Thaddeus Metz, The Meaning of Life, SEP 2007

notes by A. Szutta

The Meaning of Life

Thaddeus Metz

PLAN:
1. The Meaning of „Meaning”
2. Supernaturalism

2.1 God-Centered Views
2.2 Soul-Centered Views

3. Naturalism

3.1 Subjectivism
3.2 Objectivism

4. Nihilism

1. The Meaning of „Meaning”

1.1 Pytając o znaczenie (sens) życia chcemy przede wszystkim wiedzieć, w jaki

sposób nasze istnienie (moje lub twoje) ma taką własność, która jest pożądana
ze względu na samą siebie.

1.2 Istnieje konsens, że:

a. Niektóre okresy życia są bardziej znaczące niż inne
b. Niektóre przykłady życia jako całości są bardziej znaczące niż inne
c. „znaczenie” kojarzy się (przynajmniej częściowo) z dobrem, które jest

konceptualnie czymś innym niż szczęście czy słuszność (@: ma szerszy
zakres)

1.3 Więc o co pytam pytając o sens życia? Różne odpowiedzi:

a. Sensowne życie to takie, kt na mocy definicji osiągnęło cel wart wyboru

(Nielsen 1964), lub obejmuje satysfakcję z jego osiągnięcia (Wholgennant
1981)

•

wówczas potrzebujemy wskazania, które cele są istotne dla znaczenia (nie
tylko mają pozytywną wartość, ale też sprawiają, że życie jest koherentne
(Markus 2003), inteligibilne (Thomson 2003, 8-13), transcenduje naszą
zwierzęcą naturę (Levy 2005)

b. Powyższe określenie (odwołujące się do celu) może być za wąskie,

wykluczać inne logiczne możliwości określenia sensu zycia, który można
znaleźć np. w samym działaniu, stanach doświadczania.

•

Np. Sartre’a koncepcja, że znaczenie jest konstytuowane przez
(dowolny) wybór.

•

Czy Richarda Taylora wskazanie, że Syzyf był w stanie osiągnąć
sens w życiu jedynie przez satysfakcję najsilniejszych pragnień

c. Z powyższej uwagi wynika, że „sens życia” niekoniecznie dotyczy celu,

ale jest raczej kwestią odniesienia do dóbr jakościowo wyższego rodzaju,
godnych miłości i poświęcenia.

1.4 Podsumowując, gdy ktoś mówi o sensie życia, być może ma na myśli jedno z

następujących:

a.

warunkach godnych wielkiej dumy i podziwu;

b. wartościach, które uzasadniają [warrant] oddanie i miłość
c. jakości, które czynią życie inteligibilnym
d. cele odmienne od subiektywnej satysfakcji
e. moralne obowiązki które są najbardziej godne wyboru

1.5 Podobne ale inne pytania (UWAGA):

a.

np. o życie warte przeżycia

Meaningless life full of animal pleasures could be worth living

Thaddeus Metz, The Meaning of Life, SEP 2007

notes by A. Szutta

2. Supernaturalism;

Supernaturalistyczne teorie to takie, które uważają, że sens życia musi być
konstytuowany przez pewnego rodzaju relację z duchową rzeczywistością. Jeśli Bóg lub
dusza nie istnieją, lub ktoś nie osiąga odpowiedniej relacji z nimi, wówczas wg
supernaturalizmu życie takiej osoby jest bezsensowne [meaningless]

Naturalistyczne teorie głoszą, że sens życia można osiągnąć w świecie, takim, jakim go
przedstawia nauka (co nie wyklucza sensowności przez odwołanie do duchowej
rzeczywistości, ale czyni ją niekonieczną)

Logicznie jest możliwa nienaturalistyczna teoria nieodwołująca się do duchowej
rzeczywistości (niewiele jednak uwagi w literaturze anglosaskiej poświęcono takiej
możliwości ) (Williams 1999; Audi 2005)

2.1 God-Centered Views

a. zgodnie z tym poglądem:

Sensowne życie w tej perspektywie polega na wypełnianiu celu, jaki Bóg
nam przypisał (w ramach całościowego planu, jaki ma on dla całego
wszechświata) (Brown 1971; Levine 1987; Cottingham 2003)

b. różnice co do tego, co stanowi cel Boga, który mógłby w swoisty

sposób nadać sens życiu ludzi:

•

Bóg jedynym źródłem zasad moralnych (ich brak odbiera życiu sens)
(Craig 1994;Cottingham 2003, 2005, ch. 3)

Jednak dylemat Eutyfrona sugeruje, że istnieje jakiś standard
zewnętrzny względem celu Boga, który określa jaka powinna
być treść Bożego planu.

•

Bycie stworzonym z jakiegoś powodu jest jedynym sposobem
uniknięcia przygodności [contingency] (Craig 1994, Haber 1997)

-

Jednak nie jest jasnym Boża arbitralna wola byłaby w stanie
uniknąć przygodności (bardziej niż determinist. fizyczny
świat)

-

Czy skoro tylko Bóg przypisuje cel, to równie dobrze może
zdegradować nas i pozbawić możliwości osiagania sensu
przez realizowanie celu. (Sartre, 1948; Baier 1957, 118-20;
Murphy 1982,14-15; Singer 1996, 29).

•

Robert Nozick (1981, ch. 6; 1989, chs. 15-16, Cooper 2005)

Nozick koncentruje się bardziej na nieskończoności Boga (niż
konstytuowania celu). Idea polega na tym, że aby skończona
rzecz mogła uzyskać sens musi odnosić się do czegoś innego
(szerszego kontekstu). Aby uniknąć regresu w nieskończoność
(coraz szerszego kontekstu), musimy założyć, że istnieje
ostateczny kontekst, który ma cechę nieskończoności – to jest
Bóg.

-

Standardowa obiekcja: warunki skończone mogą zyskać
sens bez odwołania do nieskończoności (np. przez
odniesienie do czegoś pięknego, wartościowego samego w
sobie)

•

Bóg jako warunek sprawiedliwości świata (niesprawiedliwość jest
bez sensu)

•

Jedynie Boża pamięć o nas i miłość dla nas mogłaby nadać
znaczenie naszemu życiu (Hartshorne 1994; 1996)

- jednak (patrz ramka obok)

Dylemat Eutyfrona: czy jakieś
postępowanie jest dobre dlatego, że
tak nakazali bogowie, czy może
dlatego, że jest dobre samo w sobie?

Odpowiedzi na ten zarzut (w literaturze):
Hepburn 1965, 271-73; Brown 1971, 20-21;
Davis 1986, 155-56; Hanfling 1987, 45-46;
Moreland 1987, 129; Walker 1989, Metz
2000, 293-302; Jacquette 2001, 20-21

Jednak w obu przypadkach:
1. Naturalista mógłby wskazać na siłę

Karmy, sądy osób, ich miłość i
życie razem niż.......

2. Można wskazać kontrprzykłady

falsyfikujące tezę, że tylko Bóg
może nadawać sens....

Życie Alberta Einsteina, Matki
Teresy, Picassa wydają się
znaczące, nawet jeśli przyjmiemy,
że nie istnieje Bóg, stanowiący
podstawę fizycznego świata.

Nawet religijnie umotywowani filozofowie
uznają, że trudno odrzucić te argumenty
(Quinn 2000, 58; Audi 2005), chociaż
stwierdzają, że Bóg jest konieczny dla
przyjęcia głębszego sensu życia (Nozick
1981, 618; Craig 1994, 42). Ale wówczas na
czym polega różnica między głębokim i
płytkim sensem życia? Dlaczego duchowe
istnienie jest konieczne dla istnienia
głębokiego sensu?

Thaddeus Metz, The Meaning of Life, SEP 2007

notes by A. Szutta

c. Dlaczego duchowy świat jest konieczny dla przyjęcia możliwości

głębszego sensu życia?

•

Wg supernaturalisty Bóg musi posiadać pewne jakości, kt nie można
znaleźć w świecie fizycznym, wyższe w stosunku do któregokolwiek
dobra „tutaj” i to one muszą stanowić podstawę sensu.

•

Te cechy to mogą być:

-

doskonałość (obejmująca aczasowość, prostotę,
niezmienność) (Metz 2000; Morris 1992; contra Brown 1971
and Harthorne 1996)

-

Znaczenie może pochodzić od faktu miłości doskonałego
byty dla nas

•

to obiecująca strategia ale stoi przed poważnym dylematem:

-

z jednej strony, aby Bóg był jedynym źródłem znaczenia,
musi On być niewypowiedzianie odmienny od nas; bo gdyby
był bardziej jak my, to mielibyśmy więcej powodów myśleć,
że moglibyśmy osiągnąć sens sami, bez konieczności
odwoływania się do Boga

-

Z drugiej strony im bardziej Bóg jest odmienny od nas, tym
trudniej dostrzec, w jaki sposób moglibyśmy uzyskać sens w
odniesieniu do niego. Jak można miłować, naśladować
niezmienny Byt? Jak może on być prawdziwie osobą?
Dlaczego uważać, że zupełnie doskonały Byt jest konieczny
dla znaczenia? Dlaczego nie przyjąć, że bardzo dobry (choć
nie doskonały) byt nie mógłby nadawać znaczenie?

2.2

Soul- Centered Views

Zgodnie z tego typu poglądami warunkiem sensownego życia jest
nieśmiertelność (dusza). Jeśli jej brak, lub jesteśmy w niewłaściwej do
niej relacji, wówczas życie nie ma sensu.

a.

Argumenty na rzecz poglądów skupionych na duszy:

•

(Tołstoj): Aby życie miało sens, musi być warte przeżycia (doing), a
nic nie jest warte zabiegów, jeśli nic z tego, co czynimy nie uczyni
trwałej (permanent) różnicy w świecie. To zaś domaga się
nieśmiertelnego, duchowego „ja”. (Hanfling 1987, 22-24; Morris
1992, 26; Craig 1994).

•

Dusza jest konieczna dla zaistnienia doskonałej sprawiedliwości
(Życie zdaje się bezsensowne, jeśli łotrom się powodzi, a prawi
cierpią)

b. Krytyka tego rodzaju argumentacji

•

Oba argumenty stoją przed tą samą trudnością, co argumenty z 2.1:
t.j. nie okazują, żeznaczenie koniecznie zależy od posiadania duszy

-

Możemy być nieśmiertelni bez duszy

-

Można podawać naturalistyczne kontr-przykłady (np.
wielkie dzieła moralne, estetycze, intelektualne – kt. Mają
swoją ważność bez względu na to czy ktoś żyje wiecznie,
czy nie.

•

Wieczne życie też mogłoby nieuniknąć nudy (chociaż odpowiedź na
ten zarzut brzmi, że nieśmiertelność nie musi zakładać nudy, a poza
tym występowanie nudy nie oznacza koniecznie braku sensu w
życiu) (@ Chociaż może oznaczać, że sam fakt nieśmiertelności
jeszcze sensu życiu nie nadaje)

•

Nieśmiertelność może nawet pozbawić nas sensu, np. pozbawiając
pewnych cnót (Nussbaum 1989) (odwaga, sprawiedliwość,
życzliwość) – skoro kwestia życia lub śmierci nie jest już stawką.

Dla autora nie jest jasne, dlaczego
wieczne życie (afterlife) powinno być
domniemywane jako konieczne (Perret
1986, 220); chociaż przyjmuje jako
przekonujące, że te argumenty dostarcz.
powodów do myślenia, na temat co jest
konieczne aby życie miało sens.

Thaddeus Metz, The Meaning of Life, SEP 2007

notes by A. Szutta

(odpowiedź: nawet jeśli... to wciąż możliwe byłyby inne cnoty, a
poza tym wcale nie jest takie oczywiste, że te cnoty .....)

•

Nasze życie utraciłoby swoją cenność i krytyczność [urgency]
(Lenman 2004) zewnętrzne raczej niż wewnętrzne czynniki
kierowałyby nim bowiem. (Wollheim 1984, 266)

•

Niemniej krytycy muszą wyjaśnić, dlaczego ile mniej od
doskonałości (Boga, czy nieśmiertelności) duszy wystarczy, aby
życie miało sens.

3. Naturalizm

Kwestie rozważane w ramach perspektywy naturalistycznej dotyczą:

a)

zakresu, w którym ludzki umysł sam konstytuuje znaczenie

b) czy istnieją standardy znaczenia, które są niezmienne [invariant] pośród ludzi
Obok stanowisk subiektywizmu, obiektywizmu możliwe jest także stanowisko
intersubiektywistyczne, zgodnie z którym istnieją takie niezmienne standardy, ale
jedynie ze wspólnotowego punktu widzenia (Darwall 1983, chs. 11-12), ale to
stanowisko nie jest dziś znaczącym graczem na rynku idei.

3.1 Subiektywizm

a.

Zgodnie z tym stanowiskiem:

•

znaczenie życia różni się u różnych osób, w zależności od ich
stanów mentalnych

•

Np. wg Frankfurta (1982, 2002, 2004) istotnym stanem mentalnym
tego rodzaju jest troska lub miłość (życie ma znaczenie w takim
stopniu, w jakim jest przepełnione troską lub miłością czegoś)

b.

Było to stanowisko dominujące przez większość XX wieku, lecz:

ostatnio „powróciło wiele poglądów obiektywistycznych (dzięki
uprawomocnieniu za pomocą metody refleksyjnej równowagi), co
doprowadziło do utraty dominacji przez subiektywizm

c.

Autorzy ci są przekonani, że wartości w ogóle jak i znaczenie istnieją,
ale nie widzą możliwości ich istnienia niezależnie od umysłu:

Wydaje się, że wystarczającym wyjaśnieniem znaczenia jest odwołanie

się do, co ludzie postrzegają jako znaczące lub co pragną od życia.

d.

Dwa dalsze argumenty za subiektywizmem:

(1) Wydaje się rozsądnym [reasonable] uważać, że sensowne życie musi

być autentyczne (Frankfurt 1982). Jeśli tak, wówczas rozsądnym jest
uważać, że znaczenie jest po prostu funkcją satysfakcji, spełniania
pewnych pragnień jednostki, lub realizowania jej celów.

(2)

Znaczenie w sposób intuicyjny bierze się z utraty siebie (zanurzenia
się w działanie lub doświadczenie (Frankfurt 1982). Praca, która
skupia umysł oraz relacje, które absorbują wydają się być centralne
dla znaczenia, dzięki subiektywnemu elementowi, który jest
zaangażowany.

e.

Krytyka tych argumentów:

•

pomijają one rolę obiektywnych wartości w realizowaniu siebie jak i
„utracie siebie” (Taylor 1992, esp. chp. 4)

•

Nie jest się naprawdę autentycznym jeśli:

-

intencjonalnie krzywdzi się innych (Dahl 1987, 12)

-

odnosi się sukces w utrzymywaniu 3,732 włosów na głowie
(Taylor 1992, 36)

-

żyje w maszynie wrażeń (Nozick 1974, 42-45)

-

bycie zaabsorbowanym przez takie rzeczy nie sprawia, że
zatracamy siebie w sposób rodzący znaczenie

Subiektywiści:
James 1900; Ayer 1947; Sartre
1948; Barnes 1967; Taylor 1970;
Hare 1972; Williams 1976;
Klemke 1981

Współcześnie:
Frankfurt 2002, 250; Trisel 2002,
73, 79; Trisel 2004, 378-79.

Thaddeus Metz, The Meaning of Life, SEP 2007

notes by A. Szutta

•

Wydaje się, że istnieją pewne działania, relacje, stany i
doświadczenia, na których należy się koncentrować (zatracać), jeśli
znaczenie ma zaistnieć.

•

Być może bardziej sensownym działaniem jest uznać za źródło sensu
wspólnotę (to pozwoliłoby uniknąć zarzutów powyżej)

3.2 Obiektywizm

a.

Zgodnie z tym stanowiskiem:

znaczenie ma swoje źródło w czymś fizycznym niezależnym od umysłu (co
do czego możemy mieć poprawne lub niepoprawne przekonania). Istnieją
pewne niezależne warunki (mające wartość) które generują znaczenie

b.

Przykładem:

takich (nadających obiektywnie sens) rzeczy są moralność, twórczość, nie są
np. przycinanie paznokci (dłubanie w nosie), czy jedzenie śniegu.

c. Obiektywista czystej wody:

Uważa, że stany mentalne nie odgrywają żadnej roli w kreowaniu
znaczenia.

d.

Większość obiektywistów (hybryda)

Wierzy, że życie ma znaczenie także (obok obiektywnych faktów) dzięki
czynnikom subiektywnym (rozpoznanie, afekt, emocja). Jak powiedziała
Susan Wolf „Znaczenie powstaje tam gdzie subiektywne zauroczenie
[attraction] spotyka się z obiektywną atrakcyjnością” (Wolf 1997a,
Hepburn 1965; Kekes 1986; Wiggins 1988; Wolf 1997b; Dworkin 2000,
ch. 6; Kekes 2000; Raz 2001 chp. 1, Schmidtz 2001, Wolf 2002;
Brogaard and Smith 2005, Starkey 2006.)

e.

Co łączy obiektywnie atrakcyjne warunki? Różne odpowiedzi.

•

twórczość (Taylor 1987)

•

moralna słuszność i cnota (Kant 1791, pt. 2; cf. Pogge 1997)

•

doskonałość (perfekcjonizm)

•

moc i żywotność (Nietzsche)

•

przekraczanie ograniczeń (

Nozick 1981

, ch. 6;

Nozick 1989

, chs. 15-15)

•

maksymalizacja niehedonistycznych dóbr (przyjaźń, piękno itd.)
(Railton 1984)

•

Używanie rozumnej natury w wyjątkowy sposób (Hurka 1993;
Gewirth 1998, ch. 5)

•

Jakość życia (Singer 1003, ch.12, Singer 1995, chs. 10-11; Singer
1996, cz. 4)

•

Pokonywanie trudności (wyzwań) o historycznym znaczeniu
(Dworkin 2000, ch. 6)

•

Przekraczanie swojej zwierzęcości (Metz 2003b; Levy 2005)

•

Konstytuowanie nagradzających doświadczeń w swoim i innych
życiu (Audi 2005)

f.

Jak testować te teorie (kontrprzykłady, koherencja etc.)

4. Nihilizm

a.

Racje za nihilizmem: Połączenie supernaturalistycznego założenia (ale nie przyznają
się do tego wprost), że wieczność (nieśmiertelność, Bóg) jest konieczne dla sensu
życia; plus naturalistyczne przekonanie, że takiego Boga, duszy etc. nie ma. (Camus)

Dla wielu autorów dwa pierwsze
zbyt wąsko chwytają sens znaczenia
życia.