gornik odkrywkowej eksploatacji zloz 711[03] z2 01 n

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Jan Izydor Korzeniowski
Irena Zimmer-Raducka

Stosowanie

materiałów

wybuchowych

sprzętu

strzelniczego 711[03].Z2.01

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr inż. Józef Parchański
dr inż. Szymon Modrzejewski

Opracowanie redakcyjne:
mgr Janusz Górny

Konsultacja:
mgr inż. Teresa Myszor

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 711[03].Z2.01
„Stosowanie materiałów wybuchowych i sprzętu strzelniczego”, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu górnik odkrywkowej eksploatacji złóż.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Przykładowe scenariusze zajęć

5. Ćwiczenia

5.1. Podział materiałów wybuchowych

5.1.1. Ćwiczenia

5.2. Właściwości materiałów wybuchowych

5.2.1. Ćwiczenia

5.3. Teoria wybuchu

5.3.1. Ćwiczenia

5.4. Środki zapalające i inicjujące

5.4.1. Ćwiczenia

5.5. Inne środki strzałowe

5.5.1. Ćwiczenia

5.6. Sprzęt strzałowy

5.6.1. Ćwiczenia

5.7. Gospodarka środkami strzałowymi

5.7.1. Ćwiczenia

5.8. Bezpieczeństwo i higiena pracy przy posługiwaniu się materiałami,

środkami i sprzętem strzałowym

5.8.1. Ćwiczenia

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

7. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik dla nauczyciela będzie pomocny w prowadzeniu zajęć dydaktycznych w szkole

kształcącej w zawodzie górnik odkrywkowej eksploatacji złóż 711[03]. W Poradniku
zamieszczono:

−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć już ukształtowane,
aby bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas pracy
z poradnikiem,

−

przykładowe scenariusze zajęć,

−

ćwiczenia, przykładowe ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami
nauczania–uczenia się oraz środkami dydaktycznymi,

−

ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzia pomiaru dydaktycznego.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze

szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania, np. samokształcenia
kierowanego, tekstu przewodniego.

Formy

organizacyjne

pracy

uczniów

mogą

być

zróżnicowane,

począwszy

od samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

7111[03].Z2

Technika strzelnicza

711[03].Z2.02

Wiercenie otworów

strzałowych

711[03]Z2.01

Stosowanie materiałów

wybuchowych i sprzętu

strzelniczego

711[03].Z2.03
Wykonywanie

czynności strzelniczych

711[03].Z2.04

Stosowanie techniki

strzałowej poza

górnictwem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

stosować ogólne zasady BHP w górnictwie, ochrony przeciwpożarowej, ochrony
środowiska i zasady udzielania pierwszej pomocy przedlekarskiej,

−

stosować podstawowy sprzęt ochrony osobistej,

−

stosować podstawowe zasady rysunku technicznego,

−

umieć posługiwać się dokumentacja technologiczną oraz normami technicznymi,

−

umieć wykonywać szkice,

−

umieć posługiwać się podstawowymi narzędziami i sprzętem pomocniczym,

−

umieć dobierać narzędzia i przyrządy w zależności od wykonywanej pracy,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

−

dokonywać pomiarów podstawowych wielkości elektrycznych,

−

rozpoznawać podstawowe elementy układów elektrycznych i elektronicznych,

−

korzystać z różnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

zdefiniować pojęcie wybuchu i materiału wybuchowego,

−

określić fizyczne i chemiczne podstawy wybuchu,

−

scharakteryzować podział materiałów wybuchowych,

−

objaśnić pojęcia charakteryzujące materiały wybuchowe,

−

uzasadnić wpływ gęstości materiałów wybuchowych na parametry detonacji,

−

objaśnić działanie środków zapalających i inicjujących,

−

objaśnić budowę i działanie zapalarek,

−

objaśnić działanie przyrządów kontrolno-pomiarowych,

−

scharakteryzować składy materiałów wybuchowych,

−

zastosować procedurę użycia środków strzałowych i sprzętu strzałowego,

−

określić warunki do przenoszenia i przechowywania środków strzałowych w różnych
warunkach,

−

objaśnić działanie i zastosowanie sprzętu strzałowego,

−

określić warunki gospodarki środkami strzałowymi,

−

określić sposoby niszczenia środków strzałowych,

−

określić znaczenie stref bezpiecznych,

−

określić zasady pracy i zastosowanie samobieżnych systemów mieszalniczych,

−

określić wpływ wybuchu i gazów postrzałowych na środowisko naturalne,

−

określić warunki bezpieczeństwa i higieny pracy podczas magazynowania i posługiwania
się środkami strzałowymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

……………………………………………………

Modułowy program nauczania:

Górnik odkrywkowej eksploatacji złóż.711[03]

Moduł:

Technika strzelnicza 711[03].Z2

Jednostka modułowa:

Stosowanie

materiałów

wybuchowych

sprzętu

strzelniczego 711[03].Z2.01

Temat: Określanie wpływu właściwości materiałów wybuchowych na prędkość

detonacji.

Cel ogólny: Określanie zależności pomiędzy właściwości materiałów wybuchowych

a prędkością detonacji.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

analizować wykresy oraz formułować wnioski,

−

definiować właściwości strzelnicze MW,

−

odczytać własności MW z karty informacyjnej,

−

określić czynniki wpływające na predkość detonacji,

−

posługiwać się PN.

W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:

−

kształtowanie umiejętności organizowania i planowania pracy,

−

kształtowanie umiejętności pracy w zespole,

−

prezentowania wyników swojej pracy.

Metody nauczania–uczenia się:
–

pogadanka z pokazem,

–

ćwiczenia: praca z wykresami przedstawiającymi zależności pomiędzy właściwościami
MW a prędkością detonacji.

Formy organizacyjne pracy uczniów:
–

praca w grupach.

Czas: 1 godzina dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:
–

karty informacyjen MW,

–

Polskie Normy,

–

foliogramy z wykresami,

–

plansze z właściwościami MW,

–

rzutnik folii,

–

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika.

Uczestnicy: uczniowie zasadniczej szkoły zawodowej kształcącej w zawodzie górnik

odkrywkowej eksploatacji złóż.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zadanie dla ucznia

Określić zależności pomiędzy właściwości materiałów wybuchowych a prędkością

detonacji.

Przebieg zajęć:

Lp.

Tok zajęć

Czynności nauczyciela

Czynności uczniów

Czas

Czynności
wstępne

−

Wita uczniów.

−

Sprawdza obecności.

−

Sprawdza gotowość do zajęć.

−

Podaje tematu i celu zajęć.

−

Witają nauczyciela.

−

Podają obecności.

−

Zapisują temat zajęć
w zeszytach.

3 min.

Pogadanka
wstępna

−

Przypomina

zagadnienia

z ostatnich zajęć.

−

Podaje informacji potrzebne
do nowego materiału.

−

Odpowiadają na pytania.

−

Biorą

czynny

udział

w zajęciach.

−

Zapisują nowe informacje
w zeszytach.

5 min.

Kształtowanie
pojęć

−

Wyjaśnia

jak

należy

analizować wykresy.

−

Przydziela karty infromacji
MW.

−

Rozmawia

uczniami

o właściwościach MW

−

Przekazuje

uwagi

odczytach.

−

Pobierają

karty

informacyjne MW.

−

Odczytują właściwości MW
z kart informacyjnych.

5 min.

Korelacja teorii
z praktyką

−

Przydziela

wykresy

przedstawiające

zależności

między prędkoścą detonacji
a właściwości MW.

−

Przypomina

jak

należy

odczytać i zapisać dane
z wykresów.

−

Wybierają

wykresy

analizy.

−

Pobierają

tabelki

zapisywania

odczytów

i wniosków.

5 min.

Ćwiczenia
w grupach

−

Nadzoruje i obserwuje pracę
uczniów.

−

Analizują wykresy,

−

Odczytują zadane wartości.

−

Zapisują odczyty w tabelce.

−

Formułują wnioski i je
zapisują.

15 min.

Prezentacja
prac
i
podsumowanie
zajęć

Przekazuje uwagi dotyczące
prezentowanych wyników.

−

Podsumowuje i precyzuje
wnioski.

−

Przedstawiciele

grup

prezentują

wnioski

wynikające

analizy

wykresów i odpowiadają na
zadane pytania,

−

Zapisują

wnioski

w zeszycie.

10 min.

Ocena
i kontrola

−

Ocenia aktywność uczniów,

−

Sprawdza

porządek

w pracowni.

Porządkują stanowiska,

1 min.

Zakończenie
zajęć

−

Podaje

zagadnienia

potrzebne do następnych
zajęć.

−

Podaje tematykę kolejnych
zajęć.

−

Żegna uczniów.

−

Zapisują treść zagadnień do
przeanalizowania na kolejne
zajęcia

1 min.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

……………………………………………………

Modułowy program nauczania:

Górnik odkrywkowej eksploatacji złóż.711[03]

Moduł:

Technika strzelnicza 711[03].Z2

Jednostka modułowa:

Stosowanie

materiałów

wybuchowych

sprzętu

strzelniczego 711[03].Z2.01

Temat: Rozpoznawanie i rozróżnianie środków strzelniczych na podstawie cech

zewnętrznych.

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności rozpoznawania środków strzelniczych i rozrózniania

wg informacji zamieszczonych na opakowaniach.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

przygotować stanowisko do klasyfikacji środków strzelniczych zgodnie z zasadami bhp,

−

rozpoznać materiały wybuchowe, środki inicjujące i zapalające,

−

rozróżniać MW skalny, metanowy, węglowy,

−

rozróżniać zapalniki elektryczne i nieelektryczne,

−

rozróżniać lonty prochowe, lonty detonujace,

−

wyjaśniać informacje zamieszczone na opakowaniach środków strzelniczych.

W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:

−

kształtowanie umiejętności organizowania i planowania pracy,

−

kształtowanie umiejętności pracy w zespole,

−

prezentowania wyników swojej pracy.

Metody nauczania–uczenia się:

−

wykład z pokazem,

−

ćwiczenia: praca z atrapami i eksponatami środków strzelniczych.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca w grupach.

Czas: 2 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

atrapy i eksponaty środków strzelniczych,

−

foliogramy,

−

etykiety MW,

−

rzutnik folii,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika.

Uczestnicy: uczniowie zasadniczej szkoły zawodowej kształcącej w zawodzie górnik

odkrywkowej eksploatacji złóż.

Zadanie dla ucznia

Przedmiotem zadania jest rozpoznawanie i rozróżnianie środków strzelniczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg zajęć:

Lp. Tok zajęć

Czynności nauczyciela

Czynności uczniów

Czas

Czynności
wstępne

−

Wita uczniów.

−

Sprawdza obecności.

−

Sprawdza gotowość do zajęć.

−

Podaje tematu i celu zajęć.

−

Witają nauczyciela.

−

Podają obecności.

−

Zapisują temat zajęć
w zeszytach.

6 min.

Pogadanka
wstępna

−

Przypomina

zagadnienia

z ostatnich zajęć.

−

Podaje informacji potrzebne do
nowego materiału.

−

Odpowiadają na pytania.

−

Biorą

czynny

udział

w zajęciach.

−

Zapisują nowe informacje
w zeszytach.

10 min.

Kształtowani
e pojęć

−

Objaśnia

kolorystykę

opakowań

oraz

oznaczenie

handlowe

oraz

zapalników elektrycznych.

−

Wyjaśnia

oznaczenie

występujace na dnie spłonki
górniczej.

−

Wykazuje

różnicę

między

lontem

detonacyjnym

i prochowym.

−

Wyjaśnia

zasady

bhp

obowiazujace

przy

posługiwaniu

się

środkami

strzelniczymi.

−

Obserwują

demonstrowane

środki strzałowe (foliogramy,
atrapy).

−

Odpowiadają

pytania

nauczyciela.

10 min.

Korelacja
teorii
z praktyką

−

Przydziela eksponaty i atrapy
środków strzelniczych.

−

Przypomina

jak

należy

odczytać

zapisać

dane

umieszczonych na srodkach
strzelniczych.

−

Pobierają eksponaty.

−

Pobierają

tabelki

zapisywania odczytów.

10 min.

Ćwiczenia
w grupach

−

Nadzoruje i obserwuje pracę
uczniów.

−

Oglądają eksponaty.

−

Odczytują

zapisują

wymagane

informacje

w tabelce.

30 min.

Prezentacja
prac
i
podsumowan
ie
zajęć

Przekazuje uwagi dotyczące
prezentowanych odczytów.

−

Powtarza

najważniejsze

wiadomosci.

−

Przedstawiciele

grup

prezentują

odczytane

informacje i odpowaidają na
ewentualne pytania kolegów
i nauczyciela.

20 min.

Ocena
i kontrola

−

Ocenia aktywność uczniów.

−

Sprawdza

porządek

w pracowni.

Porządkują stanowiska.

Oddają eksponaty i atrapy.

2 min.

Zakończenie
zajęć

−

Podaje zagadnienia potrzebne
do następnych zajęć.

−

Podaje

tematykę

kolejnych

zajęć.

−

Żegna uczniów.

−

Zapisują treść zagadnień do
przeanalizowania na kolejne
zajęciaw zeszytach.

2 min.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1. Podział materiałów wybuchowych

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Weź do ręki atrapy nabojów lub nalepki na paczkach dynamitu i amonitu, spójrz na ich

opakowania i odczytaj z oznakowań właściwości techniczne i handlowe tych materiałów.
Odczytane oznakowania i ich znaczenie wpisz do poniższej tabeli.

Nazwa MW

Oznakowania na naboju

(nalepce) MW

Znaczenie oznakowania

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany
przez nauczyciela uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 15 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) przeczytać dokładnie informacje podane w treści zadania,
3) wypełnić powyższą tabelę,
4) sprawdzić poprawność wykonania zadania,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenie praktyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

atrapy nabojów lub nalepki na MW,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika.

Ćwiczenie 2

Z atrap materiałów wybuchowych (MW) wybierz:

−

MW skalne,

−

MW węglowe,

−

MW metanowe,

−

MW metanowe specjalne.
Następnie

grupy

skalnych

wybierz

materiały:

amonowo-saletrzane

i nitroglicerynowe oraz przedstaw z nich te, które są wodoodporne lub mrozoodporne. Jakie
cechy oznaczenia pozwoliły Ci rozpoznać i wybrać wskazane MW? Gdzie znajdują one
zastosowanie?

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany
przez nauczyciela uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 20 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) przeczytać dokładnie informacje podane w treści zadania,
3) sprawdzić poprawność wykonania zadania,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
6) uporządkować miejsce pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

atrapy materiałów wybuchowych,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Właściwości materiałów wybuchowych

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zapoznaj się z Kartą informacyjną MW, odczytaj i wpisz do poniższej tabeli parametry

techniczne: 1) bilans tlenowy, 2) zdolność wykonywania pracy, 3) prędkość fali detonacyjnej,
4) masę opakowania naboju, 5) okres przechowywania.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać

odpowiedni fragment rozdziału Materiału nauczania. Uczniowie pracują samodzielnie. Czas
wykonania ćwiczenia 10 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) przeczytać dokładnie informacje podane w treści zadania,
3) wypełnić powyższą tabelę
4) sprawdzić poprawność wykonania zadania,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

karta informacyjna MW,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika.

Ćwiczenie 2

Zakreśl właściwą odpowiedź w kolumnie 2 tak, aby po wstawieniu jej w miejsce kropek,

zdanie w kolumnie 1 było prawdą. Przed rozwiązaniem ćwiczenia przeanalizuj rysunki
1,2,3,4 (rozdział 4.2.1).

Rodzaj MW

Parametry techniczne MW

Jednostka

.................................

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Lp.

Kolumna 1

Kolumna 2

Prędkość detonacji ................... od rodzaju materiału

zależy/nie zależy

Prędkość detonacji rośnie wraz ze wzrostem gęstości w
przypadku MW ........................

jednoskładnikowych (zw.
chemicznych)/wieloskładnikowych
(mieszaniny)

Prędkość detonacji rośnie do pewnej gęstości a potem
maleje aż do całkowitego zaniku w przypadku MW
........................

jednoskładnikowych (zw.
chemicznych)/wieloskładnikowych
(mieszaniny)

Prędkość detonacji tego samego MW
wieloskładnikowego jest większa jeżeli średnica naboju
jest ......................

mniejsza/większa

Dolna graniczna gęstość jest to gęstość przy której MW
......................

nie jest zdolny do detonacji/już nie
detonuje

Górna graniczna gęstość jest to gęstość przy której
MW ......................

nie jest zdolny do detonacji/już nie
detonuje

Gęstość krytyczna MW jest to gęstość przy której
prędkość detonacji jest ...........................

najmniejsza/największa

Średnica krytyczna ładunku jest to średnica poniżej
której MW ......................

detonuje/nie detonuje

Prędkość detonacji MW jest największa jeżeli średnica
ładunku jest średnicą ............................

optymalną/krytyczną

Wraz ze wzrostem rozdrobnienia MW średnice
optymalna i krytyczna ładunku .........................

maleją/rosną

Ładunki MW w otoczkach mają ................... średnice
optymalne i krytyczne

mniejsze/większe

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien sprawdzić

prawidłowość interpretacji wykresów z rysunków 1,2,3,4. Następnie omówić zakres i sposób
wykonania ćwiczenia. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany
przez nauczyciela uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 20 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika.

Ćwiczenie 3

Przeprowadzono 3 badania wydajności różnych materiałów wybuchowych w bloku

Trauzla. Otwór przed wybuchem ma następujące wymiary: średnica d=25 mm, wysokość
h=125 mm (rys. 5, rozdział 4.2.1). Objętości otworów po wybuchu [V

] zamieszczono

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w tabeli poniżej. Określ wartość wydęcia w bloku ołowianym oraz spróbuj określić grupę
badanego MW. Wyniki zestaw w tabeli.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i sposób wykonania ćwiczenia. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia
wskazany przez nauczyciela uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia
15 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) przeczytać dokładnie informacje podane w treści zadania,
3) wykonać obliczenia,
4) wypełnić powyższą tabelę,
5) sprawdzić poprawność wykonania zadania,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika.

Lp.

Wymiary

otworu przed

wybuchem

[mm]

Objętość otworu

przed wybuchem

[cm

]

Objętość

otworu po

wybuchu

[cm

]

Wartość
wydęcia

[cm

]

Przewidywana

grupa MW

MW 1

372,80

MW 2

435,50

MW 3

353,60

MW 4

d=25

h=125

585,60

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.3. Teoria wybuchu

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Naszkicuj na poniższym polu stożek działania o właściwościach wynikających z n = 1;

określ jaki to jest ładunek MW.

Opis rysunku i wynik wykonania zadania:

..........................................................................................

...........................................................................................

Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany przez nauczyciela

uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 10 minut.

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) przeczytać dokładnie informacje podane w treściach zadań,
3) wykonać na polach odpowiednie szkice,
4) sprawdzić poprawność wykonania zadania,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika.

Ćwiczenie 2

Wykreśl na zaznaczonym polu strefy działania MW, zakreskuj pole strefy skruszenia

środowiska skalnego i podaj jej znaczenie.
Opis wyników zadania 2:

.................................................................................................

Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany przez nauczyciela

uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 10 minut.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.4. Środki zapalające i inicjujące

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Z karty informacyjnej wyczytałeś oznaczenie zapalnika elektrycznego GZE S 0,45 M-25

podaj w tabeli pełne znaczenie symboli.

Symbol

Znaczenie

GZE

0,45

Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany przez nauczyciela

uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 5minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

karta informacyjna zapalnika,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika.

Ćwiczenie 2

Przewody zapalników elektrycznych ostrych (ZE) powinny mieć odpowiednie kolory.

Dla poszczególnych zapalników wybierz właściwe kolory przewodów. Wpisz prawidłową
odpowiedź A, B C lub D w ostatnią kolumnę.

Zapalniki

Kolory przewodów zapalnika

Odpowiedź

Grupa/Klasa

skalne klasy 0,45

czerwony
brązowy

biały
zielony

czerwony
zielony

niebieski
brązowy

węglowe klasy 0,45

biały
brązowy

niebieski
brązowy

czerwony
żółty

niebieski
czarny

metanowe klasy 2,0

niebieski
czarny

czerwony
brązowy

biały
zielony

biały
żółty

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

skalne klasy 0,20

biały
zielony

niebieski
zielony

niebieski
brązowy

czerwony
żółty

skalne klasy 2,0

czerwony
brązowy

biały
zielony

czerwony
zielony

biały
brązowy

węglowe klasy 4,0

niebieski
biały

niebieski
czarny

biały
zielony

czerwony
brązowy

metanowe klasy 0,20

biały
żółty

biały
zielony

czerwony
brązowy

niebieski
czarny

Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany przez nauczyciela

uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 15minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika.

Ćwiczenie 3.
a) Z grupy 20 przedstawionych środków strzelniczych wybierz:

−

lont detonujący,

−

zapalniki elektryczne skalne,

−

zapalacze lontowe.

Jakie cechy pozwoliły Ci rozpoznać i wybrać wskazane środki strzałowe. Podaj ich

zastosowanie oraz budowę.

b) Z grupy 20 przedstawionych środków strzelniczych wybierz:

−

lonty prochowe,

−

zapalniki elektryczne węglowe,

−

spłonki górnicze,

−

przewody typu DYNOLINE z łącznikiem SNAPLINE.

Jaki cechy pozwoliły Ci rozpoznać i wybrać wskazane środki strzałowe. Podaj ich

zastosowanie oraz budowę.

Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany przez nauczyciela

uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 10 minut.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) przeczytać dokładnie informacje podane w treści zadania,
3) wskazać wybrane środki strzelnicze,
4) sprawdzić poprawność wykonania zadania,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

środki strzelnicze,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.5. Inne środki strzałowe

5.5.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie schematu blokowego (rys. 21a) omów sposób generowania fali udarowej

przy rozkruszaniu calizny skalnej metodą urabiania elektrohydraulicznego.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać

odpowiedni fragment rozdziału „Materiał nauczania”. Uczniowie pracują samodzielnie.
Należy zwrócić uwagę na umiejętność wyszukiwania informacji w normach i poradniku. Czas
wykonania ćwiczenia 5 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) przeczytać dokładnie informacje podane w treści zadania,
3) przeanalizować schemat blokowy,
4) zanotować sposób generowania fali udarowej,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
7) uporządkować miejsce pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

schemat blokowy,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.6. Sprzęt strzałowy

5.6.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Z grupy przedstawionych środków wyszukaj zapalarki, pogrupuj je w zależności od

sposobu wytwarzania impulsu odpalającego, a następnie scharakteryzuj możliwości ich
zastosowania.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać

odpowiedni fragment rozdziału „Materiał nauczania”. Uczniowie pracują samodzielnie.
Należy zwrócić uwagę na umiejętność wyszukiwania informacji w normach i Poradniku.
Czas wykonania ćwiczenia 15 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) przeczytać dokładnie informacje podane w treści zadania,
3) wybrać zapalarki z grupy przedstawionych środków strzelniczych,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia,
6) uporządkować miejsce pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

środki strzelnicze,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika.

Ćwiczenie 2

Dobierz zapalarki, które umożliwią odpalenie:

a) 70 zapalników elektrycznych ZE 0,2A w połączeniu szeregowym,
b) 35 zapalników elektrycznych ZE 0,45A w połączeniu równoległym.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) przeczytać dokładnie informacje podane w treści zadania,
3) dobrać odpowiednie zapalarki,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia,
6) uporządkować miejsce pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika.

Ćwiczenie 3

Z przedstawionych środków strzałowych wybierz:

−

przewód PSY,

−

szybkozłącze,

−

omomierz,

−

przewód SDY,

−

nabijak,

−

otoczki ochronne,

−

zapalarkę kondensatorową.
Jaki cechy pozwoliły Ci rozpoznać i wybrać wskazane środki strzałowe. Podaj ich

zastosowanie oraz cechy charakterystyczne.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) przeczytać dokładnie informacje podane w treści zadania,
3) wybrać wypunktowane środki strzałowe,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia,
6) uporządkować miejsce pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

środki strzałowe,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.7. Gospodarka środkami strzałowymi

5.7.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zakreśl prawidłowe odpowiedzi (prawidłowa może być jedna, dwie lub wszystkie

jednocześnie).
1. Transport środków strzałowych po drogach publicznych może odbywać się:

a) w dowolnych samochodach ciężarowych,
b) w samochodach będących własnością zakładu górniczego,
c) w samochodach specjalnych tzw. ruchowych składach MW.

2. Środki strzałowe w obrębie zakładu górniczego mogą być transportowane:

a) w odpowiednich naczyniach lub oryginalnych opakowaniach fabrycznych,
b) tylko w odpowiednich naczyniach.

3. W czasie przewozu środków strzałowych w obrębie zakładu górniczego należy:

a) wstrzymać transport na drodze przewozu,
b) wstrzymać wszelkie inne roboty na drodze przewozu o ile zagrażają bezpieczeństwu.

4. W czasie przenoszenia środków strzałowych po drogach wewnątrz zakładowych:

a) może odbywać się ruch kołowy,
b) nie może odbywać się ruch kołowy.

5. Środki strzałowe mogą przenosić:

a) osoby wyznaczone przez dozór górniczy,
b) strzałowi którzy je pobrali ze składów MW.

6. Przy przenoszeniu MW przez kilka osób odległość między nimi wynosi:

a) od 5 do 10 m,
b) 15 m,
c) 5 m.

7. Ilość MW przenoszonego przez jedną osobę ( strzałowego) wynosi maksymalnie:

a) 15 kg
b) 25 kg,
c) 10 kg.

8. Puszka strzałowa musi być zamknięta na kłódkę jeżeli jest:

a) pusta,
b) załadowana MW,
c) zarówno pusta i załadowana.

9. Ładownice służą do przenoszenia

a) zapalników,
b) lontów,
c) MW.

10. Torba strzałowa służy do:

a) transportu MW od składu MW do miejsca strzelania i ma pojemność 5 kg,
b) krótkotrwałego przechowywania i przenoszenia MW w miejscu wykonywania robót

i ma pojemność 3 kg.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać

odpowiedni fragment rozdziału „Materiał nauczania”. Uczniowie pracują samodzielnie.
Po wykonaniu ćwiczenia wskazany przez nauczyciela uczeń prezentuje swoją pracę. Czas
wykonania ćwiczenia 5minut.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) przeczytać dokładnie informacje podane w treściach zadań,
3) zaznaczyć prawidłowe odpowiedzi,
4) sprawdzić poprawność wykonania zadania,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia,
7) uporządkować miejsce pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika.

Ćwiczenie 2

Dobierz właściwy typ przodkowej skrzyni typu „Barbara” wiedząc, że do

przechowywania masz: 50 kg MW, 50 szt. ZE, 2 ładownice (1 duża, 1 mała). Wybierz
najkorzystniejszą możliwość i uzasadnij swój wybór.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania. Uczniowie pracują samodzielnie. Czas wykonania ćwiczenia 10 min.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) przeczytać dokładnie informacje podane w treści zadania,
3) dokonać wyboru skrzyni (skorzystać z informacji z tabeli 9),
4) sprawdzić poprawność wykonania zadania,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia,
7) uporządkować miejsce pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

tabela 9,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.8. Bezpieczeństwo i higiena pracy przy posługiwaniu się

materiałami, środkami i sprzętem strzałowym

5.8.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Z grupy przedstawionych przyrządów pomiarowych wybierz:

−

omomierz–miliamperomierz do pomiaru natężenia prądów błądzących w zakresie
0–200 mA prądu stałego,

−

omomierz strzałowy iskrobezpieczny,

−

miernik do pomiarów rezystancji izolacji o napięciu 1000V i natężeniu prądu
ograniczonego do 1mA.

Jakie cechy pozwoliły Ci dokonać właściwego wyboru.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać

odpowiedni fragment rozdziału „Materiał nauczania”. Nauczyciel powinien omówić zakres
i techniki wykonania ćwiczenia. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia
wskazany przez nauczyciela uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 2min.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) dokonać wyboru właściwych przyrządów pomiarowych,
3) sprawdzić poprawność wykonania zadania,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia,
6) uporządkować miejsce pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

treść zadania,

−

przyrządy pomiarowe,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Składniki MW stwarzają zagrożenie toksykologiczne dla zdrowia pracowników

stykających się z nimi. Do poniższej tabelki wpisz objawy zatrucia. Omów sposoby
zabezpieczenia się przed zagrożeniem toksykologicznym.

Lp.

Rodzaj MW/
składnik

Przyczyna
zatrucia

Objawy

dynamit/
nitrogliceryna

bezpośredni
kontakt z MW

lont detonujący/
pentryt

bezpośredni
kontakt z MW

saletrole/ olej
napedowy

bezpośredni
kontakt z MW

trotyl

bezpośredni
kontakt z MW

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać

odpowiedni fragment rozdziału „Materiał nauczania”. Nauczyciel powinien omówić zakres
i sposób wykonania ćwiczenia. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia
wskazany przez nauczyciela uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 20min.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) wypełnić powyższą tabelę,
3) sprawdzić poprawność wykonania zadania,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia,
6) uporządkować miejsce pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test 1
Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Stosowanie materiałów
wybuchowych i sprzętu strzelniczego”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania od numeru 1 do 16 z poziomu podstawowego,

−

zadania od numeru 17 do 20 z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym 4 z poziomu ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. a, 3. a, 4. b 5. b, 6. b, 7. c, 8. a, 9. b, 10. a, 11. d,
12. c, 13. a, 14. c, 15. a, 16. d, 17. a, 18. c, 19. a, 20. c

Plan testu

Nr
zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Wskazać wynalazcę dynamitu

Zdefiniować pojęcie wybuchu

Wymienić środki zapalające

Dokonać podziału MW

Wymienić składniki MW obniżajace
temperaturę

Określić podział MW ze wzgl. na skład
chemiczny

Rozróżnić rodzaj MW po kolorze opakowania

Zdefiniować pojęcie dolnej granicznej gęstości
MW

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Określić metodę badania zdolności do
wykonania pracy przez MW

10 Wskazać rodzaje rozkładu MW

11 Rozróżnić strefy działania wybuchu

Wyjaśnić zależność pomiędzy powierzchniami
obnażonymi, a efektem strzelania

Wyjaśnić wpływ kształtu ładunku na efekt
strzelania

14 Rozróżnić zapalarki wg. sposobu zasilania

15 Wymienić środki inicjujące

16 Ustalić kryteria podziałów zapalników

Przeanalizować możliwość prowadzenia robót
strzałowych przy prądach błądzących

18 Odczytać skrócony zapis oznaczenia ZE

Zanalizować kształty stożka działania
w zależności od wielkości ładunku MW

Odczytać parametry stożka i obliczyć wskaźnik
działania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
5. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
6. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
7. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
8. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
9. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie

zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Wszystkie zadania są zadaniami

wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi – zaznacz prawidłową

odpowiedź znakiem X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć
kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część – poziom

podstawowy, II część – poziom ponadpodstawowy

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny. Trudności mogą
przysporzyć Ci zadania: 16–20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.
Przeznacz na ich rozwiązanie więcej czasu.

9. Czas trwania testu – 45 minut.
10. Maksymalna liczba punktów, jaką można osiągnąć za poprawne rozwiązanie testu

wynosi 20.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia

−

instrukcja dla ucznia,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Wynalazcą dynamitu był

a) Alfred Nobel.
b) Mikołaj Kopernik.
c) Izaak Newton.
d) Berthold Schwarz.

2. Wybuch jest to zespół zjawisk towarzyszących szybkiemu przejściu układu z jednego

stanu w drugi z wyzwoleniem dużej ilości energii. Cechy wybuchu to
a) wykonanie pracy mechanicznej, efekt świetlny, efekt dźwiękowy.
b) efekt świetlny, nie wykonanie pracy mechanicznej.
c) efekt dźwiękowy, wstrząs.
d) nie wykonanie pracy mechanicznej.

3. Środkami zapalającymi są

a) lonty prochowe, zapalacze lontowe.
b) zapalacze lontowe, torby strzałowe.
c) zapalniki elektryczne ostre, spłonkownice.
d) lonty detonujące.

4. Ze względu na prędkość rozkładu MW dzielą się na

a) burzące, kruszące, inicjujące.
b) miotające, kruszące.
c) kruszące, burzące.
d) miotające, amonowo-saletrzane.

5. Wśród składników obniżających temperaturę i zmniejszających płomień, które powodują

wzrost bezpieczeństwa wobec metanu i pyłu węglowego jest
a) sadza.
b) sól kuchenna.
c) węglan wapnia.
d) nitroglikol.

6. Ze względu na skład chemiczny MW dzielimy na

a) MW amonowo-saletrzane, nitroglicerynowe, wodne, emulsyjne.
b) MW nitroglicerynowe, amonowo-saletrzane, emulsyjne, zawiesinowe.
c) MW glicerynowe, wodne, emulsyjne, prochy górnicze.
d) MW zawiesinowe, prochy górnicze, amonowo-saletrzane, wodne.

7. Prawidłowy kolor opakowania dynamitu to kolor

a) niebieski.
b) kremowy.
c) czerwony.
d) brunatny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Dolna graniczna gęstość MW jest to gęstość przy której MW

a) nie jest zdolny do detonacji.
b) prędkość detonacji jest największa.
c) prędkość detonacji jest najmniejsza.
d) jest zdolny do detonacji.

9. Na podstawie wydęcia bloku ołowianego (bloku Trauzla) określa się

a) prędkość detonacji.
b) zdolność do wykonania pracy.
c) wydajność MW.
d) średnicę ładunku MW.

10. Trzy rodzaje rozkładu MW to

a) wybuch, deflagracja, detonacja.
b) wybuch, detonacja, impuls świetlny.
c) detonacja, huk, deflagracja.
d) deflagracja, wybuch, wydzielenie dużej ilości gazów.

11. Wyróżnia się następujące strefy działania wybuchu

a) miażdżenia ,kruszenia, wybuchu, huku.
b) kruszenia, spękań, huku, miażdżenia.
c) drgań, huku, spękań, wybuchu.
d) spękań, miażdżenia, kruszenia, drgań.

12. Tzw powierzchnie obnażone

a) nie ułatwiają warunków strzelania.
b) są obojętne dla efektu strzelania.
c) tak ułatwiają warunki strzelania.
d) w zależności od zastosowanego MW ułatwiają warunki strzelania.

13. Czy wpływ na efekt strzelania mają kształty ładunków MW

a) tak.
b) są obojętne dla efektu strzelania.
c) nie.
d) tak, jeżeli użyto materiałów wybuchowych nitroglicerynowych.

14. Zapalarki strzałowe w zależności od sposobu zasilania dzieli się na zapalarki zasilane

a) kondensatorowo, dynamoelektrycznie, bateryjnie.
b) prądem, ręcznie , akumulatorowo.
c) z baterii akumulatorów, z sieci napięcia przemiennego, napędzane ręcznie.
d) energią słoneczną, bateryjne, akumulatorowo.

15. Do środków inicjujących należą

a) spłonki, zapalniki, lonty detonujące.
b) tylko zapalniki.
c) tylko lonty detonujące i zapalacze lontowe.
d) zapalacze lontowe i skrzynie strzałowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16. Zapalniki elektryczne (ZE) zgodnie z Polską Normą dzieli się na

a) nie istnieje podział zapalników.
b) tylko na rodzaje.
c) tylko na typy.
d) grupy, klasy, rodzaje, typy.

17. Przed wykonaniem robót strzałowych niejednokrotnie w warunkach zagrożenia prądami

błądzącymi wykonuje się pomiaru ich wartości. Można wykonywać roboty strzałowe gdy
a) prąd błądzący zewnętrzny ma najwyższą wartość nie przekraczającą ½ wartości

prądu bezpiecznego dla danego zapalnika elektrycznego.

b) prąd błądzący zewnętrzny ma najniższą wartość nie przekraczającą ½ wartości prądu

bezpiecznego dla danego zapalnika elektrycznego.

c) prąd błądzący zewnętrzny ma wartość wynosi 0,25A.
d) prąd błądzący zewnętrzny ma wartość wynosi 0,45A.

18. Zapalnik elektryczny (ZE) o oznaczeniu GZE S 0,45 M25 to

a) górniczy zapalnik elektryczny metanowy 0,45 A natychmiastowy ciśnienioodporny.
b) górniczy zapalnik elektryczny skalny 0,45 milisekundowy 25 to numer zwłoki

czasowej.

c) górniczy zapalnik elektryczny skalny 0,45 milisekundowy 25– numer normy

podmiotowej.

d) górniczy zapalnik węglowy 0,25 A milisekundowy, wodoodporny.

19. Poniższy rysunek przedstawia 3 stożki działania, które są wynikiem wybuchu ładunków

a) rys. a – normalnego; rys. b – zwiększonego, rys. c – zmniejszonego.
b) rys. a – normalnego; rys. b – kamufletowego, rys. c – zmniejszonego.
c) rys. a – normalnego; rys. b – skróconego, rys. c – wydłużonego
d) rys. a – kamufletowego; rys. b – wydłużonego, rys. c – skróconego

20. Wskaźnik działania dla sytuacji przedstawionej na powyższym rysunku „a” – j wynosi

a) więcej niż 1.
b) mniej niż 1.
c) jest równy 1.
d) co najmniej 0,5.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Stosowanie materiałów wybuchowych i sprzętu strzelniczego

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Test 2
Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Stosowanie materiałów
wybuchowych i sprzętu strzelniczego”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1 – 16 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 17 – 20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym 4 z poziomu ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. b, 3. a, 4. a, 5. b, 6. b, 7. b, 8. a, 9. a, 10. d, 11. d,
12. c, 13. a, 14. b, 15. b, 16. d, 17. d, 18. a, 19. d, 20. a

Plan testu

Nr
zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Rozróżnić zapalniki elektryczne skalne

Wyjasnić rolę kodu aktywacji ZEN

Wymienić sprzęt strzałowy elektryczny

Wyjaśnić zastosowanie szybkozłącza

Dobrać sprzęt strzelniczy do tymczasowego
przechowywania MW w pobliżu miejsca robót
strzałowych

Określić wpływ działania „chmury gazowej”
na zdrowie

Dobrać właściwy dokument do rozliczenia
środków strzałowych

Wskazać bezpieczne warunki przenoszenia
MW po drogach wewnątrz zakładowych

Wskazać zależność pomiędzy ilością
wytwarzanych gazów postrzałowych,
a rodzajem MW

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wskazać rozmiar strefy rozprzestrzeniania się
gazów postrzałowych

Wskazać toksykologiczne składniki MW

Wskazać ruchome środki transportu MW

Dobrać środki transportu do sprzętu
strzelniczego w obrębie zakładu górniczego

Wskazać bezpieczne warunki przewozu
środkow strzałowych w obrębie zakładu
górniczego

Wskazać osoby przenoszące środki strzałowe

Wskazać bezpieczne warunki przenoszenia
MW przez kilka osób

Przeanalizować możliwosć bezpiecznego
prowadzenia robót strzałowych w sąsiedztwie
linii wysokiego napięcia

Analizować dokumentację techniczną

Analizować strefy działania wybuchu

Analizować warunki zastosowania
szybkozłącza do określonego zapalnika

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań zawartych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
5. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
6. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
7. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
8. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
9. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie

zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwe odpowiedzi. Tylko

jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem

poprawnego wyniku.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Jeden z przewodów zapalnikowych ZE skalnych ma barwę

a) pomarańczową.
b) niebieska.
c) czerwoną.
d) białą.

2. Jedną z cech charakterystycznych ZE elektronicznych jest fakt, że zapalnik ten nie

zdetonuje bez kodu aktywacji. Jest to cecha
a) nieprawdziwa.
b) prawdziwa.
c) obojętna.
d) występująca tylko w otworach strzałowych zawilgoconych.

3. Do sprzętu strzałowego elektrycznego należą

a) zapalarki, przewody strzałowe, szybkozłącza, spłonkownice.
b) lonty detonacyjne.
c) tylko szybkozłącza.
d) tylko spłonkownice.

4. Szybkozłącza służą do zwierania i izolowania

a) dwóch końcówek przewodów zapalnikowych.
b) jednego przewodu zapalnikowego i jednego strzałowego.
c) dwóch przewodów strzałowych.
d) nie spełniają żadnej z funkcji wyżej opisanych.

5. Do tymczasowego przechowywania MW w pobliżu miejsca wykonywania robót

strzałowych służą
a) ładownice.
b) skrzynie strzałowe.
c) puszki strzałowe.
d) spłonkownice.

6. Gazy tworzące tzw „ chmurę gazową”

a) są obojętne dla zdrowia.
b) stwarzają możliwość zatrucia.
c) nie stwarzają możliwość zatrucia
d) tak, stwarzają możliwość zatrucia pod warunkiem przebywania dłużej niż 30min.

7. Strzałowemu do rozliczania pobranych i zużytych ZE i MW, służy

a) książka obrotu środkami strzałowymi.
b) dziennik strzałowy.
c) książka pomiaru prądów błądzących.
d) metryka strzałowa.

8. W czasie przenoszenia środków strzałowych po drogach wewnątrz zakładowych

a) może odbywać się ruch kołowy.
b) nie może odbywać się ruch kołowy.
c) może odbywać się z prędkością 10km/h.
d) nie ma to znaczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Przy detonacji materiału wybuchowego wytwarza się najmniejsza ilość gazów

postrzałowych. jest to
a) MW emulsyjne.
b) MW zawiesinowe.
c) MW nitroglicerynowe.
d) MW amonowo-saletrzane.

10. Strefa rozprzestrzeniania się gazów postrzałowych w przeciętnych warunkach wynosi

a) 150–200m.
b) 20–80m.
c) 50–300m.
d) 60–100m.

11. Zagrożenie toksykologiczne stwarzają następujące składniki materiałów wybuchowych

a) trotyl, chlorek sodu.
b) tylko chlorek potasu.
c) kwas octowy.
d) nitrogliceryna, trotyl, pentryt.

12. Transport środków strzałowych po drogach publicznych może odbywać się w

a) dowolnych samochodach ciężarowych.
b) samochodach będących własnością zakładu górniczego.
c) samochodach specjalnych tzw. ruchowym składach MW.
d) samochodach osobowych.

13. Środki strzałowe w obrębie zakładu górniczego mogą być transportowane

a) w odpowiednich naczyniach lub oryginalnych opakowaniach fabrycznych.
b) tylko w odpowiednich naczyniach.
c) w skrzyniach strzałowych.
d) tylko w torbach strzałowych.

14. W czasie przewozu środków strzałowych w obrębie zakładu górniczego

a) należy wstrzymać transport na drodze przewozu.
b) należy wstrzymać wszelkie inne roboty na drodze transportu o ile zagrażają

bezpieczeństwu.

c) nie wstrzymuje się ruchu.
d) wstrzymuje się tylko ruch pieszych.

15. Środki strzałowe mogą przenosić

a) osoby wyznaczone przez dozór górniczy.
b) strzałowi którzy je pobrali ze składów MW.
c) wydawcy materiałów wybuchowych.
d) dozór robót strzałowych.

16. Przy przenoszeniu MW przez kilka osób odległość między nimi wynosi

a) od 5 do 10 m.
b) 15 m.
c) min. 2 m.
d) 5 m.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. Prowadzisz roboty strzelnicze w odległości od napowietrznej linii energetycznej

wysokiego napięcia stosując zapalniki elektryczne (ZE) klasy 0,45A. Bezpieczna
odległość robót od tej linii wyniesie
a) 50 m.
b) 100 m.
c) 150 m.
d) 200 m.

18. Każda powierzchnia odsłonięta w wyrobisku odkrywkowym i podziemnym poprawia

warunki strzelania. Na poniższych rysunkach znajduje się odsłoniętych powierzchni
a) rys. a, b– jedna; rys. c, d– dwie.
b) rys. a, b, c, d – dwie.
c) rys. a, b – dwie; rys. c, d – jedna.
d) rys. a, c – trzy; rys. b – jedna, rys. d – dwie.

19. Na rysunku numerem 2 oznaczono strefę

a) drgań.
b) spękań.
c) kruszenia.
d) miażdżenia.

20. Szybkozłącze założone na przewody zapalnika skalnego o bezpiecznym natężeniu prądu

0,45A opisuje zdanie
a) szybkozłącze zakłada się na końcówki ZE i powinno być zgięte pod kątem 120

stopni, izolacja przewodów zaplanika ma kolory czerowny i brązowy.

b) szybkozłącze zakłada się na końcówki ZE i powinno być zgięte pod kątem 120

stopni, izolacja przewodów zaplanika ma kolory czerowny i brązowy, oraz długość
przewodów powinna wynosić min.2 m.

c) szybkozłacze zakłada się na końcówki ZE i powinno być zgięte pod kątem 90 stopni,

izolacja przewodów zaplanika ma kolory niebieski i brązowy.

d) szybkozłacze zakłada się na końcówki ZE i powinno być zgięte pod kątem 90 stopni,

izolacja przewodów zaplanika ma kolory niebieski i brązowy,oraz długość
przeowdów powinna wynosić 0,5.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Stosowanie materiałów wybuchowych i sprzętu strzelniczego

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1. Frycz W.: Górnik strzałowy. Wyd. Śląsk. Katowice 1978
2. Glapa W.: Korzeniowski J.I.: Mały leksykon górnictwa odkrywkowego. Wyd. i Szk.

Górnicze. Wrocław 2005.

3. Gos S., Bonarek J., Siemianowski J.: Górnik strzałowy. Ś.W T. Katowice 1995.
4. Korzeniowski J.I., Onderka Z.: Roboty strzelnicze w górnictwie odkrywkowym. Wyd.

i Szk. Górnicze. Wrocław 2006.

5. Korzeniowski J.I.: Strzałowy w kopalni odkrywkowej. Wyd. „Śląsk” Katowice1972.
6. Maranda A., Nowaczewski J., Świetlik M.: Materiały wybuchowe dla górnictwa

odkrywkowego. Historia – stan aktualny – przyszłość. Górnictwo Odkrywkowe 6/97.

7. Modrzejewski Sz., Labuda J.: Określenie zasięgu strefy zagrożenia toksycznymi

produktami wybuchowego urabiania złóż w górnictwie odkrywkowym. VII Krajowy
Zjazd Górnictwa Odkrywkowego. 2000.

8. Morawa R., Piżuk M.: Rozwój środków strzałowych dla poprawy bezpieczeństwa ich

używania. Materiały konferencyjne Szkoły Eksplatacji Podziemnej AGH Kraków 2006.

9. NONEL – poradnik użytkowania. Dyno – Nobel. Sweden AB.
10. Nowak K., Kostrz J.: Górnictwo cz.I. Wydawnictwo „Śląsk”.Katowice 1989.
11. Onderka Z.: Technika strzelnicza w górnictwie odkrywkowym. AGH. 1992.
12. Onderka Z.: Inżynieria strzelnicza, podstawy teoretyczne. Skrypt uczelniany 796. AGH

Kraków 1981.

13. Praca zbiorowa, Poradnik górnika Tom II. Wyd. Śląsk. Katowice 1982.
14. Praca zbiorowa, Poradnik górnika Tom IV. Wyd. Śląsk. Katowice 1982.
15. Reś J.: Ekologiczne techniki urabiania skał. Wyd. Ślask. Katowice 2002.
16. Samujłło J.: Górnictwo kamienne cz.II. Wyd. Górniczo – Hutnicze. Katowice 1962.
17. Samujłło J.: Inżynieria strzelnicza. Cz. II i III. Skrypt AGH Kraków.
18. Samujłło J.: Roboty strzelnicze w kopalniach odkrywkowych węgla i kamienia. AGH.

1956.

19. Sobala J.: Nowoczesny system inicjowania materiałów wybuchowych – zapalniki

elektroniczne ERGONIC. WUK 9(157)/I/2007.

20. Sztuk H., Śnieżek J., Wojtkiewicz H.: Technika urabiania skał. Skrypt Politechnika

Wrocławska. Wrocław 1980.

21. Zastawny E., Zawisza A.: Maszyny i urządzenia mechaniczne w przodkach górniczych.

SITG. Zabrze 1989.

22. www.nitrochem.com.pl
23. www.wug.gov.pl

Literatura metodyczna
1. Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia. WSiP, Warszawa 2004