493

Lutyńska A, Augustynowicz E. Problemy stosowania suplementów diety zawierających bakterie kwasu mlekowego

Problemy stosowania suplementów diety zawierających
probiotyki

Problems with use of dietary supplements containing probiotics

Anna Lutyńska, Ewa Augustynowicz, Aldona Wiatrzyk

Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny w Warszawie

In Poland, as elsewhere, many dietary supplements, apart from medicinal
products containing probiotics, are widely available on the market. Both
categories, however, frequently declare similar indications, not always
justified in case of dietary supplements. Both categories differ as to
procedures of registration, manufacturing and quality measures and
legislation. Many dietary supplements containing probiotics according
to the indications should rather fulfill criteria of medicinal product,
thus implying the requirement of medicinal registration and marketing
authorization procedures and application of Good Manufacturing Practices
for manufacturing as well. Tests routinely used for medicinal products
market surveillance studies might be directly applied for confirmation
of declared quality of probiotics-containing dietary supplements. Such
monitoring together with the indication analyses regarding the strain(s)
used might allow to reduce the number of products not meeting the
accepted and declared specifications. As probiotics in regard of strain
used might be used only in specific indications, the extrapolating of its
accepted indications for the other strain of the same species is not a proper
procedure. Optimization of the strategy of the classification of the product
for registration and marketing authorization purposes might improve their
safer use by the patients.

Key words: dietary supplements, probiotics, safety

Na polskim rynku, podobnie jak w innych krajach, obok produktów leczniczych
dostępnych jest szereg suplementów diety zawierających probiotyki. Obie
kategorie produktów niejednokrotnie posiadają podobne wskazania do
stosowania, choć w przypadku suplementów diety nie zawsze uzasadnione.
Obie kategorie produktów różnią się przebiegiem procesu wytwarzania,
wymaganiami w zakresie rejestracji oraz kontroli jakości badań z rynku,
co potęgują różnice wymagań legislacyjnych obowiązujących w różnych
krajach. Analiza wskazań wielu suplementów diety zawierających probiotyki
sugeruje, że powinny spełniać kryteria produktu leczniczego, co implikuje
obowiązek rejestracji i dopuszczenia do obrotu na zasadach obowiązujących
dla produktu leczniczego oraz obowiązek spełniania wymagań wytwarzania
zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki Wytwarzania. Badania stosowane
w monitorowaniu jakości produktów leczniczych zawierających probiotyki
z rynku mogą zostać zastosowane do potwierdzania deklarowanej jakości
suplementów diety. Korelacja tych wyników z deklarowanymi wskazaniami,
wobec tych, które zostały zaakceptowane dla ściśle zdefiniowanych szczepów
gatunków probiotyków, może wpłynąć na ograniczenie liczby produktów
niespełniających obowiązujących wymagań lub specyfikacji. W skład
produktów probiotycznych powinny wchodzić ściśle scharakteryzowane
szczepy drobnoustrojów o zdefiniowanej wrażliwości na antybiotyki oraz
udowodnionej skuteczności klinicznej deklarowanych wskazań. Probiotyki
w zależności od szczepu mogą być zalecane jedynie w udowodnionych
klinicznie wskazaniach, przy czym nie jest możliwe ekstrapolowanie
wyników badań na inne szczepy tego samego gatunku. Optymalizacja
strategii kontroli poprawności kwalifikacji do odpowiedniego szlaku
rejestracji oraz kontroli suplementów diety zawierających probiotyki może
pozwolić na poprawę bezpieczeństwa ich stosowania.

Słowa kluczowe: suplementy diety, probiotyki, bezpieczeństwo

Adres do korespondencji / Address for correspondence
dr hab. Anna Lutyńska
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny
ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa
tel. [phone], fax.[phone], e-mail: [e-mail]

© Probl Hig Epidemiol 2012, 93(3): 493-498

www.phie.pl

Nadesłano: 09.07.2012
Zakwalifikowano do druku: 11.08.2012

Wstęp

W Polsce, podobnie jak w innych krajach,

wostatnichlatachobserwujesięekspansjęrynkupro-

biotyków,którawynikazobszernieopisywanychich

prozdrowotnychwłaściwościwłączniezestabilizacją

jelitowej mikroflory w drodze współzawodnictwa

z bakteriami patogennymi [1, 2, 3], obniżeniem

nietolerancjilaktozy[4],właściwościamizapobiega-

jącymilubobniżającymiostrośćbiegunekbędących

wynikiem intensywnej antybiotykoterapii [5], ob-

niżaniemryzykarozwojurakaokrężnicy[6,7],czy

stymulacji układu immunologicznego [8]. Liczba

dostępnychkomercyjnieproduktówprobiotycznych

stalesięzwiększa.Większośćznichposiadastatus

suplementówdiety,aniewielkiodsetek–produktów

leczniczych.Oszacowanieskalirynkusuplementów

Probl Hig Epidemiol 2012, 93(3): 493-498

494

Probl Hig Epidemiol 2012, 93(3): 493-498

dietyzawierającychszczepyprobiotycznewPolsce,

podobniejakwEuropie,jesttrudne.Szacujesię,że

wEuropieZachodniejrynektychproduktówstano-

wi10%dochodupłynącegozesprzedażyżywności

isuplementówdiety,szacowanegona1,4mln€[9].

Wielkość dochodów ze sprzedaży produktów pro-

biotycznych w Stanach Zjednoczonych szacowano

na764mlndolaróww2005r.ina1,1mlddolarów

w2010r.[10].Szczególnietrudnewydajesięoszaco-

wanieskalidostępnościorazsprzedażysuplementów

dietyzawierającychprobiotykizudokumentowanym

efektem prozdrowotnym w relacji do probiotyków,

którychwskazaniastanowiąnadużycielubewidentne

zaniedbanie.Analizyjakościoweproduktówprobio-

tycznychwykonanewinnychkrajachwykazywały,że

tożsamośćorazliczbadrobnoustrojówwpojedynczej

dawceniezawszeodpowiadałainformacjomdekla-

rowanym na opakowaniu produktu [11,12,13].

Pomimo,żewEuropiewsprzedażydostępnesąsetki

suplementówdietyoznakowanejakoproduktypro-

biotyczne, wiele szczepów zastosowanych w nich

jakosubstancjeczynnenieposiadawskazań,które

byłybyudokumentowaneodpowiednimibadaniami

skutecznościibezpieczeństwa.Dodatkowoistnieją

przesłanki,abywątpićwtrafnośćgatunkowejiden-

tyfikacjidrobnoustrojów,liczbędrobnoustrojówde-

klarowanąwpojedynczejdawcelubsamązasadność

jej wyboru [13, 14, 15]. Wątpliwości budzą także

uwarunkowania uzasadniające skuteczność dawki

dziennejlubwybórczęstotliwościdawkowania.Inne

problemywiążąsięzzasadnościąstosowaniawyższej

niżzwyklestosowanejwproduktachprobiotycznych

liczbydrobnoustrojówczyteżwieluszczepówprobio-

tycznychstosowanychwpojedynczejdawcewkon-

tekścieskutecznościwdeklarowanychwskazaniach.

Uzasadnieniestosowaniawieluszczepówprobiotycz-

nychwjednymprodukciepowinnozostaćpotwier-

dzone badaniami wykluczającymi antagonistyczne

reakcjemiędzynimi.Szczególnieniepokojącesądane

odnośnienieprawidłowejliczbydrobnoustrojówwpo-

jedynczejdawce–poniżejwymaganegominimumnie-

zbędnegodowywołaniajakiegokolwiekkorzystnego

efektuwprzewodziepokarmowym[13,14].Badania

Tammerman’aiwsp.[16]wykazały,żewśródróżnych

55produktówprobiotycznychdostępnychnarynku

wEuropie,aż47%suplementówdietyoraz40%środ-

kówdietetycznychspecjalnegoprzeznaczeniabyło

nieprawidłowooznakowanychwzakresietożsamości

szczepówprobiotycznych.Niektóreznichzawierały

takżebakteriegatunkuEnterococcus faecium,których

nie zadeklarowano w składzie produktu. Podobne

nieprawidłowościwykazanodlaproduktówprobio-

tycznychstosowanychuzwierząt[17],gdzieaż32%

deklarowanychszczepówbyłonieprawidłowoozna-

kowanychpodwzględempoprawnościgatunkowej,

atylko27produktówspełniałowymaganiaodnośnie

deklarowanejliczbydrobnoustrojów.Kolejnymproble-

memsąwątpliwościodnośniewynikówbadańpotwier-

dzającychbrakruchomychelementówgenetycznych

warunkującychopornośćnaantybiotykistosowanych

szczepówprobiotycznych[18].Opornośćnaanty-

biotykipozwalabakteriomprobiotycznymprzeżyć

podczasstosowaniawczasieantybiotykoterapiiale

jestonapożądana,powykluczeniunp.plazmidowe-

gopołożeniadeterminantówoporności,szczególnie

wprzypadkutetracykliny,chloramfenikoluierytro-

mycyny[18,19,20,21].

Cechy szczepów probiotycznych

Probiotyki – to żywe drobnoustroje, które po-

dane ludziom w określonej liczbie zdolne są do

wywołaniakorzystnegowpływunazdrowie,copo-

twierdzonebadaniamiklinicznymizrandomizacją

[22].Wskładproduktówprobiotycznychpowinny

wchodzićscharakteryzowaneszczepydrobnoustrojów

oudowodnionejskutecznościklinicznejiwrażliwości

naantybiotyki,przyczymniejestmożliweekstrapo-

lowaniewynikówbadańjednychszczepównainne

szczepytegosamegogatunku.Wcelupotwierdzenia

właściwościprobiotycznychdanegodrobnoustrojuna

etapiebadańrozwojowychwymaganejestjegofunk-

cjonalnescharakteryzowanieprzezprzeprowadzenie

badańin vitro orazin vivouzwierząt.Wcelupotwier-

dzenia bezpieczeństwa stosowania wymagane jest

przeprowadzenieosobnychbadańin vitrolubin vivo

uzwierzątorazbadańuludziIfazyklinicznej.Ocena

bezpieczeństwajestzwiązanatakżezkoniecznością

przeprowadzenianaetapiebadańrozwojowychdo-

kładnychbadańpotwierdzającychbrakichpatogenno-

ści,zakaźnościorazzjadliwości,np.analizwłaściwości

toksycznych,potencjałunamnażaniaiadherencjiin

vivo

, właściwości hemolitycznych, itp., jak również

charakterystykiichaktywnościmetabolicznych(np.

rozkładsoliżółciowych).Wieleszczepówprobiotycz-

nychokreślanychjestjakoGRAS(Generally Recognised

as Safe

)tj.„uznanychpowszechniezabezpieczne”ze

względunarzadkieodnotowywanieniepożądanych

reakcji po ich podaniu. Dotychczas bardzo rzadko

wpiśmiennictwieopisywanodziałanianiepożądane

związanezestosowaniempreparatówzawierających

szczepyprobiotyczne.Niemniejjednaknp.do1999r.

opisano 89 przypadków bakteriemii wywołanych

stosowaniem probiotyku zawierającym szczepy

Lactobacillus rhamnosus,wtym11wywołanychprzez

uznanyzaGRASszczepL. rhamnosus GG[23].Wobec

opisywaniaprzypadkówdziałańniepożądanychwy-

wołanychprzezszczepyprobiotycznerównieżuosób

z immunosupresją, wskazane byłoby aby badania

bezpieczeństwain vivouzwierzątobejmowałytakże

badaniazużyciemzwierzątzupośledzonąodpornoś-

495

Lutyńska A, Augustynowicz E. Problemy stosowania suplementów diety zawierających bakterie kwasu mlekowego

cią.Ocenaprofilubezpieczeństwanaetapiebadań

klinicznychorazpowprowadzeniuproduktunarynek

powinnawsposóbrzetelnyzawieraćanalizęczęstości

icharakterumiejscowychiogólnychdziałańniepożą-

danych.Bakteriewzależnościodszczepumogąbyć

zalecanewkonkretnychudowodnionychwbadaniach

klinicznychwskazaniach.Zaleceniateczęstoobej-

mująstosowanieprofilaktyczne,zapobiegawczeoraz

immunostymulujące.Niemniejjednakwynikibadań

klinicznych, opublikowanych w piśmiennictwie,

dotychczaspotwierdziłyzaledwiekilkaznich,jak:

łagodzenieprzebieguiskrócenieczasutrwanianiektó-

rychbiegunekbakteryjnychiwirusowych,łagodzenie

lubzapobieganiebiegunekpoantybiotykowych,nor-

malizacjamotorykijelituosóbwpodeszłymwieku

[3,24].Natomiastanalizydeklarowanychwskazań

wzakresiekorzystnegowpływunazdrowieszczepów

probiotycznych wykonane w 2011 r. w kontekście

nowychregulacjiprawnychobowiązującychwEuropie

nieprzyniosłyzatwierdzeniażadnegodeklarowanego

wskazaniaprozdrowotnego[25].

Probiotyki a prawo europejskie

WEuropiestosunkowodługonieistniałyjedno-

rodneprzepisyregulującezakreswskazańorazsposób

oznakowaniaproduktówprobiotycznych[26].Po-

mimowprowadzeniawielunowychaktówprawnych

rejestracjaprobiotykówwkrajachUniiEuropejskiej

nadalniejestzharmonizowana.Wróżnychkrajach

dotychczas obowiązywały lub nadal obowiązują

wytyczneDyrektywy178/2002/ECi2000/13/WE

lubwytyczneswoistedlarejestracjiwprocedurach

narodowych.Niektóreproduktyprobiotycznezostały

wprowadzone na rynek kilku krajów europejskich

jakoroślinneproduktylecznicze,choćobecnieobo-

wiązująca Dyrektywa 2004/24/WE zaleca aby zo-

stałyzarejestrowanejakoproduktyleczniczezgodnie

zDyrektywą 65/65/EC lub przekwalifikowane do

kategoriisuplementówdiety.ObecniewUniiEuro-

pejskiejżywienieiwskazaniaprozdrowotnepodlegają

wytycznymDyrektywy1924/2006,którapozwalana

kategoryzacjęwskazańdo3grup:prozdrowotnych

(art.12),obniżającychryzykorozwojuchoroby(art.

14)lubkorzystniewpływającenarozwójizdrowie

dzieci (art. 13 i 14). W przyszłości produkty pro-

biotyczne będą mogły być rejestrowane jedynie we

wskazaniachpozytywnierozpatrzonychprzezEFSA

(European Food Safety Authority).Od2007r.deklaro-

wanewskazaniadostosowaniapowinnybyćswoiste

dlakonkretnegoszczepudrobnoustroju[9].Ustalenia

legislacyjnez2007r.takżeprzyniosłyzapowiedź,że

w2010r.dojdziedoklasyfikacjiwskazańdlażywności

tj.prozdrowotnychlubobniżającychryzykozachoro-

waniajakomożliweiniedopuszczalnewwynikuoceny

przeprowadzanej w ramach projektu Assesment of

Scientific Support for Claims on Foods

(PASSCLAIM).

Spodziewano się, że tego rodzaju ocena mogłaby

przynieśćpraktyczneiużytecznerozwiązaniawcelu

odpowiedniegoprzygotowywaniarejestracyjnejdo-

kumentacjipotwierdzającejdeklarowanewskazania

prozdrowotne,anastępnieprzydatnedoprzeprowa-

dzeniajejocenywtokupostępowaniarejestracyjnego

przez powołane organy upoważnione [27]. Anali-

za przedłożonych uzasadnień dla deklarowanych

wskazańorazdowodównaukowychniepotwierdziła

deklarowanychkorzyścizdrowotnychwprzypadku

120probiotykówi19prebiotykóww2011r.Ztych

względów próba opracowania zakresu wymagań

wcelunaukowegoudowodnieniazasadnościwskazań

nadalpodlegaszerokiejdyskusji,obejmującrównież

aspektyustaleniadefinicjistanuzdrowiaichoroby.

Wtymaspekciewyjątkowotrudnymzadaniemjestnp.

udowodnieniehomeostazywzakresiefizjologicznych

parametrówzdrowejpopulacji,którajestcelemdla

wskazańwrejestrowanejżywnościczysuplementach

diety.

Harmonizacja przepisów w odniesieniu do

probiotyków

Różnicewzasadachrejestracjiproduktówprobio-

tycznychwystępująpowszechniewświecie.Obowią-

zująceprzepisyprawnewEuropie,StanachZjedno-

czonych,Kanadzie,Japonii,Chinach,Indiachniesą

jednorodne.Ichharmonizacjaułatwiłabywytwórcom

właściweprzygotowaniedokumentacjirejestracyjnej

przezwprowadzeniejednolitychwymagań,atakże

wpłynęłabynapoprawęzaufaniaewentualnychod-

biorców tych produktów. Proces harmonizacji jest

związanyzprzyjęciemjednolitychnaukowychram

dlawymagańdotyczącychbadańrozwojowych,które

ściśleuzasadniałybyakceptowalnewskazaniazdro-

wotnedlaproduktówprobiotycznych.Rozwiązania

legislacyjneprzyjęteistosowanewJaponiimogąsta-

nowićprzykładoptymalnychrozwiązań.WJaponii

rynekprobiotykówobejmujelekiorazżywność,przy

czymoznakowanieżywnościjakoFOSHU„Foods for

Specialised Health Use

”,czyliżywnościdospecjalnego

prozdrowotnego przeznaczenia, warunkowane jest

przedstawieniem wyników badań bezpieczeństwa

iskuteczności[28].StatusFOSHUnadawanyjest

przezjapońskiegoMinistraZdrowia,OpiekiSpołecz-

nejiPracyod1991r.Cowydajesięciekawe,produkty,

którezawierająszczepprobiotyczny,identycznyzdo-

tychczaszarejestrowanymwinnychproduktach,nie

sązwolnionezproceduryrejestracyjnej.Niektórepro-

duktyzdobrzeudokumentowanymprofilembezpie-

czeństwastosowaniamogązostaćzaklasyfikowanedo

kategoriiproduktówOTC(Over the Counter Drugs),

czyli wywierających łagodny i korzystny wpływ na

zdrowielubżywnościfunkcjonalnejisprzedawanebez

496

Probl Hig Epidemiol 2012, 93(3): 493-498

nadzorufarmaceuty[29].Zarejestrowanieprobiotyku

zewskazaniami,jak:biegunka,zaparcia,nieswoiste

objawy ze strony przewodu pokarmowego podczas

antybiotykoterapii–jestmożliwepoprzedstawieniu

dodatkowego zakresu badań skuteczności, stabil-

ności,opornościnakwasyżołądkowe,efektywności

kolonizacji,stopniaadherencjidokomórekukładu

pokarmowegoistopniaodzyskubakteriiin vivo.Brak

takich badań skutkuje niemożliwością deklarowa-

nia ww. wskazań. W Kanadzie nie sprzedawane są

produktyprobiotyczne,którychwskazaniadotyczą

jedynieprozdrowotnychkorzyści[30].WStanach

Zjednoczonychproduktyprobiotycznerejestrowane

jako suplementy diety muszą spełniać normy FDA

(Food and Drug Administration) dla produktów

leczniczychroślinnych[10].WEuropienieistnieją

konkretnewytycznedlazakresubadańwposzczegól-

nychwskazaniachorazniewypracowanokonsensusu

odnośniepodstawowychdefinicjizdrowiaichoroby,

które mogłyby wpłynąć na powstanie konkretnych

uwarunkowańdlabadańwymaganychnapoziomie

rejestracjiwceluwykazaniakorzystnegowpływuna

zdrowie.Niemniejjednakoczekujesię,żenoweregu-

lacjeprawnezostanąopracowane,aichharmonizacja

spowodujepoprawęprocesuichrejestracji,zwiększenie

liczbyrejestracjiprobiotyków,alewpostaciproduktów

leczniczychorazzapewnilepszebezpieczeństwoich

stosowaniawcałejpopulacji.

Status produktów zawierających probiotyki

w Polsce

Problembezpieczeństwastosowaniasuplementów

dietywświetleobowiązującychprzepisówprawnych

wPolsceniejestzatemproblememodosobnionym.

Suplementy diety zawierające probiotyki stanowią

jednązgrupzaliczanychdoproduktówztzw.„pogra-

nicza”ponieważniemieszcząsięwformalnejdefinicji

produktuleczniczego[31].Suplementdietyzgodnie

zustawąz2006r.obezpieczeństwieżywnościiży-

wienia[32]orazDyrektywą2002/46/WEjestśrod-

kiemspożywczym,któregocelemjestuzupełnienie

normalnejdiety,będącymskoncentrowanymźródłem

witaminlubskładnikówmineralnych,lubinnychsub-

stancji,pojedynczychlubzłożonych,wykazujących

efektodżywczylubinnyfizjologiczny.Znowelizowana

UstawaPrawofarmaceutycznez2007r.[33]wska-

zuje, że przepisy Prawa farmaceutycznego stosują

siędoproduktuspełniającegojednocześniekryteria

produktuleczniczegoorazkryteriainnegoproduktu,

w szczególności suplementu diety lub kosmetyku.

Oznaczato,żedlatakichproduktówobowiązkowesą

zasadyrejestracjiidopuszczeniadoobrotuorazzasady

DobrejPraktykiWytwarzania–przezcostająsięone

produktemleczniczym.Zgodniezart.9znowelizo-

wanejUstawy[33]produktybędącewobrocieodu-

alistycznymcharakterzemiałypozostawaćwobrocie

nadotychczasowychzasadachdo2009r.,poczym

powinnybyłyzostaćwycofanezobrotu.Zewzględu

nafakt,żeproduktytezostaływprowadzonenamocy

poprzednichprzepisów,niebyływsensieprawnym

produktamileczniczymi,przezconiepodlegałyPań-

stwowejInspekcjiFarmaceutycznej[31].Produkty

uznanezaśrodkispożywczespecjalnegoprzeznacze-

niapozostająnadalpodkontroląPaństwowejInspekcji

SanitarnejnamocyUstawyobezpieczeństwieżywno-

ściiżywienia[32]orazUstawyoPaństwowejInspekcji

Sanitarnej[34].Odróżnieniesuplementówdietyod

produktów leczniczych wg znowelizowanej ustawy

możenastąpićwtrakciepostępowaniawyjaśniającego

nawniosekGIS,czyproduktokreślonyjakośrodek

spożywczyniemawłaściwościproduktuleczniczego

wtrakciektóregoproducentmożezostaćzobowiązany

doprzedłożeniaopiniiklasyfikującejUrzęduProduk-

tówLeczniczych,WyrobówMedycznychiProduktów

Biobójczych,żeniespełniawymagańdlaproduktu

leczniczegoopisanychwprzepisachPrawafarmaceu-

tycznego. W opinii klasyfikującej analizowany jest

skład jakościowy i ilościowy substancji aktywnych

ipomocniczych,aktywnośćfarmakologiczna,metabo-

licznalubimmunologicznawodniesieniudodziałania

skuteczności, postać, droga podania, dawkowanie,

działanianiepożądaneiinterakcjezinnymilekami

iżywnościąwoparciuodostępneźródła,tj.piśmien-

nictwo,dokumentyEuropejskiejAgencjiLekówEMA

(European Medical Agency),FarmakopeiEuropejskiej,

ŚwiatowejOrganizacjiZdrowia.Ustalenieprawdopo-

dobieństwaaktywnościterapeutycznejwskazuje,że

istniejemożliwośćoznaczeniaaktywności,wówczas

produktpowinienzostaćuznanyzaleczniczy.Noweli-

zacjaUstawyPrawofarmaceutycznez30marca2007r.

miałanaceludostosowaniedozmianwprowadzonych

wprzepisachUEwoparciuoDyrektywy2001/83/

WE, 2004/24/WE, 2004/27/WE i2004/28/WE.

Brakharmonizacjiprzepisówpowoduje,żeprodukt

może być klasyfikowany w jednym z krajów jako

suplement w innym jako produkt leczniczy. Ocze-

kujesię,żewprocesieharmonizacjiprzepisóworaz

wymagańdotyczącymocenyproduktówistotnąrolę

odegraEuropejskiUrządds.BezpieczeństwaŻywności

EFSA,organdoradczypowołanydowspieraniapra-

wodawstwaipolitykiUniiEuropejskiejzwiązanych

zbezpieczeństwemżywności.

Monitorowanie jakości suplementów diety

zawierających probiotyki

Wobec zawirowań legislacyjnych szczególnie

ważnewydajesięopracowanieipraktycznewdrożenie

algorytmu badań jakościowych suplementów diety,

szczególniewzakresieidentyfikacjiszczepówprobio-

tykistosowanychjakosubstancjeczynne.Możebyćto

497

Lutyńska A, Augustynowicz E. Problemy stosowania suplementów diety zawierających bakterie kwasu mlekowego

ułatwioneprzezwykorzystanieprocedurbadawczych

stosowanych do badań produktów leczniczych za-

wierającychbakteriekwasumlekowego.Proceduryte

wswoimzakresieobejmująnietylkofenotypoweale

igenotypowemetodybadańtożsamościszczepówpro-

biotycznych.Powstałyonewoparciuoidentyfikację

markerówgenetycznychbakteriikwasumlekowego

oraz analizy zmienności genetycznej szczepów po-

szczególnych gatunków pozwalając na gatunkowo-

swoistą,awpewnychprzypadkachszczepowo-swoistą

identyfikację. Zastosowanie tych procedur posiada

takżeswojeuzasadnieniewpostępienaukowymod-

nośnie genetycznej charakteryzacji bakterii kwasu

mlekowego,wpływającymnanomenklaturęgatunków.

Np.wobrębiebakteriirodzajuLactobacillus,w1984r.

wyróżniono 44 gatunki i 11 podgatunków [35],

w2003r.wyróżniono88gatunkówi15podgatunków,

aw2007r.[35]aż135gatunkówi27podgatunków

(www.bacterio.cict.fr).Zasadyidentyfikacjitaksono-

micznej drobnoustrojów probiotycznych podlegają

ciągłemuudoskonalaniuzewzględunapostępwiedzy

wtejdziedzinieimplikująckoniecznośćwdrożenia

metod molekularnych do gatunkowo lub szczepo-

wo-swoistegojednoznacznegoichoznaczenia[36].

Zastosowaniemetodbiologiimolekularnejitechnik

informatycznych w celu rzetelnego potwierdzenia

tożsamościnapoziomieconajmniejgatunkujestpo-

stulowanejakoniezbędnyelementpoprawykontroli

bezpieczeństwa tych produktów [30]. Wdrożenie

nowoczesnychiswoistychtestówmolekularnychdo

identyfikacji bakterii stosowanych jako substancje

czynneproduktówleczniczychwynikatakżezmało

praktycznychiniejednokrotnieniedostatecznieczu-

łych testów identyfikacji stosowanych dotychczas.

Standardoweoznaczenia,takjakwprzypadkupro-

duktówleczniczych,obejmujązwalidowaneiakredy-

towaneanalizyliczbydrobnoustrojów/dawkę,wrażli-

wościnaantybiotykiorazjałowości.Należyoczekiwać,

że w przyszłości zostaną przeprowadzone analizy

charakteruopornościnatetracyklinę,chloramfenikol

ierytromycynęcelemokreśleniaryzykaprzeniesienia

genów oporności zlokalizowanych na ruchomych

elementachgenetycznychnaflorękomensali.Zkolei,

badaniapotencjałutransmisjiplazmidowokodowanej

opornościnaantybiotykiprzezokreśleniegenotypu

iwrażliwościnaantybiotykipousunięciuplazmidów

zeszczepówocenionychjakowysoko-opornepozwolą

nawycofaniezrynkuproduktówobarczonychniskim

bezpieczeństwemstosowania.Wciążnierozwiązanym

problemempozostajestandaryzacjabezpieczeństwa

probiotykówwzakresiemonitorowaniadziałańnie-

pożądanych[37].

1. GibsonGR,SaveedraJM,MacFarlaneSiwsp.Probiotics

andintestinalinfections.[in:]Probiotics2:Applications

andPracticalAspects.FullerR(ed).Chapman&Hall,New

York1997:10-39.

2. Marcinkiewicz J, Ciszek M, Bobek M i wsp. Differential

inflammatory mediator response in vitro from murine

macrophages to lactobacilli and pathogenic intestinal

bacteria.IntJExpPathol2007,88(3):155-64.

3. SzymańskiH,ChmielarczykA,StrusMiwsp.Colonisation

ofthegastrointestinaltractbyprobioticL.rhamnosusstrains

inacutediarrhoeainchildren.DigLiverDis2006,38(2):

S274-6.

4. De Vrese M, Stegelmann A, Richter B i wsp. Probiotics

–compensationforlactaseinsufficiency.AmJClinNutr

2001,73:S424–S429.

5. PochapinM.TheeffectofprobioticsonClostridiumdifficile

diarrhea.AmJGastroenterol2000,95:S11-13.

6. WollowskiI,RechkemmerG,Pool-ZobelBL.Protectiverole

ofprobioticsandprebioticsincoloncancer.AmJClinNutr

2001,73:S451-5.

7. StrusM,GosiewskiT,FyderekKiwsp.Aroleofhydrogen

peroxideproducingcommensalbacteriapresentincolonof

adolescentswithinflammatoryboweldiseaseinperpetuation

of the inflammatory process. J Physiol Pharmacol 2009,

60(6):49-54.

8. IsolauriE,SütasY,KankaanpääPiwsp.Probiotics:effectsof

immunity.AmJClinNutr2001,73:S444-50.

9. Saxelin M. Probiotic Formulations and Applications, the

CurrentProbioticsMarket,andChangesintheMarketplace:

AEuropeanPerspective.ClinInfectDis2008,46:S76-9.

Piśmiennictwo / References

10. HibberdPL,DavidsonL.ProbioticFoodsandDrugs:Impact

ofUSRegulatoryStatusonDesignofClinicalTrials.Clin

InfectDis2008,46:S137-40.

11. ReuterG.PresentandfutureofprobioticsinGermanyand

in Central Europe. Bioscience and Microflora 1997, 16:

43-51.

12. Holzapfel WH, Haberer P, Snel J i wsp. Overview of gut

floraandprobiotics.InternatJFoodMicrobiol1998,41:

85-101.

13. Hamilton-MillerJMT,ShahS,WinklerJTiwsp.Publichealth

issuesarisingfrommicrobiologicalandlabelingqualityof

foodsandsupplementscontainingprobioticmicroorganisms.

PublicHealthNutr1999,2:223-9.

14. HoaNT,BaccigalupiL,HuxhamAiwsp.Characterization

of Bacillus species used for oral bacteriotherapy and

bacterioprophylaxis of gastrointestinal disorders. Appl

EnvironMicrobiol2000,66,5241-7.

15. SaxelinM,SaxelinM,LassigAiwsp.Persistenceofprobiotic

strainsinthegastrointestinaltractwhenadministeredas

capsules, yoghurt, or cheese. Int J Food Microbiol 2010,

15(144):293-300.

16. Tammerman R, Pot B, Hyus G i wsp. Identification and

antibioticsusceptibilityofbacterialisolatesfromprobiotic

products.IntJFoodMicrobiol2003,81:1-10.

17. WeeseJS,MartinH.Assessmentofcommercialprobiotic

bacterialcontentsandlabelaccuracy.CanVetJ2011,52:

43-6.

18. CurraghHJ,CollinsMA.High-levelsofspontaneousdrug-

resistanceinLactobacillus.JAppliedBacteriol1992,73:

31-6.

498

Probl Hig Epidemiol 2012, 93(3): 493-498

19. AdamsMR,MarteauP.Onthesafetyoflacticacidbacteria

from food. International J Food Microbiol 1995, 27:

263-4.

20. Charteris WP, Kelly PM, Morelli L i wsp. Antibiotic

susceptibilityofpotentiallyprobioticLactobacillusspecies.

JFoodProt1998,61:1636-43.

21. SalminenS,VonWrightA,MorelliLiwsp.Demonstrationof

safetyofprobiotics–areview.InternationalJFoodMicrobiol

1998,44:93-106.

22. GuidalinesfortheEvaluationofProbioticsinFood.Joint

FAO/WHOWorkingGroupReportonDraftingGuidelines

fortheEvaluationofProbioticsinFoodLondon,Ontario,

Canada,April30andMay1,2002.

23. KochanP.Bezpieczeństwoprobiotykówwzastosowaniach

klinicznych.PostMicrobiol2008,47(3):435-9.

24. Heczko PB, Strus M, Kochan P. Critical evaluation of

probioticactivityoflacticacidbacteriaandtheireffects.

JPhysiolPharmacol2006,57(9):5-12.

25. Sanders ME, Heimbach JT, Pot B i wsp. Health claims

substantiation for probiotic and prebiotic products. Gut

Microbes2011,2(3):127-133.

26. PrzyrembelH.Considerationofpossiblelegislationwithin

existingregulatoryframeworks.AmJClinNutr2001,73:

S471-5.

27. Asp NG, Bryngelsson S. Health Claims in Europe: New

Legislation and PASSCLAIM for Substantiation. J Nutr

2008,138:12105-55.

28. ObamaH,IkedaH,MorivmaH.Healthfoodsandfoodswith

healthclaimsinJapan.Toxicology2006,221:95-111.

29. AmagaseH.CurrentMarketplaceforProbiotics:AJapanase

Perspective.ClinInfectDis2008,46:S73-5.

30. FarnworthER.TheEvidencetoSupportHealthClaimsfor

Probiotics.JNutr2008,138:12505-45.

31. Wieniawski W. Problemy kontroli nad produktami

„pogranicza” (suplementy diety, dermokosmetyki,

antyseptyki)IVForumFarmacjiPrzemysłowej,Kościelisko

2008.KongresyiKonferencje2009,65(4):259-68.

32. Ustawaz25sierpnia2006r.obezpieczeństwieżywności

iżywienia.Dz.U.nr171,poz.1225,zpóźn.zm.

33. Ustawa z 30 marca 2007 r. o zmianie ustawy Prawo

farmaceutyczneorazozmianieniektórychinnychustaw.

Dz.U.nr75,poz.492.

34. Ustawaz14marca1985r.oPaństwowejInspekcjiSanitarnej.

Dz.U.2006,nr122,poz.851,zpóźn.zm.

35. Kandler O, Weiss N. Genus Lactobacillus. [w:] Bergey’s

Manual of Systematics Bacteriology vol. 2. Sneath PHA,

MairNS,SharpeME,HoltJG,wyd.WilliamsandWilkins,

BaltimoreMD,USA,1986:1209-34.

36. KochanP,ChmielarczykA,SzymaniakLiwsp.Lactobacillus

rhamnosusadministrationcausessepsisinacardiosurgical

patient–isthetimewritetoreviseprobioticsafetyguidelines?

ClinMicrobiolInfect2011,17(10):1589-92.