawianej sytuacji chodzi o to, że jeśli
pró-bujesz coś przedyskutować z kimś, a ten okazuje się niewrażliwy na Twoje
potrzeby - powinien się wstydzić. Ale jeśli pozwolisz, by dalej dobijał Cię swoimi
słowami - wstydź się Ty. Nie konty-nuuj dyskusji o swoich decyzjach z kimś, kto
podkopuje Twoją wiarę w siebie. Rozmawiaj z tymi, którzy Cię potrafią wesprzeć,
mówiąc na przykład: „To genialny pomysł...”, „Uważam że świet-nie sobie poradzisz
z...”. Rozumiesz o co chodzi? Po co się gnę-bić, kiedy tak łatwo możesz czuć się
wspaniale? Nie bój się rozmawiać o swoich planach tylko dlatego, że jeśli nie wypalą,
wyjdziesz na durnia. Schowaj pychę do kieszeni. Unikając rozmów z różnymi ludźmi,
tracisz cenne źródła infor-macji. Pamiętaj:

NAWET JEŚLI NIE DOTARŁEM DO CELU - NIE PRZEGRAŁEM;
JEŚLI PRÓBOWAŁEM DOTRZEĆ - WYGRAŁEM.
Jedna z moich kursantek bała się, że jeżeli będzie miała zbyt wiele falstartów, okrzykną
ją „krową, która dużo ryczy, a mało mleka daje”. Dla kogoś, kto jest poważnie
zaangażowany w po-stęp, nie ma czegoś takiego jak falstart. Najlepszym tego przy-
kładem jest moje pierwsze doświadczenie wydawnicze. Wiele lat temu postanowiłam
opublikować tomik wierszy. Świat wydawców był mi kompletnie nieznany, więc
zaczęłam rozma-wiać z kim się da o tym, co powinnam zrobić. Zapisałam się na kurs dla
osób chcących publikować; dzwoniłam do nieznanych osób pracujących w rozmaitych
wydawnictwach (i byłam zdu-miona, widząc jak bardzo chcą mi pomóc); wysłałam swój
tomik około dwudziestu wydawcom - wszyscy odmówili. I dalej roz-mawiałam o swojej
karierze pisarskiej. Jestem pewna, że nieje-den powiedział po cichu: „Kogo ona chce
nabrać? Nigdy jej się to nie uda”. Aż któregoś dnia przy obiedzie, ja i moja ówczesna
koleżanka z pracy, a obecnie wspaniała przyjaciółka, Ellen Carr, postanowiłyśmy napisać
poradnik dla kobiet szukających pracy. Bardzo nas martwiło, że tyle utalentowanych
kobiet nigdy nie próbuje nawet szukać pracy z obawy przed odmową i niepowo-dzeniem.
I znów zaczęłam rozmawiać ze wszystkimi znajomymi o naszym projekcie i znów ciągle
coś nam stawało na przeszko-dzie i wydawało się, że książka nigdy nie ujrzy światła
dzienne-go. Ale ja rozmawiałam dalej, rozmawiała też Ellen i poznałyśmy mnóstwo
interesujących ludzi, którzy okazali nam bezcenną po-moc przy realizacji naszego
projektu. Aż nadszedł radosny dzień, kiedy przysłano nam egzemplarze autorskie naszej
książki. Można powiedzieć, że w mojej karierze pisarskiej było wiele falstartów. Ale to
nieprawda! Z każdym krokiem byłam coraz bardziej gotowa zająć się tą dziedziną, nawet
jeśli efekt końcowy różnił się od moich pierwotnych zamierzeń. A już na pewno na-
uczyłam się radzić sobie z odmową! Opowiadanie o swoich po-mysłach natknie nas
zapewne na kilku niewiernych Tomaszów, ale rozmowa nie tylko dostarcza cennych
informacji, pomaga też utwierdzić nas w chęci realizacji naszych pomysłów! A chęci to
potęż-ne narzędzie, kiedy chcemy w życiu czegoś dokonać.
3. Ustal swoje priorytety. To zadanie wymaga pewnej autoreflek-sji. Poświęć trochę

czasu, by głęboko się zastanowić, co chcesz w życiu osiągnąć. Dla wielu z nas jest to
bardzo trudne, bo od ma-łego wdrażano nas do robienia tego, czego wymagają od nas
inni. Nie bardzo wiemy, co nam naprawdę sprawia satysfakcję. Zasta-nów się więc,
która droga jest obecnie najbardziej zbieżna z Two-imi celami nadrzędnymi.
Pamiętaj, że cele stale się w życiu zmieniają i trzeba je ciągle rewi-dować. Nie jest
powiedziane, że za pięć lat podjąłbyś tę samą decy-zję, którą podjąłeś dzisiaj. Jeśli
uświadomienie sobie celów nadrzęd-nych sprawia Ci trudność, nie przejmuj się. Być
może musisz podjąć jeszcze wiele decyzji i poeksperymentować z różnymi
sytuacjami, zanim ustalisz najlepszą hierarchię celów. Przynajmniej zacząłeś sam
zwracać na siebie uwagę. Pozwól sobie na niejasność, która towa-rzyszy
poszukiwaniom. Ona pozwoli Ci osiągnąć kiedyś jasność.

4. Zaufaj swoim impulsom. Nawet jeśli trudno Ci na drodze au-torefleksji dotrzeć do

swojej „głębi”, Twoje ciało może podsunąć Ci kilka dobrych wskazówek. Może się
zdarzyć, że choć odrobi-łeś lekcje, przeprowadziłeś setki rozmów i dokonałeś
logicznego wyboru, coś Ci podpowiada, że powinieneś wybrać wariant prze-ciwny
Nie bój się pójść za głosem impulsu. Zaufaj mu. Bardzo czę-sto nieświadomość
komunikuje nam lepiej niż ktokolwiek inny, jaka decyzja jest w danym momencie

najlepsza. Kiedy zaczniesz zwracać uwagę na swoje impulsy, zauważysz ze
zdziwieniem, że rady, jakich sobie udzielasz są dobre.
Sama byłam zdziwiona, kiedy „poszłam za głosem impulsu „ i zna-lazłam nowy
zawód. Po uzyskaniu doktoratu z psychologii za-częłam pracować w poradni zdrowia
psychicznego z intencją otworzenia kiedyś prywatnej praktyki. Po kilku miesiącach
nada- , rzyła się okazja pomocy koleżance, która była dyrektorem nie-zwykłego
ośrodka zdrowia, „Pływającego Szpitala”. (Pływający Szpital (The Floating Hospital,
New York’s Ship of Health) to niezwykły ośrodek zdrowia mieszczący się na statku.
Jego zadaniem jest świadczenie usług diagnostycznych, leczniczych, profilaktycznych
i szkoleniowych biednym mieszkańcom Nowe-go Jorku. W miesiącach letnich statek
płynie wzdłuż Manhattanu obsługując 800 osób dziennie. W miesiącach zimowych
cumuje w doku.) Mój instynkt podpowiedział mi, bym przyjęła tę pracę, mimo że nie
pasowała do moich planów. Coś mi podpowiadało, że powinnam „spróbować”.
Po kilku miesiącach koleżanka zrezygnowała i ja zajęłam jej miejsce. Nigdy nie
planowałam, że będę administratorem. Nie widziałam siebie w roli lidera i do głowy
mi nie przyszło, że miałabym objąć ster. Ale moja podświadomość skądś wiedziała, że
sobie poradzę i skłoniła mnie do przyjęcia tej pracy. „Co ja tutaj robię?” - pytałam
sama siebie, borykając się z lękiem i nie- pewnością towarzyszącymi nowym
obowiązkom. Ale im więcej się uczyłam i im bardziej dojrzewałam do swojej nowej
roli, tym bardziej zdawałam sobie sprawę, że uwielbiam pracę administra-cyjną i, co
tu dużo mówić, stałam się w tej dziedzinie bardzo sprawna. W dodatku zarządzanie
„Pływającym szpitalem” do-starczyło mi wielu bogatych, wspaniałych, szalonych,
przezabaw-nych, wzruszających i ekscytujących doświadczeń i wyzwań, o któ-rych
wcześniej mi się nie śniło. Ale wiedziała o tym moja podświadomość. Zwyciężyła nad
moją logiczną świadomością, która ostrzegała: „Nie zbaczaj z obranej drogi” i „Nie
poradzisz sobie z tą pracą”.
Zgodnie z koncepcją, że nie ma niewłaściwych decyzji, chcę jasno powiedzieć, że
gdybym zdecydowała się dalej pracować w ośrod-ku zdrowia psychicznego, to i ta
decyzja obfitowałaby w okazje do poznania życia w nowy, odkrywczy sposób. Nie ma
decyzji dobrych ani decyzji złych, są tylko decyzje różne.

5. Rozchmurz się. Większość ludzi bardzo serio traktuje siebie i swoje decyzje. Ale mam

dla Ciebie dobrą wiadomość. Nie ma rzeczy bardzo ważnych. Słowo honoru! Podjąłeś
jakąś decyzję i straciłeś przez to trochę pieniędzy? Nic nie szkodzi - nauczysz się
lepiej gospodarować pieniędzmi. Odszedł od Ciebie ukochany? Nic nie szkodzi -
znajdziesz sobie innego. Postanowiłeś się rozwieść? Nic nie szkodzi - nauczysz się
żyć samodzielnie. Postanowiłaś wyjść za mąż? Żaden problem - nauczysz się dzielić z
kimś życie. Zacznij o sobie myśleć tak: jesteś wiecznym studentem bardzo dużego
uniwersytetu, a program studiów obejmuje wszystkie Twoje kontakty z otoczeniem,
od narodzin aż po śmierć. Każde nowe doświadczenie to ważna lekcja. Jeśli
wybierzesz ścieżkę A, przerobisz jeden program. Jeśli wybierzesz ścieżkę B,
przerobisz drugi. Wszystko jedno, czy wybierzesz geologię czy geometrię - będziesz
miał co najwyżej innych wykładowców, inne lektury, inne zadania domowe, inne
egzaminy. To nie jest aż takie ważne. Wybierzesz ścieżkę A - poznasz smak
truskawek. Wybierzesz ścieżkę B - dowiesz się, jak smakują jagody. Jeśli nie lubisz
ani tru-skawek, ani jagód, poszukaj innej ścieżki. Chodzi o to, by z każde-go miejsca,

w którym się znajdujesz, uczynić forum oświaty i jak najwięcej się dowiedzieć o sobie
i otaczającym świecie. Więc roz-chmurz się! Cokolwiek się stanie w wyniku
podjętych przez Cie-bie decyzji, dasz sobie radę!

Po podjęciu decyzji

1. Odrzuć swoją wizję. Każdy z nas ma jakieś oczekiwania co do rezultatów podjętej

decyzji, Bardzo możliwe, że obraz sytuacji, jaki miałeś przed oczyma, pomógł Ci
podjąć decyzję. Ale z chwi-lą, gdy klamka zapadła, nie myśl o nim więcej. Nie masz
żadnej kontroli nad przyszłością, więc jeśli Twoja wizja się nie spełni, będziesz
nieszczęśliwy. Rozczarowanie, jakie będziesz odczuwał, nie pozwoli Ci dostrzec, że
wszystko ma swoje dobre strony. Zawsze staraj się je odszukać. Jeśli będziesz
podchodził do wy-roków swoich decyzji z jednym tylko oczekiwaniem, trudniej Ci
będzie zauważyć zalety pozostałych wariantów. Tymczasem nie-oczekiwane szanse
pojawiające się w wyniku podjętych decyzji mogą być o wiele cenniejsze od twoich
pierwotnych wizji. Kiedy koncentrujesz się jedynie na tym „jak być powinno”, tracisz
oka-zję do cieszenia się tym co jest lub do cudownych przeżyć, zupeł-nie innych od
tych, które sobie wyobraziłeś.

2. Przyjmij całkowitą odpowiedzialność za swoje decyzje. Z tym jest dopiero kłopot!

Wszyscy mamy skłonność do rozglądania się wokół siebie w poszukiwaniu winnego,
kiedy coś nie idzie po naszej myśli. Jakżeż ja nienawidziłam swojego maklera giełdo-
wego, kiedy polecone przez niego akcje poszły w dół zamiast w górę. Trzeba było
wielkiego hartu ducha, żeby powiedzieć: „To ja podjęłam decyzję o kupnie. Nikt mnie
do tego nie zmuszał”. Rozpaczałam i rozpaczałam, dopóki nie zaczęłam rozpatrywać
swojej niefortunnej decyzji w kategoriach „szansy”. I czego się wtedy dowiedziałam?
Bardzo wielu rzeczy! Dowiedziałam się, że zamiast polegać całkowicie na opinii
mojego maklera, powin-nam sama zacząć studiować notowania giełdowe. Że nawet
jeśli stracę na giełdzie, życie toczy się dalej. Że jeżeli kiedyś stracę jesz-cze na
giełdzie, nic takiego się nie stanie, bo akcje po jakimś cza-sie prawdopodobnie zaczną
zwyżkować (moje zaczęły po ośmiu miesiącach). Z tej perspektywy patrząc, to nie
była taka zła decy-zja. Kiedy nauczysz się w każdej decyzji dostrzegać szansę, o wiele
łatwiej Ci będzie przyjąć za nią ODPOWIEDZIALNOŚĆ. Kiedy przyjmujesz
odpowiedzialność za swoje decyzje mniej się złościsz na otaczający świat i, co
ważniejsze, o wiele mniej się złościsz na siebie!
1. Zamiast bronić, skoryguj. Zaangażuj się w realizację każdej pod-jętej przez siebie

decyzji i przyłóż się do niej - to bardzo ważne. Ale jeśli nie wypali - zmień ją!
Wielu z nas tak bardzo chce podjąć „właściwą” decyzję, że nawet gdy
stwierdzamy, że obrana przez nas droga nam nie odpowiada, kurczowo się jej
trzymamy. We-dług mnie to szczyt głupoty. Uświadomienie sobie, że coś nam się
nie podoba, to bardzo cenna lekcja. Wystarczy wtedy obrać inną drogę. Owszem,
są tacy, którzy skaczą z kwiatka na kwiatek, uspra-wiedliwiając swój brak
zaangażowania potrzebą „zmiany”. Ale ja nie o tym mówię i sam najlepiej wiesz,
na czym polega różnica. Jeśli w coś się zaangażowałeś całym sercem, po czym
doszedłeś do wniosku, że to nie dla Ciebie - weź się za coś innego. Decyzja o
zmianie drogi często spotyka się z krytyką otocze-nia. „Jak to chcesz zmienić
zawód? Pięć lat poświęciłeś na rozwi-janie praktyki dentystycznej! Tyle czasu i
pieniędzy w to wpako-wałeś i wszystko na marne!” Wyjaśnij, że nic nie było na

marne. Kiedyś było to dla Ciebie dobre, teraz nie. Wiele się nauczyłeś i zdo-byłeś
wiele doświadczeń. Ale po prostu już Ci to nie odpowiada i - pora na zmianę.
Wiem, że wielu ludzi tkwi w sytuacji, która nie daje im satysfakcji i już im nie
pasuje, tylko dlatego, że dużo w nią zainwestowali i szkoda byłoby się wycofać.
Jakie to nielo-giczne! Po co dalej inwestować, skoro już nie przynosi zysków?
Pamiętaj - stawką jest jakość życia!

W swojej książce zatytułowanej „Actualisations” [Aktualizacje], Stewam Emery
przedstawia znakomity model zmiany drogi ży-ciowej. Dowiedział się o nim w kabinie
pilotów samolotu lecące-go do Honolulu. Jego uwagę zwróciła zagadkowa konsola. Jak
mu wyjaśnił pilot, służyła ona do tego, by pięć minut przed pla-nowanym przylotem
naprowadzić samolot na odległość nie więk-szą niż 900 metrów od pasa startowego na
Hawajach. Ilekroć samolot zbaczał z kursu, system korygował kierunek lotu. Jak wyjaśnił
pilot, „mimo że przez 90% czasu samolot zbacza z kursu”, przyleci na Hawaje na czas.
Emery rozwija tę myśl: „Droga do celu początkowo jest błędna, błąd korygujemy,
pojawia się na-stępny błąd, korygujemy go, pojawia się kolejny błąd i ten błąd
korygujemy. A zatem jesteśmy na właściwym kursie tylko wte-dy, gdy przez moment
przekraczamy go zygzakiem”. Analogicz-na zasada obowiązuje w życiu. Cała filozofia
polega nie na tym, by nie martwić się, że podjęliśmy złą decyzję, ale na tym, by wie-
dzieć, kiedy ją naprawić! A oto jak ja ten model widzę:
O tym, że czas na korektę kursu, informuje wiele sygnałów we-wnętrznych, z których
dwa najbardziej oczywiste to poczucie za-gubienia i brak zadowolenia. Jak na ironię,
zamiast te stany oce-niać pozytywnie, oceniamy je negatywnie. Wiem, że trudno się z
tym pogodzić, ale przykrość życiowa, to coś korzystnego, bo in-formuje, że zboczyłeś z
kursu i musisz odnaleźć właściwą dla sie-bie drogę. Kiedy czujesz się zagubiony i
niezadowolony, to zna-czy, że zgubiłeś drogę i, jak mi kiedyś powiedziała pewna
znajoma, „Jeśli nie zmienisz kierunku, trafisz tam dokąd zmierzasz”. Nietrudno docenić
korzyści płynące z bólu fizycznego, nawet jeśli nie jest on przyjemny. Ból sygnalizuje, że
coś złego się dzieje z Twoim organizmem. Ból po prawej stronie brzucha może Ci
uratować życie, jeśli się okaże, że masz atak wyrostka. Jeśli go zbagatelizujesz, możesz
umrzeć. Takim samym „dobrodziej-stwem” jest ból psychiczny, bo Ci mówi, że coś
złego się dzieje w Twoim życiu. Ból psychiczny sygnalizuje, że coś trzeba skorygo-wać -
sposób podejścia do świata, sposób postępowania, albo jedno i drugie. Ból informuje po
prostu: „Hej, coś jest nie tak!” Jak wrócić na właściwy kurs? Wszczynając poszukiwania.
Czy-tając poradniki, chodząc na treningi, rozmawiając z przyjaciół-mi, korzystając z
pomocy grup wsparcia, psychologa, czy innej formy pomocy, która najbardziej Ci
odpowiada. Pomoc na pew-no się znajdzie, pod warunkiem, że będziesz jej otwarcie
poszu-kiwał. „Kiedy uczeń będzie gotów, znajdzie się i nauczyciel” - pamiętasz? Nigdy
nie będziesz gotów, jeśli ciągle będziesz zajęty obroną wybranego kursu. Będziesz ciągle
z niego zbaczał i nigdy nie dotrzesz do mety. Natomiast jeżeli będziesz otwarty na sy-
gnały mówiące, że „czas na korektę”, zawsze dotrzesz do celu, lub przynajmniej
wylądujesz w jego pobliżu.
Warto mieć pod ręką krótkie podsumowanie kroków, jakie należy podjąć podejmując
decyzję. Zastosuj się do nich, a o wiele mniej się będziesz denerwował dokonując
kolejnych wyborów życiowych.

PROCES PODEJMOWANIA DECYZJI, W KTÓRYCH NIE

MA STRAT

Zanim podejmiesz decyzję

1. Skoncentruj się na modelu Zysk-Zysk.
2. Odrób lekcje.
3. Ustal swoje priorytety.
4. Zaufaj swoim impulsom.
5. Rozchmurz się.
Po podjęciu decyzji
1. Odrzuć swoją wizję.
2. Przyjmij całkowitą odpowiedzialność.
3. Zamiast bronić, skoryguj.
Jeśli nie w pełni Cię to przekonuje, pozwól, że podsumuję kro-ki, których na ogół
przestrzegamy stosując model Strata-Strata:

PROCES PODEJMOWANIA DECYZJI, W KTÓRYCH NIE

MA ZYSKÓW
Zanim podejmiesz decyzję

1. Skoncentruj się na modelu Strata-Strata.
2. Słuchaj wewnętrznej Trajkotki, która Cię doprowadza do obłędu.
3. Staraj się za wszelką cenę przewidzieć przyszłość i umieraj ze strachu.
4. Nie ufaj swoim impulsom - słuchaj za to, co mówią wszyscy dokoła.
5. Podejmij decyzję z ciężkim sercem.

Po podjęciu decyzji
1. Wzbudzaj w sobie lęk próbując kontrolować rezultat.
2. Jeśli wyszło inaczej, niż to sobie wyobrażałeś, zrzuć winę na kogoś innego.
3. Jeśli sprawy ułożą się po Twojej myśli, zastanawiaj się ciągle, czy nie byłoby lepiej,

gdybyś postąpił inaczej.

4. Jeśli podjąłeś „złą” decyzję, niczego nie naprawiaj - zbyt wiele zainwestowałeś.
Czy to drugie podsumowanie brzmi dziwnie (i komicznie) znajomo? No cóż, umiejętność
robienia sobie wody z mózgu opa-nowaliśmy do perfekcji!
Teraz, kiedy zademonstrowałam Ci już, jak się mają dwa mode-le - Strata-Strata i Zysk-
Zysk - do procesu podejmowania decyzji, mam nadzieję, że rozumiesz dlaczego nie
możesz się pomylić. Każda decyzja to szansa dowiedzenia się czegoś nowego. Taką
samą szansą jest każda „pomyłka”, więc nie sposób popełnić błę-du. Pewien wielki
uczony dopiero po dwustu „nieudanych” pró-bach znalazł odpowiedź na nurtujące go
pytanie. Ktoś go zapytał:
„Czy nie przeszkadza panu, że tyle razy odniósł pan porażkę?” Odpowiedział: „Ani razu
nie miałem nieudanej próby! Dwieście razy dowiedziałem się, jak nie należy tego robić!”
Jeśli nie popełniłeś ostatnio żadnych błędów, to widocznie coś robisz nie tak jak trzeba.
Nigdy nie dolecisz na Hawaje! Nie wy-ruszyłeś nawet z lotniska! Nie oderwałeś nawet

kół od ziemi! Nie podejmujesz żadnego ryzyka - i nie korzystasz ze „skarbów”, jakie Ci
proponuje życie. Co za strata!
Był taki czas, kiedy bałam się dosłownie wszystkiego - że nic mi nie wypali i nie
zrealizuję żadnych swoich marzeń. Więc sie-działam w domu - ofiara swoich lęków.
Chciałabym móc Ci po-wiedzieć, że z tego stanu wyrwał mnie jakiś sędziwy mistrz
Zenu, ale to nieprawda. Stało się to za sprawą reklamy Eastern Airli-nes, wykorzystującej
slogan „Wypuść się w świat”. Kiedy ją zo-baczyłam, zrozumiałam nagle, że przestałam
uczestniczyć w świe-cie. „Olśniona” tą refleksją, zaczęłam się znów wypuszczać.
Zrozumiałam, że zamiast bać się zrobienia pomyłki, muszę za-cząć się bać nie robienia
pomyłek. Jeśli nie popełniam błędów, mogę być pewna, że nie pomnażam swojej wiedzy
i się nie rozwijam. Skoro błędy są w życiu nieuniknione, dlaczego nam się wmawia, że
musimy być za wszelką cenę doskonali? Ten „błąd” w myśleniu jest źródłem licznych
obaw przed ryzykiem i wypuszczaniem się na nowe tereny. Rozpatrzmy to na
przykładzie baseballu. Nie-zwykle rzadko się zdarza, by gracz na dziesięć uderzeń miał
czte-ry trafienia. Taki wynik osiągają tylko mistrzowie! Nie we wszystkim, za co się w
życiu weźmiesz, osiągniesz suk-ces. Mogę Ci to zagwarantować. Co więcej, im więcej w
życiu będziesz robił, tym większa szansa, że noga Ci się powinie. Ale im częściej
będziesz ryzykował, tym Twoje życie będzie bogat-sze. Wygrywasz czy przegrywasz -
zawsze zwyciężasz! Zastosuj model Zbaczania z trasy/ Korygowania kierunku lotu, a
będziesz mógł latać swobodnie.
Wiesz już, jak zredukować do minimum lęk związany z podejmo-waniem decyzji i
błądzeniem, ale - jak zapewne zauważyłeś - łatwo powiedzieć, trudniej zrobić.
Przypominam Ci raz jeszcze, że zmiana zachowania to długi proces, rozciągnięty w
czasie. Po prostu zacznij! Pracuj wytrwale. Wzmacniaj nieustannie przedstawiony tu
nowy spo-sób myślenia za pomocą podanych ćwiczeń, które pomogą Ci poko-nać lęki
związane z podejmowaniem decyzji i popełnianiem błędów. Czy popełniłeś ostatnio
jakieś błędy? Mam nadzieję, że tak!

Ćwiczenia

1. Rozważ kilka czekających Cię obecnie decyzji w świetle mode-lu Zysk-Zysk. Zanotuj

wszystkie korzyści płynące z obrania każdej ze ścieżek - nawet jeśli niezupełnie tak
sobie wyobrażałeś wynik.

2. Przyswój sobie teorię TO NIE JEST AŻ TAKIE WAŻNE. Za-cznij od małoistotnych

decyzji, przed jakimi stajesz na co dzień. Zastanawiasz się, w którym garniturze pójść
do pracy? Wszystko jedno - przecież to nie jest aż takie ważne. W której restauracji
zjeść kolację? Co za różnica - to nie jest aż takie ważne. Jaki dzisiaj wybrać film?
Obojętne jaki - to nie jest aż takie ważne. Każdy wybór pro-wadzi po prostu do innych
doświadczeń. Powoli zaczniesz stoso-wać tę teorię do coraz ważniejszych decyzji.
Porozwieszaj w domu i pracy plansze z napisem:

TO NIE JEST AŻ TAKIE WAŻNE

by ustrzec się przed nadmierną drobiazgowością.
3. Powieś też plansze o innej treści.

NO TO CO?! DAM SOBIE RADĘ!

Coś się nie ułożyło tak jak chciałeś? No to co! A co za problem? Jeśli będziesz sobie o
tym stale przypominał, łatwiej Ci się będzie rozchmurzyć i nauczysz się radzić sobie ze
wszystkimi konsekwen-cjami swoich decyzji - jakie by one nie były.
4. Bądź wrażliwy na sygnały mówiące, że zboczyłeś z kursu i zaplanuj sobie, jak to

skorygować.

Rozdział 8.
„Całe życie” - czyli ile?

„Liczy się mój osobisty wkład”

„Bez Jima jestem kompletnie załamana. On był całym moim życiem!” Tak powiedziała
Louise, jedna z moich kursantek, któ-rą mąż porzucił po pięciu latach małżeństwa. Wcale
nie żartowa-ła mówiąc, że Jim był całym jej życiem, bo tak to sobie właśnie ułożyła. Nic
innego i nikt inny się nie liczył. Kiedy odszedł od niej mąż, była kompletnie zdruzgotana
i od-czuwała straszliwą pustkę. I prawdopodobnie właśnie dlate-go, między innymi,
rozpadło się jej małżeństwo. Kiedy zwią-zek dwojga ludzi opiera się na relacji
zależności, pojawia się - jak może wiesz z własnego doświadczenia - szereg przykrych
efektów ubocznych, takich jak złość, zazdrość, uraza, kurczowe trzymanie się partnera,
zrzędzenie. Są to czynniki autodestruk-cyjne, a u ich podłoża leży głęboki strach przed
utratą tego, wokół czego zbudowaliśmy całą naszą tożsamość. Bob, szef służb
informacyjnych, postanowił utożsamić się z pracą. Dla niego najważniejsza była kariera;
nic innego się nie li-czyło. Z tą swoistą zależnością emocjonalną wiązały się, jak w
przypadku Louise, rozmaite ujemne efekty uboczne. Zamiast być w pracy ekspansywny i
ustępliwy, Bob reagował obronnie; wszystkie zasługi przypisywał sobie, nie
dostrzegając, że inni też mieli swój osobisty wkład; tak bardzo mu zależało na aprobacie
zwierzchników, że unikał zupełnie ryzyka, co bardzo negatyw-nie odbijało się na jego
kreatywności.
Nietrudno się domyślić, że kiedy w wyniku kolejnych redukcji stracił pracę, był
całkowicie załamany, czuł się kompletnie bez-radny, chciał popełnić samobójstwo,
odczuwał nieznośną pust-kę. Jakby mu ktoś przeciął linię życia.
Mężczyźni (a ostatnio coraz częściej i kobiety), którzy przez całe dorosłe życie byli
emocjonalnie związani z pracą, często załamują się po przejściu na emeryturę. Jakby
życie dla nich już się skończy-ło - wielu zresztą umiera wkrótce po przejściu w stan
spoczynku. Nie potrafią czerpać radości z etapu życia, który mógłby być dla nich
najprzyjemniejszy i najbardziej twórczy ze wszystkich! Jeanne, gospodyni domowa, całe
życie wypełniła dziećmi. Uwa-żała, że jest „dobrą” matką i takie sprawiała wrażenie.
Zawsze była w domu, kiedy dzieci wracały ze szkoły, zaspokajała wszyst-kie ich
potrzeby i była dumna z tego, że zawsze stawia je na pierw-szym miejscu.
Gdyby Jeanne uczciwiej się sobie przyjrzała, zobaczyłaby, że wy-korzystuje swoje
dzieci, czyniąc z nich cel życia. Ci, co ją znali, dostrzegali nieuchronne minusy takiej
postawy - potrzebę domi-nacji, nadmierną opiekuńczość, przekonanie o własnej
wyższości moralnej oraz skłonność do wzbudzania w dzieciach ogromnych pokładów

winy. Nigdy nie pozwalała im zapomnieć, że tak bar-dzo się dla nich poświęciła. Kiedy
dzieci w końcu dorosły i poszły w świat, Jeanne została z wrażeniem opustoszałego
domu - mimo, że nadal mieszkała tam z mężem. Wrażenie to było odbiciem ogromnej
pustki wewnętrznej. Nie ma nic złego w tym, że matka zostaje w domu z dziećmi zamiast
pójść do pracy Sytuacja taka staje się dopiero wtedy niebezpieczna, gdy dzieci są
rodzicom nie-zbędne do emocjonalnego przetrwania. Jest ona szkodliwa zarów-no dla
rodziców, jak i dla dzieci. Podtrzymywanie rodziców to zbyt duży ciężar dla wątłych,
dziecięcych barków!
Wszyscy troje, Louise, Bob i Jeanne, cierpieli na stan choro-bliwego niezaspokojenia,
który wyszedł na jaw, kiedy zabra-kło w ich życiu tego, z czym byli emocjonalnie
związani. Dam głowę, że większość z Was przeżyła kiedyś coś podobnego. zgodzicie się
zatem, że jest to jedno z najboleśniejszych uczuć, jakie tylko można sobie wyobrazić. I,
co gorsza, kiedy już popa-dliście w tę otchłań rozpaczy, bardzo trudno Wam było z niej
się wydźwignąć.
Pojawia się zatem pytanie: czy jest jakiś sposób na to, by roz-luźnić nieco uścisk
potwornego poczucia niezaspokojenia, po to, by się nie rozlecieć na kawałki, kiedy
spotka nas w życiu dotkli-wa strata? Gdyby to było możliwe, znacznie mniej byśmy się
bali utracić to co dla nas w życiu ważne. Odpowiedź na to pytanie brzmi niewątpliwie
TAK! Możesz odetchnąć z ulgą. Proces tej przemiany można dokładnie zaplanować.
A zatem cierpieniu można ulżyć. Jest na to sposób. Powinie-neś skakać z radości.
Pamiętaj jednak, że jak zawsze, kiedy w grę wchodzi zmiana, przełamanie silnie
utrwalonych, emocjo-nalnie uwarunkowanych nawyków wymaga przytomności umysłu,
cierpliwości i wytrwałości. Ale nie przejmuj się. Choć nie brzmi to zbyt zachęcająco,
będzie to całkiem przyjemne, pod warunkiem, że będziesz szedł pomału i zatrzymywał
się po drodze, by nacieszyć się widokiem.
Zachęcam Cię do wypróbowania innego sposobu na życie; spo-sobu, który pomoże Ci
pozbyć się desperacji, pustki i lęku, z któ-rymi wiążą się obecnie niektóre jego aspekty.
Wiem z własnego doświadczenia, że ucisk można rozluźnić. W tym rozdziale przed-
stawię kroki, jakie należy podjąć, by zaszła zmiana. Obiecuję Ci, że dzięki nim dowiesz
się paru ciekawych rzeczy o sobie. Ale tylko wtedy odegrają one rolę potężnych
narzędzi, które diame-tralnie zmienią jakość Twego życia, jeżeli się do nich przyłożysz i
zaczniesz działać.
Aby Ci to ułatwić, wyjaśnię najpierw co, moim zdaniem, powoduje, że czujesz taką
pustkę, kiedy Twoje życie się za-chwieje. Na przykładzie BLISKIEGO ZWIĄZKU Z
DRUGIM CZŁOWIEKIEM wytłumaczę Ci, jak wygląda Całe Twoje Ży-cie, kiedy
koncentrujesz się emocjonalnie na jednym tylko ob-szarze:

CAŁE ŻYCIE Z UKOCHANYM MĘŻCZYZNĄ

ZWIĄZEK Z UKOCHANYM MĘŻCZYZNĄ

Kiedy ZWIĄZEK Z UKOCHANYM MĘŻCZYZNĄ się rozpada, jak to było w
przypadku Louise, życie nagle przybiera taką postać:

CAŁE ŻYCIE BEZ UKOCHANEGO MĘŻCZYZNY

Nic dziwnego, że odczuwasz taką pustkę! Nic dziwnego, że chciałabyś tę pustkę
natychmiast wypełnić nowym związkiem! Nic innego Ci nie pozostało!
Ale tak nie musi być. Co się dzieje, kiedy CAŁE TWOJE ŻYCIE wygląda tak?

CAŁE ŻYCIE Z UKOCHANYM MĘŻCZYZNĄ

Osobisty wkład Hobby Czas wolny
Rodzina Czas dla siebie Rozwój osobisty
Praca zawodowa Ukochany Przyjaciele
mężczyzna
Tak wygląda Całe Życie innej mojej kursantki, Nancy. Życie
Nancy, mające kształt matrycy, a nie pustej skrzynki, różni się
niepomiernie od życia takich biedaków, jak Louise, Bob czy
Jeanne. Matryca Nancy nie tylko wypełniona jest życiem i ży-
ciodajnymi składnikami, ale sprawia wrażenie rozleglejszej
przestrzennie. Załóżmy, że i Nancy przeżyje rozstanie z uko-
chanym. Jak wtedy będzie wyglądało jej Całe Życie? Zupełnie
inaczej niż u Louise! Zauważ, że po stracie ukochanego, w
życiu Nancy powstała wyrwa. Ale bynajmniej życie się dla niej
CAŁE ŻYCIE BEZ UKOCHANEGO MĘŻCZYZNY
Osobisty wkład Hobby Rozrywki
Rodzina Czas dla siebie Rozwój osobisty
Praca zawodowa Przyjaciele.-
nie skończyło! Owszem, rozstanie z ukochanym mężczyzną było bolesne; owszem,
czasem czuje się samotna; i owszem, chciałaby kiedyś ułożyć sobie z kimś życie. Ale i
bez ukochanego, życie pięk-nie jej się układa. Każdy dzień wypełniony jest mnóstwem
prze-żyć, dających radość i zadowolenie; i poczucie niezaspokojenia mija. Nancy ma
dostęp do tylu zasobów, że życie jawi jej się jako olbrzy-mi, niewyczerpany róg
obfitości.
Kiedy o tym wszystkim opowiadałam podczas moich warsztatów, jedna z kursantek
odezwała się mówiąc, że i ona ma życie wypełnio-ne rodziną, dziećmi, pracą,
przyjaciółmi, ale co z tego, kiedy to wszyst-ko się nie liczy, liczy się tylko mąż.
Wyjaśniłam, że właśnie tu potrzeb-na jest przytomność umysłu, wytrwałość i cierpliwość
- po to, by w każdy z pozostałych obszarów życia bardziej się zaangażować.
Zaangażować, to znaczy świadomie dać z siebie wszystko, na 100%, każdej przegródce
matrycy Kiedy jesteś w pracy, pracuj pełną parą, nie szczędząc sił. Kiedy jesteś z
rodziną, świadomie z nią bądź, poświęć jej 100% swojej uwagi. Kiedy spotykasz się z
przyjaciół-mi, bądź obecny na 100%... i tak dalej.
Zaczęłam rozwijać wątek zaangażowania, na co Sardy, inna kur-santka odparła, że
zaczepiła się w swojej pracy tymczasowo, dopó-ki nie znajdzie czegoś lepszego. Obecna
praca nudzi ją jak flaki z olejem i nie może się doczekać momentu, kiedy można już
wyjść do domu. Więc jak, u licha, ma się w nią zaangażować na 100%? Wyjaśniłam, że
nie musi się angażować na zawsze, ale dopóki tam jest, powinna jej poświęcić 100%
uwagi. Dzięki temu poprawi sobie jakość życia o 100%.

Aby przybliżyć trochę bardziej pojęcie zaangażowania, podsu-nęłam jej pewne
narzędzie. Nazywa się „jak gdyby”, a polega na „zachowywaniu się, jak gdyby jej
osobisty wkład naprawdę się liczył. Co to znaczy? Co by robiła, gdyby jej osobisty
wkład liczył się naprawdę? Grupa podsunęła kilka pomysłów: wytyczałaby co-dziennie
jakiś cel i dopilnowałaby jego realizacji, kontaktowała-by się ze współpracownikami w
taki sposób, by wszystkim było przyjemniej, zadbałaby o wygląd swojego otoczenia. „I
starała-bym się nie spóźniać” - dodała Sardy i, upewniwszy się, że mówiąc o
zaangażowaniu nie mam na myśli, że pozostanie w tej pracy do końca życia, obiecała
spróbować.
Tydzień później Sardy przyszła na zajęcia ogromnie poruszona zaobserwowanymi
zmianami. Wszyscy zwróciliśmy uwagę na wzrost poziomu jej energii. Zrelacjonowała
nam, co zrobiła. Za-niosła do biura kwiatek doniczkowy i obrazek na ścianę, co od razu
ożywiło jej stanowisko pracy. Mówiła swoim współpracownikom miłe rzeczy i starała się
im pomagać, a codziennie przed wyjściem z biura wymyślała zadnia ńa dźień następny.
Każdego dnia kon-centrowała się na ich realizacji i spostrzegła ze zdumieniem, że dwu-
krotnie zwiększyła się jej wydajność: Wpadła w nałóg „odfajko-wywania” wykonanych
zadań, tak wielką jej to sprawiało przyjemność. A jeśli (co bardzo rzadko się zdarzało)
nie udało jej się czegoś dokończyć, odkładała to po prostu na dzień następny. Sardy nie
mogła wyjść ze zdumienia. Jedna z koleżanek z pracy wręcz zapytała, co bierze i
powiedziała: „Bierz dalej, cokolwiek by to nie było!” Ale najbardziej zaskakujące było
to, że Sardy polubiła swoją pracę. Kiedy jest się zaangażowanym na 100%, nie ma
miejsca na nudę. Kiedy Sardy przezwyciężyła w sobie postawę, „ale jestem biedna!” i
postanowiła dać z siebie 100% uwagi, pojawiło się uczucie zadowo-lenia i ożywienia. Z
jej „zachowywania się jak gdyby” wynikają i inne korzyści: lepsza samoocena,
gwarancja dobrych referencji, kiedy wreszcie zdecyduje się zmienić pracę, oraz
świadomość, że napraw-dę dużo od niej zależy To powoduje, że czuje się silniejsza w
świecie, w którym tak wielu ludzi czuje się bezradnie. Żeby zmniejszyć trochę ciężar
gatunkowy pojęcia zaangażowa-nia pamiętaj, że wbrew temu co Ci wpojono, angażując
się w coś, nie podpisujesz cyrografu na całe życie.
Zarządzanie „Pływającym Szpitalem” sprawiało mi mnóstwo radości i satysfakcji, ale po
ośmiu latach poczułam, że chcę się zmierzyć z czymś nowym. A ponieważ byłam
całkowicie zaanga-żowana w swoją pracę w Szpitalu, chciałam zrobić co tylko było w
mojej mocy, by funkcjonował on tak samo dobrze po moim odej-ściu, jak funkcjonował
pod moim kierownictwem. Zaczęłam więc przyuczać swojego zastępcę i delegować
coraz więcej obowiązków. Zapoznawałam stopniowo zarząd z osobą, która wydawała
się być dobrym kandydatem do objęcia mojej funkcji. Oswoiłam wszyst-kich z myślą, że
odejdę. Więc widzicie, że nawet kiedy zamierza-łam odejść z pracy, poświęcałam jej
100% uwagi. Ale jednocześnie bardzo mi zależało na tym, by po odejściu z tej pracy
dobrze sobie radzić w życiu. W wolnych chwilach po-głębiałam swoją wiedzę, pisałam i
rozbudowywałam prywatną praktykę psychoterapeutyczną. W ciągu dwóch lat udało mi
się zabezpieczyć przyszłość Pływającego Szpitala i położyć podwa-liny pod moją nową
karierę zawodową. I mogłam już odejść. Ta sama zasada obowiązuje w związkach
miłosnych. Nikt tak naprawdę nie wie, jak długo dany związek potrwa. Ale zanim
zdecydujesz się go zakończyć, koniecznie okaż partnerce (part-nerowi) i sobie należny
szacunek i godność, angażując się na 100%. Jeśli któregoś dnia dojdziesz do wniosku, że
czas się rozstać, przynajmniej będziesz wiedział, że dałeś z siebie wszystko. A jeśli z

jakiegoś powodu Twoja partnerka (Twój partner) postanowi z Tobą zerwać, będziesz
wiedział, że zrobiłeś co mogłeś. Nie ma czego żałować. Jeśli żyjesz wedle zasady
„rozbudowanej matry-cy”, nie odczujesz straty tak dotkliwie, bo pozostało Ci jeszcze
wiele innych dziedzin życia, z których możesz czerpać. Wyjaśnienia wymaga jedna z
klatek matrycy, a mianowicie OSOBISTY WKŁAD. Jest to ta dziedzina, która pozwala
Ci mieć własny, niepowtarzalny udział w kształtowaniu świata. Obszer-niej będzie o tym
mowa w jednym z dalszych rozdziałów. Na razie chcę Ci tylko powiedzieć, że to właśnie
praca dla innych w dużej mierze decyduje o twojej samoocenie i poziomie zadowo-lenia
z życia. Kiedy masz jakiś wpływ na kształt świata, nie czu-jesz się bezradny, bo wiesz, że
jesteś znaczącą siłą. Nie myśl, broń Boże, że musisz się zasłużyć dla świata na miarę
Gandhiego, Mamina Luthera Kinga czy Alberta Einsteina. Wnieść swój osobisty wkład,
tak jak ja to rozumiem, to przystanąć na chwi-lę, rozejrzeć się dokoła, zobaczyć co jest
do zrobienia i to zrobić - dla rodziny, przyjaciół, społeczności lokalnej, kraju, świata. Nie
ma na świecie nikogo, kto nie mógłby zrobić czegoś dobrego dla glo-bu ziemskiego.
Zmieniając tylko swój stosunek do świata, już zmieniasz świat.
Teraz, kiedy rozumiesz już ideę matrycy i wiesz, dlaczego jest ona taka ważna dla
redukcji lęków związanych z intymnymi związka-mi, pracą zawodową, dziećmi i innymi
rzeczami, możesz zacząć korzystać z tego narzędzia w swoim życiu codziennym. Zrób to
tak:
1. Uświadom sobie, że być może tkwisz w błędnym kole. Jeśli przeanalizujesz dokładnie

swoją przeszłość, dostrzeżesz zapew-ne, że ilekroć pojawiały się negatywne emocje
związane ze stra-tą, zawsze starałeś się złagodzić dyskomfort w ten sam sposób:
próbowałeś odtworzyć to co straciłeś.
W jaki sposób większość z nas reaguje na rozpacz spowodo-waną rozstaniem z
ukochaną? Szukamy zastępstwa. A kiedy kolejna miłość życia odchodzi, znów
wpadamy w rozpacz (na-wet jeśli znaliśmy się zaledwie trzy tygodnie!). I co wtedy
robi-my? Zgadłeś. Wyruszamy na poszukiwanie następnej „jedynej”, bez której nie
moglibyśmy żyć!
Jeśli i Ty postępujesz tak samo albo podobnie, nie przejmuj się. Uświadom sobie
tylko, że ramy, w których dotychczas funkcjo-nowałeś, nie pozwalały Ci reagować w
zdrowszy sposób. Ale wystarczy, zrozumieć, że można postępować inaczej, a będziesz
mógł przejść do etapu następnego.

2. Narysuj swoją Matrycę Życia. Przygotuj najpierw kwadrat podzielony na dziewięć

kratek, taki jak ten.

MATRYCA TWEGO ŻYCIA

Zastanów się, co chciałbyś w swojej matrycy uwzględnić i za-cznij te elementy
wpisywać do kolejnych kratek. Jestem zwolen-niczką stwarzania odpowiedniego nastroju
przed przystąpieniem do jakiejkolwiek introspekcji. Radzę Ci kupić kasety z muzyką
medytacyjną i włączyć ją, kiedy będziesz wypełniał kratki. Po-staraj się, by nikt Ci nie
przeszkadzał i wyłącz telefon.
3. Kiedy wypełnisz już całą matrycę, wybierz jedną kratkę, nad którą będziesz pracował.

Zamknij oczy i wyobraź sobie, jak chciał-byś, żeby ten obszar Twojego życia
wyglądał. Co byś wtedy ro-bił? Jak układałyby się Twoje stosunki z ludźmi? Jakbyś

się czuł?

Pamiętaj, że do wykonania tego zadania potrzebne są dwa skład-
niki:100% zaangażowania i przekonanie, że Twój osobisty wkład
się liczy. Nazwijmy je MAGICZNYM DUETEM, bo ich wpływ
na twoje życie będzie naprawdę magiczny
4. Kiedy Twoja wizja już się wyklaruje, weź pustą kartkę pa-pieru i zacznij spisywać

swoje wyobrażenia, zwracając uwagę na szczegóły To Ci pomoże w realizacji punktu
5.

5. Zrób listę wszystkich rzeczy, które musiałbyś zrobić, by zre-alizować swoją wizję.

Poświęć wystarczająco dużo czasu, by wszystko dokładnie przemyśleć. Pamiętaj, że:

TYLKO DZIAŁAJĄC OSIĄGNIESZ SUKCES.

Jeśli chcesz, by Twoje życie dorównało Twoim wyobrażeniom, musisz coś robić. Musisz
działać.
Zobaczmy jak to wygląda w praktyce. Załóżmy, że wybrałeś na początek przegródkę
zatytułowaną ROZWÓJ OSOBISTY Widzisz oczyma wyobraźni, jak uczestniczysz w
kursach i tre-ningach, czytasz książki, słuchasz wykładów. Podczas wizuali-zacji,
Magiczny Duet zapewnia Cię, że motywacja, z jaką podej-miesz działania, uchroni
Ciebie przed rozproszeniem i będzie gwarancją aktywnego udziału we wszystkich tych
zajęciach. Jeśli zapisałeś się na kurs, możesz wyobrazić sobie na przykład, że
nawiązujesz kontakt z innymi uczestnikami, odrabiasz wszyst-kie lekcje domowe, bez
względu na to, czy ktoś będzie za to sta-wiał stopnie czy nie, z radością oczekujesz
następnych zajęć i na-prawdę się cieszysz, że tam jesteś.
A przy okazji pamiętaj, że kiedy zaczniesz wcielać tę ideę w ży-cie, będą się co jakiś czas
odzywały stare przyzwyczajenia - nie miej co do tego złudzeń! Na przykład podczas
wykładu możesz nagle zapragnąć być z nim, tym jedynym, ukochanym. Z początku
będzie Cię na pewno korciło, by wycofać się z tego zobowiąza-nia, nie ma co do tego
dwóch zdań, i opanowanie tych rozpra-szających myśli będzie wymagało ciągłej
czujności. Ale z czasem powiesz sobie: „Do licha z nim, jestem tu po to, by się czegoś
nauczyć!” Wyobraź sobie, jak to świetnie wpływa na samoocenę! Po pewnym czasie
nauczysz się koncentrować na zadaniu i reje-strować wszystko, co się wokół dzieje. I co
wtedy? Przestaniesz tak za nim tęsknić. Problem z ludźmi wiecznie niezaspokojony-mi
polega na tym, że nie potrafią czerpać z niczego satysfakcji. A potem się dziwią, że są
emocjonalnie wygłodzeni. Zajmijmy się teraz kolejną dziedziną - PRZYJACIÓŁMI. Jak
w tym wypadku przedstawia się Twoja wizualizacja? Mogłabyś sobie wyobrazić, że
zapraszasz ich na kolację, idziecie gdzieś ra-zem i spędzacie wspaniały wieczór, ślesz im
listy wdzięczności lub po prostu dzwonisz i mówisz, że właśnie o nich myślałeś. W
realnym życiu zapewne jest tak, że kiedy jesteś z przyjaciółmi, marzysz o tym, by być ze
swoim lubym. I wtedy właśnie musisz wezwać na pomoc swój Magiczny Duet. Podejmij
solenne zobo-wiązanie, że będziesz wspaniałą przyjaciółką i poświęć się temu bez reszty.
Skup się na tym cała. Wyobraź sobie, że naprawdę wiele od Ciebie zależy i naprawdę się
w ich życiu liczysz. Kiedy przyjmiesz takie nastawienie, zaczniesz czerpać z kontaktu z
nimi wiele radości i satysfakcji.
Kiedy byłam młodsza, miałam z przyjaciółkami niepisany kon-trakt: „Spotkam się z
Tobą pod warunkiem, że nie zadzwoni do mnie „Ten Wymarzony”. I choć wszystkie

jakoś tę zasadę akcep-towałyśmy, dzisiaj, z perspektywy czasu, wydaje mi się, że była to
bardzo niedobra polityka i do tego głupia, bo tak mi było do-brze z moimi
przyjaciółkami. Kiedy dojrzałam, nabrałam do nich większego szacunku. I co ciekawsze,
mężczyźni przestali mnie traktować jak zapchajdziurę i zaczęli dzwonić z
wyprzedzeniem tygodniowym, a nawet miesięcznym, wiedząc, że nie odwołam dla nich
innych zobowiązań.
A co z CZASEM WOLNYM? Wielu moich kursantów ma z tym kłopoty i muszę
przyznać, że i ja pracuję nad tą dziedziną co-dziennie. Wielu z nas ma silną potrzebę
osiągnięć i odczuwa lęk, kiedy spędza czas na odpoczynku i zabawie. Wydaje nam się, że
odpoczywać i bawić się można z partnerem czy przyjaciółmi, ale kiedy jesteśmy sami,
powinniśmy się zajmować czymś bardziej pożytecznym. Jak zwykle, przywołaj swój
Magiczny Duet, by po-mógł Ci uporać się z tym lękiem. Zaangażuj się w swój czas
wolny na 100% i zachowuj się, jakby naprawdę liczyło się Twoje dobre samopoczucie, a
zaczniesz czerpać radość z tego, że znajdujesz od czasu do czasu chwilę dla siebie.
Aby Ci pomóc, ukułam pojęcie miniwakacji. Miniwakacje to skrócona wersja wakacji.
Każdego dnia pozwalam sobie na go-dzinę pełnego relaksu. W tym czasie czytam pisma
ilustrowane, jadę na plażę, buszuję po ulubionych sklepach. To mi bardzo pomaga
zachować w pracy świeżość umysłu. Wiele wspaniałych pomysłów przyszło mi do głowy
właśnie podczas miniwakacji, kiedy moja głowa nie była zaprzątnięta czym innym.
6. Przerób punkt 3, 4 i 5 dla każdej przegródki matrycy. Aż się zdziwisz widząc, jak

piękne staje się Twoje życie - jakie bogate, pełne, wypełnione miłością i altruizmem.
Pamiętaj, że cokolwiek wpiszesz do swojej matrycy - zrealizujesz to tylko pod warun-
kiem, że naprawdę się w to zaangażujesz i podejmiesz konieczne działania.

7. Każdego dnia ustal listę celów uwzględniających wszystkie przegródki Twojej

matrycy. Jeśli już teraz należysz do ludzi, któ-rzy pilnie wytyczają sobie cele, sprawdź
czy przypadkiem nie koncentrują się one wokół jednej tylko dziedziny, najprawdopo-
dobniej PRACY. Pamiętając o wszystkich przegródkach, przywró-cisz swemu życiu
większą równowagę.
Przystępując do realizacji każdego celu, nigdy nie zapominaj o podstawowej zasadzie:
100% zaangażowania i osobisty wkład. Uła-twi Ci to koncentrację i osiągnięcie
poczucia spełnienia. Nie zawsze będziesz mógł zająć się wszystkimi dziedzinami,
które umieściłeś w swojej matrycy. Zdarzą się na pewno okresy wymagające większej
koncentracji na jednym tylko obszarze. Będąc na wakacjach zapomnij o pozostałych
obszarach. Skup się na tym, by jak najlepiej odpocząć. Pomoże Ci w tym Magiczny
Duet. Analogicznie, kiedy w pracy masz ważny projekt do zre-alizowania, może to
wymagać przez pewien czas niepodzielnej uwagi. Chodzi o to, by w dłuższej
perspektywie zachować ogól-ną równowagę.
Jeśli uważasz, że powyższe punkty niewarte są Twojego czasu i zachodu, oszukujesz
sam siebie. Czyżby Twoje życie nie było tego warte? Kupiłam niedawno
komputerowy edytor tekstów i cały . tydzień poświęciłam zgłębianiu jego podstaw.
Proszę Cię, byś po-święcił trochę czasu na zbudowanie podstawowych zrębów swe-go
życia, byś potem mógł żyć w sposób, który zapewni Ci rozwój i zadowolenie. Bo, jak
trafnie to ujęła jedna z moich kursantek, Janet:
„Jeśli będę postępowała jak dotychczas, to i efekty będą takie jak dotychczas”. I czym

prędzej wzięła się do roboty! Ale nie miej do siebie pretensji, jeżeli trudno Ci
wzbudzić w so- bie wystarczającą motywację. Poszukaj katalizatora w postaci gru-py
samopomocowej. A jeśli i to Ci się nie uda, znajdź sobie tzw. „partnera
sparingowego”. Spotykajcie się raz na tydzień i pracuj-cie wspólnie nad swoimi
matrycami, celami i planami działania. Jeśli zobowiążecie się do odrabiania lekcji
przed każdym spotka-niem, powinno to Was zachęcić do działania. Najważniejsze,
byś zobowiązania wobec partnera sparingowego traktował poważ- nie i w ciągu
tygodnia postępował odpowiedzialnie, wykonując wszystko, do czego się
zobowiązałeś.
Jeśli nie możesz znaleźć żadnej grupy samopomocowej i nie . . chcesz z nikim
współpracować, poszukaj grupy prowadzonej przez profesjonalistę. Celem pracy jest
zachęcanie uczestników do ustalenia, czego chcą od życia, a następnie do podjęcia
kro-ków potrzebnych do realizacji tych celów. To zdumiewające, jak szybko
pojawiają się efekty, kiedy wiesz czego chcesz i zdecydo-wany jesteś to osiągnąć.
Większość ludzi nigdy się nie zastana-wia, czego chce, a potem się dziwi, że stale
odczuwa pustkę. Nieustannie zadawaj sobie pytanie: „Czy moje życie jest wy-
starczająco wypełnione?”. Stale wzbogacaj swoje życie, by nic nigdy nie mogło
pozbawić Cię podstawowego uczucia pełni. Jak-że niewielu rzeczy musiałbyś się
wtedy bać!

Rozdział 9.
Kiwnij głową i powiedz „tak”

„Tak! Tak! Tak!...”
Jedna z najcenniejszych wskazówek, z jakich możemy skorzy-stać ucząc się redukować
lęk, kryje się w następującym zwrocie:
POWIEDZ ŚWIATU TAK. Słowa te wypowiedziała kiedyś mimo-chodem jedna z
moich wspaniałych nauczycielek, Janet Zucker-man, a skierowane były do kogoś, kto
gorzko lamentował nad pewną przypadłością życiową. Poprosiłam Janet, by dokładnie mi
wytłumaczyła, co przez to rozumie, a ona odpowiedziała: „To pro-ste. Cokolwiek Ci się
w życiu zdarzy, kiwnij głową w górę i w dół zamiast na boki. Zamiast mówić nie,
powiedz tak.” Starałam się tę zasadę realizować z rewelacyjnym skutkiem.
W tym wypadku pojęcie „świat” odnosi się do planu życiowe-go, który bierze górę
wbrew naszym zamierzeniom - do tej „siły” obiektywnej, która kłóci się z naszą wizją.
Odnosi się do biegu wydarzeń w życiu naszym i naszych bliźnich, który wymyka się
naszej kontroli. Jakże często nastawiliśmy się na to, że pójdziemy w określonym
kierunku, tymczasem dzieje się coś nieoczekiwa-nego i wszystkie plany biorą w łeb. To
nieprzewidziane zdarze-nie, a nawet sama myśl o nim, rodzi silny lęk. Spodziewamy się
najgorszego. Pamiętaj zatem, że:

LEKARSTWEM NA L>~K JEST POWIEDZENIE ŚWIATU „TAK”.

Mówiąc światu tak, zgadzamy się na to, co nam życie przynosi. Mówiąc tak,
przestajemy się opierać i akceptujemy możliwości, jakie oferuje nam świat w postaci
nowych sposobów jego odbio-ru. Powiedzieć tak, to znaczy rozluźnić się fizycznie i
spokojnie przyjrzeć się biegowi wydarzeń, redukując tym samym zdener-wowanie i lęk.

Takie podejście przynosi kolosalne korzyści, za-równo emocjonalne jak i fizyczne. I na
odwrót, mówić nie to po-zostać ofiarą. „Dlaczego to się musiało zdarzyć właśnie mnie!”
Mówić nie, to blokować, zwalczać, stawiać opór okazji do rozwo-ju i podjęcia wyzwania.
Mówiąc nie, stwarzamy napięcie, jeste-śmy wyczerpani, tracimy niepotrzebnie energię,
przechodzimy burzę emocjonalną i, co gorsza, popadamy w apatię. „Nie mogę sobie z
tym poradzić. Dalej tak nie mogę. Nie ma żadnej nadziei”. Prawda jest taka, że jedyna
nasza nadzieja to powiedzieć tak. Mówienie tak jest nie tylko lekarstwem na codzienne
porażki, odtrącenia, stracone okazje (grypę, przeciekający dach, korki ulicz-ne, przebitą
oponę, nieudaną randkę itp.), jest cudownym narzędziem, pomagającym w radzeniu sobie
z najskrytszymi, najczarniejszymi lękami. Pozwól, że Ci opowiem historię Charlesa,
człowieka, który swoją obecnością w moim życiu potwierdził, że w umiejętności
mówienia światu tak tkwi wielka moc. Charles wychował się w biedzie w nowojorskim
getcie. Postawa „twardziela” dobrze mu służyła, dopóki w wyniku strzelaniny podczas
bójki ulicznej nie został inwalidą. Kula roztrzaskała mu kręgosłup i został sparali-żowany
od pasa w dół.
Kiedy poznałam Charlesa, był świeżo po ośrodku rehabilitacyj-nym i szukał pracy w
„Pływającym Szpitalu”. Chciał uczyć dzieci, jak unikać kłopotów, w jakie sam się
wpakował. Zatrudniłam go i od tej pory inspirował nas wszystkich.
Pewnego dnia weszłam do klasy, a tam siedział Charles oto-czony wianuszkiem dzieci.
Odpowiadał na wszystkie drażliwe pytania, jakie nasuwają się młodemu człowiekowi na
widok oso-by niepełnosprawnej. „Jak to jest, kiedy nie można chodzić?”, „Jak
powinienem się zwracać do kogoś, kto się porusza na wózku inwalidzkim?”, „A jak
rozwiązujesz problem chodzenia do ubi-kacji?”. W pewnym momencie Charles zapytał
grupę, czego ich Zdaniem inwalida pragnie najbardziej. Jeden mały chłopczyk od-
powiedział: „Przyjaciół”. „Masz rację!” - odrzekł Charles i wszyst-kie dzieciaki
spontanicznie zerwały się z miejsc i rzuciły się mu na Szyję wrzeszcząc: „Ja będę Twoim
przyjacielem!”. Sama nie wiem, kto więcej wyniósł z tego spotkania, Charles, dzieci czy
ja. Innym razem urządziliśmy wieczorek zapoznawczy dla nowej grupy emerytów.
Wynajęliśmy trzyosobowy zespół muzyczny, ale trudno było staruszków rozruszać.
Wtem Charles wtoczył swój wózek na środek sali i zaczął „tańczyć” w takt muzyki.
„Chodź-cie no tu wszyscy, jeśli ja tu mogę wyjść na środek i tańczyć, to Wy też
możecie”. Po kilku minutach wszyscy tańczyli, śmieli się, śpiewali i klaskali. Charles
zaraził ich swoim entuzjazmem. Obcy ludzie szybko się zaprzyjaźnili. Charles nigdy nie
przepuszczał okazji, by udowodnić, że przy odpowiednim nastawieniu, nie ma tego
złego, co by na dobre nie wyszło.
Miałam wiele okazji, by porozmawiać z Charlesem. Powiedział, że kiedy został kaleką,
stracił wszelką nadzieję, wszelką wolę życia. „Niełatwo dzieciakowi z podejściem
„macho” stracić wła-dzę w nogach, a co dopiero stracić całkowicie kontrolę nad zwie-
raczami.” Trafił do znakomitego ośrodka rehabilitacyjnego, ale nie pozwalał sobie
pomóc. Miano go wypisać do domu, by zro-bić miejsce dla kogoś bardziej gotowego
wziąć odpowiedzialność za swoje życie, i to go zmobilizowało. Wiedział, że jeżeli wróci
do domu, nie będzie miał żadnych szans. Nadszedł moment po-wiedzenia światu tak lub
nie. Na swoje szczęście powiedział tak. Kiedy się wreszcie przełamał, zaczął robić
błyskawiczne postę-py. Otwierały się przed nim perspektywy, o jakich nigdy nie marzył.
Postanowił znaleźć sobie w życiu cel: podjął decyzję, że będzie pomagał innym walczyć,

bez względu na to z czym. Bę-dzie dla ludzi wzorem do naśladowania: „Jeśli mogę ja,
możesz i Ty”. Charles zwierzył mi się, że o dziwo jest teraz wdzięczny za to, że został
inwalidą, bo to mu uświadomiło, ile dobrego może zrobić dla innych.
Przed wypadkiem Charles nie zastanawiał się nad sensem ży-cia. Teraz jest przekonany,
że wtedy był większym kaleką niż dzisiaj, bo dopiero teraz potrafi czerpać z życia
satysfakcję. Kiedy przedstawiłam kiedyś na zajęciach koncepcję MÓWIE-NIA
ŚWIATU TAK, jeden z kursantów zadał ciekawe pytanie. „Czy mówiąc światu zawsze
tak, wyeliminuje się całkowicie cier-pienie?”. Po chwili zastanowienia odpowiedziałam,
że nie. Cier-pienia uniknąć się nie da, ale możesz je zaakceptować, widząc w nim
naturalny składnik życia. Wtedy nie będziesz się czuł ofiarą. Będziesz wiedział, że
poradzisz sobie z cierpieniem i z sytuacją, która je wywołała. Nie będziesz się czuł
bezradny. W tym mo-mencie mój rozmówca wykrzyknął: „Teraz rozumiem! Jest to
kwestia cierpienia z nastawieniem tak versus cierpienie z nasta-wieniem nie”. Dokładnie
to miałam na myśli.
Kiedy grupa zaczęła się nad tym głębiej zastanawiać, znalazła wiele przykładów sytuacji,
w których powiedziała życiu tak, na-wet o tym nie wiedząc. Nadine przypomniała sobie,
jak tydzień wcześniej pomyślała o zmarłej niedawno matce. Przeszył ją ból związany ze
stratą. Usiadła i się rozpłakała, znajdując dziwną rozkosz w rozpamiętywaniu miłych
chwil spędzonych z matką. Płacząc miała ochotę powtarzać: „Dziękuję!”.
Mimo że cierpiała, zdała sobie sprawę, że życie pełne jest po-żegnań, bo takie już ono
jest. I przyszło jej na myśl, że śmierć bliskiej osoby można potraktować albo jak
katastrofę (powiedzieć nie), albo można się koncentrować na tym, że cudownie było spo-
tkać w życiu takiego człowieka (powiedzieć tak). Śmierć jest nie-odłączną cząstką życia,
naturalnym procesem, a nie wstrętną deprywacją i niesprawiedliwością.
Inna moja kursantka, Betsy, przypomniała sobie słodycz bólu, z jakim całowała syna na
pożegnanie, kiedy wyruszał na studia. Ze łzami w oczach patrzyła, jak oddala się ścieżką
w kierunku swojego nowego samochodu i wiedziała, że teraz będzie wracał tylko jako
gość. Nadszedł czas wypuszczenia go spod swoich skrzy-deł. I pomyślała tak..., tak to już
w życiu jest, wszystko ma swój kres. Nic nie trwa wiecznie. Popłakała sobie trochę, po
czym wzię-ła się w garść i postanowiła urządzić kolację przy świecach. Prze-cież po raz
pierwszy od lat zostanie sam na sam z mężem, więc czemu nie zrobić z tego miodowego
miesiąca? ;
Porównaj to z matką, która z przerażeniem myśli o chwili, kiedy dzieci wyfruną z domu,
a gdy dzień ten wreszcie nadchodzi, widzi tylko opustoszały dom i bezsens swego życia.
Buntując się przeciwko zmianie, nie dostrzega, że otwierają się przed nią nowe
możliwości. Historia Betsy pięknie pokazuje, że można cierpieć, kiedy coś dobie-ga
kresu, wzbudzając w sobie zarazem nowe nadzieje i marzenia. Umiejętność zakończenia
jednego cudownego etapu życia, by przejść z nadzieją w etap następny, równie piękny,
bardzo człowieka wzbogaca. Marge opowiedziała grupie o tym, co przeżyła, kiedy umarł
jej mąż. Owszem, tęskniła za nim, za jego ciepłem i towarzystwem, ale zara-zem śmierć
męża pomogła jej zmienić się z osoby zależnej w niezależ-ną i samowystarczalną. Ucząc
się powoli podejmować ryzyko, które-go nigdy wcześniej nie podejmowała, bardziej
uwierzyła w siebie. Powiedziała życiu tak i zbudowała sobie całkiem nowy świat. A
przecież Marge mogła zareagować jak mój znajomy, który po śmierci żony nie umiał się

pozbierać. Choć minęło pięć lat, dalej wypłakuje mi się przez telefon i pyta, dlaczego ona
musiała umrzeć. Powiedział światu nie. Nie widzi niestety, że nikogo to nie obcho-dzi,
że nikt poza nim z tego powodu nie cierpi - poza garstką lu-dzi, która jeszcze ma
cierpliwość z nim rozmawiać przez telefon. Nie chce zauważyć, ile dobrego go w życiu
spotkało, a było tego niemało, nie widzi, że ma okazję poznać nowych ludzi, doświad-
czyć czegoś nowego. Cierpi z nastawieniem na nie i jest bezsilny. W ostatecznym
rozrachunku, im bardziej będziesz umiał mó-wić światu tak, nawet gdy przynosi Ci
cierpienie, tym lepiej bę-dziesz sobie radził w życiu. Zapamiętaj sobie:
MUSISZ SWOJE CIERPIENIE ZAAKCEPTOWAĆ. WYPARCIE SIĘ GO TO
ŚMIERTELNY CIOS.
Sandy unikała cierpienia. Kiedy jej syn zginął w wypadku sa-mochodowym, dwanaście
lat temu, nigdy nie zmierzyła się w pełni z tym ciosem. Znajomi komentowali z
podziwem, że tak świetnie sobie poradziła ze śmiercią syna. Trzy lata później, San-dy
zachorowała na padaczkę. Nic nie wskazywało na to, by mia-ło to jakiś związek ze stratą
syna. Przez dziewięć lat ataki epilep-tyczne nie pozwalały jej pracować. Na domiar
złego, jej relacje z mężem i pozostałymi dziećmi były coraz gorsze. W końcu Sandy
zgłosiła się do grupy wsparcia w poszukiwa-niu pomocy w radzeniu sobie z problemami
rodzinnymi wyni-kającymi z choroby. Na pierwszym spotkaniu Lider grupy zapy-tał, czy
przeżyła kiedyś wielką stratę. Owszem, powiedziała, ale to było tak dawno, że nie ma to
już żadnego wpływu na jej życie. Ale lider wiedział lepiej i z ogromnym wyczuciem
pomógł jej przeżyć raz jeszcze śmierć syna. Dopiero wtedy pozwoliła sobie na
ujawnienie rozpaczy. Sandy pracowała nad swoim bólem jesz-cze przez wiele spotkań.
W ciągu pięciu tygodni, w „cudowny” sposób, ataki epileptyczne ustąpiły. Sandy
odstawiła leki, znalazła dobrą pracę i przystąpiła do naprawy spustoszenia wyrządzone-
go rodzinie przez chorobę. Stłumiony ból potrafi być niezwykle destrukcyjny. Choć
przykład Sandy jest szczególnie drastyczny, każdy nieuświadomiony ból niszczy
człowieka podstępnie. Każdy z nas zna kogoś, kto nie kontaktuje się z własnym bólem,
nie dopuszcza do siebie emocji. Ból nieuświadomiony zamienia się w objaw somatyczny,
złość i inne równie destrukcyjne rzeczy. Powiedzieć swojemu bólowi tak, to znaczy w
pełni go do siebie dopuścić, wiedząc, że nie tylko go przezwyciężysz, ale odniesiesz z
niego w końcu jakąś korzyść, pod warunkiem, że jej poszukasz. Dyskusja w grupie
toczyła się dalej, aż moi kursanci i ja doszliśmy do interesującego wniosku: im nasze
życie bogatsze, tym większe prawdopodobieństwo, że dopadnie nas ból związany ze
stratą. Im więcej mamy przyjaciół, tym więcej będzie pożegnań. Im bardziej otwieramy
się na świat, tym większe prawdopodobieństwo „poraż-ki” lub odtrącenia. Ale kto ma
bogate życie, za nic by się z nikim nie zamienił. Czerpie bowiem radość z tego, że ma
okazję posmakować wszystkiego, co życie ma do zaoferowania - dobrego i złego. Grupa
doszła również do wniosku, że ten, kto prowadzi bogate życie, intu-icyjnie wie, że należy
mówić światu tak. Kto mówi światu nie wycofu-je się z życia, symbolicznie zakopuje się
pod kołdrą, by tylko nie paść ofiarą - ale, jak na ironię, pada ofiarą własnych lęków.
Niezwykle poruszający przykład powiedzenia światu tak znala-złam na kartkach książki
Victora Frankla Man’s Search for Meaning [Człowiek w poszukiwaniu sensu]. Wręczyła
mi ją kiedyś moja zna-joma ze słowami: „Myślę, że naprawdę powinnaś to przeczytać”.
Mina mi zrzedła, kiedy się dowiedziałam, że jest to książka o doświadczeniach
obozowych Frankla - zawsze ten temat skrzęt-nie omijałam. Po prostu za bardzo się go
bałam. Zawsze mi się wydawało, że nic gorszego nie może człowieka w życiu spotkać -

w sensie psychicznym, fizycznym i duchowym - niż pobyt w obozie koncentracyjnym.
Wcale nie chciałam czytać tej książki i odłożyłam ją na bok, aż tu nagle zabrzmiały mi w
uszach słowa mojej znajo-mej: „Myślę, że naprawdę powinnaś to przeczytać”.
Najwidoczniej wiedziała o czymś, o czym ja nie wiedziałam, więc postanowiłam się
dowiedzieć, o co jej chodzi.
Przedzierałam się mozolnie przez kolejne strony nie mieszczą-cych się w głowie opisów.
Łzy same mi napływały do oczu. Ale w miarę lektury, robiło mi się powoli lżej na sercu.
Frankl i jemu po-dobni, nie tylko przeżyli obóz koncentracyjny, ale - zgodnie z po-daną
przeze mnie wcześniej definicją - powiedzieli swemu światu tak! Z tego, co im zgotował
los, potrafili stworzyć doświadczenie pozytywne. Potrafili odnaleźć w nim osobisty sens i
bodziec do rozwoju - oraz taki sposób patrzenia na świat, który nadał ich do-
świadczeniom wartość. Jak pisze Frankl:
Doświadczenia obozowe pokazały, że człowiek naprawdę ma wybór działania. Dość było
przykładów, często heroicznych, do-wodzących, że apatię można przezwyciężyć, a
drażliwość stłu-mić. Człowiek może zachować szczątki wolności duchowej, nie-
zależności umysłu, nawet w warunkach tak koszmarnego stre-su psychicznego i
fizycznego. Ci z nas, którzy przeżyli obóz koncentracyjny, pamiętają ludzi chodzących
od baraku do bara-ku i podnoszących innych na duchu, dzielących się ostatnią krom-ką
chleba. Była ich może garstka, ale są wystarczającym dowo-dem, że człowieka można
pozbawić wszystkiego poza jednym: ostatniej z ludzkich swobód - wyboru postawy
wobec danych okoliczności, wyboru własnej drogi. Sposób, w jaki człowiek przyjmuje
swój los i towarzyszące mu cierpienie, sposób, w jaki dźwiga swój krzyż, daje mu
wystarczająco wiele okazji - nawet w skrajnie trudnych warunkach - do nadania swemu
życiu głęb-szego sensu.
Kończąc ostatnią stronę wiedziałam, że zaszła we mnie dra-matyczna przemiana. Już
nigdy nie będę tak się bała, jak przed przeczytaniem tej książki. Wiedziałam, że jeżeli
Franklowi udało się swoje doświadczenie, najgorsze jakie tylko można sobie wy-obrazić,
obrócić w coś dobrego, to ja - i każdy inny człowiek - zdolna jestem wyłuskać coś
wartościowego ze wszystkiego, co przyniesie los. Trzeba tylko zachować świadomość
wyboru. Jestem przekonana, że gdyby to od niego zależało, Frankl wo-lałby nie przeżyć
tego, co przeżył, ale los go wtrącił do obozu koncentracyjnego. Kiedy już tam się znalazł,
od niego tylko zale-żało, jak na tę sytuację zareaguje. Na to, jaki jest świat wpływu nie
mamy, ale możemy wpłynąć na to, jak na ten świat zareagu-jemy. Chyba już zaczynasz
rozumieć, że przyjmując zasadę MÓ-WIENIA ŚWIATU TAK, nie tylko zredukujemy
lęk, ale także nadamy życiu sens.
W innej grupie kursantów, jeden z uczestników starał się pod-ważyć tę zasadę mówiąc,
że jeśli wszystkiemu powiemy tak, bę-dzie to znaczyło, że wszystko akceptujemy. A
jeżeli wszystko będziemy akceptowali, nie będziemy próbowali zmienić tego, co w tym
świecie jest złe. Wyjaśniłam mu, że mówienie tak oznacza podjęcie konstruktywnych
działań; mówienie nie oznacza kapi-tulację. Tylko wiedząc, że zmiana jest możliwa,
podejmiemy działa-nia zmierzające do jej realizacji. Powiemy nie sytuacji obecnej i tak
zawartej w tej sytuacji możliwości zmiany. Kiedy jesteś przeko-nany, że Twoja sytuacja
życiowa jest beznadziejna, siedzisz z za-łożonymi rękami i pozwalasz się niszczyć.
Przenosząc to na skalę globalną, kiedy jesteś przekonany, że nie da się zatrzymać

katastrofy nuklearnej, nie będziesz się anga-żował na rzecz prób pokojowego
rozwiązania problemów świa-towych. Ale kiedy wiesz, że sytuacja nie jest beznadziejna,
po-wiesz tak szansie wpłynięcia na to, by na kuli ziemskiej zapanował pokój, jak czyni
wielu ludzi na całym świecie. Tych ludzi nie pa-raliżuje strach, bo powiedzieli tak
tkwiącym w sytuacji szansom. Mówić tak to nie to samo co się poddawać.
MÓWIĆ „TAK” TO ZNACZY WSTAĆ I DZIAŁAĆ W PRZEKONANIU, ŻE
COKOLWIEK LOS CI PRZYNIESIE, ODNAJDZIESZ W TYM SENS I CEL.
To znaczy korzystać ze swoich zasobów w taki sposób, by zna-leźć konstruktywne,
zdrowe wyjście z niekorzystnej sytuacji. Dzia-łać z pozycji siły, a nie słabości. Być na
tyle elastycznym, by rozwa-żyć różne opcje i wybrać te, które służą rozwojowi. Nie dać
się zniszczyć, uwrażliwić się na kryjące się w sytuacji szanse. Ideę mówienia światu tak
dość łatwo zrozumieć, ale trudno zrealizować. Wymaga to bardzo świadomego działania.
Odru-chowo wciskamy przycisk z napisem nie. Niełatwo pojąć, dla-czego mielibyśmy
mówić tak, kiedy nasze dziecko ciężko zacho-ruje, zostajemy inwalidami, tracimy pracę
czy umiera mąż lub żona. Ale pamiętaj: ŚWIAT PEŁEN JEST LUDZI, KTÓRYM W
ŻYCIU „GORZEJ” BYĆ NIE MOGŁO, A MIMO TO WYSZLI Z TEGO OBRONNĄ
RĘKĄ!
Każdy z nas wychodzi obronną ręką, kiedy mówi tak, więc warto zrobić wszystko, by się
nauczyć, jak to robić. Oto kilka wskazówek:
1. Uświadom sobie, że mówisz nie. Dobrze jest otoczyć się ha-słami, mającymi Ci o tym

przypominać. Ustaw je na biurku i na nocnym stoliku, powieś na lustrze, wpisz do
kalendarzyka, roz-mieść wszędzie tam, gdzie będą się rzucały w oczy. Oto kilka haseł,
które mnie samej bardzo pomogły: POWIEDZ SWEMU ŚWIATU TAK (bez
komentarza); WE WSZYSTKIM CO MNIE SPOTYKA STARAM SIĘ ZNALEŹĆ
COŚ WARTOŚCIOWEGO;
ODPUŚĆ SOBIE. Moja córka podarowała mi wspaniały plakat, z napisem JEŚLI
ŻYCIE CIĘ OBDARZYŁO CYTRYNAMI, ZRÓB LEMONIADĘ. Wymyśl własne
hasła, takie, które Ci najlepiej pasują. Chodzi o to, by je sobie ciągle uświadamiać.
Pod tym wzglę-dem jesteśmy uśpieni i stale potrzebujemy czegoś, co by nas z tego
snu wyrwało.

2. Kiedy będziesz już świadomy, kiwnij głową i powiedz tak. Łatwiej jakąś ideę

zaakceptować, gdy ją afirmujemy fizycznie. Spróbuj kiw-nąć głową w tym momencie.
Zauważysz, że wyrażając zgodę ruchem fizycznym, wzbudzasz w sobie pozytywne
uczucia. Nabierasz prze-konania, że wszystko będzie dobrze - bo Ty już o to zadbasz.

3. Na tej samej zasadzie zrelaksuj swoje ciało, poczynając od czubka głowy, a kończąc

na czubkach palców u nóg. Zwróć uwagę na miejsca napięte i postaraj się je rozluźnić.
Pozwól ciału się prowadzić ku pozytywnym uczuciom. Więcej na ten temat po-wiemy
później.

4. Zastanów się, jak w każdym doświadczeniu odnaleźć aspekty pozytywne. Zadaj sobie

następujące pytania: Czego mnie to doświad-czenie nauczyło? Jaki mogę z tego
doświadczenia zrobić pożytek? jakie wnioski mogę wyciągnąć z tego doświadczenia
dla doskonalenia sie-bie? Przyjmij po prostu silne postanowienie, że znajdziesz w
każdym doświadczeniu coś wartościowego, a automatycznie uzyskasz pozytywne
efekty. Zgodnie z tym, co pisałam w Rozdziale 7, zapomnij o tym, jak być „powinno”

i otwórz drogę rozwiązaniom, których nie jesteś sobie nawet w stanie wyobrazić.

5. Bądź cierpliwy. NIE MÓW „NIE” TYLKO DLATEGO, ŻE TRUDNO CI

POWIEDZIEĆ „TAK”. Jest to jedna z tych koncep-cji, które na pozór łatwo
zrealizować, ale wymagają pilności. Nie-trudno o frustrację, kiedy ogarnia Cię czarna
rozpacz. Po prostu zwracaj na to stale uwagę. Uwierz, że kiedyś znudzi Cię, że je-steś
stale przygnębiony czy zdenerwowany i znajdziesz wyjście z grzęzawiska. Tak robi
przynajmniej większość z nas. Kiedy powiesz tak, odnajdziesz drogę o wiele szybciej
i jakość Twojego życia znacznie się poprawi.
I jeszcze jedna uwaga. Na początek ćwicz na sytuacjach bła-hych. Choć niewiele mają
wspólnego z lękiem, pozwolą Ci na-brać wprawy. Na przykład kiedy siedzisz w
samochodzie pie-kląc się, że znowu utknąłeś w korku, napis na desce rozdzielczej:
POWIEDZ SWEMU ŚWIATU TAK, przypomni Ci, że właśnie mówisz nie. Kiedy
sobie to uświadomisz, kiwniesz głową, roz-luźnisz się i obrócisz sytuację na swoją
korzyść. Wykorzystaj czas spędzony w korku na naukę języka obcego z kasety albo
włącz jakąś „inspirującą” kasetę. Albo bądź po prostu wdzięczny za to, że nikt w tym
momencie od Ciebie niczego nie chce, nic Cię nie pogania. Rozsiądź się wygodnie i
ciesz.
Jeśli martwisz się, że ktoś na Ciebie czeka, pamiętaj, że nic na to nie poradzisz, więc
po co się denerwować? Masz doskonałą oka-zję, by się nauczyć, że na przyszłość
powinieneś zarezerwować więcej czasu na nieprzewidziane przeszkody.
A jeśli Ty jesteś osobą, która czeka mrucząc pod nosem: „Zno-wu się spóźnia!”,
powiedz tak i zajmij się obserwowaniem ludzi albo przemyśleniem dzisiejszych zajęć.
Ja uwielbiam na kogoś czekać, bo wtedy mam rzadką okazję nic nie robić nie mając z
tego powodu poczucia winy!
Życie podsuwa wiele okazji do powiedzenia światu tak. Dziec-ko rozlało mleko na
podłogę, sekretarka zgubiła list, który jej podyktowałeś, pralnia zniszczyła Ci garnitur
- rozumiesz o co chodzi? Ilekroć zauważysz, że stawiasz opór temu, co się w danej
chwili dzieje, przypomnij sobie hasło POWIEDZ SWEMU ŚWIA-TU TAK. A kiedy
zaczniesz w sytuacjach pozornie niemożliwych dostrzegać szansę, okaże się, że świat
„doskonale” funkcjonuje. We wszystkim można znaleźć sens i cel - otwórz tylko oczy.
Będziesz się bał tylko wtedy, gdy światu powiesz nie i go odrzu-cisz. Znasz
powiedzenie „płyń z prądem”? To znaczy świadomie akceptować to, co Cię w życiu
spotyka. Ktoś mi kiedyś powiedział, że życie nie polega na tym, by wykoncypować
jak się wyrwać prą-dowi, ale na tym, jak z nim płynąć. To samo, tylko innymi
słowami, wyraziła Barry Stevens w tytule swojej książki Nie popychaj rzeki (sama
dopłynie, gdzie ma dopłynąć). Przestań walczyć ze swoim życiem. Odpuść sobie i
pozwól, by rzeka Cię uniosła na fali Two-ich doświadczeń życiowych ku nowym
przygodom. W ten spo-sób - i tylko w ten sposób - nigdy nie przegrasz.
Streszczenie

KOLEJNE ETAPY NAUKI MÓWIENIA TAK

1. Uświadom sobie, że możesz powiedzieć tak lub nie - wybór należy do Ciebie.
2. Kiwnij głową i powiedz tak.
3. Odpręż się.

4. Przyjmij postawę „zobaczmy, jaki może być pożytek z tej sytuacji”.
5. Bądź cierpliwy. Przyjęcie afirmującej postawy wobec świata wymaga czasu. Powiedz

sobie tak!

Rozdział 10.
Wybierz miłość i zaufanie

„Jestem śilny kocham, nie mam się czego bać.”
Jak myślisz, czy jesteś człowiekiem hojnym i wspaniałomyśl-nym? Zastanów się przez
chwilę.
Któregoś poranka zadałam to pytanie swoim kursantom, z któ-rych większość była
małżonkami. Wszyscy przytaknęli. Poprosi-łam, aby jako zadanie domowe wykonali
proste polecenie, a brzmia-ło ono tak: „Pójdź do domu i powiedz swojej żonie (mężowi)
„dziękujꔄ. Na sali wyraźnie było czuć skrępowanie. Pomyślałby kto, że kazałam im
pójść do domu i dać dzieciom lanie! W końcu odezwała się Lottie, kobieta z
dwudziestopięcioletnim stażem małżeńskim: „A niby za co miałabym mężowi
dziękować. Powi-nien się cieszyć, że w ogóle z nim jestem!””A dlaczego z nim je-steś,
Lottie? - zapytałam. Odpowiedziała dość wymijająco. Za-częła przebąkiwać o tym, że
„nie dałby sobie rady beze mnie, a poza tym nie mogę się z nim rozstać, bo za dużo by z
tym było zacho-du”. Powtórzyłam swoje pytanie. Po wielu wysiłkach ze strony grupy i
mojej, Lottie wreszcie się przyznała, że mąż zapewnia jej szereg korzyści: towarzystwo,
zabezpieczenie finansowe, świado-mość, że nie jest sama. Na co ja powiedziałam: „W
porządku, więc pójdź do domu i podziękuj mu za to”.
Kiedy kursanci zjawili się na następnej sesji, miny mieli nietę-gie. Wprost nie mogli
uwierzyć, że wyrażenie wdzięczności swo-im współmałżonkom sprawi im taką trudność.
Niektórym udało się przy dużych oporach wykonać zadanie, inni po prostu się poddali.
Część grupy doniosła, że próbowała również podziękować dzieciom i rodzicom, ale i to
nie było łatwe. Po raz pierwszy w życiu zmuszeni byli podać w wątpliwość swoją
wspaniałomyślność. Nie znaczy to, że w innych obszarach swoich związków nic z sie-
bie nie dawali. Większość z nich dbała o dom, wychowywała dzie-ci i wypełniała swoje
obowiązki małżeńskie. Ale co tak naprawdę z siebie dawali? I czy wiedzieli co to znaczy
dawać? A może po prostu funkcjonowali na zasadzie coś za coś: „Ty zrobisz dla mnie to,
a ja zrobię dla Ciebie to”.
Oczywiście moi kursanci byli bardzo przygnębieni tym, czego się o sobie dowiedzieli,
próbując wykonać to proste zadanie. Uspokoiłam ich, mówiąc, że w naszym
społeczeństwie rzadko kto potrafi być naprawdę hojny i wspaniałomyślny Większość z
nas uprawia nieświadomie handel wymienny Mało kto daje coś dru-giemu - pieniądze,
uznanie, miłość i co tam jeszcze - nie oczeku-jąc niczego w zamian.
No dobrze, myślisz sobie: „A co w tym złego, by dostawać coś w zamian?” Na co ja Ci
odpowiem: „Nic.” Ale JEŚLI WSZYSTKO CO DAJESZ INNYM DAJESZ PO TO, BY
OTRZYMAĆ COŚ W ZAMIAN, ILEŻ W TOBIE MUSI BYĆ LĘKU! Prędzej czy
później pojawi się pytanie: „Czy na pewno dostaję w zamian wystarczająco dużo?”
Kiedy zaczynasz tak myśleć, pojawia się ogromna chęć kontrolowania drugiego, by
przypadkiem Cię nie oszukał, a to zakłóca spokój wewnętrzny oraz rodzi gniew i urazę.

Teraz już wiesz dlaczego nie jest dobrze, gdy „dajesz” po to, by coś „dostać” w zamian.
PRAWDZIWE DAWANIE TO NIE TYLKO PRZEJAW ALTRUIZMU; DAWANIE
POPRAWIA SAMOPOCZUCIE.
Dlaczego dawanie sprawia nam taką trudność? Moja teoria na ten temat składa się z
dwóch elementów. Po pierwsze, aby da-wać, trzeba być dojrzałym i dorosłym, a
większość z nas nigdy do końca nie dorosła. Po drugie, dawanie to umiejętność nabyta,
której większość z nas nigdy sobie nie przyswoiła. Oba te ele-menty są wzajemnie
powiązane, a ich osiągnięcie wymaga wielu ćwiczeń. A większość z nas nigdy ich nie
ćwiczyła z prostego powodu - nigdy nie przyszło nam na myśl, że nie zachowujemy się
dojrzale i że nie jesteśmy hojni i wspaniałomyślni. Nieświa-domie siebie oszukiwaliśmy.
Na zewnątrz jesteśmy dorośli i wy-daje nam się, że dużo innym dajemy. Ale to co dzieje
się pod spodem zadaje kłam pozorom.
Jedna z najważniejszych lekcji, jakich musimy się nauczyć, to lekcja dawania i zv niej
tkwi odpowiedź na nasze lęki. Kiedy byliśmy dziećmi, byliśmy całkowicie zależni.
Byliśmy nastawieni wyłącz-nie na branie. Musiało tak być, bo inaczej byśmy umarli.
Innym niewiele dawaliśmy w zamian. Było nam wszystko jedno, o której wyrwiemy
rodziców ze snu, kiedy byliśmy głodni, i czy nie prze-szkadzamy sąsiadom, kiedy
głośnym wrzaskiem domagaliśmy się wzięcia na ręce.
To prawda, że uśmiech i dotyk dziecka sprawiają rodzicom , wielką radość i w tym
sensie dziecko coś daje, ale wątpię by dziec-ko nie spało całą noc rozmyślając tak:
„Jestem taki bogaty. Tyle mam do dania, więc chyba jutro rano wynagrodzę rodziców
wielkim ~ uśmiechem od ucha do ucha”. Nie, dziecko „obdarowuje” rodzi-ców na dość
prymitywnych, odruchowych zasadach. Kiedy obu- dzi się głodne, nie będzie się
uśmiechać tylko drzeć się wniebogło- sy z niecierpliwości.
Z biegiem lat stajemy się coraz bardziej samodzielni, potrafimy o siebie zadbać - a
przynajmniej tak nam się wydaje. Sami się ubie-ramy, karmimy, zarabiamy na życie. Ale
jest w nas taka cząstka, która nigdy nie wyrosła z pieluch. Mówiąc w przenośni, nadal się
, boimy, że nikt nie przyjdzie nas nakarmić - jedzeniem, pieniędz-mi, miłością,
pochwałami i tym podobnym. Każde „karmienie starcza na krótko; wiemy, że wkrótce
znów będziemy głodni. Wyobraź sobie, jaki to ma wpływ na nasze życie codzienne. Nie
umiemy dawać. Nie umiemy kochać. Świadomie i nieświa- ~,I domie manipulujemy
innymi, bo walczymy o przetrwanie. Nie . ~”i!~I umiemy zaspokoić czyichś potrzeb,
jeżeli kolidują z naszymi. No i jak się czujemy, funkcjonując na poziomie dziecinnego
kojca? Bezradni, zamknięci w klatce, źli, sfrustrowani, niezadowoleni, niespełnieni, a
przede wszystkim przestraszeni. Cóż może być bardziej przerażającego niż świadomość,
że na-sze przetrwanie jest w cudzych rękach? Będąc przestraszonymi dorosłymi,
zadajemy te same pytania, które zadawaliśmy będąc dziećmi. Czy oni mnie nie
opuszczą? Czy nie przestaną mnie ko-chać? Czy dalej będą się mną opiekowali? Czy nie
zachorują i nie umrą? Będąc dorosłymi, zadajemy te pytania w stosunku do na-szych
mężów i żon, a często również w stosunku do przyjaciół, szefa, rodziców, a nawet dzieci.
Ten kto się boi, nie umie naprawdę dawać. Ma głębokie poczu-cie niedoboru, obawia się,
że dla wszystkich nie starczy. Nie star-czy miłości, pieniędzy, pochwał, uwagi - nie i już.
Lęk w jednym obszarze życie ma skłonność do generalizacji i dlatego zamyka-my się w
sobie i bronimy na wielu różnych płaszczyznach. Czło-wiek przestraszony wewnętrznie

kuli się w sobie i obejmuje ra-mionami, choć na zewnątrz przedstawia zupełnie inny
obraz:

Skutecznego biznesmena łasego na pochwały szefa

Gospodyni domowej z pretensjami do męża i dzieci o to, że sama nigdy nie pożyła
Kobiety niezależnej, stawiającej swoim mężczyznom tak wy-sokie wymagania, że często
jest samotna Mężczyzny, któremu niezależność żony wychodzi bokiem Dyrektora firmy,
podejmującego szkodliwe i nierozważne decyzje Każdy z nich działa z pozycji lęku o
własne przetrwanie. Każ-dy, w efekcie, jest wewnętrznie skulony i zahamowany. Jeśli
rozpoznałeś w tym opisie siebie, dołącz do grupy. Bardzo niewielu jest ludzi, których
nauczono, na czym polega sekret dorastania i dawania. Nauczono nas jedynie iluzji
dawania, a nie dawania prawdziwego. Tak jak uczono nas dbać o bezpieczeń-stwo
fizyczne, uczono nas również dbać o to, by nikt nas nie oszu-kał, ani nie wykorzystał i
dlatego czujemy się wykorzystani, kie-dy nasze dary są nieodwzajemnione.
To nie znaczy, że nie możemy się cieszyć ze wzajemności i, pa-radoksalnie:

KIEDY DAJEMY Z POZYCJI MIŁOŚCI, NICZEGO

NIE OCZEKUJĄC, OTRZYMUJEMY W ZAMIAN
NIEWYOBRAŻALNIE DUŻO.
Kiedy stale czegoś od innych oczekujemy, przez większość życia mamy żal do świata o
to, że nas źle traktuje. Sama odnalazłam wyjście z tego bolesnego stanu egzystencji
dopiero w wieku trzydziestu kilku lat, kiedy wreszcie do mnie dotarło, że ile bym w
życiu nie miała, zawsze mi będzie mało\ Im więcej miałam, tym więcej chciałam mieć -
miłości, pieniędzy, pochwał. Więcej, więcej, więcej. Najwyraźniej coś takiego robi-łam,
lub czegoś zaniechiwałam, że nigdy nie byłam zadowolona. I co gorsza, to coś
powodowało lęk, że wszystko, co posiadam zniknie i zostanę z niczym. Wszystko było
dla mnie tym przysło-wiowym ostatnim łykiem wody na pustyni i kurczowo się tego
trzymałam.
Pomyślałam, że czas spróbować innego sposobu życia, bo do-tychczasowy zdecydowanie
nie służył ani mnie, ani moim naj-bliższym. Jak już mówiłam, znalazłam wielu
nauczycieli i otrzy-małam wiele odpowiedzi. Dowiedziałam się, że aby się pozbyć lęku
przed niedostatkiem, muszę zacząć postępować odwrotnie niż dotychczas. Zamiast się
wszystkiego kurczowo trzymać, muszę zacząć rozluźniać uchwyt, odpuszczać, rozdawać.
Jeżeli inne, proponowane Ci w tej książce, rozwiązania wydawały Ci się trudne, poczekaj
na to, co Ci teraz powiem! To prawdziwy paragraf 22: Bogatemu łatwo dawać innym, ale
człowiek tylko wtedy będzie bogaty, gdy zacznie dawać, nie wcześniej! A za-tem: NIE
BÓJ SIĘ BAĆ... I TO ZRÓB!
Jeszcze raz Ci przypomnę, że to, o czym teraz mówię, to proces trwający całe życie i już
dzisiaj możesz zacząć nad nim praco-wać. Nie ma na razie żadnego cudownego
lekarstwa. To zdumie-wające, ile trzeba czasu, by w pełni dorosnąć. Jest to naprawdę
proces trwający całe życie. Ja pracuję nad tym od lat i nadal je-stem w drodze. Ale
powiem Ci na pocieszenie, że moje poczu-cie osobistej siły, zdolność kochania i zaufanie
do innych wzro-sły o co najmniej 1000%, odkąd ćwiczę rozdawanie tego, co mam,
innym. Wiele moich lęków dotyczących obszarów omówionych niżej zupełnie się

rozpierzchło. Zaś nagrody, jakie otrzymuję, są wręcz monstrualnych rozmiarów. Słowo
daję!

Rozdawaj podziękowania

Pomyśl najpierw o ludziach, z którymi jesteś teraz w kontakcie i o tych, którzy byli dla
Ciebie ważni w przeszłości. Wypisz ich imiona na kartce. Napisz następnie, co każdy z
nich dla Ciebie specjalnego zrobił. Nawet jeśli wiele przez nich wycierpiałeś i bardzo ich
nie lubisz, napisz, jaki mieli pozytywny wpływ na Twoje życie. Lottie, na przykład, o
której mowa była wcześniej, wiele mężowi zawdzięczała wbrew temu, co do niego czuła.
Nawet gdy ktoś nam wyrządził niedźwiedzią przysługę, może-my mu coś podarować.
Któregoś dnia przeprosiłam swojego syna za to, że kiedy się roz-wodziłam, byłam zbyt
pochłonięta sobą, by zapewnić mu potrzeb-ne emocjonalne oparcie. Byłam zbyt
pogrążona we własnym bólu, by mu pomóc w radzeniu sobie z jego bólem. A on mi na
to: „Nie przejmuj się mamo, wtedy właśnie nauczyłem się samodzielności, a była to
cenna lekcja”. Umiał mnie przeprosić za moje niedocią-gnięcia! W kategoriach zdrowia
psychicznego wyniósł z tego więk-sze korzyści niż gdyby przez te wszystkie lata żywił
do mnie urazę! Więc nawet jeśli Ci się wydaje, że ktoś Cię skrzywdził, zastanów się,
czego Cię to nauczyło i wpisz to na listę.
Kiedy skończysz wypisywać wszystkie dary, jakie od ludzi w życiu otrzymałeś, zacznij
im systematycznie dziękować. Jeśli z daną oso-bą od dawna się nie widziałeś ani nie
rozmawiałeś, zaskocz ją wizytą albo po prostu napisz list, w którym dziękujesz jej za to,
co dobrego wniosła w Twoje życie. Zobaczysz, jaką jej to sprawi radość - i Tobie też.
W niektórych przypadkach wykonanie tego zadania może być bar-dzo trudne.
Szczególnie trudno jest dziękować byłemu mężowi czy żonie, przyjaciołom, z którymi
zerwałeś kontakt, szefowi, rodzicom czy dzieciom, z którymi jesteś skłócony. Spróbuj
najpierw wykonać następujące ćwiczenie, którego sama się nauczyłam wiele, wiele lat
temu. Ćwiczenie to bardzo pomaga pozbyć się urazy i gniewu. Znajdź pusty pokój i
wyłącz telefon. Włącz łagodną muzykę. Usiądź wygodnie i zamknij oczy. Przywołaj
obraz kogoś, kto Cię silnie złości lub boleśnie rani. Wyobraź sobie, że ta osoba stoi przed
Tobą. Otocz ją najpierw jasną, leczniczą poświatą i powiedz, że życzysz jej wszystkiego
najlepszego - wszystkiego, co jej się tyl-ko zamarzy. Podziękuj za to wszystko, co dla
Ciebie zrobiła. Rób to dopóki nie poczujesz, że uchodzą z Ciebie negatywne emocje.
Stwierdzić, że nie jest to łatwe, to za mało powiedziane. „Życzyć jej wszystkiego
najlepszego? Czyś Ty oszalała? Chcę widzieć, jak cierpi za to, co mi zrobiła!”
Kiedy wykonywałam to ćwiczenie po raz pierwszy, wybrałam człowieka, który kiedyś
dla mnie pracował, a przysporzył wielu kłopotów i cierpień. Zaufałam mu, a on mnie
wystawił do wiatru. Mentalność ofiary w całej okazałości! Najwyraźniej nie czułam się
za swoje życie odpowiedzialna, kiedy to się stało. Podczas wyko-nywania tego ćwiczenia
targały mną najrozmaitsze emocje. Byłam wręcz zszokowana widząc, ile we mnie
gniewu i urazy Nie potrafiłam, nawet w wyobraźni, niczego dobrego mu życzyć. Czułam
gigantyczny gniew. W miarę jak dawałam upust swojej złości, zaczęłam odczuwać ból.
To z kolei wyzwoliło złość do sa-mej siebie za to, że dopuściłam do tego co się stało i za
to, że przez tyle czasu tłumiłam w sobie gniew. Uczucia te powoli ustąpiły miejsca
przebaczeniu - przebaczyłam sobie i jemu. Zrozumiałam wreszcie, że oboje jesteśmy

ludźmi i że każde z nas postąpiło wte-dy tak, jak potrafiło najlepiej. I nic już nie stało na
przeszkodzie, by otoczyć jego i siebie jasną, leczniczą poświatą. Cały ten proces trwał
mniej więcej godzinę. Kiedy zaczęłam, wydawało mi się, że nic takiego się nie wydarzy.
Nieprawda! Krzyczałam, płakałam, czułam piekący ból, nienawidziłam, otwo-rzyłam
się, wybaczyłam, pokochałam, odzyskałam spokój. Po-wtarzałam to ćwiczenie
codziennie, dopóki nie uszły ze mnie wszystkie negatywne uczucia do niego i mogłam
mu spokojnie życzyć wszystkiego dobrego.
Powtórzyłam ćwiczenie dla wszystkich ludzi z mojego otocze-nia, wobec których czułam
jeszcze negatywne emocje, od najsil-niejszych do najdrobniejszych. Jedną z tych osób
był mój były mąż. Kiedy doszłam podczas wizualizacji do punktu, w którym bez oporów
życzyłam mu samych dobrych rzeczy, zadzwoniłam do niego i zaprosiłam na obiad.
Powiedziałam po prostu, że jest parę rzeczy, których nigdy mu nie mówiłam, a które
chciałabym mu teraz powiedzieć. Ucieszył się i spotkaliśmy się na obiedzie.
Wymieniłam wszystkie rzeczy, za które naprawdę go cenię i wszystko, co dla mnie
dobrego zrobił, kiedy byliśmy małżeń-stwem i za co mu jestem wdzięczna. Moja
otwartość go ośmieliła i powiedział mi wiele miłych rzeczy o mnie. Żegnając się z nim
wiedziałam, że doprowadziłam do końca, coś czego wcześniej nie dokończyłam - i
poczułam się wspaniale.
Dopóki nie uwolnimy się od bólu i gniewu, nie będziemy umieli dopuścić do siebie
miłości. Kiedy tłumimy w sobie negatywne uczucia do osób z przeszłości, uczucia te
przemieszczają się na ludzi, z którymi jesteśmy teraz. Co więcej, jak poniektórzy z nas
dobrze wiedzą, możemy się wpędzić w chorobę. Gorąco Ci pole-cam doskonałą książkę
na ten temat, Loise Hay You Can Heal Your Life [Możesz uzdrowić swoje życie]. Hay
przytacza wiele ćwiczeń pozwalających się uwolnić od gniewu, bólu i ukrytej urazy.
Wielu ludzi nie mówi „dziękuję”, bo nie zdaje sobie sprawy, jakie to ważne. Pamiętaj:
Liczy się Twoje zaangażowanie i Twoja wdzięczność. Nie przepuść okazji, by komuś
podziękować za to, co Ci dał - cokolwiek by to nie było.
Jeśli na razie wydaje Ci się to zbyt trudne, zacznij od sytuacji mało znaczących, na
przykład będąc w pracy mów ludziom: „Dzię-kuję Ci za to”, „Doceniam to”, „Dziękuję
Ci za to, że byłeś dzisiaj w dobrym humorze i ja się wtedy lepiej czuję”. Dziękuję,
dziękuję, dziękuję. Zacznij świadomie wypowiadać te słowa wszystkim doko-ła. Zacznij
je rozdawać zamiast czekać, aż ktoś Ci je powie. Z po-czątku będzie Ci trudno, ale z
czasem będzie Ci to przychodziło coraz łatwiej. Rozdawanie wdzięczności na prawo i
lewo przypo-mina rozruszanie sflaczałych mięśni. Im częściej ich używasz, tym stają się
silniejsze. Trzeba tylko ćwiczyć.

Rozdawaj informację

Ile musieliśmy się w życiu natrudzić, by czegoś się nauczyć. I, nie wiedzieć czemu,
chcemy, by i inni, tak jak my, do wszystkiego dochodzili sami. Spróbuj tę tendencję
odwrócić. Spróbuj innym pomagać, ile tylko możesz. Na płaszczyźnie zawodowej jest to
bardzo trudne. Ja sama często czułam się zagrożona przez „kon-kurencję” i wolałam
trzymać dla siebie informację, która mogła-by jej się przydać w pracy.
Na szczęście, przyjęłam zasadę: nie bój się bać... i to zrób. Nie-którzy spośród tych,
którym pomogłam, stali się dobrymi przy-jaciółmi i zawsze mogę na nich polegać, kiedy

jest mi źle. I tym razem ważne jest, by dawać nie oczekując niczego w zamian. Ale ręczę
Ci, że ludzie prawie zawsze odwdzięczą Ci się z nawiązką. Jeden z moich kursantów
zapytał, co by się stało, gdyby ktoś na-prawdę zwrócił się przeciwko mnie i wykorzystał
uzyskane in-formacje do walki ze mną. Wtedy, jak i dzisiaj, moja odpowiedź brzmiała:
bez względu na to, jak ktoś postąpi, nie mam czego się bać pod warunkiem, że będę
wystarczająco przekonana, iż „dam sobie radę”. Trzeba tylko zaufać sobie i światu. Tak
to już jest, że kiedy zaczynasz dawać innym wsparcie, zaczynasz rosnąć. A poza tym,
masz znacznie większy wpływ na ten świat, kiedy ludzie zaczynają korzystać z wiedzy,
którą im przekazałeś.

Rozdawaj pochwały

Kiedy przychodzi do chwalenia innych, wielu z nas najwięk-szy kłopot ma z wyrażaniem
uznania najbliższym - mężowi czy żonie, dzieciom, rodzicom, czasem też przyjaciołom.
Przyczyna tej trudności tkwi w dużej mierze w złości i urazie, jakie wobec nich żywimy.
Ale tak się dziwnie składa, że kiedy ludzi chwali-my, złość i uraza pierzchają, a oni
zaczynają nas darzyć miłością. Nazbyt często koncentrujemy się w relacjach z
najbliższymi na tym, co złe, wypominając im bez trudu błędy i przewinienia. Nic dziwne-
go, że tak niewiele jest harmonijnych związków Pragniemy, by naj-bliżsi nas akceptowali
i wspierali. Powinniśmy starać się otaczać ludź-mi hojnymi i wspaniałomyślnymi,
kochającymi i troskliwymi. Wynika z tego, że powinniśmy się kierować następującą
maksymą:
POCIĄGA CIĘ OKREŚLONY TYP CZŁOWIEKA? SAM TAKI BĄDŹ. CHCESZ SIĘ
OTACZAĆ OKREŚLONYM TYPEM LUDZI? SAM BĄDŹ TAKIM CZŁOWIEKIEM.
Pewna kursantka zapytała mnie. niedowierzająco, co powinna zrobić, jeżeli daje, daje,
daje, nic w zamian nie otrzymując. Poprosi-łam o przykład. Powiedziała, że daje z siebie
wszystko mężczyźnie, którego chce odzyskać, a on twardo się opiera, że do niej nie
wróci. Myślę, że mnie źle zrozumiała. Po pierwsze, trudno uwierzyć, by dawała, niczego
nie oczekując w zamian. Oczekiwała bardzo wiele! Sama zresztą przyznała, że miała
nadzieję, iż zauważy wreszcie co traci i do niej wróci.
Zwróciłam jej uwagę, że wygląda mi to raczej na chłodną kal-kulacje niż na miłość.
Zasugerowałam, że powinna pozwolić mu odejść, a sama poszukać kogoś, kto lepiej
zaspokoi jej potrzeby. Przypomniałam, że nie ma nic złego w dawaniu, ale jeżeli part-ner
nie zaspokaja naszych potrzeb, czas zamknąć z miłością drzwi i poszukać sobie kogoś
innego. Dawać, to nie znaczy być wycieracz-ką. Mamy prawo zaspokajać swoje potrzeby
Ale jeżeli konkretna osoba tego nie robi, niczego nie wskóramy gniewając się na nią.

Rozdawaj czas

Czasu wiecznie mamy za mało i dlatego jest jednym z najcen-niejszych artykułów
pierwszej potrzeby. Jest też jednym z naj-cenniejszych darów. Jak się rozdaje czas?
Wysłuchując problemu koleżanki, pisząc liścik z podziękowaniami, angażując się w spra-
wę, która bezpośrednio Ciebie nie dotyczy, zgłaszając się na wo-lontariusza, czytając
dziecku książkę. Każda z tych czynności pozwala przekroczyć siebie i pomaga działać z
pozycji innej cząst-ki własnego Ja - tej kochającej, troskliwej, hojnej. Jeden z moich

kursantów, Dawid, opowiedział o tym, jak dzie-lił się swoim czasem. Zgłosił się do Akcji
Świątecznej, polegającej na odwiedzaniu chorych w szpitalu w okresie świąt Bożego Na-
rodzenia. Powiedział, że „otworzyło mu się serce” i „opuścił świat zwyczajny i
małostkowy, by przenieść się w inny, bardziej wznio-sły wymiar”. Zauważ, jakie uczucia
wzbudziło w Dawidzie to, co dał z siebie innym. Opowiedział o tym, jak śpiewał dziecku
w śpiącz-ce. Pielęgniarka powiedziała: „Zaśpiewaj mu - on Cię usłyszy”. Było to
cudowne doświadczenie i Dawid radził reszcie grupy, by też się otworzyła i coś z siebie
dała. „To znakomicie poprawia samopoczucie!”
Pewien mój znajomy po niedawnym wylewie poczuł się w cza-sie Święta Dziękczynienia
hojnie obdarowany. Mimo że poruszał się na wózku inwalidzkim, zgłosił się na
ochotnika do darmowej jadłodajni dla bezdomnych, by pomóc w przygotowaniu świą-
tecznego obiadu. Nie żałuje ani chwili. Wie, że jego osobiste za-angażowanie się liczy,
mimo wylewu.
Zgłaszanie się na ochotnika, to także świetny sposób na spę-dzenie wakacji z dziećmi.
Jedna z moich koleżanek wpadła w osłu-pienie, kiedy jej córeczka, po otworzeniu 52
prezentów gwiazdko-wych zapytała - „Tylko tyle?” i powiedziała sobie - „Nigdy więcej”.
Od tej pory, każdego roku, ona i córka biorą udział w opisanej przez Dawida Akcji
Świątecznej i zaobserwowała w cór-ce ogromną zmianę. Zamiast się zastanawiać, co
dostanie pod choinkę, córka spędza dużo czasu na robieniu prezentów dla chorych w
szpitalu.
Chciałabym w tym miejscu wygłosić generalną uwagę na te-mat pracy ochotniczej.
Kiedy pracowałam w „Pływającym Szpi-talu”, miałam wiele okazji obserwować
wolontariuszy. Dzielili się na dwie ogólne kategorie: jedni wiedzieli, że ich osobisty
wkład się liczy, drudzy nie. I jakże się oni różnili! Druga grupa pomagała nie dlatego, że
chciała coś zrobić dla innych, ale dlatego, że uważała, iż tak wypada - „Winny jestem coś
społeczeństwu”. Niektórzy wykorzystywali swoją pracę spo-łeczną, by pokazać
wszystkim, jacy to oni są „dobrzy”. To nie znaczy, że nie było z nich żadnego pożytku.
Owszem, pomagali. Choć na pewno nie wszyscy! Zawsze stawało na przeszkodzie ich
własne Ja. Nie interesowali się, czego potrzebuje szpital, inte-resowali się tylko
karmieniem własnego Ja. W efekcie bardziej przeszkadzali niż pomagali. Co gorsza,
niewiele chyba czerpali satysfakcji i poczucia wartości z tego co robili. Ci natomiast,
którzy wiedzieli, że ich praca się liczy, to całkiem inny gatunek ludzi. Nie było ich
słychać, ale można było na nich polegać. Reagowali na nasze potrzeby zanim jeszcze je
zdążyli-śmy wyartykułować. Nie spóźniali się i nigdy nie nawalali. Robi-li wszystko, o
co ich prosiliśmy, łącznie z najczarniejszą robotą. Robili to z radością, wiedząc, że są
przydatni. Rzadko opowia-dali o swojej pracy - po prostu ją wykonywali. I wszyscy ich
bar-dzo kochali.
Pewność, że nasz osobisty wkład się liczy lub brak takiej pewno-ści - robi kolosalną
różnicę. Jeśli nie wiesz jeszcze, że Twoje zaanga-żowanie się liczy, przynajmniej
zachowuj się tak, jakby to była praw-da. Zadaj sobie pytanie: „Co bym teraz robił, gdyby
to się naprawdę liczyło? Jak bym się zachowywał?”. To naprawdę działa. A zatem,
wiedząc, że się liczysz lub przynajmniej „udając”, że tak jest, rozdawaj czas. Jakiż to
wspaniały dar!

Rozdawaj pieniądze

Pieniądze to dla większości z nas ogromne wyzwanie. Choćbym nie wiem jakie sukcesy
odnosiła, oczyma wyobraźni zawsze wi-dzę siebie, osiemdziesięciodwuletnią staruszkę,
stojącą na rogu ulicy z kubkiem w ręku i żebrzącą. Okazuje się, że nie ja jedna mam takie
lęki. Skąd się one biorą, nie mam bladego pojęcia. Ni-gdy w życiu mi niczego nie
brakowało i, jak na ironię, kiedy żyłam na własny rachunek, miałam więcej pieniędzy
aniżeli wtedy, kie-dy mnie ktoś utrzymywał. A mimo to, lęk mnie nie opuszcza. Boimy
się kłopotów finansowych niezależnie od tego, czy je-steśmy bogaci czy biedni.
Czytałam niedawno w gazecie o pew-nym niezwykle bogatym człowieku, któremu nadal
śni się po nocach, że wszystko traci. Ile by taki nie miał, zawsze mu będzie mało. Wiele
lat temu, w podrzędnym skądinąd filmie, usłysza-łam kapitalne zdanie - „To nie
pieniądze dają poczucie bezpie-czeństwa, ale świadomość, że można się bez nich
obejść.” Być może przyczyną problemu jest to, że większość z nas nigdy nie zaznała
biedy. Oto kolejny dowód na to, jak cennych lekcji może nam udzielić niedostatek.
Najlepsze lekarstwo na obsesje finansowe, to mniej się przej-mować i zacząć się
wyzbywać pieniędzy. Zacznij w rozsądnych granicach „rozdawać to co masz” w
przekonaniu, że zawsze znaj-dziesz sposób na to, by zdobyć to, co Ci jest potrzebne.
Jedna z moich koleżanek pisze słowo „dziękuję” na odwrocie czeków, którymi płaci
rachunki. Taka postawa zapewnia jej większą swobodę - może się cieszyć, inwestować w
siebie i innych, płynąć twórczo z prądem. Rozdawanie pieniędzy doskonale popłaca - w
sensie pie-niędzy, które dzięki temu do nas wrócą, ale przede wszystkim w sensie
spokoju ducha.
Jak powiedział Jerry Gillies w swojej książce Moneylove [Miłość do pieniędzy], „Bogaci
wydają pieniądze, biedni je gromadzą”. Możesz być milionerem, ale jeśli nastawiasz się
wyłącznie na gromadzenie pieniędzy, masz mentalność biedaka. Nie chcę przez to
powiedzieć, że powinieneś pieniądze przepuszczać - sekret tkwi w równowadze.

Rozdawaj miłość

Jeżeli o mnie chodzi, wszystko co powiedziałam wyżej na temat „rozdawania”
sprowadza się do rozdawania miłości. Ale miłość ma i inne składniki. Dowodem miłości
jest na przykład to, że ak-ceptujemy kogoś takim, jakim jest, nie próbując go zmieniać.
Do-wodem miłości jest ufność, że ktoś sam potrafi pokierować swoim życiem i
stosownie postępować. O miłości świadczy przyzwole-nie, aby ktoś mógł odejść i pójść
własną drogą, uczyć się i rozwijać, bez poczucia, że zagraża to naszej egzystencji. Ile
znasz par, które tak siebie nawzajem traktują?
Często to co z pozoru jest miłością, w rzeczywistości nią nie jest, jest przejawem
niezaspokojonych potrzeb. Jak napisał Rollo May w Man’s Search for Himself [Człowiek
w poszukiwaniu siebie]:
„Mylimy najczęściej dwa pojęcia, miłości i zależności; a prawda jest taka, im bardziej
jesteś niezależny, tym bardziej kochasz”. Miłość to umiejętność dawania. I pora zacząć
to robić. Mówiłam już o rozdawaniu podziękowań, informacji, pochwał, czasu, i
wreszcie miłości. Jestem pewna, że potrafiłbyś tę listę uzupełnić. Rozumiesz już, że
miłość to dawanie. To powstanie z po-zycji skulonej, kurczowych objęć ramion, by

stanąć wyprostowa-nym, z ramionami otwartymi i wyciągniętymi przed siebie. W tej
pozycji poczujesz się tak bogaty, że bez trudu zrozumiesz zna-czenie słów „Kielich mój
wypełniony jest po brzegi”. ^~I Dawanie z pozycji „mój wkład się liczy” zwiększa
zdolność dzielenia się z innymi. Ale, jak każda nowa umiejętność, i ta wymaga ćwiczeń. .
Bez względu na to, czy w to wierzysz czy nie, Twoje życie już jest bogate. Po prostu nie
zwróciłeś na to uwagi. Nie uwierzysz w swoje bogactwo, dopóki go nie dostrzeżesz. I
Może Ci to ułatwić tak zwana Księga Obfitości. Kup sobie pięk-ny notes, najdroższy na
jaki Cię stać. Zacznij go wypełniać, wy- mieniając wszystkie pozytywy swego życia,
dawne i obecne, ja-kie tylko Ci przychodzą do głowy. Nie odkładaj pióra, dopóki nie
doliczysz do 150. Niektórym z Was na pewno uda się znaleźć jeszcze więcej. Kiedy już
nic więcej nie potrafisz wymyślić, wy-tęż umysł, a na pewno jeszcze coś znajdziesz.
Skoncentruj się tylko na dobrodziejstwach, jakie Cię w życiu spotkały. Wypisz je wszyst-
kie w swoim notesie, nawet te najdrobniejsze. Uzupełniaj swą listę codziennie. Zamiast
prowadzić tradycyj-ny pamiętnik, który dla wielu jest swoistą książką życzeń i zaża-leń -
opisem nędzy i rozpaczy, marzeń i niezaspokojonych pra-gnień - napisz książkę, której
treść sprowadza się w gruncie rzeczy do jednego - „To jest mój stan posiadania!”. Pisz o
wszystkim, co Cię dobrego spotkało, dużego i małego - może to być komple-ment
koleżanki, radosne „Dzień dobry!” listonosza, piękne nie-bo, okazja do zrobienia
dobrego uczynku, wizyta u fryzjera, nowy garnitur, pożywne jedzenie. Zwracaj uwagę na
wszystkie wspa-niałe rzeczy, jakie Ciebie spotykają Porozwieszaj wszędzie kartki
przypominające, że trzeba się koncentrować na serze, a nie na dziurach w serze.
Wypatruj da-rów Bożych, a na pewno je dostrzeżesz. Omotają Cię wtedy ze wszystkich
stron. Tyle jest rzeczy, które są tam od zawsze, tylko Ty ich nie zauważałeś. Jak możesz
się czuć biedny, skoro jesteś taki bogaty.
Jeśli będziesz pilnie wykonywał to zadanie, wkrótce będziesz miał szafę pełną notesów.
Zaglądaj do nich często, zwłaszcza wtedy, kiedy czujesz, że czegoś Ci brakuje. $rak jest
wyłącznie stanem umysłu. Najhojniejsi ludzie, jakich znałam, to biedni pa-cjenci
„Pływającego Szpitala”. Patrzyłam na nich i na to, co robią dla swego środowiska i serce
mi rosło. Poczucie braku nie jest kwestią pieniędzy, to kwestia miłości. A miłość zawsze
możesz w sobie wskrzesić pod warunkiem, że zapamiętasz, że TWOJE ŻYCIE JEST
BOGATE, A OSOBISTY WKŁAD SIĘ LICZY Nie poprzestawaj na wypełnianiu Księgi
Obfitości. Czytaj stale książki o pozytywnym przesłaniu, słuchaj motywujących i inspi-
rujących kaset, wymyślaj własne afirmacje. Mam w swoim kom-puterze afirmację
następującą: POZBYWAM SIĘ LĘKU PRZED NIEDOSTATKIEM, WTEM, ŻE
ŚWIAT JEST OBFITY I DOSTAT-NI. Ilekroć nachodzą mnie lęki natury finansowej,
czy jakiekolwiek inne zresztą, powtarzam ją sobie. Przywraca mi spokój przypomi-na, że
w każdym momencie, moje życie kipi od obfitości. Pamiętaj, zmierzasz do punktu, w
którym to Ty będziesz obdaro-wywał innych. Kiedy wiesz, że „masz „, dawanie nie
nastręcza trud-ności. Kiedy obdarowujesz innych, nie masz czego się lękać. Jesteś wtedy
silny, kochasz. Nie kombinuj, jak by tu coś wyłudzić od in-nych, ale zastanów się, co
możesz dla innych zrobić. Ot i cała filozo-fia życiowa. Potęga takiego myślenia jest
wręcz niewyobrażalna. No bo zastanów się: kiedy nastawiasz się w życiu na dawanie,
nikt Cię nie może okraść. Każdy, kto coś Ci zabiera, pomaga Ci po prostu realizować
Twój cel życiowy i należy mu się za to wdzięcz-ność. Kiedy przyjmujesz w życiu rolę
wspaniałomyślnego dorosłe-go, wiesz, że jesteś tu po to, by Ciebie wykorzystywano.
George Bernard Shaw pięknie tę ideę podsumował w przyto-czonym niżej urywku.

Czytaj codziennie te słowa, a łatwiej Ci będzie nabrać do wszystkiego dystansu i
będziesz miał odwagę przełamać strach i przydać się na coś światu:
Dać się wykorzystać dla celu, który uznałeś za wzniosły, być siłą natury, a nie małym,
mizernym, egoistycznym kłębkiem do-legliwości i skarg, narzekającym, że świat nie
chce mnie uszczę- śliwiać - oto prawdziwa radość życia.
Jestem zdania, że moje życie należy do całego społeczeństwa i dopóki żyję przywilejem
jest robić dla niego wszystko co mogę. Kiedy umrę, chcę być całkiem zużyty, bo im
ciężej pracuję, tym bardziej żyję.
Raduję się życiem jako takim. Dla mnie życie nie jest świeczką, która za chwilę zgaśnie.
Jest wspaniałą pochodnią, którą dano mi na chwilę do potrzymania i chcę, by płonęła jak
najjaśniej, , dopóki jej nie przekażę następnym pokoleniom.
Rozdział 11.
Zapełnij wewnętrzną pustkę

„Odpuszczam sobie”

Opowiedziałam Ci o wielu potężnych technikach: afirmacjach, mówieniu światu tak,
pozytywnym myśleniu, braniu odpowie-dzialności, decyzjach bez strat, wyborze miłości
i zaufania, nauce dawania i jeszcze innych. Techniki te są tak skuteczne, bo otwiera-ją
nas na pewne szczególne miejsce w nas samych. Kiedy nawią-zujemy z tym miejscem
kontakt, doznajemy uczucia „spełnienia”. Miejsce to bardzo różnie nazywano: Wyższym
Ja, Ja wewnętrznym, nadświadomością, wyższą świadomością, Boskim Ja. Mnie najbar-
dziej podoba się nazwa „Wyższe Ja”, bo mówi o wychodzeniu poza tę część siebie, która
koncentruje się na trywialnościach powodują-cych lęk, nienawiść, poczucie braku i
wszelkie inne przejawy nega-tywnego nastawienia. Przywodzi na myśl nowy wymiar
istnienia, niewiele mający wspólnego z codziennymi troskami i zmaganiami. Wielu
psychologów wierzy w istnienie Wyższego Ja i jego wpływ na jednostkę. Niektórzy
nazywają to co robią „psychologią wyso-ką”, inni „psychologią transpersonalną”. W
dziedzinie Wyższego Ja pracuje też wielu pedagogów i lekarzy.
Wszyscy uważają, że Wyższe Ja potrafi wpływać na harmonij-ny przepływ energii w
świecie i potrafi się z tym przepływem zestroić. Jest ono zasobnikiem wielu
wysublimowanych cnót - twórczości, intuicji, ufności, miłości, radości, inspiracji,
aspiracji, troski, dawania - tego wszystkiego, czego w głębi serca chcieli-byśmy
doświadczać.
Zbyt wielu z nas szuka w życiu spełnienia „w świecie zewnętrz-nym”. Czujemy się
wyalienowani, samotni, puści. Ile byśmy nie dokonali, ile byśmy nie posiadali, zawsze
czujemy się niepełni i niespełnieni. To poczucie wewnętrznej pustki i dotkliwej samot-
ności, to widomy znak, że zboczyliśmy z kursu i powinniśmy przywrócić właściwy
kierunek. Często wydaje nam się, że tym, co nas przywróci na właściwą drogę jest nowy
partner, dom, sa-mochód, praca, czy coś innego. Ale to nieprawda. Moim zdaniem, to,
czego wszyscy naprawdę szukamy, to ta Boska Esencja, która jest w nas. Kiedy
oddalamy się zbytnio od naszego Wyższego Ja, odczuwamy to co Roberto Assagioli tak
trafnie nazwał „boską tęsknotą”. Kiedy czujesz się zagu-biony, czujesz, że zboczyłeś z

kursu, sięgnij po prostu po na-rzędzia, które wyprostują Twoją ścieżkę tak, by biegła w
kierun-ku zgodnym z Twoim Wyższym Ja, a odnajdziesz drogę, z której zboczyłeś.
„A gdzie sżę to moje Wyższe Ja przez całe życie podziewało?” - zapytasz. Często
mówimy „duszą i ciałem”, co oznacza „całym sobą”. Społeczeństwo współczesne
interesuje się przede wszyst-kim ciałem, w sensie fizycznym i umysłowym. Część
duchowa, czyli Wyższe Ja, gdzieś się po drodze zagubiła. Niewiele jest na razie miejsc,
gdzie można byłoby się czegoś dowiedzieć o Wyższym Ja. Nic więc dziwnego, że
skupiamy się prawie wyłącznie na swo-im intelekcie i swojej fizyczności. Wielu z nas
nawet nie wie, że posiada również część duchową.
Na domiar złego, samo słowo „duchowy” w wielu ludziach wzbudza odruch niechęci.
Wyłączają się, kiedy tylko je usłyszą, a to dlatego, że mylą dwie rzeczy: „duchowy” i
„religijny, od-noszący się do Boga”. Słowo „duchowy” gasi tych, którzy nie są religijni.
Sposób, w jaki ja używam tego słowa, na pewno będzie dla Cie-bie do zaakceptowania,
bez względu na to czy jesteś osobą wie-rzącą czy ateistą. Mówiąc o tym, co duchowe,
mam na myśli Wy-ższe Ja, to miejsce w nas, które kocha, jest życzliwe, obfituje we
wszelkie dobra, jest radosne i kryje w sobie wszystko, o czym wspomniałam wcześniej.
Wierz mi, że dopóki nie dotrzesz świa-domie lub nieświadomie do swojej cząstki
duchowej, będziesz wiecznie niezadowolony.
Jestem pewna, że każdy z Was funkcjonował z pozycji ducho-wej, nawet jeśli nigdy tego
tak nie nazwał. Czy zdarzyło Ci się podarować coś komuś i tak się z tego cieszyć, że aż
oczy Ci się zaszkliły od łez? Czy zdarzyło Ci się kiedyś tak zachwycić ja-kimś pięknem -
zachodem słońca czy kwiatem - że czułeś się wewnętrznie wzbogacony? Czy zdarzyło Ci
się zetknąć z czyimś złym zachowaniem i nie czuć wobec niego niczego prócz miło-ści,
bo wiedziałeś, że było ono zrodzone z bólu? Czy zdarzyło Ci się kiedyś zalać łzami
radości, kiedy bohater filmowy przezwy-ciężył jakąś poważną przeszkodę? Jeśli na
któreś z tych pytań odpowiedziałeś twierdząco, można powiedzieć, że reagowałeś z
pozycji Wyższego Ja. Wyszedłeś poza swoją małostkowość - „Ona nawet mi nie
podziękowała”, „On nigdy nie sprzątnie po sobie brudnych skarpetek”, „Dlaczego on nie
dzwoni?” - i dotknąłeś innej, pięknej rzeczywistości.
Kiedy Wyższe Ja Osobiste spotka się z Wyższym Ja Grupo-wym, jest to wręcz wspaniałe
przeżycie. Jeśli podczas zamknię-cia Olimpiady czułeś jak Ci serce rośnie - myśląc jaki
wspa-niały byłby ten świat, gdyby każdy działał wedle zasady „jeden za wszystkich,
wszyscy za jednego” - doświadczyłeś, czym jest Wyższe Ja Grupowe. Moc i miłość,
jakie ono generuje, są wręcz fenomenalne.
Zło także może dawać poczucie władzy i uniesienia. Różnica pole-ga na tym, że
wszystko co pochodzi od Wyższego Ja, które jest z na-tury siedliskiem miłości, daje
niemal poczucie rozkoszy Moc płynąca z naszego siedliska zła nie łagodzi nostalgii za
tym, co Boskie. Wręcz przeciwnie, oddala nas coraz bardziej od „domu”. I dlatego, kiedy
poczucie mocy na chwilę Cię opuszcza, czujesz się zagubiony, osa-motniony i
przestraszony Kiedy działasz z pozycji Wyźszego Ja, czujesz się ześrodkowany i bogaty -
bogactwo aż się w Tobie prze-lewa. I automatycznie opuszcza Cię strach.
Wyższe Ja pomaga również czynić w życiu „cuda” - podnieść w pojedynkę samochód
przygniatający najbliższą Ci osobę, wyko-nać monumentalne zadanie, choć nikt Ci nie

rokował powodze-nia. Często słyszałam jak ludzie mówili - „Nie wiem, jak to zrobi-łem,
ale zrobiłem!”. Ich moc płynęła z Wyższego Ja. Teraz, kiedy Cię zapoznałam z pojęciem
Wyższego Ja, pozwól że Ci pokażę nadzwyczaj prosty model istnienia. Nie jest to mo-del
pełny, wielu aspektów świata wewnętrznego i zewnętrzne-go nie uwzględnia. Ale jest on
przydatny, bo przypomina, że sami możemy w życiu decydować o tym, jakie będą nasze
do-świadczenia.
O ile pamiętasz, wewnętrzna Trajkotka, to ta nasza część, która stara się nas doprowadzić
do obłędu. Jest to przechowalnia wszystkiego, co nas w życiu złego spotkało, od chwili
narodzin aż do chwili obecnej. W niej mieszka nasze Ja dziecinne, doma-gające się
ciągłej uwagi, nie umiejące się dzielić. Świadomość śle rozkazy do Podświadomości na
podstawie napływających infor-macji. Informacje te mogą napływać albo od Wyższego
Ja albo od Trajkotki. Od nas zależy, które z nich wybierzemy. W Podświadomości
zmagazynowana jest ogromna ilość in-formacji. Podświadomość ma też dostęp do
Energii Uniwersal-nej. Działa trochę jak komputer - sortuje i wyszukuje informa-cje. Nie
możesz sobie przypomnieć na przykład jakiegoś nazwiska, aż tu nagle, kiedy się najmniej
tego spodziewasz, wy-skakuje jak Filip z konopi. To sprawka Podświadomości. Pod-
świadomość przyjmuje instrukcje od Świadomości. Nie zadaje pytań, nie ocenia. Nie
odróżnia tego, co dobre od tego, co złe, tego, co zdrowe od tego, co chore. Przypomnij
sobie ekspery-ment z ramieniem, o którym pisałam w rozdziale 5. Kiedy Pod-
świadomość usłyszała dwie informacje. Świadomość wybiera źródło informacji i energii
i przesyła te informacje do Podświa-domości. Podświadomość słucha Świadomości i
wykonuje otrzymane instrukcje.
„Jestem człowiekiem silnym i wartościowym”, ramię się naprę-żyło. Kiedy
Podświadomość usłyszała „Jestem człowiekiem sła-bym i bezwartościowym „ ramię
łatwo można było zepchnąć w dół. Podświadomość wierzy temu, co jej mówi
Świadomość, bez względu na to, czy mówi prawdę czy nie, a nawet bez względu na to,
czy Ty w to wierzysz czy nie.
Zgodnie z przedstawionym modelem, umysł może posłuchać Trajkotki, wygadującej
wszelkiego rodzaju autodestrukcyjne, ne-gatywne bzdury, albo może posłuchać
Wyższego Ja, afirmującego, kochającego, wspaniałomyślnego i zasobnego. Wszystkie
przyto-czone w tej książce ćwiczenia i teorie mają na celu dopomożenie Świadomości w
otworzeniu się na bogactwo Wyższego Ja i od-wrócenie się od ubóstwa Trajkotki.
Świadomość nie wie często, że steruje nią Trajkotka. A nawet jeśli wie, jest tak do niej
przyzwyczajona, że - pochłonięta swo-imi codziennymi sprawami - „zapomina”
posłuchać Wyższego Ja i potrzebuje, by jej stale o tym przypominać. To tu właśnie
przydają się wszelkie afirmacje, pozytywne myślenie, taśmy, książki, powiedzonka i inne
pomoce przypominające Świadomo-ści, że nie musisz już słuchać swojej Trajkotki.
Trajkotka, tak jak Wyższe Ja, zawsze tam była i będzie. Nie ma co rozpaczać z tego
powodu, że od czasu do czasu wyska-kuje z ukrycia! Zawsze będzie to robiła - to Ci
mogę zagwa-rantować. Musisz tylko zdać sobie sprawę z jej istnienia i z tego, że masz
jeszcze Wyższe Ja. Żadna z tych części nie ma mono-polu na prawdę. Po prostu każda
pozwala Ci przeżyć życie zupełnie inaczej.
Kiedy słuchasz Trajkotki, Twoje życie jest pełne lęku, który nie pozwala Ci się rozwijać.
Kiedy słuchasz Wyższego Ja, Twoje ży-cie jest radosne, bogate i pozbawione lęku. Jak

każdy człowiek, jesteś ekspertem od słuchania Trajkotki. Twoim zadaniem jest teraz
nabranie biegłości w słuchaniu Wyższego Ja. Kiedy się tego nauczysz, będziesz mógł
dokonać wyboru.
Dlaczego tyle dobrego zaczyna się dziać, kiedy Twoja Świado-mość decyduje się działać
z pozycji Wyższego Ja i dlaczego dzieje się na odwrót, kiedy słucha Trajkotki? Jak się
wydaje, kiedy Pod-świadomość otrzymuje rozkazy od Świadomości, stara się je wy-
konać łącząc się wewnętrznie z ciałem, intelektem i emocjami. Kiedy słyszy: „Jestem
człowiekiem słabym i bezwartościowym”, łączy się z ciałem i osłabia Cię fizycznie.
Łączy się z emocjami, wzbudzając przygnębienie i bezradność. Łączy się z intelektem i
powoduje, że głupiejesz. Kiedy zaś słyszy: „Jestem człowiekiem silnym i warto-
ściowym”, łączy się z ciałem i napełnia Cię siłą. Łączy się z emo-cjami, wzbudzając
pewność siebie i ożywienie. Łączy się z intelek-tem i rozjaśnia umysł. Oraz napełnia
dobrą energią. Co więcej, na zewnątrz znajduje się Energia Uniwersalna, bez której
świat nie mógłby istnieć. Wykonując swoje rozkazy, Pod-świadomość łączy swą energię
z Energią Uniwersalną, dzięki czemu otrzymujesz dokładnie to, o co „prosiłeś”. Jeśli
zakomu-nikujesz światu, że jesteś „człowiekiem słabym i bezwartościo-wym”, świat Cię
wysłucha i ześle na Ciebie wszelakie nieszczę-ścia. Ludzie Cię zadepczą. Nigdy nie
osiągniesz tego, co chcesz. Będziesz napotykał ciągłe przeszkody i nie miał siły ich
usunąć. Jeśli zakomunikujesz światu, że jesteś „człowiekiem silnym i wartościowym”,
świat posłucha twojej Podświadomości i ześle Ci wszelakie dobra. Ludzie będą Ciebie
szanować i uczciwie trak-tować. Będziesz miał wiele wspaniałych osiągnięć. Nic nie bę-
dzie stało na Twojej drodze, ponieważ zawsze znajdziesz sposób na to, by usunąć
przeszkody. Klucz tkwi w tym, że tak jak Pod-świadomość, tak i Uniwersalna Energia
nie feruje ocen. Metafizycy mówią o prawach uniwersalnej energii. Jedno z tych praw,
to prawo przyciągania. „Podobieństwa się przyciągają”. Kiedy wysyłasz złą energię, jak
myślisz, co przyciągniesz? Nega-tywną energię. Kiedy wysyłasz dobrą energię, dobra
energia do Ciebie wróci. Może teraz lepiej zrozumiesz, dlaczego bezwzględ-nie musisz
się nauczyć wysyłać tylko dobre myśli. Niektórym z Was może być trudno
zaakceptować ideę Uniwer-salnej Energii. Nie musisz w to wierzyć, by nawiązać kontakt
z Wyższym Ja. Ale kiedy widzisz, że możesz się połączyć z czymś większym od siebie,
już nie masz wrażenia, że do wszystkiego musisz dochodzić sam. Czujesz się znacznie
mocniejszy i o wiele mniej się boisz. Przypomnij sobie Lęku Poziom 3: „Boję się, że
sobie nie poradzę”. Mając po swojej stronie Uniwersalną Energię, nauczysz się ufać nie
tylko sobie, ale całemu światu. Ten rodzaj podwójnej ufności, to sygnał końca Twoich
lęków.
Jednym z narzędzi, z których korzysta Podświadomość, by Cię połączyć z tym, czego
szukasz, jest intuicja. Te dziwne ko-munikaty, to nic innego, jak informacja ze strony
Podświado-mości, że „Znalazłem!” Nikt, kto doświadczył potęgi intuicji, nie zaprzeczy,
że coś działa na naszą korzyść, pod warunkiem, że zechcemy tego „czegoś” posłuchać.
Zaufaj swojej intuicji, a zda-rzą się „cuda”.
Intuicja działa nieprzerwanie, ale my jej zwykle nie słuchamy. Kiedy zaczęłam
wprowadzać w życie rozmaite myśli, które przy-chodziły mi do głowy, zaczęły się
najróżniejsze „zbiegi okoliczno-ści”. Moje pierwsze zajęcia na temat lęku były właśnie
dziełem intu-icji. Miałam wtedy mgliste pojęcie, że chciałabym prowadzić zajęcia na
temat lęku. Odkładałam to jednak na czas nieokreślony, głównie dlatego, że zbyt byłam

zajęta innymi rzeczami, by napisać program zajęć i znaleźć uczelnię, która by mnie
chciała zatrudnić. Za dużo z tym zachodu - pomyślałam.
Pewnego dnia, kiedy siedziałam przy biurku i pracowałam, usłyszałam silny wewnętrzny
komunikat: „Zgłoś się do Nowej Szkoły”. Nie miałam pojęcia dlaczego coś takiego mi
przyszło do głowy. Nigdy nie byłam w Nowej Szkole Badań Społecznych i nikogo tam
nie znałam. Nie wiedziałam nawet, gdzie się mieści. Z czystej ciekawości postanowiłam
tam pójść. Powiedziałam se-kretarce, że idę do Nowej Szkoły, a ona zapytała po co. „Nie
wiem!” - odpowiedziałam i skierowałam się do wyjścia. Bardzo dziwnie na mnie
spojrzała.
Wsiadłam w taksówkę, która zawiozła mnie pod same drzwi Nowej Szkoły. Weszłam do
holu zadając sobie pytanie - „Co te-raz?” Zobaczyłam tablicę informacyjną ze spisem
wszystkich wydziałów. Mój wzrok padł na nazwę Stosunki Międzyludzkie. „Tam
powinnam skierować kroki”. Wydedukowałam sobie, że widocznie odbywał się tu
wspaniały warsztat, na który mnie „skierowano”. Uczęszczałam wtedy nałogowo na
rozmaite warsz-taty. Do głowy mi nie przyszło, że mogłabym sama czegoś uczyć w
Nowej Szkole.
Znalazłam drzwi z napisem Wydział Stosunków Międzyludzkich i weszłam do środka.
Nikogo w recepcji nie było. Zerknęłam przez otwarte drzwi na prawo i zobaczyłam
kobietę przy biurku. „W czym mogę pani pomóc?” - zawołała. Zupełnie intuicyjnie, bez
żadnego „namysłu”, odpowiedziałam ku własnemu zdumieniu: „Przyszłam poprowadzić
zajęcia na temat przezwyciężania lęku”. Nie wiedząc o tym, rozmawiałam z dyrektorką
wydziału, wspaniałą kobietą, która nazywała się Ruth Van Doren. Wlepiła we mnie
wzrok i wymamro-tała w końcu: „Nie mogę w to uwierzyć! Szukałam wszędzie, gdzie
tylko się da, kogoś, kto poprowadziłby takie zajęcia i nikogo nie znalazłam. A dzisiaj
mija termin ich obsadzenia - wykaz wszyst-kich zajęć musi być koniecznie złożony”.
Zapytała następnie, jakie mam kwalifikacje i moja odpowiedź ją zadowoliła. Po czym
powiedziała, że spieszy się na autobus i po-prosiła, bym szybko napisała ramowy
program zajęć. Zrobiłam to. Oddała program sekretarce i wybiegła, dziękując mi
wylewnie. Kiedy już wyszła, byłam w szoku. Świadomie nie miałam za-miaru
proponowania nikomu zajęć. I to, co - jak sobie wcześniej wyobrażałam - zajęłoby mi
wielemiesięcy, w rzeczywistości za-jęło dokładnie dwanaście minut! Ruth Van Doren
czegoś chciała, ja czegoś chciałam i Świat nas połączył. Nie wiem na jakiej zasa-dzie to
się stało. Ale wiem, że się stało. Najbardziej zdumiewają-ce w tym wszystkim było to, że
gdybym przytomnie sobie to wszyst-ko przemyślała, nigdy nie wybrałabym się do Nowej
Szkoły Po-szłabym raczej do Hunter College, gdzie kończyłam studia, lub do Columbia
University, gdzie zrobiłam doktorat. I tu znałam wiele osób. Nowa Szkoła nigdy przez
myśl by mi nie przeszła. Prowadzenie tych zajęć było punktem zwrotnym w moim życiu.
Moje doświadczenia z tym związane były tak pozytywne i tak mi „leżały”, że
postanowiłam rzucić pracę, której poświęciłam dziesięć lat życia, i poświęcić się
nauczaniu i pisaniu. Jestem pewna, że znasz jeszcze wiele innych, bardziej spektakular-
nych, przykładów działania intuicji - ratowania życia, zejścia się lu-dzi mimo ogromnych
przeciwności i jeszcze innych, zdumiewających przypadków. Chodzi o to, że każdy z nas
może uzyskać dostęp do siły płynącej z intuicji - trzeba tylko zacząć słuchać, co do nas
mówi nasza Podświadomość. Podejrzewam, że Podświadomość działa na podstawie
instrukcji, które jej przekazaliśmy, nic o tym nie wiedząc. Może o tym zapomnieliśmy,

ale Podświadomość nie zapomina ni-gdy Co więcej, lepiej funkcjonuje wtedy, gdy
przestajemy się proble-mem świadomie zajmować i pozwalamy jej działać bez zakłóceń.
To dlatego wiele najbardziej inspirujących pomysłów przychodzi wte-dy, kiedy
odpoczywamy lub pogrążamy się w inne zajęcia. Zacznij po prostu zwracać uwagę na to,
co Ci podpowiada Podświa-domość i wprowadzać to w czyn. Jeśli Podświadomość Ci
podpowia-da „Zadzwoń do X-a”- zadzwoń. Jeśli Ci mówi „Idź tędy” - idź. Jeśli Ci mówi
„Idź tamtędy „ - idź. Z początku możesz nie być pewien, czy przemawia do Ciebie
intuicja czy Trajkotka czy jeszcze coś innego. Po-stępuj po prostu zgodnie z instrukcją, a
szybko poznasz różnicę. Do-szłam do punktu, w którym wcielam w życie niemal
wszystkie te po-zornie „błądzące” myśli, które mnie nachodzą i wprost zdumiewa mnie
liczba nowych połączeń, jaka z tego wynika. Istnieje wiele poradników rozwoju intuicji i
gorąco Ci je polecam.
Tak bardzo polegam na swojej Podświadomości, że ilekroć mnie nurtuje jakiś problem,
mówię po prostu „proszę moją Podświadomość, by mi podsunęła rozwiązanie tego
problemu”. Po czym przestaję się nim przejmować i o nim myśleć. Aż w końcu, nie
wiem jak to się dzieje, ale rozwiązanie przychodzi samo. Bardzo dobrze jest to robić tuż
przed zaśnięciem. Zapomnij o problemie, zostaw go do rozwiązania Twojej
Podświadomości. Na pewno dzięki temu lepiej się wyśpisz. Kiedy jesteś zdenerwowany,
nie dopuszczasz do głosu Wyższego Ja z całym jego bogactwem. Kiedy jesteś
„ześrodkowany” w sposób, jaki Ci przed chwilą opisałam, zaczynasz płynąć harmonijnie
z prądem. Zostań ześrodkowany, a niczego nie będziesz musiał się bać. Bę-dziesz w
kontakcie ze swoją mocą i wszystko będzie w porządku. Ale jak się ześrodkować,
szczególnie kiedy jesteś zdenerwowany? Kiedy jesteś czymś bardzo przejęty, na
przykład zdobyciem pra-cy, na której Ci szalenie zależy, zaczynasz się bać. Trajkotka nie
daje Ci spokoju i doprowadza Cię do szału, przekonując, że musisz mieć tę pracę i tylko
tę, bo bez niej zginiesz. Trajkotka ściąga Cię na bok. Zacznij wtedy stosować opisane w
tej książce techniki. Powtórz najpierw swoje afirmacje. Przypomnij sobie Słownik
Cierpienia i Siły i zacznij dokonywać przekładu z języka cierpie-nia na język siły, by
uzyskać właściwy dystans do problemu. Włącz sobie jakąś piękną, kojącą muzykę lub
kasetę sterującą medytacją. Wkrótce zaczniesz nawiązywać kontakt ze swoim źródłem
siły - tym miejscem w sobie, skąd świat wydaje się miejscem bezpiecz-nym i
krzepiącym. Przypominaj sobie stale, że myślenie pozytywne jest równie realistyczne, co
myślenie negatywne. Przypomnij sobie również eksperyment z ramieniem. Mówienie
sobie rzeczy pozy-tywnych działa, nawet jeśli w to z początku nie wierzysz.
Powtórz sobie:
„Moje życie nie sprowadza się do tej pracy. Jeśli jej nie otrzy-mam, to dlatego, że nie
byłaby dla mnie najlepsza. Jeśli jest mi pisana, zdobędę ją. Mogę się teraz rozluźnić i
zostawić ten pro-blem do rozwiązania mojej Podświadomości oraz Uniwersalnej Energii.
Znam wszystkie potrzebne odpowiedzi. Wszystko toczy się jak należy. Nie mam czego
się bać”.
Przepowiadając sobie te prawdy, staraj się rozluźnić. Karm się dalej afirmacjami, a z
czasem zauważysz, że Twoje ciało i umysł ogarnia błogi spokój. Każde zdanie
pozytywne będzie działało jak magnes, przyciągając Ciebie coraz bliżej do źródła. Aż
doj-dziesz do miejsca, gdzie poczujesz się w pełni bezpiecznie. Nie staraj się
kontrolować wyniku, a nie będziesz musiał się bać. Z początku powrót na właściwe tory

zajmie Ci trochę czasu. Po-szukaj sobie spokojnego miejsca i usiądź na tak długo, ile Ci
po-trzeba, by poczuć się lepiej. Muzyka medytacyjna ten proces przy-spiesza. Nie tylko
wprowadza w odpowiedni nastrój i tłumi odgłosy z zewnątrz, ale z czasem zaczyna
działać jak bodziec wa-runkowy, pomagający się odprężyć i poczuć swoją moc, kiedy
tyl-ko ją włączysz.
A jeśli problemem nie jest praca, ale związek z ukochaną ko-bietą (ukochanym
mężczyzną)? Powiedz sobie tak:
„Moje życie nie sprowadza się do tej kobiety (tego mężczyzny). Jeśli jest nam pisane
być razem, będziemy. Jeśli nie - niech tak będzie. Ufam, że moja Podświadomość oraz
Uniwersalna Ener-gia pomogą mi stworzyć związek doskonały. Mogę sobie zatem
odpuścić, bo wiem, że wszystko toczy się jak należy. Moje życie jest pełne. Moje życie
jest bogate. Nie mam czego się bać.” Trafiliśmy niedawno z mężem na idealny dom. Był
jednak dla nas za drogi. Mimo to, złożyliśmy ofertę. Od tego momentu zaczę-łam
obsesyjnie pragnąć tego domu. Odezwała się moja Trajkotka:
„Nigdy nie zbierzesz pieniędzy na zaliczkę. Jeśli sprzedasz wszyst-kie swoje akcje,
zostaniesz bez żadnej rezerwy. A jeśli zabraknie Ci na coś innego pieniędzy? Ale jeśli nie
kupisz tego domu, nigdy już nie znajdziesz równie pięknego. Ale skąd wziąć pieniądze?”
Usiadłam czym prędzej i zaczęłam ze sobą rozmawiać w spo-sób pozytywny, by z
powrotem się ześrodkować. „Moje życie nie sprowadza się do tego domu. Jeśli jest mi
on pisany, będę go miała, a pieniądze się łatwo znajdą. Jeśli ten dom nie jest nam pisany,
znajdziemy inny, równie piękny, a może na-wet piękniejszy. Przekażę teraz ten problem
mojej Podświado-mości, która podpowie mi wszystkie brakujące odpowiedzi. Wszystko
toczy się jak należy. Nie mam czego się bać”. Wszystkie obsesje ustały i ogarnął mnie
błogi spokój. Ilekroć łapałam się na tym, że słucham swojej Trajkotki, wracałam do tego
bezpieczne-go i spokojnego miejsca. Dom był nam pisany, bo pieniądze bez trudu się
znalazły. Zaufałam światu i dzięki temu jak magnez przyciągnęłam ku sobie wszystko, co
było potrzebne do bezkolizyjnego zakupu domu. jestem przekonana, że:
JEŻELI NIE BĘDZIEMY SIĘ ŚWIADOMIE i KONSEKWENTNIE
KONCENTROWALI NA SWOJEJ DUCHOWOŚCI, NIGDY NIE ZAZNAMY
RADOŚCI, SATYSFAKCJI I ŁĄCZNOŚCI, KTÓRYCH WSZYSCY TAK BARDZO
SZUKAMY To wymaga ćwiczeń. Kiedy ktoś mówi, że „jest w drodze”, lub że życie jest
„podróżą”, ma na myśli to nieustające czuwanie, które jest konieczne, by nauczyć
Świadomość słuchać lekcji płynących od Wy-ższego Ja, które czasem nam umykają,
zagłuszone głosem Trajkotki. Wróćmy teraz do naszej matrycy i zobaczmy, jak może
nam po-móc w ćwiczeniach. Proponuję, byś na stałe zarezerwował jedną z przegródek
dla Wyższego Ja. Zarezerwuj codziennie trochę czasu na wyciszenie się i skupienie na
swoim Wyższym Ja. Korzystaj z proponowanych w tej książce technik - afirmacji,
inspirujących taśm, medytacji lub tego co najskuteczniej na Ciebie działa. Najlepiej to
robić rano, bo to Cię ustawi na cały dzień. Skoncentruj się też na Wyższym Ja przed
pójściem spać, prosząc je, na przykład, by po-szukało odpowiedzi na jakiś problem, który
Cię nurtuje. Przegródka zarezerwowana dla Wyższego Ja różni się od innych przegródek
tym, że jest to jedyna sfera, która oddziałuje pozytyw-nie na wszystkie pozostałe sfery
życia. Startując z tego miejsca, któ-re wznosi się ponad wszystko co miałkie i
małostkowe, obracasz w wartość wszystko, do czego zmierzasz i cokolwiek robisz.
Startując z tego siedliska duchowości, poprawiasz jakość swoich kontaktów z resztą

świata - rodziną, pracą, osobistym wkładem w świat, przy-jaciółmi, rozwojem osobistym
i tak dalej. Pamiętaj o tym, a Twoja matryca będzie wyglądała jak na następującej
ilustracji:
Pozytywna, pełna miłości energia płynąca ze wzniosłej duchowo-ści przeleje się na
wszystkie inne obszary Twojego życia. Ci z Was, którzy odkryli już swoje Ja duchowe,
wiedzą o czym mówię. A Tych z Was, którzy jeszcze tego nie zrobili, czeka prawdziwa
frajda. Przegródka zatytułowana „Osobisty wkład” pomoże Ci utrzymać kurs. Kiedy,
pchnięty do działania przez Grupowe Ja Wyższe, angażujesz się w „sprawę wyższą”,
przenika Cię poczucie mocy i celu. A to pomaga wnieść żarliwy, osobisty wkład w
dzieło, do którego jesteś przekonany. Wyznacz Osobistemu Wkładowi stałe miejsce w
Twojej matrycy. To Ci uzmysłowi, że możesz wiele zrobić dla innych, nawet jeśli Ci się
wydaje, że jest inaczej. Pamiętaj! Dzia-łanie „na niby” jest skuteczne, czy w to wierzysz
czy nie. Rozpatrywanie sfery duchowości nie jest celem tej książki. Mam jednak
nadzieję, że uda mi się wzbudzić w Tobie apetyt, który Cię zachęci do pogłębiania
wiedzy na ten temat. Staraj się zgłę-biać metafizyczne prawa rządzące światem - gorąco
Cię do tego zachęcam. Niech Cię nie zraża słowo „metafizyczne”, odnosi się ono po
prostu do badania tego, co wykracza poza sferę fizyczną. Prawa metafizyki są
zdumiewająco proste i porządkują wiele niejasności dotyczących funkcjonowania świata.
Pomagają nabrać o wiele większego zaufania do siebie i do świata, a to jak wiesz, jest
najlepszym lekarstwem na lęk. Zgłębianie tych praw to za-danie na całe życie, jak zresztą
wszystko w tej książce, ale nawet jeśli ich nie poznasz do końca, będziesz przynajmniej
szedł we właściwym kierunku. Ci, którzy wierzą w Boga i/lub są religijni, łatwo wcielą te
idee w swój system przekonań religijnych. Kto nie wierzy, też z nich skorzysta, bo prawa
te wszystkich dotyczą. Zachęcam też do studiowania idei C.G. Junga i Roberto Assa-
gioli, dwóch myślicieli, którzy zajmowali się psychologią trans-personalną. Assagioli jest
twórcą psychosyntezy, niezwykłej kon-cepcji samointegracji i samorealizacji.
Psychosynteza proponuje wiele technik służących uwalnianiu z uwarunkowań przeszło-
ści, rozwiązywaniu konfliktów wewnętrznych (typu „Chcę, żeby się mną opiekowano”
versus „Chcę być całkowicie niezależny”) i rozbudzaniu miłości oraz kreatywności.
Jednym z najpotężniejszych narzędzi stosowanych przez prak-tykujących psychosyntezę
i przedstawicieli innych dyscyplin jest wizualizacja sterowana. Jest to jedna z
najskuteczniejszych metod docierania do Wyższego Ja. Istnieje na ten temat wiele
wspania-łych książek i raz jeszcze zachęcam Cię do ich lektury. Ale dopie-ro przeżycie
samemu takiej sterowanej wizualizacji pozwala w peł-ni docenić jej potęgę. Radzę Ci
zapisać się na kurs wizualizacji sterowanej lub zaopatrzyć się w odpowiednie kasety
magnetofono-we. Książki powiedzą Ci, na czym taka wizualizacja polega, ale dopiero
kiedy przeżyjesz ją osobiście nabierzesz doświadczenia - a różnica między jednym a
drugim jest naprawdę zasadnicza. W największym skrócie, wizualizacja sterowana
polega na tym, że zamykasz oczy, odprężasz się i słuchasz czyichś instruk-cji. Podczas
wizualizacji wykorzystujesz siłę wyobraźni, by zo-baczyć, jak wyglądałoby Twoje życie,
gdybyś słuchał wyłącznie Wyższego Ja. Na co dzień wyobraźnia nastawiona jest na od-
biór Trajkotki, a jedyne wyobrażenia, jakie potrafisz w sobie wzniecić, to wyobrażenia
horrorów. Wizualizacja sterowana pomaga odepchnąć Trajkotkę na bok i wejść w
nieznany do-tychczas świat uczuć i obrazów psychicznych. Obrazy te są nieraz tak
piękne, że możesz popłakać się z radości. Jeśli obra-zy, które zobaczysz nie będą
przyjemne, też będą cennym do-świadczeniem, bo pozwolą wejrzeć w zakamarki siebie,

któ-rych dotychczas skrzętnie unikałeś.
Nie wszyscy z jednakową łatwością wytwarzają obrazy psy-chiczne i dla tej grupy ludzi
wizualizacje nie są skuteczne. Jeśli do nich należysz, nie przejmuj się. Korzystaj po
prostu z innych technik, na przykład afirmacji, by odnaleźć drogę do Wyższego Ja. Ale
gorąco Cię namawiam, byś przynajmniej spróbował wi-zualizacji.
Spróbuj przygotować własne pomoce do wizualizacji, nagrywa-jąc teksty podane w
książkach. Czytając je na głos, staraj się by ich brzmienie było maksymalnie kojące.
Posłuchaj najpierw kaset do wizualizacji nagranych przez kogoś innego, by się
zorientować, ja-kie przerwy między kolejnymi zdaniami dają najlepszy efekt. Oto
skrócona wersja wizualizacji sterowanej, której używam podczas swoich zajęć i która
dostępna jest również na kasecie zatytułowanej „Sztuka pokonywania lęku”:
Usiądź wygodnie w fotelu, wyprostuj plecy, oprzyj stopy o podłogę, a ręce ułóż
wygodnie na podołku. Nic nie rób, tylko słuchaj moich instrukcji i pozwól swojej
wyobraźni swobodnie pracować. Nie ma wizualizacji dobrych ani złych. Przyjmij
wszystko, co Ci przyjdzie do głowy.
A teraz zamknij oczy... i nie otwieraj ich do końca wizualizacji. Wciągnij mocno
powietrze... wciągnij z powietrzem całą życzli-wą energię świata... a teraz wypuść
powietrze a wraz nim prze-każ światu całą swoją życzliwą energię. Jeszcze raz.., wdech...
wydech. I jeszcze raz... wdech... wydech. Zaczynasz się całkowi-cie odprężać. Poczuj,
jakie to wspaniałe uczucie. Rozluźnij się. Zacznij od czubka głowy i przechodź po kolei
po wszystkich częściach ciała, aż do stóp. Rozluźnij mięśnie... między brwia-mi...
policzków... ust... karku... barków... pleców... ramion... dło-ni... klatki piersiowej...
brzucha... pośladków... nóg... stóp... Odpręż się całkowicie... sprawdź, czy nie zostało
gdzieś jesz-cze jakieś napięcie... i je uwolnij...
A teraz pomyśl sobie o jednym z Twoich celów życiowych... o czymś konkretnym,
którego nie możesz osiągnąć, bo Ci w tym przeszkadza twój lęk...
A teraz spróbuj sobie wyobrazić, że zbliżasz się do tego celu, „tak jakbyś” się niczego nie
bał...
Spróbuj zobaczyć, jak zmierzasz w kierunku tego celu, pełen po-czucia mocy i wiary w
siebie... wiary, że wszystko będzie dobrze... Jak byś się zachowywał .., gdybyś się
niczego nie bał?.... Zobacz siebie w tej sytuacji... Co teraz byś robił... gdybyś się nie bał?
Rozejrzyj się po ludziach, którzy Ciebie otaczają... Jak byś się z nimi kontaktował...
gdybyś się nie bał?
A jak oni kontaktowaliby się z Tobą?
Rozkoszuj się tym poczuciem mocy i zwróć uwagę, jak bar-dzo potrafisz kochać... i
dawać.
To uczucie stale mieszka w Tobie... jest nieodłączną cząstką Ciebie...
Mając taką siłę i taką wiarę, możesz iść w życiu do przodu... Zobacz siebie... zobacz jak
realizujesz ten cel... z całą twoją mocą... całą twoją wiarą...całą twoją miłością... całym
Twoim osobistym wkładem.
A teraz powoli... zacznij wracać do tej sali... wiedząc, że dys-ponujesz tą siłą.... Kiedy

tylko zaczniesz działać... ta siła się ujawni.
Poczuj pod sobą fotel.. poczuj swoją obecność w tej sali... posłu-chaj dźwięków, które
Ciebie otaczają... A kiedy będziesz gotów, otwórz oczy... nie spiesz się. Kiedy będziesz
gotów, otwórz oczy. Rozciągnij się, porozkoszuj swoją mocą. Ona tam jest i tylko czeka,
byś z niej skorzystał.
Najlepiej by było, gdybyś Ty sam, albo ktoś zaprzyjaźniony, nagrał tekst tej wizualizacji
na magnetofon, łagodnym głosem, robiąc między kolejnymi instrukcjami wystarczająco
długą prze-rwę na to, byś każdą scenę mógł sobie wyobrazić szczegółowo i z wyczuciem.
Na moich kursantach, którzy potrafią wizualizować, wizuali-zacja robi silne wrażenie.
Wielu z nich przyznało, że po raz pierw-szy w życiu zobaczyli, jak wygląda świat bez
lęku. Kiedy znikał lęk, przepełniała ich wielka miłość. Świat nagle stawał się niewy-
obrażalnie piękny i przepełniała ich chęć obdarowywania wszyst-kich dokoła. Kiedy nie
masz pojęcia, jak wygląda świat bez lęku, błądzisz po omacku. Ale z chwilą, gdy
potrafisz to sobie wyobra-zić, o wiele łatwiej Ci się trzymać drogi. Wtedy już wiesz,
kiedy jesteś zestrojony ze swoim Wyższym Ja, a kiedy nie. Wizualizacji można też
używać do szukania odpowiedzi na nurtujące pytania dotyczące sensu życia,
porządkowania celów życiowych, ujawniania ważnych, głęboko skrywanych prawd.
Wizualizacje mogą być wykorzystywane do bardzo różnych ce-lów i prowadzić do
niewiarygodnych odkryć - i dlatego są tak cenione przez pedagogów i terapeutów.
Przedstawiłam Ci wiele pomysłów i technik, ale tylko wtedy będą skuteczne, kiedy w nie
uwierzysz. Nieraz mnie proszono, bym udowodniła, że prawdą jest to co piszę. Mogę na
to tylko odpowiedzieć, że nie wszystko da się udowodnić - przynajmniej jeszcze nie
teraz.
Nie mogę udowodnić istnienia Wyższego Ja. Nie mogę udo-wodnić, że mamy łączność
ze wspaniałym źródłem leczniczej, ożywczej energii. Ani tego, że Podświadomość może
czynić „cuda”, w nas i w naszym otoczeniu. Ani skuteczności propono-wanych tu
technik. Ale wiem, że kiedy sama wzoruję się w życiu na tych ideach, wszystko czego
doświadczam, ulega cudownej transformacji i jestem zakochana do szaleństwa w życiu i
wszyst-kim, co mi przynosi - dosłownie wszystkim. Nie mogę Ci udo-wodnić, że mam
rację... Ale nikt mi nie może udowodnić, że nie mam racji. Bo, jak pisał Hugh Prather w
There is a Place Where you Are Not Alone (Nie jesteś tu sam]:
PO CÓŻ WYBIERAĆ RACJE ZAMIAST SZCZĘŚCIA, SKORO NIKT NIE MA
RACJI?
Poznałam życie z pozycji Trajkotki i poznałam życie z pozycji Wyższego Ja i wybrałam
to drugie. Zrobię wszystko, by jeszcze bardziej otworzyć swój umysł i swoje serce na
miłość, radość, twórczość, zadowolenie i pojednanie. Taki jest mój cel i przeby-łam już
wiele mil w jego kierunku, korzystając z opisanych w tej książce technik. I z radością
wyruszam w dalszą długą podróż, ufna, że spotkamy się gdzieś po drodze - jeżeli jeszcze
tego nie zrobiliśmy.

WYBÓR NALEŻY DO MNIE

KIEDY SŁUCHAM SWOJEJ

KIEDY WSŁUCHUJĘ SIĘ

TRAJKOTKI

W

SWOJE

WYŻSZE JA

Staram się wszystko kontrolować

Jestem ufny

Nie dostrzegam swoich dobrodziejstw

Doceniam

Jestem wiecznie niezaspokojony

Kocham

Jestem niewrażliwy

Jestem troskliwy

Wszystko się we mnie kłębi

Jestem spokojny

Jestem zablokowany

Jestem twórczy

Nie wiem, że się liczę

Liczę się

Jestem odpychający

Jestem pociągający

Wywieram ujemny wpływ

Wywieram pozytywny wpływ

Jestem zaborczy

Obdarowuję i jestem obdarowywany

Nudzę się

Angażuję się

Jestem pusty

Jestem pełny

Jestem pełen zwątpienia w siebie Jestem pełen wiary w siebie

Jestem niezadowolony

Jestem zadowolony

Mam klapki na oczach

Widzę rozlegle

Wciąż czekam i czekam

Żyję tu i teraz

Jestem bezradny

Pomagam innym

Nic mnie nie cieszy

Jestem pełen radości

Jestem wiecznie rozczarowany

Cieszę się tym co mam

Jestem obrażony na cały świat

Wybaczam

Jestem napięty

Jestem

odprężony

Funkcjonuję jak robot

Żyję

Idę w odstawkę

Akceptuję upływ czasu

Jestem słaby Jestem

silny

Jestem podatny na zranienie

Czuję się bezpieczny

Zbaczam z kursu

Trzymam się drogi

Staram się wszystko kontrolować Odpuszczam

sobie

Jestem

biedny

Jestem

bogaty

Jestem samotny

Czuję więź z innymi

Wszystkiego się boję

Wszystko mnie podnieca

Rozdział 12.
Masz mnóstwo czasu

„Wszystko przebiega doskonale”

Siedzisz oto tutaj... z głową pełną informacji o tym, jak stawić czo-ła swoim lękom i
poczuć się mocniejszym. Co dalej? Co Ci powie-dzieć, byś nie zbaczał z kursu podczas
dalszej drogi? Po pierwsze, tą książką starałam się Ciebie do tej drogi zachęcić i
zmotywować i zawsze możesz do niej wrócić w miarę potrzeby. Ilekroć poczujesz, że
zbaczasz z kursu lub targają Tobą niesprzyjające siły zewnętrzne, wróć do niej i
przeczytaj jeszcze raz te fragmenty, które Ci kiedyś pomogły. „Zjednocz” się z tą książką
i z innymi książkami, które poprawiają Ci samopoczucie - wystarczy tylko byś zerknął na
pół-kę Twojej biblioteczki, a przypomnisz sobie, jaki masz tam róg obfi-tości, ile
pomysłów na dalszą drogę.
Największą pułapką na drodze przez życie jest niecierpliwość. Pamiętaj! Niecierpliwiąc
się, sam siebie karzesz. Niecierpliwość prowadzi do stresu, niezadowolenia i lęku. Kiedy
tylko zauwa-żysz, że Twoja Trajkotka Cię pogania, zapytaj ją: „Po co tak się spieszyć?
Wszystko przebiega doskonale. Nie martw się. Kiedy będę gotów pójść dalej, pójdę.
Tymczasem pilnie wszystko wchła-niam i się uczę.”
Kiedy budzi się w nas świadomość ogromnego wewnętrznego potencjału, mamy ochotę

go chwycić czym prędzej. Im bardziej zachłannie po niego sięgamy, tym bardziej nas
zwodzi. Nie ma nic naprędce. Owszem - są błyskawiczne i wspaniałe - semina-ria,
warsztaty, książki, taśmy dostarczające Ci narzędzi, ale nie są to narzędzia o
błyskawicznym działaniu. Stosować i przyswajać je trzeba przez całe życie.
Przypomina mi się pewien incydent z moim synem, kiedy był jeszcze małym chłopcem.
Pokazałam mu, jak zasadzić w donicz-ce nasionko i wyjaśniłam, że wkrótce z niego
wyrośnie piękny kwiat. Zostawiłam go z doniczką i zajęłam się czymś innym. Po
dłuższej nieobecności wróciłam do jego pokoju i zobaczyłam, że ustawił sobie przed
doniczką krzesło, usiadł na nim i wpatruje się w doniczkę. Zapytałam go, co robi, a on
odpowiedział: „Cze-kam aż pokaże się kwiat”. Zrozumiałam, że coś ważnego pomi-
nęłam, wyjaśniając mu zasady rozwoju roślin. Nie pozwól więc, bym to samo zrobiła
Tobie.
Bardzo często popadamy w zniechęcenie, bo wydaje nam się, że staramy się i staramy,
ale nic z tego nie wynika. Tymczasem naprawdę zachodzi w nas zmiana. Dopiero o wiele
później zda-jemy sobie z tego sprawę. Mój syn doczekał się w końcu swojego kwiatu.
Obudził się pewnego ranka, a on tam był. Przez cały czas rósł, choć nie było tego widać.
Tak samo jest z Tobą. Któregoś dnia dorzuciłam szczapę drewna do dogasającego ko-
minka i wróciłam do przerwanej lektury. Od czasu do czasu zer-kałam na kominek, ale
żaden płomień się jeszcze nie ukazał. Nie było nawet dymu sygnalizującego wybuch
ognia. Wtem, kiedy wpatrywałam się w wygasły z pozoru kominek, nagle wokół szcza-
py wybuchły płomienie. Cierpliwość to pewność, że się w końcu doczekamy... i
powstrzymanie się od popędzania biegu wydarzeń. I znów, potrzebna jest WIARA -
wiara, że wszystko przebie-ga doskonale. Co to znaczy „doskonale”? Doszłam do
przeko-nania, że w życiu istnieją tylko dwa rodzaje doświadczeń: do-świadczenia
płynące z Wyższego Ja i doświadczenia, które nas czegoś uczą. Typ pierwszy to sama
radość, typ drugi - zmaga-nie. Ale oba są doskonałe. Ilekroć napotykamy jakąś wielką
trud-ność, jest to sygnał, że czegoś jeszcze nie wiemy, a Świat stwa-rza nam okazję do
uzupełnienia tej wiedzy. Jeśli z takim nastawieniem będziemy do tego doświadczenia
podchodzić, przestaniemy się czuć „ofiarami” i damy sobie prawo do po-wiedzenia TAK.
Co by się nie działo w danym momencie życia, pamiętaj: Wszystko przebiega doskonale.
Pamiętaj, że życie to ciągły proces - proces kształcenia usta-wicznego - a nie będziesz
utyskiwał, że jeszcze nie dotarłeś do celu. Jak wynika z moich doświadczeń z kilku
ostatnich lat, ra-dość życia polega przede wszystkim na zmaganiu się z proble-mami i
szukaniu rozwiązań. Nic nie daje takiej satysfakcji, jak momenty przełomu, kiedy
dowiadujesz się czegoś o sobie i świe-cie, dokładając w ten sposób kolejny fragment do
niedokończo-nej układanki. Nic tak nie smakuje, jak radość odkrycia. Nie znam
podróżnika, który dotarłszy do celu nie chciałby wyruszyć na kolejną wyprawę.
Chodzi o to, by nie zbaczać z drogi Wyższego Ja. To o wiele przyjemniejsza droga niż
inne, które masz do wyboru. O tym, czy jesteś na dobrej drodze, powiedzą Ci Twoje
emocje. Zaufaj im. Jeśli droga, którą obrałeś nie sprawia Ci radości, nie daje sa-tysfakcji,
nie pobudza do twórczości, miłości i troski, nie jest to właściwa droga. Powiedz sobie:
„No dobra, spróbowałem, ale to nie to. Czego teraz mógłbym spróbować?”. Ale nie myśl,
że zmie-niając tylko to co na zewnątrz, zmienisz się wewnętrznie. Rzecz ma się całkiem
odwrotnie.

Droga, którą musisz zmienić, mieści się w Twojej psychice. Nie chcę przez to
powiedzieć, że kiedy się zestroisz ze swoim Wy-ższym Ja, nie będziesz chciał niczego
zmienić w świecie zewnętrz-nym. Chodzi tylko o to, że musisz najpierw zmienić
psychikę, a kie-dy to zrobisz, wszystko się ułoży.
Droga przypomina trochę wspinaczkę wysokogórską. Nieła-two się wspinać. Ale za
każdym razem, kiedy przystaniesz na chwilę i spojrzysz wokół siebie, będzie się przed
Tobą roztaczał coraz wspanialszy widok. Zobaczysz coraz rozleglejszą prze-strzeń, coraz
lepiej wchłoniesz całokształt - i wszystkie „wady” tego świata znikną w oddali. Im wyżej
się wspinasz, tym mniej Cię ciągnie w dół. Czujesz się coraz lżejszy Coraz wolniejszy. A
piękno, które Cię otacza gna Cię coraz wyżej i wyżej. Z tej wysokości stać Cię na coraz
większe zrozumienie dla in-nych. Możesz kogoś bardzo nie lubić za to, że był wobec
Ciebie okrutny. Ale im wyżej stoisz, tym łatwiej ogarniasz całość. Ten człowiek, to coś
więcej niż jego „niedoskonałe” zachowanie. I on ma w sobie wspaniałe wnętrze, jeszcze
nie odkryte. I zaczynasz rozumieć jego smutek, i mniej surowo go oceniasz. Nie zawsze
droga pod górę przebiega gładko. Zdarza się, że wspinasz się przez jakiś czas,
zatrzymujesz na odpoczynek, zmie-niasz partnera wspinaczki. Podobnie jest z podróżą
duchową. Czasem masz wrażenie, że przestałeś się rozwijać. To niepraw-da. Po prostu
scalasz informacje.
Kiedy się uczysz, może zajść potrzeba rezygnacji z pewnych przekonań i zachowań,
które Ci towarzyszyły od urodzenia. Cza-sem doznasz nagle olśnienia - aha! - i pozornie
natychmiastowej przemiany. To znów nie jest tak. Nagłe olśnienia są wynikiem
wszystkiego, co się działo wcześniej. Podświadomość, podobnie jak komputer,
wyszukuje i porządkuje informacje bez Twojej wie-dzy i kiedy najmniej się tego
spodziewasz, wyskakuje odpowiedź. Ale niewątpliwie jest tak, że im dalej zaszedłeś,
tym częstsze bę-dziesz miał olśnienia. Świadomość przestaje się bronić przed no-wymi
sposobami myślenia. Jest bardziej ufna. Najtrudniejsze są początki i to one wymagają
największego skupienia. Czasem, kiedy myślisz, że „już znalazłeś odpowiedź”, świat
zastępuje Ci drogę, by udowodnić, że tak nie jest. Lena Horne ma takie powiedzonko,
które uczy pokory: „Przebyłam długą drogę... chyba!” Staram się o nim pamiętać.
Nauczyłam się jed-nego - zawsze można się jeszcze czegoś nauczyć. A najlepszym
nauczycielem jest doświadczenie.
Dlatego właśnie tak lubię się starzeć. Młodość rzadko rozumie to, czego uczymy się z
wiekiem. Zanim nasza wewnętrzna siła zabły-śnie pełnym blaskiem, musimy w życiu
wielu rzeczy doświadczyć. I dopóki przyjmujemy założenie, że stale się rozwijamy, nie
ma co żałować ani jednego dnia - i starość staje się piękna. Jeden z moich ulubionych
cytatów, tak pięknie oddających udrę-kę i ekstazę podróży przez życie, pochodzi z
książki Margery Wil-liams, The Velveteen Rabbit [Pluszowy królik]. Jest to historia
dwóch zabawek dziecięcych, Skórzanego Konika i Królika. Zwierzątka roz-mawiają o
tym, jak to jest, kiedy się staje Prawdziwym:
- Czy to boli? - zapytał Królik.
- Czasami - odpowiedział Skórzany Konik, bo zawsze mówił praw-dę. - Ale kiedy jesteś
Prawdziwy, nie przejmujesz się tym, że boli. - Czy to się dzieje tak od razu, jak wtedy,
kiedy Cię nakręcą, czy po malutku? - zapytał Królik.
To nie dzieje się od razu - odrzekł Skórzany Konik. - Stajesz się. To trwa bardzo długo. I

dlatego nie doświadczają tego zbyt często Ci z nas, którzy łatwo się łamią, mają ostre
brzegi lub mu-szą być pieczołowicie przechowywani. Generalnie, kiedy jesteś nareszcie
Prawdziwy, wytarła Ci się większość sierści od częstego przytulania, wypadły Ci oczy,
odrywają Ci się łapki i jesteś bar-dzo, bardzo zużyty. Ale to wszystko nie ma znaczenia,
bo kiedy jesteś już Prawdziwy, nie możesz być brzydki, chyba że w oczach ludzi, którzy
nic nie rozumieją”.
Tyle Cię czeka przygód i dziwów. Czasem będziesz doznawał ekstazy płynięcia z falą.
Innym razem będziesz przeżywał udrękę zbaczania z drogi. Ale pamiętaj, nie jesteś sam.
Świat ma bogaty system wsparcia - wystarczy po niego sięgnąć, ilekroć doświad-czenia
życiowe nie dają Ci spokoju. Jedna z moich kursantek po-wiedziała kiedyś; „Czytam,
czytam i przypuszczam, że któregoś dnia, któraś z tych książek zaskoczy!” „Nie” -
odparłam. - Nic nie zaskoczy, jeśli po to sama nie sięgniesz!” To samo dotyczy tej
książki wszystkich innych, dostępnych Ci źródeł. NIE CZEKAJ AŻ ZA-SKOCZY!
SIĘGNIJ SAM! Skorzystaj z niej. Żyj nią. Wchłoń ją. Jeśli nie będziesz napinał mięśni,
które mogą Cię unieść ku Twojemu Wyższemu Ja, zwiotczeją - tak samo jak wiotczeje
Twoje ciało, kie-dy go nie używasz. Jeśli potrzebujesz dodatkowej pomocy, sko-rzystaj z
usług profesjonalisty. Działaj. Nic dla Ciebie nie zadziała, jeśli sam się nie weźmiesz do
roboty.
Powiedz swemu życiu TAK. Uczestnicz. Rusz się. Działaj. Pisz. Czytaj. Zapisz się.
Określ swoje stanowisko. Zrób cokolwiek, co na Ciebie działa. Zaangażuj się. Bo, jak
pisał Rollo May w Man’s Search for Himself [Człowiek w poszukiwaniu samego siebie]:
„Każ-dy organizm ma w życiu jeden i tylko jeden cel: rozwinąć swój po-tencjał”. I
powiada dalej, że radość odczuwamy wtedy, kiedy reali-zujemy w pełni swój potencjał i
dlatego celem życia jest radość, nie szczęście.
A czym jest radość? Wyrazem kipiącej duchowości. Radość cha-rakteryzuje lekkość,
humor, śmiech i wesołość. Rozchmurz się. Jeśli zdarzyło Ci się przebywać w
towarzystwie osoby ześrodkowanej i oświeconej, na pewno uderzyło Cię jej poczucie
humoru i umiejęt-ność śmiania się z samej siebie. Kruchość znikła, została płynność.
Przerwałam pisanie tego rozdziału, by wziąć udział w Akcji „Niech cała Ameryka
połączy się rękami”. Kiedy tak stałam, trzy-mając się za ręce i śpiewając „Niech cała
Ameryka połączy się rękami”, rozejrzałam się po otaczających mnie twarzach. Na te
kilka minut, każdy z nas wiedział, że ma jakiś wpływ. Widać to było po twarzach.
Malowała się na nich radość. Miłość. Troska. Każdy z nas dotknął wyżyn swojego Ja.
Wielu płakało z radości. Tak dobrze jest się połączyć w imię wyższego celu.
Zaangażowa-nie zmniejsza lęk. Powoduje, że rośniemy jakoś, porzucamy ten „mały,
mizerny, egoistyczny kłębek dolegliwości i skarg, narze-kający, że świat nie chce go
uszczęśliwiać”. Stajemy się napraw-dę dorośli i tyle mamy do dania światu.
Więc zaangażuj się! Zobowiąż się do przezwyciężenia lęku i wyrośnięcia z tego, kim
jesteś teraz. Twoje Ja Potencjalne jest doprawdy olbrzymie. Nie musisz porzucać tego,
czym się teraz w życiu zajmujesz - podejmij po prostu zobowiązanie, że na-uczysz się
zestrajać to, co w życiu robisz, cokolwiek by to nie było, z kochającą i potężną energią
Twojego Wyższego Ja. Wszystko jedno kim jesteś - kasjerem bankowym, gospodynią
domową, dyrektorem firmy, uczniem, zamiataczem ulic, nauczycielem, producentem
filmowym, sprzedawcą, prawnikiem, kimkolwiek - masz w sobie tę energię i możesz się
nią podzielić. Żyjąc w ten sposób, chwila po chwili, dzień po dniu, w doskonałym

tempie, będziesz się zbliżał coraz bardziej do Domu. Paradoksalnie, im bliżej trzymasz
się Domu, tym bardziej możesz się od niego od-dalać, nie odczuwając lęku. Znika Boska
Tęsknota, bo znalazłeś to miejsce, gdzie wszyscy jesteśmy razem, wszyscy się kochamy.
Bez względu na to, jakie musisz pokonać po drodze przeszkody, by tam dotrzeć, NIE
BÓJ SIĘ BAĆ i TO ZRÓB.
Koniec