Konstrukcja więźby dachowej nawy

głównej kościoła ss. wizytek w Warszawie,
cz. 4

Ostatni odcinek cyklu omawiającego konstrukcję dachową kościoła ss. wizytek w

Warszawie. Autorzy omawiają elementy metalowe występujące w konstrukcji, opisują
dokonane

naprawy i krótko podsumowują cel opracowania.

Fot 1. Naprawy końcówki belki wiązarowej po stronie południowej

Elementy metalowe w

konstrukcji więźby

W

konstrukcji występują pręty kute o przekroju kwadratowym, płaskowniki, śruby

i

podkładki. Niektóre połączenia krokwi z belkami wiązarowymi wzmocniono stosując

klamry ciesielskie. Do konstrukcji więźby podwieszono na metalowych wieszakach ściągi
metalowe, przebiegające równolegle do belek wiązarowych i zakotwione w podłużnych
ścianach nawy głównej kościoła. Występują także kotwy w formie ukośnie umocowanych
płaskowników, z jednej strony obejmują one podwaliny ram stolcowych a z drugiej strony
wmurowane są w ściany podłużne nawy głównej kościoła. Podwalina ram stolcowych
i

niektóre belki wiązarowe są złączone poprzez zastosowanie śrub z podkładkami

z

płaskownika, umieszczonymi zarówno pod łebkami jak i pod nakrętkami, w celu rozłożenia

nacisku na drewno przy skręcaniu.

www.lech-bud.org

Naprawy konstrukcji
Widoczne są naprawy końcówek belek wiązarowych wykonane metodą „drewno-drewnem”
z

zastosowaniem skręcenia elementów za pomocą śrub. Wymienione zostały: końcówki belek

wiązarowych w wiązarach nr 3, 6, 8, 10, 16 i 26 (fot. 1), odcinki krokwi pomiędzy belką

wiązarową a jętką w wiązarach nr 2, 6, 8, 10 i 26 oraz dwa zastrzały w części północnej
poprzecznej ramy stolcowej nad prezbiterium. Wzmocnione zostały przez nadbitki (jedno
i dwustronne) krokwie kulawki i

fragmenty płatwi w połaci wschodniej nad prezbiterium,

a belki

kulawki spięte zostały z belką wiązarową stalowymi klamrami. Wydaje się

prawdopodobne, że metalowe połączenia kotwiące ścianę szczytową i konstrukcję więźby
oraz ściągi łączące ściany podłużne kościoła (fot. 2) pochodzą z czasu budowy więźby
w

1755 r. Świadczyć o tym może osadzenie prętów w ścianach bocznych nawy bez śladów

niezbędnych rozkuć muru, które musiały by powstać w przypadku ich późniejszego osadzania
oraz istniejące zapisy w rachunkach klasztornych, mówiące o wydatkowaniu w czasie
wznoszenia więźby dużych sum na „żelazo y ankry”

1

. Natomiast połączenia elementów za

pomocą śrub wykonano w czasie robót mających na celu poprawienie pracy całego ustroju.

http://www.krokiew.republika.pl

Mogło być to związane z miejscowym ugięciem się (opuszczeniem) belek wiązarowych. Po
zespoleniu podwalin ram stolcowych z

belkami wiązarowymi elementy ram stolcowych

przyjęły funkcję wieszaków, co obecnie niekorzystnie wpływa na pracę innych elementów
kons

trukcji. Generalne prace remontowe więźby prowadzone były dwukrotnie – w 1847 r.

oraz w latach 1956–

57. Przybliżony zakres prac wykonanych w 1847 r. znany jest z szeregu

dokumentów znajdujących się w archiwum ss. wizytek. Początkowo zakładano wymianę

całości konstrukcji nad nawą główną, z wtórnym wykorzystaniem niezniszczonych

elementów do wymiany więźby nad nawami bocznymi. Ostatecznie, zapewne ze względów

finansowych, dokonano jedynie naprawy oraz częściowej wymiany najbardziej uszkodzonych
fragmentów zni

szczonych końcówek belek wiązarowych i krokwi, dodatkowo wzmacniając

elementy drewniane stalowymi śrubami i klamrami. Do naprawy użyto drewna sosnowego

oraz stosowano analogiczne, tradycyjne metody ciesielskie. Prace remontowe prowadził

cieśla o nazwisku Landman. Prawdopodobnie prace naprawcze kontynuowane były również
w 1881 r., o

czym świadczyłaby data namalowana na słupie konstrukcji, może być ona jednak

związana z realizowanymi pracami dekarskimi. Źródła odnotowują również prace
prowadzone w 1884 r. prz

ez cieślę Augusta Bauma, polegające m.in. na przybiciu do krokwi

75 drewnianych knag

2

.

W

trakcie kolejnego, poważniejszego remontu w latach 1956–57, wymieniono wg kosztorysu

80,8 mb krokwi i

ram, wykonano 16,6 mb nadbitek krokwi oraz oczyszczono istniejącą

konstrukcję szczotkami drucianymi

3

.

Brak jest jednak szczegółowych informacji o zakresie wymiany w poszczególnych więźbach,

wnioskować można jedynie, że są to widoczne w konstrukcji elementy obrabiane w sposób
mechaniczny. Miejscowo, na powierzchni dre

wna stwierdzono ślady, które mogły

spowodować odłamki pocisków w czasie wojny.

Brak jest jednak szczegółowych informacji o zakresie wymiany w poszczególnych więźbach,

wnioskować można jedynie, że są to widoczne w konstrukcji elementy obrabiane w sposób
m

echaniczny. Miejscowo, na powierzchni drewna stwierdzono ślady, które mogły

spowodować odłamki pocisków w czasie wojny.

Fot. 2. Stalowe ściągi łączące ściany podłużne kościoła

Konserwacja konstrukcji
W

1956 r. całość konstrukcji drewnianej przesmarowano dwukrotnie preparatem chemicznym

pod nazwą „Karbolineum”, stosowanym w tym czasie do konserwacji i zabezpieczania

drewna. Do dnia dzisiejszego drewno posiada zmieniony kolor oraz utrzymujący się
charakterystyczny zapach.

Badania składu gatunkowego drewna
W celu sprawdzenia informacji zawartych w

materiałach archiwalnych, mówiących, że

wzniesiona w

1755 r. konstrukcja wykonana była z drewna modrzewiowego, przeprowadzono

badania składu gatunkowego drewna więźby nad nawą główną

4

.

Do badań pobrano 23 próbki drewna z elementów wielkowymiarowych konstrukcji więźby

nad nawą główną (belki wiązarowe, krokwie, stolce) oraz 16 próbek z kołków połączeń

ciesielskich. Na podstawie badań mikroskopowych ustalono, że jedynym występującym
gatunkiem drewna w konstrukc

ji tej więźby jest sosna pospolita (Pinus sylvestris L.).

Przeprowadzone badania nie potwierdziły więc informacji zawartych w materiałach

archiwalnych, mówiących o wykonaniu więźby z modrzewia.

Badania dendrochronologiczne

Badania miały na celu jednoznaczne określenie daty wzniesienia konstrukcji wobec

istniejących materiałów archiwalnych, mówiących o ewentualności wymiany więźby w 1847

r. Wykonane badania próbek pozwoliły na jednoznaczne ustalenie daty ścinki drzew na sezon

jesienno/zimowy 1754/55 r. Potwierdziły więc datowanie więźby na podstawie materiałów
archiwalnych na 1755 r. Do wzniesienia konstrukcji wykorzystano drewno niesezonowane.

Podsumowanie

Celem pracy był opis oraz analiza więźby nad nawą główną kościoła ss. wizytek
w

Warszawie, konstrukcji niezbyt starej, lecz bardzo interesującej pod względem badawczym,

dającej możliwość konfrontacji otrzymanych wyników badań z zachowanymi w archiwum

klasztornym materiałami archiwalnymi. Przeprowadzone badania pozwoliły na jednoznaczne

określenie czasu wzniesienia więźby na 1755 r., a jej późniejszych napraw na 1847 r. oraz lata
1956–

57. Obecny stan zachowania konstrukcji więźby pod względem jej kompletności

i

oryginalności określić można jako bardzo dobry. Elementy konstrukcji wraz z późniejszymi

naprawami wykonane są bardzo starannie, przy użyciu tradycyjnych metod ciesielskich.

Dlatego jako przykład osiemnastowiecznej ciesiołki posiada ona wysoką wartość zabytkową,

zwiększoną dodatkowo dzięki zachowaniu kompletnego systemu ciesielskich znaków

montażowych. Więźba jest również jednym z nielicznych zabytków tego typu zachowanych

na terenie Warszawy, stąd ze wszech miar zasługuje na szczególną ochronę autentycznej

substancji oraz podjęcie przemyślanych działań konserwatorskich podczas planowanych prac
remontowych.

Przypisy

1

J. Kraszewska C.R., Materiały do historii budowy kościoła ss. Wizytek w Warszawie, Biuletyn Historii Sztuki i Kultury, nr 3/4, 1937, s. 330: „(…)

R.1755. Wydało się na kościół: Za żelaza y Ankry…8758 ff 23. Za Drzewa różne…6128 ff 17.”

2

„(…) 75 Knag z drzewa 3 i

6 cali grubego po 2½ Łok. Długości zrobiono i do krokiew nad częścią środkową kościoła przybito z dodaniem gwoździ,

po kop. 30 (…)”, zestawienie kosztów prac ciesielskich z dnia 27.09.1884 r., Archiwum s.s. Wizytek w Warszawie, sygn. E 19.

3

Kosztorys wykonawczy nr 6, rozliczeniowy (ostateczny) za wykonanie zewnętrznych robót budowlanych związanych z remontem elewacji i dachu

kościoła S.S. Wizytek przy ul. Krakowskie Przedmieście 34 w Warszawie, roboty wykonane do dnia 31.01.1957 r., w Archiwum s.s. Wizytek
w Warszawie.

4

Badania próbek wykonał dr Adam Krajewski (SGGW Warszawa) w kwietniu 2005 r.

mgr inż. arch. Dominik Mączyński

mgr inż. arch. Maciej Warchoł

Źródło: Dachy, nr 5 (137) 2011

Usługi Ciesielskie - domy drewniane - domy szkieletowe - konstrukcje dachowe więźby

-

www.lech-

bud.org