Friedrich Durrenmatt

Kraksa

(Tłumaczył Andrzej Wirth)

CZĘŚĆ PIERWSZA

Czy istnieją jeszcze jakieś historie możliwe, historie godne pisarza? Jeśli ktoś nie chce

mówić o sobie, romantycznie i lirycznie uogólniać swojej osobowości, jeśli nie czuje się zmuszony,

aby opowiedzieć szczerze o swych nadziejach i porażkach, o tym, jak sypia z kobietami - jak gdyby

prawdomówność mogła to wszystko podnieść do rangi uogólnienia, nie zaś w sferę medycyny lub

w najlepszym razie psychologii - jeśli ktoś nie chce tego robić, woli zaś dyskretnie pozostać w

cieniu, ukrywając taktownie sprawy osobiste, wpatrzony w swoje tworzywo jak rzeźbiarz w swój

materiał, kształtując go, ucząc się jednocześnie na nim, jeśli jak pewien typ klasyków stara się nie

popadać łatwo w zwątpienie - nawet kiedy nie da się zaprzeczyć, że czysty nonsens jawi się na

każdym kroku - wówczas pisanie staje się czynnością trudniejszą i bardziej samotną, a także

bardziej bezsensowną. Nie chodzi przecież o dobrą notę w historii literatury - komu nie zdarzyło

się otrzymać dobrej noty, jakaż miernota nie została już wyróżniona - postulaty dnia są ważniejsze.

Lecz i tutaj znów dylemat i niekorzystna sytuacja na rynku. Życie oferuje nam same rozrywki:

wieczorem dostarcza ich kino, poezję daje codzienna gazeta w felietonie, za większą sumkę, w

praktyce - począwszy od jednego franka, już żąda się duszy, wyznań, właśnie prawdy, wymaga się

wyższych wartości, morału, efektownych powiedzonek, zawsze coś musi być przezwyciężone albo

spotkać się z afirmacją, raz jest to chrystianizm, kiedy indziej znów powszechne zwątpienie,

wszystko może stać się literaturą. Lecz jeśli autor właśnie wzbrania się przed produkowaniem

takiej strawy, coraz bardziej, z rosnącą stanowczością, bo wprawdzie świadom jest, że impuls

zmuszający do pisania tkwi w nim, w zależnej od przypadku grze świadomości i nieświadomości,

w jego wierze i wątpliwościach, sądzi jednak, że właśnie te sprawy z pewnością nie obchodzą

publiczności - wystarczy to, co on pisze, kształtuje, formuje - niechaj więc apetycznie przedstawia

samą tylko powierzchnię i wyłącznie nad nią pracuje, poza tym zachowa milczenie, nie rozwodząc

się zbytnio ani nie komentując. Kiedy dojdzie do takiego przeświadczenia, zatrzyma się, będzie

zwlekał, stanie bezradny, jest to prawie nieuniknione. Rodzi się przeczucie, że nie ma już co

opowiadać, zaczyna się poważnie myśleć o rezygnacji, być może, jest jeszcze miejsce na parę zdań,

poza tym można tylko wziąć kurs na biologię, by przynajmniej myślowo zbliżyć się jakoś do

wybuchu ludzkości, do rosnących miliardów ludzi, do nieustannie produkujących macic - albo też

zwrócić się ku fizyce, astronomii, ażeby uświadomić sobie strukturę wszechświata, w którym

krążymy. Reszta dla magazynów, dla takich tygodników, jak “Life”, “Match”, “Quick” i dla “Sie

und Er” - prezydent z tlenowym aparatem, wujek Bułganin w swoim ogrodzie, księżniczka w

towarzystwie zuchowatego pilota, głośne gwiazdy filmowe i potentaci dolara, wielkości wymienne,

już wyszły z mody, ledwie się o nich czasem wspomni. Obok powszedni dzień przeciętnego

człowieka, w moim przypadku zachodnioeuropejski, ściślej szwajcarski, zła pogoda i zła

koniunktura, troski i nieszczęścia, wstrząsy wywołane perypetiami osobistymi, bez związku

wszakże z całością świata, z biegiem rzeczy i nonsensów, z rozwojem konieczności.

Los zeszedł ze sceny, na której toczy się gra, aby czaić się za kulisami, poza obowiązującą

dramaturgią - na pierwszym planie wszystko jawi się jako katastrofa, choroba, kryzys. Nawet

wojna zaczyna być zależna od tego, czy mózgi elektronowe przepowiedzą jej rentowność, lecz

wiadomo, że to nigdy nie nastąpi, jeśli maszyny rachunkowe prawidłowo funkcjonują. Klęski

można sobie już tylko matematycznie wyobrazić, lecz biada, jeśli do sztucznych mózgów zakradnie

się jakieś fałszerstwo, jeśli zostaną zastosowane niedozwolone chwyty. A to wszystko jeszcze nie

jest tak przykre jak sama możliwość, że nagle puszcza jakaś śruba, psuje się cewka, jakiś guzik

błędnie reaguje i już mamy koniec świata, z powodu technicznego krótkiego spięcia, z powodu

włączenia niewłaściwej dźwigni. Tak więc nie grozi już żaden Bóg, żadna sprawiedliwość, żadne

fatum jak w Piątej symfonii - lecz wypadki drogowe, tamy walące się na skutek zastosowania

fałszywej konstrukcji, eksplozja fabryki bomb atomowych spowodowana przez roztargnionego

laboranta, źle wyregulowane wylęgarnie. Nasza droga prowadzi obok ścian wypełnionych

reklamami butów Bally, wozów Studebakera, lodów śmietankowych i tablicami pamiątkowymi

znaczącymi miejsca spoczynku nieszczęśliwych ofiar wypadków, zdarzają się jeszcze historie

możliwe, w których z tuzinkowej twarzy wyziera nagle ludzkość, czyjś pech nabiera mimochodem

sensu ogólnego, sąd i sprawiedliwość stają się nagle widoczne, może i łaska, wyjednana

przypadkiem, odbita w monoklu pijanego.

CZĘŚĆ DRUGA

Wypadek, wprawdzie nie poważny, kraksa również i tutaj: Alfredo Traps, żeby wymienić

nazwisko, zatrudniony w branży tekstylnej, lat czterdzieści pięć, bynajmniej jeszcze nie otyły,

zjawisko pociągające, o poprawnych manierach zdradzających wprawdzie pewną tresurę, trącących

czymś prymitywnym i handlarskim - ten nasz współcześnik jechał właśnie swym studebakerem

jedną z większych dróg kraju. Już mógł się spodziewać, że za godzinę będzie u siebie w domu, w

pewnym znaczniejszym mieście, gdy nagle wóz zastrajkował. Po prostu przestał się poruszać.

połyskująca czerwonym lakierem maszyna spoczęła bezradnie u stóp niewielkiego wzgórza, na

które pięła się droga; na północy utworzyła się kumulusowa chmura, na zachodzie słońce stało

wciąż jeszcze wysoko, tak niemal jak po południu. Traps wypalił papierosa i zajął się tym, czego

wymagała sytuacja. Mechanik, który w końcu wziął na hol studebakera, oświadczył, że nie może

usunąć uszkodzenia wcześniej niż następnego dnia - defekt gaźnika. Czy odpowiadało to

rzeczywistości, tego nie można było ani stwierdzić, ani też nie byłoby wskazane podejmować takiej

próby - jest się wydanym na łup mechaników, jak niegdyś było się zdanym na laskę rycerzy

rozbójników, a jeszcze przed tym na łaskę bóstw lokalnych i demonów. Za wygodny, aby odbyć

półgodzinną drogę do następnej stacji kolejowej i podjąć nieco skomplikowaną, choć krótką podróż

do domu, do żony, do czworga swych dzieci - sami chłopcy - postanowił Traps przenocować. Była

godzina szósta wieczór, ciepło, zbliżał się najdłuższy dzień lata, wioska, na której skraju stał

warsztat samochodowy, miła, rozsypana u stóp zalesionych wzgórz, z kościółkiem na pagórku,

plebanią, z dębem prastarym, ujętym w żelazne obręcze i podpory, wszystko solidne, czyściutkie,

nawet kupy gnoju przed chłopskimi domami starannie spiętrzone i szykowne. Była tu również

gdzieś w pobliżu jakaś fabryczka, kilka szynków i gospód, jedną z nich Trapsowi już nieraz

polecano, lecz wszystkie pokoje były zajęte - jakiś zjazd hodowców drobiu zarezerwował łóżka -

agentowi tekstylnemu wskazano willę, gdzie przyjmuje się czasem przyjezdnych. Traps ociągał się.

Jeszcze można było wrócić koleją, lecz wabiła go nadzieja, że przeżyje tu jakąś przygodę. Nieraz

trafiały się po wsiach dziewczęta, jak ostatnio w Grossbiestringen, umiejące docenić agentów

tekstylnych. Ożywiony nowym impulsem ruszył w stronę willi. Od kościoła dolatywało bicie

dzwonów. Krowy minęły go porykując. Piętrowy domek stał w dość rozległym ogrodzie, ściany

oślepiająco białe, płaski dach, zielone okiennice, do połowy przesłonięte krzewami, buki i świerki,

od frontu kwiaty, głównie róże, wśród nich człowieczek w podeszłym wieku, w skórzanym

fartuchu, być może właściciel posesji, zajęty lekką robotą w ogrodzie: Traps przedstawił się i

poprosił o nocleg.

- Pański zawód - zapytał stary, który zbliżył się do parkanu, paląc brissago, głowa jego

ledwie wystawała nad furtkę.

- Pracuje w branży tekstylnej.

Stary bacznie zlustrował Trapsa, spoglądając w sposób właściwy dalekowidzom ponad

małymi, nieoprawnymi szkłami.

- Oczywiście, może pan tutaj przenocować.

Traps spytał o cenę.

Nie zwykł za to przyjmować zapłaty, wyjaśnił stary, jest samotny, jego syn przebywa w

Stanach Zjednoczonych, nad nim ma pieczę gosposia, panna Simona, jest więc rad, jeśli od czasu

do czasu może przyjąć kogoś w gościnę.

Agent podziękował. Był wzruszony tą gościnnością i zauważył, że na wsi nie wymarły

bynajmniej cnoty i dobre zwyczaje przodków. Otworzono mu furtkę. Traps rozejrzał się:

żwirowane dróżki, trawniki, głębokie cienie, fragmenty oświetlone słońcem.

Dzisiaj wieczorem spodziewa się kilku panów, powiedział stary, kiedy zbliżyli się do

kwiatów, i zaczął starannie przycinać krzak róży. Mają przyjść przyjaciele, którzy mieszkają w

sąsiedztwie, bądź we wsi, bądź dalej aż u stóp wzgórza, emeryci, jak on, ściągnęli tutaj dla

łagodnego klimatu i dlatego, że tutaj nie czuje się fenu, wszyscy samotni, wdowcy, spragnieni

czegoś nowego, jakiegoś urozmaicenia, będzie więc to dla niego wielka przyjemność móc zaprosić

pana Trapsa na kolację i na następujący po niej kawalerski wieczór.

Agent był zaskoczony. Właściwie chciał zjeść we wsi, w szeroko znanej gospodzie, lecz nie

śmiał odrzucić zaproszenia. Czuł się zobowiązany. Przyjął propozycję bezpłatnego noclegu. Nie

chciał robić wrażenia nieuprzejmego mieszczucha. Udawał więc zadowolonego. Gospodarz

zaprowadził go na pierwsze piętro. Miły pokój. Bieżąca woda, szerokie łoże, stół, wygodne

krzesło, na ścianie obraz Hodlera, stare, oprawne w skórę tomiska na półce. Agent otworzył swoją

walizeczkę, umył się, ogolił, spowił się w chmurę wody kolońskiej, podszedł do okna, zapalił

papierosa. Wielka tarcza słoneczna opadała za wzgórza opromieniając buki. Podsumował pobieżnie

interesy dnia, zlecenie firmy Rotacher niczego sobie, kłopot w Wildholzem, pięć procent zażądał

łajdak, on mu jeszcze pokaże. Potem wyłoniły się wspomnienia. Powszednie, nieuporządkowane,

zdrada małżeńska planowana w hotelu Touring, problem, czy najmłodszemu synkowi (którego

najbardziej kocha) kupić elektryczną kolejkę, uprzejmość, a właściwie obowiązek nakazywał

telefonicznie powiadomić żonę o niezamierzonej zwłoce. Jednak zaniechał tego, jak to już często

bywało. Żona zdążyła się nawet przyzwyczaić, a poza tym i tak by mu nie uwierzyła. Ziewnął,

pozwolił sobie na jeszcze jednego papierosa. Widział, jak trzej starsi panowie zbliżali się krocząc

żwirowaną alejką, dwóch ramię w ramię, gruby i łysy za nimi. Powitanie, uściski rąk, objęcia,

rozmowy o różach. Traps odsunął się od okna, podszedł do półki z książkami. Sądząc po tytułach,

które odczytał, można się było spodziewać nudnego wieczoru - Hotzendorff, “Zbrodnia

morderstwa i kara śmierci”, Savingy, “System współczesnego prawa rzymskiego”, Ernst David

Holle, “Praktyka przesłuchania”. Agent zrozumiał. Gospodarz był prawnikiem, może byłym

adwokatem. Przygotował się już na rozwlekłe dysputy - cóż wie o prawdziwym życiu taki mól

książkowy, świadczą o tym jego kodeksy. Było również do przewidzenia, że będzie się mówiło o

sztuce albo o czymś podobnym, tematy, przy których mógł się łatwo zbłaźnić - dobre sobie, gdyby

nie musiał trwać w centrum walki konkurencyjnej, on także nabrałby biegłości w subtelniejszych

sprawach. Niechętni schodził więc na dół, gdzie na otwartej, wciąż oświetlonej słońcem werandzie

zajęto miejsca, podczas gdy gosposia, tęga osoba, nakrywała stół w przyległej jadalni. Lecz

zdumiał się, kiedy ujrzał oczekujące go towarzystwo. Był rad, że najpierw zbliżył się doń pan

domu, teraz wyglądający niemal jak fircyk, nieliczne włosy starannie zaczesane, w znacznie za

obszernym surducie. Powitano Trapsa krótkim przemówieniem. Zdążył ukryć swe zaskoczenie,

bąknął, że całą przyjemność po jego stronie, skłonił się chłodno, pełen rezerwy, grał rolę bywałego

w świecie fachowca od tekstyliów i pomyślał z żalem, że został przecież w tej wiosce tylko po to,

aby przygadać sobie jakąś dziewczynę. To się nie udało. Zobaczył przed sobą trzech pozostałych

starców, którzy w niczym nie ustępowali zdziwaczałemu gospodarzowi. Jak niesamowite kruki

wypełniali słoneczną werandę z wyplatanymi meblami i powiewnymi firankami, zgrzybiali,

wymiętoszeni i zaniedbani, chociaż ich surduty zdawały się być w najlepszym gatunku - co

spostrzegł natychmiast - jeśli nie brać pod uwagę łysego (nazwiskiem Pilet, siedemdziesiąt siedem

lat, jak oświadczył pan domu przy prezentacji, która teraz nastąpiła), sztywno i godnie siedzącego

na bardzo niewygodnym taborecie, chociaż wokół stało kilka wygodnych krzeseł. Więcej niż

starannie ubrany, w butonierce biały goździk, gładził nieustannie przyczernionego krzaczastego

wąsa, emeryt zapewne, może jakiś były, przez szczęśliwy przypadek wzbogacony zakrystian albo

kominiarz, lub - co równie nie wykluczone - maszynista. Tym nędzniej prezentowali się dwaj

pozostali. Jeden (pan Kummer, lat osiemdziesiąt dwa), grubszy jeszcze od Pileta, otyły, złożony

jakby z połci słoniny, siedział w fotelu na biegunach, twarz miał jaskrawoczerwoną, potężny

nochal pijaka, jowialne wyłupiaste oczy za złotym cwikierem, do tego, pewnie na skutek

przeoczenia, nocna koszula pod czarnym garniturem i kieszenie wypchane gazetami i papierami,

podczas gdy drugi (pan Zorn, lat osiemdziesiąt sześć), wysoki i chudy, monokl wciśnięty w lewe

oko, blizny na twarzy, haczykowaty nos, śnieżnobiała lwia grzywa, zapadłe usta, pod każdym

względem staroświeckie zjawisko - miał źle zapiętą kamizelkę i na nogach dwie różne skarpetki.

- Campari ? - spytał gospodarz.

- Proszę bardzo - odpowiedział Traps i usiadł w fotelu, podczas gdy wysoki i chudy z

zainteresowaniem oglądał go przez monokl.

- Pan Traps weźmie zapewne udział w naszej zabawie ?

- Ależ oczywiście. Bardzo lubię zabawy.

Starsi panowie uśmiechnęli się, pokręcili głowami.

- Nasza zabawa jest być może szczególnego rodzaju - dorzucił gospodarz ostrożnie, jakby

się ociągając. - Polega ona na tym, że wieczorem odgrywamy nasze dawne zawody.

Starcy uśmiechnęli się znów grzecznie, dyskretnie.

Traps zdziwił się. Jak ma to rozumieć ?

- A no tak - sprecyzował gospodarz - ja byłem kiedyś sędzią, pan Zorn prokuratorem, a pan

Kummer adwokatem, zabawiamy się zatem w sąd.

- Ach tak. - Traps zrozumiał i pomysł wydał mu się możliwy do przyjęcia. A może jednak

wieczór nie był jeszcze całkiem stracony.

Gospodarz przypatrywał się agentowi z uroczystą miną.

- W zasadzie - wyjaśnił łagodnym głosem - odtwarzaliśmy słynne procesy historyczne,

proces Sokratesa, proces Jezusa, proces Joanny d'Arc, proces Dreyfusa, ostatnio podpalenie

Reichstagu. Kiedyś znów Fryderyk Wielki uznany został przez nas za niepoczytalnego.

Traps zdumiał się.

- I odgrywacie to każdego wieczoru ?

Sędzia przytaknął.

- Ale oczywiście najpiękniej jest - wyjaśnił dalej - kiedy się gra w oparciu o żywy materiał,

wtedy wynikają szczególnie interesujące sytuacje. Nie dalej jak wczoraj był pewien poseł, który we

wsi wygłosił przemówienie wyborcze i przegapił ostatni pociąg. Został skazany na czternaście lat

więzienia za szantaż i przekupstwo.

- Surowy sąd - stwierdził rozbawiony Traps.

- To sprawa honoru - rozpromienili się starcy.

- A jakąż rolę mógłbym odegrać ?

Znów uśmieszki, niemal śmiech.

- Mamy już sędziego, prokuratora i obrońcę - są to stanowiska zakładające znajomość

przedmiotu i reguł gry - powiedział gospodarz. - Jedynie stanowisko oskarżonego pozostaje nie

obsadzone, chciałbym wszakże jeszcze raz podkreślić, że pan Traps nie powinien się w żadnym

wypadku czuć zmuszonym do wzięcia udziału w zabawie.

Pomysł starszych panów rozweselił agenta. Wieczór był uratowany. Może obejdzie się bez

uczonej i nudnej atmosfery, zapowiada się, że będzie wesoło. Był człowiekiem prostym, nie

wyróżniającym się intelektem i bez szczególnej skłonności do zajęć intelektualnych, człowiekiem

interesu - sprytnym, kiedy trzeba, gotowym w sprawach zawodowych na wszystko. Lubił przy tym

dobrze zjeść i wypić, miał skłonność do rubasznych żartów. Weźmie udział w zabawie, powiedział,

to zaszczyt dla niego zająć osierocone stanowisko oskarżonego.

- Brawo - zarechotał prokurator i zaklaskał w dłonie - brawo, tak mówi prawdziwy

mężczyzna, to się nazywa odwaga.

Agent zaczął rozpytywać się z ciekawością o zbrodnie, która mu teraz zostanie przypisana.

- To bez znaczenia - odpowiedział prokurator wycierając monokl - zbrodni zawsze można

się doszukać.

Wszyscy się roześmieli.

Pan Kummer podniósł się.

- Niech pan pozwoli, panie Traps - rzekł tonem niemal ojcowskim - musimy jeszcze

spróbować naszego porto: jest stare, musi się pan z nim zapoznać.

Poprowadził Trapsa do jadalni. Wielki okrągły stół był teraz odświętnie nakryty. Stare

krzesła z wysokimi oparciami, na ścianach poczerniałe obrazy, wszystko solidne, staromodne. Z

werandy dobiegała paplanina starców, w otwartych oknach pełgało światło wieczoru, wdzierał się

świergot ptaków. Na jakimś stoliczku stały butelki, jeszcze inne na kominku, bordeaux ułożone w

koszyczkach. Obrońca starannie nalał porto drżącą nieco ręką ze starej flaszki do dwóch małych

kieliszków, napełnił je po brzegi, trącił się z agentem przepijając do niego, zrobił to ostrożnie,

kieliszki z kosztownym płynem ledwie się musnęły.

Traps skosztował.

- Wyborne - pochwalił.

- Jestem pańskim obrońcą, panie Traps - powiedział pan Kummer. - Powinniśmy zatem

wypić za naszą przyjaźń !

- Za naszą przyjaźń !

Najlepiej będzie - osądził adwokat, tak nacierając na Trapsa swoją czerwoną twarzą,

pijackim nosem i cwikierem, że aż trącił go swym olbrzymim brzuchem, nieprzyjemną miękką

masą - najlepiej będzie, jeśli pan Traps od razu wyzna mu swoje przestępstwo. Wtedy on mógłby

zagwarantować, że i w sądzie jakoś to pójdzie. Sytuacja nie jest wprawdzie groźna, ale nie należy

jej bagatelizować. Wysoki, chudy prokurator, wciąż jeszcze w pełni sił umysłowych, wydaje się

niebezpieczny, a także sam gospodarz zdaje się skłaniać do surowości, a może nawet pewnej

pedanterii, które z wiekiem - liczy sobie już osiemdziesiąt siedem lat - jeszcze przybrały na sile.

Mimo to udało się jemu, obrońcy, przeforsować większość spraw, a przynajmniej nie dopuścić do

najgorszego. Raz tylko, chodziło wtedy o mord rabunkowy, nie można było naprawdę nic pomóc.

Ale przecież mord rabunkowy nie wchodzi tu zapewne w rachubę, na to jego zdaniem, pan Traps

nie wygląda, a może jednak ?

Agent roześmiał się, nie popełnił na szczęście żadnej zbrodni. Następnie powiedział: “Na

zdrowie !”

- Niech pan mi się zwierzy ! - zachęcał go obrońca. - Nie powinien pan się wstydzić. Ja

znam życie, mnie już nic nie zadziwi. Losy ludzkie rozwijały się przed moimi oczami, panie Traps,

otwierały się otchłanie, może mi pan wierzyć.

Bardzo mu naprawdę przykro, uśmiechnął się zalotnie agent, że jest oskarżonym, który nie

popełnił przestępstwa - a poza tym to już rzecz prokuratora coś wynaleźć, przecież sam obrońca to

powiedział, nieprawda ? Jak zabawa, to zabawa. On sam jest ciekaw, co z tego wyniknie. Czy

odbędzie się prawdziwe przesłuchanie ?

- Spodziewam się !

- Bardzo mnie to cieszy.

Obrońca przybrał zakłopotany wyraz twarzy.

- Pan się czuje niewinny, panie Traps ?

Agent roześmiał się: - Zupełnie niewinny - i rozmowa wydała mu się nad wyraz zabawna.

Obrońca przecierał cwikier.

- Niech pan to sobie dobrze zakarbuje, młody przyjacielu - winny czy niewinny - chodzi o

taktykę ! To wielce ryzykowne, mówiąc łagodnie, obstawać przy niewinności przed naszym sądem.

Przeciwnie, byłoby najrozsądniej od razu obwinić się o jakieś przestępstwo, na przykład, rzecz

korzystna szczególnie dla ludzi interesu: oszustwo. Wtedy zawsze można jeszcze ustalić na

podstawie przesłuchania, że oskarżony przesadza, że właściwie nie można mówić o oszustwie, lecz

raczej o niewinnym zatuszowaniu faktów ze względu na reklamę, jak to często w handlu bywa.

Droga od winy do niewinności jest wprawdzie trudna, ale możliwa, natomiast jest zgoła

beznadziejne i ma katastrofalny wpływ na wynik, jeśli ktoś chce koniecznie zachować niewinność.

Traci pan tam, gdzie mógłby pan jeszcze zyskać. Jest pan w sytuacji przymusowej, nie może pan

już wybrać sobie winy, lecz musi pan pozwolić na narzucenie jej sobie.

Agent, rozbawiony, wzruszył ramionami. Ubolewa, że nie może zadowolić sądu, ale

naprawdę nie przypomina sobie niestety żadnego wykroczenia, które by go skłóciło z prawem.

Obrońca znów założył cwikier. Z Trapsem będzie miał kłopot, powiedział z namysłem,

niełatwa to będzie sprawa. - Ale przede wszystkim - zakończył rozmowę - niech pan się zastanawia

nad każdym słowem, nie paple bez zastanowienia, bo inaczej zostanie pan skazany na wieloletnie

więzienie, a wtedy nic zrobić się nie da.

Potem nadeszli inni. Zajęto miejsca za okrągłym stołem. Swojski nastrój, żarciki.

Nasamprzód podano najrozmaitsze zakąski, wędliny, jajka po rosyjsku, ślimaki, zupę żółwiową.

Nastrój był znakomity, zjadano ze smakiem, chlipiąc bez żenady.

- No, oskarżony, cóż pan może nam zaprezentować, spodziewam się jakiegoś pięknego,

solidnego morderstwa - zarechotał prokurator.

Obrońca zaprotestował.

- Mój klient został oskarżony, chociaż nie dopuścił się żadnego przestępstwa, jest to, można

by rzec, niezwykle rzadki wypadek w sądownictwie. Oświadcza, że jest niewinny.

- Niewinny - zdziwił się prokurator. Szramy na twarzy błysnęły czerwienią, monokl o mało

nie wpadł mu do talerza, kołysał się jak wahadło na czarnym sznureczku. Karłowaty sędzia, który

właśnie wrzucał do zupy kawałki chleba, znieruchomiał, spojrzał z wyrzutem na agenta, pokręcił

głową, nawet milczący łysek z białym goździkiem wytrzeszczył w zdumieniu oczy. Zapadła

niepokojąca cisza. Przestały brzękać łyżki i widelce, umilkły sapania i mlaskanie. Tylko Simona w

głębi pokoju chichotała cichutko.

- Musimy przeprowadzić śledztwo - powiedział wreszcie prokurator. - Co nie może istnieć,

nie istnieje.

- No proszę - zaśmiał się Traps. - Jestem do dyspozycji !

Do ryb podano wino, lekkiego, musującego neuchatela.

- A zatem - powiedział prokurator oczyszczając z ości pstrąga - przekonamy się. Żonaty ?

- Od jedenastu lat.

- Dzieciaki są ?

- Czworo.

- Zawód ?

- W branży tekstylnej.

- Jest pan agentem firmy, drogi panie Traps ?

- Przedstawicielem generalnym.

- Świetnie. Miał pan kraksę ?

- Przypadek. Pierwszy raz od roku.

- Ach, a przed rokiem ?

- No tak, ale wtedy jechałem starym wozem - wyjaśnił Traps. - Citroenem, model 1939,

teraz mam studebakera, czerwony, na zamówienie.

- Studebaker, ach, to interesujące, i to od niedawna ? Przedtem nie był pan pewnie

przedstawicielem generalnym ?

- Prostym, zwykłym agentem w branży tekstylnej.

- Koniunktura - przytaknął prokurator.

Obok Trapsa siedział obrońca.

- Uważaj pan - powiedział szeptem.

Agent branży tekstylnej, przedstawiciel generalny, jak możemy go już teraz nazywać, zajął

się beztrosko befsztykiem po tatarsku, wycisnął cytrynę, była to jego własna recepta - odrobina

koniaku, papryka i sól. Lepszego jedzenia nie zdarzyło mu się nigdy kosztować, rozpromienił się

cały, jak dotąd wieczory w “Schlaraffii” uważał za zaszczyt, największą przyjemność, jakiej mógł

zaznać człowiek jego pokroju, lecz ten kawalerski wieczór zapowiadał jeszcze lepszą zabawę.

- Aha - zauważył prokurator - należy pan do “Schlaraffii”. Jakiego pseudonimu używa pan

tam ?

- Markiz de Casanova.

- Świetnie ! - zachichotał radośnie prokurator, jakby informacja ta miała szczególną wagę,

wciskając znów monokl. - Bardzo nam przyjemnie to usłyszeć. Czy można z pańskiego

pseudonimu wnosić o pańskim życiu prywatnym, mój drogi ?

- Uwaga ! - syknął obrońca.

- Drogi panie - odpowiedział Traps. - Tylko w pewnej mierze. Kiedy z kobietami przytrafia

mi się coś pozamałżeńskiego, to tylko przypadkowo i bez ambicji.

Czy pan Traps nie byłby tak dobry i nie zechciał opowiedzieć zebranemu tu towarzystwu

swego życia w krótkim zarysie, zapytał sędzia rozlewając do kieliszków neuchatela. Skoro już

postanowiono odbyć sąd nad miłym gościem i grzesznikiem i, jeśli się uda, zamknąć go na długie

lata, to byłoby rzeczą najwłaściwszą usłyszeć od niego coś bardziej szczegółowego, prywatnego,

intymnego, jakiejś historyjki o kobietach, jeśli można - z pieprzykiem.

- Opowiadać, opowiadać ! - domagali się chichocząc starsi panowie. Zaprosili raz do stołu

jakiegoś alfonsa, który opowiadał najciekawsze i najbardziej pikantne rzeczy ze swojej dziedziny i

udało mu się wykręcić czterema latami więzienia.

- No, no - zaśmiał się również Traps - cóż o mnie można powiedzieć. Prowadzę zupełnie

powszednie życie, moi panowie, pospolite życie, jak to zaraz wyznam. Pijemy !

- Pijemy !

Przedstawiciel generalny uniósł kieliszek, spojrzał głęboko w nieruchome, ptasie oczy

czterech starców utkwione w nim tak, jakby był szczególnie smakowitym kąskiem, po czym

brzęknęły trącane kieliszki.

Na dworze słońce wreszcie zaszło, ucichł także piekielny skwir ptaków, krajobraz jednak

rysował się jeszcze ostro - ogrody i czerwone dachy pośród drzew, lasy na wzgórzach, w oddali

góry i kilka lodowców - nastrój spokoju, wiejska cisza, uroczyste przeczucie szczęścia,

błogosławieństwa bożego i kosmicznej harmonii.

- Miałem twardą młodość - zaczął Traps, kiedy Simona zmieniła talerz i podała potężny

dymiący półmisek. Champignons a la creme. - Ojciec mój był robotnikiem, proletariuszem, który

padł ofiarą herezji Marksa i Engelsa, był to zgorzkniały, ponury człowiek, który nigdy nie

zatroszczył się o swoje jedyne dziecko, matka była praczką, przekwitła wcześnie.

Mogłem chodzić tylko do szkoły powszechnej, tylko do powszechniaka - wyznał ze łzami w

oczach, rozgoryczony i wzruszony zarazem swoją surową przeszłością, podczas gdy panowie

powściągliwie trącali się kieliszkami marechaux.

- Ciekawe - powiedział prokurator - ciekawe. Tylko szkoła powszechna. Ale przy pomocy

łokci szanowny pan jakoś się wybił.

- No myślę - chełpił się Traps, rozgrzany przez marechaux, zachęcony towarzyską

atmosferą, światem bożym odświętnie rozpościerającym się za oknami. - No myślę. Jeszcze przed

dziesięcioma laty byłem tylko domokrążcą i z małą walizką wędrowałem od domu do domu.

Ciężka praca, włóczęga, noclegi po stogach, w podejrzanych zajazdach. W mojej branży

zaczynałem od dołu, od samego dołu. A teraz, moi panowie, gdybyście mogli zobaczyć moje konto

bankowe ! Nie chcę się chwalić, ale czy ktoś z was ma studebakera ?

- Niechże pan będzie ostrożny - wyszeptał zakłopotany obrońca.

- Jak do tego doszło ? - spytał zaciekawiony prokurator.

Obrońca upomniał Trapsa - powinien pilnować się i nie mówić za wiele.

Traps oznajmił, że przejął wyłączne przedstawicielstwo hefajstonu na kontynent, i

triumfalnie rozejrzał się dokoła. - Tylko Hiszpania i Bałkany są w innych rękach.

- Hefajstos był greckim bogiem - zarechotał mały sędzia nakładając na talerz pieczarki -

naprawdę wielkim kowalem-artystą. Boginię miłości i jej zalotnika, boga wojny Aresa, złapał do

tak subtelnie wykutej i niewidzialnej sieci, że inni bogowie nie mogli się dość nacieszyć tym

połowem, co jednak oznacza hafajston, którego wyłączne przedstawicielstwo przejął szanowny pan

Traps, to pozostaje dla sędziego zawoalowane i mgliste.

- A jednak jest pan bliski prawdy, czcigodny gospodarzu i sędzio - roześmiał się Traps. -

Sam pan mówi: zawoalowane, a właśnie ten nie znany mi bóg grecki o prawie identycznym z

nazwą mego produktu imieniu utkał ową delikatną jak welon i niewidzialną sieć. Mamy dzisiaj już

nylon, perlon, myrlon, istnieje również hefajston, król sztucznych tkanin, nie do zdarcia,

przejrzysty, prawdziwe dobrodziejstwo dla reumatyków, stosowany zarówno w przemyśle, jak w

modzie, w czasie wojny i w czasie pokoju. Znakomity materiał na spadochrony, a zarazem

najbardziej pikantna materia na nocne koszule dla najpiękniejszych pań, jak uczą moje własne

badania.

- Słuchajcie no, słuchajcie - zaskrzeczeli starcy - własne badania, a to dobre ! - Simona

znów zmieniła talerze i podała pieczeń cielęcą.

- Co za uczta ! - rozpromienił się przedstawiciel generalny.

- Cieszy mnie - powiedział prokurator - że potrafi pan doceniać te rzeczy, i słusznie !

Prezentują nam tu najlepsze produkty, i to w zadowalających ilościach, menu jak sprzed wieku,

kiedy ludzie mieli jeszcze odwagę jeść. Chwała Simonie ! Chwała naszemu gospodarzowi ! Sam

przecież robi zakupy, stary karzeł i wyjadacz, a co do win, to już Pilet, jako karczmarz, zabiega o

nie w okolicznych wioskach. I jemu też chwała ! Lecz jakże przedstawia się pańska sprawa, mój

zuchu ? Badajmy dalej pański przypadek. Teraz znamy już pańskie życie - była to prawdziwa

przyjemność wejrzeć w nie na chwilę, na pańską działalność uzyskaliśmy już jasny pogląd. Tylko

jeden nieważny punkt nie został jeszcze wyjaśniony: jak doszedł pan w swym zawodzie do tak

lukratywnego stanowiska ? Samym wysiłkiem, tylko żelazną energią ?

- Uwaga - syknął obrońca. - Teraz będzie niebezpiecznie.

- To nie było takie łatwe - odpowiedział Traps przypatrując się pożądliwie, jak sędzia

przystępuje do krajania pieczeni - musiałem najpierw pokonać Gygaxa, a to była ciężka robota.

- Ach, pana Gygaxa, a któż to znowu ?

- Mój dawny szef.

- Trzeba było go się pozbyć, chciał pan powiedzieć ?

- Trzeba go było usunąć, aby użyć szorstkiego języka mojej branży - odpowiedział Traps

nabierając sosu. - Panowie wybaczą moją szczerość. W interesach idzie się na całego, ząb za ząb, a

kto chce być dżentelmenem, to trudno, taki ginie. Ja zarabiam pieniędzy jak lodu, ale haruję jak

dziki osioł, co dzień robię sześćset kilometrów moim studebakerem. Tak bardzo fair znów nie

postępowałem, jak się rzekło, kiedy trzeba było staremu Gygaxowi przyłożyć nóż do gardła i

pchnąć, ale musiałem iść w górę, co tu gadać, ostatecznie interes jest tylko interesem.

Prokurator spojrzał ciekawie znad cielęcej pieczeni.

- Usunąć, przyłożyć nóż do gardła, popchnąć, to są przecież dość złośliwe wyrażenia, drogi

panie Traps.

Przedstawiciel generalny zaśmiał się.

- Należy je oczywiście rozumieć w sensie przenośnym

- A jak się ma pan Gygax, szanowny panie ?

- Umarł w zeszłym roku.

- Czy pan oszalał - zasyczał wzburzony obrońca. - Pan chyba do cna zwariował.

- W zeszłym roku - ubolewał prokurator. - To przykre. A ileż miał lat ?

- Pięćdziesiąt dwa.

- W sile wieku. A na co umarł ?

- Na jakąś tam chorobę.

- Kiedy pan otrzymał jego stanowisko ?

- Trochę wcześniej.

- Świetnie, to mi na razie wystarczy - powiedział prokurator. - Mamy szczęście.

Wygrzebaliśmy trupa, a to ostatecznie najważniejsze.

Wszyscy się roześmiali. Nawet Pilet, łysy jak pała, który z nabożeństwem zajadał,

pedantycznie, nieomylnie pochłaniając niezmierzone ilości, podniósł wzrok znad talerza.

- Dobrze - powiedział i skubnął czarnego wąsa.

Po czym zamilkł i jadł dalej.

Prokurator uroczyście podniósł kieliszek.

- Moi panowie - oświadczył - na cześć tego odkrycia musimy skosztować

pichon-longueville z 1933 r. Dobre bordeaux do dobrej zabawy.

Znów trącili się kieliszkami, przepijając do siebie.

- Niech to pioruny, panowie - zdumiał się przedstawiciel generalny, jednym łykiem

wychylając pichon i wyciągając kieliszek ku sędziemu - Wspaniały trunek !

Zapadł zmierzch i nie można już było prawie rozpoznać twarzy zgromadzonych. Za oknami

czuło się obecność pierwszych gwiazd, gdy gospodyni zapaliła trzy wielkie, ciężkie świeczniki,

które rzuciły na ściany cienie siedzących wokół okrągłego stołu niczym kielich jakiegoś

fantastycznego kwiatu. Ufny, swojski nastrój, atmosfera powszechnej życzliwości, rozluźnienie

form towarzyskich, obyczajów.

- Jak w bajce - zdumiał się Traps.

Obrońca starł serwetą pot z czoła.

- Sam pan jest bajką, drogi panie Traps - powiedział. Nie zdarzyło mi się jeszcze spotkać

oskarżonego, który z większym spokojem zdobyłby się na tak nierozważne wynurzenia.

Traps zaśmiał się.

- Niech pan się nie obawia, drogi sąsiedzie. Kiedy przesłuchanie się już zacznie, nie stracę

głowy.

W pokoju śmiertelna cisza jak przed chwilą. Nie usłyszysz najcichszego mlaskania,

najlżejszego chrząknięcia

- Nieszczęśniku - jęknął obrońca. - Cóż pan przez to rozumie: “Kiedy przesłuchanie się już

zacznie” ?

- Czyżby - rzekł przedstawiciel generalny zgarniając na talerz sałatę - już coś się zaczęło ?

Starcy uśmiechnęli się, spojrzeli po sobie porozumiewawczo, przebiegle, zachichotali

radośnie.

Milczący, opanowany łysek parsknął:

- On nie zauważył, on nie zauważył !

Traps spojrzał nieufnie, był zaskoczony, ta szelmowska wesołość wydała mu się

niesamowita, wrażenie, które wprawdzie szybko ustąpiło, tak że sam nawet zaczął się śmiać.

- Panowie wybaczą mi - powiedział - wyobrażałem sobie tę zabawę uroczyściej, godniej, z

zachowaniem formalności, z posmakiem sali sądowej.

- Kochany panie Traps - wyjaśnił mu sędzia. - Wiele bym dał, żeby raz jeszcze ujrzeć

pańską zdumioną twarz. Nasz sposób sprawowania sądu wydaje się panu obcy i za bardzo

pochopny, jak widzę, lecz, wielce szanowny panie, my czterej przy tym stole jesteśmy na

emeryturze i wyzwoliliśmy się od niepotrzebnego zalewu formułek, protokołów, papierków i ustaw

i od całego tego kramu, który ciąży na naszych sądach. My sądzimy nie wdając się w szmatławe

kodeksy i paragrafy.

- To śmiałe - odpowiedział Traps trochę bełkotliwie. - To śmiałe, panowie, to mi imponuje.

Nie wdając się w paragrafy, to jest śmiała idea.

Obrońca podniósł się ceremonialnie. Idzie zaczerpnąć powietrza, oznajmił, nim podadzą

kurczaka i następne dania, mały zdrowotny spacerek i papieros są na czasie, zaprasza więc pana

Trapsa, aby mu towarzyszył.

Z werandy wkroczyli prosto w noc, która wreszcie zapadła, gorąca i majestatyczna. Z okien

jadalni spływały na trawniki wstęgi światła, sięgając aż po grządki z różami. Niebo pełne gwiazd,

bez księżyca, ciemnym masywem rysowały się drzewa, ledwie się można było domyślić ścieżek.

Ociężali od wina, coraz to zataczali się i tracili równowagę, kosztowało ich wiele wysiłku, aby iść

normalnie i prosto, palili papierosy paisiennes - czerwone punkciki w ciemności.

- Mój Boże - Traps zaczerpnął powietrza - cóż to była za zabawa tam - wskazał ku

oświetlonym oknom, w których właśnie ukazała się masywna sylwetka gospodyni. - Przyjemnie się

zaczyna, całkiem przyjemnie.

- Drogi przyjacielu - powiedział obrońca zataczając się i wspierając na Trapsie. - Nim

zawrócimy i zaatakujemy naszego kurczaka, niech mi wolno będzie zwrócić się do pana z jedną

uwagą na serio, którą powinien pan sobie wziąć do serca. Darzę pana sympatią, mój drogi, życzę

panu jak najlepiej, chcę mówić do pana jak ojciec: jesteśmy na najlepszej drodze, aby z kretesem

przegrać nasz proces !

- A to pech - odpowiedział przedstawiciel generalny, ostrożnie prowadząc obrońcę alejką

wokół wielkiego, ciemnego i kulistego masywu zarośli. Dalej była sadzawka, wyczuli, że stoi tu

kamienna ława, usiedli. Gwiazdy odbijały się w wodzie, chłód wzrastał. Od strony wsi tony

harmonijki i śpiew, zadął też uroczyście alpejski róg - Związek Hodowców Drobiu świętował.

- Musi się pan wziąć w kupę- napomniał obrońca. - Ważne pozycje zostały opanowane

przez wroga, zmarły Gygax, który całkiem niepotrzebnie wypłynął przez pańską niepowściągliwą

paplaninę, poważnie panu zagraża, to wszystko obciąża, niedoświadczony obrońca musiałby

skapitulować, lecz wytrwałością - wykorzystując wszystkie szansa, przede wszystkim zaś licząc na

pańską jak największą ostrożność i dyscyplinę - mogę jeszcze to, co istotne, uratować.

Traps roześmiał się.

- To byłaby wcale komiczna zabawa towarzyska - stwierdził - trzeba by ja wprowadzić

również na następnym posiedzeniu “Schlarafii”.

- Prawda ? - ucieszył się obrońca. - Człowiek odżywa. Ja zaraz skapcaniałem, drogi

przyjacielu, jak tylko porzuciłem pracę i nagle, bez zajęcia, bez mojego dawnego zawodu miałem

zażywać starości w tej wiosce. Bo cóż tu się dzieje ? Nic, tyle że nic czuje się fenu, to wszystko.

Zdrowy klimat ? Dobre sobie - bez pracy umysłowej ! Prokurator dogorywał, przypuszczano, że

nasz gospodarz ma raka żołądka. Pilet cierpiał na cukrzycę, mnie dokuczało nadciśnienie. Oto

rezultat. Pieskie życie. Często siadywaliśmy smutni, gwarzyli sobie tęsknie o naszych dawnych

zawodach i sukcesach, to była nasza jedyna skromna rozrywka. I oto prokurator wpadł na pomysł,

aby wprowadzić tę zabawę, sędzia oddał do dyspozycji dom, a ja mój kapitał. - No cóż, jestem

kawalerem, a jako wieloletni adwokat górnych dziesięciu tysięcy mogłem sobie odłożyć ładną

sumkę. Mój drogi, wprost nie chce się wierzyć, jak wspaniale potrafi się odwzajemnić swemu

obrońcy uniewinniony korsarz wielkiej finansjery - graniczy to już z rozrzutnością. Zabawa ta stała

się dla nas ożywczym źródłem, hormony, żołądki, soki żołądkowe znów zaczęły dobrze

funkcjonować, zniknęła nuda, znów pojawiły się energia, młodzieńczość, prężność, apetyt: niech

pan tylko popatrzy i nie zważając na swój brzuch wykonał parę ćwiczeń gimnastycznych, jeśli

Traps dobrze dojrzał w ciemności. - Bawimy się z gośćmi sędziego, którzy odtwarzają naszych

oskarżonych - ciągnął obrońca siadając - czasem z domokrążcami, a przed dwoma miesiącami

musieliśmy nawet skazać pewnego niemieckiego generała na dwadzieścia lat więzienia.

Przejeżdżał tędy z małżonką, tylko moja sztuka uratowała go od szubienicy.

- Wspaniale - powiedział Traps - ta produkcja skazańców ! Lecz ta szubienica to już

nieprawdopodobne, z tym już troszeczkę pan przesadza, szanowny panie mecenasie, kara śmierci

została przecież zniesiona.

- W prawodawstwie państwowym - stwierdził skwapliwie obrońca - lecz my tutaj mamy do

czynienia z prawodawstwem prywatnym i znóweśmy ją wprowadzili. Właśnie możliwość skazania

na karę śmierci sprawia, że nasza gra tak jest emocjonująca i osobliwa.

- I kata też pewnie macie, co ? - zaśmiał się Traps.

- Oczywiście - potwierdził z dumą obrońca. - Mamy i kata. Pilet.

- Pilet ?

- Zdziwił się pan, co ?

Traps przełknął parę razy ślinę.

- Przecież on ma gospodę i dostarcza wina, które pijemy.

- Zawsze był oberżystą - uśmiechnął się dobrodusznie obrońca. - Swoje państwowe zajęcie

uprawiał tylko jako amator. Niemal honorowo. Był jednym z najwybitniejszych fachowców w

sąsiednim kraju; wprawdzie już od dwudziestu lat na emeryturze, lecz wciąż jeszcze biegły w

swojej sztuce.

Ulicą przejechał samochód i w świetle reflektorów zajaśniał dym papierosów. Przez

mgnienie oka Traps ujrzał również obrońcę, nieforemną postać w niechlujnym surducie, tłustą,

zadowoloną, dobroduszną twarz. Zadrżał. Zimny poty wystąpił mu na czoło.

- Pilet.

Obrońca zdumiał się.

- Cóż to się panu stało, drogi Traps ? Czują, że pan drży. Może zrobiło się panu niedobrze ?

- Sam nie wiem - wyszeptał przedstawiciel generalny i ciężko westchnął. - Sam nie wiem.

Ujrzał przed sobą łyska, który przy stole zachowywał się dość głupkowato, trzeba było

dużego opanowania, żeby jeść w towarzystwie kogoś takiego, ale czyż można go winić, że miał

biedaczysko taki zawód. Łagodna noc letnia, jeszcze bardziej łagodne wino nastroiły Trapsa

humanitarnie, tolerancyjnie, pozbawiły go uprzedzeń, był ostatecznie człowiekiem, który wiele

widział i znał świat, nie był tchórzem ani filistrem, był nie byle jakim fachowcem tekstylnym, tak,

teraz nawet wydało się Trapsowi, że wieczór, bez kata byłby mniej wesoły i zabawny, cieszył się

już, że niebawem będzie mógł w “Schlarafii” popisać się tą przygodą, kata też pewnie jakoś by się

sprowadziło przy pomocy niewielkiego wynagrodzenia i zwrotu kosztów, i wreszcie wyzwolony od

obaw wybuchnął śmiechem: “Ależ wpadłem! A już miałem stracha ! Zabawa staje się coraz

weselsza !”

- Zaufaniem płaci się za zaufanie - powiedział obrońca, kiedy się już podnieśli i wspierając

się wzajemnie, oślepieni światłem bijącym z okien ostrożnie postępowali ku domowi. - Jak pan

zabił Gygaxa ?

- Ja miałbym zabić Gygaxa ?

- No, jeżeli nie żyje !

- Ale to nie ja go zabiłem !

Obrońca zatrzymał się.

- Mój drogi , młody przyjacielu - odpowiedział współczująca. - Rozumiem pańskie

skrupuły. Ze wszystkich zbrodni najbardziej przykro jest przyznać się do morderstwa. Oskarżony

wstydzi się, nie chce uznać swego czynu, zapomina, usuwa go z pamięci, w ogóle wiele ma

zastrzeżeń wobec przeszłości, obciąża siebie przesadnymi wyrzutami i nikomu nie ufa, nawet

swemu przyjacielowi i opiekunowi, obrońcy, co właśnie jest najbardziej niedorzeczne, bo dobry

obrońca kocha mord i cieszy się, kiedy mu się jakiś mord przedstawi. Do rzeczy więc, drogi panie

Traps. Ja czuję się dobrze wtedy, kiedy mam przed sobą jakieś rzeczywiste zadanie, jak alpinista,

który stoi u stóp niepokonanego czterotysięcznika, że się tak wyrażę, jako doświadczony turysta -

wtedy mózg zaczyna myśleć, wszystkie tryby poruszają się sprawnie, aż miło. Pańska nieufność

jest więc wielkim, tak, chciałoby się rzec, zasadniczym błędem, jaki pan popełnia. Dlatego niech

pan się wreszcie przyzna, mój stary !

Przedstawiciel generalny zaklinał się jednak, że nie ma nic do wyznania

Obrońca zawahał się. W ostrym świetle padającym z okna, od którego dobiegał coraz

bardziej swawolny brzęk kieliszków i śmiechy, patrzył na Trapsa wytrzeszczonymi oczami.

- Chłopcze mój, chłopcze - mruczał z dezaprobatą - a cóż to znowu ma znaczyć ? Wciąż

jeszcze nie chce pan porzucić swojej fałszywej taktyki i dalej chce pan grać niewinnego ? Czy

wciąż pan jeszcze nic nie rozumie ? Trzeba się przyznać, czy się chce, czy nie, a zawsze znajdzie

się coś, do czego należałoby się przyznać, przecież powinno to panu już wreszcie zaświtać w

głowie ! A więc śmiało, mój drogi, bez ceregieli i ociągania się, niech pan wali, co panu leży na

wątrobie. Jak zabił pan Gygaxa ? W afekcie, prawda ? Wtedy musielibyśmy przygotować się do

oskarżenia o zabójstwo. Mogę się założyć, że prokurator zdąża w tym kierunku. Przeczucie mi to

mówi. Znam ja tego gagatka !

Traps potrząsnął głową.

- Drogi panie obrońco - powiedział - Szczególny urok naszej gry polega na tym, jeśli wolno

mi jako początkującemu wyrazić swoje bardzo niekompetentne zdanie, że biorący w niej udział

czuje się nagle nieswojo i przenika go dreszcz strachu. Zabawa grozi przerodzeniem się w

rzeczywistość. Człowiek zadaje sobie nieraz pytanie, czy jest właściwie przestępcą, czy nie, czy

rzeczywiście zabił starego Gygaxa, czy go nie zabił. Kiedy słuchałem pana, o mało nie zakręciło mi

się w głowie. I dlatego zaufaniem odwzajemniam zaufanie. Nie ponoszę winy za śmierć starego

gangstera. Naprawdę.

Przy tych słowach wkroczyli znów do jadalni, gdzie już podawano kurczaka, a w

kieliszkach iskrzył się chateau pavie 1921.

Traps, ożywiony, zwrócił się do poważnego, milczącego łyska, uścisnął mu rękę. Od

obrońcy dowiedział się, jaki był dawny zawód łyska, i chciałby podkreślić, że nie może być nic

bardziej miłego niż ujrzeć przy stole tak dzielnego człowieka, zapewnia go, że nie ma w tej mierze

przesądów, wręcz przeciwnie. Pilet, gładząc przyczernionego wąsa, bełkotał rumieniąc się, trochę

zażenowany i w jakimś okropnym dialekcie:

- Jestem rad, jestem rad, będę się starał.

Po tej wzruszającej scenie bratania się kurczak smakował wyśmienicie. Był przyrządzony

według sekretnego przepisu Simony, jak oznajmił sędzia. Mlaskano, jedzono rękoma, wychwalając

ten arcyprzysmak, pito, trącano się kieliszkami za zdrowie każdego, zlizywano sos z palców,

wszyscy czuli się znakomicie i w atmosferze przytulnej swojskości proces znów ruszył z miejsca:

prokurator z serwetą zawiązaną wokół szyi, podnosząc kąsek ku układającym się w dziób,

mlaskającym ustom, wciąż żywił nadzieję, że jako przystawkę do drobiu otrzyma jeszcze

przyznanie się do winy.

- Oczywiście, kochany i wielce szanowny oskarżony - wypytywał Trapsa - otruł pan

Gygaxa ?

- Nie - zaśmiał się Traps. - Nic podobnego.

- Powiedzmy więc: zastrzelił ?

- Też nie.

- Zaaranżował tajemniczy wypadek samochodowy ?

Wszyscy się roześmieli, a obrońca zasyczał:

- Uwaga ! To pułapka !

- Pech, panie prokuratorze, wyraźny pech - zawołał ze swadą Traps. - Gygax umarł na

zawał serca, i nie był to pierwszy zawał, jaki mu się przytrafił, już przed laty chwyciło go, musiał

uważać na siebie, chociaż wobec innych udawał zdrowego, przy lada wzruszeniu można się było

obawiać, że to się powtórzy, wiem dobrze.

- Ach, i od kogóż to ?

- Od jego żony, panie prokuratorze.

- Od jego żony ?

- Uwaga na miłość boską - wyszeptał obrońca.

Chateau pavie z 1921 przerósł oczekiwania. Traps wychylał już czwarty kieliszek i Simona

postawiła obok niego dodatkową flaszkę. Ponieważ prokurator się dziwi - tu przedstawiciel

generalny przepił do starszych panów - nie chcę, aby wysoki sąd myślał, że on coś ukrywa, chce

powiedzieć prawdę i przy prawdzie obstawać, choćby nawet obrońca miał dalej ostrzegawczo

posykiwać swoje ostrzeżenia. Z panią Gygax mianowicie istotnie coś go łączyło, no tak, stary

gangster często bywał w podróży, zaniedbując najokropniej swoją dobrze zbudowaną i powabną

żonkę, od czasu do czasu grał więc rolę pocieszyciela na kanapie w pokoju Gygaxa, a później

niekiedy i w łożu małżeńskim, jak to się zdarza i jak to bywa na tym świecie.

Na te słowa Trapsa starsi panowie zmartwieli, następnie zaś zapiszczeli naraz głośno z

satysfakcji i łysek, zwykle milczący, zawołał podrzucając biały goździk:

- Przyznaje się, przyznaje się.

Tylko obrońca, zrozpaczony, złapał się za głowę.

- Co za głupota - zawołał. Jego klient zwariował i nie można brać na serio jego

opowiadania. Traps zaprotestował z oburzeniem wśród nowych oklasków zgromadzonych. Od tego

zaczęła się dłuższa wymiana zdań między obrońca i prokuratorem, gwałtowne zmaganie się,

komiczne i poważne zarazem, którego treści Traps nie rozumiał... Chodziło o słowo dolus,

przedstawiciel generalny nie wiedział, co by też mogło oznaczać. Dyskusja stawała się coraz

bardziej gwałtowna, prowadzona coraz głośniej, coraz bardziej niezrozumiale, wtrącił się sędzia,

uniósł się nawet. Traps z początku usiłował przysłuchiwać się, aby zgadnąć, o czym była mowa,

odetchnął jednak, kiedy gospodyni podała sery - camambert, brie, ementaler, gruyere, tete de

moine, vacherin, limburger, gorgonzola i pogodziwszy się z tym, że dolus znaczy dolus, przepił do

łyska, jedynego, który milczał i też zdawał się nic nie rozumieć, kiedy naraz, niespodziewanie

prokurator znów zwrócił się do niego.

- Panie Traps - zapytał ze zjeżoną lwią grzywą i purpurową twarzą, trzymając monokl w

lewej ręce. - Czy wciąż jeszcze jest pan zaprzyjaźniony z panią Gygax ?

Wszyscy wpatrzyli się w Trapsa, który wsunął do ust kawałek bułka z camambertem i żuł

smakowicie. Następnie wychylił jeszcze jeden łyk chateau pavie. Gdzieś tykał zegar, a od wsi

dolatywały wciąż dalekie tony organków i męski śpiew: Był sobie domek “Pod Szwajcarską

Szpadą”

Odkąd umarł Gygax, wyjaśnił Traps, nie odwiedzał już kobietki. Ostatecznie nie chciałby

psuć dobrej sławy dzielnej wdowy.

To oświadczenie obudziło ku jego zdumieniu upiorną, niepojętą wesołość, wzrosła jeszcze

ogólna swawola, prokurator zawołał: Dolo malo, dolo malo, wykrzykiwał greckie i łacińskie

wiersze, cytował Schillera i Goethego, podczas gdy mały sędzia zdmuchiwał świece, aż do

ostatniej, której użył do tego, aby głośno sapiąc i pobekując, z pomocą dłoni poruszanych za jej

płomieniem, rzucać na ścianę najfantastyczniejsze cienie, kozły, nietoperze, leśne duszki, przy

czym Pilet tak bębnił w stół, że kieliszki, talerze, półmiski podskakiwały: “Zanosi się na wyrok

śmierci, zanosi się na wyrok śmierci !” Tylko obrońca nie brał udziału w ogólnej radości, podsunął

Trapsowi półmisek namawiając, żeby jadł, muszą się pocieszyć serem, nie pozostało im już nic

innego.

Wniesiono chateau margaux. Spokój znów wrócił. Wszyscy wpatrywali się w sędziego,

który przystąpił ostrożnie i ceremonialnie do odkorkowywania omszałej butelki (rocznik 1914)

przy pomocy osobliwego, zabytkowego korkociągu, którym można było wyciągnąć korek z leżącej

butelki, nie wyjmując jej z koszyczka, czynność, której wszyscy przyglądali się w napięciu,

wstrzymując oddech, trzeba było przecież zachować korek możliwie nie uszkodzony, był to

bowiem jedyny dowód, że flaszka rzeczywiście pochodziła z roku 1914, cztery dziesiątki lat

zniszczyły już etykietkę. Korek wysunął się tylko częściowo, resztę trzeba było starannie usuwać,

można było jednak odczytać jeszcze na nim datę, podawano go sobie wzajemnie, wąchano,

podziwiano i w końcu uroczyście wręczono przedstawicielowi generalnemu, na pamiątkę

czarującego wieczoru, jak wyraził się sędzia. Teraz sędzia skosztował wina, mlasnął, napełnił

kieliszki, po czym inni zaczęli wąchać, popijać, wybuchali okrzykami zachwytu, wychwalali tak

świetnego gospodarza. Podawano sobie ser i sędzia wezwał prokuratora, aby wygłosić swoją

“mówkę oskarżycielską”. Prokurator zażądał naprzód nowych świec, rzecz powinna się odbyć

uroczyście, z należnym nabożeństwem, potrzebna jest koncentracja, wewnętrzne skupienie. Simona

przyniosła, czego żądał. Wszyscy byli zaciekawieni, przedstawicielowi generalnemu te

przygotowania wydały się trochę niesamowite, przebiegł go dreszcz, lecz zarazem jego przygoda

wydała mu się cudowna i za nic na świecie nie zrezygnowałby z niej. Jedynie jego obrońca zdawał

się być niezupełnie zadowolony.

- Zgoda, Traps - powiedział - wysłuchajmy mowy oskarżycielskiej. Zdziwisz się pan, kiedy

zobaczysz jakiegoś sobie piwa nawarzył przez nieopatrzne odpowiedzi i błędną taktykę. O ile

przedtem było źle, to teraz jest już beznadziejnie. Ale odwagi, już ja panu pomogę wydostać się z

tarapatów, niech pan tylko nie traci głowy, będzie to kosztowało pana trochę nerwów, aby wyjść

cało.

Istotnie przyszła już pora na przemówienie oskarżyciela. Ogólne pochrząkiwanie,

pokasływanie, jeszcze raz się trącono i prokurator rozpoczął swoją mowę wśród chichotów i

uśmieszków.

- Najzabawniejsze w tym naszym kawalerskim wieczorku, najbardziej udane jest chyba to -

powiedział podnosząc kieliszek, nie wstając jednak z krzesła - żeśmy natrafili na trop mordu z

takim wyrafinowaniem uknutego, że wymknął się oczywiście państwowemu wymiarowi

sprawiedliwości.

Traps, zaskoczony, nagle wybuchnął gniewem.

- Ja miałbym popełnić mord ? - protestował. - No, moi panowie, wydaje mi się, ze

poszliście za daleko, już obrońca wystąpił z tą głupią historią - ale opamiętał się natychmiast i

zaczął się śmiać nieopanowanie, ledwie mógł się uspokoić. Cudowny kawał, teraz już rozumie,

chcą wmówić w niego zbrodnię. Można pęknąć ze śmiechu, naprawdę można pęknąć ze śmiechu.

Prokurator spojrzał z godnością na Trapsa, przetarł monokl, znów go założył.

- Oskarżony - powiedział - powątpiewa o swojej winie. To rzecz ludzka. Któż z nas zna

siebie, któż z nas wie o własnych zbrodniach i skrywanych nieprawościach ? Jedno wszakże

powinno być już teraz podkreślone, nim namiętności naszej gry na nowo wybuchną: jeśli Traps jest

mordercą - jak ja twierdzę, jak wewnętrznie jestem przeświadczony - wówczas czeka nas

szczególnie uroczysta chwila. I słusznie. Odkrycie mordu to radosne zdarzenie, przyspiesza ono

rytm naszych serc, stawia nas wobec nowych zadań, decyzji, obowiązków - toteż chciałbym przede

wszystkim pogratulować naszemu drogiemu domniemanemu sprawcy, nie jest bowiem rzeczą

możliwą odkryć mord bez pomocy sprawcy, przywrócić rządy sprawiedliwości. A zatem za

najlepsze zdrowie naszego przyjaciela, naszego skromnego Alfredo Trapsa, którego życzliwy los

zesłał między nas.

Wybuchła radosna wrzawa, biesiadnicy powstawali, pili za zdrowie przedstawiciela

generalnego, on dziękował ze łzami w oczach i zapewniał, że jest to najpiękniejszy wieczór jego

życia.

Prokurator, teraz również ze łzami:

- Jego najpiękniejszy wieczór, oznajmia nasz szanowny gość, co za słowo, co za

wstrząsające słowo. Wspomnijmy tylko czasy, kiedy w służbie państwa uprawiało się ponure

rzemiosło. Nie jako przyjaciel, stawał wówczas przed nami oskarżony, lecz jako wróg; tego,

którego powinniśmy przycisnąć do piersi, odpychaliśmy od siebie. Niech cię więc przygarnę do

piersi !

Z tymi słowami zerwał się, przyciągnął Trapsa i objął go gwałtownie.

- Prokuratorze, drogi, drogi przyjacielu - bełkotał przedstawiciel generalny.

- Oskarżony, kochany Traps - szlochał prokurator. - Bądźmy na ty. Nazywam się Kurt.

Twoje zdrowie, Alfredo !

- Twoje zdrowie, Kurt ! Całowali się, tulili do serca, głaskali, przepijali do siebie, rosło

wzruszenie, skupiony nastrój rozkwitającej przyjaźni.

- Jakże wszystko się odmieniło - promieniał prokurator. - Goniliśmy kiedyś od sprawy do

sprawy, od zbrodni do zbrodni, od wyroku do wyroku; teraz spokojnie uzasadniamy, wysuwamy

kontrargumenty, referujemy, dysputujemy, mówimy i zgłaszamy sprzeciw, dobrodusznie, wesoło,

bez pośpiechu; uczymy się szanować oskarżonego, kochać go, cieszymy się jego sympatią,

bratamy się wzajemnie. Z chwilą gdy to nastąpiło, wszystko toczy się dalej łatwo, zbrodnia traci

wagę, wyrok nie jest już bolesny. Niech mi będzie zatem wolno w obliczu dokonanego mordu

wypowiedzieć słowa uznania. (Traps, znów w świetnym humorze, wtrąca w tym miejscu: “Dowód,

drogi Kurt, dowód !”) - Słowa jak najbardziej zasłużone, bo chodzi o doskonały, piękny mord.

Oczywiście drogi sprawca mógłby widzieć w tym burszowski cynizm, nic nie jest mi jednak

bardziej obce. “Pięknym” można nazwać jego czyn w dwojakim rozumieniu, w sensie

filozoficznym i techniczno -mistrzowskim. Nasze zgromadzenie mianowicie, zacny przyjacielu

Alfredo, porzuciło przesąd, aby w zbrodni widzieć coś przeciwnego pięknu, straszliwego, w

sprawiedliwości natomiast coś pięknego, aczkolwiek może groźniej pięknego; nie, my nawet w

zbrodni odkrywamy piękno jako warunek nieodzowny, który dopiero umożliwia wymiar

sprawiedliwości. Oto aspekt filozoficzny. Oceńmy teraz techniczne piękno czynu. Ocena. Sądzę, że

znalazłem właściwe słowo, moja mowa oskarżycielska nie chce przecież być mową terrorystyczną,

która mogłaby naszego przyjaciela zażenować, wprawić w zakłopotanie, lecz oceną, która mu

przedstawi zbrodnię, pozwoli jej rozkwitnąć, uświadomi mu ją. Tylko na czystym cokole poznania

można wznieść monolitowy pomnik sprawiedliwości. - Prokurator, który liczył już sobie

osiemdziesiąt sześć lat, zrobił pauzę. Mimo podeszłego wieku przemawiał donośnym, skrzypiącym

głosem i z wielkim ożywieniem, wiele przy tym jadł i popijał. Teraz ścierał pot z czoła zawiązaną

dokoła szyi poplamioną serwetą, wycierał nią pofałdowany kark. Traps był wzruszony. Siedział

bezwładnie w fotelu, ociężały od jedzenia. Był syty, lecz nie chciał dopuścić, aby zaćmiło go

czterech staruchów, chociaż przyznawał w głębi duszy, że z trudem może dotrzymać kroku

potężnym apetytom i pragnieniu starców. Był tęgim żarłokiem, lecz nie zdarzyło mu się jeszcze

spotkać takiej żywotności i takiego obżarstwa. Zdumiony, wpatrywał się w stół, pochlebiała mu

serdeczność, z jaką traktował go prokurator, słyszał, jak na wieży kościelnej bije uroczyście

dwunasta i z daleka dolatuje nocny chór hodowców drobiu: “Życie nasze niby podróż...”

- Jak w bajce - dziwił się wciąż przedstawiciel generalny. - Jak w bajce. - A potem: - Ja

miałbym popełnić mord, właśnie ja, ciekawi mnie tylko w jaki sposób ?

Tymczasem sędzia odkorkował następną butelkę chateau margaux 1914 i prokurator, już

znów rześki, zaczął od nowa.

- Jak to się stało - mówił - jak odkryłem, że naszemu drogiemu przyjacielowi można by

zaszczytnie przypisać mord, i to nie zwyczajny sobie mord, ale mord mistrzowski, dokonany bez

przelewu krwi, bez takich środków jak trucizna, pistolety i tym podobne ?

Odchrząknął, Traps znieruchomiał z vacherinem w ustach, zapatrzony w prokuratora.

Jako fachowiec musi przede wszystkim wyjść z założenia, ciągnął prokurator dalej, że

zbrodnia może ukrywać się za każdym zdarzeniem, w każdej osobie. Pierwsze domniemanie, że w

osobie pana Trapsa natrafiono na kogoś uprzywilejowanego przez los i obdarzonego łaską

zbrodni, zawdzięcza tej okoliczności, że przedstawicie generalny przed rokiem używał był starego

citroena, obecnie zaś chlubi się studebakerem.

- Wiem oczywiście - mówił dalej - że żyjemy w okresie wielkiej koniunktury, i dlatego

domniemanie było zrazu bardzo niejasne, zbliżone raczej do intuicji, że mamy tu przed sobą

przeżycie radosne, a mianowicie odkrycie mordu. Że nasz drogi przyjaciel zajął stanowisko

swojego szefa, że musiał szefa usunąć, że szef umarł, te fakty nie stanowiły jeszcze dowodu, były

to dopiero impulsy, które tę intuicję wzmacniały , gruntowały. Podejrzenie, podbudowane

logicznie, zjawiło się dopiero wtedy, kiedyśmy się dowiedzieli, na co umarł ten mityczny szef - na

zawał serce. Tego należało się chwycić, kombinować, wytężać swoją dociekliwość i węch,

dyskretnie działać, zastawiać wnyki na prawdę, w powszedniości rozpoznać coś osobliwego, w

wyraźnym dojrzeć coś niewyraźnego, jakieś zarysy we mgle; wierzyć w mord właśnie dlatego, że

wydaje się absurdalny - zakładać, że jest możliwy. Rzućmy okiem na materiał dowodowy.

Naszkicujmy portret zmarłego. Niewiele o nim wiemy; to, co wiemy, czerpiemy ze słów naszego

sympatycznego gościa. Pan Gygax był przedstawicielem generalnym sztucznej tkaniny hefajston,

w której pożyteczne właściwości, wymienione przez naszego Alfredo, chętnie wierzymy. Był to

człowiek, jak możemy dalej wnosić, idący na całego, wyzyskujący bezwzględnie swoich

podwładnych, człowiek, który nie zawahał się robić interesów metodami, które były często więcej

niż wątpliwie.

- To prawda - zawołał zachwycony Traps - świetnie pan utrafił w tego łajdaka !

- Dalej zaś możemy wnioskować - ciągnął prokurator - że wobec innych chętnie udawał

siłacza, osiłka, przedsiębiorczego człowieka interesu, co znaleźć się potrafi w każdej sytuacji i z

niejednego pieca chleb jadał, i dlatego też Gygax ciężką chorobę serca najstaranniej ukrywał -

również i tutaj cytujemy Alfredo - znosił tę chorobę, jak możemy się domyślać, z pewnego rodzaju

krnąbrnym sprzeciwem, że się tak wyrażę, jak osobistą utratę prestiżu.

- Cudownie - zdumiał się przedstawiciel generalny. - to są już prawie czary, założyłbym się,

że Kurt znał zmarłego.

- Niech lepiej milczy - syknął obrońca.

- Do tego należy dodać - oświadczył prokurator - jeżeli chcemy obraz pana Gygaxa

uzupełnić, że zmarły zaniedbywał swoją żonę, którą wyobrażamy sobie jako apetyczną i dobrze

zbudowaną kobietkę - tak przynajmniej wyraził się w przybliżeniu nasz przyjaciel. Dla Gygaxa

liczył się tylko sukces, interes, pozory, fasada i z pewnym prawdopodobieństwem możemy

przypuszczać, że był on przeświadczony o wierności swojej żony i sądził, że jest zjawiskiem zbyt

nadzwyczajnym i zbyt wyjątkowym okazem mężczyzny, ażeby nasunąć żonie choćby samą myśl o

zdradzie małżeńskiej, i dlatego też musiałoby to być dla niego wielkim ciosem, gdyby dowiedział

się, że żona zdradziła go z naszym Casanovą z “Schlaraffii”.

Wszyscy się roześmiali, a Traps z ukontentowania walił się po udach.

- Taki był właśnie - powiedział rozpromieniony domniemaniem prokuratora. - To go dobiło,

kiedy się dowiedział.

- Pan po prostu zwariował - jęknął obrońca.

Prokurator podniósł się i z wyrazem szczęścia na twarzy popatrzył na Trapsa, który nożem

oskrobywał tete de moine.

- Ach - spytał - jakżeż on się o tym dowiedział, stary grzesznik ? Czyżby wyznała mu to

jego apetyczna żoneczka ?

- Na to była za tchórzliwa, panie prokuratorze - odpowiedział Traps. - Okropnie bała się

tego gangstera.

- Czy Gygax sam to wykrył ?

- Na to był za bardzo zarozumiały.

- Więc może ty mu wyznałeś, mój drogi przyjacielu i Don Juanie ?

Traps mimo woli poczerwieniał.

- Ależ nie, Kurt - powiedział - Co ty też sobie myślisz. Jeden z nieskazitelnych przyjaciół z

jego branży uświadomił starego łotra.

- Jakże to ?

- Chciał mi zaszkodzić. Zawsze był wrogo nastawiony do mnie.

- Co za ludzie - zdumiał się prokurator. - Lecz jak dowiedział się ów dżentelmen o twoim

stosunku ?

- Opowiedziałem mu.

- Opowiedziałeś ?

- No tak, przy kieliszku. czego się wtedy nie opowiada

- Zgoda - skinął głową prokurator. - Ale przecież powiedziałeś przed chwilą, że partner

pana Gygaxa nastawiony był do ciebie wrogo. Czy nie można było mieć już z góry pewności, że

stary łajdak o wszystkim się dowie ?

Teraz energicznie wtrącił się obrońca, zerwał się nawet, zlany potem, który nasycał kołnierz

jego surduta.

- Chciałbym zwrócić uwagę Trapsa - oznajmił - że na pytanie to można nie odpowiadać.

Traps był innego zdania.

- Dlaczego nie ? - powiedział. - Pytanie jest przecież całkiem niewinne. Przeież omgło mi

być zupełnie obojętne, czy Gygax o tym się dowie, czy nie. stary gangster zachowywał się wobec

mnie tak bezwzględnie, że naprawdę nie potrzebowałem liczyć się z jakimiś względami.

Przez chwilę w pokoju zapanowała znowu cisza, cisza śmiertelna, i zaraz wybuchła

wrzawa, swawola, homeryczny śmiech, istny orkan wesołości. Łysy milcząco objął Trapsa,

ucałował go, obrońca tak się śmiał, że aż zgubił cwikier. Takiemu oskarżonemu nie można po

prostu mieć niczego za złe - sędzia i prokurator tańczyli wokół pokoju, łomotali w ściany,

potrząsali sobie ręce, włazili na krzesła, tłukli butelki, wyprawiali z zadowolenia najbardziej

niedorzeczne figle.

- Oskarżony znów się przyznaje - zakrakał na cały pokój prokurator sadowiąc się teraz na

oparciu krzesła. - Drogiemu gościowi należy się najwyższa pochwała, gra on rzeczywiście

znakomicie. Sprawa jest jasna, osiągnęliśmy ostateczną pewność - ciągnął dalej na chyboczącym

się krześle. Wyglądał jak zwietrzały barokowy posąg. - Przypatrzmy się naszemu szanownemu,

drogiemu Alfredo. Był zdany na łaskę i niełaskę tego gangstera, przebranego za szefa i tłukł się

citroenem po okolicy. Jeszcze przed rokiem ! Mógłby być z tego dumny, nasz przyjaciel, ten ojciec

czworga dziatek, ten syn robotnika fabrycznego. I słusznie. Jeszcze podczas wojny był

domokrążcą, a nawet nie domokrążcą - nie miał licencji, był więc tylko włóczęgą, sprzedającym

towary tekstylne nielegalnego pochodzenia, małym pokątnym handlarzem. Koleją od wioski do

wioski albo pieszo przez polne drogi, całymi kilometrami, przez mroczne lasy w drodze do

odległych osiedli, przez ramię przewieszona wytarta skórzana torba czy nawet zwykły koszyk, w

ręku rozlatująca się walizka. Teraz porósł w piórka, wrósł w interes, był członkiem partii liberalnej,

w przeciwieństwie do swego ojca marksisty. Lecz któż wypoczywa na gałęzi, na którą wreszcie się

wdrapał, kiedy ponad nim, blisko szczytu - żeby się poetycko wyrazić - rozpościerają się dalsze

konary z jeszcze lepszymi owocami ? Wprawdzie zarabiał dobrze, mknął w swym citroenie od

jednego sklepu tekstylnego do drugiego, maszyna nie była taka zła, lecz nasz drogi Alfredo

widział, jak z prawa i z lewa wynurzają się nowe modele, przelatują ze świstem obok niego, mijają

go i prześcigają. W kraju rósł dobrobyt, któż nie chciałby w nim uczestniczyć ?

- Tak był właśnie, Kurt - promieniał Traps. - całkiem dokładnie tak.

Prokurator był teraz w swoim żywiole, szczęśliwy, zadowolony jak szczodrze obdarowane

dziecko.

- Łatwiej było powziąć postanowienie niż je przeprowadzić - wyjaśnił, wciąż jeszcze

siedząc na poręczy krzesła. - Szef nie dopuszczał go wyżej, złośliwie, wytrwale go wykorzystywał,

dawał mu zaliczki na konto nowych kontaktów, umiał coraz bardziej, bezlitośnie przywiązywać go

do siebie !

- Bardzo słusznie - krzyczał w oburzeniu przedstawiciel generalny. - Panowie nawet nie

wyobrażają sobie, jak mnie usidlił ten stary gangster !

- Trzeba było iść na całego - powiedział prokurator.

- I to jak jeszcze - potwierdził Traps.

Odezwania oskarżonego rozogniły prokuratora, stał teraz na krześle, powiewając jak

chorągwią serwetą spryskaną winem, na kamizelce jego widniały resztki sałatki, sosu

pomidorowego, ryby.

Nasz drogi przyjaciel wystąpił najprzód w dziedzinie interesów, również i tutaj niezupełnie

fair, jak sam przyznaje. Możemy sobie w przybliżeniu przedstawić, jak to wyglądało. Nawiązał

potajemni kontakt z dostawcą swego szefa, sondował, obiecywał lepsze warunki, siał zamęt,

porozumiewał się z innymi agentami tekstylnymi, zawierał przymierza i kontrprzymierza.

Następnie wpadł na pomysł, aby obrać jeszcze inną drogę.

- Jeszcze inną drogę ? - zdumiał się Trap Prokurator skinął głową.

- Ta droga, moi panowie, prowadziła poprzez kanapę w mieszkaniu Gygaxa prosto do jego

małżeńskiego łoża.

Wszyscy się roześmiali, najgłośniej Traps.

- Rzeczywiście - potwierdził - to był złośliwy kawał, który zrobiłem staremu gangsterowi.

Ale i sytuacja była aż za śmieszna, jak sobie przypominam. Dotąd wstydziłem się właściwie, któż

się chętnie zastanawia nad sobą, nikt nie ma całkiem czystej koszuli, lecz między tak

wyrozumiałymi przyjaciółmi wstyd byłby czymś śmiesznym, niepotrzebny, Ciekawe ! Czuję, że

zostałem zrozumiany, i zaczynam też rozumieć siebie, jakbym zawierał znajomość z człowiekiem,

którym sam jestem, którego gdzieś tam przedtem poznałem bardzo przelotnie jako pewnego

przedstawiciela generalnego w studebakerze z żoną i dziećmi.

- Z satysfakcją stwierdzamy - odpowiedział prokurator tonem ciepłym i serdecznym - że

naszemu przyjacielowi zaczyna coś świtać. Pomagajmy mu dalej, aby wreszcie zyskał pełną

jasność. Śledzimy motywy jego postępowania z gorliwością radosnych archeologów, a natkniemy

się w końcu na wspaniałość ukrytych zbrodni. Nawiązał stosunek z panią Gygax. Jak do tego

doszło ? Widział już przedtem apetyczną kobietkę, jak możemy sobie wyobrazić. Być może

zdarzyło się to późnym wieczorem, może w zimie, gdzieś około szóstej (Traps: “O siódmej, Kurt, o

siódmej !”), kiedy zapadł piękna miejska noc, zapaliły się złote latarnie uliczne, wszędzie widniały

oświetlone wystawy i kina, zielone i żółte neony, było przytulnie, rozkosznie, nęcąco. Jechał swym

citroenem śliskimi ulicami w kierunku dzielnicy willowej, gdzie mieszkał jego szef (Traps,

zachwycony, wtrąca: “Tak, tak, dzielnica willowa”), teczka pod pachą, polecenia, próbki tkanin.

Miała zapaść ważna decyzja, lecz limuzyna Gygaxa nie stała na zwykłym miejscu przy

krawężniku, mimo to przeszedł przez mroczny park, zadzwonił. Pani Gygax otworzyła, jej mąż nie

wróci dzisiaj do domu, a służąca wyszła. Była w sukni wieczorowej, albo jeszcze lepiej w płaszczu

kąpielowym, zapytała, czy Traps nie zechciałby jednak wstąpić na jeden aperitif, zaprasza go

serdecznie, i tak oto siedzieli już w salonie obok siebie.

Traps zdumiał się.

- Skąd ty to wszystko tak dobrze wiesz, Kurt ? To zakrawa na czarną magię !

- Wprawa - wyjaśnił prokurator. - Losy ludzkie rozgrywają się jednakowo. Nie było to

bynajmniej uwiedzenie, ani ze strony Trapsa, ani owej kobiety, to była okazja, którą on

wykorzystał. Była sama i nudził się, nie miała nic określonego na myśli, była rada, że może z kimś

porozmawiać, w mieszkaniu było przytulnie i ciepło, a pod kwiecistym płaszczykiem kąpielowym

miała nocną koszulę. Kiedy Traps usiadł obok niej i zobaczył jej białą szyję, wypukłość

wychylających się piersi, ona zaś szczebiotała, zła na męża, rozczarowana - jak trafnie wyczuł to

nasz przyjaciel -dopiero wtedy pojął, że musi tutaj uderzyć, a kiedy już uderzył, wtedy dowiedział

się niebawem wszystkiego o Gygaxie. Jak podejrzany jest stan jego zdrowia, że jakieś silniejsze

przeżycie może go zabić, ile ma lat, jak grubiański i niedobry jest dla swojej żony i jak

niewzruszenie przekonany o jej wierności, bo od żony, która chce się zemścić na mężu, można się

dowiedzieć wszystkiego. Utrzymywał więc dalej ten stosunek, gdyż teraz powziął już zamysł i szło

mu tylko o to, aby wszelkimi środkami zrujnować szefa, niech się co chce dzieje. I tak przyszła

chwila, kiedy już wszystko miał w ręku, wspólnika, dostawców, białą, rozkoszną nagą kobietę w

nocy, i tak zaciskał pętle dążąc do skandalu. Z wyrachowaniem. Również i to możemy sobie

wyobrazić: smutna pora zmierzchu, wieczór i tym razem. Naszego przyjaciela spotykamy w

restauracji, powiedzmy sobie: w jakiejś winiarni na starym mieście, trochę tu za gorąco, wszystko

solidne, patriotyczne, wytworne (nawet ceny), witrażowe szybki, okazały gospodarz (Traps: “W

piwnicy ratuszowej, Kurt”), okazała gospodyni, że sprostujemy nasza pomyłkę, na tle portretów

nieżyjących już bywalców gospody, sprzedawca gazet spacerujący po sali, to znów z niej

wychodzący, później Armia Zbawienia, śpiewająca pieść “Kiedy błyśnie promyk słońca”, paru

studentów, jakiś profesor, na stoliku dwa kieliszki i dobry trunek, widać, że Traps dziś nie

oszczędza, wreszcie w rogu solidny partner Gygaxa, blady, tłusty, spocony, w rozpiętym

kołnierzyku, apoplektyczny jak ofiara, w którą się właśnie celuje, nie mogący wyjść z podziwu, co

to wszystko ma znaczyć, dlaczego Traps naraz go zaprosił, słuchający z uwagą, z własnych ust

Trapsa dowiadujący się o zdradzie małżeńskiej, aby następnie, w parę godzin później, jak się stać

musiało i jak to przewidział nasz Alfredo, pędzić do szefa i uświadomić nieszczęśliwca w poczuciu

obowiązku, z przyjaźni i dlatego, że tak nakazuje przyzwoitość.

- Co za obłudnik ! - wołał Traps oczarowany, z płonącymi, szeroko otwartymi oczami

słuchając relacji prokuratora, szczęśliwy, że oto poznaje prawdę, dumną, śmiałą i samotną prawdę.

Następnie:

Tak zatem ziściło się przeznaczenie, nadszedł dokładnie przewidziany moment, w którym

Gygax wszystkiego się dowiedział, mógł jeszcze ten stary gangster dojechać do domu - wyobraźmy

to sobie - kipiący wściekłością, już w samochodzie nagłe poty, ból w okolicy serce, drżenie rąk,

gniewne gwizdki policjantów, nie zauważone znaki drogowe, męcząca droga z garażu do drzwi

wejściowych, upadek, być może już w korytarzu, kiedy małżonka wybiegła na spotkanie,

przyjemna, apetyczna kobietka. Nie trwało to już długo, lekarz wstrzyknął jeszcze morfinę i już po

wszystkim, nieodwołalnie, jeszcze jakieś rzężenie, szloch małżonki. Traps w domu, w otoczeniu

swoich najbliższych przyjmuje telefon, zmieszanie, wewnętrzny wybuch triumfu, nastrój

spełnienia, w trzy miesiące później studebaker.

Znów śmiechy. Poczciwy Traps, wciąż wpadający w osłupienie, śmiał się również, choć

lekko zakłopotany, drapał się w głowę, przytakiwał z uznaniem prokuratorowi, lecz nie był

bynajmniej strapiony, był nawet w dobrym humorze. Wieczór wydał mu się jak najbardziej udany,

wzburzyło go to wprawdzie nieco i skłoniło do refleksji, że przypisano mu mord, stan ten odczuwał

jednakże jako przyjemny. Rosło w nim przeczucie spraw wyższego porządku, sprawiedliwości,

winy i pokuty, napełniając go zdumieniem. Strach, którego nie zapomniał, który ogarnął go w

ogrodzie i później na widok wybuchowej radości biesiadników, wydał mu się teraz nieuzasadniony,

bawił go. Wszystko było tak bardzo ludzkie. Był ciekaw, co będzie dalej. Towarzystwo zataczając

się, z wciąż potykającym się obrońcą, przeniosło się na czarną kawę do salonu, pomieszczenia

przeładowanego bibelotami i wazami. Na ścianach ogromne sztychy, widoki miast, tematy

historyczne., “Przysięga na Rutli”, “Bitwa pod Laupen”, “Klęska szwajcarskiej gwardii”,

“Proporzec siedmiu nieugiętych”, sufit w gipsaturach, sztukaterie, w rogu fortepian, wygodne

fotele, niskie, ciężkie, na nich hafty, zacne sentencje: “Chwała temu, co kroczy sprawiedliwą

drogą”, “Kto ma czyste sumienie, ten sypia spokojnie”. Przez otwarte okno widać było szosę,

ledwie majaczącą w ciemnościach, raczej można się było jej domyślać, bajkowej, zapadłej w

ciemność, z rozkołysanymi światłami i reflektorami samochodów, które o tej porze przejeżdżały z

rzadka, było już przecież około drugiej. Czegoś bardziej porywającego od mowy Kurta nie

zdarzyło mu się przeżyć, sądził Traps. W zasadzie niewiele można tu dorzucić, kilka małych

sprostowań, te byłyby zapewne wskazane. I tak na przykład: szlachetny partner Gygaxa był raczej

drobny, chudy, w sztywnym kołnierzyku, bynajmniej nie przepoconym, a pani Gygax przyjęła go

nie w płaszczu kąpielowym, lecz w kimonie, co prawda głęboko wydekoltowanym, tak że

serdeczność jej zaproszenia dostrzegalna była gołym okiem - był to jeden z jego dowcipów, dowód

dyskretnego humoru - również i zasłużony zawał serca zaskoczył tego łajdaka nie w domu, lecz w

magazynach, podczas fenu - jeszcze przewiezienie do szpitala, następnie znów atak i zgon. Lecz to

wszystko, jako się rzekło, nie jest istotne, przede wszystkim zaś zgadza się dokładnie to, co

oznajmił jego wielki, serdeczny przyjaciel, prokurator: rzeczywiście zadał się z panią Gygax tylko

po to, aby zrujnować starego łajdaka, tak, nawet przypomina sobie teraz dokładnie, jak w jego

łóżku, sponad jego małżonki, wpatrywał się w jego fotografię, w to niesympatyczne, spasione

oblicze w rogowych okularach, zza których patrzyły wytrzeszczone oczy, i jak dziką radością

ogarnęło go przeczucie, że tym, co teraz tak radośnie i żarliwie uprawia, morduje - w rzeczy samej

- swego szefa, że go z zimna krwią wykańcza.

Usadowiono się już w miękkich fotelach z szlachetnymi sentencjami, kiedy Traps to

oświadczył. Sięgano po filiżanki z gorącą kawą, mieszano łyżeczką, popijano koniakiem z wielkich

pękatych kieliszków, był to roffignac 1891.

- A zatem przechodzę do wniosku o karę - oznajmił prokurator, rozparty w monstrualnym

fotelu, z nogami w skarpetkach nie od pary (jedna w szaro-czarną kratę, druga zielona),

zarzuconymi na poręcz. - Drogi Alfredo nie działał “dolo indirecto”, z czego mogłaby wyniknąć

śmierć tylko przypadkowa, lecz “dolo malo”, w złym zamiarze, na co wskazują już same fakty; z

jednej strony sam sprowokował skandal, z drugiej zaś po śmierci starego łajdaka nie odwiedził już

ani razu jego apetycznej żonki, z czego niezbicie wynika, ze małżonka był jedynie narzędziem w

jego krwawych planach, miłosną bronią morderczą, że tak powiem, że mamy zatem do czynienia z

mordem przeprowadzonym w sposób psychologiczny, tak mianowicie, że oprócz zdrady

małżeńskiej nie wydarzyło się nic niezgodnego z prawem, co prawda tylko pozornie. Dlatego też,

gdy się ten pozór już rozwiał, tak, kiedy już drogi oskarżony sam najuprzejmiej się przyznał, ja

jako prokurator mam przyjemność - i na tym kończę swój wywód - żądać od wysokiego sądu kary

śmierci dla Alfredo Trapsa, jako zapłaty za zbrodnię, która zasługuje na podziw, budzi zdumienie i

ma prawo uchodzić za jedną z najbardziej niezwykłych zbrodni stulecia.

Śmiano się, bito brawo i rzucono się na tort, który teraz wniosła Simona. Dla ukoronowania

wieczoru, jak powiedziała. Za oknami wzeszedł jako dodatkowa atrakcja późny księżyc, cieniutki

sierp. Lekki szum drzew, poza tym cisza, na ulicy tylko z rzadka jakiś samochód, jakiś spóźniony

przechodzień, powracający do domu ostrożnie, nieznacznym zygzakiem. Przedstawiciel generalny

poczuł się ocalony, siedział obok Pileta na miękkiej pluszowej kanapie (sentencje: “Przebywaj w

przyjaciół gronie”), opasał ramieniem milczącego, który w pewnych momentach wyrzucał z siebie

pełen zdumienia okrzyk “świetnie”, z nieśmiało syczącym “ś”, lgnąc tkliwie do jego

wypomadowanej elegancji. Z ufnością. Policzek przy policzku. Wino uczyniło go ociężałym i

zgodnym, rozkoszował się, że przebywa w rozumnym gronie, że może być szczery, może być

samym sobą, że nie ma już żadnej tajemnicy, bo żadna już nie była mu potrzebna, że jest

doceniany, kochany, zrozumiany, i myśl, że popełnił morderstwo, docierała coraz głębiej do jego

świadomości, wzruszała, przemieniała jego życie, czyniła je bardziej ważkim, bardziej

bohaterskim, bardziej cennym. Zachwycało go to prawie. Planował mord i dokonał go, aby pójść

wyżej - uświadomił to sobie teraz z pełną jasnością.

I to właściwie nie z zawodowych czy z finansowych przyczyn, czy dlatego że pragnął mieć

studebakera, lecz w istocie rzeczy, aby stać się prawdziwym, głębszym człowiekiem - jak mu się

zdawało w tej chwili u kresu jego myślowych możliwości - godnym szacunku, przyjaźni uczonych

i wykształconych mężów, którzy mu teraz - nawet Pilet - jawili się jak owi pradawni magowi, o

których kiedyś czytał w “Readers Digest”, którzy teraz odkryli nie tylko tajemnicę gwiazd, lecz

więcej, także i tajemnice sprawiedliwości, jurisprudencji (upajał się tym słowem), którą on w

swoim żywocie tekstylnego fachowca poznał tylko jako abstrakcyjne zagrożenie i która teraz jak

jakieś potężne, niepojęte słońce wschodziła nad jego ograniczonym horyzontem niczym jakaś

całkowicie niezrozumiała idea, która go tym gwałtowniej przyprawiała o drżenie i napawała grozą.

Przysłuchiwał się więc, pociągając głośno złocistobrunatny koniak, najpierw głęboko zdumiony,

potem coraz bardziej oburzony na wywody grubego obrońcy, wobec tych gorliwych prób

zmierzających do przekształcenia jego czynu w coś zwyczajnego, mieszczańskiego, powszedniego.

Pan Kummer, odrywając cwikier od mięsistych policzków i eksplikując swe słowa przy pomocy

małych, wytwornych, geometrycznych gestów, wywodził, że z przyjemnością wysłuchał

wynalazczej mowy pana prokuratora. Oczywista, stary gangster Gygax nie żyje, jego klient zaznał

przez niego wielu cierpień, ogarnęła go prawdziwa animozja do pryncypała, próbował go obalić,

któż temu zaprzeczy, gdzież to się nie zdarza, fantastyczne jest tylko przedstawiać śmierć tego

chorego na serce człowieka interesu jako mord (“Ale ja przecież zamordowałem” - zaprotestował

nagle Traps, jakby spadł z nieba). W przeciwieństwie do prokuratora uważa on oskarżonego za

niewinnego, tak, niezdolnego do występku. (Traps wtrąca, tym razem rozgoryczony: “Ale ja

przecież jestem winny !”) Przedstawiciel generalny hefajstonu jest tutaj typowym przykładem.

Kiedy określa go jako niezdolnego do występku, nie chce przez to powiedzieć, że jest on niewinny,

wręcz przeciwnie. Traps jest być może zaplątany we wszystkie rodzaje występków, cudzołożył,

szwindlem przebijał się przez życie, nie zawsze cofając się przed krzywdą, nie tak jednak, aby jego

życie miało się składać z samych zdrad małżeńskich i szwindlów, nie, nie. Ono również ma swoje

pozytywne strony, a nawet cnoty. Drogi Alfredo jest pracowity, wytrwały, oddany swym

przyjaciołom, stara się zapewnić dzieciom lepszą przyszłość, pod względem politycznym

niezawodnie lojalny, trzeba tylko oceniać jego życie jako całość. Ma może we krwi pewną dozę

niesolidności, trochę zepsuty, jak to często się zdarza w niejednym życiu przeciętnym, tak nawet

musi się zdarzać, lecz właśnie dlatego nie jest zdolny do wielkiego, czystego, dumnego występku,

do zdecydowanego czynu, do niewątpliwej zbrodni. (Traps: “Oszczerstwo, istne oszczerstwo.”) Nie

jest on zbrodniarzem, lecz ofiarą epoki, Zachodu, cywilizacji, która stopniowo traciła wiarę (coraz

bardziej mglistym tonem) w chrystianizm, uniwersalizm, i jest tak chaotyczna, ze jednostce nie

przyświeca już żadna gwiazda przewodnia. W rezultacie występuje zamęt, zdziczenie, zaczyna

obowiązywać prawo pięści, brak jest prawdziwej obyczajności. I cóż się teraz stało ? Ten jak

najbardziej przeciętny osobnik wpadł całkiem nie przygotowany w ręce wyrafinowanego

prokuratora. Jego intensywna działalność w branży tekstylnej, jego życie prywatne, wszystkie

przygody jego żywota, na który składały się podróże zawodowe, walka o chleb i mniej lub bardziej

niewinne przyjemności, zostały teraz prześwietlone, przebadane, poddane sekcji. Niezależne od

siebie fakty zostały powiązane, ukradkiem podsunięto logiczny plan dla wyjaśnienia całości,

zdarzenia, które równie dobrze przebiegać mogły inaczej, zostały przedstawione jako przyczyny

działań, z bezmyślności zrobiono świadomy zamiar, tak że w końcu, w konsekwencji przesłuchania

wyskoczył morderca jak królik z kuglarskiego cylindra. (Traps: “Nieprawda !”) Jeśli rozważa się

sprawę Gygaxa z trzeźwym obiektywizmem, nie poddając się mistyfikacjom prokuratora, dochodzi

się do przekonania, że w rzeczy samej stary gangster sam jest winien swej śmierci przez swe

nieporządne życie, przez swą konstytucję fizyczną - czym jest choroba managerów, nie trzeba

wyjaśniać - brak wytchnienia, hałas, zrujnowane małżeństwo i rozstrojone nerwy, lecz najpewniej

zawał wywołany był przez fen, o którym wspomniał Traps, właśnie fen odgrywa w sprawach

sercowych decydującą rolę (Traps: “Śmieszne !”), mamy zatem wyraźnie do czynienia ze zwykłym

nieszczęśliwym wypadkiem. Oczywiście, jego klient postępował bezwzględnie, lecz zmuszały go

do tego właśnie prawa walki konkurencyjnej, jak to sam wciąż podkreśla; oczywiście, najchętniej

uśmierciłby swego szefa, jakież to myśli nie przychodzą czasem do głowy, jakich czynów nie

dokonuje się w myślach, ale przecież tylko w myślach, czyn poza takimi myślami nie istnieje i nie

można go skonstatować. Jest absurdem przyjmować jego istnienie, lecz jeszcze większym

absurdem jest, kiedy sam klient sobie wyobraża, że popełnił morderstwo. Oprócz kraksy

samochodowej doznał jeszcze innej, psychicznej kraksy, i dlatego on, obrońca, wnosi o

uniewinnienie Alfredo Trapsa itd., itd.

Przedstawiciela generalnego coraz bardziej drażniła ta życzliwa zasłona dymna, którą

zasnuta została jego piękna zbrodnia, w której zbrodnia ta ulegała zniekształceniu, zanikała,

stawała się nierealna, zjawiskowa, była tylko wynikiem ciśnienia atmosferycznego. Czuł się

niedoceniony, zaprotestował przeto gwałtownie, gdy tylko obrońca wypowiedział ostatnie słowa.

Zerwał się oburzony, trzymając talerzyk z nowym kawałkiem tortu w prawej, kieliszek roffignaca

w lewe ręce, i oświadczył, że chciałby, nim zapadnie wyrok, najuroczyściej zapewnić, iż

solidaryzuje się z przemówieniem prokuratora - w tym miejscu oczy jego nabiegły łzami - to było

morderstwo, świadome morderstwo, teraz stało się to dla niego jasne, mowa obrońcy natomiast

głęboko go rozczarowała, wręcz przeraziła. Właśnie po nim spodziewał się zrozumienia, powinien

się go spodziewać, uprasza więc o wyrok, więcej, o karę, nie dlatego, iżby chciał schlebiać sądowi,

lecz powodowany szczerym zapałem, bo dopiero tej nocy zaświtało mu, co to znaczy żyć

prawdziwym życiem (tutaj zmieszał się trochę poczciwy zuch), po cóż istniałyby wyższe ideały

sprawiedliwości, występku i grzechu niczym owe pierwiastki chemiczne i związki, z których

wygotowuje się sztuczną tkaninę, żeby pozostać przy przykładach z jego branży, gdyby nie

świadomość, która go odrodziła, w każdym bądź razie - jego słownictwo pozazawodowe jest nieco

skąpe, prosi więc o wybaczenie, ledwie jest w stanie wyrazić, co ma na myśli - w każdym razie

odrodzenie wydaje mu się właściwym wyrażeniem dla określenia szczęścia, które go teraz jak

potężny wicher owiewa, wzburza i porywa.

Tak doszło do wyroku, który ogłosił mały, teraz również porządnie już pijany sędzia wśród

śmiechów, pisków, okrzyków radości i prób jodłowania (podjętych przez pana Pileta), ogłosił ten

wyrok z wysiłkiem, gdyż nie tylko wlazł na fortepian stojący w rogu, czy też raczej do fortepianu,

bo uprzednio go otworzył, również i samo mówienie nastręczało mu niepokonalne wprost

trudności. Zacinał się na pewnych słowach, inne przekręcał lub połykał, zaczynał zdania, których

nie mógł już opanować, nawiązywał do takich, których sens już dawno zapomniał, lecz w ogólnych

zarysach można było jeszcze odgadnąć bieg myśli. Zaczął od pytania, kto ma rację, prokurator, czy

obrońca, czy Traps istotnie popełnił jedna z najosobliwszych zbrodni stulecia, czy też jest

niewinny. Żadnego z tych dwu poglądów nie może uznać za słuszny. Chociaż Traps istotnie nie

dorósł do poziomu metod stosowanych w śledztwie przez prokuratora, jak utrzymuje obrońca, i z

tego powodu przystał na wiele rzeczy, które formalnie biorąc nie rozegrały się w ten właśnie

sposób, lecz jak się okazuje, właśnie on zamordował, wprawdzie nie powodowany szatańskim

zamiarem, bynajmniej, lecz dlatego tylko, że przyswoił sobie bezmyślność świata, w którym

przyszło mu żyć jako generalnemu przedstawicielowi sztucznej tkaniny hefajstonu. Zabił, bo to

wydawało mu się właśnie najbardziej naturalne, aby drugiego przyprzeć do muru, bez skrupułów

iść naprzód, niech będzie, co ma być. W świecie, który przemierzał swoim studebakerem, nic by

się nie stało ich drogiemu Alfredo, nic nie mogłoby mu się stać, lecz właśnie był uprzejmy zawitać

do ich białej ustronnej willi (tu sędzia stał się mglisty i ciągnął swoją mowę wśród radosnego

szlochu, przerywanego raz po raz wzruszonym, potężnym kichnięciem, przy czym jego mała

główka ginęła spowita w ogromnej chustce, co wywoływało wciąż rosnącą wesołość obecnych).

Zawitał do czterech starych ludzi, którzy wniknęli w jego świat czystym promieniem

sprawiedliwości, co wprawdzie osobliwe ma rysy, on wie, wie, wie o tym dobrze. Ta

sprawiedliwość śmieje się szyderczo z czterech zwietrzałych oblicz, odbija się w monoklu

sędziwego prokuratora, w cwikierze grubego obrońcy, chichocze w ustach pijanego, już nieco

bełkotliwego sędziego i rozbłyskuje czerwono na łysinie emerytowanego kata (inni niecierpliwie,

przekrzykując te poetyczności: “Wyrok, wyrok !”), w imię której on teraz ich najlepszego,

najdroższego Alfredo skazuje na śmierć (prokurator, obrońca, kat i Simona: “Brawo!” Traps, teraz

również szlochający ze wzruszenia: “Dzięki, drogi sędzio, dzięki !”), chociaż pod względem

prawnym tylko na tym się opiera, że skazany sam siebie uznaje winnym. A to jest w końcu

najważniejsze. Cieszy go więc, że wydał wyrok, który skazany uznaje w całej rozciągłości,

godność ludzka nie żąda łaski i również nasz szanowny drogi gość radośnie przyjmuje uwieńczenie

swego mordu, które, jak on mniema, nastąpiło wśród nie mniej przyjemnych okoliczności niż sam

mord. To, co u mieszczuch, u przeciętnego człowieka przejawia się jako przypadek, jako kraksa

albo jako zwykła konieczność natury, jako choroba, jako zatkanie naczynia krwionośnego przez

zator, jako złośliwy nowotwór, jawi się tutaj jako nieunikniony wynik moralny. Dopiero tutaj

konsekwentnie doskonali się życie na wzór dzieła sztuki, ludzka tragedia staje się widoczna,

rozbłyskuje, przyjmuje nieskazitelną postać, doskonali się (inni: “Koniec, koniec !”), tak powinno

się to z całym spokojem powiedzieć: dopiero w akcie obwieszczenia wyroku, który z oskarżonego

czyni skazańca, dokonuje się nobilitacja sprawiedliwości; nie może być nic wyższego,

szlachetniejszego, większego niż chwila, w której człowiek zostaje skazany na śmierć. To się teraz

zdarzyło. Traps, któremu być może nie przysługuje aż takie szczęście - gdyż w zasadzie tylko

warunkowa kara śmierci byłaby dopuszczalna, której on nie chce brać pod uwagę, aby ich

drogiemu przyjacielowi nie sprawić zawodu - słowem, Alfredo stał się teraz równy i godny, a by

być przyjętym do ich grona jako gracz mistrzowski itd. (inni: “Szampana tutaj !”)

Wieczór osiągnął swój punkt szczytowy. Pienił się szampan, wesołość zgromadzonych była

niezmącona, z polotem, braterska, nawet obrońca został znów omotany siecią przyjaznych uczuć.

Świece dopalały się, kilka już zgasło, na dworze pierwsza zapowiedź ranka, gwiazdy blednące od

dalekiego wschodu słońca, rześkość i rosa. Traps był zachwycony, a zarazem zmęczony, zażądał,

aby zaprowadzono go do pokoju, zataczał się od jednej przyjaznej piersi do drugiej. Rozlegał się

już tylko bełkot, wszyscy byli pijani, donośna wrzawa wypełniła salon, mowy pozbawione sensu,

monologi, nikt już bowiem nie słuchał drugiego. Od wszystkich zalatywało czerwonym winem i

serem, głaskano przedstawiciela generalnego po włosach, pieszczono go, całowano utrudzonego

szczęśliwca, który był niczym dziecko w otoczeniu dziadków i wujów. Milczący łysek

odprowadzał go na górę. Żmudnie drapali się po schodach na czworakach, w połowie drogi utknęli,

splątani w sobie, nie potrafili już iść dalej, przykucnęli na stopniach. Z góry, przez okno, sączył się

blask kamiennego świtu, mieszała się z białością tynkowanych ścian, nadto z zewnątrz przenikały

pierwsze odgłosy wstającego dnia, od dalekich dworców gwizdy i szczęk przetaczanych wagonów

jak niejasne wspomnienie o jego spóźnionym powrocie do domu. Traps był szczęśliwy, wyzbyty

wszelkich pragnień jak nigdy jeszcze w swoim drobnomieszczańskim życiu. Jawiły mu się blade

obrazy, chłopięca twarzyczka, zapewne najmłodszy synek, którego najbardziej kochał, potem, w

półmroku, wioska, do której trafił w wyniku kraksy, jasna wstęga szosy wspinająca się na małe

wzniesienie, pagórek z kościołem, olbrzymi szumiący dąb opasany żelaznymi obręczami i wsparty

na podporach, zalesione wzgórza, za nimi bezkresne świecące niebo, w górze, wszędzie, bez końca.

Lecz oto właśnie łysek wywrócił się, wymamrotał: “Chcę spać, chcę spać, jestem zmęczony”, po

czym rzeczywiście zasnął, słyszał jeszcze tylko, jak Traps pełznął w górę, później upadło z hukiem

krzesło. Milczący łysek ocknął się na schodach, lecz tylko na sekundę, jeszcze pełen snów i

wspomnień o minionych koszmarach i chwilach wypełnionych grozą, następnie zakotłowało się od

gmatwaniny nóg wokół niego, śpiącego, bo inni wchodzili po schodach. Wygryzmolili na stole,

piszcząc i skrzecząc, pergamin z wyrokiem śmierci, utrzymany w tonie niezwykle panegirycznym,

z dowcipnymi zwrotami, o akademickiej frazie - łacina i stara niemczyzna - następnie ruszyli w

drogę, aby dzieło to położyć generalnemu przedstawicielowi przy łóżku, dla miłego upamiętnienia

wielkiej pijatyki, kiedy się rano przebudzi. Na dworze jasno, wczesna godzina, pierwsze

niecierpliwe i ostre krzyki ptaków - i tak wchodzili po schodach, stąpali poprzez pogrążonego we

śnie łyska. Jeden trzymał się drugiego, wszyscy trzej zataczali się, posuwając się nie bez

trudności, zwłaszcza na zakręcie schodów, gdzie wzajemne zderzanie się, cofanie, rozpychanie i

ustępowanie do tyłu były nieuniknione Wreszcie stanęli przed drzwiami pokoju gościnnego. Sędzia

otworzył i uroczysta grupa skamieniała na progu - prokurator z jeszcze nie odwiązaną serwetą - we

framudze okna wisiał Traps, bez ruchu, ciemna sylweta a na tle mdło srebrzystego nieba, w

ciężkim zapachu róż, tak ostatecznie i bezwzględnie, że prokurator, w którego monoklu przeglądał

się dojrzewający ranek, musiał najprzód zaczerpnąć powietrza, zanim, bezradny i smutny z powodu

straty przyjaciela, zawołał z niekłamanym bólem:

- Alfredo, kochany Alfredo ! Coś ty też sobie, na miłość boską, pomyślał ? Zepsułeś nam

nasz najpiękniejszy wieczór !