Verne Juliusz Pan Dis I Panna

Juliusz Verne

Pan Dis i panna Es

Było nas w szkole w Kalfermatt około trzydzie

ciorga dzieci: dwudziestu

chłopców, w wieku od sze

ciu do dwunastu lat, oraz dziesi

ęć

dziewczynek, od

czterech do dziewi

ciu lat. Je

li chcecie wiedzie

dokładnie, gdzie si

znajduje ta mie

cina, to, według mojej Geografii (s. 47), le

y ona w katolickich

kantonach Szwajcarii, niedaleko jeziora Konstancji

, u stóp gór Appenzel.

– Hej tam, panie Josephie Müller?

– Tak, panie Valrügis? – odrzekłem.

– Co pan tam pisze podczas mojej lekcji historii?

– Notuj

, prosz

pana.

– Dobrze.

Tak naprawd

to rysowałem ludzika, kiedy nauczyciel opowiadał nam po

raz tysi

czny histori

Wilhelma Tella

i nieokrzesanego Gesslera

. Nikt jej nie

znał tak jak on. Jedynym punktem do wyja

nienia była nast

puj

ca kwestia:

do jakiego gatunku, renet czy kalwilli, nale

ało historyczne jabłko, które

bohater Helwecji

poło

ył na głowie swojego syna; jabłko, które było

przedmiotem równie za

artych dyskusji jak to, które nasza matka Ewa

zerwała z drzewa wiadomo

ci dobrego i złego.

Miasto Kalfermatt jest przyjemnie poło

one na dnie jednej z tych dolin,

które nazywane s

van, wgł

bionej z drugiej strony góry, gdzie promienie

słoneczne nie mog

ąć

nawet latem. Szkoła, ocieniona obfitym

listowiem, na kra

cu miasteczka, nie ma wcale ponurego wygl

du zakładu

podstawowego nauczania. Ma wygl

d wesoły, o miłym wyrazie, z du

zazielenionym podwórzem, z beczk

na deszczówk

i mał

dzwonniczk

której dzwonek

piewa jak ptak w

ród gał

zi.

dzi szkoł

pan Valrügis, tak naprawd

to wespół ze sw

siostr

Lisbeth, star

pann

, surowsz

od niego. Wystarczy ich dwoje do nauczania:

czytanie, pisanie, rachunki, geografia, historia – historia i geografia Szwajcarii
oczywi

cie. Mamy lekcje codziennie, prócz czwartków i niedziel.

Przychodzimy na ósm

, z koszykiem i ksi

ąż

kami zwi

zanymi rzemieniem. W

koszyku jest co

do jedzenia na obiad: chleb, mi

so na zimno, ser, owoce,

połówka butelki rozcie

czonego wina. W

ród ksi

ąż

ek jest co wybra

do nauki:

dyktanda, cyfry, problemy. O czwartej odnosimy do domu koszyk opró

niony

do ostatniego okruszka.

– Panna Betty Clère?

– Tak, panie Valrügis? – odpowiada dziewczynka.

– Nie wydajesz si

panna uwa

na to, co dyktuj

. Gdzie to jeste

my?

– W momencie – mówi Betty j

kaj

c si

– kiedy Wilhelm odmawia

pokłonienia si

czapce...

– Bł

d!… Nie jeste

my ju

przy czapce, ale przy jabłku, bez wzgl

du na to

jakiej jest ono odmiany!...

Panna Betty Clère, cała zawstydzona, opu

ciła oczy po przesłaniu mi

tego miłego spojrzenia, które tak lubiłem.

– Bez w

tpienia – podj

ł ironicznie pan Valrügis – gdyby t

histori

piewało, miast j

recytowa

, przy waszych ch

ciach do

piewu mieliby

cie z

niej wi

cej przyjemno

ci. Ale nigdy

aden muzyk nie o

mieli si

takiego

tematu przenie

ść

do muzyki

e miał racj

nasz nauczyciel? Który

kompozytor upierałby si

potrafi tak porusza

struny! A jednak, kto wie?... W przyszło

ci...

Tymczasem pan Valrügis prowadził dalej swe dyktando. Duzi i mali,

słuchali

my z nastawionymi uszami. Usłyszeliby

wist strzały Wilhelma

Tella przecinaj

cej klas

… po raz setny od ostatnich wakacji.

ewne jest,

e pan Valrügis nadawał muzyce bardzo niewielkie znaczenie.

Miał racj

? Byli

my zbyt młodzi, aby mie

na ten temat swoje zdanie.

Pomy

lcie, byłem w

ród dorosłych a nie miałem jeszcze nawet dziesi

ciu lat.

A jednak dobry tuzin spo

ród nas kochał bardzo piosenki naszego regionu,

stare kol

dy, a tak

e hymny uroczystych

t, antyfony z antyfonarza

wykonywane przy akompaniamencie organów ko

cioła w Kalfermatt. Kiedy

żą

witra

e, dzieci z chóru wznosz

swe głosy do falsetu,

kadzielnice

kołysz

i wydaje si

e wersety, motety, responsoria

ulatuj

ród

aromatycznych oparów…

Nie chc

chwali

, bo jest to złe, i chocia

byłem jednym z pierwszych

w klasie, nie do mnie nale

y o tym mówi

. Je

eli spytacie mnie teraz,

dlaczego ja, Joseph Müller, syn Guillaume’a Müllera, obecnie, jak mój ojciec,

naczelnik poczty w Kalfermatt i Marguerity Has, otrzymałem wtedy przezwisko
Dis i dlaczego Betty Clère, córka Jeana Clère’a i Jenny Rose, karczmarki z
opisywanego miejsca, nosiła pseudonim Es, odpowiem wam – cierpliwo

ci,

dowiecie si

tego wkrótce. Nie p

cie szybciej, ni

potrzeba, moje dzieci.

Pewne jest tylko,

e nasze dwa głosy ł

czyły si

przyjemnie w oczekiwaniu,

e zostaniemy sobie oddani. Moje dzieci, w dniu, kiedy pisz

histori

, mam

swoje lata i znam sprawy, których wówczas nie znałem – nawet w

muzyce.

O tak! Pan Dis po

lubił pann

Es i jeste

my bardzo szcz

ęś

liwi. Wiodło

nam si

dobrze dzi

ki naszej pracy i przykładnemu

yciu!… Je

eli szef poczty

nie umiałby si

zachowa

, to kto wie, jak by było?…

A wi

c, jakie

czterdzie

ci lat temu,

piewali

my w ko

ciele, bo, trzeba

wam to wiedzie

e zarówno małe dziewczynki jak i mali chłopcy nale

eli do

chóru w Kalfermatt. Zwyczaju tego nie uwa

ano za mijaj

cy si

z moralno

– i miano racj

. Któ

by zastanawiał si

kiedykolwiek nad płci

serafinów

pochodz

cych z nieba?

III

Szkoła

piewu ko

cielnego naszej mie

ciny miała wielkie uznanie dzi

swemu dyrektorowi, organi

cie Eglisakowi. Jakim był on nauczycielem

solfe

i jakich umiej

tno

ci u

ywał, aby nauczy

nas wokalizy!

Uczył nas

metrum, warto

ci nut, skal, tonacji, budowy gam! Wspaniały, wspaniały,

czcigodny Eglisak! Mówiono,

e jest genialnym muzykiem, kontrapunkcist

nie maj

cym godnych siebie rywali, i

e skomponował wspaniał

fug

czterocz

ęś

ciow

Poniewa

nie wiedzieli

my za bardzo co to jest, zapytali

my go wi

c o to

pewnego dnia.

– Fuga… – powtórzył, unosz

c głow

w kształcie pudła kontrabasu.

– To utwór muzyczny? – powiedziałem.

– Muzyki transcendentalne,

mój chłopcze.

– Chcieliby

my j

usłysze

– wykrzykn

ł mały Włoch, o imieniu Farina,

obdarzony ładnym kontratenorem,

wznosz

cym si

… wznosz

cym… a

nieba.

– Tak – dodał mały Niemiec, Albert Hoct, którego głos schodził…

schodził… a

rodka ziemi.

– No wi

c, panie Eglisak?… – powtarzali inni chłopcy i dziewczynki.

– Nie, moje dzieci. Poznacie moj

fug

dopiero, gdy b

dzie sko

czona…

– A kiedy to b

dzie? – zapytałem.

– Nigdy!

Popatrzyli

my na siebie i na niego, a on u

miechał si

lekko.

– Fuga nigdy nie jest sko

czona – rzekł. – Mo

na zawsze do niej doda

nowe cz

ęś

ci.

Nigdy nie usłyszeli

my słynnej fugi profana

Eglisaka; ale dla nas napisał

on muzyk

do Hymnu do

tego Jana Chrzciciela. Znacie ten rymowany

psalm, którego pierwszych sylab Guido z Arezzo u

ył do oznaczenia nut

gamy:

Ut queant laxis

Resonare fibris

Mira gestorum

Famuli tuorum,

Solve polluti,

Labii reatum,

Sancte Ioannes.

Si nie istniało jeszcze za czasów Guida z Arezzo. Dopiero w 1026 niejaki

Guido

uzupełnił gam

dodaniem czułej nuty,

co wydaje mi si

bardzo

słuszne.

Tak naprawd

, kiedy

piewali

my ten psalm, niejeden przybywał z daleka

tylko po to, aby go słucha

. Co znaczyły te dziwaczne słowa, nikt tego w

szkole nie wiedział, nawet pan Valrügis. Wierzono,

e pochodz

one z łaciny,

ale nie było to pewne. A jednak wydaje si

e psalm ten b

dzie

piewany na

dzie Ostatecznym i mo

liwe jest,

e Duch

ty, który mówi wszystkimi

zykami, przetłumaczy go na j

zyk Edenu.

Nie ulega w

tpliwo

ci,

e pan Eglisak uchodził za wielkiego kompozytora.

Niestety, dotkn

ło go godne po

ałowania kalectwo, które wydawało si

powi

ksza

. Z wiekiem jego ucho stawało si

coraz bardziej nieczułe.

Zauwa

ali

my to, ale on nie chciał tego przyj

ąć

do wiadomo

ci. Tote

, aby go

nie martwi

, zwracaj

c si

do niego, krzyczeli

my i nasze falsety dawały rad

poruszy

eniem jego b

benki. Ale godzina, w której jego głuchota sta

miała całkowita, nie była daleka.

Nast

piło to pewnej niedzieli na nieszporach. Ostatni psalm Komplety

sko

czył si

, a Eglisak, graj

c na organach, zapomniał si

w kaprysach swej

imaginacji. Grał, grał i nie miało to ko

ca. Nie o

mielano si

wychodzi

obawie,

e sprawi mu to przykro

ść

. Ale oto kalikant,

nie mog

c ju

cej

dmucha

, przestał. Organy pozbawione zostały oddechu… Eglisak tego nie

zauwa

ył. Akordy, arpeggia

płyn

i silnie brzmi

pod jego palcami. Ani jeden

k si

nie unosi, gdy tymczasem w jego duszy artysty – wci

ąż

brzmi…

Zrozumiano: nieszcz

ęś

cie wła

nie go dopadło. Nikt nie o

mielił si

mu o tym

powiedzie

. Tymczasem kalikant zszedł w

skimi schodkami z chóru…

Eglisak nie przestał gra

. I tak trwało cały wieczór, cał

noc i jeszcze

nazajutrz: jego palce przebiegały milcz

klawiatur

. Trzeba było go

wyci

ąć

sił

… Biedny człowiek w ko

cu zdał sobie z tego spraw

. Był

głuchy. Ale to nie przeszkodziłoby mu sko

czy

fugi. Tyle,

e nie słyszałby jej,

to wszystko.

Od tego dnia wielkie organy nie grały ju

w ko

ciele w Kalfermatt.

ło sze

ść

miesi

cy. Nadszedł listopad, bardzo zimny. Biały płaszcz

okrywał góry i schodził a

do ulic. Przychodzili

my do szkoły z czerwonymi

nosami i zsiniałymi policzkami. Czekałem na Betty, okr

ąż

c plac. Jak

licznie wygl

dała pod swym opuszczonym kapturkiem!

– To ty, Josephie? – spytała.

– To ja, Betty. Ale mro

no dzi

rano. Dobrze si

otul! Zapnij pelis

…

– Tak, Josephie. A mo

e by

my tak pobiegli?

– O,

wietny pomysł. Daj mi swoje ksi

ąż

ki, ponios

je. Uwa

aj,

eby

nie przezi

biła. To byłoby wielkie nieszcz

ęś

cie, gdyby

straciła swój

liczny

głosik…

– A ty swój, Josephie!

Rzeczywi

cie, to byłoby bardzo pechowe. Dmuchn

wszy par

razy na

palce, pobiegli

my p

dem, aby si

rozgrza

. Na szcz

ęś

cie w klasie było

ciepło. Piec huczał. Nie oszcz

dzano drewna. Jest go tyle u stóp gór, bo wiatr

obala drzewa… Wystarczy tylko zada

sobie troch

trudu i pozbiera

… Jak te

gał

zki wesoło trzaskały!

Zebrali

my si

wokół pieca. Pan Valrügis pozostawał w futrze, a czapa

futrzana opadała mu a

na oczy. Petardy wybuchały jakby brały udział w

strzelaniu z rusznic w historii Wilhelma Tella. Pomy

lałem,

e gdyby Gessler

miał tylko czapk

, musiałby si

przezi

, gdyby rzecz toczyła si

w zimie, a

czapka sterczałaby na ko

cu tyczki.

Dobrze wtedy pracowali

my – lektura, pisanie, liczenie, recytacje,

dyktando – tote

nauczyciel był zadowolony. Ale muzyka umilkła. Nie

znaleziono nikogo zdolnego do zast

pienia starego Eglisaka. Oczywi

cie

zapominali

my wszystko, czego nas nauczył! Có

za nieszcz

ęś

cie,

e do

Kalfermatt nie przybył inny dyrektor chóru ko

cielnego! Gardła rdzewiały,

organy tak

e, a kosztowały one coraz wi

cej od naprawy do naprawy…

Proboszcz wcale nie ukrywał swojego zmartwienia. Teraz, kiedy nie

towarzyszyły mu organy, jak

e fałszywie brzmiał biedak, zwłaszcza podczas

Prefacji!

Głos opadał stopniowo, a kiedy dochodził do supplici confessione

dicentes

na pró

no szukał tonów. U niektórych powodowało to

miech. U

mnie wywoływało to lito

ść

, u Betty równie

. Nic nie było równie smutne jak

msze w tym czasie.

Na Wszystkich

tych nie było pi

knej muzyki. Zbli

ało si

Narodzenie ze swymi Gloria, Adeste Fideles, Exultet!…

Ksi

dz proboszcz spróbował innego sposobu. Chciał zast

organy

serpentem.

A przynajmniej z serpentem ju

nie brzmiałby fałszywie.

Trudno

ść

nie polegała na znalezieniu tego przedpotopowego instrumentu.

Jeden, od lat nie u

ywany, zawieszony był na

cianie zakrystii. Ale gdzie

znale

źć

serpentyst

? Czy nie mo

na byłoby zatrudni

kalikanta od organów,

cego aktualnie bez pracy?

– Dmuchałe

? – spytał pewnego dnia proboszcz.

– Tak – odpowiedział ten dzielny człowiek – moim miechem, ale nie

ustami.

– Có

za ró

nica? Spróbuj, czy dasz rad

…

– Spróbuj

…

I spróbował. Dmuchn

ł w serpent, lecz d

k, jaki si

z niego wydobył,

był wstr

tny. Od kogo pochodził? Od niego, czy od dzikiego zwierza? Lepiej

nie pyta

. Trzeba było wi

c zrezygnowa

i wielce prawdopodobnym stało si

ta Bo

ego Narodzenia b

równie smutne jak ostatnia uroczysto

ść

Wszystkich

tych. Poniewa

organy nie grały z powodu braku Eglisaka,

szkoła

piewu nie funkcjonowała tak

e. Nikt nie mógł nam dawa

lekcji, nikt

nie wybijał taktu – oto dlaczego Kalfermatczycy byli zasmuceni. A

wreszcie

mie

cina zbuntowała si

To było 15 grudnia. Panował ostry zi

b z tych, jakie przynosz

wiatry z

daleka. Jakikolwiek głos ze szczytu gór dotarłby w tym momencie a

miasteczka; strzał z pistoletu oddany w Kalfermatt słycha

byłoby w

Reischarden, i jeszcze dobr

mil

dalej.

Była sobota. Poszedłem wtedy na obiad do pana Clère’a. Nazajutrz nie

było lekcji. Kiedy przepracowało si

cały tydzie

, mo

na sobie odpocz

ąć

niedziel

– nieprawda

?. Wilhelm Tell ma te

prawo do nieróbstwa, kiedy jest

czony po sze

ciu dniach

dzonych w centrum uwagi pana Valrügisa.

Dom ober

ysty znajdował si

na małym placu, na lewo, prawie naprzeciw

cioła. Słycha

tam było skrzypienie chor

giewki na szczycie spiczastej

dzwonnicy.

U Clère’a było jakie

pół tuzina klientów, ludzi miejscowych, a ustalono,

e tego wieczoru Betty i ja za

piewamy im

liczny nokturn Salviatiego

Po sko

czeniu posiłku posprz

tano i ustawiono na miejsce krzesła.

Wła

nie zaczynali

my, kiedy odległy d

k dotarł do naszych uszu.

– Co to jest? – kto

zapytał.

– Wydaje si

e dochodzi to z ko

cioła – odrzekł kto

inny.

– Ale

to organy!…

– Chod

my! Czy

by organy grały same?…

A tymczasem d

ki rozchodziły si

wyra

ne, to crescendo, to

diminuendo,

nadymaj

c si

niekiedy jakby wychodziły z grubych piszczałek

instrumentu.

Mimo zimna otworzyli

my drzwi ober

y. Stary ko

ciół był zaciemniony,

adne

wiatło nie przenikało poprzez witra

e nawy. To wiatr, bez w

tpienia,

prze

lizgiwał si

przez otwory w murach. Pomylili

my si

. Wieczorek miał by

znów wznowiony, kiedy zjawisko powtórzyło si

z tak

intensywno

e nie

mogło by

mowy o pomyłce.

– Kto

gra w ko

ciele! – krzykn

ł Jean Clère.

– To na pewno diabeł – powiedziała Jenny.

– Czy diabeł umie gra

na organach? – zareplikował ober

ysta.

„A czemu nie?” – pomy

lałem sobie.

Betty wzi

ła mnie za r

– Diabeł? – spytała.

Tymczasem wychodz

ce na plac drzwi pomału kolejno si

otwierały,

ludzie pokazywali si

w oknach. Zastanawiali si

. Kto

w ober

y powiedział:

– Ksi

dz proboszcz pewnie znalazł i sprowadził organist

Jak mogli

my nie pomy

o wyja

nieniu tak prostym? Faktycznie,

proboszcz pojawił si

na progu plebanii.

– Co si

dzieje? – spytał.

– Graj

na organach, ksi

ęż

e proboszczu – wykrzykn

ł ober

ysta.

– Dobrze. To pewnie Eglisak zasiadł za swoj

klawiatur

Rzeczywi

cie, bycie głuchym wcale nie przeszkadza porusza

palcami po

klawiszach. Mo

liwe,

e stary profesor miał fantazj

wej

ść

na chór wraz z

kalikantem. Trzeba zobaczy

. Ale kruchta była zamkni

ta.

– Josephie – powiedział do mnie proboszcz – id

do pana Eglisaka.

Pobiegłem tam, trzymaj

c Betty za r

, poniewa

nie chciała mnie

opu

ęć

minut pó

niej byli

my z powrotem.

– No, wi

c? – spytał mnie proboszcz.

– Nauczyciel jest u siebie – powiedziałem, ledwo łapi

c oddech.

To była prawda. Jego słu

żą

ca o

wiadczyła mi,

pi w swoim łó

ku jak

zabity i cały hałas, jaki wydaj

organy, nie mógłby go obudzi

– No wi

c kto tam jest? – zamruczała pani Clère niepewnie.

– Dowiemy si

! – zawołał proboszcz, zapinaj

c pelis

Organy brzmiały nadal, jakby wychodziła z nich burza d

ków. Rejestr

szesnastostopowy pracował na cały dech: niski głos pomocniczy wydawał
intensywne d

ki; nawet trzydziestodwustopowy rejestr, ten, który ma

najni

szy d

k, mieszał si

do tego ogłuszaj

cego koncertu. Plac wydawał

jak wymieciony burz

ków. Mo

na było powiedzie

e ko

ciół był ju

tylko wielkimi organami, wraz ze sw

dzwonnic

jak burdon,

który wydawał

swe fantastyczne F-kontra.

Powiedziałem,

e drzwi kruchty były zamkni

te, ale kiedy okr

ąż

yli

ciół, zobaczyli

my,

e małe drzwiczki, dokładnie naprzeciw lokalu

Clère’ów, były uchylone. To t

dy musiał wej

ść

intruz. Do

rodka wszedł

najpierw proboszcz, potem doł

czył do niego ko

cielny. Przechodz

zanurzyli z ostro

ci palce w muszli z wod

con

i prze

egnali si

. Za

nimi podobnie uczynili pozostali.

Nagle organy ucichły. Melodia grana przez tajemniczego organist

urwała

na kwarcie i sek

cie,

które zanikn

ły pod ciemnym sklepieniem.

Czy

by wej

cie tych wszystkich ludzi tak gwałtownie uci

ło natchnienie

artysty? Łatwo było w to uwierzy

. Teraz nawa, przed chwil

pełna

harmonijnych d

ków, znowu zapadła w cisz

. Mówi

cisz

, bo wszyscy

milczeli

my w

ród filarów, odczuwaj

c emocj

podobn

tej, jak

odczuwa si

kiedy po nagłej błyskawicy słyszy si

huk gromu.

Nie trwało to długo. Trzeba było dowiedzie

, czego mamy si

trzyma

cielny i inni dwaj czy trzej najbardziej odwa

ni skierowali si

w gł

b nawy,

do kr

tych schodków prowadz

cych na chór. Pokonali stopnie, lecz

przybywszy na galeri

, nie znale

li tam nikogo. Pokrywa klawiatury była

opuszczona. Miech, w połowie jeszcze nad

ty powietrzem, które nie mogło

ulotni

z powodu małego otworu, pozostawał nieruchomo, z uniesion

czk

Najprawdopodobniej, korzystaj

c z zamieszania i ciemno

ci, intruz mógł

zej

ść

po kr

tych schodkach, ulotni

poprzez małe drzwiczki i uciec przez

miasteczko.

Niewa

ne! Ko

cielny pomy

lał,

e byłoby mo

e dobrze, tak na wszelki

wypadek, odprawi

egzorcyzmy.

Ale proboszcz sprzeciwił si

temu i miał

racj

, bo dostałoby mu si

za nie.

azajutrz miasteczko Kalfermatt liczyło jednego, mo

e nawet dwóch

mieszka

ców wi

cej. Mo

na było zobaczy

ich spaceruj

cych po placu, tam i

z powrotem wzdłu

głównej ulicy, id

cych a

do szkoły i w ko

cu wracaj

cych

do ober

y Clère’ów, gdzie zamówili dwuosobowy pokój na czas, którego nie

okre

lili.

– To mo

e by

jeden dzie

, jeden tydzie

, jeden miesi

c, jeden rok –

powiedział wa

niejszy z tych dwóch osobników; według tego, co doniosła mi

Betty, kiedy tylko doł

czyła do mnie na placu.

– Czy

byłby to wczorajszy organista? – zapytałem.

– Ha, to mo

liwe, Josephie.

– Ze swoim kalikantem?

– Bez w

tpienia grubym – odpowiedziała Betty.

– A jacy oni s

– Jak wszyscy.

Jak wszyscy, to oczywiste, bo mieli głowy na ramionach, r

przyczepione do tułowia, stopy na ko

cach nóg. Ale mo

na mie

to wszystko

i nie by

podobnym do nikogo. I wła

nie o tym si

przekonałem, kiedy około

jedenastej dostrzegłem w ko

cu tych dwóch obcych, tak dziwacznych.

Szli jeden za drugim. Jeden miał mi

dzy trzydzie

ci pi

ęć

a czterdzie

ci lat.

Był to osobnik wychudły, suchy, rodzaj ogromnej czapli, upierzonej w wielk

ółtaw

kapot

. Nogi miał podwojone w

skim wywini

ciem po

czoch, spod

których wystawały spiczaste stopy. Przyozdobiony był w czapk

z piórem.

Jaka

ska, gładka twarz! Oczy zmru

one, małe, ale przenikliwe, z ognikiem

w gł

renicy; ostre, białe z

by, nos zw

ęż

ony, usta zaci

te, podbródek

wystaj

cy. A jakie dłonie! Palce długie, długie… z tych, jakie mog

klawiaturze obj

ąć

półtorej oktawy!

Drugi – przysadzisty, o szerokich barach,

szerokim torsie, wielkiej głowie rozczochranej pod szarawym pil

niowym

kapeluszem, o twarzy upartego byka, z brzuchem wygi

tym jak klucz f .

osobnik maj

cy około trzydziestki, silny tak bardzo,

e mógłby pobi

najt

ęż

szego miejscowego osiłka.

Nikt nie znał tych ludzi. Po raz pierwszy przybywali w nasze strony. Na

pewno nie byli Szwajcarami, raczej pochodzili ze Wschodu, spoza gór, od
strony W

gier.

I faktycznie tak było, o czym dowiedzieli

my si

pó

niej.

Po zapłaceniu w ober

y Clère’ów za tydzie

z góry, zjedli z wielkim

apetytem obiad, nie odmawiaj

c sobie dobrych rzeczy. Teraz spacerowali po

okolicy, jeden przed drugim, wielkim krokiem, rozgl

daj

c si

, gadaj

pod

piewuj

c, poruszaj

c bez przerwy palcami, gestem szczególnym

uderzaj

c podstaw

karku dłoni

i powtarzaj

– Wolno

ść

…wolno

ść

! Dobrze!

Patrzyłem na nich szeroko otwartymi oczami, kiedy du

y spojrzał na mnie

i dał mi znak, abym si

zbli

ył.

Naprawd

, to miałem nieco stracha, ale w ko

cu zaryzykowałem a on

powiedział do mnie cieniutkim głosikiem dzieci

cia z chóru:

– Mały, gdzie jest dom proboszcza?

– Dom pro… proboszcza?…

– Tak. Zechciałby

mnie tam zaprowadzi

lałem,

e proboszcz mnie skrzyczy za przyprowadzenie mu tych

dwóch osób, zwłaszcza du

ego, którego spojrzenie mnie fascynowało.

Chciałem odmówi

. Ale było to niemo

liwe i poprowadziłem ich w stron

plebanii.

Dzieliło nas ode

ęć

dziesi

t kroków. Pokazałem drzwi i uciekłem

biegiem, kiedy kołatka biła ósemki, po których nast

powała

wier

nuta.

Koledzy czekali na mnie na placu. Pan Valrügis był wraz z nimi.

Wypytywali mnie. Opowiedziałem, co si

wydarzyło. Patrzyli na mnie… Nie

do pomy

lenia! On si

do mnie odezwał!

Ale to, co mogłem powiedzie

, niewiele zdołało wyja

, co ci dwaj

przybysze mieli zamiar robi

w Kalfermatt. Dlaczego chcieli rozmawia

proboszczem? Jak on ich przyj

ł? Czy nic złego mu si

nie stało? A jego

słu

żą

cej, starej gospodyni, której czasami mieszało si

w głowie?

Wszystko wyja

niło si

po południu.

Ten dziwaczny typ – wi

kszy – nazywał si

Effarane. Był to W

gier,

jednocze

nie artysta, stroiciel i wytwórca organów, organista – jak mówiono –

zajmuj

cy si

naprawami, je

żą

cy z miasta do miasta i tym sposobem

zarabiaj

cy na

ycie.

To on, domy

lali

my si

, poprzedniego dnia, wszedłszy z drugim

osobnikiem, swym pomocnikiem i kalikantem, przez boczne drzwi, obudził
echa starego ko

cioła, wywołuj

c burze harmoniczne. Ale słyszało si

instrument w niektórych miejscach jest uszkodzony i wymaga napraw, a on
ofiarował si

zrobi

to za niewielkie pieni

dze. Certyfikaty

wiadczyły o jego

zdolno

ci w pracach tego typu.

– Niech pan to zrobi. Niech pan to zrobi! – powiedział proboszcz, który

bardzo si

pieszył z akceptacj

tej oferty. I dodał:

– Nieba niech b

dwakro

pochwalone,

e wysyłaj

nam mistrza

organów pa

skiej klasy, a trzykro

byłyby, gdyby zesłały nam jeszcze

organist

…

– A wi

c ten biedak Eglisak?… – spytał mistrz Effarane.

– Jest głuchy jak pie

. Pan go zna?

– Ech, kto nie zna człowieka z fug

– Od sze

ciu miesi

cy nikt ju

nie gra w ko

ciele, ani nie uczy w szkole.

Mieli

my wi

c msze bez muzyki na Wszystkich

tych, by

e te

i na

e Narodzenie…

– Prosz

nie ba

, ksi

ęż

e proboszczu – odpowiedział mistrz Effarane. –

Za pi

tna

cie dni naprawy mog

zako

czone, a je

eli ksi

dz zechce, na

ta zagram na organach.

I mówi

c to, poruszał bez przerwy nieko

cymi si

palcami, trzaskał w

stawach i naci

gał je jak r

kawiczki z gumy.

Proboszcz podzi

kował arty

cie dobrymi słowy i poprosił go, by rzekł co

li o organach w Kalfermatt.

– S

dobre – odpowiedział mistrz Effarane – lecz niekompletne.

– A czego im brakuje? Nie maj

ci one dwudziestu czterech głosów, nie

wspominaj

c o głosach ludzkich?

– Ach, to co im brakuje, ksi

ęż

e proboszczu, to dokładnie register, który ja

wymy

liłem, a którym my

wzbogaci

ten instrument.

– Jaki register?

– Register głosów dzieci

cych – odpowiedział ten dziwaczny osobnik,

prostuj

c si

na cał

długo

ść

. – O tak, wymy

liłem to ulepszenie. B

dzie

doskonałe, a moje imi

przewy

szy sław

Fabriego, Klenga, Erharta, Smida,

André, Castendorfera, Krebsa, Müllera, Agricoli, Kranza, imi

Antegnatiego,

Constanzy, Graziadei, Serassiego, Tronciego, Nanchininiego, Callidy, imi

Sebastiana Erarda, Abbey’a, Cavaillé-Colla…

Proboszcz musiał uwierzy

e wyliczanie nazwisk nie zostałoby

sko

czone do nieszporów, które wła

nie zbli

ały si

A mistrz organów dodał, czochraj

c sw

fryzur

– A gdyby mi si

to udało z organami w Kalfermatt,

adne nie mogłyby im

dorówna

: ani te ze San Alekssandro w Bergamo, ani te ze Saint Paul w

Londynie, ani te z Fryburga, ani te z Haarlemu, ani te z Amsterdamu, ani te z
Frankfurtu, ani te z Weingarten, ani te z Notre Dame w Pary

u, z Sainte

Madelaine, z Saint Roche, z Saint Denis, z Beauvais…

A mówił to wszystko z natchnionym wyrazem twarzy, gestykuluj

c r

kami

zakre

laj

cymi kapry

ne koła. Na pewno przestraszyłby ka

dego prócz

ksi

dza, który kilkoma łaci

skimi słowami mo

e zawsze obróci

diabła w

nico

ść

Na szcz

ęś

cie zad

czał dzwon na nieszpory. Wzi

wszy swój toczek,

którego piórko z lekka przyczesał mu

ciem palca, mistrz Effarane

gł

bokim ukłonem pozdrowił ksi

dza i doł

czył do swego kalikanta na placu.

A kiedy tylko wyszedł, stara słu

żą

ca poczuła sw

d siarki. Prawda jednak była

inna – to dymił piec.

czywi

cie od tego dnia nie mówiono o niczym innym jak o wielkim

wydarzeniu, które pasjonowało mie

cin

. Ten wielki artysta, zw

cy si

Effarane, w dodatku wielki wynalazca, chciałby wzbogaci

nasze organy o

registry dzieci

cych głosów. A w nadchodz

ta Bo

ego Narodzenia, po

pasterzach i magach w towarzystwie tr

bek, dzwonków i fletów, usłyszymy

wie

e i krystaliczne głosiki aniołów lataj

cych wokół małego Jezusa i jego

Boskiej Matki.

Prace naprawcze zacz

ły si

nazajutrz. Mistrz Effarane i jego pomocnik

wzi

li si

do dzieła. W czasie przerw, ja i inni ze szkoły, chodzili

my ich

ogl

. Pozwalano nam wchodzi

na gór

pod warunkiem,

e nie b

dziemy

przeszkadza

. Całe organy były otwarte, obrócone w stan pierwotny. Organy

tylko fletni

Pana

dopasowan

do podstawy, z miechem i registrem, to

znaczy ruchomym rz

dem, który reguluje dopływ powietrza. Nasze były

modelem zawieraj

cym dwadzie

cia cztery główne głosy, cztery klawiatury o

ęć

dziesi

ciu czterech klawiszach, a tak

e pedały do podstawowych basów

dwóch oktaw. Jak bardzo wielkim wydawał nam si

ten las rur ze stroikami

lub otworami z drewna czy cyny! Zagubi

by si

na było wewn

trz tego

bujnego, zwartego drzewostanu! A jak

mieszne nazwy wypływały z ust

mistrza Effarane: dubletki, krtaniówki, rejestrki, bombardy, prestantki, grube
mikstury! A

trudno pomy

e było szesna

cie piszczałek w drewnie i

trzydzie

ci dwie piszczałki cynowe! W tych rurach mo

na by było zmie

cał

szkoł

i pana Valrügisa równocze

nie!

Obserwowali

my to kł

bowisko z pewnym zdumieniem, niemal

zachwytem.

– Henri – mówił Hoct, rzucaj

c wymowne spojrzenie – to jest jak maszyna

parowa…

– Nie, raczej jak bateria – mówił Farina. – Armaty strzelaj

ce kulami

muzyki!

Osobi

cie nie znajdowałem porówna

, ale kiedy my

lałem o gwałtownej

zawierusze, jak

mógłby podwójny miech wysła

poprzez to olbrzymie

rurowanie, ogarniał mnie dreszcz, którym byłem wstrz

sany przez całe

godziny.

Mistrz Effarane pracował w

rodku tego kł

bowiska, nigdy nie gubi

c si

w nim. Tak naprawd

organy z Kalfermatt były w do

ść

dobrym stanie i

wymagały napraw niezbyt powa

nych, raczej czyszczenia z wieloletniego

kurzu. To, co sprawiało wi

cej kłopotów, to strojenie registru głosów

dzieci

cych. Aparat ten znajdował si

na miejscu w pudełku – zestaw

kryształowych fletów, które miały wydawa

cudowne d

ki. Mistrz Effarane,

doskonały stroiciel i organista, miał nadziej

w ko

cu osi

ąć

sukces w tym,

w czym dotychczas wci

ąż

ponosił pora

ki. Ale widziałem,

e tylko próbował

lepo, podchodz

c to z jednej, to z drugiej strony, a poniewa

to nie

wychodziło, krzyczał jak rozzłoszczona papuga zniecierpliwiona swoj

pani

Brrr… Te krzyki wywoływały dreszcze na całym moim ciele i czułem jak

włosy staj

mi d

ba na głowie.

Podkre

lam,

e to, co widziałem, bardzo mnie intrygowało. Wn

trze

szerokiego pudła instrumentu, tej wielkiej wypatroszonej bestii, której narz

ały wsz

dzie, poruszało mnie a

do obsesji. Marzyłem o nich noc

a za

dnia moja my

l bez przerwy do nich wracała. Zwłaszcza pudełko z głosikami

dzieci

cymi, którego nie o

mieliłem si

dotyka

, wydawało mi si

klatk

pełn

dzieci, jakie mistrz Effarane wychowywał po to, aby

piewały pod jego

palcami organisty.

– Co ci jest, Josephie? – pytała mnie Betty.

– Nie wiem – odpowiadałem.

– By

e to dlatego,

e zbyt cz

sto chodzisz do organów?

– Tak… to mo

e by

– Nie chod

tam wi

cej, Josephie.

– Ju

tam nie pójd

, Betty.

I wracałem tam ju

tego samego dnia, wbrew własnej woli. Wielka mnie brała

ęć

, aby zagubi

rodku tego lasu rur, w

lizgn

ąć

najciemniejszych zak

tków, aby i

ść

za mistrzem Effarane’em, którego

stukaj

cy młoteczek słyszałem w

rodku organów. Ale starałem si

nic nie

mówi

o tym w domu. Mój ojciec i moja matka pomy

leliby,

e zwariowałem.

VII

Osiem dni przed Bo

ym Narodzeniem byli

my rano w klasie, dziewczynki

z jednej strony, chłopcy z drugiej. Pan Valrügis rozsiadł si

na swej katedrze.

Jego siostra-staruszka w swym k

cie robiła na długich, niczym kucharskie

ruszta, drutach. I wła

nie Wilhelm Tell przybył obrazi

czapk

Gesslera, kiedy

otworzyły si

drzwi.

To wchodził proboszcz.

Zgodnie z obyczajem wszyscy wstali. Za proboszczem pojawił si

mistrz

Effarane.

Obecni spu

cili oczy pod jego przenikliwym spojrzeniem. Co on robił w

szkole? Dlaczego towarzyszył mu proboszcz?

Wydawało mi si

e patrzył szczególnie na mnie. Z pewno

mnie

rozpoznawał. Poczułem si

le.

Tymczasem pan Valrügis zszedł z katedry, stan

ł przed proboszczem i

zapytał:

– Co sprawia,

e mam zaszczyt?…

– Panie magistrze, chciałbym przedstawi

panu mistrza Effarane’a, który

zapragn

ł odwiedzi

skich uczniów.

– A to dlaczego?

– Spytał mnie, panie Valrügis, czy w Kalfermatt jest chór. Odpowiedziałem

twierdz

co. Dodałem,

e był on wspaniały za czasów, kiedy dyrygował nim

biedny Eglisak. Mistrz Effarane zapragn

ł go usłysze

. Wobec czego

przyprowadziłem mistrza dzi

rano do pa

skiej klasy, prosz

c pana o

wybaczenie.

Pan Valrügis wcale nie miał za co przyjmowa

przeprosin. Wszystko, co

czynił proboszcz, było dobre. Wilhelm Tell tym razem poczeka.

Na gest pana Valrügisa usiedli

my. Proboszcz w fotelu, który mu

przyniosłem, mistrz Effarane na rogu stołu dziewczynek, które odsun

ły si

ywo, aby zrobi

mu miejsce.

Najbli

ej siedziała Betty i widziałem doskonale,

e biedactwo brzydzi si

długich r

k i długich palców, które rysowały koło niej kr

gi w powietrzu.

Mistrz Effarane przemówił swoim przenikliwym głosem:

– Czy to s

dzieci z chóru?

– Nie wszystkie do niego nale

żą

– odpowiedział pan Valrügis.

– Ile?

– Szesna

cioro.

– Chłopcy i dziewczynki?

– Tak – powiedział proboszcz – dziewczynki i chłopcy, a poniewa

w tym

wieku maj

takie same głosy…

– Bł

d – zareplikował

ywo mistrz Effarane – a ucho znawcy si

w tym nie

myli.

Czy byli

my zaskoczeni t

odpowiedzi

? Dokładnie, gdy

głos Betty i mój

miały tak podobny tembr

e nie mo

na było odró

jej ode mnie kiedy

rozmawiali

my. Pó

niej oczywi

cie musiało by

inaczej, poniewa

mutacja

niejednakowo zmienia barw

dorosłych ró

nej płci.

Ale jakby nie było, nie nale

ało dyskutowa

z tak

osob

jak mistrz

Effarane i wszyscy przyj

li wypowied

za pewnik.

– Prosz

, aby wyst

piły dzieci z chóru – poprosił, unosz

c rami

jakby to

była batuta dyrygenta orkiestry.

miu chłopców, w tym ja i osiem dziewcz

t, w tym Betty, ustawiło si

dwóch rz

dach naprzeciw siebie. Wtedy mistrz Effarane pocz

ł nas

egzaminowa

tak, jak nikt nigdy za czasów Eglisaka. Trzeba było otworzy

usta, wyci

ąć

zyk, wci

ąć

powietrze i długo wydycha

, pokaza

gardło a

do strun głosowych, które, wydawało si

, chciał wr

cz uszczypn

ąć

palcami. My

lałem,

e chce nas nastroi

jak skrzypce i wiolonczele. Musicie

mi uwierzy

, bali

my si

, zarówno dziewcz

ta jak i chłopcy.

Proboszcz, pan Valrügis i jego stara siostra stali milcz

co obok, nie wa

żą

nawet na jedno słowo.

– Uwaga! – wykrzykn

ł mistrz Effarane. – Gama od wysokiego c,

solmizuj

c. Oto diapazon

Diapazon? Oczekiwałem,

e wyjmie z kieszeni mały przedmiot o dwóch

ramionach, podobny do tego, jaki miał pan Eglisak, a której wibracje dawały
oficjalne a, tak w Kalfermatt jak i gdzie indziej.

Jednak zdziwiłem si

mocno. Mistrz Effarane pochylił głow

i kciukiem na

pół zło

onym stukn

ł krótko w podstaw

swej czaszki.

O niespodzianko! Jego najwy

szy kr

g wydał metaliczny d

k, a było to

precyzyjne a, o normalnych o

miuset siedemdziesi

ciu drganiach

Mistrz Effarane miał w sobie naturalny stroik. A c, o tercj

mał

ku, wywoływał, uderzaj

c palcem wskazuj

cym o koniec swego

ramienia:

– Uwaga! – powtórzył – Ad libitum

Solfizowali

my gam

od c, najpierw w gór

, potem w dół.

–

le,

le!… – zawołał mistrz Effarane, kiedy tylko ucichła ostatnia nutka.

– Słysz

szesna

cie oddzielnych głosów, a powinienem słysze

tylko jeden.

Moim zdaniem wydał mi si

zbyt surowy, poniewa

mieli

my zwyczaj

piewa

razem z wielk

poprawno

, co przysparzało nam moc pochwał.

Mistrz Effarane pochylił głow

, rzucaj

c na lewo i prawo spojrzenia

niezadowolenia. Wydawało mi si

e jego uszy, obdarzone pewn

ruchliwo

, wyci

gały si

jak uszy psów, kotów i innych czworonogów.

– Powtarzamy! – wykrzykn

ł. – Teraz kolejno. Ka

de z was musi mie

własn

nut

, nut

– jakby to powiedzie

– fizjologiczn

, i jedyn

jakiej

powinien u

ywa

w zespole.

Jedyna nuta – fizjologiczna! Co miało oznacza

to słowo? Chciałbym

wiedzie

, jaka była nuta fizjologiczna tego oryginała, a jaka była proboszcza,

który to nut posiadał niezł

kolekcj

, sk

din

d jedn

bardziej fałszyw

drugiej!

Zacz

my nie bez powa

nych obaw – czy ten straszny człowiek nie

potraktuje nas

le? – i nie bez pewnej ciekawo

ci, jaka jest ta nasza nuta

osobista, któr

powinni

my piel

gnowa

w naszym gardle jak ro

link

doniczce.

Zacz

ł Hoct, i po spróbowaniu kilku ró

nych nut gamy, g zostało mu

przyznane przez mistrza Effarane’a jako nuta fizjologiczna, najwła

ciwsza,

najmocniej wibruj

ca spo

ród tych, jakie jego krta

mogła wyda

Po Hoccie przyszła kolej na Farina, który na zawsze został skazany na

naturalne a.

Potem inni moi koledzy przeszli ten dokładny egzamin i ich osobista nuta

otrzymała stempel zatwierdzaj

cy mistrza Effarane’a.

Zbli

yłem si

– Ach to ty, mały! – powiedział organista.

I bior

c moj

głow

, zacz

ł obraca

w t

i tamt

stron

, tak,

zacz

łem obawia

, i

mi j

odkr

ci.

– Sprawd

my twoj

nut

– podj

ł.

piewałem gam

od c do c, w gór

i w dół. Mistrz Effarane nie wydawał

zadowolony. Kazał mi zacz

ąć

jeszcze raz… Niedobrze… Niedobrze…

Byłem wyko

czony. Ja, jeden z najlepszych w chórze, czy

bym był

pozbawiony mojej indywidualnej nuty?

– Dalej! – wykrzykn

ł mistrz Effarane. – Gama chromatyczna!… Mo

e w

niej odnajd

twoj

nut

I mój głos, post

puj

c interwałami półtonów, pod

ąż

ył w gór

oktawy.

– Dobrze… dobrze! – powiedział organista. – Mam twój d

k, a ty

utrzymuj go przez cał

nut

– Co to jest? – spytałem, dr

żą

c nieco.

– To d z krzy

ykiem.

I za

piewałem to d z krzy

ykiem jednym tchem.

Proboszcz i pan Valrügis o

mielili si

uczyni

gest zadowolenia.

– Kolej na dziewcz

ta! – zakomenderował mistrz Effarane.

A ja pomy

lałem:

– Gdyby Betty te

mogła mie

to dis! Nie zdziwiłoby mnie to, bo nasze

dwa głosy tak pi

knie ze sob

brzmi

Dziewczynki zostały przeegzaminowane kolejno. Jedna miała naturalne h,

inna naturalne e. Kiedy przyszło do Betty Clère, stan

ła do

piewu przed

mistrzem Effarane’em bardzo onie

mielona.

– No dalej, mała.

Zacz

ła

piewa

swym słodkim głosikiem o tak miłym tembrze,

wydawało si

, i

słycha

piew skowronka. Ale z Betty było tak, jak z jej

przyjacielem, Josephem Müllerem. Trzeba było uda

po pomoc do gamy

chromatycznej, aby znale

źć

jej nut

, aby w ko

cu przydzieli

jej e z bemolem.

Najpierw byłem tym zasmucony, ale, po zastanowieniu si

, jednak si

ucieszyłem. Betty miała e z bemolem a ja d z krzy

ykiem. To dobrze! Czy

sumie nie było to samo?… Zacz

łem klaska

w dłonie.

– Co si

z tob

dzieje, mały? – spytał organista, unosz

c brwi.

– Bardzo si

ciesz

, prosz

pana – o

mieliłem si

odpowiedzie

– bo

Betty i ja mamy t

sam

nut

…

– T

sam

?… – zdziwił si

mistrz Effarane.

Zacz

ł wstawa

tak długo,

e wydawało si

e jego r

ka dotknie sufitu.

– T

sam

nut

! – podj

ł. – Ach, wi

c ty s

dzisz,

e d z krzy

ykiem i e z

bemolem to to samo, nieuku? Zasługujesz na uszy osła! Czy to wasz Eglisak
takich głupot was uczył? A pan to znosił, proboszczu?… I pan równie

magistrze… I pani to samo, stara panno!

Siostra pana Valrügisa szukała kałamarza, aby rzuci

nim w jego głow

Ale on kontynuował, oddaj

c si

całkowicie swojej w

ciekło

ci.

– Mały nieszcz

ęś

niku, wi

c ty nie wiesz, co to jest coma,

ta ósemka

tonu, która odró

nia d z krzy

ykiem od e z bemolem, a z krzy

ykiem od h z

bemolem i tak dalej? Ach, czy nikt tutaj nie jest zdolny doceni

ósmych cz

ęś

tonu? Czy w Kalfermatt s

w uszach tylko b

benki sfatygowane, stwardniałe,

zrogowaciałe, zniszczone?

Nikt nie o

mielił si

poruszy

. Szyby w oknach dr

ały pod wpływem

ostrego głosu mistrza Effarane’a. Było mi przykro,

e wywołałem t

scen

Smutno mi było,

e mi

dzy głosem Betty i moim była ta ró

nica, nawet o

ósm

ęść

tonu. Proboszcz patrzył na mnie złym wzrokiem, pan Valrügis

przesyłał mi spojrzenia…

Ale organista nagle uspokoił si

i powiedział:

– Uwaga! Ka

de na swe miejsce w gamie!

Zrozumieli

my, co to oznacza, i ka

dy ustawił si

według swej osobistej

nuty, Betty na czwartym miejscu w randze swego e z bemolem, ja po niej,
zaraz za ni

, w randze mojego d z krzy

ykiem. Teraz stanowili

my fletni

Pana, lub raczej rury organów z jedn

nut

, jak

de z nas miało prawo

wyda

– Gama chromatyczna – wykrzykn

ł mistrz Effarane. – I bez fałszu!

Albo…

Nie trzeba było powtarza

drugi raz. Zacz

ł nasz kolega, obarczony c,

potem nast

pna nuta, potem Betty wydała swoje e z bemolem, potem ja z

moim d z krzy

ykiem, pomi

dzy którymi uszy organisty zdawały si

słysze

ró

nic

. Po wzniesieniu si

gama opadła, trzy razy pod rz

Mistrz Effarane wydawał si

nawet do

ść

zadowolony.

– Dobrze, dzieci! – powiedział. – Chyba uda mi si

zrobi

z was

klawiatur

A poniewa

proboszcz pochylił głow

, wyra

nie niezadowolony mistrz

Effarane zapytał:

– A czemu nie? Zrobiono pianino z kotów, z kotów dobieranych według

ich miaukni

ęć

, jakie wydawały, kiedy szczypano im ogony! Pianino z kotów! Z

kotów! – powtórzył.

Zacz

my si

mia

, nie wiedz

c zbytnio, czy mistrz Effarane mówił

powa

nie, czy nie. Ale potem dowiedziałem si

e powiedział prawd

mówi

c o tym pianinie z kotów, które miauczały, kiedy ich ogony były

szczypane przez mechanizm! Dobry Bo

e! Czego to ludzie nie wymy

Bior

c swój toczek, mistrz Effarane pozdrowił wszystkich, obrócił si

cie i wyszedł, mówi

– Nie zapomnijcie swojej nuty, zwłaszcza ty, panie Dis, i ty te

, panno Es!

VIII

Tak przebiegła wizyta mistrza Effarane’a w szkole w Kalfermatt. Zostałem

mocno poruszony. Wydawało mi si

e dis wibruje bez przerwy w gł

mego gardła.

Tymczasem prace przy organach post

powały. Jeszcze osiem dni dzieliło

nas od Bo

ego Narodzenia. Cały czas, kiedy byłem wolny, sp

dzałem na

chórze. To było ode mnie silniejsze. Pomagałem jak najlepiej umiałem
organi

cie i jego kalikantowi, z którego nie dało si

wyci

ąć

ani słowa.

Teraz registry były w dobrym stanie, miechy gotowe do działania, klawiatura
odnowiona a jej złocenia błyszczały w półcieniu nawy. Tak, byli

my gotowi do

ta, no mo

e oprócz tego, co dotyczyło słynnego aparatu głosów

dzieci

cych.

Rzeczywi

cie, przez niego to prace nie ko

czyły si

. Wida

to było a

nadto, ku urazie mistrza Effarane’a. Próbował, i znów próbował... Nie grało.
Nie wiem, czego brakowało jego rejestrowi. On te

nie wiedział. St

d wynikały

nieporozumienia, które objawiały si

gwałtown

zło

. W

ciekał si

organy, na miechy, na kalikanta, na biednego Disa, który ju

nie mógł tego

znie

ść

, ale… Czasami my

lałem,

e on wszystko połamie i uciekałem… A co

powiedziałaby cała społeczno

ść

Kalfermatt, zawiedziona w swej nadziei,

gdyby wielka doroczna msza nie była celebrowana, jak przystoi, z wielk

pomp

Nie nale

ało zapomina

e podczas tego Bo

ego Narodzenia chór nie

miał

piewa

, bo był w rozsypce i byli

my zdani na gr

organów.

Krótko mówi

c, nadszedł ten

teczny dzie

. W czasie ostatnich

dwudziestu czterech godzin mistrz Effarane, coraz bardziej zdenerwowany,
oddał si

takim wybuchom w

ciekło

ci,

e mo

na byłoby obawia

o jego

rozum. Czy

by musiał zrezygnowa

z tych dzieci

cych głosów? Nie

wiedziałem, poniewa

tak mnie przera

ał,

e nie o

mielałem si

wst

powa

na chór, a nawet do ko

cioła.

W wigilijny wieczór zazwyczaj kładzie si

dzieci zaraz po zachodzie

sło

ca i

one do mszy. Pozwala im to by

rozbudzonymi w czasie

Pasterki. Tak wi

c tego wieczora, po szkole, odprowadziłem a

do drzwi mał

Es – tak ju

teraz nazywałem.

– Nie opu

ść

mszy – powiedziałem jej.

– Nie, Josephie, a ty nie zapomnij swego modlitewnika.

– B

spokojna!

Wróciłem do domu, gdzie mnie ju

oczekiwano.

– Id

poło

– powiedziała mi mama.

– Tak – odpowiedziałem – ale nie mam ochoty spa

– Niewa

ne!

– Ale jednak…

– Zrób, co ka

e ci matka – powiedział ojciec – a obudzimy ci

, kiedy

dzie czas, by wsta

Posłuchałem, ucałowałem rodziców i poszedłem na gór

do mojego

pokoiku. Czyste ubrania były powieszone na oparciu krzesła, moje buciki,
wypastowane stały w pobli

u drzwi. Nic, tylko zało

je, wyskakuj

c z łó

ka,

po umyciu sobie tylko twarzy i r

Szybko w

lizgn

łem si

pod pierzyn

, zgasiłem

wiec

, lecz pozostała

jeszcze po

wiata spowodowana przez pokrywaj

cy okoliczne dachy

nieg.

Oczywi

cie nie trzeba mówi

e wyszedłem ju

z wieku, kiedy wstawia

bucik do kominka, aby rankiem znale

źć

w nim

teczne prezenty. Ale

zacz

łem wspomina

e były to dobre czasy i

al mi było,

e nie powróc

Ostatni raz było to trzy albo cztery lata temu. Moja droga Es znalazła

liczny

srebrny krzy

yk w swoim pantofelku… Nie mówcie jej o tym, ale to ja go tam

wło

yłem!

Potem te wesołe sprawy uleciały z mej głowy. My

lałem o mistrzu

Effarane. Widziałem go siedz

cego koło mnie, w tej długiej kapocie, z długimi

nogami, długimi r

kami, dług

twarz

… Mogłem sobie próbowa

odwróci

własn

uwag

, ale ci

gle go widziałem, czułem jego palce przebiegaj

wzdłu

mojego łó

ka…

W ko

cu, po kilkakrotnym odwróceniu si

z boku na bok, udało mi si

zasn

ąć

Ile czasu trwał mój sen? Nie wiem. Ale nagle zostałem gwałtownie

przebudzony, jaka

ka spocz

ła na moim ramieniu.

– Chod

my Dis! – powiedział mi głos, który rozpoznałem natychmiast. Był

to głos mistrza Effarane’a.

– Chod

my wi

c, Dis… ju

czas… Chcesz spó

na msz

Słuchałem, ale nie rozumiałem.

– Czy mam ci

sił

z łó

ka wyci

jak chleb z pieca?

ciel została gwałtownie odrzucona. Otworzyłem oczy i zostałem

lepiony

wiatłem lampy zwisaj

cej na ko

cu czyjej

dłoni…

Jakie

przera

enie mnie ogarn

ło! To faktycznie był mistrz Effarane,

mówił do mnie!

– Chod

my Dis, ubieraj si

– Ubra

?…

– Chyba,

e chcesz i

ść

na msz

w koszuli! Nie słyszysz dzwonu?

Rzeczywi

cie, dzwon dzwonił z całych sił.

– No wi

c, Dis, zechcesz si

ubra

Nie

wiadomie, ale w ci

gu jednej minuty byłem ubrany. To prawda, mistrz

Effarane pomagał mi a to, co on robił, zawsze robił szybko.

– Chod

– powiedział, zabieraj

c lamp

– Ale mój ojciec, moja matka?… Czy ich zobacz

?…

– S

w ko

ciele.

Zdziwiło mnie to,

e wcale na mnie nie poczekali. Zeszli

my na dół. Drzwi

domu zostały otwarte, potem zamkni

te, i znale

my si

na ulicy. Jak zimno!

Plac cały biały, niebo usłane gwiazdami. W gł

bi, na jego tle, maluje si

ciół a jego dzwonnica wydaje si

wietlona gwiazd

Szedłem za mistrzem Effarane’em, ale ten, miast skierowa

ciołowi, chodził ulicami, to tam, to tu. Zatrzymywali

my si

przed domami,

których drzwi zaraz si

otwierały – nie musieli

my nawet puka

. Moi koledzy

wychodzili, ubrani w swoje

teczne ubrania: Hoct, Farina, wszyscy, którzy

stanowili cz

ęść

chóru. Potem przyszła kolej na dziewczynki – pierwsza była

moja mała Es. Wzi

łem j

za r

– Boj

– powiedziała.

Bałem si

odpowiedzie

: „ja te

”, obawiaj

c si

przestraszy

jeszcze

bardziej. W ko

cu byli

my w komplecie: wszyscy maj

cy sw

własn

nut

cała chromatyczna gama, ot co!

Jaki jest zamysł organisty? Czy, nie mog

c uruchomi

swego aparatu

głosów dzieci

cych, postanowił sformowa

taki rejestr za pomoc

dzieci z

chóru?

Chcieli

my czy nie, musieli

my słucha

tego niesamowitego osobnika, tak

jak muzycy słuchaj

swego dyrygenta, kiedy batuta dr

y w jego dłoniach.

Drzwi boczne ko

cioła były tu

. Przekroczyli

my je dwójkami. Nikogo jeszcze

nie było w nawie, zimnej, ciemnej i cichej. A on powiedział mi,

e moi rodzice

na mnie tu czekaj

! Zapytam go, o

miel

go spyta

– Zamilcz Dis – odrzekł mi. – Pomó

małej Es wej

ść

No i zrobiłem to. Weszli

my wszyscy po w

skich, kr

tych schodkach i

doszli

my do podestu chóru, który nagle cały si

roz

wietlił. Klawiatura

organów była ju

otwarta, miech na miejscu, gotowy; mo

na by było

powiedzie

e jest nad

ty całym wiatrem miechów, tak wydawał si

olbrzymi!

Na znak mistrza Effarane’a ustawiamy si

w rz

dzie. On wyci

ga r

pokrywa organów otwiera si

, potem zamyka nad nami…

Wszyscy szesna

cioro zamkni

ci jeste

my w rurach wielkiego rejestru, ka

z nas osobno, ale s

siaduj

c ze sob

. Betty znajduje si

w czwartej rurze

jako e z bemolem, a ja w pi

tej jako dis! A wi

c miałem racj

, odgadłem my

mistrza Effarane’a. Nie ma ju

tpliwo

ci. Nie mog

c nastroi

swego

instrumentu, z członków chóru zło

ył rejester dzieci

cych głosów i kiedy

poprzez otwór w rurze dotrze do nas powiew, ka

de z nas wyda sw

nut

! To

nie koty, to ja, to Betty, to nasi wszyscy koledzy b

uruchamiani

klawiszami!

– Betty, jeste

tam? – wykrzykn

łem.

– Tak, Josephie.

– Nie bój si

, jestem koło ciebie.

– Cisza! – krzykn

ł mistrz Effarane.

Zamilkli

my.

Tymczasem ko

ciół zapełniał si

powoli. Poprzez otwór w gwizdku mojej

rury mogłem widzie

tłum wiernych rozchodz

cych si

po nawie, teraz

błyszcz

co o

wietlonej. To te rodziny, które nie wiedziały,

e ich szesna

cioro

dzieci zostało uwi

zione w organach! Wyra

nie słyszałem hałas kroków na

bruku nawy, szuranie krzeseł, stukot butów i obcasów, z tym szczególnym
pogłosem typowym dla ko

ciołów. Wierni zajmowali swe miejsca na Pasterce,

a dzwon dzwonił dalej.

– Jeste

tam? – zapytałem jeszcze Betty.

– Tak, Josephie – odpowiedział mi nikły, dr

żą

cy głosik.

– Nie bój si

… nie bój si

, Betty!… Jeste

my tu tylko na czas mszy…

Potem nas wypuszcz

W gł

bi duszy my

lałem,

e to nieprawda. Nigdy mistrz Effarane nie

wypu

ci tych ptaszków z klatki, a jego diabelska moc b

dzie mogła nas

zatrzyma

na długo… By

e, na zawsze!

W ko

cu zadzwonił dzwoneczek prezbiterium. Proboszcz i dwaj

ministranci podeszli ku stopniom ołtarza. Zaczynała si

ceremonia.

Ale jak to mo

e by

e nasi rodzice si

o nas nie martwi

? Zauwa

yłem

mojego ojca i matk

na ich zwykłym miejscu, całkiem spokojnych. Tak samo

byli spokojni pan i pani Clère’owie. Spokojne rodziny naszych kolegów. To
było niewyja

nialne. Kiedy my

lałem o tym, wielki podmuch wiatru przeszył

organy. Wszystkie rury zaj

czały jak las pod naporem wiatru. Miech działał

cał

moc

Mistrz Effarane zacz

ł wi

c, w oczekiwaniu na Introit,

gra

. Wielkie

registry, nawet pedały, były gło

ne jak gromy. Zako

czyło si

to wspaniałym

cowym akordem, wyci

tym na niskich piszczałkach

trzydziestodwustopowych. Potem proboszcz zaintonował Introit: Dominus dixit
ad me: Filius meus es tu.

I, wraz z Gloria, nast

pił nowy atak mistrza

Effarane’a, tym razem na register tr

bek.

Przestraszony, czekałem na moment, kiedy tchnienia miechów wpłyn

naszych rur, ale bez w

tpienia organista rezerwował nas na

rodek mszy…

Po Oracji nadeszła Epistoła, po Epistole Graduał, zako

czony dwoma

wspaniałymi Alleluja z akompaniamentem wielkich rejestrów.

Organy zamilkły na czas Ewangelii i Homilii, w której proboszcz

podzi

kował organi

cie za przywrócenie zamilkłych głosów instrumentowi

cioła Kalfermatt…

Ach, gdybym mógł krzycze

, wysła

moje dis poprzez otwór rury!

Oto Ofiarowanie, a na jego słowa: Laetentur coeli, et exultet terra ante

faciem Domini quoniam venit

– przyjemne preludium mistrza Effarane’a ze

współbrzmieniem d

ków fletu poł

czonego z dubletkami. To było

wspaniałe, trzeba to przyzna

. Przy brzmieniu o niewysłowionym wdzi

nieba si

ciesz

i wydaje si

e chóry niebieskie

piewaj

chwał

ego

Dzieci

tka.

Trwało to pi

ęć

minut, które wydały mi si

cioma wiekami, poniewa

czułem,

e nadchodzi ju

kolej na głosy dzieci

ce. Miał to by

moment

Podniesienia, na któr

to chwil

wielcy arty

ci rezerwuj

najsubtelniejsze

improwizacje swego geniuszu.

Tak naprawd

– byłem bardziej martwy ni

ywy. Wydawało mi si

nigdy

adna nuta nie b

dzie mogła wyj

ść

z mego gardła, wyschni

tego trem

oczekiwania. Ale, mimo woli wstrzymuj

c oddech, wyczekiwałem na moment,

kiedy mnie nadmie przeznaczony mi klawisz.

W ko

cu nadeszło Podniesienie, którego tak si

bałem. Dzwonek wydał

ostre d

ki. Cisza ogólnego skupienia zapanowała w nawie. Czoła pochyliły

, kiedy dwaj ministranci unie

li ornat proboszcza…

Ja, mimo

e byłem pobo

nym chłopcem, nie byłem wcale skupiony!

lałem jedynie o burzy, jaka miała wybuchn

ąć

pod mymi stopami!

Powiedziałem półgłosem, tak aby tylko ona mnie słyszała:

– Betty?

– Słucham, Josephie?

– Uwa

aj, teraz b

dzie nasza kolej!

– Ach, Jezus, Maria! – zawołała moja biedna mała.

Nie pomyliłem si

. Rozległ si

wyra

ny d

k. Był to odgłos ruchomego

regulatora, który kieruje nawiew wiatru do wej

cia registru głosów

dzieci

cych. Melodia, słodka i przenikaj

ca, wzleciała pod sklepienie ko

cioła

w momencie, gdy dokonywał si

boski cud.

Słysz

g Hocta, a Fariny; potem jest to e z bemolem mojej drogiej

siadki. Nast

pnie powiew wypełnia moj

pier

, powiew subtelnie

wymierzony, który wyrywa dis z moich ust. Chciałbym zamilkn

ąć

, ale nie

mog

! Jestem ju

tylko instrumentem w r

kach organisty. Klawisz, jaki ma on

na klawiaturze, to jak zastawka mego serca, która si

uchyla…

Ach, jakie

to jest rozdzieraj

ce! Nie! Je

eli tak b

dzie si

działo dalej,

wtedy to, co z nas b

dzie si

wyzwalało, to ju

nie b

nuty, ale krzyki,

krzyki bólu!… I jak odmalowa

tortur

, jak

odczuwam, kiedy mistrz Effarane

wystukuje straszliw

akord opadaj

cej septymy,

w której zajmowałem

drugie miejsce: c, dis, fis, a!…

I gdy okrutny, nieprzejednany artysta ci

gnie niesko

czenie, zapadam w

omdlenie, czuj

, jakbym umierał i… trac

przytomno

ść

…

Sprawia to,

e ta znana opadaj

ca septyma, nie maj

c ju

swego dis, nie

e by

zako

czona zgodnie z regułami harmonii…

Co ci jest? – powiedział mój ojciec.

– Ja… ja…

– No, obud

, pora i

ść

do ko

cioła…

– Pora?

– Tak! Z łó

ka, albo opu

cisz msz

, a wiesz,

e gdy nie ma mszy – to nie

ma Wieczerzy!

Gdzie ja byłem? Co si

wydarzyło? Czy to wszystko było tylko moim

snem? Uwi

zienie w rurach organów, kawałek z Podniesienia, moje p

kaj

serce, moje gardło nie mog

ce wyda

swego dis? Tak, moje dzieci, od

momentu, kiedy zasn

łem, a

do chwili, gdy ojciec przyszedł mnie obudzi

wszystko to

niłem dzi

ki mojej nadmiernie pobudzonej wyobra

ni.

– A mistrz Effarane? – spytałem.

– Mistrz Effarane jest w ko

ciele – odpowiedział mój ojciec. – Twoja

matka te

tam jest. A ty ubieraj si

Ubrałem si

jakbym był pijany, słysz

c cały czas t

male

, torturuj

nieko

septym

…

Przybyłem do ko

cioła. Zobaczyłem wszystkich na wła

ciwych im

miejscach: moj

mam

, pana i pani

Clère, moj

drog

mał

Betty, dobrze

opatulon

, bo było bardzo zimno. Dzwon d

czał jeszcze za odgło

nic

dzwonnicy, mogłem go wi

c jeszcze słysze

w ostatnich frazach.

Proboszcz, odziany w ornat wielko

teczny, stan

ł przed ołtarzem i

oczekiwał brzmienia marsza triumfalnego. Ale jaka

niespodzianka! Miast

wyda

pierwsze tony, które winny poprzedzi

Introit, organy milczały. Nic! Ani

nuty!

cielny wszedł a

na chór… Mistrza Effarane’a tam nie było.

Zacz

to go szuka

. Na pró

no. Organista znikn

ł. Znikn

ł te

kalikant.

Mistrz, w

ciekły zapewne o to,

e nie mógł osi

ąć

sukcesu w uło

eniu

współbrzmienia chórku dzieci

cego, opu

cił ko

ciół bez pobrania nale

nej mu

zapłaty, nast

pnie miasteczko, i nie zobaczono go ju

nigdy w Kalfermatt.

Przyznaj

, moje dziatki,

e nie zmartwiło mnie to, bo w towarzystwie tej

dziwacznej osoby stałbym si

szale

cem i musiano by mnie zamkn

ąć

separatce!

A je

eli bym zwariował, to dziesi

ęć

lat pó

niej pan Dis nie mógłby po

lubi

panny Es – a mał

stwo to pobłogosławione zostało przez niebiosa, je

eli

takie istniej

. Dowodzi to,

e mimo ró

nicy ósmej cz

ęś

ci tonu, owej comy, jak

to mówił mistrz Effarane – mo

na jednak by

szcz

ęś

liwym w mał

stwie.

Przypisy

Jezioro Konstancji – dawna nazwa jeziora Bode

skiego poło

onego w

pn.-wsch. Szwajcarii, w kantonie Appenzel; Konstanz – miejscowo

ść

nad tym

jeziorem.

Wilhelm Tell – legendarny, szwajcarski bohater narodowy.

Gessler Hermann – habsburski wójt Altdorf (Uri), który zmusił Wilhelma

Tella, pod kar

mierci, do zestrzelenia jabłka z głowy swego małoletniego

syna za to,

e ten nie chciał zło

ukłonu przed kapeluszem, symbolem

władzy cesarskiej; zastrzelony przez Tella, co stało si

sygnałem do

powstania sprzysi

ęż

onych.

Helwecja – dawna, z j

zyka łaci

skiego pochodz

ca nazwa Szwajcarii.

Przenie

ść

do muzyki – ju

w 1829 roku odbyła si

prapremiera opery

Gaetano Rossiniego Wilhelm Tell.

…Antyfony z antyfonarza – krótki tekst modlitewny, dawniej

piewany

przez dwa chóry; antyfonarz – zbiór

piewów liturgicznych, zwłaszcza antyfon.

Falset – głos m

ski wy

szy od naturalnego, na

laduj

cy głos kobiecy.

Wersety, motety, responsoria: werset – drobny fragment tekstu; motet –

utwór wokalny, polifoniczny, przeznaczony do wykonywania podczas
nabo

stw; responsorium – w mszy, liturgii, cz

ęś

ci odmawiane lub

piewane

przez kapłana lub lub odpowiadaj

cych mu wiernych.

Serafini – jeden z chórów anielskich, nosz

cy trzy skrzydła.

Solfe

– nauka czytania nut głosem z zastosowaniem solmizacji, bez

pomocy instrumentu.

Wokaliza –

piew na samogłosce a, bez słów;

wiczenie przy nauce

piewu.

Kontrapunkcista – kompozytor wykorzystuj

cy metod

kontrapunktu,

czyli zestawiania według okre

lonego wzoru linii melodycznych i uzyskuj

efekt polifonii (wielogłosowo

ci).

Fuga – rodzaj polifonicznego utworu muzycznego, instrumentalnego lub

wokalnego.

Transcendentalna – wykraczaj

ca poza tre

ść

i przedmiot poznania.

Kontratenor – najwy

szy głos m

ski.

Profan – tu: w znaczeniu kantor, organista, nauczyciel.

…Oznaczenia nut gamy – ten hymn miał ju

dawno sw

melodi

zapisan

redniowiecznych neumach rzymskich (rodzaj notacji muzycznej

stosowanej w VIII-X wieku).

Guido z Arezzo (ok. 990 - ok. 1050) – włoski teoretyk muzyki, jeden z

najwybitniejszych w

redniowieczu, twórca solmizacji, tj. przypisania

kom odpowiednich głosek; Guido i Guido z Arezzo to ta sama osoba.

Czuła nuta – tzn. si, bo po włosku znaczy to „tak”; ut zast

piono w XII

wieku sylab

do, od nazwiska reformatora notacji muzycznej – J. B. Doniego.

Eden – mityczny raj.

Kompleta – cz

ęść

Mszy

w., jedna z cz

ęś

ci Oficjum, to jest zbioru

modlitw na ka

dy dzie

roku ko

cielnego.

Kalikant – pomocnik organisty, którego zadaniem jest d

ąć

w miech.

Arpeggio – wykonanie akordu polegaj

ce na szybkim nast

pstwie

składaj

cych si

ków.

Pelisa – rodzaj damskiego, futrzanego płaszcza zimowego.

Prefacja – cz

ęść

mszy

tej.

Supplici confessione dicentes (łac.) – ko

cowe słowa Prefacji na Bo

Narodzenie, odpowiadaj

ce w obrz

dku polskim słowom:

piewamy,

nieustannie wołaj

c…

Gloria, Adeste Fideles, Exultet – tytuły pie

ni na Bo

e Narodzenie;

Gloria (in excelsis Deo) – Chwała (na wysoko

ci Bogu); Adeste Fideles –

Zbli

cie si

wierni; Exultet – Niech si

raduje…

Serpent – dawny instrument d

ty, drewniany, skr

cony jak w

ąż

Po sze

ciu dniach – według wcze

niejszych stwierdze

autora, dzieci

miały wolne czwartki i niedziele, czyli w tygodniu było pi

ęć

dni pracuj

cych.

Salviati – włoski kompozytor.

Crescendo – coraz gło

niej – wzmocnienie d

ku; diminuendo –

coraz ciszej – osłabienie d

ku.

Burdon (z fr.) – wielki dzwon.

Kwarta, seksta – czwarty i szósty stopie

skali diatonicznej.

Egzorcyzmy – rodzaj modlitwy odp

dzaj

cej złe duchy, obecnie prawie

nie odprawiane.

Oktawa – stopie

interwału.

Klucz f – jeden z kluczy stosowanych w notacji muzycznej (?), klucz

basowy.

Od strony W

gier – wła

ciwie Austro-W

gier.

Nazwiska słynnych organistów.

Toczek – rodzaj okr

głego nakrycia głowy.

Fletnia Pana – in. multanka, prosty, d

ty instrument muzyczny.

Tembr – charakterystyczne brzmienie głosów ludzkich lub

instrumentów.

Mutacja – wła

ciwie dotyczy to tylko chłopców.

Diapazon – tu: kamerton, widełki stroikowe.

Osiemset siedemdziesi

t drga

– wła

ciwie powinno by

880 drga

sekund

Ad libitum (wł.) – dowolnie.

Oktawa – tu: gama.

Krzy

yk – znak w zapisie nutowym podwy

szaj

cy d

k o pół tonu; d

z krzy

ykiem – dis.

Bemol – znak w zapisie nutowym obni

cy d

k o pół tonu; e z

bemolem – es.

Coma, pol. koma, komat – tu: niezwykle drobna ró

nica wysoko

ku, daj

ca si

zmierzy

fizycznie jedynie bardzo czułymi przyrz

dami.

Introit, Gloria, Oracja, Epistoła, Graduał, Alleluja, Ewangelia, Homilia,

Offertorium – kolejne cz

ęś

ci Mszy

w. wg obrz

dku łaci

skiego.

Dominus dixit ad me: Filius meus es tu (łac.) – Pan rzekł do mnie: ty

Synem moim (Ps. 2,7).

Laetentur coeli, et exultet terra ante faciem Domini quoniam venit (łac.)

– Niech niebo si

weseli i ziemia raduje przed obliczem Pana, bo On

przychodzi (Ps. 95, 11-13).

Opadaj

cej septymy – akord czterod

kowy zmniejszony, uwa

any w

klasycznej harmonii za niedopuszczalny, dysonansowy.

Odgło

nica – zadaszenie w formie kopuły chroni

ce dzwon przed

opadami atmosferycznymi i działaj

ce jako pudło rezonansowe.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Verne Juliusz Pan Dis I Panna Es
Verne Juliusz Pan Dis I Panna Es
Juliusz Verne Pan Dis i Panna Es [pl]
pan wołodyjowski, 7, Panna Basia dopilnowa˙a jednak Wo˙odyjowskiego, ˙eby j˙ ˙fecht˙w" uczy˙, o
Verne Juliusz Nadzwyczajne Przygody Pana Antifera
Verne Juliusz Wspaniałe Orinoko
Verne Juliusz Archipelag w płomieniach
Verne Juliusz Bez przewrotu
Verne Juliusz Wśród Łotyszów
Verne Juliusz Latarnia Na Końcu Świata
Verne Juliusz Mistrz Zachariasz
Verne Juliusz W 80 dni dookola swiata
Verne Juliusz Pływające miasto
Verne Juliusz Sfinks Lodowy
Verne Juliusz Przełamanie blokady
Verne juliusz Z Ziemi na księżyc
Verne Juliusz 500 miljonów Begumy
Verne Juliusz Buntownicy z Bounty
Verne Juliusz Xxix Wiek

więcej podobnych podstron