493
Lutyńska A, Augustynowicz E. Problemy stosowania suplementów diety zawierających bakterie kwasu mlekowego
Problemy stosowania suplementów diety zawierających
probiotyki
Problems with use of dietary supplements containing probiotics
Anna Lutyńska, Ewa Augustynowicz, Aldona Wiatrzyk
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny w Warszawie
In Poland, as elsewhere, many dietary supplements, apart from medicinal
products containing probiotics, are widely available on the market. Both
categories, however, frequently declare similar indications, not always
justified in case of dietary supplements. Both categories differ as to
procedures of registration, manufacturing and quality measures and
legislation. Many dietary supplements containing probiotics according
to the indications should rather fulfill criteria of medicinal product,
thus implying the requirement of medicinal registration and marketing
authorization procedures and application of Good Manufacturing Practices
for manufacturing as well. Tests routinely used for medicinal products
market surveillance studies might be directly applied for confirmation
of declared quality of probiotics-containing dietary supplements. Such
monitoring together with the indication analyses regarding the strain(s)
used might allow to reduce the number of products not meeting the
accepted and declared specifications. As probiotics in regard of strain
used might be used only in specific indications, the extrapolating of its
accepted indications for the other strain of the same species is not a proper
procedure. Optimization of the strategy of the classification of the product
for registration and marketing authorization purposes might improve their
safer use by the patients.
Key words: dietary supplements, probiotics, safety
Na polskim rynku, podobnie jak w innych krajach, obok produktów leczniczych
dostępnych jest szereg suplementów diety zawierających probiotyki. Obie
kategorie produktów niejednokrotnie posiadają podobne wskazania do
stosowania, choć w przypadku suplementów diety nie zawsze uzasadnione.
Obie kategorie produktów różnią się przebiegiem procesu wytwarzania,
wymaganiami w zakresie rejestracji oraz kontroli jakości badań z rynku,
co potęgują różnice wymagań legislacyjnych obowiązujących w różnych
krajach. Analiza wskazań wielu suplementów diety zawierających probiotyki
sugeruje, że powinny spełniać kryteria produktu leczniczego, co implikuje
obowiązek rejestracji i dopuszczenia do obrotu na zasadach obowiązujących
dla produktu leczniczego oraz obowiązek spełniania wymagań wytwarzania
zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki Wytwarzania. Badania stosowane
w monitorowaniu jakości produktów leczniczych zawierających probiotyki
z rynku mogą zostać zastosowane do potwierdzania deklarowanej jakości
suplementów diety. Korelacja tych wyników z deklarowanymi wskazaniami,
wobec tych, które zostały zaakceptowane dla ściśle zdefiniowanych szczepów
gatunków probiotyków, może wpłynąć na ograniczenie liczby produktów
niespełniających obowiązujących wymagań lub specyfikacji. W skład
produktów probiotycznych powinny wchodzić ściśle scharakteryzowane
szczepy drobnoustrojów o zdefiniowanej wrażliwości na antybiotyki oraz
udowodnionej skuteczności klinicznej deklarowanych wskazań. Probiotyki
w zależności od szczepu mogą być zalecane jedynie w udowodnionych
klinicznie wskazaniach, przy czym nie jest możliwe ekstrapolowanie
wyników badań na inne szczepy tego samego gatunku. Optymalizacja
strategii kontroli poprawności kwalifikacji do odpowiedniego szlaku
rejestracji oraz kontroli suplementów diety zawierających probiotyki może
pozwolić na poprawę bezpieczeństwa ich stosowania.
Słowa kluczowe: suplementy diety, probiotyki, bezpieczeństwo
Adres do korespondencji / Address for correspondence
dr hab. Anna Lutyńska
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny
ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa
tel. 22 542 12 14, fax.22 542 13 11, e-mail: alutynska@pzh.gov.pl
© Probl Hig Epidemiol 2012, 93(3): 493-498
www.phie.pl
Nadesłano: 09.07.2012
Zakwalifikowano do druku: 11.08.2012
Wstęp
W Polsce, podobnie jak w innych krajach,
wostatnichlatachobserwujesięekspansjęrynkupro-
biotyków,którawynikazobszernieopisywanychich
prozdrowotnychwłaściwościwłączniezestabilizacją
jelitowej mikroflory w drodze współzawodnictwa
z bakteriami patogennymi [1, 2, 3], obniżeniem
nietolerancjilaktozy[4],właściwościamizapobiega-
jącymilubobniżającymiostrośćbiegunekbędących
wynikiem intensywnej antybiotykoterapii [5], ob-
niżaniemryzykarozwojurakaokrężnicy[6,7],czy
stymulacji układu immunologicznego [8]. Liczba
dostępnychkomercyjnieproduktówprobiotycznych
stalesięzwiększa.Większośćznichposiadastatus
suplementówdiety,aniewielkiodsetek–produktów
leczniczych.Oszacowanieskalirynkusuplementów
Probl Hig Epidemiol 2012, 93(3): 493-498
494
Probl Hig Epidemiol 2012, 93(3): 493-498
dietyzawierającychszczepyprobiotycznewPolsce,
podobniejakwEuropie,jesttrudne.Szacujesię,że
wEuropieZachodniejrynektychproduktówstano-
wi10%dochodupłynącegozesprzedażyżywności
isuplementówdiety,szacowanegona1,4mln€[9].
Wielkość dochodów ze sprzedaży produktów pro-
biotycznych w Stanach Zjednoczonych szacowano
na764mlndolaróww2005r.ina1,1mlddolarów
w2010r.[10].Szczególnietrudnewydajesięoszaco-
wanieskalidostępnościorazsprzedażysuplementów
dietyzawierającychprobiotykizudokumentowanym
efektem prozdrowotnym w relacji do probiotyków,
którychwskazaniastanowiąnadużycielubewidentne
zaniedbanie.Analizyjakościoweproduktówprobio-
tycznychwykonanewinnychkrajachwykazywały,że
tożsamośćorazliczbadrobnoustrojówwpojedynczej
dawceniezawszeodpowiadałainformacjomdekla-
rowanym na opakowaniu produktu [11,12,13].
Pomimo,żewEuropiewsprzedażydostępnesąsetki
suplementówdietyoznakowanejakoproduktypro-
biotyczne, wiele szczepów zastosowanych w nich
jakosubstancjeczynnenieposiadawskazań,które
byłybyudokumentowaneodpowiednimibadaniami
skutecznościibezpieczeństwa.Dodatkowoistnieją
przesłanki,abywątpićwtrafnośćgatunkowejiden-
tyfikacjidrobnoustrojów,liczbędrobnoustrojówde-
klarowanąwpojedynczejdawcelubsamązasadność
jej wyboru [13, 14, 15]. Wątpliwości budzą także
uwarunkowania uzasadniające skuteczność dawki
dziennejlubwybórczęstotliwościdawkowania.Inne
problemywiążąsięzzasadnościąstosowaniawyższej
niżzwyklestosowanejwproduktachprobiotycznych
liczbydrobnoustrojówczyteżwieluszczepówprobio-
tycznychstosowanychwpojedynczejdawcewkon-
tekścieskutecznościwdeklarowanychwskazaniach.
Uzasadnieniestosowaniawieluszczepówprobiotycz-
nychwjednymprodukciepowinnozostaćpotwier-
dzone badaniami wykluczającymi antagonistyczne
reakcjemiędzynimi.Szczególnieniepokojącesądane
odnośnienieprawidłowejliczbydrobnoustrojówwpo-
jedynczejdawce–poniżejwymaganegominimumnie-
zbędnegodowywołaniajakiegokolwiekkorzystnego
efektuwprzewodziepokarmowym[13,14].Badania
Tammerman’aiwsp.[16]wykazały,żewśródróżnych
55produktówprobiotycznychdostępnychnarynku
wEuropie,aż47%suplementówdietyoraz40%środ-
kówdietetycznychspecjalnegoprzeznaczeniabyło
nieprawidłowooznakowanychwzakresietożsamości
szczepówprobiotycznych.Niektóreznichzawierały
takżebakteriegatunkuEnterococcus faecium,których
nie zadeklarowano w składzie produktu. Podobne
nieprawidłowościwykazanodlaproduktówprobio-
tycznychstosowanychuzwierząt[17],gdzieaż32%
deklarowanychszczepówbyłonieprawidłowoozna-
kowanychpodwzględempoprawnościgatunkowej,
atylko27produktówspełniałowymaganiaodnośnie
deklarowanejliczbydrobnoustrojów.Kolejnymproble-
memsąwątpliwościodnośniewynikówbadańpotwier-
dzającychbrakruchomychelementówgenetycznych
warunkującychopornośćnaantybiotykistosowanych
szczepówprobiotycznych[18].Opornośćnaanty-
biotykipozwalabakteriomprobiotycznymprzeżyć
podczasstosowaniawczasieantybiotykoterapiiale
jestonapożądana,powykluczeniunp.plazmidowe-
gopołożeniadeterminantówoporności,szczególnie
wprzypadkutetracykliny,chloramfenikoluierytro-
mycyny[18,19,20,21].
Cechy szczepów probiotycznych
Probiotyki – to żywe drobnoustroje, które po-
dane ludziom w określonej liczbie zdolne są do
wywołaniakorzystnegowpływunazdrowie,copo-
twierdzonebadaniamiklinicznymizrandomizacją
[22].Wskładproduktówprobiotycznychpowinny
wchodzićscharakteryzowaneszczepydrobnoustrojów
oudowodnionejskutecznościklinicznejiwrażliwości
naantybiotyki,przyczymniejestmożliweekstrapo-
lowaniewynikówbadańjednychszczepównainne
szczepytegosamegogatunku.Wcelupotwierdzenia
właściwościprobiotycznychdanegodrobnoustrojuna
etapiebadańrozwojowychwymaganejestjegofunk-
cjonalnescharakteryzowanieprzezprzeprowadzenie
badańin vitro orazin vivouzwierząt.Wcelupotwier-
dzenia bezpieczeństwa stosowania wymagane jest
przeprowadzenieosobnychbadańin vitrolubin vivo
uzwierzątorazbadańuludziIfazyklinicznej.Ocena
bezpieczeństwajestzwiązanatakżezkoniecznością
przeprowadzenianaetapiebadańrozwojowychdo-
kładnychbadańpotwierdzającychbrakichpatogenno-
ści,zakaźnościorazzjadliwości,np.analizwłaściwości
toksycznych,potencjałunamnażaniaiadherencjiin
vivo
, właściwości hemolitycznych, itp., jak również
charakterystykiichaktywnościmetabolicznych(np.
rozkładsoliżółciowych).Wieleszczepówprobiotycz-
nychokreślanychjestjakoGRAS(Generally Recognised
as Safe
)tj.„uznanychpowszechniezabezpieczne”ze
względunarzadkieodnotowywanieniepożądanych
reakcji po ich podaniu. Dotychczas bardzo rzadko
wpiśmiennictwieopisywanodziałanianiepożądane
związanezestosowaniempreparatówzawierających
szczepyprobiotyczne.Niemniejjednaknp.do1999r.
opisano 89 przypadków bakteriemii wywołanych
stosowaniem probiotyku zawierającym szczepy
Lactobacillus rhamnosus,wtym11wywołanychprzez
uznanyzaGRASszczepL. rhamnosus GG[23].Wobec
opisywaniaprzypadkówdziałańniepożądanychwy-
wołanychprzezszczepyprobiotycznerównieżuosób
z immunosupresją, wskazane byłoby aby badania
bezpieczeństwain vivouzwierzątobejmowałytakże
badaniazużyciemzwierzątzupośledzonąodpornoś-
495
Lutyńska A, Augustynowicz E. Problemy stosowania suplementów diety zawierających bakterie kwasu mlekowego
cią.Ocenaprofilubezpieczeństwanaetapiebadań
klinicznychorazpowprowadzeniuproduktunarynek
powinnawsposóbrzetelnyzawieraćanalizęczęstości
icharakterumiejscowychiogólnychdziałańniepożą-
danych.Bakteriewzależnościodszczepumogąbyć
zalecanewkonkretnychudowodnionychwbadaniach
klinicznychwskazaniach.Zaleceniateczęstoobej-
mująstosowanieprofilaktyczne,zapobiegawczeoraz
immunostymulujące.Niemniejjednakwynikibadań
klinicznych, opublikowanych w piśmiennictwie,
dotychczaspotwierdziłyzaledwiekilkaznich,jak:
łagodzenieprzebieguiskrócenieczasutrwanianiektó-
rychbiegunekbakteryjnychiwirusowych,łagodzenie
lubzapobieganiebiegunekpoantybiotykowych,nor-
malizacjamotorykijelituosóbwpodeszłymwieku
[3,24].Natomiastanalizydeklarowanychwskazań
wzakresiekorzystnegowpływunazdrowieszczepów
probiotycznych wykonane w 2011 r. w kontekście
nowychregulacjiprawnychobowiązującychwEuropie
nieprzyniosłyzatwierdzeniażadnegodeklarowanego
wskazaniaprozdrowotnego[25].
Probiotyki a prawo europejskie
WEuropiestosunkowodługonieistniałyjedno-
rodneprzepisyregulującezakreswskazańorazsposób
oznakowaniaproduktówprobiotycznych[26].Po-
mimowprowadzeniawielunowychaktówprawnych
rejestracjaprobiotykówwkrajachUniiEuropejskiej
nadalniejestzharmonizowana.Wróżnychkrajach
dotychczas obowiązywały lub nadal obowiązują
wytyczneDyrektywy178/2002/ECi2000/13/WE
lubwytyczneswoistedlarejestracjiwprocedurach
narodowych.Niektóreproduktyprobiotycznezostały
wprowadzone na rynek kilku krajów europejskich
jakoroślinneproduktylecznicze,choćobecnieobo-
wiązująca Dyrektywa 2004/24/WE zaleca aby zo-
stałyzarejestrowanejakoproduktyleczniczezgodnie
zDyrektywą 65/65/EC lub przekwalifikowane do
kategoriisuplementówdiety.ObecniewUniiEuro-
pejskiejżywienieiwskazaniaprozdrowotnepodlegają
wytycznymDyrektywy1924/2006,którapozwalana
kategoryzacjęwskazańdo3grup:prozdrowotnych
(art.12),obniżającychryzykorozwojuchoroby(art.
14)lubkorzystniewpływającenarozwójizdrowie
dzieci (art. 13 i 14). W przyszłości produkty pro-
biotyczne będą mogły być rejestrowane jedynie we
wskazaniachpozytywnierozpatrzonychprzezEFSA
(European Food Safety Authority).Od2007r.deklaro-
wanewskazaniadostosowaniapowinnybyćswoiste
dlakonkretnegoszczepudrobnoustroju[9].Ustalenia
legislacyjnez2007r.takżeprzyniosłyzapowiedź,że
w2010r.dojdziedoklasyfikacjiwskazańdlażywności
tj.prozdrowotnychlubobniżającychryzykozachoro-
waniajakomożliweiniedopuszczalnewwynikuoceny
przeprowadzanej w ramach projektu Assesment of
Scientific Support for Claims on Foods
(PASSCLAIM).
Spodziewano się, że tego rodzaju ocena mogłaby
przynieśćpraktyczneiużytecznerozwiązaniawcelu
odpowiedniegoprzygotowywaniarejestracyjnejdo-
kumentacjipotwierdzającejdeklarowanewskazania
prozdrowotne,anastępnieprzydatnedoprzeprowa-
dzeniajejocenywtokupostępowaniarejestracyjnego
przez powołane organy upoważnione [27]. Anali-
za przedłożonych uzasadnień dla deklarowanych
wskazańorazdowodównaukowychniepotwierdziła
deklarowanychkorzyścizdrowotnychwprzypadku
120probiotykówi19prebiotykóww2011r.Ztych
względów próba opracowania zakresu wymagań
wcelunaukowegoudowodnieniazasadnościwskazań
nadalpodlegaszerokiejdyskusji,obejmującrównież
aspektyustaleniadefinicjistanuzdrowiaichoroby.
Wtymaspekciewyjątkowotrudnymzadaniemjestnp.
udowodnieniehomeostazywzakresiefizjologicznych
parametrówzdrowejpopulacji,którajestcelemdla
wskazańwrejestrowanejżywnościczysuplementach
diety.
Harmonizacja przepisów w odniesieniu do
probiotyków
Różnicewzasadachrejestracjiproduktówprobio-
tycznychwystępująpowszechniewświecie.Obowią-
zująceprzepisyprawnewEuropie,StanachZjedno-
czonych,Kanadzie,Japonii,Chinach,Indiachniesą
jednorodne.Ichharmonizacjaułatwiłabywytwórcom
właściweprzygotowaniedokumentacjirejestracyjnej
przezwprowadzeniejednolitychwymagań,atakże
wpłynęłabynapoprawęzaufaniaewentualnychod-
biorców tych produktów. Proces harmonizacji jest
związanyzprzyjęciemjednolitychnaukowychram
dlawymagańdotyczącychbadańrozwojowych,które
ściśleuzasadniałybyakceptowalnewskazaniazdro-
wotnedlaproduktówprobiotycznych.Rozwiązania
legislacyjneprzyjęteistosowanewJaponiimogąsta-
nowićprzykładoptymalnychrozwiązań.WJaponii
rynekprobiotykówobejmujelekiorazżywność,przy
czymoznakowanieżywnościjakoFOSHU„Foods for
Specialised Health Use
”,czyliżywnościdospecjalnego
prozdrowotnego przeznaczenia, warunkowane jest
przedstawieniem wyników badań bezpieczeństwa
iskuteczności[28].StatusFOSHUnadawanyjest
przezjapońskiegoMinistraZdrowia,OpiekiSpołecz-
nejiPracyod1991r.Cowydajesięciekawe,produkty,
którezawierająszczepprobiotyczny,identycznyzdo-
tychczaszarejestrowanymwinnychproduktach,nie
sązwolnionezproceduryrejestracyjnej.Niektórepro-
duktyzdobrzeudokumentowanymprofilembezpie-
czeństwastosowaniamogązostaćzaklasyfikowanedo
kategoriiproduktówOTC(Over the Counter Drugs),
czyli wywierających łagodny i korzystny wpływ na
zdrowielubżywnościfunkcjonalnejisprzedawanebez
496
Probl Hig Epidemiol 2012, 93(3): 493-498
nadzorufarmaceuty[29].Zarejestrowanieprobiotyku
zewskazaniami,jak:biegunka,zaparcia,nieswoiste
objawy ze strony przewodu pokarmowego podczas
antybiotykoterapii–jestmożliwepoprzedstawieniu
dodatkowego zakresu badań skuteczności, stabil-
ności,opornościnakwasyżołądkowe,efektywności
kolonizacji,stopniaadherencjidokomórekukładu
pokarmowegoistopniaodzyskubakteriiin vivo.Brak
takich badań skutkuje niemożliwością deklarowa-
nia ww. wskazań. W Kanadzie nie sprzedawane są
produktyprobiotyczne,którychwskazaniadotyczą
jedynieprozdrowotnychkorzyści[30].WStanach
Zjednoczonychproduktyprobiotycznerejestrowane
jako suplementy diety muszą spełniać normy FDA
(Food and Drug Administration) dla produktów
leczniczychroślinnych[10].WEuropienieistnieją
konkretnewytycznedlazakresubadańwposzczegól-
nychwskazaniachorazniewypracowanokonsensusu
odnośniepodstawowychdefinicjizdrowiaichoroby,
które mogłyby wpłynąć na powstanie konkretnych
uwarunkowańdlabadańwymaganychnapoziomie
rejestracjiwceluwykazaniakorzystnegowpływuna
zdrowie.Niemniejjednakoczekujesię,żenoweregu-
lacjeprawnezostanąopracowane,aichharmonizacja
spowodujepoprawęprocesuichrejestracji,zwiększenie
liczbyrejestracjiprobiotyków,alewpostaciproduktów
leczniczychorazzapewnilepszebezpieczeństwoich
stosowaniawcałejpopulacji.
Status produktów zawierających probiotyki
w Polsce
Problembezpieczeństwastosowaniasuplementów
dietywświetleobowiązującychprzepisówprawnych
wPolsceniejestzatemproblememodosobnionym.
Suplementy diety zawierające probiotyki stanowią
jednązgrupzaliczanychdoproduktówztzw.„pogra-
nicza”ponieważniemieszcząsięwformalnejdefinicji
produktuleczniczego[31].Suplementdietyzgodnie
zustawąz2006r.obezpieczeństwieżywnościiży-
wienia[32]orazDyrektywą2002/46/WEjestśrod-
kiemspożywczym,któregocelemjestuzupełnienie
normalnejdiety,będącymskoncentrowanymźródłem
witaminlubskładnikówmineralnych,lubinnychsub-
stancji,pojedynczychlubzłożonych,wykazujących
efektodżywczylubinnyfizjologiczny.Znowelizowana
UstawaPrawofarmaceutycznez2007r.[33]wska-
zuje, że przepisy Prawa farmaceutycznego stosują
siędoproduktuspełniającegojednocześniekryteria
produktuleczniczegoorazkryteriainnegoproduktu,
w szczególności suplementu diety lub kosmetyku.
Oznaczato,żedlatakichproduktówobowiązkowesą
zasadyrejestracjiidopuszczeniadoobrotuorazzasady
DobrejPraktykiWytwarzania–przezcostająsięone
produktemleczniczym.Zgodniezart.9znowelizo-
wanejUstawy[33]produktybędącewobrocieodu-
alistycznymcharakterzemiałypozostawaćwobrocie
nadotychczasowychzasadachdo2009r.,poczym
powinnybyłyzostaćwycofanezobrotu.Zewzględu
nafakt,żeproduktytezostaływprowadzonenamocy
poprzednichprzepisów,niebyływsensieprawnym
produktamileczniczymi,przezconiepodlegałyPań-
stwowejInspekcjiFarmaceutycznej[31].Produkty
uznanezaśrodkispożywczespecjalnegoprzeznacze-
niapozostająnadalpodkontroląPaństwowejInspekcji
SanitarnejnamocyUstawyobezpieczeństwieżywno-
ściiżywienia[32]orazUstawyoPaństwowejInspekcji
Sanitarnej[34].Odróżnieniesuplementówdietyod
produktów leczniczych wg znowelizowanej ustawy
możenastąpićwtrakciepostępowaniawyjaśniającego
nawniosekGIS,czyproduktokreślonyjakośrodek
spożywczyniemawłaściwościproduktuleczniczego
wtrakciektóregoproducentmożezostaćzobowiązany
doprzedłożeniaopiniiklasyfikującejUrzęduProduk-
tówLeczniczych,WyrobówMedycznychiProduktów
Biobójczych,żeniespełniawymagańdlaproduktu
leczniczegoopisanychwprzepisachPrawafarmaceu-
tycznego. W opinii klasyfikującej analizowany jest
skład jakościowy i ilościowy substancji aktywnych
ipomocniczych,aktywnośćfarmakologiczna,metabo-
licznalubimmunologicznawodniesieniudodziałania
skuteczności, postać, droga podania, dawkowanie,
działanianiepożądaneiinterakcjezinnymilekami
iżywnościąwoparciuodostępneźródła,tj.piśmien-
nictwo,dokumentyEuropejskiejAgencjiLekówEMA
(European Medical Agency),FarmakopeiEuropejskiej,
ŚwiatowejOrganizacjiZdrowia.Ustalenieprawdopo-
dobieństwaaktywnościterapeutycznejwskazuje,że
istniejemożliwośćoznaczeniaaktywności,wówczas
produktpowinienzostaćuznanyzaleczniczy.Noweli-
zacjaUstawyPrawofarmaceutycznez30marca2007r.
miałanaceludostosowaniedozmianwprowadzonych
wprzepisachUEwoparciuoDyrektywy2001/83/
WE, 2004/24/WE, 2004/27/WE i2004/28/WE.
Brakharmonizacjiprzepisówpowoduje,żeprodukt
może być klasyfikowany w jednym z krajów jako
suplement w innym jako produkt leczniczy. Ocze-
kujesię,żewprocesieharmonizacjiprzepisóworaz
wymagańdotyczącymocenyproduktówistotnąrolę
odegraEuropejskiUrządds.BezpieczeństwaŻywności
EFSA,organdoradczypowołanydowspieraniapra-
wodawstwaipolitykiUniiEuropejskiejzwiązanych
zbezpieczeństwemżywności.
Monitorowanie jakości suplementów diety
zawierających probiotyki
Wobec zawirowań legislacyjnych szczególnie
ważnewydajesięopracowanieipraktycznewdrożenie
algorytmu badań jakościowych suplementów diety,
szczególniewzakresieidentyfikacjiszczepówprobio-
tykistosowanychjakosubstancjeczynne.Możebyćto
497
Lutyńska A, Augustynowicz E. Problemy stosowania suplementów diety zawierających bakterie kwasu mlekowego
ułatwioneprzezwykorzystanieprocedurbadawczych
stosowanych do badań produktów leczniczych za-
wierającychbakteriekwasumlekowego.Proceduryte
wswoimzakresieobejmująnietylkofenotypoweale
igenotypowemetodybadańtożsamościszczepówpro-
biotycznych.Powstałyonewoparciuoidentyfikację
markerówgenetycznychbakteriikwasumlekowego
oraz analizy zmienności genetycznej szczepów po-
szczególnych gatunków pozwalając na gatunkowo-
swoistą,awpewnychprzypadkachszczepowo-swoistą
identyfikację. Zastosowanie tych procedur posiada
takżeswojeuzasadnieniewpostępienaukowymod-
nośnie genetycznej charakteryzacji bakterii kwasu
mlekowego,wpływającymnanomenklaturęgatunków.
Np.wobrębiebakteriirodzajuLactobacillus,w1984r.
wyróżniono 44 gatunki i 11 podgatunków [35],
w2003r.wyróżniono88gatunkówi15podgatunków,
aw2007r.[35]aż135gatunkówi27podgatunków
(www.bacterio.cict.fr).Zasadyidentyfikacjitaksono-
micznej drobnoustrojów probiotycznych podlegają
ciągłemuudoskonalaniuzewzględunapostępwiedzy
wtejdziedzinieimplikująckoniecznośćwdrożenia
metod molekularnych do gatunkowo lub szczepo-
wo-swoistegojednoznacznegoichoznaczenia[36].
Zastosowaniemetodbiologiimolekularnejitechnik
informatycznych w celu rzetelnego potwierdzenia
tożsamościnapoziomieconajmniejgatunkujestpo-
stulowanejakoniezbędnyelementpoprawykontroli
bezpieczeństwa tych produktów [30]. Wdrożenie
nowoczesnychiswoistychtestówmolekularnychdo
identyfikacji bakterii stosowanych jako substancje
czynneproduktówleczniczychwynikatakżezmało
praktycznychiniejednokrotnieniedostatecznieczu-
łych testów identyfikacji stosowanych dotychczas.
Standardoweoznaczenia,takjakwprzypadkupro-
duktówleczniczych,obejmujązwalidowaneiakredy-
towaneanalizyliczbydrobnoustrojów/dawkę,wrażli-
wościnaantybiotykiorazjałowości.Należyoczekiwać,
że w przyszłości zostaną przeprowadzone analizy
charakteruopornościnatetracyklinę,chloramfenikol
ierytromycynęcelemokreśleniaryzykaprzeniesienia
genów oporności zlokalizowanych na ruchomych
elementachgenetycznychnaflorękomensali.Zkolei,
badaniapotencjałutransmisjiplazmidowokodowanej
opornościnaantybiotykiprzezokreśleniegenotypu
iwrażliwościnaantybiotykipousunięciuplazmidów
zeszczepówocenionychjakowysoko-opornepozwolą
nawycofaniezrynkuproduktówobarczonychniskim
bezpieczeństwemstosowania.Wciążnierozwiązanym
problemempozostajestandaryzacjabezpieczeństwa
probiotykówwzakresiemonitorowaniadziałańnie-
pożądanych[37].
1. GibsonGR,SaveedraJM,MacFarlaneSiwsp.Probiotics
andintestinalinfections.[in:]Probiotics2:Applications
andPracticalAspects.FullerR(ed).Chapman&Hall,New
York1997:10-39.
2. Marcinkiewicz J, Ciszek M, Bobek M i wsp. Differential
inflammatory mediator response in vitro from murine
macrophages to lactobacilli and pathogenic intestinal
bacteria.IntJExpPathol2007,88(3):155-64.
3. SzymańskiH,ChmielarczykA,StrusMiwsp.Colonisation
ofthegastrointestinaltractbyprobioticL.rhamnosusstrains
inacutediarrhoeainchildren.DigLiverDis2006,38(2):
S274-6.
4. De Vrese M, Stegelmann A, Richter B i wsp. Probiotics
–compensationforlactaseinsufficiency.AmJClinNutr
2001,73:S424–S429.
5. PochapinM.TheeffectofprobioticsonClostridiumdifficile
diarrhea.AmJGastroenterol2000,95:S11-13.
6. WollowskiI,RechkemmerG,Pool-ZobelBL.Protectiverole
ofprobioticsandprebioticsincoloncancer.AmJClinNutr
2001,73:S451-5.
7. StrusM,GosiewskiT,FyderekKiwsp.Aroleofhydrogen
peroxideproducingcommensalbacteriapresentincolonof
adolescentswithinflammatoryboweldiseaseinperpetuation
of the inflammatory process. J Physiol Pharmacol 2009,
60(6):49-54.
8. IsolauriE,SütasY,KankaanpääPiwsp.Probiotics:effectsof
immunity.AmJClinNutr2001,73:S444-50.
9. Saxelin M. Probiotic Formulations and Applications, the
CurrentProbioticsMarket,andChangesintheMarketplace:
AEuropeanPerspective.ClinInfectDis2008,46:S76-9.
Piśmiennictwo / References
10. HibberdPL,DavidsonL.ProbioticFoodsandDrugs:Impact
ofUSRegulatoryStatusonDesignofClinicalTrials.Clin
InfectDis2008,46:S137-40.
11. ReuterG.PresentandfutureofprobioticsinGermanyand
in Central Europe. Bioscience and Microflora 1997, 16:
43-51.
12. Holzapfel WH, Haberer P, Snel J i wsp. Overview of gut
floraandprobiotics.InternatJFoodMicrobiol1998,41:
85-101.
13. Hamilton-MillerJMT,ShahS,WinklerJTiwsp.Publichealth
issuesarisingfrommicrobiologicalandlabelingqualityof
foodsandsupplementscontainingprobioticmicroorganisms.
PublicHealthNutr1999,2:223-9.
14. HoaNT,BaccigalupiL,HuxhamAiwsp.Characterization
of Bacillus species used for oral bacteriotherapy and
bacterioprophylaxis of gastrointestinal disorders. Appl
EnvironMicrobiol2000,66,5241-7.
15. SaxelinM,SaxelinM,LassigAiwsp.Persistenceofprobiotic
strainsinthegastrointestinaltractwhenadministeredas
capsules, yoghurt, or cheese. Int J Food Microbiol 2010,
15(144):293-300.
16. Tammerman R, Pot B, Hyus G i wsp. Identification and
antibioticsusceptibilityofbacterialisolatesfromprobiotic
products.IntJFoodMicrobiol2003,81:1-10.
17. WeeseJS,MartinH.Assessmentofcommercialprobiotic
bacterialcontentsandlabelaccuracy.CanVetJ2011,52:
43-6.
18. CurraghHJ,CollinsMA.High-levelsofspontaneousdrug-
resistanceinLactobacillus.JAppliedBacteriol1992,73:
31-6.
498
Probl Hig Epidemiol 2012, 93(3): 493-498
19. AdamsMR,MarteauP.Onthesafetyoflacticacidbacteria
from food. International J Food Microbiol 1995, 27:
263-4.
20. Charteris WP, Kelly PM, Morelli L i wsp. Antibiotic
susceptibilityofpotentiallyprobioticLactobacillusspecies.
JFoodProt1998,61:1636-43.
21. SalminenS,VonWrightA,MorelliLiwsp.Demonstrationof
safetyofprobiotics–areview.InternationalJFoodMicrobiol
1998,44:93-106.
22. GuidalinesfortheEvaluationofProbioticsinFood.Joint
FAO/WHOWorkingGroupReportonDraftingGuidelines
fortheEvaluationofProbioticsinFoodLondon,Ontario,
Canada,April30andMay1,2002.
23. KochanP.Bezpieczeństwoprobiotykówwzastosowaniach
klinicznych.PostMicrobiol2008,47(3):435-9.
24. Heczko PB, Strus M, Kochan P. Critical evaluation of
probioticactivityoflacticacidbacteriaandtheireffects.
JPhysiolPharmacol2006,57(9):5-12.
25. Sanders ME, Heimbach JT, Pot B i wsp. Health claims
substantiation for probiotic and prebiotic products. Gut
Microbes2011,2(3):127-133.
26. PrzyrembelH.Considerationofpossiblelegislationwithin
existingregulatoryframeworks.AmJClinNutr2001,73:
S471-5.
27. Asp NG, Bryngelsson S. Health Claims in Europe: New
Legislation and PASSCLAIM for Substantiation. J Nutr
2008,138:12105-55.
28. ObamaH,IkedaH,MorivmaH.Healthfoodsandfoodswith
healthclaimsinJapan.Toxicology2006,221:95-111.
29. AmagaseH.CurrentMarketplaceforProbiotics:AJapanase
Perspective.ClinInfectDis2008,46:S73-5.
30. FarnworthER.TheEvidencetoSupportHealthClaimsfor
Probiotics.JNutr2008,138:12505-45.
31. Wieniawski W. Problemy kontroli nad produktami
„pogranicza” (suplementy diety, dermokosmetyki,
antyseptyki)IVForumFarmacjiPrzemysłowej,Kościelisko
2008.KongresyiKonferencje2009,65(4):259-68.
32. Ustawaz25sierpnia2006r.obezpieczeństwieżywności
iżywienia.Dz.U.nr171,poz.1225,zpóźn.zm.
33. Ustawa z 30 marca 2007 r. o zmianie ustawy Prawo
farmaceutyczneorazozmianieniektórychinnychustaw.
Dz.U.nr75,poz.492.
34. Ustawaz14marca1985r.oPaństwowejInspekcjiSanitarnej.
Dz.U.2006,nr122,poz.851,zpóźn.zm.
35. Kandler O, Weiss N. Genus Lactobacillus. [w:] Bergey’s
Manual of Systematics Bacteriology vol. 2. Sneath PHA,
MairNS,SharpeME,HoltJG,wyd.WilliamsandWilkins,
BaltimoreMD,USA,1986:1209-34.
36. KochanP,ChmielarczykA,SzymaniakLiwsp.Lactobacillus
rhamnosusadministrationcausessepsisinacardiosurgical
patient–isthetimewritetoreviseprobioticsafetyguidelines?
ClinMicrobiolInfect2011,17(10):1589-92.