test z angielskiego technikum

( test_z_angielskiego_technikum.pdf )

http://extrafiles.be/hview/test_z_angielskiego_technikum#

Podobne: test z angielskiego liceum, test z angielskiego b2 chomikuj, test z angielskiego empik,

test z angielskiego toeic, test z angielskiego unit 9, testy z angielskiego liceum,

test z angielskiego unit 2, test z angielskiego unit 4, test z angielskiego unit 3,

PANSTWA BLISKIEGO WSCHODU

Bialystok, 2004

SPIS DZIEDZINY

1. CHARAKTERYSTYKA------------------------------------------------------------------------------4

1. 1BLISKI WSCHOD – INFORMACJE4

1-wsza. 2PANSTWA5

AFGANISTAN5

ARABIA SAUDYJSKA7

BAHRAJN8

IRAK10

IRAN13

IZRAEL16

AUTONOMIA PALESTYNSKA18

JORDANIA20

KUWEJT22

LIBAN23

ZJEDNOCZONE EMIRATY ARABSKIE25

1. 3POROWNANIE PANSTW27

2. ISLAM – PRAWDA Na temat LUDZIACH A, takze BOGU30

2. 1 ISLAM – WIARA BLISKIEGO WSCHODU30

Bog31

Aniolowie32

Dzinny32

Swiete ksiegi32

Prorocy32

Dzien Trybunalu Ostatecznego33

Raj33

Pieklo33

2. 2 KORAN - ZDECYDOWANIE WYKLADNIA ISTNIENIA I POSTEPOWANIA LUDZI. 33

Kobieta34

Zakazy Alimentacyjne34

Teoria Aerodynamiki35

Rozwod35

2. trzech DZIHAD36

2. 4 TERRORYSCI ISLAMSCY37

Palestynski Islamski Dzihad38

Organizacja Mudzahedinow Narodu Iranskiego38

Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny38

Hezbollah39

Hamas39

Fatah – rada rewolucyjna39

Fatah Tanzim40

Al – Qaeda40

Saddam Husajn41

trzech. LUDNOSC BLISKIEGO WSCHODU42

trzech. 1 OBSZAR KULTUROWY NA PRZELOMIE DZIEJOW A, takze OBECNIE42

Literatura Arabska42

NAUKA I OSWIATA W KULI ZIEMSKIEJ ARABSKIM43

Sztuka45

Muzyka45

Kaligrafia46

Alfabet47

trzech. 2 ZYCIE CODZIENNE A, takze ZWYCZAJE50

Obyczaje50

Miasto51

Wies52

Dom52

Kuchnia53

3. trzech WOJNA Przy IRAKU A, takze AFGANISTANIE54

Walka w Iraku54

Polska Pas Stabilizacyjna w Iraku57

Walka w Afganistanie58

3. cztery KONFLIKT BLISKOWSCHODNI – IZRAEL I PALESTYNA59

4. BIBLIOGRAFIA60

Strony WWW60

Ksiazki60

Programy60

1. Charakterystyka

1. 1Bliski Wschod – informacje

POUFALY WSCHOD, (Srodkowy Wschod, ang. The Middle East, fr. Moyen-Orient) a mianowicie jest to tytul stosowana w celu obszaru polozonego na

styku Europy, Azji i Afryki. Obejmuje dzis Azje Poludniowo-Zachodnia i poludniowo-wschodni skrawek Polwyspu Balkanskiego w Europie. W pasie tym

leza nastepujace panstwa: Afganistan, Arabia Saudyjska, Bahrajn, Irak, Iran, Izrael, Syria, Kuwejt, Liban, Zjednoczone Emiraty Arabskie.

Region ten wykazuje wiele wspolnych cech kulturowych, etnicznych, religijnych, a takze przyrodniczych. Najbardziej rozpowszechnionym jezykiem w

obszarze bliskowschodnim jest arabski, wiekszy zasieg maja oprocz tego jezyki: perski, kurdyjski, hebrajski, niewielki — berberski, baluczi (Iran). Z

trzech ogromnych religii monoteistycznych powstalych w Bliskim Wschodzie dominujacym wyznaniem jest muzulmanizm. Podobienstwo ubioru,

budownictwa a, takze sposobu odzywiania sie mieszkancow krajow bliskowschodnich wynika cos znacznie wiecej anizeli tylko z starego testamentu

kulturowych, jednakze przystosowania sie do istnienia w ustaleniach goracego a, takze suchego a takze skrajnie suchego klimatu. Najwieksza

powierzchnie tegoz regionu absorbuja pustynie, min. wielkie pustynie piaszczyste Ar-Rub al-Chali, Duzy i Maly Nefud, Wielka Pustynia Slona w Iranie.

Deficyt wody zmuszal mieszkancow tego regionu do roznych sposobow jej pozyskiwania a, takze bardzo racjonalnego wykorzystania. Od czasu czasow

dawnych tworzono programy irygacyjne gwarantujace uprawe flory w ustaleniach klimatu suchego; w Mezopotamii, w dolinach Tygrysu a, takze Eufratu

budowali je Sumerowie, Babilonczycy, Asyryjczycy.

Bliski Wschod polozony wydaje sie byc na pograniczu Europy, Azji i Afryki, byl od momentu wiekow waznym szlakiem komunikacyjnym w kontaktach

handlowych Europejczykow z krajami azjatyckimi a, takze afrykanskimi. Tej znaczenie polityczne i ekonomiczne wzroslo poprzez wybudowaniu (1869)

Kanalu Sueskiego, ktory skrocil blisko na temat polowe sciezke z Europy do Azji Poludniowej a, takze Azji Zachodniej. Odkrycie poprzez II wojnie

swiatowej w krajach morzem Zatoka Perska, zwlaszcza w Arabii Saudyjskiej, Iranie, Iraku, Kuwejcie a, takze Zjednoczonych Emiratach Arabskich,

najbogatszych na Ziemi regionow roponosnych, skupiajacych ponad 60% swiatowych rezerw ropy naftowej i nieduzo mniej gazu ziemnego uczynilo z

Bliskiego Wschodu obszar o fundamentalnym znaczeniu strategicznym dla produkcji swiatowej, zwlaszcza dla panstw rozwinietych gospodarczo.

W wiekszosci panstw, zwlaszcza polozonych nad Zatoka Perska, w drugiej polowie XX w. nastapily wielkie przeobrazenia ekonomiczne i cywilizacyjne;

dochody uzyskiwane w tychze panstwach pochodzace z eksportu ropy naftowej umozliwily rozbudowe przemyslu naftowego a, takze odsalania wody

morskiej, konstrukcje szos, rurociagow, nowych miejscowosci i portow, takze utworzenie infrastruktury spolecznej (oswiata, sluzba zdrowia). Skala tych

przeobrazen jest m. in. poprawka struktury osadniczej; 1950 w porzadku. 80% populacji na tychze obszarach stanowila ludnosc wiejska, glownie

koczownicy wedrujacy wraz ze stadami zwierzakow, pol wieku pozniej powyzej 80% populacji mieszka w miastach na temat nowoczesnej zabudowie, a

tradycje koczownictwa zanikaja. Najbardziej uprzemyslowionym panstwem w regionie wydaje sie byc Izrael, zaliczany do stajnie najlepiej rozwinietych

krajow globu.

Zostaly okryte tu 1 z glownych na swiecie miejscowosci i osad rolniczych, jak np. Jerycho, rozwijaly sie na terenie bogatej krainy zwanej „zyznym

polksiezycem―. To region bardzo niespokojny, pospolite konflikty na tle religijnym (np. rewolucja islamska w Iranie, wojna domowa w Libanie) lub

gospodarczym (np. walka w Zatoce Perskiej). Mnostwo ofiar pochlonely rowniez wojny i zbrojne incydenty pomiedzy Izraelem a, takze jego arabskimi

sasiadami.

Wielu terenow to gorace, suche, skaliste pustynie, gdzie osobistosci sa nieliczni i rozsiani daleko od momentu siebie. Istnieja tez ogromne gory, jak Asir w

Arabii Saudyjskiej i Jemenie w poblizu Morza Czerwonego, a, takze plaskowyze Iranu, gdzie lata moga byc przejmujaco zimne. Zatrzesienie Martwe w

granicy Izraela i Jordanii jest jednym pochodzace z najnizszych punktow na Ziemi 396m p. p. m. To najbardziej zasolone jezioro na swiecie. Wysokie

zasolenie powoduje, ze nie ma tam zywych organizmow i dlatego nazywane wydaje sie byc Morzem Martwym. Zasolona ciecz jest naprawde gesta, ze

prawie niemozliwe jest utoniecie. Najdluzsza rzeka jest Eufrat – 2815 km. W tym miejscu, gdzie ziemia moze byc nawodniona, rosna daktyle, owoce,

bawelna, soczewica a, takze zboza. Kraje Arabskie poza Izraelem zdominowane sa za posrednictwem tradycje islamska; rzady sprawuja krolowie,

emirowie, sultani, szejkowie, ktorzy odgrywaja wladze absolutna. Arabski wydaje sie byc uzywany we wszystkich panstwach islamskich, poza Iranem,

porzadnych mowi sie jezykiem farsi (perskim). Przy Izraelu Zydzi mowia poprzez hebrajsku. Islam jest panujaca religia w krajach arabskich. Liban ma

wielu chrzescijan; w Izraelu przewaza Judaizm. Sport wydaje sie byc malo wziety, ale coraz to wieksza fama zdobywa pilka nozna, a takze sport

motorowy (w Bahrajnie wybudowano tor wyscigowy F1).

SPIS DZIEDZINY

1. 2Panstwa

Afganistan

AFGANISTAN to srodladowe panstwo polozone w Azji. Graniczy pochodzace z Pakistanem, Iranem, Turkmenistanem, Uzbekistanem i Tadzykistanem,

oraz Chinami. Afganistan wydaje sie byc krajem wyzynno-gorskim Polnocno a mianowicie wschodnia a, takze srodkowa frakcja kraju zajmuje

rozciagajacy sie rownoleznikowo struktura gorski Hinkuszu, gdzie lezy najwyzszy szczyt kraju a mianowicie Noszak (7485 m n. p. m. ). Centralna czesc

Afganistanu zajmuje wyzyna Hazaradzat, dochodzaca niekiedy w celu 4000 m n. p. m. W poludniu od momentu niej rozposcieraja sie wyzynne obreby

zajete za posrednictwem pustynie (Margo, Registan).

Afganistan cechuje klimat podzwrotnikowy kontynentalny suchy, przechodzacy w polnocnej czesci panstwa w wybitnie suchy. Srednie temperatury

najcieplejszego miesiaca w roku (lipiec) sa zroznicowane i wynosza od powyzej 32C we wschodzie a, takze poludniowo a mianowicie wschodniej

fragmentu kraju w celu 5C w Hindukuszu Wschodnim. Opady beda niewielkie (od 100 w celu 400 mm rocznie) a, takze przypadaja zwlaszcza na wiosne i

zime. Najsuchszymi rejonami kraju beda obszary pustyn w poludniowym Afganistanie (roczny opad piecdziesieciu mm), a najzasobniejszymi w opady a

mianowicie wschodnie stoki pasm dzikich polozonych w granicy pochodzace z Pakistanem (maksymalnie do tysiac mm). Od czasu poczatku czerwca do

wrzesnia nad zachodnim i poludniowym Afganistanem wieje goracy, suchy wiatr pochodzace z kierunku polnocnym zwany "wiatrem 120 dni".

Siec rzeczna Afganistanu konstruuja przede wszystkim gorskie rzeki na temat zmiennych wodostanach. Wiekszosc pochodzace z nich rajcuje swoj

poczatek na wyzynie Hazaradzat a, takze znika w bezodplywowych jeziorach lub w piaskach pustyni. Najwieksza rzeka kraju wydaje sie byc wyplywajaca

wraz ze stokow Wschodniego Hindukuszu Amu-daria. Pozostale wieksze rzeki to: Helmand (1150 km), Harirud (800 km) oraz Kabul, ktory odprowadza

swoje wody do Indusu. Jezior wydaje sie byc niewiele. Najogromniejsze to: Saberi i PuzakwSistanie, Nawur w wyzynie Hazaradzat oraz Ab-i Istoda w

Ghazni. W rzekach Helmand i Argandab zlokalizowane sa zbiorniki retencyjne.

Pokrywe glebowa tworza gl. rozciagajace sie w zach. i pn. czesci panstwa szaroziemy a takze gleby gorskie. W dolinach rzecznych powstaja gleby

aluwialne (fluwiosole), a na obszarach pustynnych w pd. fragmentu kraju gleby slone.

Przy szacie roslinnej dominuja zbiorowiska stepowe a, takze formacje roslinne pustyn a, takze polpustyn. Tereny gorskie w wyzszych partiach sa w

wiekszosci pozbawione flory. Lasy sygnalizuja ok. 3% pow. panstwa i powstaja we Wschodnim Hindukuszu a takze w Firoz Koh. Posrod ssakow

zaznacza sie duzy udzial kopytnych: jelenie kobi, jelenie daszti, antylopy, kozly skalne, muflony, dzikie osly, oraz drapieznikow: rysie a, takze

niedzwiedzie (Hindukusz Wschodni), tygrysy bengalskie (dolina rzeki Kabul, dolina Amu-darii), lamparty, gepardy, szakale, hieny i karakale. Ptaki

zaprezentowane sa m. in. za posrednictwem orla przedniego, sokola, sepa plowego a takze kraski a, takze bazanty. Egzystuja tu podobnie jadowite

stawonogi: skorpion a takze tarantula. Tereny chronione absorbuja tylko 0, 3% terytorium kraju.

Afganistan jest panstwem wielonarodowosciowym. Najliczniejsza grupe sygnalizuja rdzenni ludnosc tego obrebu: Pasztunowie a, takze Tadzycy (63%

ogolu ludnosci). Pasztunowie zamieszkuja przede wszystkim poludniowa czesc panstwa, a Tadzycy polnocna prowincje (Badachszan, Parwan,

Kattangan, Herat). Pozostale stajnie narodowosciowe to: Hazarowie (15%), Uzbecy (5%), Ajmakowie (3%), Turkmeni (2%) oraz Kazyl Baszowie,

Beludzowie, Nuristanczycy, Brahui i in. (lacznie 12%). Zroznicowana budowa etniczna odzwierciedla sie w mnogosci jezykow, ktorymi posluguja sie

ludnosc kraju. Wchodza one w sklad czterech rodzin jezykowych: iranskiej (jezyki: paszto, dari, beludzi, nuristanski), tureckiej (uzbecki i turkmenski) i

hinduskiej (paszaj). Status jezykow urzedowych maja paszto i dari.

Oficjalna wiara Afganistanu wydaje sie byc islam, ktory to wyznaje 99% ogolu populacji (wyznanie sunnickie 84%, szyickie 14%). Wedle szacunkow

pochodzace z 1998 Afganistan liczy w porzadku. 24, jedenastu min mieszkancow. Blisko 80% ludnosci zamieszkuje obszary wsiowe i trudni sie

zwlaszcza uprawa ziemi i hodowla. Duzy odsetek Afganczykow (ok. 15%) prowadzi wedrowny lub polkoczowniczy tryb istnienia. Najwiekszymi co do

liczby populacji miastami panstwa sa: stoleczny Kabul (1400 tys. ), Kandahar (238 tys. ), Herat (187 tys. ), Mazar-i Szarif (128 tys. ), Dzalalabad (59 tys. ).

Ludzie Afganistanu odznacza sie wielkim przyrostem naturalnym (2, 5%), co wobec niskiej przecietnej dl. trwania zycia (47 lat na rzecz mezczyzn, 46 lat

na rzecz kobiet) powoduje, ze w strukturze wiekowej duzy udzial maja grupy osob ponizej kolejny roku istnienia (ok. 43%). Tylko w porzadku. 12%

mieszkancow ma dojscie do ujec nieskazonej wody. Wskaznik analfabetyzmu wsrod populacji powyzej kolejny roku istnienia jest bardzo wysoki a, takze

wynosi 69%. Glownymi osrodkami uniwersyteckimi panstwa sa: Kabul i Mazar-i Szarif.

Gospodarka Afganistanu polega na rolnictwie. Prawie 58% terytorium panstwa zajmuja uzytki rolne (grunty orne 12%, a laki i pastwiska 46%). Slabe

warunki glebowe i niskie opady powoduja, ze ogromniejsza czesc pol musi istniec sztucznie nawadniana. Najbardziej sprzyjajace warunki w celu rozwoju

rolnictwa panuja w dolinach rzek Harirud (spichlerz Afganistanu), Kabul, Helmand, Arganbad oraz w polnocnym Afganistanie. Uprawia sie przede

wszystkim ziarna (pszenica, ryz, kukurydza, jeczmien), wsrod ktorych najwiekszy areal upraw przypada na pszenice (ok. 20% gruntow ornych). Wazna

role odgrywaja rowniez uprawy bawelny w polnocnej czesci panstwa, cytrusow, winorosli i trzciny cukrowej (glownie okolice Dzalalabadu w dolinie

Kabulu). Afganistan jest globalnym potentatem w produkcji opium i jednym z wiekszych dostawcow haszyszu. Gospodarka zwierzeca niesie hodowle

owiec (14, 2 mln. szt. ), oslow i mulow (2, 5 mln. szt. ), koz oraz bydla. W polnocnej czesci panstwa, na stokach gorskich, wiedzie sie polkoczowniczy

chow owiec karakulowych (4, 5 mln. szt. ) w celu pozyskania cennych skor.

Sektor przemyslowy jest slabo rozwiniety (ok. 28, 5% PKB). W okolicy kraju powstaja zloza wegla kamiennego, gazu ziemnego, rud zelaza, rud metali

niezelaznych, kamieni polszlachetnych, jednakze eksploatowane sa one tylko w niewielkim stopniu. Zaklady produkcyjne zlokalizowane beda w kilku

osrodkach przemyslowych (Kabul, Kunduz, Bagrami, Mazar-i Szarif, Kandahar, Pul-i Chumri) i wytwarzaja glownie przedmioty spozywcze, odziezowe i

skorzane. Sektor energetyczny wytwarza 660 mln. kWh, z czego ok. 64, 8% ciepla pochodzi pochodzace z elektrowni hydrologicznych. Znaczna role

odgrywa rzemioslo (m. in. dywany pochodzace z owczej welny, skory karakulowe).

Siec drogowa Afganistanu wydaje sie byc slabo rozwinieta i sklada sie w nia 21 tys. km drog, pochodzace z czego wylacznie 2793 km ma nawierzchnie

bitumiczna. Przy Afganistanie nie ma linii kolejowych, a przewoz rzeczny pelni niewielka role (dl. zeglownych drog hydrologicznych - 1200 km).

Komunikacje lotnicza ma 8 portow lotniczych zlokalizowanych w niepotrzebnych miastach panstwa, w tym 2 lotniska miedzynarodowe: w Kabulu i

Kandaharze.

Sposrod duzej ilosci zabytkow zwiazanych z kultura na atencje zasluguja nade wszystko: pozostalosci poprzez okresie panowania Grekow (ruiny miast w

Balch w niewielkiej odleglosci Mazar-i Szarif oraz obok Kandaharu), zabytki indyjskie (Bajman - gl. centrum buddyzmu w V i VI w., Dzalalabad - miasto

przy granicy z Pakistanem, wspolczesne srodek buddyzmu) a, takze z czasu panstwa Ghanzawidow (ruiny dworow i zabudowan obronnych w Ghazni w

wsch. kraju) oraz konstrukcje z okresow pierwszego panstwa (m. in. ruiny meczetu w Balch z VIII w., minaretu w Munari Jam pochodzace z XII w. ). W

celu najcenniejszych przynalezy Blekitny Swiatynia muzulmanska w Mazar-i Szarif (XV w. ) z mauzoleum czwartego kalifa islamu a mianowicie Chazrati

Ali, bedacy zamyslem pielgrzymek muzulmanow.

W XII 1979 nastapila radziecka interwencja wojskowa w Afganistanie, ktora zapoczatkowala niekonczaca sie wojne www. Pomocy partyzantom udzielaly:

Stany Zjednoczone, panstwa Europy Zachodniej oraz kraje arabskie, szczegolnie Arabia Saudyjska. Po 1985 nastapilo stopniowe ograniczanie

radzieckiej interwencji wojskowej, a w 1988 podpisano porozumienie na temat wycofaniu w celu 1989 kazdego wojsk radzieckich z Afganistanu. W III

1996 Rabbani i Hekmatjar podpisali system wojskowy zwrocony przeciwko talibom. W nastepstwie serii militarnych ofensyw, talibowie zajeli we IX 1996

Kabul a, takze utworzyli Konferencje Najwyzsza naprzod z Mul-lahem Mohammadem Rabbanim. Parlament przestal funkcjonowac, prezydent i premier

zostali zmuszeni do ucieczki na polnoc kraju. W trakcie 1997 talibowie opanowali 70% powierzchni panstwa, wprowadzajac w zajetym rejonie zasady

panstwa wyznaniowego, opierajacego sie na regulach prawa muzulmanskiego, szari’atu. Nazwe kraju zmieniono na Islamski Emirat Afganistanu. 11

wrzesnia 2001 talibowie pod kierownictwem Bin Ladena zorganizowali atak na USA gdzie zginelo 5000 osob. Swiat byl wstrzasniety takimi wydarzeniami.

Amerykanie w odwecie najechali w Afganistan. Talibowie nie mieli szans. Przy 2003 Afganistan odzyskal niezawislosc. Do dzisiaj nie ujeto Bin Ladena.

Amerykanie utworzyli rzad. Dzis Afganistan wydaje sie byc niepodlegla republika.

SPIS DZIEDZINY

Arabia Saudyjska

ARABIA SAUDYJSKA lezy w Azji Poludniowo-Zachodniej, na Polwyspie Arabskim. Dotyka z Jordania, Irakiem, Kuwejtem, Katarem, Zjednoczonymi

Emiratami Arabskimi, Omanem, Jemenem. Od wschodu Arabie Saudyjska oblewaja wody Zatoki Perskiej (610 km), a od momentu zachodu Morza

Czerwonego (1800 km).

Arabia Saudyjska zajmuje ok. 80% pow. Polwyspu Arabskiego. Najwyzsza gora to Sauda 3132 m n. p. m. Wnetrze polwyspu stanowi plaskowyz zwany

Nadzd. Od polnocy, wschodu a, takze poludnia objety jest za posrednictwem pustynie: Duzy i Maly Nefud, Dahna oraz najogromniejsza z nich Ar-Rub

al-Chali. Nad Zatoka Perska uelastycznia sie nadbrzezna nizina Al-Ahsa, z ozdobnymi zlozami ropy naftowej.

W wiekszosci terytorium kraju dominuje klimat zwrotnikowy suchy, a we wnetrzu a mianowicie wybitnie suchy. Roczne sumy opadow oscyluja w

granicach w granicach 20-70 mm, przy czym deszcze odgrywaja charakter epizodyczny, a w niektorych obszarach (np. w Ar-Rub al-Chali) nie sa

zamieszczane w ogole. Goraczka najcieplejszego miesiaca dochodza w celu 30-35C, a najchlodniejszego a mianowicie do 15-25C. Wiosna a, takze

latem wieje goracy a, takze bardzo suchy wiatr chammam, ktory powoduje burze piaskowe i pylowe. Specyficznymi warunkami klimatycznymi odznaczaja

sie niziny nadmorskie, porzadnych stale dominuje wysoka goraczka, duza wilgoc wzgledna powietrza (dochodzaca w celu 85% morzem Morzem

Czerwonym) oraz nieogromne opady, nie przekraczajace stu mm.

Przy Arabii Saudyjskiej nie ma stalych rzek, wiele jest z kolei suchych dolin (wadi, zwanymi tez uedami), wykorzystywanych za posrednictwem wode w

czasie epizodycznie pojawiajacych sie deszczy. Wowczas transformuja sie one w rwace rzeki. Najwieksza z nich jest Wadi ar-Rima, na temat dlugosci w

porzadku. 900 km. Budowa geologiczna calego polwyspu sprzyja powstawaniu podziemnych pojemnikow wod, ktore warunkuja postep oaz.

Plus minus 98% pow. kraju zajmuje uboga flora polpustynna a, takze pustynna. W obszarach na temat wyzszych opadach oraz w dnach wadi spotyka sie

krzewiaste zarosla a, takze ostre trawy (tamaryszek, traganek, saksaul, akacja). Siedliskami bujnej roslinnosci beda jedynie oazy, wystepujace w

sasiedztwie zrodel a, takze studni. Panstwo zamieszkuja rozne gatunki kopytnych (gazele, antylopy) i gryzoni (np. susel, skoczek). Z gadow widuje sie

najczesciej jaszczurki (np. waran szary, gekony). Wzdluz obu wybrzezy ciagna sie rafy koralowe, ktore sa schronieniem wielu klas ryb, przy czym rafa w

Zatoce Perskiej, ze wzgledu na znaczne zanieczyszczenie odpadami ropy naftowej, jest wysoce zdegradowana. Ochronie scislej ulega 3% przesrtrzeni

kraju. Wylacznym parkiem panstwowym jest Asir 450 tys. ha.

Zdecydowana wiekszosc populacji kraju sygnalizuja Arabowie (ok. 90%), pochodzace z czego 73% to Saudyjczycy, a pozostali to Jemenczycy oraz inni

imigranci zarobkowi. Religia panstwowa jest muzulmanizm, a posrod jego wyznawcow dominuja sunnici. Jezykiem urzedowym jest arabski. Gestosc

zaludnienia 9 osob/km2 nalezy do najnizszych na kontynencie, przy czym ludnosc osiadla koncentruje sie w oazach a takze miastach polozonych wzdluz

wybrzezy. Do najwiekszych miast naleza: Ar-Rijad (1800 tys. mieszk. ), Dzudda (1500 tys. mieszk. ), Mekka (630 tys. ), At-Taif (410 tys. ) oraz Medyna

(400 tys. ). Spora ilosc spoleczenstwa to koczownicy. Wzrost naturalny wydaje sie byc wysoki a, takze wynosi trzech, 3%. W 100 niewiast przypada az

124 facetow. Srednia rozciaglosc zycia siega 70 lat. Blisko polowka mieszkancow nie ukonczyla kolejny lat, a odsetek analfabetow wsrod osob powyzej

kolejny roku istnienia wynosi 37%.

Dzieki wykorzystywania i eksportowi ropy naftowej Arabia Saudyjska nalezy do panstw zamoznych. Rolnictwo, ktore przyjmuje 5% populacji, dostarcza w

porzadku. 6% zalety PKB. Wielu gruntow ornych, ktore absorbuja 2% przesrtrzeni, znajduje sie w poludniowo - zachodniej czesci panstwa (Al-Hidzaz,

Asir). Poza tym uprawy skupiaja sie w oazach oraz w sztucznie nawadnianych obszarach polpustynnych i pustynnych. Uprawia sie zboza, zwlaszcza

pszenice, jeczmien, kukurydze, jarzyny (glownie pomidory, ziemniaki, melony), palme daktylowa, drzewa cytrusowe oraz winorosl. Ponad polowka

powierzchni panstwa zajmuja pastwiska, a w hodowli zwierzakow dominuje chow owiec, koz, wielbladow, a takze drobiu. Rocznie z lowisk przybrzeznych

nabywa sie blisko 50 tys. t ryb.

Podstawa produkcji jest eksploatacja i przetworstwo ropy naftowej, ktorej zasoby szacuje sie na 261, 5 mld barylek, jakie mozliwosci stanowi 1/4 rezerw

swieckich. W sumie rope naftowa a, takze gaz ziemny wydobywa sie z 77 pol, rozlozonych pomiedzy Ar-Rijadem a wybrzezem Zatoki Perskiej oraz w jej

szelfie (w ow najwieksze obreb naftowe na swiecie - Al-Ghawar). Poza tym w polsce wydobywa sie gaz ziemny oraz tynk i nieogromne ilosci zlota.

Elektrownie wytwarzaja rocznie 95 mld kWh energii elektrycznej, pochodzace z czego duza liczba pochodzi pochodzace z elektrowni cieplnych,

opalanych ropa naftowa a, takze gazem ziemnym. Na bazie importowanych surowcow rozwinely sie rowniez inne galezie przemyslu: syntetyczny

(farmaceutyczny, wytworczosc nawozow sztucznych), elektromaszynowy, meblarski. Najwiekszym osrodkiem przemyslowym wydaje sie byc Ar-Rijad.

Inne zlokalizowane beda na wybrzezu Zatoki Perskiej (Ad-Damman, Ras Tannura, Burkan) oraz Morza Czerwonego (Dzudda, Medyna, Janbu al-Bahr).

Raz za razem wiekszego znaczenia w gospodarce krajowej nabieraja pomoce (41% PKB), a Arabia Saudyjska staje sie jednym z nadrzednych centrow

bankowych w pasie.

Na siec transportowa sklada sie 162 tys. km drog, pochodzace z czego 70 tys. ma utwardzona nawierzchnie, oraz 1390 km linii kolejowej. Bardzo dobrze

rozwinieta wydaje sie byc komunikacja lotnicza, a na terytorium kraju postepuje 70 lotnisk i ladowisk o utwardzonej nawierzchni. Internacjonalne porty

lotnicze znajduja sie w Ar-Rijadzie (King Khalit), Dzuddzie (King Abdulaziz) oraz Dhahran. Do nadrzednych portow morskich naleza Ras Tannura morzem

Zatoka Perska oraz Dzudda i Janbu al-Bahr morzem Morzem Czerwonym. Laczna rozciaglosc rurociagow siega 8750 km, z czego 6400 km przypada w

transport precyzyjnej ropy naftowej, 150 km na przewoz jej przetworow, a 2200 km to gazociagi. Arabia Saudyjska wydaje sie byc krajem trudno

dostepnym na rzecz turystow (nie wydaje sie wiz w celach turystycznych). Obcokrajowcy moga odwiedzac ten panstwo podrozujac w celach sluzbowych

(na zaproszenie strony saudyjskiej) lub odbywajac pielgrzymke w celu swietych miejsc islamu: Mekki i Medyny (jedynie wyznawcy islamu). Na rzecz

pielgrzymow drukowane sa szczegolne wizy hadzdz i umrah (przyjazdy patnikow w okresie hadzdz sa ekskluzywne - w 1000 muzulmanow w danym

panstwa przypada 1 wiza), ktore zezwalaja w tygodniowy pobyt w rejonie trzech miejscowosci: Dzuddy, Mekki i Medyny.

Mekka, polozone w zach. czesci panstwa miasto, jawi sie jako jeden z dwoch najswietszych miejsc islamu (miejsce narodzin proroka Mahometa) i

swiadczy glowny plan haddzu (pielgrzymki) - jednego z wzorcow islamu. Pielgrzymka obejmuje tak zwanym. Al-Haram, czyli Mine, rownine Arafat,

kosztowny procesyjne: pochodzace z Miny w celu Mekki a takze miedzy wzgorzami As-Safa a, takze Al-Marwa, punktu modlitw a, takze noclegow

pielgrzymow Al-Muzdalifa, Duzy Meczet pochodzace z Al-Kaba (monumentalny relikwiarz zalatwiony na dziedzincu meczetu, w narozniku jakiego

znajduje sie Hadzar al-Asad a mianowicie Czarny Kamyczek bedacy najogromniejsza swietoscia islamu). Medyna to miasto w polnocy od momentu

Mekki, drugie ze kultu religijnego miejsc islamu. Cel wypraw stanowia: swiatynia muzulmanska z grobowcami Mahometa a, takze jego corki Fatimy a

takze Wielki Swiatynia muzulmanska. Atrakcyjne pod wzgledem turystycznym, aczkolwiek niedostepne dla turystow zagranicznych, beda takze: stolica

kraju Ar-Rijad.

Arabia Saudyjska jest dziedziczna monarchia konstytucyjna (ustawa zblizona do konstytucji, oparta w szari'acie, pozostala zadekretowana za

posrednictwem krola w 1992). W jej czele stoi trusia (od 1992 Fahd Ibn Abd al-Aziz), do ktorego wypada najwyzsza wladza ustawodawcza, wykonawcza i

sadownicza; jest mezczyzna tez przywodca religijnym. Organ doradczy to 60-osobowa Podpowiedz Konsultacyjna, tak zwanym. Szura. Organ wladzy

wykonawczej stanowi rzad, ktoremu przewodzi krol. Inicjatywa partii politycznych jest zakazana.

SPIS DZIEDZINY

Bahrajn

BAHRAJN to panstwo wyspiarskie polozone w Azji Poludniowo-Zachodniej, w srodkowej fragmentu Zatoki Perskiej, 24 km od brzegow Arabii Saudyjskiej.

Obejmuje grupe 33 wysepek o lacznej pow. 700 km2, posrod ktorych wyodrebnia sie wysepka Al-Bahrajn (572 km2), stanowiaca 81% terytorium kraju.

Pozostale wieksze wysepki to: Al-Muharrak, Sitra, Umm an-Nasan. Laczna dlugosc linii brzegowej siega 161 km.

Otoczone rafami koralowymi wysepki sa wystajacymi ponad rzad morza wierzcholkami podmorskich grzbietow. Ich przestrzen jest najczesciej plaska,

pokryta roznej grubosci pokrywami lotnych piaskow. Jedynie w srodek wyspy Al-Bahrajn znajduja sie wzniesienia siegajace ponad 100 m n. p. m.

(najwyzszy szczyt Ad-Dukhan, okreslany mianem potocznie Gora Smoka, wznosi sie w 134 m n. p. m. ). Bahrajn miesci sie w zonie klimatu

zwrotnikowego pustynnego, calkowicie suchego. Cechuja go ogromne srednie amplitudy temperatury roczne (25C) oraz bardzo male opady.

Na wyspach nie ma stalej sieci rzecznej. Przy porze zimowej podczas opadow pojawiaja sie efemeryczne rzeki uzywajace plytkie, suche doliny (uedy).

Niewielki skrawek kraju absorbuja zasolone obreby bagienne. Bahrajn dysponuje znacznymi zasobami slodkiej wody zgromadzonej w podziemnym

zbiorniku artezyjskim. Pochodzaca wraz ze zrodel artezyjskich woda uzywana jest zwlaszcza do celow konsumpcyjnych oraz w celu nawadniania

regionow rolniczych. Jednak ponad 60% zapotrzebowania w slodka h2o pokrywane wydaje sie byc poprzez filtry weglowe.

Niekorzystne wytyczne klimatyczne a, takze glebowe sprawiaja, ze flora tego obrebu jest malo roznorodna. Pustynna czesc porasta roslinnosc

sucholubna i halofity. W rejonach bogatych w zrodla artezyjskie rosna palmy daktylowe, figowce, migdalowce a takze cytrusy. Faune reprezentuja

nieliczne gatunki ssakow oraz wezy, a takze ptactwo gniezdzace sie glownie w niezamieszkanych wysepkach koralowych. Przy otaczajacych Bahrajn

wodach posrod raf koralowych zyje powyzej 200 klas ryb a, takze skorupiakow. Beda one zagrozone wymarciem na skutek duzego zatrucia wod Zatoki

Perskiej odpadami ropopochodnymi.

Wyspy zamieszkuje 616 tys. osob (1998), zwlaszcza Arabowie, jacy stanowia 75% ogolu mieszkancow kraju (Arabowie bahrajnscy 64%, ludnosc arabska

naplywowa 11%). Pozostale stajnie to: Hindusi (16%), Pakistanczycy (5%) a takze Europejczycy a, takze inni (4%). Pod wzgledem wyznaniowym

dominuja muzulmanie (85%), posrod ktorych 60% to szyici, a 25% - wyznawcy odlamu sunnickiego. Inne religie (glownie swiat chrzescijanski, hinduizm,

judaizm) wyznaje w porzadku. 15% mieszkancowrezydentow. Jezykiem urzedowym jest arabski, jednakze w powszechnym wdrozeniu znajduje sie

rowniez angielski. Umiarkowana gestosc zaludnienia Bahrajnu siega 871 osob/km2. Ludnosc koncentruje sie zwlaszcza w miejscowosciach (91%).

Najogromniejszym osrodkiem miejskim jest Al-Manama (148 tys. ), ktora obok funkcji stolecznych odgrywa takze role centrum komercyjnego i

kulturalnego kraju. Duzy odsetek mieszkancow stolicy stanowia imigranci, co powoduje, iz ma ona kosmopolityczny charakter. Pozostale wieksze

osrodka miejskiego to: Al-Muharrak (79 tys. ), Ar-Rifa (50 tys. ), Dzidd Hafs (45 tys. ) oraz Sitra. Obszary wsiowe zamieszkuje 9% ludnosci. W rolnictwie

pracuje 5% osob w wieku produkcyjnym, w przemysle 25%, a w branzy uslug 70%. Stopa bezrobocia wynosi w porzadku. 16%.

Ludzie Bahrajnu wydaje sie byc stosunkowo swieze. Odznacza sie wysokim przyrostem naturalnym, ktory to w 1998 wynosil powyzej 1, 9%. Ponad 30%

ludnosci nie przekroczylo kolejny roku istnienia. Przecietna rozciaglosc zycia siega 75 lat. Mieszkancy Bahrajnu objeci beda bezplatna opieka zdrowotna,

ktora odznacza sie wysokim poziomem uslug medycznych. Bezplatna wydaje sie byc rowniez edukacja realizowana w 3-etapowym cyklu nauczania. To

najstarszy struktura publicznej oswiaty z kazdego panstw rejonu Polwyspu Arabskiego (od 1932). Na poziomie podstawowym (od 6 w celu 11 roku zycia)

nauke podejmuje duza liczba obywateli, a na poziomie srednim (od 12 w celu 17 roku zycia) 40-50%. Wyksztalcenie lepsze mozna zyskac w cztery

szkolach lepszych. Pomimo dobrze dzialajacego ukladu edukacji, w porzadku. 15% doroslych mieszkancow panstwa nie umie pisac ani czytac.

Gospodarka Bahrajnu opiera sie na przemysle wydobywczym a, takze przetworczym (38% wartosci PKB) oraz wlasciwie rozwinietym branzy uslug,

szczegolnie bankowych (61% PKB). Rolnictwo, bedace na pol XX w. podstawa produkcji, pelni dzis marginalna role i wytwarza ok. 1-wsza % PKB.

Zajmuje to siano obecnie tereny polozone w polnocnej fragmentu wyspy Al-Bahrajn oraz w wyspie Nabi Salah, porzadnych wystepuja uzyte do

nawadniania liczne pochodzenia slodkiej wody. Glowna roslina uprawna wydaje sie byc nadal palma daktylowa, chociaz od lat 80. areal jej upraw ulegl

znacznemu zmniejszeniu. Zwiekszyl sie natomiast obszar upraw drzew owocowych (cytrusy, figowce, migdalowce, granaty) a takze warzyw (pomidory,

ogorki). Gospodarka zwierzeca ukierunkowana jest w hodowle owiec (29 tys. szt. ), koz (17 tys. szt. ), bydla (16 tys. szt. ) oraz drobiu. Niewielka role

odgrywa rybolowstwo. Polawia sie rocznie w porzadku. 9 tys. t ryb i skorupiakow.

Glownymi surowcami mineralnymi panstwa sa odkryte w 1932 przez Wzorzec Oil Company of California (Socal) ropa naftowa a, takze gaz ziemny, ktore

wykorzystuje sie wraz ze zloz ladowych i podmorskich. W 1997 wydobyto 1-wsza, 97 mln ton ropy naftowej (38, 7 tys. barylek w dobe) a takze 5, 5 mld

m3 gazu ziemnego. Obecnie zasoby ropy naftowej sa w wyczerpaniu (calkowite wyczerpanie zloz tego materialu nastapi w celu 2005). Przemysl

petrochemiczny polega w wiekszosci w importowanej rurociagami ropie naftowej (ponad 80% tego materialu, przetwarzanego w najwiekszej rafinerii kraju

w Sitrze, pochodzi z Arabii Saudyjskiej). Niedaleko przemyslu petrochemicznego, ktory przetwarza rocznie w porzadku. 13 mln ton ropy naftowej

(rafinerie w Sitrze, Al-Manama, Awali), rozwinely sie takze: hutnictwo i przetworstwo aluminium, przemysl stoczniowy (stocznie remontowe w Mina

Salman i w wyspie Al-Azl) oraz rynek energetyczny (4, 4 mld kWh energii, 1995).

Bahrajn pelni role glownie srodek uslugowego w rejonie Zatoki Perskiej. Swe siedziby zlokalizowalo tam 29 bankow inwestycyjnych, 46 przedstawicielstw

zagranicznych instytucji bankowych oraz sporo miedzynarodowych firm (m. in.: linie lotnicze Gulf Air, obecnosc ubezpieczeniowe Arab Insurance Group).

W celu przyciagniecia inwestorow zagranicznych ustanowione sa liberalne przepisy celne a, takze podatkowe, jak i rowniez brak ograniczen w przeplywie

kapitalu.

Wyspy dysponuja wlasciwie rozwinieta siecia drog kolowych o lacznej dl. 2, 3 tys. km, w niniejszym ponad 200 km autostrad. Komunikacje miedzy wyspa

Al-Bahrajn a Arabia Saudyjska umozliwia 25-km odcinek nadmorskiej autostrady. Polaczenie drogowe z Al-Bahrajn ma rowniez wyspa Al-Muharrak,

gdzie polozony jest kluczowy port lotniczy kraju. Lotnisko to posiada pasem startowym o rozciaglosc 3660 km, ktory umozliwia ladowanie najwiekszych

jednostek powietrznych. Samoloty regionalnego towarzystwa lotniczego Gulf Air odbywaja loty do duzej ilosci krajow Zatoki Perskiej. Komunikacje

morska zagwarantuja porty w Al-Manama, Mina Salman a takze Sitrze. Port w Sitrze, zlokalizowany w poblizu rafinerii, specjalistyczny jest w wysylce

ropy naftowej. Posrod nielicznych zabytkow na atencje zasluguja: ruiny portugalskich fortow na wyspach Al-Bahrajn (Qal'at al-Bahrain) i Al-Muharrak

(Abu Mahir z XVI w. a, takze Qal'at Arad), wykopaliska swiatyni boga Endi z III tysiaclecia p. n. e. Duza atrakcje stanowia rowniez: nowoczesne Muzeum

Narodowe (m. in.: bogate zbiory kaligrafii arabskich), swiatynia muzulmanska Al-Fatih a, takze rezerwat przyrody Al-Areen. H2o zatoki Al-Bahrajn sa

plytkie i utrudniaja kapiel morska (w pasie do 0, 5 km od krawedzi bardzo niejednokrotnie nie przekraczaja 50 cm glebokosci). Z tego powodu wzdluz

piaszczystych plaz powstalo wiele centrow z basenami. Na poczatku 2004 roku wyslano do wykorzystywania jeden pochodzace z najnowoczesniejszych

torow wyscigowych. Rozgrywane sa w nim eliminacje swiatowych mistrzostw F1.

Bahrajn jest monarchia konstytucyjna, naprzod ktorej stoi emir pochodzace z rodu Al-Chalifa (od 1999 funkcje te sprawuje Sheikh Hamad ibn 'Isa

Al-Chalifa). Zgodnie z konstytucja z 1973 wladza ustawodawcza nalezy do jednoizbowego Zgromadzenia Narodowego, w zestaw ktorego wkraczaja

czlonkowie gabinetu oraz 30 deputowanych, wylanianych w wyborach powszechnych w 4-letnia kadencje. Jednak poprzez kryzysie rzadowym w 1975

emir rozwiazal Zgromadzenie Narodowe i nie zarzadzil swiezych wyborow. Przy 1993 powolano natomiast w celu zycia Konferencje Konsultacyjna,

liczaca 40 czlonkow, posiadajaca wylacznie kompetencje doradcze. Posuniecie to doprowadzilo w celu ostrych demonstracji antyrzadowych w latach

1994 i 1995, zakonczonych fala aresztowan. Wladze wykonawcza sprawuje rzad naprzod z premierem (od 1971 Sheikh Chalifa ibn Sulman Al-Chalifa).

Inicjatywa partii politycznych jest zakazana.

SPIS DZIEDZINY

Irak

IRAK lezy w zach. fragmentu Azji. Powierzchnia kraju siega 438 317. Od polnocy Irak dotyka z Turcja, od wschodu z Iranem, na poludni z Kuwejtem i

Arabia Saudyjska, a na zachodzie z Jordania i Syria. Irak ma bardzo znizony dostep w celu Zatoki Perskiej, dlugosc linii brzegowej siega jedynie 58 km.

Wielu granic pozostala okreslona w drodze porozumien pomiedzy Francja a, takze Wielka Brytania, ktore zarzadzaly tymi terytoriami. Od momentu

otrzymania niepodleglosci sporo panstw kwestionowalo ustalone przedtem granice, jakie mozliwosci wywolalo rozne konflikty zbrojne. Pozostaloscia

takiego rodzaju nierozstrzygnietego sporu jest strefa neutralna na temat pow. 7, 5 tys. km2 w granicy iracko-saudyjskiej administrowana wraz przez owe

panstwa.

Gory Kurdystanskie, bedace czescia wiekszego lancucha gorskiego obejmujacego pasma Taurus a, takze Zagros. Znakomity szczyt panstwa, Buz Dagh

(Hazarost) uzyskuje wys. 3612 m n. p. m. Na poludnie od linii pogorzy ciagnie sie Mezopotamia zajmujaca az 35% przesrtrzeni kraju. Wydziela sie w jej

obrebie Mezopotamie Gorna, czyli Al-Dzazire, majaca rys plaskiej wyzyny oraz Mezopotamie Dolna, tj. Nizine Mezopotamii, bedaca rozlegla rownina

odwadniana przez Tygrys i Eufrat. Ostatnim wielkim regionem geograficznym jest pasek pustyn a, takze polpustyn w poludniu a, takze zachodzie

panstwa.

Klimat Iraku klasyfikuje sie jako podzwrotnikowy suchy a, takze goracy. Cechuje sie on powstawaniem dwoch wyraznie zaznaczonych por roku. Zarliwe i

suche lata trwaja od maja do pazdziernika. Krotsze, mokre i chlodne zimy odzwierciedlaja wplyw powietrza znad Morza Srodziemnego. Dostrzegalne sa

rowniez wplywy kolorytutonu kontynentalnego znad Azji Srodkowej. Wielkosci opadow sa bardzo zroznicowane regionalnie. Na poludniu i poludniowym

zachodzie wynosza ok. 75-100 mm na rok. Na terenie pogorzy oscyluja w granicach od 380 do 600 mm a, takze dochodza w celu 1300 mm w

najwyzszych partiach gor. Lato wydaje sie byc praktycznie bezdeszczowe. Srednie miesieczne temperatury powietrza na obszarach gorskich oscyluja w

granicach od 0C w zimie do 25C w lecie. W pozostalym terenie oscyluja pomiedzy 11 C w kwietniu a 35C w lipcu.

Siec rzeczna Iraku wydaje sie byc rozwinieta nierownomiernie. Najwieksze rzeki to Tygrys (1950 km dlugosci, pochodzace z czego 1418 km w Iraku) a

takze Eufrat (2300 km dlugosci, z czego 1233 km w Iraku). Obie rzeki ok. 190 km zanim ujsciem lacza sie tworzac Szatt al-Arab, uchodzacy do Zatoki

Perskiej. Najogromniejsze jeziora to: As-Sarsar (2710 km2), Razzaza (1850 km2) i Al-Hab-banijja (430 km2). Na Nizinie Mezopotamii skrywaja sie liczne

rozlewiska bedace pozostaloscia starych lagun morskich. Katalogow laczna przestrzen przekracza 5000 km2. Cechuje sie ona jednakze znacznymi

wahaniami sezonowymi polaczonymi z wielkosciami opadow. Najogromniejsze z nich Haur al-Hammar, osiaga maks. pow. 2800 km2. Irak rozbudowuje

rowniez siec chemicznych zbiornikow hydrologicznych pelniacych procedury retencyjne a, takze hydroenergetyczne; zgromadzone w tych zbiornikach

zapasy wody uzywa sie rowniez do nawadniania gruntow.

Pokrywa glebowa wykazuje duze zroznicowanie regionalne. Najzyzniejsze gleby aluwialne (mady) pokrywaja Nizine Mezopotamska. W fragmentu

zachodniej zwyczajne sa ubogie, piaszczyste gleby pustyn.

Tereny gorskie a, takze pogorza porastaja lasy debowo-topolowe z dodatkiem wierzby, leszczyny, sosen alpejskich, tamaryszkow a, takze jalowcow. W

obszarach stepowych pogorzy a, takze wyzynnej fragmentu Mezopotamii sa zamieszczane platany a takze duze liczbie krzewow a, takze roslinnosci

zielnej (dziewanna, milek, rosiczka). Nizinne tereny Mezopotamii porastaja gaje palmy daktylowej oraz oleandry, mimozy a, takze akacje. Na rzecz

obszarow bagien i rozlewisk charakterystyczne beda rozne rodzaje sitowia, trzcin oraz papirusy. Zachodnia, pustynna czesc panstwa porasta uboga

roslinnosc.

Charakterystyczni przedstawiciele globu zwierzecego to: daniel mezopotamski, gazela arabska, a w gorach niedzwiedzie i kozice. Faune drapieznikow

reprezentuja: hiena pregowana, szakal zlocisty a takze wilk. Zasobny jest rowniez swiat stworzen natury wodnych. Rozlewiska w poludniowo –

wschodniej czesci panstwa zamieszkuja: bociany, flamingi, pelikany i burchany. Obszary pustynne to krolestwo gadow. Wystepuja tu rodzaje takie jak:

waran, zmija rogata, kobra. Mnogie sa rowniez skorpiony a, takze duze jadowite pajaki zwane czarna wdowa.

Obecnie panstwo zamieszkuje 21, 7 min mieszkancow. Przy strukturze etnicznej dominuja Arabowie (78% ogolu ludnosci). Jedyna znaczaca

mniejszoscia etniczna beda Kurdowie. Liczebnosc spolecznosci kurdyjskiej w Iraku szacuje sie na trzech, 5 mln, czyli w porzadku. 18% ogolu

mieszkancow. Zamieszkuja oni gorzyste regiony w polnocno – wschodniej fragmentu kraju, wobec granicy pochodzace z Turcja a, takze Iranem,

obejmujace muhafazy: Dahuk, Irbil a, takze As-Sulajmanija, tworzace tzw. Kurdyjski Region Autonomiczny. Pozostale stajnie etniczne to: Turkmeni,

Ormianie, Asyryjczycy. Przy Iraku jezyczkiem urzedowym wydaje sie byc arabski a takze kurdyjski w terenach Kurdyjskiego Regionu Autonomicznego.

Dominujacym wyznaniem jest muzulmanizm (95% ogolu ludnosci). Przy jego obrebie liczebnie przewazaja szyici (62%) zamieszkujacy poludniowa i

srodkowa czesc panstwa. Sunnici (ok. 33%) zamieszkuja glownie osrodka miejskiego oraz polnocna czesc panstwa (Kurdowie). Beda bogatsza a, takze

bardziej wplywowa grupa. Pozostale 5% przypada na wyznania starochrzescijanskie: Chaldejczykow i sabejczykow, oraz pozostale male stajnie. Wraz z

postepem industrializacji duza liczba spoleczenstwa przeniosla sie w celu miast. Odsetek ludnosci miejskiej wynosi 75%. Wedlug minionego spisu

pochodzace z 1987 az 18 miejscowosci przekroczylo 100tys. mieszkancow. Najlepsze szacunki pokazuja, ze najogromniejsze osrodki miejskie to:

Bagdad (4336 tys. mieszk. ), Mosul (669 tys. ), Al-Basra (618 tys. ) oraz Irbil i Kirkuk, odpowiednio 486 i 419 tys. mieszkancow.

Spoleczenstwo Iraku jest bardzo mlode, az 44, 1% nie przekroczylo 15. roku zycia. Wywodzi to utrzymujacego sie wysokiego przyrostu naturalnego (3,

2%). Wzglednie niewielki wydaje sie byc udzial osob w wieku powyzej 64 lat (3, 2%). Tlumaczy to cos znacznie wiecej anizeli tylko wysoki przyrost

naturalny, jednakze takze tresciwe przecietne trwanie zycia (66 lat). Zlozyla sie na to: slabosc ekipy zdrowia, a takze trudna stan rzeczy socjalna bedaca

efektem dlugich dzialan zbrojnych i sankcji nalozonych poprzez wojnie pochodzace z Kuwejtem. Wskaznik analfabetyzmu siega 42% doroslych

obywateli.

Tereny zajete pod spodem dzialalnosc rolnicza stanowia w porzadku. 22% pow. kraju, pochodzace z czego 12% przypada w grunty orne, 1 % na

plantacje, a 9% na uzytki zielone. Uprawe ziemi utrudniaja warunki klimatyczne oraz glebowe (duze zasolenie). Wiekszosc gruntow ornych zajetych jest

pod spodem uprawe zboz, glownie pszenicy i jeczmienia. Na obszarach nawadnianych uprawia sie rowniez ryz (270 tys. t). Duze istota ma hodowla

warzyw, w niniejszym glownie: pomidorow (800 tys. t), arbuzow (450 tys. t), ogorkow (340 tys. t). Dodatkowo rowniez zbiera sie znaczne ilosci winogron

(300 tys. t), daktyli (550 tys. t) a, takze pomaranczy (310 tys. t). W hodowli dominuje koczownicze pasterstwo. Ostatnimi czasy na skutek sankcji

nalozonych w Irak w znacznym stopniu zmalal przywoz towarow zywnosci, jakie mozliwosci odbilo sie na objetosci poglowia zwierzakow hodowlanych.

Sektor lesny pelni znikoma role, jako ze lasy zostaly wysoce wyciete, aktualnie zajmuja one ok. 3% powierzchni panstwa. Pozyskuje sie z nich niewielkie

liczbie tarcicy a takze drewna opalowego. Podobna stan rzeczy zachodzi w przypadku rybolowstwa. Posiada ono istota glownie miejscowe, polowy nie

przekraczaja 25 tys. t rocznie, pochodzace z czego w porzadku. 2/3 pochodzi z lowisk slodkowodnych.

Przemysl wydobywczy wydaje sie byc najwazniejszym dzialem gospodarki Iraku. Wydobycie ropy naftowej a, takze gazu ziemnego odgrywa centralna

role w zapewnieniu zabiegow finansowych niezbednych do rozwoju gospodarczego. Najogromniejsze pola naftowe znajduja sie w okolicy Kirkuku.

Pochodzi pochodzace z nich w porzadku. 50% krajowego wydobycia. W poludni najwyzszy jest obszar Al-Basry pochodzace z polami Ar-Rumajla i

Az-Zubajr, oraz umiejscowione na polnocy od zonie Nahr Umar i Madznun. Po wojnie o Kuwejt i sankcjach nalozonych za posrednictwem Rade

Bezpieczenstwa ONZ odnalezienie spadlo, a eksport, ktory to byl najbardziej istotnym dostarczycielem dewiz, zostal znizony do checi sprzedania ropy

wylacznie na obicie potrzeb zywnosciowych i socjalnych ludnosci w zakresie programu "Ropa za Zywnosc". Z odmiennych surowcow mineralnych

wydobywa sie jeszcze: gaz ziemny, siarke (250 tys. t), fosforyty (1mln t). Badania geologiczne potwierdzily rowniez wystepowanie rud zelaza a takze

manganu, chromu i miedzi, jednakze nie podjeto przemyslowej eksploatacji tychze zloz.

Przemysl przetworczy zdominowany jest za posrednictwem przetworstwo ropy naftowej. Rafinerie znajduja sie w: Al-Daura pod spodem Bagdadem,

Al-Basrze, Kirkuku, Chanakinie, Al-Hadisa a, takze Bajdzi. Wytworczosc benzyny wynosila w 1995 ok. trzech mln t, a oleju napedowego 7 mln t. Benzyna

a, takze olej pociagowy jest bardzo tani w Iraku. Napelnienie pelnego baku w aucie kosztuje w porzadku. 1 dolara. Dobrze rozwiniety jest rowniez

przemysl cementowy (18 mln t), jakiego zaklady znajdowaly sie w: An-Nadzaf, Al-Basrze, Mosulu, Bagdadzie i As-Sulajmanijja. Rozwinieto rowniez

produkcje nawozow fosforowych przerabiajacych krajowe zasoby fosforytow a mianowicie zaklady w Al-Kaim wobec granicy pochodzace z Syria, a takze

azotowych w Al-Basrze a, takze Bajdzi. Rozwojowi podlegaly rowniez inne galezie przemyslu, w miare inwestowania zabiegow uzyskanych wraz ze

sprzedazy ropy. W Iskandarija zlokalizowano zaklady produkujace ciezarowki i autokary na licencji szwedzkiej. Przy Al-Musajib powstala fabryka

traktorow, a w Samarra zlokalizowano zaklady farmaceutyczne. W Al-Hindijja powstal duzy kompleks produkujacy wlokna sztuczne. W miare rozwoju

przemyslu permanentnie wzrastala wytworczosc energii elektrycznej, w 1995 osiagajac 29 mld kWh. Wielu energii pochodzila z elektrowni cieplnych

opalanych gazem ziemnym lub towarami ropopochodnymi. Hydroelektrownie zlokalizowane beda na dzikich doplywach Tygrysu: Dukan (Maly Zab),

Darban e-Khan (Dijala). Sektor przemyslowy przezywa jednakze w ostatnich latach ogromne klopoty, jakie mozliwosci jest powiazane z brakiem

zabiegow na odbudowe i unowoczesnienie zakladow, ktore ucierpialy w ciagu wojny a takze pozniejszych bombardowan i konfliktow wewnetrznych.

Powoduje to, ze mozliwosci wytworcze krajowego przemyslu sa wykorzystane jedynie w znikomej fragmentu.

Irak przeznaczal duze srodki finansowe w rozwoj sieci komunikacyjnej. Na koniec 1996 rozciaglosc sieci drogowej wynosila 47, 4 tys. km, pochodzace z

czego w porzadku. 41 tys. km stanowily drogi utwardzone, ktore budowaly min. Lokalne firmy ogolnobudowlane. Siec kolejowa byla slabiej rozwinieta, na

temat lacznej dlugosci 2029 km, z czego 533 km stanowily losy waskotorowe. Komunikacja lotnicza poprzez wojnie w Zatoce Perskiej drastycznie

zmalala. Wielkosc przewozow pasazerskich spadla 10-krotnie. Wielu floty powietrznej odeslano poza nasz kraj. Najwazniejszymi portami lotniczymi

obslugujacymi przewozy miedzynarodowe byly: Bagdad, Al-Basra a, takze Mosul. Najogromniejsze znaczenie na rzecz zeglugi morskiej mialy porty w

Al-Basrze oraz dopiero co wybudowany w Umm Kasr. Duze istota dla przewozu ropy naftowej i jej produktow posiadala siec rurociagow. Najwazniejsze

pochodzace z nich laczyly irackie zaglebia naftowe pochodzace z wybrzezami Morza Srodziemnego. Jeden z nich prowadzil za posrednictwem Syrie a,

takze Liban w celu Trypolisu, a drugi w celu tureckiego portu Yumurtahk.

Irak jest panstwem atrakcyjnym pod wzgledem turystycznym dzieki nagromadzeniu znacznej wielkosci zabytkow (ok. 10 tys. ), przebywajacych sladem

egzystowania na tym terenie licznych cywilizacji (sumeryjskiej, asyryjskiej, babilonskiej, greckiej, rzymskiej a, takze arabskiej). Aczkolwiek z powodu

sytuacji politycznej w niniejszym rejonie ilosc turystow zagranicznych odwiedzajacych Irak jest nierozlegla. Do ciekawych sladow cywilizacji sumeryjskiej

wypada zaliczyc polozone w pd. czesci panstwa ruiny miejscowosci: Uruk (4 tys. lat p. n. e. ), Ur (3 tys. lat p. n. e., fragmenty zikkuratu swiatyni boga

Ksiezyca w ukladzie tarasowej piramidy), Kisz, Lagasz i Nippur. Okres asyryjski pozostawil zabytki na polnocy kraju. W celu dzis zachowaly sie tam

slady: Niniwy (stolica Asyrii w XI w. p. n. e., zrekonstruowane mury obronne), Nimrudu (trzecia stolica panstwa asyryjskiego od X w. p. n. e.; slady

swiatyn, pomieszczenia dookola centralnego dziedzinca, plaskorzezby w scianach sal palacowych), Aszur i Chorsabad. Natomiast pochodzace z okresu

cywilizacji babilonskiej znamy ruiny Babilonu z okresow Nabuchodonozora II (VII-VI w. p. n. e., fragmenty murow, swiatyni bogini Isztar, statua lwa

babilonskiego pochodzace z bazaltu, kosztowna procesyjna) lezace prawie stu km w pd. od momentu Bagdadu. W celu najbardziej wspanialych obiektow

cywilizacji hellenskiej a, takze rzymskiej naleza ruiny Seleucji - stolicy Aleksandra Ogromnego (w sasiedztwie Bagdadu), amfiteatr w Babilonie oraz Hatra

(dwa pierscienie murow obronnych, zespol swiatyn, z ktorych najwazniejsza przeznaczona jest bogu Slonca). Najogromniejsze wplywy w architekturze

Iraku pozostawil rzeczywistosc islamu (od VII w. ). Mnogie zabytki islamskie znajduja sie na terytorium calego panstwa, a najogromniejsza ich

koncentracja odznaczaja sie: Bagdad, Mosul i Al-Basra. Godnymi zwiedzenia obiektami pochodzace z czasow wczesnego kalifatu beda m. in.: Palac

Abbasydow, meczety Mirdzan i kalifow w Bagdadzie, zamek Al-Uchajdir, Wielki Swiatynia muzulmanska Piatkowy Al-Dzami ze slynnym spiralnym

minaretem z IX w. w Samarze, most Abbasydow w Zachu a, takze meczet w Al-Kufie pochodzace z IX w., a pochodzace z czasow nastepnych (po

najazdach mongolskich a mianowicie XII a, takze XIV w. ) m. in. szyickie meczety Al-Hajdarijja w An-Nadzaf (domniemany grob czwartego kalifa islamu

Alego), Al-Husajnijja w Karbali, Al-Kazi-mijja w Badgadzie i Al-Askoriah w Samarze. Spotkac mozemy rowniez zabytki zwiazane pochodzace z

chrzescijanstwem. Posrod nich w uwage zasluguja: kosciol Sw. Jerzego w Mosulu, klasztor Sw. Mateusza, katedra ormiansko-prawoslawna z

SIEDEMNASTEGO w. w Bagdadzie. Pod wzgledem przyrodniczym najbardziej atrakcyjna frakcja kraju sygnalizuja gory Kurdystanu, w rzezbie ktorych

zaznaczaja sie rozne kaniony a, takze wodospady (np. kanion Spilik, wodospady: Kali Ali Bak, Siba w niewielkiej odleglosci Akry). Osobliwoscia jest

rowniez jezioro asfaltowe w poblizu Przeboj. Na terytorium nowoczesnego Iraku, w Mezopotamii, rozwijaly sie bardzo stare ze wspanialych w relacji

ludzkosci cywilizacji.

W 1968 wladze w drodze zamachu stanu objela partia Baas. W 1973 faktycznym przywodca kraju stal sie Saddam Husajn, ktory to w 1979 mianowal sie

prezydentem. W czasie rzadow Husajna Irak zmienil sie w totalitarne panstwo, bezwzglednie zwalczajace przejawy wszelkiej opozycji, m. in. odzywajacy

na polnocy kraju ruch narodowowyzwolenczy Kurdow. Jeszcze w 1990 Podpowiedz Bezpieczenstwa ONZ wprowadzila zakaz importu irackiej ropy

naftowej oraz nalozyla embargo w handel pochodzace z tym panstwem, a iracki przemysl zbrojeniowy objeto zakazem badan jadrowych i poddano stalej

kontroli miedzynarodowej. Sankcje te sa przedluzone w celu 1994. Z powodu ciaglych zatargow z rzadem irackim odmawiajacym wspolpracy a, takze

utrudniajacym prowadzenie na wlasnym terenie misji inspektorom ONZ, doszlo w grudniu 1998 do zbombardowania Iraku za posrednictwem lotnictwo

Stanow Zjednoczonych i krolestw sprzymierzonych, jakiego celem stalo zniszczenie irackiego potencjalu wojskowego. USA uznalo Irak zbytnio kraj

terrorystyczny. USA w 2003 najechalo na Irak i wyzwolilo Irakijczykow spod wladzy Husajna. Do dzisiaj nie utworzono jeszcze w Iraku rzadu. Na razie

wladze sprawuje ONZ. Amerykanie a, takze inne kraje w tym kontyngent Polski chca utrzymac apartament w Iraku.

SPIS DZIEDZINY

Iran

IRAN to najludniejsze i drugie po Arabii Saudyjskiej co do obszaru panstwo w pasie Zatoki Perskiej. Terytorium panstwa liczace 1648 tys. km2 rozciaga

sie od Wyzyny Armenskiej a, takze Morza Kaspijskiego na polnoc po zatoki Perska a, takze Osmanska a takze Morze Arabskie na poludniu. Od wschodu

graniczy pochodzace z Afganistanem a, takze Pakistanem, od momentu zachodu pochodzace z Irakiem a, takze Turcja, a od polnocy z Armenia,

Azerbejdzanem a, takze Turkmenistanem.

Iran jest panstwem w wiekszosci wyzynnym i gorzystym. Polnocno a mianowicie zachodnia frakcja zajmuje Wyzyna Armenska, a srodkowa a mianowicie

Wyzyna Iranska. Dla rzezby tych wyzyn charakterystyczne beda obszerne kotliny. W fragmentu centralnej lezy slone jezioro Urmia. Najogromniejsze

pustynie to: Wielka Pustynia Slona (Daszte Kawir) a, takze pustynia Daszte Lut (Lota). W fragmentu zachodniej przewazaja wyzynne plaskowyze oraz

pasma Gor Srodkowoiranskich (wygasly wulkan Hazaran 4419 m n. p. m. ). Wzdluz zachodnich granic panstwa biegna gory Zagros. Na polnoc wzdluz

wybrzezy Morza Kaspijskiego ciagnie sie pasmo Elburs z najwyzszym szczytem panstwa – wulkanem Demawend (5604 m n. p. m. ). Wzdluz

wschodnich granic panstwa biegnie pasmo gor Wschodnio Iranskich z najwyzszym masywem -Taftan (4041 m n. p. m. ). Obszary nizinne rozciagaja sie

w postaci waskich nizin nadbrzeznych wzdluz poludniowych wybrzezy Morza Kaspijskiego a takze wybrzezy Zatoki Perskiej a, takze ciesniny Ormuz.

Cale terytorium kraju wydaje sie byc obszarem mocno sejsmicznym. Minione silne trzesienie ziemi nawiedzilo ten panstwo w lutym 2004 roku.

Iran miesci sie w zonie klimatu zwrotnikowego kontynentalnego. Cechuje sie mezczyzna duzymi amplitudami temperatur, siegajacymi we wnetrzu

Wyzyny Iranskiej 55C, niskimi sumami opadow a takze silnymi wiatrami, zwlaszcza w czesci wschodniej wieja one w okresie okres osiagajac szybkosci

do 160 km/ h, a unoszony przez nie olbrzymie liczbie piasku a, takze pylu moga miec niszczaca sile.

Internet rzeczna Iranu jest slabo rozwinieta. Najogromniejsze rzeki panstwa to: Araks, Atrak a, takze Kezel Ozan uchodzace w celu Morza Kaspijskiego

oraz: Karche, Karun, Zohre i Mond wpadajace w celu Zatoki Perskiej. Glowne srodladowe zbiorniki hydrologiczne to w wiekszosci slone jeziora o bardzo

zmiennym sezonowym poziomie wody (Urmia, Namak, Hamun-e Helmand). Wiaze sie to z sezonowoscia opadow powodujaca gwaltowne obnizanie sie

przestrzen jezior w porze jalowej. Wiele pochodzace z nich wysycha calkowicie, przeksztalcajac sie w solniska.

Pokrywa glebowa panstwa jest slabo rozwinieta. W przewazajacej liczbie stanowia ja nieurodzajne gleby pustyn rozwiniete pod roslinnoscia stepowa a,

takze polpustynna a takze gleby slone. Poludniowo a mianowicie wschodnia frakcja Niziny Mezopotamii pokrywaja gleby aluwialne (mady), sa one jednak

w znacznej fragmentu podmokle a, takze zabagnione.

Szate roslinna Iranu stanowi zwlaszcza roslinnosc stepowa i polpustynna, co wydaje sie byc zdeterminowane iloscia opadow a, takze pokrywa glebowa,

a takze rzezba terenu. Formacje lesne sa zamieszczane na polnocnych stokach Elbursu (buki, wiazy, graby a, takze jesiony) a takze w gorach Zagros

(deby, klony, orzechy). Na podmoklych terenach Niziny Mezopotamii powstaja liczne rodzaje sitowia, trzcin, papirusy, a w pomieszczeniach suchszych

gaje palm daktylowych.

Faune Iranu reprezentuja szczegolnie gatunki stepowo-pustynne. Zyja w tym miejscu gazele dzerjan i arabska, onager, a z drapieznikow: szakal zloty,

hiena pregowana, ratel a, takze korsak. Liczny jest rowniez swiat wezy, w tym jadowitych wezy, takich jak zmija lewantynska i kobra indyjska. Przy

polnocno a mianowicie zachodniej fragmentu kraju widuje sie jelenie, rysie i niedzwiedzie brunatne. Nizine Mezopotamii zasiedlaja liczne rodzaje ptakow

hydrologicznych i brodzacych oraz coraz to rzadsze daniele mezopotamskie. Tereny objete dbaloscia wynosza 83 tys. km2, co swiadczy 5, 1% pow.

panstwa.

Obszar Iranu byl miejscem scierania sie kultur centralnej i poludniowej Azji wraz ze swiatem srodziemnomorskim i arabskim, co wiazalo sie rowniez z

wielkimi przemieszczeniami populacji. Wyksztalcone tak dzisiejsze ludzie Iranu wydaje sie byc mieszanka duzej ilosci ras a, takze narodowosci.

Konstruuja sie w nie rowniez duze mniejszosci narodowe, jak upominajacy sie o osobiste panstwo Kurdowie (8% ogolu ludnosci) czy Azerowie (20%), ale

rowniez niezbyt rozne grupy etniczno - rasowe, takie jak: Lurowie, Bachtiarowie, Gilanie, Mazandaranie, Beludzowie i Arabowie. Najliczniejsza grupka

pozostaja w dalszym ciagu Persowie (51%). W strukturze wyznaniowej Iranu zdecydowanie dominuja (99%) muzulmanie, z czego 90% to szyici, a

jedynie w porzadku. 9% a mianowicie sunnici (Kurdowie, Turkmeni a, takze Arabowie). Pozostala czesc sygnalizuja chrzescijanie, wyznawcy judaizmu a

takze zoroastryzmu.

Wzrost naturalny w dalszym ciagu utrzymuje sie na poziomie 2, 5%. Produktem tego wydaje sie byc mloda budowa wiekowa spoleczenstwa, w ktorej az

43, 3% stanowia grupy osob ponizej kolejny. roku istnienia, a tylko 4, 1% populacji przekroczylo 64. dwanascie miesiecy zycia. Odsetek ludnosci miejskiej

60, 0% (1975 -1998). Glowne osrodka miejskiego to: Teheran (6836 tys. ), Meszhed (1887 tys. ), Isfahan (1266 tys. ), Tebriz (1191 tys. ) a, takze Sziraz

(1053 tys. ).

W miare postepujacego rozwoju ekonomicznego podniesiono rzad opieki lekarskiej i zwykla dlugosc istnienia wydluzyla sie do 68 lat. Poprawie ulegl

rowniez poziom oswiaty dzieki powszechnemu obowiazkowi uczeszczania do szkoly podstawowej a takze rozwojowi szkolnictwa sredniego a, takze

wyzszego. Wskaznik analfabetyzmu powiodlo sie zredukowac w celu 28% osob w wieku powyzej kolejny lat. panstwo notowal ujemny srednioroczny

wskaznik wzrostu PKB (-0, 1-wsza %). Przy strukturze wytworzenia PKB rolnictwo ma szesnascie, 4% wkladu, przemysl a mianowicie 18, 9%, a pomoce

64, 7%, natomiast w strukturze zatrudnienia nadal utrzymuje sie ogromny udzial sektora rolnego (23%), podczas gdy w przemysle a, takze uslugach jest

zatrudnionych odpowiednio 31 i 46% ogolu pracujacych.

Rolnictwo Iranu ma bardzo trudne wytyczne rozwoju. Wywodzi to glownie pochodzace z niedostatku wody oraz slabych gleb. Jedynie na Nizinie

Poludniowokaspijskiej realna jest hodowla bez nawodnien. Pozostala frakcja gruntow rolniczych wymaga nawodnien, do ktorych uzywa sie h2o

gromadzona w zbiornikach zaporowych. W 1986 istnialo 17 takich pojemnikow nawadniajacych obszar 871 tys. ha. Do samego konca lat 90. planowano

ukonczyc konstrukcje 46 dalszych tam, jakie mozliwosci mialo podwyzszyc zasoby wody. Grunty orne i plantacje zajmuja 18, 5 min ha, czyli niewiele

powyzej 11% powszechnej powierzchni panstwa. Z flory zbozowych uprawia sie zwlaszcza: pszenice (11, 2 min t), jeczmien (3, 5 min t) i ryz (2, 2 min t).

Z flory przemyslowych tworzy sie znaczne ilosci burakow cukrowych (6 min t) i trzciny cukrowej (2 min t) oraz bawelny i tytoniu. Wazna role odgrywa

rowniez produkcja warzyw (melony, pomidory, arbuzy) a, takze owocow (figi, daktyle, cytrusy). Obszar uzytkow zielonych zajmuje blisko 27% pow.

panstwa. Najwazniejsze istota ma chow owiec (50 min szt. ) a, takze koz (25 min szt. ). W mniejsza skale hoduje sie rowniez rogacizna, konie, muly i

wielblady. Istotne istota w produkcji zywnosci ma rowniez rybolowstwo. Laczne polowy wynosily w 1995 powyzej 368 t, z czego 31, 8% pochodzilo

pochodzace z wod srodladowych. Bardzo wazna, glownie zwazywszy na eksport, wydaje sie byc produkcja kawioru jesiotrowego wynoszaca ok. 120 t

(1995). Obszary zalesione stanowia tylko 7% przesrtrzeni kraju. Najogromniejsze tereny lesne znajduja sie w obszarze przykaspijskim oraz w gorach

Zagros. W 1995 pozyskano 7463 tys. m5 drewna, pochodzace z czego 2561 tys. m stanowilo drewno opalowe.

Najbardziej istotne surowce mineralne kraju to ropa naftowa i gaz ziemny. Najogromniejsze zloza ropy znajduja sie w pogorzu a, takze w gorach Zagros

(92% krajowego wydobycia). Pozostala frakcja eksploatuje sie z dna Zatoki Perskiej. Gaz ziemny pozyskuje sie ze zloz polozonych morzem Zatoka

Perska kolo Bandar Abbas a takze na poludniu od Szirazu i w okolicach Kom na poludnie od Teheranu. Wydobycie ropy naftowej osiagnelo wielkosc 186,

5 mln t (1997) i zblizylo sie w celu poziomu pochodzace z 1970 (191 mln t). Udowodnione zasoby ropy naftowej szacuje sie na 12, 74 mld t, jakie

mozliwosci stanowi w porzadku. 9% rezerw tego materialu na Bliskim Wschodzie a, takze przy aktualnym poziomie wydobycia powinno wystarczyc na w

porzadku. 70 lat. Najwieksze rafinerie znajduja sie w: Abadanie (20 min t), Isfahanie (13, 2 min t), Teheranie (11, 2 min t) i Araku (7, 5 min t). Wydobycie

gazu ziemnego siega 50 mld m3 na rok i w ostatnich latach calosc wydobycia zuzywana wydaje sie byc w kraju. Z pozostalych materialow mineralnych

wydobywa sie jeszcze: wegiel tegi (1 mln t), miedz (101, 2 tys. t czystego metalu), rudy zelaza (4, 5 mln t czystego metalu), cynk a, takze olow

(odpowiednio: 145, 1-wsza i kolejny, 9 tys. t), chrom (37 tys. t), baryt (150 tys. t) a, takze magnezyt (40 tys. t). Wiekszosc zakladow przemyslowych

zlokalizowana jest w duzych miejscowosciach (Teheranie, Tebrizie, Isfahanie, Meszhedzie, Kermanie a, takze Szi-razie). Iran posiada wlasciwie

rozwiniety przemysl petrochemiczny, hutniczy, maszynowy, a z typowych galezi: wlokienniczy i spozywczy. Produkcja energii opiera sie zwlaszcza na

ropie naftowej a, takze gazie ziemnym - pochodzace z tych zrodel pochodzilo 90, 6% pochodzace z 79, 5 mld kWh wyprodukowanej ciepla.

Siec drogowa Iranu ma laczna rozciaglosc 162 tys. km, pochodzace z czego tylko 81 tys. km sygnalizuja drogi utwardzone. Dlugosc linii kolejowych siega

7286 km, a tylko 146 km jest zelektryfikowane. Glowne porty morskie to: Abadan, Buszahr, Bandar-e Chomejni i Chark nad Zatoka Perska a takze

Bandar Abbas w ciesninie Ormuz. Najbardziej istotne porty morzem Morzem Kaspijskim to: Bandar-e Anzali a, takze Bandar-e Torkaman. Iran ma 178

lotnisk, z czego 110 ma utwardzone pasy startowe, a jedynie 20 obsluguje regularne polaczenia. Najbardziej istotne lotniska na temat znaczeniu

miedzynarodowym znajduja sie w sasiedztwie Teheranu w Abadanie a, takze Isfahanie. Niezwykle istotna role w systemie transportowym kraju

odgrywaja takze rurociagi do przesylania ropy, jej produktow a takze gazu ziemnego. Dlugosc ropociagow wynosi 5900 km, gazociagow 4550 km, a

rurociagow do przesylania produktow naftowych - 3900 km.

Iran jest panstwem bardzo interesujacym pod wzgledem krajoznawczym. Sklada sie na to rowniez duze zroznicowanie srodowiska przyrodniczego, jak i

gornej rangi walory kulturowe bedace odzwierciedleniem zasobnych dziejow tegoz obszaru. Posrod wielu zabytkowych obiektow w uwage zasluguja

polozone w okolicach gor Zagros ruiny starozytnych stolic Persji: Pasargady i Persepolis. W krytycznej z nich zachowaly sie m. in.: palac a, takze

mauzoleum Cyrusa, ruiny zoroastryjskiej swiatyni, a w drugiej: palace mistrza Dariusza, brama Kserksesa, Sala Stu Kolumn, mauzolea a, takze grobowce

a takze ruiny ogrodow. Cenne beda rowniez cele pochodzace z okresow pozniejszych dynastii perskich, ktore znajduja sie m. in. w Szirazie (twierdza

Karima Chana pochodzace z XVIII w. ), Isfahanie (Palac Czterdziestu Kolumn), Teheranie (palac szacha Golestan). Znaczaca role w architekturze a,

takze sztuce odegrala religia islamska. Z tego powodu sporo ze rozmieszczonych tam pomieszczen nie jest udostepnianych turystom (np. grobowiec

Fatimy - corki Mahometa w Kom). Tak samo cenne cele sa m. in. w: Teheranie (mauzoleum ajatollaha Chomej-niego), Szirazie (meczety: Atik

pochodzace z replika Kaaby z IX w., Wakil z SIEDEMNASTEGO w., mauzoleum Hazrat-e Mir z XII w. ), Isfahanie (meczet piatkowy pochodzace z IX w.,

meczety: imama z SIEDEMNASTEGO w., szejka Loftollaha a, takze Ali Kapu). Duze nagromadzenie zabytkow, zroznicowanie etniczne, zwyczajna

kultura Orientu przejawiajaca sie we kazdego dziedzinach istnienia (bazary), jak i rowniez roznorodne krajobrazy stanowia podstawe do rozwoju turystyki

poznawczej i wypoczynkowej. Szczegolnie przyciagajace jest wybrzeze Morza Kaspijskiego odznaczajace sie klimatem zblizonym do

srodziemnomorskiego. Zlokalizowane beda tam kurorty morskie: Bandar-e Aznali, Ramsar, Amol, Bandar-e Torkaman.

Iran jest republika, w ktorej najlepsza wladze a takze autorytet ma przywodca religijno-polityczny, bedacy wysoko utytulowanym teologiem muzulmanskim

(od 1989 Sayyed Ali Hoseini-Chamenei). Glowa panstwa jest prezydent (od 1997 Sayyed Mohammad Chatami), wybierany na 4-letnia kadencje w

glosowaniu powszechnym. Wladze ustawodawcza sprawuje jednoizbowe Muzulmanskie Zgromadzenie Konsultatywne, liczace 270 czlonkow (w ow 5

pracownik mniejszosci religijnych), wybieranych w 4 okres w wyborach powszechnych. Nad przestrzeganiem prawa islamu (szari'atu) czuwa 12-osobowa

Rada Straznikow Rewolucji Islamskiej. Wladza wykonawcza spoczywa w rekach rzadu, na czele pochodzace z prezydentem.

KATALOG TRESCI

Izrael

IZRAEL usytuowany jest w poludniowym a mianowicie zachodzie Azji, pomiedzy Morzem Srodziemnym, tektonicznym Rowem Jordanu i Morza Martwego

a takze Polwyspem Synaj (z dostepem do Morza Czerwonego). W polnocnym wschodzie znajduja sie okupowane od 1967 Wzgorza Golan (syryjskie), w

poludniowym zachodzie Strefa Gazy, a w wschodzie tak zwanym. Zachodni Skraj Jordanu (dwa ostatnie tereny wchodza sukcesywnie w zestaw

Autonomii Palestynskiej). Kraj charakteryzuje sie uksztaltowaniem wyzynno-gorskim. Rowniny skrywaja sie nad Morzem Srodziemnym a takze w dolinie

Jordanu. Najwazniejszym punktem Izraela jest wapienny Meron (1208 m n. p. m. ) w Gorach Galilejskich, najnizszym natomiast (399 m p. p. m. )

zwierciadlo wod Morza Martwego. Kraj miesci sie w zonie sejsmicznej.

Klimatycznie obszar Izraela zaliczany wydaje sie byc do srodziemnomorskiego, a jego pd. frakcja do zwrotnikowego regionu lakonicznych pustyn. Roczne

sumy opadow maleja pochodzace z pn. w pd. a mianowicie od w porzadku. 1000 (1100 mm w gorach) w celu ok. piecdziesieciu mm. Obszerne

zroznicowanie wykazuja tez amplitudy temperatury lata beda gorace a, takze suche (srednio 33C, nizsze temp. w gorach), a zimy gorace (sr. 16C, w

gorach ok. 10C, sporadycznie objawia sie snieg).

Glowna rzeka jest Jordan, ktory wynika z Antylibanu i stosujac row tektoniczny plynie za posrednictwem slodkie Jezioro Tyberiadzkie (zwane tez

Galilejskim lub Genezaret) do Morza Martwego. W celu stalych rzek zalicza sie rowniez: Jarmuk, Jarkon (w czesci), Hadere, Kiszon i in. Po opadach

woda wypelniaja sie na chwile liczne suche doliny. Przez Izrael poprowadzono siec akweduktow, z ktorych najdluzszy laczy Jezioro Tyberiadzkie (pow.

164 km2) pochodzace z rolniczymi oazami pustynnej wyzyny Negew a takze stworzono struktura zbiornikow retencyjnych. Zasoby wod podziemnych

Izraela, skupione w wyzynnej a, takze gorskiej fragmentu, sa w stanie pokryc cale popyt kraju, jednakze wzrasta cechujaca je zanieczyszczenie. W celu

nawodnien uzywa sie, poprzez odsoleniu.

Swiat roslinny wydaje sie byc zroznicowany a, takze mocno przeksztalcony. Nadmorskie a, takze polozone w dolinie Jordanu rowniny, pokryte zyznymi

glebami, wykorzystywane beda rolniczo (m. in. rozlegle sady). Pustynna czesc panstwa cechuje sie ubostwem flory reprezentowanej za posrednictwem

kolczaste suche krzewy a, takze kepy traw. Wytrzebione debowe lasy, zastapily zarosla gatunku makii. Przy centralnej fragmentu kraju zachodzi

roslinnosc polpustynna i stepowa. Wspolczesnie wiedzione sa zalesienia. Ubogi wydaje sie byc swiat zwierzakow, zwl. w obszarach pustynnych, gdzie

widuje sie gl. przerozne gatunki wezy i gryzoni. W gorach i w stepach powstaja kozly, koziorozce, gazele a takze karakale a, takze hieny. Przez teren

Izraela przebiegaja szlaki migracji stworzen natury, stad cechujaca je duze bogactwo, szczegolnie w okresach wiosennych i jesiennych (m. in. bociany,

drozdy, pliszki, kukulki, jaskolki). Dbaloscia w wadze rezerwatu otoczone zostaly m. in. ogromne tereny gorskie i dol suchej doliny Wadi al-Araba (ryft

Jordanu), a w randze kompleksu narodowego obszar Gor Galilejskich.

Wspolczesny Izrael tworza 2 gl. stajnie ludnosci: naplywowi Zydzi (obecnie 82% jego mieszk., w niniejszym 62% urodzonych juz w Izraelu) a takze

spolecznosc palestynska - jeszcze kiedys dominujaca za zakupach grupowych obszarze, a obecnie stanowiaca 17% populacji (niespelna 1-wsza mln

osob). 81% mieszkancow Izraela konstruuja bowiem wyznawcy judaizmu (36% swiatowej zbiorowosci). Muzulmanie (gl. sunnici) sygnalizuja mniejszosc

(14%), zaledwie 3% spoleczenstwa to chrzescijanie, a 2% druzowie. Jezykami urzedowymi sa hebrajski i arabski, ale w uzyciu pozostaja rowniez jezyki

panstw pochodzenia imigrantow. Izrael odznacza sie wielkim stopniem zurbanizowania (91 % ludnosci miejskiej). Osadnictwo koncentruje sie w pn.

fragmentu kraju (gl. wybrzeze), porzadnych w 5 okregach administracyjnych (34, 3% pow. kraju) zamieszkuje 86% spoleczenstwa. Umiarkowana gestosc

zaludnienia siega tu 650 osob/km2 (w Okregu Poludniowym nieznacznie przekracza 55 osob/km2), leza tu rowniez 3 najogromniejsze osrodki miejskie:

Jerozolima (602 tys. mieszk. ), Tel Awiw-Jaffa (353 tys., zespol miejski 1-wsza, 95 mln) i Hajfa (256 tys., OM -471 tys. ), ktore zbieraja w swych

aglomeracjach niemalze 60% miejskiej ludnosci panstwa. Dodac wypada, iz w liczbie 5, 64 min Izraelczykow ujmuje sie osadnikow zydowskich w

obszarach okupowanych: Strefie Gazy (ok. szesc tys. osob), Wschodniej Izraelu (1 76 tys. ), na Zachodnim Brzegu Jordanu(166 tys. ) oraz Wzgorzach

Golan (ok. 19 tys. w 1998).

Przyrost przyrodzony w Izraelu wynosi 1-wsza, 4%. Wynoszaca az 78 lat zwykla dl. trwania zycia, beda zasluga rozwinietego systemu opieki.

Spoleczenstwo chodzi z fazy mlodosci w celu dojrzalosci demograficznej (28, 2% ludnosci nie przekroczylo kolejny. roku istnienia, a kolejne 61, 9% liczy

15-64 lata). Okazuje sie byc dobrze wyksztalcone (tylko 5% wskaznik analfabetyzmu).

Gospodarka Izraela jest jedna z najpomyslniej rozwinietych a, takze najefektywniejszych na swiecie. Cechuje ja takze nowatorstwo rozwiazan

organizacyjnych, technologiczne zaawansowanie produkcji a takze wysoki udzial sektora urzedowego i spoldzielczego w strukturze wlasnosci. Sektor

rolniczy wytwarza zaledwie 2% PKB (2% ogolu zatrudnionych), jest jednakze waznym skladnikiem gospodarki panstwa. W zakresie strukturze produkcji

fenomenalna role odgrywaja tzw. kibuce - kolektywne gospodarstwa rolne dzialajace w gruntach panstwa, jak i moszawy - spoldzielnie produkcyjne

rolnikow indywidualnych, ktore dostarczaja ogolem ponad 2/3 produkcji rolnej (takze pare procent produkcji przemyslu). Sprawnosc rolnictwa wydaje sie

byc bardzo wysoka, a dzieki poniesionym nakladom inwestycyjnym od momentu 1948 powyzej 2, 5-krotnie wzrosla pow. gruntow uprawnych, w tym

powyzej szesciokrotnie nawadnianych. Glowne tereny rolnicze leza na wybrzezu, w Galilei oraz oazach wyzyny Negew. Uprawia sie przede wszystkim

cytrusy cytrusowe: pomarancze, grejpfruty (po ok. czterysta tys. t rocznie), mandarynki, cytryny, jablka, awokado, brzoskwinie, banany, oliwki, winorosl,

jarzyny (gl. pomidory i ogorki), ziemniaki, bawelne, orzeszki ziemne oraz pszenice i jeczmien. Poza zbozami Izrael uzyskal samowystarczalnosc w

zakresie produkcji rolnej. Jej uzupelnienie stanowi pasterska hodowla owiec i koz oraz armerski chow bydla (410 tys. szt. ) i drobiu (27 min szt. ), a takze

polowy (6, 7 tys. t w 1996), dla ktorych gl. bazami sa Hajfa i Akka. 17% PKB wytwarza przemysl, gl. przetworczy. Gornictwo wydaje sie byc slabo

rozwiniete ze wzgledu na mala baze surowcowa. Na wyzsza skale wykorzystuje sie surowce chemiczne: sole potasowe, bromowe i kamienne nad

Morzem Martwym a takze fosforyty w wyzynie Negew, poza tym nieogromne ilosci magnezytow, rud miedzi, ropy naftowej i gazu ziemnego. Na potrzeby

przemyslu mineralnego funkcjonuja kamieniolomy marmuru a, takze gipsow. Przy przemysle chemicznym dominuje wytworczosc nawozow chemicznych,

tworzyw a, takze wlokien syntetycznych oraz farmaceutykow. W Hajfie i Aszdod znajduja sie podobnie rafinerie. Wysoce rozwiniety wydaje sie byc

przemysl elektromaszynowy, zwl. wytworczosc sprzetu wojskowego, lotniczego, komputerow i robotow przemyslowych, narzedzi sterowania, aparatury

medycznej a, takze in. Materialow hutniczych wytwarzaja stalownie w Akce a, takze Hajfie. Wazne znaczenie ma tez przemysl wlokienniczy a, takze

odziezowy a takze spozywczy (tluszczowy, owocowo- warzywniczy, miesny a, takze mleczarski). Przy drugiej polowie XX w. Izrael stal sie oprocz tego

jednym wraz ze swiatowych centrow ciecia a, takze szlifierstwa brylantow (gl. Hajfa i Tel Awiw). Zapotrzebowanie energetyczne pokrywa krajowa

wytworczosc energii (28 mld kWh w 1996), pochodzaca gl. z elektrowni naftowych. Plus minus polowy potencjalu przemyslowego panstwa skupiaja

aglomeracje Hajfy a, takze Tel Awiwu-Jaffy.

W transporcie wewnetrznym a, takze powiazaniach pochodzace z sasiednimi krajami decydujaca role odgrywa siec wysokiej jakosci tras (15464 km

utwardzonych szlakow w 1997), uzupelniana za posrednictwem 610 km polaczen kolejowych i 1087 km rurociagow. Transport nadmorski (23 statki, 855,

5 tys. DWT) obsluguja srodziemnomorskie porty: Aszdod, Aszkelon, Hadera, Hajfa, Tel Awiw-Jaffa a, takze lezacy morzem Morzem Czerwonym Eljat.

Najogromniejsze porty lotnicze dzialaja w Tel Awiwie (lotnisko Ben Guriona) a, takze Jerozolimie.

Na temat atrakcyjnosci turystycznej Izraela postanawiaja zarowno bogata przeszlosc historyczna kraju, ktorej slady spotykamy prawie w calym terenie

panstwa, jak i rowniez liczne punktu kultu religijnego, bedace zamyslem pielgrzymek wyznawcow trzech najwiekszych monoteistycznych wiary swiata:

judaizmu, chrzescijanstwa a, takze islamu.

Najwazniejszym osrodkiem krajoznawczym jest Jerozolima, lezaca we wsch. fragmentu kraju, w terenach okupowanych przez Izrael (miasto dzieli sie w

czesc arabska - wsch. i zydowska - zach. ). Lezy tu najwieksza liczba ludzi miejsc kultu religijnego (swiete miasto na rzecz Zydow, chrzescijan i

muzulmanow). Jej zabytkowa czesc (Stare Miasto) otoczona murem pochodzace z XVI w. tworzy uwaznie zwarta zabudowa z waskimi, kretymi uliczkami.

Z licznych miejsc kultu na atencje zasluguja: swiatynia muzulmanska Kubbat as-Sachra z VII w. (zw. meczetem Omara), ktory zbudowany zostal na

miejscu dawnej swiatyni Salomona (miejsce to jest uznawane za swiete zarowno za posrednictwem Zydow, jak i rowniez muzulmanow), swiatynia

muzulmanska Al-Aksa, Sciana Placzu (pozostalosci zach. muru Swiatyni Jerozolimskiej zburzonej za posrednictwem Rzymian w 70 r. n. e. ) a mianowicie

swiete miejsce Zydow, Bazylika Sw. Grobu na wzgorzu Golgota (z XII w., przebudowana w XIX w. ), Wieczernik na gorze Syjon pochodzace z XIV w.

(miejsce to uznane wydaje sie byc za pierwsza siedzibe Kosciola, msze swiete odprawiane beda tam od momentu czasow apostolskich) oraz Via

Dolorosa (trakt Drogi Krzyzowej). Poza murami Starego Miasta wznosi sie Gora Oliwna zwiazana pochodzace z zyciem Chrystusa, w obrebie ktorej

znajduja sie: Zlota Brama, Zwiazek wyznaniowy Wniebowziecia, Sanktuarium Wniebowstapienia. Celem pielgrzymek beda: Betlejem (miejsce narodzin

Chrystusa - Sanktuarium z Bazylika Narodzenia Panskiego z IV, VI a, takze XII w., liczne klasztory i koscioly) i Emaus (miejsce Lamania Chleba a

mianowicie wykopaliska). Tak samo istotnym terenem dla wyznawcow chrzescijanstwa wydaje sie byc pn. frakcja kraju (biblijna Galilea). Skrywaja sie

tam istotne osrodki legendarne: Nazaret (miejsce zwiastowania a, takze mlodzienczych lat Chrystusa Bazylika Zwiastowania, rozne klasztory), Kana

Galilejska (kosciol franciszkanow, wykopaliska archeologiczne), gora Tabor (ruiny twierdzy saracenskiej oraz licznych obiektow chrzescijanskich),

pozostalosci Magdali, Tabigi, Kafarnaum, Korozainu a, takze Betsaidy morzem Jeziorem Tyberiadzkim (biblijne Zatrzesienie Galilejskie). W uwage

zasluguja takze: Tyberiada (wazny osrodek judaizmu, odpady murow obronnych, warownia krzyzowcow, meczety, synagogi, uzdrowisko pochodzace z

wodami mineralnymi), Safed (swiete miasto judaizmu z synagoga Ha-Ari, ruiny zamku templariuszy), Bet Szean (nazywany za posrednictwem

talmudystow "brama raju", rozne wykopaliska archeologiczne z czasu od IV tys. p. n. e. do VII w. n. e. ). W pasie nadmorskim jest wiele miejscowosci,

ktorych poczatki zwiazane beda z okresem panowania Fenicjan lub Rzymian (m. in.: Akka a mianowicie mury miejskie, cytadela, Hajfa - mury obronne,

twierdza, sanktuarium bahaistow, liczne ogrody bedace emblematem miasta, Aszdod - swiatynia bozka Filistynow Dagona, Aszkelon - wykopaliska z

okresow Heroda I). Wiele pochodzace z nich aktualnie to istotne miejscowosci wypoczynkowe nad Morzem Srodziemnym (np. Aszkelon, Hajfa, Natanja).

Najwazniejszym miastem regionu jest stoleczna aglomeracja Tel Awiw-Jaffa. Przy jej architekturze dominuja modernistyczne budynki.

Panstwo Izrael wydaje sie byc republika, ktora nie ma konstytucji, jej ewentualne dziedziny sa albowiem powodem znacznych sporow pomiedzy

odlamami laickimi i religijnymi spoleczenstwa. Glowka panstwa wydaje sie byc prezydent (od 2000 Mosze Kacaw) wybierany na 5-letnia kadencje za

posrednictwem parlament. Wladze ustawodawcza sprawuje jednoizbowy Kneset, liczacy 120 czlonkow, wybieranych na cztery lata w glosowaniu

powszechnym. Wladza wykonawcza spoczywa w reku odpowiedzialnego przed Knesetem rzadu, naprzod ktorego stoi premier (od 1999 Ehud Barak),

wybierany na 4-letnia kadencje w glosowaniu powszechnym sposrod czlonkow Knesetu, zatwierdzany przez prezydenta.

SPIS DZIEDZINY

Autonomia Palestynska

Autonomia Palestynska zajmuje terytoria zamieszkane w przewadze za posrednictwem Palestynczykow, zajete wczesniej za posrednictwem Izrael. Na

mocy porozumien znajdujacych sie w 1994, ktore zapoczatkowalyproces przyznawania ow terenom niezaleznosci, w jej sklad wkraczaja: Strefa Gazy

(378 km2) oraz Zachodni Brzeg Jordanu (5879 km2); oddziela te rolety waski pasek ziemi stosowny do Izraela. Strefa Gazy jest morska rownina lezaca

miedzy wybrzezem Morza Srodziemnego a Izraelem, od pd. graniczaca pochodzace z Egiptem. Ciagnie sie w dl. w porzadku. 45 km, a szer. w

najszerszym miejscu dochodzi do jedenastu km.

Terytorium Zachodniego Krawedzi jest wiecej urozmaicone topograficznie. Pd. zajmuje masyw Hebronu o wys. do tysiac m n. p. m. Na pn. od faceta

ciagna sie Gory Jerozolimskie srodkowa frakcja tego terytorium. Na pn. wznosza sie troche nizsze (600-800 m n. p. m. ) Wzgorza Samarii, ktorych srodek

stanowia gory Nabulus obnizajace sie w kierunku pn. w celu 300-400 m n. p. m. w wzgorzach Dzanin. Czesc wsch. to doglebna dolina Jordanu i

wybrzeza Morza Martwego. Jest to dol tektoniczna dochodzaca w najnizszym miejscu w celu 399 m p. p. m.

Wielu terytorium Autonomii jest pod spodem wplywem kolorytutonu srodziemnomorskiego, tylko wsch. frakcja Zachodniego Krawedzi, a zwl. dolina

Jordanu, ma klimat zwrotnikowy suchy. Srednie temp. roczne oscyluja w granicach od 10-16C w zimie do 28C w lecie; w dolinie Jordanu moga dojrzewac

do 33C. Wielkosc opadow jest wysoce uzalezniona od momentu uksztaltowania przesrtrzeni. We wsch. czesci dochodza one w najwyzszym stopniu do

200 mm na rok, a w obszarach wyzynnych i dzikich wahaja sie pomiedzy 600 a 800 mm. Siec rzeczna tworza gl. krotkie doplywy Jordanu. Przy Strefie

Gazy brak wydaje sie byc rzek stalych, istnieja tylko dwie plytkie doliny odwadniane w czasie wielkich ulew.

Pokrywa glebowa wydaje sie byc slabo wyksztalcona, powstala w plytkim, skalistym podlozu. Przewazaja ubogie gleby brunatne a takze wytworzone w

podlozu weglanowym. Obszary ubozsze w h2o zajmuja gleby pustyn a, takze polpustyn.

Flora stanowia zarosla typu makii (wawrzyny, mirty, oleandry). W terenach lakonicznych dominuja zbiorowiska typu frygana oraz flora stepowa a, takze

polpustynna. Przedstawicielami fauny beda: gazela arabska, koziorozec nubijski, goralek abisynski, karakal, szakal zlocisty. W obszarach polpustynnych

bogaty wydaje sie byc swiat wezy, gl. wezy (zmija lewantynska) i jaszczurek (agam, kreglowek).

Liczba populacji wynosi 2786 tys. (1998); 35, 3% stanowia ludnosc Strefy Gazy. Dominuja Palestynczycy (84%). Mniejszosci to: Zydzi (6%), Jordanczycy

(3%) a takze Ormianie. Przewazajaca wiekszosc wyznaje islam (92%); jedna pochodzace z mniejszosci wyznaniowych stanowia chrzescijanie skupieni

gl. we wsch. Jerozolimie a, takze Ram Allah. Ponad pol. mieszkancow wyrasta w miejscowosciach (54%). Obszerne sa jednakze dysproporcje pomiedzy

Strefa Gazy (wskaznik urbanizacji siega tu 80%), a Zachodnim Brzegiem (wskaznik urbanizacji 40%). Najogromniejsze osrodki miejskie to: Gaza (273

tys. mieszk. ), Nabulus (130 tys. ), Hebron (121 tys. ).

Istnieje tu wyrazne zroznicowanie miedzy Strefa Gazy a Zachodnim Brzegiem. Spoleczenstwo wydaje sie byc bardzo swieze, 47% to osoby powyzej 15.

roku zycia (45% na Zachodnim Brzegu, piecdziesieciu, 2% w Strefie Gazy), 3, 5% ma 65 i wiecej lat. Zwykla dl. istnienia wynosi 68 lat. Ogromny udzial

najnizszej grupy wiekowej determinuje znaczne wydatki w oswiate. Ostatnimi czasy zapewniono duzej ilosci dzieci dojscie do szkol, ale posrod osob w

wieku powyzej 15 lat wskaznik analfabetyzmu wynosi jeszcze 31%.

Rolnictwo odgrywa istotna role w gospodarce panstwa wytwarzajac w porzadku. 16% PKB i zatrudniajac ok. 14% ogolu pracujacych. W strukturze

uzytkowania ziemi ponad 30% ogolu ziem zajmuja place orne a, takze plantacje, a kolejne 32% przypada w uzytki zielone. Blisko 90% gruntow

uprawnych znajduje sie w Zachodnim Krawedzi, z czego 7, 7% jest sztucznie nawadniane. Place uprawne w Strefie Gazy (ok. 10%) zajmuja 184, 1 km2,

czyli czterdziestu osiem, 7% jej terytorium, przy czym udzial gruntow sztucznie nawadnianych wynosi w tym miejscu az 63, 3%. Uprawiane sa gl.

warzywa: pomidory, kapusta, ogorki, kabaczki, dynie, melony a takze owoce: oliwki, pomarancze, brzoskwinie. Ze zboz najwieksze istota maja: pszenica

(28, trzech tys. t— 1 997) i jeczmien (14, 2 tys. t. ). Najbardziej istotne zwierzeta hodowlane to owce (504, 9 tys. szt. -1997) a, takze kozy (267, 1 tys. szt.

). Hodowla rozwinieta jest nade wszystko na Zachodnim Brzegu (93, 5% ogolu poglowia owiec i 92% koz), pochodzace z czego najwieksza liczba ludzi w

dystryktach: Hebron (odpowiednio: 34, 7% i 31, 6%) a, takze Ram Allah (odpowiednio: 11, 4% a, takze 19, 5%).

Gospodarka palestynska jest znacznie uzalezniona od momentu Izraela, ktory to nie tylko swiadczy rynek zbytu, ale podobnie daje wynajecie duzej grupy

Palestynczykow. Wysokosc PKB przychodzi do trzech, 9 mld USD (1996). Struktura wytwarzania PKB przedstawiala sie nastepujaco: rolnictwo 13%,

przemysl 23%, uslugi 64%. Sektor przemyslowy zatrudnia w porzadku. 25% ogolu pracujacych. Pokazna ilosc Palestynczykow w wieku produkcyjnym

szuka zatrudnienia cos znacznie wiecej anizeli tylko w sasiednim Izraelu, ale rowniez w pozostalych panstwach arabskich Bliskiego Wschodu (Katarze,

Kuwejcie i Arabii Saudyjskiej). Najogromniejsze znaczenie ma przemysl wlokienniczy, odziezowy a, takze spozywczy. Zazwyczaj dobrze rozwiniete jest

rzemioslo, a takze budownictwo.

Transport drogowy jest wlasciwie rozwiniety. Internet gl. tras wynosi 634 km, a razem pochodzace z drogami regionalnymi 1120 km. Ilosc

zarejestrowanych samochodow osobowych wynosi w porzadku. 114 tys. szt. (1997) na Zachodnim Brzegu a, takze 43, 5 tys. szt. (1996) w Strefie Gazy.

W trakcie negocjacji pokojowych wszelkie porty lotnicze na obszarach palestynskich zostaly nieczynne. Pierwotnie Palestynskie Samoloty

wykorzystywaly lotnisko w Al-Arisz w Egipcie (ok. piecdziesieciu km w pd. -zach od Obszary Gazy), latajac na trasie Al-Arisz Amman w Jordanii. Od

listopada 1998 aktywny jest miedzynarodowy port lotniczy w pd. czesci Obszary Gazy w niewielkiej odleglosci Rafah obslugujacy polaczenia pochodzace

z Ammanem. Gl. portem morskim pozostaje Gaza, jednakze na skutek zniszczen wojennych oraz ograniczen narzuconych za posrednictwem Izrael

wielkosc przeladunkow wydaje sie byc ograniczona.

Zabytkowe budowle na terenie Autonomii Palestynskiej zwiazane beda z judaizmem, chrzescijanstwem, islamem oraz pochodzace z wczesniejszymi

kulturami (natufska, kananejska). Najwiecej cechujaca je jest w Zachodnim Skraj Jordanu.

Nad Morzem Srodziemnym do Autonomii Palestynskiej wypada Gaza (centrum Strefy Gazy), miasto pochodzace z czasow cywilizacji kananejskiej. W

czasie filistynskim pelnilo funkcje gl. siedziby panstwa, a od momentu VII w. pozostawalo pod spodem wplywami globu islamskiego. Z licznych zabytkow

na atencje zasluguja m. in.: swiatynia muzulmanska Haszima dziadka Mahometa, Sanktuarium Abu al-Azm wg starego testamentu miejsce pochowku

Samsona.

Tymczasowa samorzadowa wladza palestynska utworzona zostala w VI11994 w terenach okupowanych przez Izrael, w okregach Jerycha a, takze Gazy.

Powolano ja na skutek porozumienia izraelsko-palestynskiego zawartego w 1993 w Oslo, ktore stworzylo bazy do wycofania armii izraelskiej z ziem

okupowanych (z Jerycha w V 1994) i przejecie kontroli morzem tym obrebem przez policje palestynska. Wladza Autonomii uelastycznia sie w caly zostaly

obszar okupowany, z jej kompetencji wylaczone zostaly kwestii osadnikow zydowskich. W X 1994 wladze izraelskie zezwolily na utworzenie administracji

ds. zdrowia a, takze zbierania datkow, a w nastepnej kolejnosci rozszerzyly jej kompetencje. Przy 1994 utworzono Rade Autonomii (rzad palestynski). W

wyborach powszechnych w styczniu 1996 Yasir Arafat uzyskal 88% glosow a, takze stanal naprzod wladz Autonomii jako jej prezydent. Wielu miejsc w

80-osobowej Radzie Samorzadowej uzyskala partia Al-Fatah.

SPIS DZIEDZINY

Jordania

JORDANIA lezy w pd. -zach. Azji. W odcinku 26 km panstwo posiada dojscie do Morza Czerwonego za posrednictwem zatoke Akaba.

W uksztaltowaniu pionowym przewazaja obszary wyzynne i gorskie. Najwyzszym wzniesieniem jest Ramm (1754 m n. p. m. ) polozony w gorach Dza-bal

asz-Szara w zach. panstwa. Tu rowniez znajduje sie najnizszy punkt a mianowicie depresja Morza Martwego (399 m p. p. m. ). Pozostala czesc panstwa

zajmuje obszerny, pustynny plaskowyz (na pn. kamienisto a mianowicie zwirowa Pustynia Syryjska, w pd. pustynia piaszczysta), nachylony lagodnie w

kierunku wsch. Panstwo, a gl. jego wsch. czesc, niejednokrotnie nawiedzaja trzesienia ziemi. Niemalze cale terytorium Jordanii miesci sie w zonie

klimatow zwrotnikowych kontynentalnych lakonicznych. Wyjatkiem beda pn. -zach. krance, porzadnych klimat wydaje sie byc umiarkowany,

kontynentalny. Wysokosc opadow waha sie od 350 do piecdziesieciu mm a, takze mniej, a srednie temp. wynosza: w styczniu w porzadku. 15C (w

gorach spadaja nawet w celu 0C), w lipcu 30-35C (maks. w celu 50C w zach. ). Charakterystyczne beda ich ogromne dobowe amplitudy.

Poza Jordanem (dl. w porzadku. 130 km) i jego gl. doplywami spotyka sie wylacznie rzeki okresowe, splywajace w kierunku wsch. Wylacznym wiekszym

akwenem slodkowodnym wydaje sie byc sztuczny pojemnik King Talal na rzece Nahr az-Zarka (Jabbok), a slonym a mianowicie Morze Martwe. W

bezodplywowych obnizeniach w plaskowyzu powstaja zabagnienia.

Flora tworza m. in. rosnace na pustynnych yermosolach suche kolczaste krzewy (saksaul bialy i czarny) oraz bylice, jasminy, platany, a takze

zmartwychwstanka, czuwaliczka jadalna i balsamowiec soczysty. Sporadycznie, na pn. zach. widuje sie lasy pochodzace z sosna alepska i debem.

Faune reprezentuja gatunki pustynne i stepowe. Spotyka sie sporo gadow, jednakze swiat stworzen natury i plazow jest ubogi. Sposrod niepotrzebnych

ssakow powstaja: oryks arabski, szakal zloty, gazele a, takze karakal. Gama gatunkowe cechuje Morze Czerwone, w przeciwienstwie do Morza

Martwego, gdzie w zasadzie nie ma flory ani fauny. Dbaloscia w wadze parku narodowego objeto trzech cenne przyrodniczo i kulturowo obszary, m. in.

Petre i Wadi Rum.

Ludzie Jordanii jawi sie niemal jednorodne etnicznie a mianowicie 98% mieszkancow stanowia Arabowie, a tylko 2% pozostajace grupy narodowosciowe,

m. in. Czerkiesi, Kurdowie, Turcy a, takze Ormianie. Tak naprawde jednak powyzej 50% populacji to wysiedlency palestynscy. Z ludnoscia rodzima laczy

cechujaca je wspolnota zwiazanych z kultura, jezyka (arabskiego) oraz wiary (islam wyznaje 92% populacji, przewazaja sunnici). Wyrazista co do

religijnym, aczkolwiek nieliczna grupe (zaledwie 7%) stanowia chrzescijanie obrzadkow wsch. (m. in. syryjskiego, greckiego, ormianskiego).

Cyfra ludnosci Jordanii to cztery, 4 mln osob. W proces nasz zlozyl sie naplyw Palestynczykow z Izraela i okupowanego przezen Zachodniego Brzegu

Jordanu (Cisjordanii), jak i rowniez niezmiennie styl przyrostu naturalnego (obecnie trzech, 1%, w 1975 a mianowicie 3, 29%). Dluzszy sredni czas

trwania zycia (73 lata), jakie mozliwosci wynika w pewnej mierze z nacisku, jaki polozono na postep sluzby zdrowia. Nizszy anizeli w wiekszosci panstw

arabskich wydaje sie byc takze wspolczynnik analfabetyzmu (13% doroslych). Ludzie jest bardzo mlode a mianowicie 43, 3% populacji sygnalizuja osoby

powyzej 15 lat, a tylko 2, 9% osob ukonczylo 65. dwanascie miesiecy zycia. Wielu ludnosci zamieszkuje waski, w porzadku. 100 km szerokosci, pasek

wzdluz granicy z Izraelem, a zwl. jego pn. czesc, porzadnych tez polozone sa najogromniejsze miasta: stoleczny Amman (1, 05 min mieszk., 1-wsza, 3

min w zespole miejskim), Az-Zarka, Irbid, As-Salt, Al-Mafrak. Zwartosc zaludnienia przekracza tu niejednokrotnie 100 osob/km2, a w muhafazie Irbid

siega w porzadku. 400 osob/km2. Na rozleglym, pustynnym wsch. spotyka sie wylacznie pojedyncze, rozsypane osiedla pasterskie. Dla calego okresu

egzystowania panstwa charakterystyczny byl tok odplywu populacji wiejskiej w celu miast (od pol. lat 70. wspolczynnik urbanizacji wzrosl z 42% do 72%)

oraz zwiekszania sie kontrastu w stopniu zaludnienia pn. -zach. Jordanii i pozostalosci kraju.

Program gospodarczy Jordanii, zaliczanej w celu grona krolestw rozwijajacych sie, ma charakter wolnorynkowy, choc udzial panstwa w wielu sferach

dzialalnosci przemyslowej jest ogromny. Podstawa rozwoju ekonomicznego staja sie stopniowo pomoce (gl. noclegowe i finansowe - 65, 2% PKB w

1996) oraz rynek przetworczy, przejmujace te role od dominujacych niegdys rolnictwa i gornictwa. Wciaz jednakze stabilnosc gospodarcza kraju

uzalezniona jest w duzym stopniu od obslugi z zewnatrz: wprost, plynacej explicite z "naftowych" krajow arabskich i od momentu organizacji

zagranicznych, jak tez posredniej opartej w transferze dochodow pracujacej w krajach Zatoki Perskiej grupy emigrantow jordanskich. Tempo rozwoju

zmienia sie wiec w stosunku do sytuacji politycznej w pasie i biezacej kondycji ekonomicznej krajow arabskich. Najwieksze pietno wywarla w gospodarce

Jordanii utrata zyznych obszarow Zachodniego Brzegu Jordanu oraz kryzys iracki (1990-1991), ktory spowodowal ograniczenie kontaktow handlowych

pochodzace z najwazniejszym partnerem gospodarczym a mianowicie Irakiem.

Rolnictwo zatrudnia 5% czynnych profesjonalnie, wytwarzajac proporcjonalnie 5, 4% PKB (1996). Gl. obreby upraw (grunty orne, uzytki trwale) absorbuja

jedynie 5% pow. panstwa i zbieraja sie gl. w pn. czesci doliny Jordanu. W porzadku. 15% pochodzace z nich (630 km2 w 1993) ulega nawadnianiu.

Przewazaja gospodarstwa wielkoobszarowe prywatnych wlascicieli, duze istota ma rowniez system dzierzawy ziemi. Uprawia sie gl. warzywa (czesciowo

metoda szklarniowa): pomidory (641 tys. t w 1997), ogorki, baklazany, fasole; rowniez owoce cytrusowe, banany, oliwki (82 tys. t), winorosl, a oprocz tego

ziemniaki (107 tys. t), pszenice (54 tys. t) i jeczmien (43 tys. t). W porzadku. 8% pow. wykorzystuje sie jako rzeczywiste pastwiska; dominuje koczownicza

uprawa: owiec (2, 1 min szt. w 1997), koz (555 tys. szt. ), bydla, oslow i wielbladow. Produkcja rolna wsparta skromnymi polowami nie zaspokaja potrzeby

krajowego, aczkolwiek osiaga sie nadwyzki w produkcji warzyw i owocow.

Rosnie istota przemyslu (23% zatrudnionych). Przy latach 1990-1997 wartosc produkcji przemyslowej wzrastala rocznie na temat ok. 10%, a w 1996

obejmowala 29, 5% PKB. Istotnym dzialem tegoz sektora wydaje sie byc gornictwo. Bazuje ono w bogatych zasobach fosforytow, wydobywanych na pn.

(Al-Hasa a, takze Ar-Rusajfa) a, takze pd. (okolice Al-Akaba) w ilosci 5, 4 min t (1996). U wybrzezy Morza Martwego eksploatuje sie sole potasowe i sol

kamienna. Nazwane surowce konstruuja baze rozwoju przemyslu chemicznego (gl. produkcji nawozow). Przy obnizeniu Morza Martwego od razu

rozpoznano wystepowanie szeregu pozostalych surowcow: barytow, rud miedzi i uranu; ich szerszej eksploatacji przedtem nie podjeto. Funkcjonuja

kamieniolomy: gipsow, marmurow i wapieni. Te minione sluza w celu produkcji betonu. Wazna role odgrywaja: przemysl wlokienniczy a, takze odziezowy,

skorzany oraz spozywczy (olejarski, miesny i owocowo-warzywniczy). Potencjal przemyslowy koncentruje sie w cztery gl. osrodkach: Ammanie, Irbidzie

oraz strefach wolnoclowych: Az-Zarka i Al-Akaba. W 2 ostatnich skrywaja sie takze rafinerie importowanej ropy naftowej a takze elektrownie (rowniez w

Ammanie), dajace duza liczba z 5, 52 mld kWh rocznej produkcji ciepla (1996).

Przy transporcie najogromniejsze znaczenie odgrywaja przewozy samochodowe. W 1998 bylo tu 8 tys. km tras o utwardzonej nawierzchni.

Uzupelnieniem jest siec kolejowa (677 km), ktorej os swiadczy linia pochodzace z Damaszku za posrednictwem Amman w celu Al-Akaby, porzadnych

znajduje sie unikatowy port nadmorski Jordanii. Uzytkowanych jest 17 lotnisk, w niniejszym 2 na temat znaczeniu miedzynarodowym: Amman a, takze

Al-Akaba.

Na temat atrakcyjnosci turystycznej Jordanii postanawia przede wszystkim odrebnosc kulturowa, zlaczona z przynaleznoscia do globu islamskiego,

wyraznie zaznaczajaca sie w malutkich miasteczkach a, takze wsiach jordanskich, oraz rozne zabytki pochodzace zarowno pochodzace z czasow

dawnych (m. in.: amfiteatr pochodzace z II w. n. e. w Am - Petra, starozytna stolica panstwa Nabatejczykow. Wykute w stromych zboczach skalnych

swietne grobowce integruja motywy hellenistyczne i orientalne. Za bezcenne uznaje sie wykopaliska stolicy panstwa Nabatejczykow z II w. p. n. e. - Petry

(w wawozie Wadi Musa, na zach. od osrodka miejskiego Maan), porzadnych zachowal sie m. in. zespol swiatyn i grobowcow reprezentujacy oryginalna

skalna architekture, bedaca mieszanina wplywow greckich i orientalnych. O wadze obiektu wykonuje fakt umieszczenia go w 1985 w liscie

Ogolnoswiatowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO.

Syria jest monarchia konstytucyjna, naprzod ktorej stoi krol (od 1 999 Abd Allah II Ibn al-Husajn). Wladza ustawodawcza zalicza sie do niego a takze

dwuizbowego Zebrania Narodowego: Izby Reprezentantow, liczacej 80 czlonkow, wybieranych w glosowaniu powszechnym na 4-letnia kadencje, a takze

Senatu, liczacego 40 czlonkow, mianowanych za posrednictwem krola w 4 okres. Wladza wykonawcza spoczywa w rekach mistrza i rzadu

odpowiedzialnego zanim parlamentem. Na prowadzeniu jego stoi mianowany za posrednictwem krola premier (od 1999 Abdul Rauf al-Rawabdeh).

KATALOG TRESCI

Kuwejt

KUWEJT usytuowany jest w pn. -wsch. czesci Polwyspu Arabskiego, miedzy Arabia Saudyjska, Irakiem a wyrownanym wybrzezem Zatoki Perskiej

(Arabskiej). Bariery kraju (ladowe 464 km i nadmorskie 499 km) obejmuja podobnie wyspy: Bubijan, Fajlaka, Umm Al-Muradim, Qaruh oraz sporo

mniejszych, otoczonych rafami koralowymi.

Kraj wydaje sie byc nizinny a mianowicie jego pn. -wsch. frakcja lezy w obrebie delty Eufratu i Tygrysu, a zach. krance wznosza sie niewiele, siegajac 306

m n. p. m.

Klimat (zwrotnikowy kontynentalny suchy) cechuja sporadyczne, ale nawalne opady, ktore koncentruja sie w polroczu letnim (srednio 20-200 mm

rocznie). Kroluja tu suche i zarliwe lata (nawet powyzej 50C) oraz chlodne zimy (srednia temp. w porzadku. 10C) powiazane z silnym pn. wiatrem,

przynoszacym chlodne powietrze pochodzace z glebi Azji (burze piaskowe).

Na terenie Kuwejtu nie ma stalych rzek. Suche doliny wypelniaja sie wodami po niepotrzebnych opadach, a w bezodplywowych zaglebieniach wychodza

solniska. Poteznieje staly deficyt wody, jakie mozliwosci powoduje, ze roslinnosc, wydaje sie byc tu bardzo uboga. Do niej gl. przedstawicielami sa:

saksauly solirodowe, lawsonie bezbronne, balsamowce soczyste a, takze parolisty, rosnace na kalcisolach. Na solonczakach i soloncach spotyka sie

flore halofitowa, a na madach (fluwisolach) delty Eufratu a, takze Tygrysu rowniez palmy.

Faune reprezentuja zwyczajne gatunki pustynne. Zyja tu szakale zlociste, gazele, gady (gl. weze i jaszczurki) oraz chrzaszcze. Niewiele wydaje sie byc

ptakow (najczesciej tylko przelotne). Na stale panstwo zamieszkuja kuraki, rarog a, takze kulon. Ubostwo fauny ladowej rekompensowane wydaje sie byc

bogactwem istnienia w wodach zatoki. W obszarze panstwa utworzono jeden park narodowy, ale duzym problemem wydaje sie byc zanieczyszczenia

srodowiska, wywolane podpaleniem szybow naftowych podczas wojny z Irakiem (m. in. wyciek w porzadku. 10 mln t ropy).

Spolecznosc Kuwejtu tworza w 80% Arabowie, jednak rdzenni mieszkancy (potomkowie Beduinow) sygnalizuja tylko 45% ogolu. Dalsze 35% populacji to

imigranci arabscy, jacy naplyneli poprzez rozpoczeciu wykorzystywania ropy naftowej (2 pol. XX w. ), a 16% a mianowicie przybysze pochodzace z Azji

Poludniowej i Poludniowo-Wschodniej. 95% spoleczenstwa stanowia muzulmanie (sunnici a, takze szyici), a pozostala frakcja wyznawcy hinduizmu i

skromna grupa chrzescijan. Arabski wydaje sie byc jezykiem urzedowym, ale powszechnie uzywa sie tez angielskiego. Az 97% ludnosci przebywa w

miejscowosciach, polozonych gl. na wybrzezu. Gestosc zaludnienia przekracza tu w duzej ilosci miejscach tysiac osob/km2, podczas gdy wnetrze

panstwa jest niemalze bezludne (pojedyncze osrodki wydobywcze i hodowlane). Sposrod wysepek zamieszkana wydaje sie byc Fajlaka.

Najogromniejszym miastem wydaje sie byc Al-Dzahra (140 tys. mieszk. ) -stolica jednej pochodzace z prowincji. Stoleczny Kuwejt mierzy zaledwie 29 tys.

mieszk. (1995), jednakze stanowi srodek gospodarcze a, takze kulturalne panstwa, a w sensie urbanistycznym jadro teamu miejskiego na temat

zaludnieniu powyzej 1, trzech min mieszk. Wspoltworza go m. in.: As-Salimija, Qalib asz-Szujuch, Hawalli i Al-Farauwija.

Za sprawa imigracji zarobkowej a takze wysokiego przyrostu naturalnego (w latach szescdziesieciu. i 70. siegal mezczyzna 4, 5%). W wyniku inwazji

irackiej (1990-1991) liczebnosc spoleczenstwa spadla w nastepnej kolejnosci do 1-wsza, 4 min w 1992 (straty demograficzne i fala uchodzstwa. Wzrost

naturalny a mianowicie 1, 9% w 1998. Spoleczenstwo wydaje sie byc mlode (32, 3% to osoby powyzej 15. roku zycia) a przecietny okres trwania istnienia

wynosi 77 lat. Wyrazny dla panstwa jest ogromny wspolczynnik maskulinizacji (1, 58, tj. 158 mezczyzn/ stu kobiet). Sprawa jest styl analfabetyzmu,

chociaz szkolnictwo wydaje sie byc dobrze rozwiniete, a w stolicy operuje uniwersytet.

Gospodarka opiera sie w eksploatacji a, takze przetworstwie ropy naftowej. Do niej ogromne zloza (oceniane w 10% ogolnoswiatowych). Wysokim

zyskom ze checi sprzedania tego materialu zawdziecza Kuwejt szybki wzrost gospodarczy, mozliwosc rozbudowy dzisiejszego przemyslu przetworczego

oraz prowadzenie dzialalnosci inwestycyjnej. Krotkotrwaly kryzys wywolala inwazja Iraku (1990-1991), jednak w 1993 pozostal on zazegnany, a panstwo

ponownie ekspresowo sie polepsza. Dzis cechuje sie jednym z najwyzszych na swiecie wskaznikow dochodu narodowego w 1 mieszkanca (22, 5 tys.

USD). W strukturze gospodarki znikome znaczenie ma rolnictwo (2% zatrudnionych, tylko 0, 4% PKB w 1997), ktore wykorzystuje pod spodem uprawy

wylacznie 0, 2% pow. panstwa (koniecznosc nawadniania), a dalsze 8% sygnalizuja naturalne pastwiska. W miniaturowych ilosciach sadzi sie jarzyny (gl.

pomidory, ogorki, cebule i melony) oraz cytrusy (granaty, pomarancze, daktyle). Poglowie zwierzat hodowlanych obejmuje 320 tys. szt. owiec (1997) oraz

niewielka liczbe bydla, koz a, takze wielbladow. Obszerne znaczenie ma rybolowstwo (5, 8 tys. t ryb i 2, 4 tys. t krewetek w 1996), polawia sie tez perly.

Sektor przemyslowy zatrudnia 28% czynnych profesjonalnie, wytwarza jednakze az 55% PKB. Polega gl. w eksploatacji ropy naftowej (na obszarze pn.

zloza: Ar-Raudatin i As-Sabirija, na terenie pd. zloza: Al-Burkan, Al-Wafra, Manakisz a takze wspolnie pochodzace z Arabia Saudyjska w Strefie

Neutralnej), ktorej w 1996 Kuwejt wydobyl 100, 9 mln t. Ponad 2/3 wydobycia przetwarza sie w zakladach rafineryjno-petrochemicznych: Mina al-Ahmadi,

Mina Abd Allah a, takze Asz-Szuajba a takze 2 pozostalych, lezacych w Strefie Neutralnej. W niewielkim stopniu eksploatowane sa, towarzyszace ropie,

zloza gazu ziemnego (ok. trzech, 5 mld m3 w 1995, po trosze eksportowane poprzez skropleniu). Przeksztalca sie podobnie inne dzialy przemyslu

chemicznego (m. in. produkcje nawozow sztucznych), cementowego, wlokienniczego a takze przetworstwo ryb. Pozyskuje sie ponadto sol w licznych

instalacjach destylacji wody morskiej (z tegoz zrodla pochodzi az 75% wody uzytkowej). Energie elektryczna wytwarzaja elektrownie naftowe (23 mld

kWh w 1996). Gl. mozliwosci przemyslowy koncentruje sie w najwiekszych miejscowosciach kraju a takze osrodkach wydobycia ropy, przy czym w

ostatnich latach duza liczba nowych inwestycji powstaje w Specjalnej Strefie Ekonomicznej Asz-Szuajba. Warto wspomniec, iz w 1998 obcokrajowcy

stanowili 68% zatrudnionych w gospodarce Kuwejtu.

Potrzeby przewozowe kraju zaspokaja siec porzadnej jakosci tras (4450 km dl. w 1996, pochodzace z czego 81% o utwardzonej nawierzchni) a takze

system rurociagow (1 082 km dl., w tym 165 km gazociagow). Flota morska (49 statkow o lacznym tonazu cztery mln DWT w 1998) obsluguje porty:

Asz-Szuajba, Asz-Szuwajk, Kuwejt, Mina Abd Allah, Mina al-Ahmadi oraz Mina Su'ud. Przy stolicy panstwa znajduje sie podobnie miedzynarodowy port

lotniczy na temat duzym znaczeniu w systemie regionalnych powiazan komunikacyjnych.

Wedle konstytucji pochodzace z 1962 Kuwejt jest dziedziczna monarchia konstytucyjna, na czele ktorej stoi emir z rodu As-Sabah (od 1978 Jabir Al

Ahmad Al Jabir Al Sabah). Wladze ustawodawcza sprawuje jednoizbowe Zgromadzenie Narodowe, liczace piecdziesieciu czlonkow, wybieranych na

4-letnia kadencje w wyborach powszechnych; zasiadaja w nim z urzedu takze ministrowie. Wladza wykonawcza spoczywa w reku emira i powolywanego

przez faceta rzadu pochodzace z premierem (od 1978 Sa'd Al' Abd Allah Al Salim Al Sabah). Upowaznienie wyborcze przysluguje wylacznie

mezczyznom po konczeniu 21. roku zycia. Inicjatywa partii politycznych jest zakazana.

SPIS DZIEDZINY

Liban

LIBAN polozony wydaje sie byc w Azji Poludniowo-Zachodniej we wsch. fragmentu basenu Morza Srodziemnego. Zaliczany jest w celu panstw Bliskiego

Wschodu. Pow. kraju siega jedynie 10 452 km2, a jego sasiadami beda Syria od momentu pn. a, takze wsch. a takze Izrael od momentu pd. Przy

uksztaltowaniu pow. dominuja gory biegnace rownolegle do wybrzeza, poprzedzielane obnizeniami dolinnymi. Wzdluz wybrzeza Morza Srodziemnego

ciagnie sie waska i plaska nizina nadbrzezna. W kierunku wsch. przechodzi kobieta gwaltownie w serie wapiennych grzbietow gor Libanu, pochodzace z

najwyzszym szczytem kraju Kurnat as-Sauda (3083 m n. p. m. ) lezacym na pd. wsch. od momentu Trypolisu. Dalej na wsch. gory maja gwaltownie w

obnizenie tektoniczne zwane dolina Bekaa. Dno doliny, polozone na wys. ok. tysiac m n. p. m., odwadniane wydaje sie byc przez 2 gl. rzeki kraju: Litani

oraz Asi (Orontes). W kierunku wsch. niecka Bekaa chodzi w kolejne pasmo gorskie Antylibanu, jakiego pd. przedluzeniem jest plecy Hermon

dochodzacy do wys. 2814 m n. p. m.

Liban lezy w strefie kolorytutonu srodziemnomorskiego, jakkolwiek uksztaltowanie pow. i niemalze poludnikowy przebieg pasm dzikich wydatnie

modyfikuja lokalne wytyczne klimatyczne. Nizina nadbrzezna ma klimat umiarkowanie goracy lato (srednie temp. 28C) a, takze cieply podczas mrozu (1

3C). Znajdujace sie w bezposrednim poblizu gory charakteryzuja sie aktualnie znacznie chlodniejszymi temp. a takze wystepowaniem opadow sniegu,

ktore w najwyzszych partiach moga zalegac od momentu grudnia w celu maja. Po to prawdopodobnie wywodzi sie tytul kraju bowiem slowo laban w

jezyku aramejskim oznacza bialy. Ciagnaca sie w wsch. od momentu gor Libanu dolina Bekaa ma klimat o wyraznie zaznaczonych wlasciwosciach

kontynentalnych, bardzo goracy podczas lata i umiarkowanie zimny podczas mrozu, z opcja wystepowania okresowych przymrozkow a, takze opadow

sniegu. Jest to wynikiem odciecia dostepu w celu lagodnych a, takze wilgotnych mas powietrza znad Morza Srodziemnego. Lezace w dalszym ciagu na

wsch. pasmo gor Antylibanu charakteryzuje sie jeszcze suchszym typem kolorytutonu z wielkimi wahaniami temp. w rytmie dobowym a, takze rocznym.

Obszerne jest rowniez zroznicowanie objetosci opadow, ktore w fragmentu nadbrzeznej oscyluja w granicach od 700 do tysiac mm na rok, w najwyzszych

partiach gor dochodza w celu 1250 mm rocznie a, takze spadaja w celu ok. 380 mm w dolinie Bekaa. Wiekszosc opadow przypada w okres

pazdziernik-kwiecien. Letnie miesiace na wsch. kraju beda calkowicie bezdeszczowe.

Najwazniejszym statycznym ciekiem wydaje sie byc tutaj Jordan wyplywajacy w pd. gor Antylibanu.

Najzyzniejsze gleby skrywaja sie na aluwialnej nizinie nadbrzeznej, w dolinach srodgorskich a takze w dolinie Bekaa. To gleby cynamonowe,

charakterystyczne na rzecz klimatu srodziemnomorskiego. Na obszarach gorskich przewazaja gleby szkieletowe.

Na terenie kraju dominuje roslinnosc srodziemnomorska typu makii i frygany. Wyzej w gorach sa zamieszczane stepy gorskie, ktore zastepuja pierwotne

lasy lisciaste zrzucajace liscie w zime a, takze iglaste pochodzace z charakterystycznym, aczkolwiek rzadkim cedrem libanskim cedrus libani, aktualnie

objetym dbaloscia. Gl. pelnomocnicy fauny to: daniel, zbik, dzik, szakal zlocisty, hiena pregowana a, takze goralek abisynski.

W koncu poprzedniego wieku. Liban zamieszkiwalo ponad trzech, 5 min mieszkancow. Gl. grupa etniczna to Arabowie stanowiacy w porzadku. 95%

ogolu ludnosci, najlepsza mniejszoscia beda Ormianie a mianowicie 4% a pozostale 1% to nade wszystko Kurdowie, Syryjczycy i Palestynczycy.

Podstawowym jezyczkiem jest arabski, bedacy zarazem urzedowym, ponadto w uzyciu beda jeszcze jezyk francuski i ormianski. Wiekszosc

mieszkancow skupiona wydaje sie byc w miejscowosciach, wskaznik urbanizacji wynosi 88%, a spoistosc zaludnienia przekracza 335 osob/km2.

Najwieksze osrodki miejskie utworzyly sie w wybrzezu: Bejrut (1100 tys. mieszk., 1/3 ludnosci kraju), Trypolis (200 tys. ), Zahla (200 tys. ), Sajda (dawny

Sydon, stu tys. ).

Duze wydaje sie byc zroznicowanie religijne spoleczenstwa Libanu, co stalo jednym z czynnikow dlugotrwalej wojny domowej a takze licznych konfliktow

na tle religijnym. Wg oficjalnych szacunkow w porzadku. 60% populacji to muzulmanie, wsrod ktorych dominuja szyici (32% ogolu ludnosci)

zamieszkujacy gl. pd. kraju. Nizsza grupe sygnalizuja sunnici (21%), koncentrujacy sie gl. w regionie Trypolisu. Najmniej licznym odlamem na temat

muzulmanskich korzeniach sa druzowie. Zamieszkuja te banki gorskie obreby na pd. od Bejrutu, a cechujaca je liczbe kalkuluje sie w ok. 250 tys. (7%

ogolu ludnosci). Chrzescijanie sygnalizuja ok. 40% spoleczenstwa, najwyzsza ich frakcja to maronici (25% ogolu ludnosci). Liban charakteryzuje sie

wzglednie dynamicznym przyrostem liczby populacji. Utrzymujacy sie wysoki wskaznik przyrostu naturalnego (1, 6% - 1998) powoduje, ze ok. 30%

populacji nie przekroczylo jeszcze 15. roku zycia, a jedynie szesc, 4% wydaje sie byc w wieku powyzej 64 lat. Zwykla dl. istnienia wynosi srednio 71 lat

(73 okres dla niewiast, 68 lat dla mezczyzn). Wskaznik analfabetyzmu: 8% mieszkancowrezydentow powyzej kolejny lat, jawi sie jako jeden z najnizszych

wsrod krolestw arabskich.

Swiadectwem wychodzenia Libanu z zapasci gospodarczej wywolanej dlugotrwalymi konfliktami zbrojnymi wydaje sie byc dynamiczny wzrost wielkosci

PKB. Struktura wytwarzania PKB przedstawia sie nastepujaco: rolnictwo 12, 4%, przemysl 26, 5%, uslugi 61, 1%. Struktura zatrudnienia ksztaltuje sie

jednakowo: rolnictwo 12%, przemysl 28%, uslugi 60%. Odbudowa wraz ze zniszczen wojennych wymaga jednakze olbrzymich nakladow kapitalowych,

jakie mozliwosci wiazalo sie ze zwiekszeniem zadluzenia zagranicznego.

Rolnictwo ma ograniczone moznosci rozwoju zwazywszy na uksztaltowanie pow. i wytyczne klimatyczne. Nieopodal 61% pow. kraju absorbuja gory,

obreby bagienne lub pustynne, w tereny lesne przypada 8%. Jedynie 23% pow. panstwa jest poswiecone pod dzialalnosc rolnicza a kolejne 17% traktuje

sie jako dopuszczalne do zagospodarowania. Obszar uzytkow rolnych ma mozliwosc ulec zmniejszeniu w najblizszych latach, bowiem znaczne obreby

zdegradowanych ziem maja istniec poddane zalesieniu, aby powstrzymac proces pustynnienia. Gl. obreby rolnicze to nizina nadbrzezna posiadajaca

lagodny srodziemnomorski klimat i odpowiednie aluwialne gleby. Uprawia sie tu nade wszystko: oliwki (85 tys. t -1996), pomarancze (190 tys. t), cytryny

(100 tys. t) a, takze banany (95 tys. t). Waskie doliny wiodace pochodzace z wybrzeza w glab gor sa rowniez bardzo usilnie zagospodarowane. W

sterasowanych poletkach uprawia sie oliwki, ogromne ilosci warzyw (w ow zwl.: pomidory, ogorki, kapuste i arbuzy). Jest to podobnie wazny obszar

sadowniczy. Przy pn., wyzynnym regionie Trypolisu uprawia sie gl. bawelne, cebule a, takze ziemniaki. Rejon Zahla slynie z winnic (zbiory winogron

wyniosly 350 tys. t). Dolina Bekaa to obszar zbozowy pochodzace z uprawa pszenicy i jeczmienia oraz bawelny. Tereny hodowlane koncentruja sie

przede wszystkim w wsch. panstwa i w wyzszych partiach gor.

Przy 1996 najliczniej obaczyc tu mozna m. in. rzymskie areny, termy, nekropole i hipodrom. Do dawnych miast Libanu nalezy Sajda (dawny Sydon) - na

koniec II tysiaclecia p. n. e. uchodzaca za najpotezniejsze miasto fenickie.

Liban wydaje sie byc republika, naprzod ktorej stoi prezydent (od 1998 Imil Jamil Lahhud), wybierany w 6-letnia kadencje przez Zgromadzenie Narodowe.

Wladze ustawodawcza sprawuje jednoizbowy parlament, liczacy 128 czlonkow (64 chrzescijan a, takze 64 muzulmanow), wybierany w 4 okres w

wyborach powszechnych. Wladza wykonawcza spoczywa w rekach rzadu naprzod z premierem (od 1998 Salim Ahmad al-Huss), mianowanym przez

prezydenta. Pakt Narodowy z 1943 ustalil wskazowka wyznaniowy, podlug ktorego obsadzane sa posady panstwowe: prezydent - chrzescijanin maronita,

premier - muzulmanin sunnita, przewodniczacy Zgromadzenia Narodowego - muzulmanin szyita.

KATALOG TRESCI

Zjednoczone Emiraty Arabskie

Zjednoczone Emiraty Arabskie polozone sa we wsch. fragmentu Polwyspu Arabskiego. Sasiaduja pochodzace z Arabia Saudyjska (dl. granicy 457 km)

oraz Omanem (410 km). Na pn. granice sygnalizuja wody Zatoki Perskiej, w wsch. Zatoki Omanskiej (dl. linii brzegowej 1318 km). Kraj ma charakter

niziny (zrownany postument Gondwany pochodzace z zalegajacymi niemalze poziomo skalami osadowymi) zajetej przez piaszczysta pustynie Ar-Rub

al-Chali, ktorej wydmy dosiegaja wys. 200 m. Przy obnizeniach terenu znajduja sie slone bagniska. Jedynie w pn. -wsch. fragmentu wystepuje,

sfaldowane w trzeciorzedzie, pasmo gorskie Al-Hadzar (gl. wapienne) pochodzace z najwyzszym szczytem kraju Ibir (1527 m n. p. m. ).

Obszar panstwa lezy w strefie kolorytutonu zwrotnikowego kontynentalnego, wybitnie a, takze skrajnie suchego. Srednie temp. stycznia wynosza od 18C

w gorach do 25C na nizinach, a czerwca ok. 30-34C (maksymalnie 50C). Opady dosiegaja zaledwie w porzadku. 100 mm rocznie. Intensywne wiatry,

wiejace z glebi polwyspu, powoduja czeste burze pylowe a, takze piaskowe.

Wilgoc pobiera sie z zasobow podziemnych, ktore wystarczaja w zaspokojenie w porzadku. polowy potrzeby. Pozostala frakcja pochodzi pochodzace z

odsalania wody morskiej w licznych instalacjach lub wydaje sie byc importowana. W obszarze calego panstwa nie ma ani 1 stalej rzeki. Jedynie w gorach

poprzez opadach suche doliny wypelniaja sie na chwile woda. Rozlegly podmokly obszar znajduje sie w granicy pochodzace z Arabia Saudyjska.

Ze wzgledu na wystepujace powszechnie pustynie i niedobor rzek flora kraju zalicza sie do bardzo ubogich. Spotyka sie wylacznie trawy a, takze niskie

krzewy rosnace w glebach zasobnych w weglan wapnia. Efemeryczna flora objawia sie poprzez opadach. Przy obszarach dzikich spotkac mozemy

kolczaste krzewy, pioluny a, takze tamaryszki. W glebach zasolonych roslinnosc niemalze nie zachodzi. Warunki klimatyczno - glebowe sa slabowite, a

plytkie i malo zasobne gleby zagrozone beda intensywna erozja eoliczna. Uboga jest rowniez fauna. Najczesciej spotykanymi zwierzakami sa weze i

jaszczurki. Wystepuje tu oryks arabski uratowany od momentu wyginiecia dzieki zalozonej w Stanach Zjednoczonych hodowli, z ktorej powrocil w

polwysep. Odrzucic ustanowiono ziem ochronnych.

Rdzenna ludnosc nie stanowi przewazajacej grupy spolecznej (zaledwie 33% ogolu mieszk. w 1999). Jest to spowodowane trwajaca od momentu pocz.

lat 70. wysoka imigracja zarobkowa, w ramach ktorej przybyli w celu kraju Arabowie z pozostalych panstw regionu (z ludnoscia rdzenna sygnalizuja dzis

73%) oraz ludnosc Azji Poludniowej i Zachodniej (20%), bardzo rzadko Europejczycy. Cyfra ludnosci wzrosla w omawianym okresie powyzej 9-krotnie (z

ok. 250 tys. w 1970 w celu 2, trzech min w 1998). Ludzie jest jednorodne religijnie a mianowicie 96% sygnalizuja muzulmanie (zwl. sunnici), reszte gl.

chrzescijanie. Jezykiem urzedowym jest arabski, ale wielu z nas uzywa podobnie perskiego, hindi, urdu a takze angielskiego. Ludnosc skupia sie gl. w

miastach (84% mieszk. ), polozonych w wiekszosci nad morzem (zwlaszcza w pn. -wsch. czesci kraju), stad wnetrze terytorium, poza nielicznymi oazami,

jest niemalze bezludne (jedynym wiekszym skupiskiem ludnosci wydaje sie byc grupa oaz z miastem Al-Ajn w wsch. ). Najwiekszym osrodkiem sieci

osadniczej sa: Abu Zabi a mianowicie polozona w wyspie stolica federacji, Dubajj - istotne centrum finansowo-handlowe kraju a, takze regionu a takze

stolice odmiennych emiratow: Szardza, Ras al-Chajma, Adzman, Al-Fudzajra i Umm al-Kajwajn. W malym stopniu wysoki, jak na kraje arabskie, przyrost

naturalny 1-wsza, 6% wydaje sie byc efektem powyzej poltora krotnej przewagi facetow nad dziewczynami w strukturze plci. Nastepstwem imigracji

zarobkowej jest rowniez dominacja populacji w wieku produkcyjnym (66, 4%). Umiarkowana dl. istnienia wynosi 70 lat. Ciagle wysoki wydaje sie byc

jednak rzad analfabetyzmu, pomimo powszechnej a, takze obowiazkowej nauki szkolnej (m. in. Uniwersytet Al-Ain w Abu Zabi).

Rozwoj gospodarczy od lat 70. opieral sie na przemysle naftowym, ktory to wytwarzal w niniejszym okresie w porzadku. 75% zalety PKB. To wysokie

uzaleznienie od jednego zrodla dochodow wywolywalo natychmiastowe kryzysy ekonomiczne wynikajace wraz ze spadku oplat ropy w rynkach swieckich

(ostatni w 1998). Dzis dazy sie do zastrzezenia udzialu sektora naftowego w strukturze produkcji (ok. 33% PKB) dla rozwoju pozostalych dzialow

przemyslu oraz handlu i uslug.

Niewielkie istota gospodarcze ma rolnictwo (6% zatrudnionych, 3% PKB w 1997), w celu dyspozycji jakiego pozostaje tylko ok. piecdziesieciu km2

nawadnianych gruntow uprawnych oraz skromny obszar uzytkow zielonych (2% pow. kraju). Uprawia sie przede wszystkim: daktyle, pomidory, ogorki,

melony a, takze baklazany, a hoduje: kozy (990 tys. sztuk w 1997), owce (385 tys. szt. ), wielblady, rogacizna i drob (11 min szt. ). Importuje sie rocznie w

porzadku. 3/4 pokarmu, samowystarczalnosc osiagnieta zostala w produkcji poniektorych warzyw, jajek, drobiu a, takze w zakresie polowow (rocznie w

porzadku. 107 tys. t).

Przemysl zatrudnia 1/3 ogolu pracujacych zawodowo a, takze wytwarza piecdziesieciu, 6% PKB (1997). Podstawe jego czynnosci stanowi nadal

wydobycie zasobnych zloz ropy naftowej (zasoby ocenia sie na powyzej 13 mld t, jakie mozliwosci stanowi 9, 4% zasobow ogolnoswiatowych), naprawde

na obszarach ladowych (pola: Murban, Ar-Rumajsa, Bu Hasa, Sahil a, takze Al-Asab), jak i rowniez na szelfie Zatoki Perskiej (Mubarraz, Az-ak-kum,

Umm asz-Szaif, Abu al-Buchusz, Fath). Wielu produkcji ropy pochodzi pochodzace z emiratu Abu Zabi (ok. 80%), pozostalosc z Dubajju i Szardzy.

Lacznie pochodzace z ropa naftowa eksploatuje sie gaz ziemny (ponad 1mld ms w pol. poprzedniego wieku. ), jakiego zasoby sygnalizuja 4, 1% rezerw

swieckich (1997). Przy glebi panstwa prowadzi sie tez eksploatacje marmurow a takze piaskow na potrzeby przemyslu mineralnego. Glowny mozliwosci

krajowego przemyslu przetworczego koncentruje sie w wolnej zonie ekonomicznej Dubajju i zonie przemyslowej Abu Zabi. Reprezentuje go rafinacja ropy

naftowej i przemysl petrochemiczny (Abu Zabi a, takze Dzabal az-Zanna), produkcja nawozow sztucznych a, takze wlokien syntetycznych, hutnictwo

imitacji drewna i przemysl stoczniowy (Dubajj), przemysl cementowy, wlokienniczy, wlokienniczy, samochodowy a, takze elektroniczny. Wazne osrodki

przemyslu przetworczego sygnalizuja stolice odmiennych emiratow. Wielu z emiratow ma wewnetrzna autonomie w zakresie czynnosci ekonomicznej a,

takze zobowiazany wydaje sie byc do prowadzenia wlasnej produkcji energii. Wytwarza sie ja w elektrocieplowniach naftowych a, takze gazowych, w

lacznej wys. 18 mld kWh (1996).

W transporcie wewnetrznym uzywa sie siec drog na temat dl. cztery, 8 tys. km, w pelni utwardzonych (1996) oraz ropociagow i gazociagow o lacznej dl.

1-wsza, 7 tys. km. Wymiana handlowa zagraniczny ma flota morska zlozona pochodzace z 74 statkow. Najwazniejszymi portami sa: Adzman,

Al-Fudzajra, Abu Zabi a, takze Dubajj, ktory to jest podobnie gl. portem lotniczym panstwa (poza zanim 21 pozostalych wiekszych lotnisk).

Zjednoczone Emiraty Arabskie beda jednym z najczesciej odwiedzanych krolestw Zatoki Perskiej. Turystow hipnotyzuja tutaj gorace wody zatoki, bogate

srodowisko przyrodnicze raf koralowych, szerokie piaszczyste kraje (z najslynniejszymi plazami: Jumeira i Chicago w Dubajju), czynne calkowita noc

centra rozrywki a takze mozliwosc zrealizowania korzystnych cenowo zakupow w licznych sklepach i w bazarach. Istotnym czynnikiem rozwoju turystyki

wypoczynkowej sa rowniez: calkowity niedobor zagrozenia przestepczoscia, duza tolerancja wobec pozostalych narodowosci a takze co wydaje sie byc

niespotykane w niniejszym rejonie globu brak ograniczen w spozywaniu alkoholu (sposrod 6 emiratow prohibicja obowiazuje tylko w Szardzy). Duza

atrakcje turystyczna stanowia odbywajace sie w sezonie zimowym wyscigi wielbladow oraz mozliwosc uczestnictwa w safari, pochodzace z przejazdzka

poprzez pustyni w wielbladzie lub samochodem terenowym.

Zjednoczone Emiraty Arabskie beda federacja emiratow (ksiestw), pochodzace z ktorych kazdy ma swego wladce (emira), wchodzacego w sklad Rady

Najwyzszej, bedacej glownym narzadem wladzy. Emirowie wybieraja spomiedzy siebie prezydenta (od 1971 funkcje te sprawuje Sheikh Zayid ibn Sultan

Al Nuhay-yan, emir Abu Zabi), ktorego takt wynosi 5 lat. Prawa ustawodawcze a, takze doradcze ma Federalna Podpowiedz Narodowa, liczaca 40

czlonkow, wybieranych w 2 okres i zatwierdzanych przez Konferencje Najwyzsza. Wladza wykonawcza spoczywa w rekach rzadu naprzod z premierem,

mianowanym za posrednictwem prezydenta (od 1990 Sheikha Maktuma ibn Rashida Al Maktuma, emira Dubajju). Inicjatywa partii politycznych jest

zakazana.

SPIS DZIEDZINY

1. 3Porownanie panstw

KrajPolskaAfganistanArabia SaudyjskaBahrajnIrakIran

Obszar312 685 km2652 225 km22 400 000 km2707 km2438 317 km21 648 000 km2

L. ludnosci38 654 tys. 123, 6 osoby/km224 792 tys. 38 osob/km220 786 tys. 9 osob/km26 160 tys. 871 osob/km221 7220 tys. 50 osob/km268 960 tys.

42 osoby/km2

StolicaWarszawaKabulAr-RijadAl-ManamaBagdadTeheran

Data uzyskania niepodleglosci11 XI 191819 VII 191923 IX 193215 VII 19713 X 1932b. d.

Organizm politycznyrepublikarepublikamonarchia absolutnamonarchia konstytucyjnarepublikarepublika

Podzial administracyjny16 wojewodztw31 prowincji13 prowincjijednosc administracyjna18 prowincji24 prowincje

Jezyki urzedowepolskipaszto, dariarabskiarabskiarabskinowoperski (farsi)

Religiekatolicy 94%, prawoslawni 1, 5%, pozostali 7, 5%muzulmanie99% a mianowicie w tym sunnici 84%, szyici 15%, pozostali 1 %muzulmanie 98% a

mianowicie w tym sunnici 95 %, szyici 3% pozostali 2%muzulmanie85% - w niniejszym sunnici 25%, szyici 60%, pozostali kolejny %muzulmanie95% a

mianowicie w tym sunnici 33%, szyici 62%, pozostali 5 %muzulmanie99% - w niniejszym sunnici 9%, szyici 90%, pozostali 1-wsza %

Analfabetyzmb. d69% populacji powyzej kolejny lat37% populacji powyzej kolejny lat15% populacji powyzej kolejny lat42% populacji powyzej kolejny

lat28% populacji powyzej kolejny lat

Wzrost naturalny0, 9%2, 5%3, 3%1, 9%3, 2%2, 5 %

Przecietna rozciaglosc zycia73 lat47 lat70 lat75 lat66 lat68 lat

Podstawowe Miasta (w tys. )Warszawa (1615), Lodz (803), W krakowie (740)Kabul (1400), Kandahar (238), Herat (187)Ar-Rijad (1800), Dzudda

(1500), Mekka (630)Al-Manama (148), Al-Muharrak (79), Ar-Rifa (50)Bagdad (4336), Mosul (669), Al-Basra (618)Teheran (6836), Meszched (1 887),

Isfahan (1 266)

Ludnosc miejska61, 8%20%84%91%75%60%

PNB na 1-wsza mieszkanca3 900 USD400 USD7 150 USD13 100 USD2 400 USD1 780 USD

Jednostka monetarna1 zloty = 100 groszy1 afgani = 100 puli1 rial saudyjski = stu halala1 dinar Bahrajnu = 100 filsow1 dinar iracki = 20 dirham1 rial =

stu dinarow

KrajIzraelAutonomia PalestynskaJordaniaKuwejtLibanZjednoczone Emiraty Arabskie

Obszar21 946 km26 257 km289 342 km217 818 km210 452 km277 700 km2

L. ludnosci5 644 tys. 255 osob/km22 786 tys. 445 osob/km24 435 tys. 50 osob/km21 913 tys. 107 osob/km23 506 tys. 335 osob/km22 303 tys. 30

osob/km2

StolicaTel Awiw-JaffaCzasowo Ram AllahAmmanKuwejtBejrutAbu Zabi

Data uzyskania niepodleglosci15 V 1948b. d. 25 V 194619 VI 196122 XI 19432 XII 1971

Ustroj politycznyrepublikab. d. ustroj monarchiczny konstytucyjnamonarchia konstytucyjnarepublikafederacja emiratow

Podzial administracyjny6 okregowb. d. 12 gubernatorstw4 prowincje5 muhafaz7 emiratow

Jezyki urzedowehebrajski, arabskiarabskiarabskiarabskiarabskiarabski

Religiejudaizm 81%, muzulmanie 14%, chrzescijanie 3%muzulmanie 92%, pozostali 8%muzulmanie (sunnici) 92%, pozostali 8%muzulmanie95% - w

niniejszym sunnici 66%, szyici 29%, pozostali 5 %muzulmanie60% a mianowicie (w ow sunnici 21%, szyici 32%, druzowie 7%), chrzescijanie

40%muzulmanie96% - w niniejszym sunnici 80%, szyici 16%, pozostali cztery %

Analfabetyzm5% ludnosci powyzej 15 latb. d. 13% ludnosci powyzej 15 lat21% ludnosci powyzej 15 lat8% ludnosci powyzej 15 lat21% ludnosci

powyzej 15 lat

Przyrost naturalny1, 4%b. d3, 1%1, 9%1, 6%1, 6%

Przecietna rozciaglosc zycia78 lat68 lat73 lata77 lat71 lat75 lat

Podstawowe Miasta (w tys. )Jerozolima (602), Tel Awiw- Jaffa (353), Hajfa (256)Gaza (273), Nabulus (130), Hebron (121)Amman (1050), Az-Zarka

(344), Irbid (210)Al-Dzahra (140), As-Salimija (131), Kuwejt (29! ) Stolica! Bejrut (1100), Trypolis (200), Zahla (200)Abu Zabi (799), Dubajj (674),

Szardza (401)

Ludnosc miejska91%54%72%97%88%84%

PNB w 1 mieszkanca16 180 USDb. d1 520 USD22 500 USD3 350 USD23 800 USD

Maly statek monetarna1 szekel = agorot1 dinar jordanski = tysiac filsow1 dinar jordanski = 1000 filsow1 dinar kuwejcki = tysiac filow1 funt libanski =

100 piastrow1 dirham = 100 filsow

---- a mianowicie wartosc najwieksza---- - wartosc najmniejsza

MAPA GEOPOLITYCZNA BLISKIEGO WSCHODU

KATALOG TRESCI

2. Islam – prawda na temat ludziach a, takze bogu

2. 1 Islam – Wiara Bliskiego Wschodu

Islam, mahometanizm, religia monoteistyczna, jedno pochodzace z glownych wyznan wspolczesnego globu - pochodzace z liczba wyznawcow

szacowana w ponad 1-wsza mld (1998) zajmuje drugie miejsce poprzez chrzescijanstwie we wszystkich jego odmianach. Tytul wywodzaca sie od

arabskiego rdzenia „s-l-m" - istniec zdrowym, nienaruszonym, poprzez czasownik „asla-ma" a mianowicie oddawac sie Bogu, okresla bezwzgledne

podporzadkowanie sie jedynemu Bogu, Allahowi; jego wyznawcy okreslaja samych siebie pochodzacym od tego danego rdzenia slowem „muslim" a

mianowicie absolutnie posluszny Bogu, w wersji zeuropeizowanej: „muzulmanin". A, takze. uksztaltowal sie w VIII w. w Plw. Arabskim, w oparciu na

temat znana zawczasu na Bliskim Wschodzie idee monoteistyczna. Tej tworca byl Muhammad Ibn Abd Allah, nazywany w Europie Mahometem.

Poczawszy od w porzadku. 610 posiadal on otrzymywac od Allaha za posrednictwem archaniola Gibrila (Gabriela) objawienie powstale w Koranie, ktore

jako Bozy wyslannik (rasul) a, takze prorok (nabi) glosil wczesniej w rodzinnej Mekce, pozniej - od momentu 622, tj. hidzry, poczatkujacej takzwana ere

muzulmanska a mianowicie w Medynie, nastepnie posrod koczowniczych plemion arabskich. Esencja owego objawienia bylo oczyszczenie wiary w

jedynego Boga ze wykrzywien, jakie pojawily sie w zonie za sprawa judaizmu i religii chrzescijanskiej - spisany po zgonu Mahometa Koran mial zatem

korygowac a, takze zamykac monoteistyczne objawienie zainicjowane w Biblii (przyjmowanej za posrednictwem wyznawcow islamu, choc pochodzace z

licznymi zastrzezeniami); uzupelnialy go tradycja okreslana -> sunna a, takze hadisy. Tym samym wiara w jedynego Boga oraz zaufanie do Koranu i w

celu tradycji konstruuja podstawowe elementy doktryny islamu. Jej istotna skladowa wydaje sie byc tez wiara w prorokow - poza Mahometem beda nimi

m. in. znani rowniez pochodzace z Biblii: Adam, Nuh (Noe), Ibrahim (Abraham), Jusuf (Jozef), Musa (Mojzesz), Dawud (Dawid) i Isa (Jezus). A, takze.

glosi, ze czlowiek, utworzony przez Allaha, pragnacego wylacznie ludzkiego rzetelna, winien wysiedziec Jego prawdziwym sluga. Obdarzony wolna

preferuja moze jednakze decydowac na temat swym egzystencji, a wlasnym postepowaniem zarobic na zbawienie i pobyt w nieba lub w wieczne

potepienie. Wyznawca islamu moze stac sie kazdy za posrednictwem wygloszenie wraz ze szczera intencja formuly: „Nie ma Boga procz Allaha, a

Mahomet jest Tej prorokiem" a takze przyjecie w siebie przymusow wynikajacych pochodzace z Koranu a, takze tradycji. W zespol podstawowych

praktyk religijnych, okreslanych jako 5 filarow islamu, tworza sie:

1)sza-hada - ogolne wyznanie religii,

2)salat -modlitwa (zob. nizej),

3)zaka a mianowicie obowiazkowy datek na rzecz gminy,

4)saum a mianowicie post w miesiacu ramadan, polegajacy w powstrzymywaniu sie od konsumowania i popijania od switu do zachodu Slonca,

5)hadzdz - pielgrzymka do Al-Kaby w Mekce, ktora choc raz nigdy powinien przebyc kazdy oddany.

Modlitwe odmawia sie 5 razy w trakcie dnia: na temat swicie, w porze obiadowej po kulminacji Slonca, poprzez poludniu, na temat zachodzie Slonca i gdy

zapadnie noc. Przed modlitwa muzulmanin winien dokonac rytualnego obmycia, a podczas zonie - dziac w obszarze czystym (najczesciej na osobliwym

dywaniku) a, takze byc zwrocony w kierunku Mekki. Trzonem modlitwy jest naczelna sura Koranu:, AI-Fatiha". Szczegolnie wazna wydaje sie byc

modlitwa piatkowa, ktora ma rys publiczny, wykonywana jest w poludnie, w meczecie i wydaje sie byc obowiazkowa na rzecz wszystkich doroslych

mezczyzn (kobiety modla sie tez, jednakze w oddzielnym pomieszczeniu); w ciagu nabozenstwa ktory prowadzi modly imam wyglasza strofowanie

(hutba). W celu wymienionych przymusow dodac mozemy dzihad a mianowicie obrone a, takze szerzenie religii, zwanej podobnie swieta wojna smierc na

niej daje muzulmaninowi natychmiastowy wstep do nieba. Glowne swieta to m. in.: Ramadan, czyli Nocna pora Przejrzenia, zapoczatkowujaca post, Id

al-fitr Swieto Zakonczenia Postu, Id al-adha - Swieto Ofiar, Lajat al-kadr a mianowicie Noc Sily (pamiatka objawienia Koranu), Maulid an-nabi a

mianowicie Urodziny Proroka; nadejscie 1 stycznia czci sie poprzez szczodre rozdawanie jalmuzny. Postepowanie wyznawcy islamu precyzuje prawo

muzulmanskie, czyli szari'at, rozwijane w 4 nadrzednych szkolach sunnickich i odrebnej szkole szyickiej; liczne, czasami bardzo precyzyjne przepisy

formulowane sa za posrednictwem uczonych, definiowanych ulemami, na bazie Koranu a, takze tradycji. Czyny dzieli sie ogolnie w: 1) istotne obowiazki,

ktorych wypelnianie wydaje sie byc wynagradzane, a zaniedbanie karane (fard, wadzib); 2) zadania zalecane, jednakze nieistotne, ktorych wypelnianie

wydaje sie byc nagradzane, jednakze zaniedbanie nie jawi sie byc karane (mandub); 3) czynnosci prawnie a, takze moralnie obojetne (dza'iz, mubah); 4)

czyny ganione, jednakze nie zakazane (makruh); 5) czyny nie polecane i karalne (haram). Najwieksza zbrodnia wydaje sie byc odstepstwo od momentu

wiary (kufr), kolejne to: morderstwo, prostytucja, sodomia, spijanie wina, grabiez, dawanie falszywego swiadectwa, potwarz, odmowa potrawy jalmuzny.

Upowaznienie okresla podobnie dokladnie struktura i rodzaje sprawowania wladzy oraz przerozne aspekty istnienia spolecznego a, takze

ekonomicznego. Oddzielna uwage muzulmanizm poswieca kobiecie, jej obszarze w rodzinie i spoleczenstwie oraz jej prawom (regulacjom podlegaja m.

in. tematy dotyczace dysponowania i dziedziczenia przez nia majatku).

Wedlug smierci Mahometa wladze morzem spolecznoscia muzulmanska sprawowalo cztery kalifow zw. sprawiedliwymi: Abu Bakr, Umar I, Usman i Ali

Ibn Abi Talib. Znaczny o sukcesje zwiazane pochodzace z osoba minionego z nich i jego nastepcow doprowadzily juz w drugiej polowie VII w. do

wyodrebnienia sie 2 glownych nurtow islamu: sunnitow (blisko 90% muzulmanow) a, takze szyitow (ok. 10%), a takze niewielkiego ugrupowania

charydzytow, ktore zdolalo jednakze zislamizowac frakcja Czarnej Afryki i utworzyc kilka panstewek.

SZYICI – ugrupowanie religijno-polityczne w islamie, czesto stawiane w opozycji do wiekszosciowych sunnitow, ktore opowiada sie za uprawnieniem

potomkow czwartego kalifa Alego do sprawowania zwierzchnosci morzem wszystkimi prawdziwymi muzulmanskimi. Poniewaz prawa tegoz nigdy nie

zdolali wyegzekwowac, zmuszeni byli stac w opozycji w celu kolejno panujacych kalifow sunnickich. Czesto uciekali sie w celu tajnych praktyk

konspiracyjnych, definiowanych zasada takijji, czyli ukrywania swego szyickiego wyznania a, takze pogladow.

Szyici oczekuja nadal na nadejscie, a faktycznie powrot mahdiego, zbawcy kompletnej ludzkosci. Posiada nim istniec ostatni pochodzace z imamow,

potomkow Alego, jakiemu dane ugrupowanie szyickie przeznacza czesc. Imamici, najwieksza sekta wsrod szyitow, oczekuje powrotow (radza)

dwunastego imama, isma'ilici – w siodmego (odrzucajac pieciu minionych imamow imamickich), zajdyci – na czwartego. Wedlug nich ostatni

pochodzace z imamow nie umarl, jednakze pozostajac w ukryciu czeka dogodnego momentu, zeby objawic sie jako mahdi.

Imamowie szyiccy:

Ali ibn Abi Talib;

Al-Hasan;

Al-Husajn;

Ali Zajn al-Abidin;

Muhammad Al-Bakir – zajdyci uwazaja za oczekiwanego imama- mahdiego jego brata Zajda;

Dzafar As-Sadik;

Musa Al-Kazim – isma'ilici nie uznali jego imamatu, oczekuja powrotu wnuka Dzafara – Isma'ila;

Ali Ar-Rida;

Muhammad At-Taki Al-Dzawad;

Ali An-Naki;

Al-Hasan Al-Askari;

Muhammad Al-Mahdi al-Muntazar – na faceta oczekuja imamici.

SUNNICI – ahl as-sunna wa-al-dzama'a ("ludzie tradycji a, takze wspolnoty"), najistotniejsze ugrupowanie religijne w islamie przeciwstawne nade

wszystko szyitom. Sunnitami jest blisko 90% kazdego muzulmanow. Aczkolwiek nazwa obrazuje, ze beda oni zwolennikami tradycji, czyli sunny, nie

znaczy to, ze szyici jej nie uwazaja. Roznice pomiedzy nimi sygnalizuja glownie tematy natury politycznej, ktore pojawily sie juz w pierwszych wiekach

islamu, np. sprawa sprawowania wladzy w muzulmanami. Otoz sunnici nie uznaja imamow szyickich aspirujacych do zwierzchnosci nad prawdziwymi.

Stad zatargi miedzy 2 ugrupowaniami ciagna sie w celu dnia nowoczesnego. Przykladem moze byc wojna iracko-iranska (1980-88).

KATALOG TRESCI

Pan

I

stota Boga w islamie polega na bardzo mocno zaakcentowanej koncepcji "jedynosci". Podkreslana jest ona za kazdym wypowiedzeniem formuly

szahady, czyli muzulmanskiego wyznania wiary: "Nie ma bostwa oprocz Boga, a Muhammad jest wyslannikiem Boga". Islam jest dojrzalym i swiadomym

monoteizmem znacznie odrzucajacym jakiekolwiek przejawy wielobostwa, rozpowszechnionego w Arabii zanim pojawieniem sie Proroka. Politeizm, w

rozumieniu muzulmanskim, charakteryzuje sie nie wiara w liczne w rozny sposob wyspecjalizowane bostwa, lecz koncepcja szirku, czyli przypisania Bogu

wspoltowarzyszy. Ten zatem, ktory przyjmuje, ze oprocz Boga-Allaha istnieja pozostale bostwa, pozwala sie najciezszego z grzechow.

Bog muzulmanski nie jest antropomorfizowany, istnieje poza swiatem ludzkich doznan, percepcji, mozliwosci uchwycenia, jest calkowicie transcendentny.

Niepodobna przypisac mu zadnych cielesnych cech. Okazuje sie byc w pewnym sensie abstrakcyjny i teoretyczny. W islamie nosi 99 najpiekniejszych

imion (al-asma al-husna), oznaczajacych jego transcendentne a, takze psychologiczne cechy:

Wymienianie imion Boga ma w islamie charakter rytualny. Sluzy dodatkowo specjalny rozaniec zwany misbaha, ktorego kolejne paciorki odpowiadaja 99

Boskim imionom. Recytacje tego typu litanii sa szczegolnie rozpowszechnione posrod sufich, porzadnych nosza kategorie zikru, czyli wspominania

godnosci Boga. Wymawiajac je jednostajnie wprowadzaja sie w trans, ktoremu niejednokrotnie towarzysza tance. Stad wziety i tutaj obraz "wirujacego

derwisza" nie jawi sie byc niczym odmiennym jak ekstatycznym tancem jednoczacego sie pochodzace z Bogiem muzulmanskiego mistyka.

KATALOG TRESCI

Aniolowie

A

niolowie zostali stworzeni ze promieni (nur), w przeciwienstwie do ludzi, jacy powstali pochodzace z zaschnietej grudki krwi (alak) lub gliny. Nie odgrywaja

ciala, jednakze sa jednostkami rozumnymi. Koran mowi, ze sa plci zenskiej (43: 19). Wprawdzie historia na temat Harucie a, takze Marucie (2: 102),

aniolach, ktorzy wyslani przez Boga na glebe, by nauczac ludzi, uwiedli kobiete, wykonuje o tym, ze aniolowie sa takze plci meskiej. Przy hierarchii istot

obdarzonych rozumem stoja nizej od osob, gdyz wszyscy musieli odstapic poklon Adamowi (3: 34).

Angelologia muzulmanska wprowadza rozbior aniolow w stosunku do pelnionych za posrednictwem nich funkcji:

- beda poslancami Boga do osob. Archaniol Dzibril przyniosl prorokowi Muhammadowi Boskie Objawienie pod postacia Koranu. Ten sam aniol nawiedzil

Marie Dziewice a, takze przekazal jej radosna nowine o tym, ze urodzi Jezusa.

- na calym swiecie sprawuja zajmowanie sie ludzmi, wspieraja ich a, takze strzega. Muzulmanie wierza, ze czuwa morzem nimi 2 aniolow-strozow, jacy

spisuja cechujaca je dobre a, takze zle uczynki.

- w niebie strzega rajskich scian przed zakusami dzinnow a, takze szatanow. W trakcie Sadu Koncowego zadaniem osmiu z nich bedzie dzwiganie tronu

Bozego. Inni pozostana otwierac ksiegi z zapisanymi ludzkimi uczynkami i sporzadzac wyroki Boga.

SPIS DZIEDZINY

Dzinny

D

ogmatyka muzulmanska zaklada rowniez wiare w zle upiory, dzinny, demony i Szatana (Iblisa), uznawanych za przeciwienstwo i adwersarzy aniolow.

Dzinny zostaly skonstruowane z "ognia palacego" (samum). W odroznieniu od momentu aniolow maja forme cielesna zbudowana pochodzace z

powietrza lub ognia. Roznia sie w ghule, ifrity i silaty. W nedzne duchy noszace takie kategorii wierzono aktualnie w czasach zanim muzulmanskich.

Przebywaja we kazdego miejscach uznawanych w islamie za nieczyste, jak smietniki, cmentarze, laznie.

Dzinny zamieszkiwaly niegdys glebe, ale zaczely miedzy soba walczyc. Bog, zeby polozyc koniec rozlewowi krwi, wyslal anioly pod wodza Iblisa.

Posiadal on przyprowadzic dzinny pochodzace z powrotem w celu nieba. Wowczas gdy Bog stworzyl czlowieka a, takze zazadal od momentu aniolow,

zeby oddali mu poklon, Iblis zbuntowal sie przeciwko Tworcy. Wtedy Pan przeklal go i wygnal z nieba. Odtad msci sie w ludziach a, takze wodzi

cechujaca je na pokuszenie. Jedynie w ciagu ramadanu diabelska moc Iblisa i pozostalych dzinnow zanika.

Czesto Iblisa okresla sie mianem Szajtana. Niemniej pod spodem tym terminem kryja sie tez pomniejsze dzinny mogace pelnic procedury pozytywnych

duchow ochronnych, szatanow poetow decydujacych o cechujaca je talencie a, takze zsylajacych natchnienie.

SPIS DZIEDZINY

Swiete ksiegi

B

og przekazal ludzkosci swoje Wyraz droga objawienia, ktore pozniej przybralo forme swietych ksiag. Zalicza sie w celu nich, niezaleznie od Koranu, Tore,

Psalmy Dawida i Ewangelie. Koran uznawany jest jednakze za najdoskonalsze i ostateczne Boze Objawienie, poprawiajace bledy i znieksztalcenia

poprzednich ksiag.

Zydow, chrzescijan oraz sabejczykow islam uznaje za ahl al-kitab, czyli ludzi ksiegi. Nie odgrywaja wiec statusu niewiernych, bowiem otrzymali od

momentu Boga to samo Wyraz, ktore pozniej uleglo znieksztalceniu. Dawniej cieszyli sie w islamie ponadplanowymi wzgledami jako ahl az-zimma, czyli

osobistosci chronieni.

KATALOG TRESCI

Prorocy

B

og przekazal swej Objawienie osobom o gornej moralnosci czyniac z nich specjalnych rzecznikow swego przeslania i piewcow monoteizmu. Koran

wspomina na temat 28 tego rodzaju prorokach, pochodzace z ktorych 21 wystepuje rowniez w Biblii. Dzieli sie ich w dwie stajnie: prorokow (anbija) i

wyslannikow (rusul). Pierwszy termin odnosi sie zwykle w celu biblijnych boskich poslancow. Ale juz ci, ktorych misja stalo gloszenie Slowa Bozego

wylacznie wsrod Arabow, sa prorokami, a zarazem wyslannikami. Odrzucic czynili te banki cudow, jednakze mieli prawo do okazywania znakow

potwierdzajacych ich boska misje. Naczelnym prorokiem byl Adam. Kolejnymi, znanymi wraz ze Starego Testamentu, a powazanymi tez w islamie beda:

Nuh (Noe), Ibrahim (Abraham), Dawud (Dawid), Jakub, Jusuf (Jozef), Ajjub (Hiob), Musa (Mojzesz). Nowotestamentowym z kolei prorokiem jest Isa, czyli

Syn bozy, ktorego boskosci Koran kontestuje, lecz daje wiare jego cudom.

Sposrod wyslannikow arabskich nalezy wyliczyc Huda, Saliha, Szuajba a, takze, oczywiscie, Muhammada, ktory znany za "pieczec prorokow" wydaje sie

byc ostatnim pochodzace z wyslannikow. Wedlug nim aktualnie nie przyjdzie zaden prorok. Najwazniejszym pochodzace z cudow Muhammada,

potwierdzajacym jego prorocza misje jest Koran. Zaden albowiem czlowiek, dzinn ani chociazby sam Wieszcz, ktory podobno byl niepismienny, nie byl w

stanie utworzyc dziela choc w fragmentu przypominajacego te Ksiege, dorownujacego jej co do jezyka, poetyki, stylistyki czy zawartych w nim wizji

eschatologicznych.

SPIS DZIEDZINY

Dzien Trybunalu Ostatecznego

G

dy aniol Israfil zadmie w trabe, na Glebe spadna kazdego rodzaju katastrofy. Zgasnie ksiezyc i polaczy sie wraz ze sloncem. Powstana straszne ludy

Goga a, takze Magoga, ktore beda spychac ludzkosc w otwarte bramy piekiel. Wszyscy zmarli zmartwychwstana, by udac sie przed tron Boga w Sad

Ostateczny. Kazdy istota ludzka bedzie sadzony oddzielnie a, takze tylko mezczyzna bedzie odpowiedzialny za swej czyny, pochodzace z ktorych bedzie

musial zlozyc relacje prze Bogiem. W charakterze swiadkowie wystapia aniolowie a, takze prorocy, jacy za zgoda Pana pozostana mogli uzyczyc swego

wstawiennictwa muzulmanom. Tobie, ktorzy uwierzyli w przeslanie Proroka a, takze prowadzili istnienie zgodne pochodzace z zasadami islamu wejda w

celu raju poprzez legendarnym moscie sirat rozpostartym nad pieklem. Sirat bedzie cienszy od momentu wlosa a, takze ostrzejszy od momentu miecza.

Grzesznicy nie przejda tej proby, wpadna w ogien piekielny.

Wiara w Dzien Sadu (yaum al-kijama) mniema rowniez przyjecie niezwykle sugestywnych wizji nieba i piekla jako detali dogmatyki muzulmanskiej.

SPIS DZIEDZINY

Raj

M

uzulmanski eden znajduje sie morzem niebem olbrzymim. Zlozony wydaje sie byc z siedmiu lub osmiu rajskich sfer. Nad nimi w krolestwie Bozym Allah

zasiada w swoim tronie. Koraniczne wykazy raju charakteryzuja sie ogromna plastyka a, takze wyrazistoscia. "To jest zwiazek Ogrodu, ktory to zostal

obiecany bogobojnym: pozostana w nim strumyki wody nie ulegajacej zepsuciu i strumyki mleka, jakiego smak sie nie przerabia, i strumyki wina –

rozkosz na rzecz popijajacych, strumyki oczyszczonego miodu. I pozostana dla nich wszelkiego gatunku owoce" (47: 16). Prawdziwym odzianym w

drogocenne szaty uslugiwac pozostana wiecznie dziewicze hurysy. Prawdopodobnie dostapia chociazby laski ogladania samego Boga.

SPIS DZIEDZINY

Pieklo

P

ieklo w islamie, podlug jednej pochodzace z teorii, ma byc zbudowane z siedmiu kregow. Przy kazdym pochodzace z nich lezy brama skierowana dla

roznego rodzaju grzesznikow: rozpustnikow, oszustow, cudzoloznikow, mordercow, apostatow, sodomitow. Wszyscy te banki smazyc sie beda w ogniu

piekielnym: "Zaprawde, Pan przeklal niewiernych i przygotowal dla nich ogien plonacy! Beda tam przebywac w wieki. A, takze nie odszukaja ani

opiekuna, ani pomocnika" (33: 64-65). Jesc pozostana gorzkie a, takze palace jak wrzatek cytrusy z drewna Zakkum, wyrastajacego z dna piekla a, takze

majacego miast kwiatow glowki szatanow. Pozostana poddawani a, takze innym okrutnym mekom. Procz fizycznych tortur zadawanych wymyslnymi

narzedziami, cierpien, jak dowodzi Awicenna, przysparzac im pozostana ich osobiste grzeszne namietnosci, ktorych nie moga sie ani wyzbyc, ani

zaspokoic.

SPIS DZIEDZINY

2. 2 Koran a mianowicie jako wykladnia zycia a, takze postepowania osob.

K

ORAN – swieta ksiega muzulmanow, ktora Pan mial objawic w ciagu 22 lat prorokowi Muhammadowi z wykorzystaniem archaniola Dzibrila. Calosc

Koranu spisano aktualnie po zgonu Proroka zbytnio panowania kalifa Usmana (644-56) – jest to jedyna a, takze obowiazujaca w celu dzis wydanie

Ksiegi. Koran sklada sie ze 114 sur, podzielonych na wersety (ajaty). Sury uporzadkowane beda w sekwencji od najdluzszych do najkrotszych, oprocz

krytycznej krotkiej „Al-Fatihy" (sury otwierajacej), a nie wedlug chronologii objawiania. Koran dzieli sie na 30 rownych fragmentu, z ktorych kazda dzieli

sie jeszcze na 2. Ten usystematyzowany podzial ma ulatwic czytanie badz recytowanie Koranu np. w czasie ramadanu. Sury koraniczne z kolei roznia sie

w mekkanskie (90) i medynskie (24). Na wstepie, objawione przedtem, dotycza regul wiary muzulmanskiej, drugie z kolei zawieraja zwlaszcza przepisy

prawa islamu. Koran rowniez niesie opowiesci pochodzace z zycia Muhammada, legend arabskich i biblijnych przekazow. Zwyczaj judaistyczna a, takze

chrzescijanska wydaje sie byc w nim rowno zaakcentowana, bowiem Ksiega uznawana jest za posrednictwem samych muzulmanow za ulepszone i

poprawione objawienie, ktore dane zostalo wczesniej Zydom i chrzescijanom, lecz zostalo przez nich znieksztalcone. Mnostwo miejsca absorbuja tez

natchnione wizje eschatologiczne.

Jezyk, gdzie spisany pozostal Koran, a jest zanim proza rymowana – sadz, uznaje sie za desen stylistycznego olsniewajaca i gramatycznej perfekcji.

Tym samym wywodzi sie teoria idzaz al-Kur'an mowiaca o nie nasladowalnosci, cudownosci Koranu. Ustala zarazem konkretne ze zrodel prawa islamu.

Wyznacza a, takze kodyfikuje istnienie wiernych. Zawiera najrozmaitsze specjalizacji ludzkiej egzystencji. Porusza chociazby sprawe pozycji kobiety w

spolecznosci muzulmanskiej, zagadnienie "dzihadu" czy problem rozwodu.

KATALOG TRESCI

Pani

„A damy starsze, ktore sie aktualnie nie spodziewaja malzenstwa, nie beda posiadaly grzechu, wowczas gdy zdejma swej szaty, jakkolwiek w taki

sposob, azeby nie ukazywac swoich dekoracji. Lecz dobrze dla nich, zeby sie od tego powsciagaly" (24: 60)

„Powiedz wierzacym kobietom, aby spuszczaly skromnie swoje patrzenia i strzegly swojej nieskazitelnosci; i aby pokazywaly tylko te blyskotki, ktore

beda widoczne poza; i aby narzucaly zaslony na cycki, i pokazywaly swoje blyskotki jedynie wlasnym mezom a, takze ojcom, czy tez ojcom wlasnych

mezow, czy tez swoim synom lub synom swoich mezow, albo wlasnym braciom, czy tez synom braci, lub synom swoich siostr; albo cechujaca je zonom,

lub tym, jakimi zawladnely cechujaca je prawice; czy tez swoim poslugujacym sposrod facetow, ktorzy nie sa owladnieci pozadaniem cielesnym; albo

podobnie chlopcom, jacy nie poznali nagosci kobiet". (24: 31)

„O malzonki Proroka! Wy nie jestes takie jak pozostale kobiety. O ile jestescie bogobojne, nie badzcie pokorne w slowach, azeby nie pozadal was

nasz, w jakiego sercu przebywa choroba; mowcie slowa odpowiednie! " (33: 32)

„A ci pochodzace z was, jacy umieraja a, takze zostawiaja swej zony, musza pozostawic dywanowi zapis: utrzymanie na dwanascie miesiecy bez

zmuszania ich w celu odejscia. " (2: 240)

„Rozwiedzionym kobietom nalezy sie zaopatrzenie zgodnie z przyjetym zwyczajem; to jest przymus dla bogobojnych. " (2: 241)

„I nie zencie sie pochodzace z kobietami, ktore czcza bozkow, dopoki one nie uwierza. Z pewnoscia wierzaca niewolnica wydaje sie byc lepsza od

momentu kobiety czczacej bozkow, chocbyscie ja podziwiali". (2: 221)

„Tego, ktory spelni odpowiednie dzielo – czy to mezczyzna, czy kobieta – i wydaje sie byc wierzacym, Nasza firma ozywimy zyciem wspanialym, a,

takze takim wyplacimy ich wynagrodzenie". (16: 97)

„A ow, ktorzy oskarzaja kobiety warte, a nie moga przyprowadzic czterech swiadkow, wymierzcie osiemdziesiat batow". (24: 4)

„Ci sposrod panstwa, ktorzy rozwodza sie wraz ze swoimi zonami, mowiac:? Badz dla mnie jak plecy mojej matki! " - one przeciez nie sa cechujaca je

matkami, mamusi to owe, ktore cechujaca je urodzily – oni bez watpienia mowia slowa godne nagany i kompletne falszu" (58: 2)

„Zaprawde – muzulmanie i muzulmanki, wierzacy a, takze wierzace, prawdomowni i prawdomowne, cierpliwi a, takze cierpliwe, pokorni i pokorne,

dajacy jalmuzne i dajace jalmuzne, poszczacy i poszczace, zachowujacy nieskazitelnosc i zachowujace, wspominajacy Boga czesto a, takze

wspominajace – przygotowal na rzecz was Pan przebaczenie a, takze nagrode ogromna" (33: 35)

„Dajcie dywanowi mieszkanie, tam gdzie wy mieszkacie, wlasciwe do waszych srodkow! Odrzucic wyrzadzajcie dywanowi przykrosci a, takze nie

stawiajcie ich w trudnej sytuacji! A wowczas gdy sa brzemienne, to lozcie na cechujaca je utrzymanie, az zloza swej brzemie! A jesli one karmia wasze

dziecko, dawajcie im za to wynagrodzenie a, takze porozumiewajcie sie ze soba godnie" (sura „Rozwod", werset 6)

SPIS DZIEDZINY

Zakazy Alimentacyjne

"Beda cie pytac na temat wino a, takze gre majsir. Powiedz: "W nich wydaje sie byc wielki przekroczenie i konkretne korzysci dla osob; lecz

przekroczenie jest potezniejszy anizeli korzysc z nich. " (2: 219)

"O wy, jacy wierzycie! Odrzucic zblizajcie sie do modlitwy, kiedy jestes pijani, tak dlugo jak nie bedziecie wiedziec, jakie mozliwosci mowicie. " (4: 43)

"O wy, ktorzy wierzycie! Wino, majsir, balwany a, takze strzaly wrozbiarskie – to obrzydliwosc wynikajaca z ksiazka szatana. " (5: 90)

"A pochodzace z owocow palm i winnej latorosli czerpiecie dla siebie napoj oszalamiajacy a, takze wysmienite jadlo. Zaprawde, w niniejszym jest znak

dla ludzi, jacy sa rozumni. " (16: 67)

"On zakazal tobie tylko: padliny, krwi a, takze miesa wieprzowego, i tegoz, co zostalo zlozone w ofiare czemus innemu anizeli Bogu. " (2: 173)

"Zakazane tobie jest: padlina, krew a, takze mieso swini; to, jakie mozliwosci zostalo poswiecone na ofiare w opinia czegos roznego niz Boga; zwierze

zaduszone, zabite od momentu uderzenia, zabite na skutek upadku, zabite na skutek pobodzenia a, takze to, jakie mozliwosci pozeral nieposkromiony

zwierz – chyba ze zdolaliscie je zabic wedlug rytualu – a, takze to, jakie mozliwosci zostalo ofiarowane na kamieniach. " (5: 3)

"Powiedz: "Ja nie znajduje w niniejszym, co mnie zostalo objawione, niczego zakazanego dla dziecka w jego pozywieniu pochodzace z wyjatkiem tegoz,

co wydaje sie byc martwe, czy tez rozlanej krwi, albo miesiwa swini – bo innymi slowy obrzydliwe – albo tegoz, co zostalo zlozone w ofiare czemus

innemu anizeli Bogu. " (6: 145)

SPIS DZIEDZINY

Teoria Aerodynamiki

"Czy te banki nie widzieli ponad soba ptakow, jak skladaja a, takze rozkladaja skrzydla? Nikt cechujaca je nie podtrzymuje, tylko Milosierny. On patrzy

dobrze wszelka rzecz. " (67: 19)

SPIS DZIEDZINY

Rozwod

"Ci, ktorzy przysiegaja odejsc od momentu swoich niewiast, powinni czekac cztery miesiace. Jesli te banki powroca... zaprawde, Bog wydaje sie byc

przebaczajacy, litosciwy! " (2: 227)

"A jesli zdecyduja sie w rozwod a mianowicie zaprawde, Pan jest slyszacy, wszechwiedzacy! a mianowicie to damy rozwiedzione odgrywaja oczekiwac

trzy okresy. A, takze nie jest dywanowi dozwolone, azeby ukrywaly to, co stworzyl Bog w ich lonach, jesli sadza w Boga i w Dzien Ostatni. A ich mezowie,

jesli zapragna pogodzenia, odgrywaja pelne prawo powrocic w celu nich w tym momencie. " (2: 228)

"Rozwod jest prawdopodobny dwa razy. Pozniej wiec czy tez ja zatrzymacie, zgodnie wraz ze zwyczajem, czy tez dacie jej calkowita wolnosc, uprzejmie

ja traktujac. Nie jest wam dozwolone zabierac troszke z tegoz, coscie dali swoim zonom. Chyba ze oboje sie obawiaja, ze nie potrafia zachowac granic

ustanowionych za posrednictwem Boga. O ile sie obawiacie, ze nie potrafia zachowac granic Boga, to oni oboje nie beda mieli grzechu, wowczas gdy

ona sie wykupi. " (2: 229)

"Jesli mezczyzna rozwiodl sie z nia ostatecznie, to ona nie jawi sie byc mu dozwolona, dopoki nie wyjdzie zbytnio innego mezczyzne. A wowczas gdy ten

da jej rozwod, to nie popelnia grzechu, powracajac w celu siebie. " (2: 230)

"Kiedy dajecie rozwod kobietom, to poprzez uplywie oznaczonego dla nich czasu czy tez je zatrzymajcie w sposob uznany zwyczajem, albo podobnie

zwolnijcie. Ale nie zatrzymujcie ich naprzeciw woli, zebyscie nie popelnili przestepstwa. (2: 231)

"A kiedy daliscie rozwod kobietom, to poprzez uplywie oznaczonego dla nich czasu nie przeszkadzajcie dywanowi, aby wziely sobie pozostalych mezow,

wowczas gdy spodobaja sie sobie pomiedzy soba, zgodnie z przyjetym zwyczajem" (2: 232)

"A jesli dacie im rozwod, zanim cechujaca je dotkniecie, a juz zobowiazaliscie sie wobec nich w celu jakiegos podarunku, to dacie im polowice z tegoz, do

czegoscie sie zobowiazali, chyba ze one zrezygnuja lub zrezygnuje nasz, w jakiego reku wydaje sie byc kontrakt matrymonialny. " (2: 237)

"A kiedy nadejdzie ich pojecie, to czy tez zatrzymajcie te rolety w sposob godny, czy tez rozstancie sie z nimi w sposob godny. A, takze wezwijcie 2

swiadkow, 2 sprawiedliwych spomiedzy was, a, takze ustanowcie poswiadczenie wobec Boga. " (65: 2)

"A te spomiedzy waszych zon, ktore aktualnie zwatpily w okres miesieczny - wowczas gdy macie zastrzezen - niech czekaja trzy miesiace; jednakowo te,

ktore jeszcze sie nie rozwinely. Kobiety brzemienne zas niech czekaja, az zloza swej brzemie. " (65: 4)

"Dajcie dywanowi mieszkanie, tam gdzie wy mieszkacie, odpowiednio do waszych srodkow! Odrzucic wyrzadzajcie dywanowi przykrosci a, takze nie

stawiajcie ich w trudnej sytuacji! A wowczas gdy sa brzemienne, to lozcie na cechujaca je utrzymanie, az zloza swej brzemie! A jesli one karmia wasze

dziecko, dawajcie im za to wynagrodzenie a, takze porozumiewajcie sie ze soba godnie! " (65: 6)

K

oran kolegow wiernemu za posrednictwem cale istnienie. Juz jako dziecko, jak tylko rozpocznie mowic, przystepuje do nauki swietej ksiegi. Bedzie

sluchal recytacji Koranu podczas pospolitych modlitw, w swoim slubie oraz pochodzace z okazji zgonu bliskich osob. Zwroci sie ku niemu w klopocie lub

poszukujac pocieszenia. Prawdopodobnie pozna pelny tekst Koranu na pamiec i codziennie bedzie go recytowal, poszukujac duchowego pokrzepienia w

Boskiej obecnosci w Koranie. Pewna z najwiekszych przyjemnosci muzulmanina jest przysluchiwanie sie obdarzonemu pieknym glosem kariemu,

recytujacemu swiete slowa w wolnych, melodyjnych frazach, w ktorych obnaza piekno a, takze nowe poklady znaczen.

Koran jest na rzecz muzulmanow tak samo wazny jak Jezus na rzecz chrzescijan. Okazuje sie byc swiadectwem troski Boga na temat ludzi. Slowa

swietej ksiegi musza istniec zapamietane pochodzace z najwieksza precyzja. Powinny go przepisywac najszlachetniejsze rece. Ksiege nalezy zrobic

piekna. Do niej strony, okladka i oprawa staja sie na rzecz rzemieslnikow okazje gloszenia chwaly Boga przez sztuke. Ksiega jest pielegnowana i

oprawiana w szlachetny gatunek plotna. Wyklada sie ja zawsze na honorowym miejscu.,, Interesuje najwazniejsza lokalizacje w islamie" - oswiadczyl

profesor egzegezy koranicznej, wykladowca liczacego tysiac lat muzulmanskiego uniwersytetu Al-Azhar.,, Dla muzulmanow Koran swiadczy nie tylko

zalazek tekstow modlitwy, dokument proroctwa, strawe na rzecz ducha a, takze ulubiona piosenka duszy. Okazuje sie byc on zarazem podstawa prawa,

skarbnica nauk, zwierciadlem zeszlych wiekow. Okazuje sie byc pocieszeniem w terazniejszosci a, takze nadzieja na blizej nieokreslony czas.

Islamskie prawo nosi kategorie szari`at,, wysoka droga", na dlugosci ktorej Pan nakazuje muzulmanom sie przemieszczac. Zakres szari'atu jest szerszy

niz rejon swieckiego prawa zachodniego a, takze obejmuje wszelkie aspekty istnienia. Obowiazki religijne wymienione beda w drobiazgowych przepisach

odnoszacych sie modlitwy, pielgrzymowania itd. Ustanowione sa sankcje za konkretne przewinienia, dla przykladu obciecie dloni za grabiez, 80 batow za

spijanie alkoholu. Struktura rodziny okreslona jest uprawnieniem dotyczacym malzenstwa, rozwod, opieki nad dziecmi i dziedziczenia.

SPIS DZIEDZINY

2. trzech Dzihad

D

zihad okresla w jezyku arabskim dokladanie staran a, takze wysilkow w dazeniu w celu jakiegos zamysle. Termin nasz w starego testamentu europejskiej

nieslusznie kojarzony byl i wydaje sie byc nadal tylko z pojeciem "swietej wojny" z niewiernymi. Nie do samego konca poprawnie bywal interpretowany

rowniez przez samych muzulmanow. Calkowicie prawnicy muzulmanscy wyodrebnili 4 sposoby prowadzenia dzihadu: sercem, jezykiem, rekami i

mieczem. Celem dzihadu jest kazde dzialanie czy przedsiewziecie majace na zamysle krzewienie wiary islamu a, takze budowanie chwaly i objetosci

muzulmanskiej ummy. Muzulmanin, prowadzacy dzihad sercem, to istota ludzka walczacy wraz ze zlem gniezdzacym sie w jego srodku i podszeptami

szatana a takze starajacy sie trwac swej wierze. Muzulmanin, ktory operuje jezykiem a, takze rekami, to osoba zapobiegajaca badz naprawiajaca szkody

wyrzadzane gminie muzulmanskiej. W terminie dzihadu obejmuje sie rowniez pojecie kitalu i wylacznie ono, jako prowadzone mieczem, odpowiada

zachodniej definicji uznajacej je zbytnio wojne religijna. Koran wzywa do kitalu, ale tylko w wypadku odpierania ataku: "Zwalczajcie na trasie Boga tychze,

ktorzy panstwa zwalczaja, jednakze nie badzcie najezdzcami. Zaprawde Bog nie miluje najezdzcow! (... ) I nie zwalczajcie cechujaca je przy kultu

Meczecie, tak dlugo jak oni nie beda panstwa tam zwalczac" (2: 190-191). Islam pochodzace z zalozenia nie popiera prac zaczepnych, ofensywnych

wymierzonych w slabszego konkurenta: "Wzywajcie w celu pokoju, jak jestescie gora" (47: 35).

Idea dzihadu pojawila sie w czasach wczesnego islamu a, takze prowadzonych w takim przypadku podbojow arabskich. "Na trasie Boga" walczono z

plemionami i ludami, ktore uparcie trwaly w niewierze. Odrzucic zaliczano w celu nich tak zwanym. ahl al-kitab, czyli pracownik religii objawionych, a

zarazem monoteistycznych: chrzescijan, zydow a, takze sabejczykow. Uzyskiwali oni stan ahl az-zimma – osob chronionych zobowiazanych w zamian

zbytnio zapewnienie dywanowi bezpieczenstwa w celu placenia dzizji, podatku poglownego. Innym ludom, przed przystapieniem do walki z nimi,

proponowano przyjecie islamu. Nie wczesniej odmowa uznawana byla zbytnio atak w integralnosc wiary Muhammadowej, a tym samym stanowila znak w

celu podjecia prac wojennych.

Termin dzihadu ewoluowal przez wieki stajac sie chocby na rzecz ugrupowania charydzytow szostym filarem islamu, wedlug ktorego w smierc zasluguje

kazdy, ktory nie jest charydzyta. Zajdyci, 1 z sekt szyickich, przymusem prowadzenia dzihadu obarczala swego imama. Na wlasna reke szyici, wierni

zasadzie takijji, czyli ukrywania swego wyznania z niepokoje przed przesladowaniami, nie przywiazywali do faceta wiekszego znaczenia.

Dopiero dzis idea dzihadu nabrala nieznanego wymiaru wraz z dojsciem w celu glosu muzulmanskiej mysli fundamentalistycznej na poczatku 20 wieku.

Towarzystwo Braci Muzulmanow zgodnie z ideologia Sajjida Kutba za dzihad uznaje zbrojne przeciwstawienie sie wszelkim przejawom cywilizacji

zachodniej widzac w niej zalazek ateizmu, zepsucia, niewiedzy, czyli stanu tozsamego z pojeciem dzahilijji a, takze nawoluje w celu powrotu w celu

pierwotnych odmian islamu. Wskazane jest tu jednakze zauwazyc, ze to skrajne stanowisko nie oddaje przeswiadczen wiekszosci muzulmanow, a

kreowanie islamu jako zagrozenia na rzecz Zachodu wydaje sie byc wynikiem generalizacji i utwierdzania szkodliwych stereotypow przez tenze wlasnie

Zachod.

SPIS DZIEDZINY

2. cztery Terrorysci islamscy

O

bserwowany w ostatnich latach kryzys tozsamosci w spoleczenstwach muzulmanskich, zwiazany m. in. pochodzace z pewnym zagubieniem powstalym

na skutek nie nadazenia za za szybkim unowoczesnieniem niektorych krolestw arabskich czy zalamaniem sie tzw. doktryny socjalizmu arabskiego,

doprowadzil w celu powrotu w celu "kultury a, takze wiary przodkow". Sytuacja nasza istotnie wplynela na postep fundamentalizmu islamskiego,

przyczyniajac sie jednoczesnie w celu wzrostu wielkosci i znaczenia ekstremistycznych ugrupowan islamskich (niekoniecznie stosujacych przemoc).

Fundamentalizm wydaje sie byc m. in. wyrazem buntu czesci spoleczenstw islamskich przeciw wszechobecnym zachodnim wartosciom a, takze

wzorcom. Pewne radykalne odlamy fundamentalizmu islamskiego nie beda przy tym wolne od koncepcji totalitarnych, a do realizacji swych planow

wykorzystuja wlasnie terroryzm. Wedle skrajnych ideologow tego obrotu, Zachod uznawany jest zbytnio bezbozny a, takze zagrazajacy islamowi, dlatego

tez wypada zwalczac go rowniez za pomoca sily. Przedmiotem szczegolnej wrogosci ze strony www radykalnych fundamentalistow sa Stany

Zjednoczone utozsamiane jako srodek "poganstwa a, takze bezboznosci" globu zachodniego.

Terroryzm islamski motywowany wzgledami religijnymi oparty wydaje sie byc na kompletnie innym systemie wartosci anizeli ten zwierzchni jeszcze do

niedawna. W przeciwienstwie do "swieckich" terrorystow, fundamentalisci islamscy w znacznie nizszym stopniu nadzoruja sie wzgledami politycznymi.

Daza oni nade wszystko do zburzenia zachodnich narzedzi politycznych a, takze wzorcow kulturowych, a nie jak terrorysci "polityczni" w celu zmiany

stosunkow politycznych (z wyjatkiem rodzajow o zabarwieniu anarchistycznym). Sam akt terroru jest podlug fundamentalistow islamskich wypelnieniem

obowiazku religijnego a, takze obrona zanim sekularyzacja wraz ze strony globu zachodniego.

Fundamentalizm islamski staje sie na poniektorych obszarach swoista alternatywa panstwowotworcza i elementem integrujacym spoleczenstwa

muzulmanskie, odrzucajace przejmowanie wzorcow kulturalnych a, takze politycznych globu zachodniego. Niemaly wplyw w ekspansje fundamentalizmu

islamskiego a, takze jego radykalnych odlamow posiadaly ogromne dotacje rzadowe wraz ze strony zasobnych panstw arabskich i wlasne przeznaczane

w rozwoj tejze religii a, takze pozyskiwanie swiezych wyznawcow a mianowicie szczegolnie w terenach "misyjnych". Islamskie stajnie fundamentalistow

potrafia wykorzystywac te sytuacje funkcjonujac pod plaszczem osrodkow islamskich i oddzialujac na wspolwyznawcow przez adekwatnie dobranych

nauczycieli islamu. Przykladem ilustrujacym nasz sposob funkcjonowania jest przeszlosc organizacji Mudzahedini Kumpulan (KMM) z Malezji, gdzie 2

przyjezdnych radykalnych imamow, szerzac ortodoksyjna wersje islamu, doprowadzilo do utworzenia na bazie fragmentu czlonkow KMM nowej a

mianowicie sprzymierzonej pochodzace z Al-Kaida a mianowicie islamskiej strukturze o kategorii Dzimah Islamija.

Na postep fundamentalizmu islamskiego rzutuje rowniez postrzeganie za posrednictwem swiat muzulmanski konfliktu izraelsko-palestynskiego. Jest

mezczyzna coraz czesciej oceniany w kategoriach ideologiczno-religijnych i obrazowany jako nakaz walki pochodzace z judeochrzescijanstwem a, takze

zsekularyzowanym swiatem Zachodu.

Przy perspektywie stan rzeczy ta ma mozliwosc doprowadzic rowniez do konfliktow etniczno-religijnych na terytorium niektorych krolestw europejskich.

W celu nadrzednych planow islamskich fundamentalistow mozna zaliczyc:

— obalenie swieckich, pro zachodnich rzadow w panstwach muzulmanskich (w tym m. in. Egipcie, Algierii, Indonezji)

i upowszechnienie islamu a takze modelu panstwa religijnego;

— zniszczenie nadrzednych wrogow islamu, za ktorych uwaza sie Stany Zjednoczone i Izrael;

— zjednoczenie muzulmanow a takze wspieranie cechujaca je w przypadku konfliktu z "niewiernymi" w kazdym miejscu globu.

W tym aspekcie warte wydaje sie byc podkreslenia to, iz hasla formulowane za posrednictwem aktywistow tegoz ruchu budza rowniez strach wsrod

fragmentu samej spolecznosci muzulmanskiej, jak i rowniez wielu krolestw arabskich (np. Algierii, Arabii Saudyjskiej, Maroka). Sytuacja nasza swiadczy

na temat zlozonosci globu islamu.

KATALOG TRESCI

Palestynski Islamski Dzihad

F

undamentalistyczna organizacja palestynska, powstala w latach 70-tych wsrod palestynskich bojownikow w strefie Gazy. Dazy w celu utworzenia

Islamskiej Palestyny a takze zniszczenia Izraela, co ma zamiar osiagnac dzieki Swietej Wojnie. Zbyt jednego wraz ze swych nadrzednych wrogow uznaje

tez Stany Zjednoczone, bowiem kraj nasz wspiera Izrael. Organizacja sprzeciwia sie rowniez umiarkowanym rzadom panstw arabskich twierdzac, ze sa

one manipulowane za posrednictwem swiecki Zachod. Organizacja wykonuje zamachy terrorystyczne skierowane w cywilne a, takze wojskowe plany

izraelskie. Przy 2001 ilosc atakow w znacznym stopniu wzrosla. Ekipa wziela w siebie zobowiazanie za rozne ataki skierowane w izraelskie cele. Cyfra

czlonkow a, takze sympatykow strukturze jest osobliwa. Grupa operuje na terenie Izraela oraz w panstwach Bliskiego Wschodu, zwlaszcza Libanie a,

takze Syrii. W tym miejscu tez ma swoje listy. Organizacja otrzymuje pomoc finansowa ze strony www Iranu a takze ograniczona poparcie logistyczna od

momentu Syrii. Palestynski Islamski Dzihad uznany pozostal przez Unie Europejska a, takze Stany Zjednoczone za organizacje terrorystyczna.

KATALOG TRESCI

Struktura Mudzahedinow Narodu Iranskiego

Z

nana podobnie jako Struktura Mudzahedinow Khaiq, Narodowa Armia Wyzwolenia Iranu, Narodowy Ruch Oporu, Spolecznosc Muzulmanskich

Studentow Iranskich

Utworzona w latach 60-tych byla poczatkowo struktura studencka. Przeciwstawiala sie zachodnim wplywom w regionie. Wyznajac filozofie, bedaca

polaczeniem marksizmu i islamu stala sie najbardziej aktywna grupka dysydentow w Iranie. Przy swych dzialaniach jest znacznie antyzachodnia. Przy

latach 70-tych i 80-tych grupa stosowala metody terrorystyczne, atakujac amerykanskich obywateli a, takze amerykanskie cele w Iranie oraz iranskie

obiekty rzadowe. W 1992 przeprowadzila ataki na iranskie ambasady w 13 panstwach Europy Zachodniej. Pokazaly one zdolnosc strukturze do

funkcjonowania na naprawde szeroka skale. Ich ilosc nie zmniejszyla sie rowniez w latach 90-tych. Okazuje sie byc odpowiedzialna m. in. zbytnio:

11 kwiecien 1999 a mianowicie Iran. Zastrzelenia iranskiego generala.

5 luty 2000 a mianowicie Teheran, Iran. Atak mozdzierzowy na Dwor Prezydencki. Zginela jedna persona a 5 zostalo kontuzjowanych.

Organizacja posiada tysiacami bojownikow w Iranie. Posiada rowniez rozbudowane struktury poparcia poza krajem.

W latach 80-tych iranskie sily chronienia zmusily duza liczba liderow w celu ucieczki pochodzace z kraju. Pierwotnie schronili sie oni we Francji, blisko

1987 duza liczba osiadla w Iraku, popierajac tamtejszy rzad. W polowie 80-tych team nie przeprowadzala juz dzialaniu w Iranie, na poziomie podobnym

jak w latach 70-tych, lecz w latach 90-tych jej dzialalnosc ponownie wzrosla.

Organizacja ma mozliwosc liczyc na finansowe poparcie wraz ze strony spolecznosci iranskich emigrantow.

Organizacja Mudzahdeinow Narodu Iranskiego uznana pozostala przez Unie Europejska a, takze Stany Zjednoczone za organizacje terrorystyczna.

KATALOG TRESCI

Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny

Z

nany rowniez jako Czerwone Orly, Ekipa Czerwonych Orlow, Grupa Halhul. Marksistowsko-leninowska team zalozona za posrednictwem George'a

Habasha w 1967. Poczatkowo powiazana z Organizacja Wyzwolenia Palestyny. W 1993 razem pochodzace z Polaczonymi Silami Palestynskimi (APF)

przeciwstawila sie, sformulowanej za posrednictwem OWP Deklaracji Zasad a, takze zawiesila swej czlonkostwo w tej strukturze. W 1996 wobec

dywergencji ideologicznych, rozstala sie rowniez z Polaczonymi Silami Palestynskimi oraz pochodzace z Demokratycznym Frontem Wyzwolenia

Palestyny. W 1999 wziela udzial w konwersacjach z OWP na temat jednosci narodu palestynskiego. Nie zgodzila sie jednakze na jakiekolwiek negocjacje

pochodzace z Izraelem a, takze do porozumienia nie dotarlo. W latach 70-tych LFWP przeprowadzil rozne ataki terrorystyczne. Od 1978 skupil sie na

atakach na plany izraelskie a takze na przecietne srodowiska arabskie (w 1996 dokonal zabojstwa palestynskiego osadnika i jego syna). Przy 2001

zaprzestal prowadzenia aktywnosci operacyjnej. Polaczone to stalo z represjami Izraela poprzez zabojstwie za posrednictwem LFWP izraelskiego

ministra ofert wakacyjnych Rehawama Zeewiego. LFWP koncentruje okolo 800 bojownikow. Odrabia na terenie Jordani, Libanu, Izraela na obszarach

okupowanych. Najwieksza czesc obslugi militarnej a, takze finansowej otrzymuje ze strony www Syrii. Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny znany zostal

za posrednictwem Unie Europejska i Stany Zjednoczone zbytnio organizacje terrorystyczna.

SPIS DZIEDZINY

Hezbollah

H

ezbollah, organizacja polityczno-militarna, okreslana tez Partia Boga zwazywszy na scisly stosunek z szyityzmem. Zalozona w 1982 za posrednictwem

Husajna al-Musawiego i grupe bojownikow przybylych z Iranu po inwazji Izraela w Liban. Odrabia na terenie Libanu, prowadzac "swieta wojne"

pochodzace z okupantem izraelskim oraz wystepujac przeciwko obecnosci panstw zachodnich. Znana pochodzace z samobojczych zamachow

terrorystycznych (arabskie al-amalijja al-istiszhadijja) i porwan samolotow. Przy pazdzierniku 1983 zamachowiec-samobojca pochodzace z tej strukturze

wysadza w powietrze amerykanskie baraki w lotnisku w Bejrucie, ginie ponad 200 amerykanskich wojownikow piechoty morskiej.

W latach 90. 20 w organizacja rozrasta sie, posiada rozne oddzialy wojownikow, zostaje wyposazona (przez Iran) w modernistyczne uzbrojenie a, takze

przeksztalcona w prawdziwa armie. W 1999 wznowila serie zamachow terrorystycznych a wycofanie sie armii izraelskiej pochodzace z Libanu (2000)

wzmocnilo jeszcze pozycje Hezbollahu, wzrasta jej popularnosc posrod palestynskich brygad al Aksa, Palestynczycy czerpia korzysci z jej wojskowej a,

takze propagandowej obslugi.

Hezbollah wydaje sie byc wlascicielem satelitarnej stacji telewizyjnej al Manar, prowadzi siec szkol a, takze szpitali na rzecz Libanczykow w poludniowym

Libanie, a takze zorganizowal system opieki spolecznej dla osob starszych a, takze rodzin osob, ktore polegly w bataliach. Hezbollah wolno przeksztalca

sie w partie polityczna a mianowicie ma wlasnych przedstawicieli w parlamencie libanskim oraz we wladzach lokalnych. Liderem Hezbollahu jest szejk

Hassan Nasrallah.

SPIS DZIEDZINY

Hamas

Hamas (Islamic Resistance Movement)

Hamas to radykalna islamska organizacja, ktora stala sie aktywna we wczesnych etapach Intifady, prosperowala w pierwotnym rzedzie w Pasie Gazy ale

podobnie na Zachodnim Brzegu. Hamas gral najogromniejsza role w gwaltownej fundamentalistycznej dzialalnosci wywrotowej i radykalnych operacjach

terrorystycznych przeciw rowniez Izraelczykom a, takze Arabom. Przy jego poczatkowym okresie, obrotu zostal zdominowany w pierwotnym rzedzie za

posrednictwem ludzi identyfikowanych z Braterstwem Muzulmanskim (MB) w Terytoriach.

W czasie trwania Intifady, Hamas nabieral tempa, rozciagajac wlasna dzialalnosc podobnie na Zachodnim Brzegu, stal sie panujaca islamska

fundamentalista organizacja w Terytoriach. Zdefiniowal swoj znakomity priorytet funkcjonowania jako Jihad (Swieta Wojne) dla uwolnienia Palestyny a,

takze ustanowienia Islamskiej Palestyny "od Morza Srodziemnego do rzeki Jordan". Przez jego udzial w przemocy ulicznej a, takze morderstwie, to

zwiekszalo cechujaca je urok w oczach Palestynczykow, dalsza poprawa spowodowala wzrost potencjalu a, takze umozliwila odegranie centralnej roli w

Intifadzie. Jak wynik jego wywrotowej i terrorystycznej dzialalnosci Hamas zostal wyjety spod prawa we wrzesniu 1989. Wedlug wojnie w Zatoce Wojnie,

Hamas stal sie kierowniczym sprawca czynnosci terrorystycznej w terenie kompletnych Terytoriow a takze wewnatrz Izraela. Dzisiaj innymi slowy druga

najbardziej potezna grupka, po Fatah, i wydaje sie byc czasami definiowana jako grozenie dla hegemonii nacjonalistow swieckich. To jest obecnie

najsilniejsza team opozycyjna wzgledem procesu pokojowego i intensyfikacja ich czynnosci terrorystycznej explicite poprzez mordercze samobojcze ataki

bombowe przeciw celom cywilnym w Izrael w lutym - marzec 1996 zwolnila polityczny tok i grozila zupelnym jego zatrzymaniem.

KATALOG TRESCI

Fatah – wskazowka rewolucyjna

F

atah, al-Fatah, Palestynski Ruch Wyzwolenia Narodowego, Harakat al-Tahrir al-Watani al-Filastinijj, polityczno-militarna organizacja arabskich

palestynczykow, zalozona w 1958 za posrednictwem Jasira Arafata, Khalila al-Wazira i Salaha Khalafa w celu wyzwolenia Palestyny spod izraelskiego

panowania. Od czasu 1963 stala sie organizacja komandoska, w grudniu 1964 przeprowadzila pierwsza operacje militarna a mianowicie wysadzajac

izraelska stacje pomp wodnych. Do samego konca lat szescdziesieciu. XX. w. stala sie najsilniejsza palestynska struktura i przejela kontrole w OWP, a jej

wodz - J. Arafat a mianowicie w 1969 stanal naprzod OWP. Bazy Fatahu znajdowaly sie na terytorium obozow uchodzcow palestynskich m. in. w

Jordanie, Libanie, Syrii. Wedlug wojnie rodzinnej w Jordanie we wrzesniu 1969 oddzialy Fatah sa zmuszone w celu opuszczenia Jordanu. W lipcu 1971

poprzez zabiciu jednego z przywodcow organizacji a mianowicie Abu 'Ali Iyyada a mianowicie powstaja ekstremistyczne oddzialy bojowe nazwane

Ciemny Wrzesien. Przy 1972 bojownicy Czarnego Wrzesnia podczas olimpiady w Monachium (Monachium 1972) wzieli zbytnio zakladnikow izraelskich

sportowcow. W rezultacie interwencji policji zgineli sportsmeni i kilku z terrorystow. Odtad rowniez i oddzialy Fatah biora udzial w duzej ilosci

terrorystycznych akcjach wymierzonych przeciw Izraelowi. Przy 1982 poprzez inwazji Izraela na Liban oddzialy OWP i Fatah zostaja skasowane z Libanu,

organizacja przenosi sie w celu Tunezji. Przy 1983 przebiega rozlam w organizacji a, takze dochodzi w celu walk miedzy zwolennikami a, takze

przeciwnikami Arafata.

SPIS DZIEDZINY

Fatah Tanzim

T

anzim jest zbrojnym skrzydlem Fatah, najwazniejszej fragmentu Organizacji Wyzwolenia Palestyny. Tanzim w istocie spelnia role nieformalnej

palestynskiej armii. Czlonkowie Tanzim spelniaja wiodaca role w czasie demonstracji anty izraelskich. Czlonkowie Tanzim odegrali zasadnicza role w

poprzedzajacych trwajaca od momentu pazdziernika 2000 roku Intifade wydarzeniach pochodzace z maja a, takze wrzesnia 2000 roku "The Nakba Riots"

i "The Tunnel Riots" Tanzim pozostala uformowana w 1995 roku przez Yasera Arafata a, takze kierownictwo Fatah, jako paramilitarna organizacja,

majaca przeciwstawic sie rosnacym w sile grupom palestynskich muzulmanow, pozostajacych w opozycji w celu Fatah. Jednym z bezposrednich

czynnikow powolania Tanzim byly starcia w Gazie miedzy dbaloscia Arafata a, takze silami Hamas w listopadzie 1994 roku, zakonczone smiercia 13

cywilow. W odroznieniu od momentu sil chronienia Fatah, ktore rekrutowaly sie z osob wracajacych w celu Palestyny pochodzace z wygnania, czlonkowie

Tanzim caly czas zyli w Palestynie, brali udzial w kolejnych Intifadach, siedzieli w izraelskich wiezieniach. Typowym przykladem jest tu Marwan Barghouti,

przywodca Tanzim na Zachodnim Brzegu. Tanzim dzieli sie na sektory geograficzne a, takze komorki, ktore istnieja w kazdej dzielnicy, wiosce, obozie dla

uchodzcow i szkole. W Ramallah, na przyklad, jest 10 komorek Tanzim, w kazdej pochodzace z dzielnic osrodka miejskiego. Szczegolnie intensywne

komorki ma Tanzim w uniwersytetach Bir Zeit w Betelejem a, takze An-Najar w Nablusie. Oblicza sie, wraz ze w chwili obecnej Tanzim liczy blisko 10

tysiecy czlonkow, zwlaszcza zamieszkalych na terytorium Palestyny.

Najogromniejsze akcje:

1-wsza. udzial w wielu akcjach protestacyjnych przeciw Izraelowi, istotna rola w trwajacej Intifadzie.

2. ataki na mieszkancowrezydentow Izraela w strefie Gazy i w Zachodnim Krawedzi (niekiedy wspolnie z Hamasem i Jihadem),

3. duzej ilosci czlonkow Tanzim jest podwladnymi roznych palestynskich sil chronienia.

SPIS DZIEDZINY

Al – Qaeda

A

l-Kaida, (arab. zasada), organizacja terrorystyczna na temat miedzynarodowym rejonu (terroryzm miedzynarodowy) zalozona w 1988 za posrednictwem

Osame ben Ladena. Jednym z jej przywodcow byl Mohammed Atef (1944-2001), szef operacji militarnych. Prawdopodobnie dziala jako siec ugrupowan

terrorystycznych pod kazda szerokoscia geograficzna.

Wedlug deklaracji wojny ogloszonej przez Osame ben Ladena celem Al-Kaidy jest radykalizacja istniejacych ugrupowan islamskich a, takze utworzenie

cechujaca je w pomieszczeniach gdzie nie wystepuja; zniszczenie Stanow Zjednoczonych, ktorych obecnosc a, takze polityka cudzoziemska postrzegana

wydaje sie byc jako podstawowe przeszkody w reformowaniu muzulmanskich spoleczenstw; popieranie muzulmanskich wojownikow w Afganistanie,

Algierii, Bosnii, Kosowie, Pakistanie, Somalii, Tadzykistanie i Jemenie. Dazy w celu usuniecia wojsk amerykanskich pochodzace z terytorium Arabii

Saudyjskiej, do ktorego znajduja swiete miejsca islamu.

Al-Kaidzie przypisuje sie uklad atakow terrorystycznych, m. in. wybuch bombowy w World Trade Center w 1993, zabicie 18 zolnierzy amerykanskich w

Somalii w 1993, ataki w ambasady USA w Afryce w 1998, atak w okret wojenny USS Cole w Jemenie w 2000. Agencje wywiadowcze utrzymuja, ze jest

organizatorem i sprawca najkrwawszego w dziejach ludzkosci zamachu terrorystycznego dokonanego w World Trade Center 11 wrzesnia 2001. Doszlo w

takim przypadku do najwiekszego w relacji zamachu terrorystycznego na swiecie. 2 pasazerskie samoloty Boeingi 767, nalezace w celu linii United

Airlines, uderzyly w odstepie 18 minutek w blizniacze, 110-pietrowe gmachy World Trade Center w Manhattanie w Nowym Jorku w USA. Mniej wiecej w

tym samym czasie trzeci samolot, Boeing 767, uderzyl w skrzydlo Pentagonu w Waszyngtonie, mieszczace dowodztwo sil zbrojnych USA. Hej budynku

zawalila sie. Czwarty samolot, Boeing 757, spadl w poblizu Pittsburga, w polnocnej czesci USA, najprawdopodobniej zmierzal w kierunku posesji

prezydenta USA w Camp Davis lub Bialego Domu. Kolejny, piaty samolot, linii United Airlines, ktory wystartowal z Bostonu i lecial do Los Angeles rozbil

sie. Samochod-pulapka eksplodowal zanim budynkiem Departamentu Stanu w Waszyngtonie. Wszystkie samoloty sa porwane rankiem tego danego dnia

pochodzace z lotnisk w wschodnim wybrzezu USA, w ich pokladzie byli pasazerowie. Poczatkowe spekulacje wskazywaly, ze sprawca napadu byli

islamscy separatysci. Atak spowodowal wielotysieczne ofiary. Skutkiem tego napadu terrorystycznego stalo zamkniecie lotnisk w USA, zamkniecie

plaszczyzny powietrznej morzem Nowym Jorkiem i Waszyngtonem, ewakuacja gmachow publicznych, m. in. siedzib ONZ a, takze CIA, gieldy, wielkich

spolek, ambasad na swiecie. W Waszyngtonie ogloszono postac wyjatkowy, a stan maksymalnego pogotowia w siedzibach NATO w Brukseli oraz w

europejskich stolicach. Zamach wywolal wzrost napiecia miedzynarodowego.

Mnostwo raportow a, takze doniesien obrazuje na to, ze bin Laden probowal wstapic w swoje materialow rozszczepialnych lub przygotowanych ladunkow

jadrowych, glownie pochodzace z terenu bylego Zwiazku Radzieckiego. Potwierdza to m. in. jeden pochodzace z oskarzonych na temat przygotowanie

zamachow na ambasady USA w Tanzanii a, takze Kenii w 1998 r., Sudanczyk Jamal Ahmad al-Fadl. W latach 1993- 1994 prowadzil mezczyzna

rozmowy w Chartumie co do zakupu wzbogaconego uranu. Potwierdzona probe kupna, tym razem bojowych ladunkow jadrowych, przedstawiciele bin

Ladena podjeli w 2000 r. w Czeczenii, przekazujac zaplate w dolarach a takze 30 dzwiek opium. Na temat bron sztuczna (gaz VX) starano sie w Sudanie

i Iraku, a na temat biologiczna (jad kielbasiany, waglik) zabiegano w Czechach, Kazachstanie, Iraku a, takze Indonezji. Wedle niepotwierdzonych danych,

z bronia chemiczna eksperymentowano w kilku obozach szkoleniowych w Afganistanie. Wladze w Moskwie potwierdzily natomiast, iz niedlugo poprzez

upadku ZSRR do Federalnego Centrum Doswiadczen Jadrowych nadszedl faks od momentu organizacji Islamic Jihad pochodzace z propozycja kupna

glowicy jadrowej.

Krotkie charakterystyki liderow Al-Qaedy

Osama bin Laden – Saudyjczyk, „Wielki Emir―, lider Al-Qaedy; ur. 28 czerwca 1957 r. w Dzedda w rozmaitej rodzinie emigranta z Jemenu; w

latach 1979-1989 wojowal po stronie www mudzaheddinow w Afganistanie; w 1988 r. utworzyl Al-Qaede; w 1991 r. opuscil Arabie Saudyjska i zamieszkal

w Sudanie, od 1996 r. przebywal w Afganistanie; zonaty, czwarta zone – Jemenke, poslubil w lipcu 2000 r.

Ayman al-Zawahiri – Egipcjanin, zastepca bin Ladena, uwazany za jego ewentualnego nastepce; ur. 19 czerwca 1951 r. w Kairze we wplywowej

rodzinie inteligenckiej; pochodzace z wyksztalcenia lekarz-chirurg; z bin Ladenem polaczony od 1995 r.; w organizacji wspolgra za kwestii finansowe a

takze zakupy broni i ekwipunku.

Mohammed Atef – Egipcjanin, szef operacji militarnych Al-Qaedy; ur. w 1958 r. w Quenna (srodkowy Egipt); na poczatku lat 80. zdezerterowal z policji

egipskiej a, takze wyjechal w celu Afganistanu; byl prawdopodobnie czlonkiem MaK, pozniej przeszedl w celu Al-Qaedy, porzadnych szybko awansowal;

Atef odpowiadal m. in. za robienie siatki strukturze w Afryce Wschodniej od momentu 1991 r.; byl explicite odpowiedzialny zbytnio zamachy w Mogadiszu

(1993 r. ) oraz w Der es-Salam i Nairobi (1998 r. ); zginal w trakcie amerykanskich nalotow bombowych na Afganistan po zamachach z 11 wrzesnia 2001

r.

Abdullah Ahmed Abdullah – Egipcjanin, szef ds. szkolenia Al-Qaedy; ur. w 1963 r., inzynier-saper, woj walk pochodzace z ZSRR.

KATALOG TRESCI

Saddam Husajn

H

usajn Saddam At-Takriti (ur. 1937), iracki dyktator. Urodzil sie w ubogiej rodzinie chlopskiej. Studiowal w Egipcie. W 1956 podjal nieudana probe

przewrotu wojskowego. Przy nastepnym roku wstapil w celu partii BAAS (Socjalistyczna Seria Odrodzenia Arabskiego). W 1959 mial miejsce zamach w

prezydenta K. Kassema a, takze Husajn jako jeden pochodzace z jego uczestnikow musial zaniechac kraj. Przy 1963 powrocil do Iraku na wiesc o

udanym zamachu formy dokonanym za posrednictwem partie BAAS. Lata nastepne to odzyskiwanie do najwyzszych stanowisk w partii, zakonczone

ostatecznym zwyciestwem partii BAAS (1968) w nastepstwie kolejnego zamachu stanu. Objal kluczowe posady partyjne a, takze panstwowe, zeby w

1979 usunac pochodzace z partii swego glownego konkurenta A. al-Bakra. Zostal prezydentem, premierem a, takze przewodniczacym Rady

Rewolucyjnej, sekretarzem generalnym BAAS, a takze wyznaczyl siebie w marszalka. Tej panowanie to pasmo krwawych represji wzgledem

przeciwnikow politycznych. Stlumil pojawienia Kurdow, wprowadzil de facto struktura totalitarny. Przy latach 1980-1988, popierany za posrednictwem

panstwa zachodnie, prowadzil wojne z Iranem. Wojna nasza nie dostarczyla oczekiwanych przychodow. Rekompensate przyniesc mialo zajecie Kuwejtu.

Faktycznie wybuchla walka w Zatoce Perskiej (1990-1991), zakonczona klapa Iraku. Za sprawa wstrzymaniu ofensywy USA, utrzymal sie wobec wladzy.

Odpowiedzialny za smierc z dloni sluzb chronienia kilkudziesieciu tys. ludzi. 14 grudnia 2003 zostal schwytany przez amerykanow i wyczekuje na

osadzenie.

SPIS DZIEDZINY

3. Ludnosc Bliskiego Wschodu

3. 1-wsza Kultura w przelomie dziejow i aktualnie

W

duzej ilosci dziedzinach zwiazanych z kultura duchowej a, takze materialnej globu islamu przewyzszal Europe chrzescijanska. Choc zdefiniowany ramami

Koranu, hadis a, takze szariatu, muzulmanizm okazal sie bardzo ulegly na wplywy kulturowe. Leciwe cywilizacje Egiptu, Grecji, Persji i Indii wtopily

elementy swojej zwiazanych z kultura w kulture islamska, jakie mozliwosci bylo dostrzegalne zwlaszcza w sztuce. W zakresie nauk prawidlowych --

matematyki, chemii a, takze medycyny, jak i rowniez w dziedzinie filozofii intelektualisci muzulmanscy poczynili wielkie postepy. Najwybitniejszym

uczonym tegoz okresu byl Abd Allah ibn Abbas, slynny wraz ze swych objasnien do Koranu. Za panowania pierwszych Omajjadow az-Zuhri rozwina

sztuke prawoznawstwa i napisal biografie Muhammada, co wsparlo stworzyc wrazenie tozsamosci islamu. We wczesnym okresie panowania Abbasydow,

al-Kindi stal sie czolowym filozofem islamu. Posiadal rzetelna wiedze na temat prac i koncepcji starozytnych Grekow, ktore wywarly gleboki dzialanie na

islamskie myslenie. U schylku IX w. przeszlosc al-Yakubiego ujela w ramy chronologiczne a, takze przedstawila studium nauki greckiej. Al-Yakubi

uwazany jest rowniez za tworce geografii w swiecie islamu. Od matematykow hinduskich arabski matematyk al-Chwarizmi przejal cyfry,, arabski", ogolem

z emblematem oznaczajacym 0. Wprowadzil rowniez zwyczaj notowania obliczen, miast poslugiwania sie liczydlem a takze rozbudowe algebre. To

wlasnie dzieki Arabom algebra dotarla do Europy.

Dociekanie lecznicze staly w centrum hobby nauki islamskiej; co najmniej 70 uczonych napisalo prace pochodzace z tej specjalizacji. Wielki kalif Harun

ar-Raszid ufundowal w 800 szpital w Bagdadzie, w skonczonym zas planecie sredniowiecznym istnialo zapotrzebowanie w indywidualnych doktorow. Na

Zachodzie glosne staly sie imiona najwybitniejszych uczonych: Razesa (ar-Razi), encyklopedysty w dziedzinie medycyny, Haly Abbasa (al-Madzri) a,

takze Awiceny (Ibn Sina), XI-wiecznego lekarza a, takze filozofa. Osoby ci przyczynili sie niezmiernie do ponownego odkrycia madrosci klasycznej za

posrednictwem Europe chrzescijanska. To Awicenna, pozostajacy pod spodem wplywem swego mistrza, al-Farabiego, zwrocil atencje uczonych

chrzescijanskich na Metafizyke Arystotelesa. Owo pojedyncze ksiega przesadzic mialo o rozwoju filozofii Europejskiej. Co fascynujace, komentarze w

celu ARYSTOTELESA, ktore dal Ibn-Ruszd znany jako Awerroes, wywarly wiekszy dzialanie na chrzescijan niz w muzulmanow. Przed 1200, u progu

odrodzenia intelektualnego w Europie, wprowadzone sa do islamu reguly krytyczne, ustalone za posrednictwem XI-wiecznego mysliciela al-Ghazaliego:

studiowanie,, cudzoziemskich nauk" musialo pozostawac w zgodzie z doktryna islamu. Ten nadzor teologiczny, jaki utrwalil sie w swiecie islamu, legl

wlasnie u podstaw rosnacej przewagi naukowej a, takze technologicznej Europy - przewagi, ktora posiadala stac sie oczywista u schylku sredniowiecza.

KATALOG TRESCI

Literatura Arabska

Na temat

bejmuje dzielo literatury w klasycznym jezyku arabskim, powstala na terenie Plw. Arabskiego a, takze obszarach podbitych przez Arabow w

sredniowieczu. W VI w. narodzila sie tworczosc poetycka, spisana w VIII a, takze IX w. Poeci pelniacy wazne procedury spoleczne nigdy wojowniczych

plemion arabskich tworzyli poematy zw. kasydami; najpiekniejsze zebrano w zbiorze mu'allaki. Slynni poeci tego czasu to: Imrual-Kajs, Antara,

An-Nabigha, Asz-Szanfara. Przy drugiej polowie VII w. spisano proza rymowana Koran, swieta ksiege islamu, doskonaly wzor stylu i na wstepie dzielo

prozy arabskiej. Tradycje poezji staro arabskiej zostaly kontynuowane wyjawszy wiekszych zmian w poczatkowym okresie islamu (od 622) i zbytnio

dynastii Umajjadow (661–750). Poeci dworscy, Al-Achtal, Dzarir a, takze Al-Farazdak, miast dawnych wodzow opiewali kalifow umajjadzkich. Przy

Mekce a, takze Medynie (Al-Hidzaz) rozwijala sie poezja erotyczna (Umar Ibn Abi Rabi'a), w Jordani uprawial ja kalif umajjadzki Walid II. Wsrod plemion

beduinskich rozwijala sie romantyczna poezja slawiaca nieszczesliwa, platoniczna milosc, niosaca smierc kochankom (Lajla a, takze Madznun).

Panowanie Abbasydow (750–1258) to zlocisty wiek podrecznikow i zwiazanych z kultura; uprawiano astronomie, filozofie a, takze medycyne (Al-Farabi,

Awicenna, Al-Ghazali); dziela o tematyce historycznej pisali Al-Kalbi, Abu Mihnaf, At-Tabari; doswiadczenia Koranu inspirowaly powstanie szkol

filozoficznych w Al-Basrze, Al-Kufie i Bagdadzie, gdzie zaslyneli gramatycy a, takze kolekcjonerzy staro arabskiej poezji: Sibawajhi, Chalil Ibn Ahmad i

Al-Asmai (VIII–IX w. ); Al-Dzahiz i Ibn Kutajba (IX w. ) stworzyli na wstepie dziela teoretycznoliterackie; w X w. Abu al-Faradz al-Isfahani napisal Kitab

al-aghani [‘ksiega piesni’], cenne zalazek historycznoliterackie. W dworach Abbasydow rozwijala sie poezja, okreslana modernistyczna. Poeci Abu

Nuwas, Al-Ahnaf, Baszszar Ibn Burd i in. zburzyli system dawnej kasydy oraz wprowadzili nowa tematyke. Reakcja w poezje modernistow byla tworczosc

poetycka neoklasycystyczna, nawiazujaca do starego testamentu staroarab. (Abu Tammam, Al-Buhturi, Al-Mutanabbi). Nieco pozniej zaczela rozwijac sie

tworczosc poetycka filozoficzna a, takze mistyczna (Abu al-Ala al-Ma'arri XI w., Umar Ibn al-Farid XIII w. ). W okresie upadku politycznej Arabow

(1258–1800) zanikla tworczosc oryginalna, zaczely pojawiac sie kompilacje, encyklopedie i slowniki. W XV w. spisano basnie Tysiac i 1 noc.

Sezon nowozytny podrecznikow arabskiej rozpoczal sie w pol. 19 w. odrodzeniem kultury a, takze literatury pod spodem wplywem literatur europejskich;

na koniec XIX w. grupa pisarzy-emigrantow syryjskich a, takze libanskich stworzyla w USA syryjsko-amerykanska szkole w literaturze arabskiej; skupieni

w zonie pisarze (Ar-Rajhani, M. Nu'ajma, Dzubran Chalil Dzubran) byli autorami glownych utworow prozatorskich; w Egipcie Dz. Zajdan stworzyl cykl

powiesci historycznej, zrodzil sie tu rowniez kierunek okreslany mianem modernizmem. Wedlug II wojnie swiatowej, w zwiazku z powstaniem

niezaleznych krolestw arabskich, wyodrebnily sie podrecznikow narodowe, zachowujace wspolnote slownika i arabskiej tradycji kulturalnej; duza role

odegrali autorzy z Egiptu. Poetycka team romantykow Apollo (Chalil Mutran) wywarla dzialanie na poetow Iraku (Az-Zahawi, Ar-Rusafi), Jordani i Libanu

(Az-Zirikli, Nizar al-Kabbani, Adonis); mlodsze pokolenie poetow-modernistow reprezentuja w Iraku Nazik al-Malaika, Al-Bajati, As-Sajjab; na

okupowanych terenach Palestyny powstala tworczosc poetycka, ktorej tematem-symbolem jest familia oraz ziemia ojczysta (M. Darwisz). Wzrost

tworczosci prozatorskiej w Egipcie, zwlaszcza dziel literatury pieknej i noweli realistycznej a, takze spoleczno -obyczajowej (Taha Husajn, Taufik

al-Hakim, Tajmurowie, Jahja Hakki), odnalazl odbicie w Iraku (Zu an-Nun Ajjub), Syrii a, takze Libanie (Suhajl Idris, Lajla Baalbaki, Al-Udzajli), Palestynie

a, takze Jordanii (Zijade, Ghalib Halassa), Sudanie (At-Tajjib Salih). Kraje Maghrebu (Tunezja, Algieria, Maroko) do II wojny rzeczywistosc. znajdowaly

sie pod silnym wplywem zwiazanych z kultura francuskiej. Dzis powstaja tam utwory rowniez w jezyku fr.

KATALOG TRESCI

NAUKA I OSWIATA W KULI ZIEMSKIEJ ARABSKIM

A, takze

slam pojawil sie w Polwyspie Arabskim w krytycznej polowie VII w. polskiej ery jako Boskie objawienie przekazane Mahometowi za posrednictwem aniola

Gabriela. Obszerne znaczenie na rzecz uksztaltowania sie zarowno wiary, jak i cywilizacji islamu posiadaly takze wypowiedzi Mahometa zapamietane, a

wkrotce rowniez zaimplementowane w formie hadisow (ar. 'opowiadanie, opowiesc') skladajacych sie na sunne czyli 'tradycje Proroka'. Posrod hadisow

jeden mial specyficzne znaczenie na rzecz rozwoju nauki arabsko-muzulmanskiej. Wieszcz rzekl w szczegolnosci „wiedzy szukaj chocby w

Chinach― a takze: „atrament uczonych mezow wydaje sie byc cenniejszy od momentu krwi meczennikow―. Postepujac zgodnie z tymi maksymami

Arabowie a, takze inne ludy muzulmanskie od momentu poczatkow egzystowania cywilizacji islamu rozwijali wlasna wiedze, cos znacznie wiecej anizeli

tylko te, ktora dotyczyla cechujaca je religii jednakze takze roznorodnych innych nauk humanistycznych a, takze przyrodniczych.

Poczatki. Pierwszy ciag rozwoju nauki arabsko-muzulmanskiej, w celu ok. 750 r., czyli przejecia wladzy w kalifacie arabsko-muzulmanskim za

posrednictwem dynastie Abbasydow to zapoznawanie sie pochodzace z dorobkiem innych cywilizacji, ktorych tereny w nastepstwie podbojow zajeli

muzulmanie. Sezon ten niesie panowanie tak zwanym. kalifow sprawiedliwych (632–661) a, takze Umajjadow wraz ze stolica w Damaszku

(661–750). Arabowie, prosci beduini pochodzace z pustyn Polwyspu Arabskiego zapoznawali sie pochodzace z dorobkiem naukowym Persji a, takze

Bizancjum, a za cechujaca je posrednictwem rowniez nauki indyjskiej. Arabowie przejeli istniejace w Bliskim Wschodzie perskie a, takze bizantynskie

instytucje naukowe. Posrod najwazniejszych byla slynna perska akademia w Dundiszapurze, wobec ktorej istnial slynny szpital i porzadnych juz w IX w.

prowadzone zostaly regularne uwaga astronomiczne. Fundamentalnym centrum naukowym tamtych okresow, zwiazanym wraz ze wschodnim

chrzescijanstwem bylo rowniez syryjskie miasto Harran, osrodek wschodnich chrzescijan, gdzie pielegnowane byly tradycje nauki greckiej. Pamietac w

dodatku nalezy, ze nauka arabsko-muzulmanska, choc powstawala przede wszystkim w jezyku arabskim, tworzona byla przez pracownik rozmaitych

ludow zamieszkujacych wielo etniczny kalifat arabsko-muzulmanski: Arabow, Persow, Zydow, Turkow a, takze in., w wielu przypadkach uczeni tobie byli

wyznawcami innej anizeli islam wiary — judaizmu i religii chrzescijanskiej.

Meczety jako centra akademickie i oswiatowe. Muzulmanie rozwijali jednak rowniez wlasne osrodki naukowe. Pierwszymi byly meczety, muzulmanskie

swiatynie, ktore spelnialy nie tylko procedury kultowe, jednakze byly rowniez miejscami zebran oraz ksztalcenia religijnego, a wkrotce a, takze

filologicznego odnoszacego sie do jezyka arabskiego. Koniecznosc dyskutowania i rozwazania Koranu a, takze innych religijnych ksiag islamu sprawila,

ze rozwijala sie gramatyka a, takze inne nauki filologiczne, zarazem kwitly rowniez nauki prawnicze. Najwczesniejsze meczety, ktore zostaly

jednoczesnie waznymi centrami naukowymi i oswiatowymi powstaly w Mekce, Medynie na Polwyspie Arabskim, w Al-Basrze a, takze Al-Kufie w

Mezopotamii, w Jerozolimie, Damaszku, Al-Fustacie (Egipt) oraz w Tunisie a, takze Kairuanie. Niedaleko tych meczetow powstawaly rowniez bogate

biblioteki majace rys bibliotek publicznych.

Akademie muzulmanskie. Drugi szmat rozwoju nauki arabskiej, od momentu ok. 750 do w porzadku. 900 r. (pierwszy szmat panowania Abbasydow,

750–1258), charakteryzowal sie nadzwyczaj intensywna dzialalnoscia tlumaczeniowa zwlaszcza z jezykow syryjskiego, greckiego i srednio perskiego

(pahlawi). Dzialalnosc nasza prowadzona byla przede wszystkim w instytucjach nazywanych akademiami muzulmanskimi. Mniej wiecej w tym momencie

teoretycy a, takze historycy nauki wprowadzili zasadniczy podzial nauk na nauki nazywane arabskimi lub muzulmanskimi, do ktorych zaliczano teologie,

prawo i filologie oraz nauki swieckie — astronomie, chemie, medycyne a, takze in. Mniej wiecej od X w. uczeni arabsko-muzulmanscy rozpoczeli

tworczo rozwinac dorobek innych cywilizacji, pochodzace z ktorym zapoznali sie przez tlumaczenia.

Matma. W matematyce (ar. rijadijjat), Arabowie rozwijali idee greckie i indyjskie. Wybitnym matematykiem byl nadmieniony juz Al-Chuwarizmi a takze

Al-Battani, znany w Europie jako Albategnius. To wlasnie uczeni arabscy stworzyli bazy algebry (sama nazwa tejze dyscypliny wywodzi sie od momentu

arabskiego slowa al-dzabr, 'skladanie'), geometrii analitycznej i trygonometrii.

Astronomia a, takze astrologia. Kolosalny dorobek odgrywaja uczeni arabscy w dziedzinie astronomii i uwaznie z nia wtedy zwiazanej astrologii. Przy IX

w. Sabit Ibn Kurra a, takze Hunajn Ibn Ishak przelozyli na arabski Almagest Ptolemeusza. Juz Al-Chuwarizmi (od jego nazwiska wywodzi sie pojecie

algorytm! ) opracowal tablice astronomiczne, tak zwanym. zidz, wykorzystywane do konca sredniowiecza w Europie. Obserwatoria astronomiczne istnialy

w tym czasie m. in. w Bagdadzie a, takze Damaszku. Posrod najwybitniejszych astronomow tego czasu mozna wyliczyc Al-Farghaniego, Al-Battaniego,

Al-Madzritiego a, takze Ibn Tufajla. Wiekszosc dziel astronomow arabskich zostala przetlumaczona na lacine, w ten sposob w celu nauki zachodniej

weszlo sporo terminow arabskich, np. azymut, nadir a, takze zenit. Z dorobku arabskiej astronomii korzystal m. in. Kopernik w konstruowaniu naszej teorii

struktury wszechswiata.

Medycyna. Tradycje medycyny (ilm at-tibb) Arabowie przejeli z osrodka naukowego w Dzundiszapurze, jednakze w X i XI w. zaczela sie rozwinac

oryginalna medycyna muzulmanska. Lekarze przeprowadzali doswiadczenia na malpach, rozwijajac wiedze o anatomii oraz chirurgie — dokonywano

skomplikowanych operacji, ktorych wykazy zachowaly sie w traktatach i informatorach lekarskich. Rozwijala sie rowniez farmakologia a, takze

oftalmologia. Prace takich uczonych jak Ar-Razi (Rhazes), Ibn Sina (Awicenna) czy Ali Ibn Isa (Jesu Haly) tlumaczone zostaly na lacine i za

posrednictwem wieki zostaly podstawa edukowania lekarzy (np. Continens Rhazesa i Regula medycyny Awicenny, ktory w lacinskim tlumaczeniu

Gerarda pochodzace z Kremony jeszcze w stosunkowo niedawnych czasach byl podstawowym podrecznikiem na akademiach europejskich). Przy IX w.

powstaly na wstepie szpitale (ar. pers. bimaristan) w Bagdadzie i Kairze, tworzyly sie rowniez bazy etyki lekarskiej. Przy szpitalach istnialy szczegolne

osrodki szkoleniowe dla doktorow — pretendenci musieli przebyc specjalny szkolenie i zdac egzamin zanim naczelnym lekarzem szpitala a, takze

dopiero w takim przypadku mogl przewodzic wlasna doswiadczenie.

Alchemia a, takze chemia. Duze osiagniecia zanotowano w dziedzinie alchemii (al-kimja), ktora Arabowie przeksztalcili w bazy chemii cxiekawej

odkrywajac a, takze badajac sporo pierwiastkow a, takze zwiazkow sztucznych (np. arsen, fosfor, kwas siarkowy a, takze solny). Jednym z

najwybitniejszych pracownik arabskiej chemii i alchemii byl Dzabir Ibn Hajjan. Na wielkim poziomie stala arabska optyka (ilm al-basarijjat) — jej

wybitnym pelnomocnikiem byl Ibn al-Hajsam (Alhazen), z jakiego prac korzystal m. in. polski uczony Erazm Witelo, a takze J. Kepler. Znaczaca dziedzina

naukowa byla mineralogia (ilm al-ma'adin), ktora zajmowal sie m. in. Al-Biruni.

Botanika a, takze zoologia. Botanika i zoologia nie konsekwentny na naprawde wysokim stopniu, jak pozostale dziedziny, tak samo jak nauki rolnicze. Nie

budzily one wiekszego zainteresowania uczonych muzulmanskich, jacy przede wszystkim usilowali zapoznac pochodzace z nazwami zwierzakow i flory

znanych pochodzace z najstarszej poezji beduinskiej. Przy tych sferach rozwoj mozemy dostrzec dopiero w XIII w. (Ibn al-Bajtar), aczkolwiek juz w IX w.

znany literat Al-Dzahiz napisal prace "Ksiega zwierzat" (Kitab al-hajawan), jednakze kwestie zoologiczne nie zostaly tam najistotniejsze, podobnie jak

leksykograficznej natury czynnosci o nazwach koni czy wielbladow filologa Al-Asma'iego. Procz nauk przyrodniczych rozwijala sie takze milosc madrosci,

literaturoznawstwo, historiografia i geografia powiazana uwaznie z literatura podroznicza, prawo islamu, teologia i muzykologia.

Madrasy. Przy XI a, takze XII w. w planecie islamu zaczely powstawac swoje i czysto muzulmanskie osrodki naukowe, ktore okreslic mozemy takze

mianem "muzulmanskich uniwersytetow", tzw. madrasy. Pierwsza pochodzace z nich byla zalozona w 1065 r. w Bagdadzie przez seldzuckiego wezyra

Nizama al-Mulka An-Nizamijja. Studia w An-Nizamijji obejmowaly przede wszystkim prawo muzulmanskie szkoly szafi'ickiej a takze teologii w duchu

aszaryzmu. Program obejmowal takze nauki swieckie, nade wszystko filologiczne. Przy An-Nizamijji wykladali najwybitniejsi pelnomocnicy nauki

arabsko-muzulmanskiej, np. filozof Al-Ghazali, filologowie At-Tibrizi a, takze Al-Dzawaliki. Upadek uczelni przyszedl ok. 1395 po najezdzie Hulagu w

Bagdad (1393). Nizam al-Mulk zalozyl jeszcze inne akademie o podobnej nazwie, m. in w perskim Niszapurze. Madrasy owe staly sie przykladem dla

licznie powstajacych od tej chwili madras muzulmanskich m. in. w Egipcie i Jordani. W danym Bagdadzie w 1234 r., na krotko zanim upadkiem dynastii

abbasydzkiej powstala Al-Mustansirijja, ustanowiona przez kalifa Al-Mustansira (1226–42). Byla kobieta pomyslana jako seminarium na rzecz

studiowania czterech szkol prawa muzulmanskiego, jednakze nauczanie obejmowalo takze nauki filologiczne, astronomie, matematyke a, takze

medycyne. Niedaleko madrasy dzialal takze szpital, laznie, sztuka kulinarna oraz bogata biblioteka liczaca ok. 80 000 tomow. Upadek tejze uczelni, tak

samo jak An-Nizamijji, przyszedl ok. 1395 po najezdzie Hulagu w Bagdad.

Aktualna nauka w swiecie arabskim. Odrodzenie nauki w planecie arabskim przyszlo w 19 w. Jest ona zdobyta na wzor europejski. Powstalo sporo

uniwersytetow, akademii nauk a, takze osrodkow badawczych, ktore jednakze opieraja sie zwlaszcza na osiagnieciach nauki zachodniej. Najwazniejsze

akademickie osrodki wspolczesnego swiata arabskiego to nade wszystko Kair, Bagdad, Bejrut a, takze Damaszek, rowniez Tunis a, takze Algier. Przy

poczatkach 20 w. zaczely powstawac w swiecie arabskim akademie nauk. Pierwsza byla Akademia Jezyka Arabskiego (Madzma al-Lugha al-Arabijja) w

Damaszku. W 1932 r. powstala Akademia Jezyka Arabskiego w Kairze, natomiast w 1947 Iracka Akademia Nauk (Al-Madzma al-Ilmi al-Iraki). Podobnego

gatunku organizacje postepuja obecnie rowniez m. in. w Arabii Saudyjskiej a, takze Maroku. W branzy nauk muzulmanskich najwiekszym autorytetem

cieszy sie kairski uniwersytet Al-Azhar.

SPIS DZIEDZINY

Sztuka

M

alo nowoczesny stan badan nad sztuka arabska czasu przed muzulmanskiego pozwala tylko na stwierdzenie ciaglosci jej przejawow od momentu

czasow prehistorycznych; polozenie Arabii na szlaku ladowym jednoczacym Afryke pochodzace z Eurazja powodowalo oddzialywanie w sztuke arab.

kultur Egiptu, Mezopotamii, Krety, Grecji a, takze Rzymu. Zabytkowe budowle sztuki zanim muzulmanskiej beda zgrupowane w trzech rejonach Plw.

Arabskiego: polnocno a mianowicie zachodni (wzdluz szlaku Mekka–Medyna–Morze Srodziemne), pd. -zach. (Jemen, Aden, Hadramaut) i wsch.

(Al-Hasa, Bahrajn). Pierwszy pochodzace z nich niesie zabytki rzymsko -nabatejskie, nawiazujace do dziel sztuki hellenistycznej, Egiptu i

mezopotamskiej: Petra (zespol grobowcow a, takze swiatyn), ruiny swiatyn (Dzabal Ramm, pol. II w., Ar-Rawwafa, drugiej polowie II w. ) i grobowce

skalne (nekropole w Midjan i Hatra, I w. ); rzezbe reprezentuja pelnoplastyczne posagi krolow i reliefy figuralne. Najbogatszy w zabytki obszar pd. -zach.

Arabii skupia gl. liczne relikty arch. (najwczesniejsze z czasu sabejskiego, VIII–VII w. p. n. e. ). Byly to konstrukcje kamienne odznaczajace sie idealna

konstrukcja a, takze technika (m. in. budowle drewno-kamienne, swietne w etiopskiej sztuce) pochodzace z filarami wykonywanymi czesto pochodzace z

blokow monolitycznych, z kapitelami kostkowymi lub o formie odwroconej piramidy schodkowej pochodzace z motywami zabkow. Sciany pokrywano

stiukiem, polichromia i brazowymi blachami. Palace, z fasadami rozczlonkowanymi ryzalitami, byly wielopietrowe. Swiatynie zakladano na wykresie

prostokata pochodzace z apsyda (Sirwah, pocz. VIII w. p. n. e. ), prostokata (Main, VI w. p. n. e. ), kwadratu (Ghajbun) a, takze elipsy (Marib). Rzezba

wykazywala duza zaleznosc od wplywow obcych (gl. importowane rzezby egejskie a, takze gr., od momentu III w. p. n. e. przewaga wplywow

hellenistycznych). W rzezb. tworczosci ojczystej, oprocz dziel wybitnych (alabastrowa glowa kobieca z nekropoli Timna, A, takze w. p. n. e. ), beda znane

gl. rzezby na temat ciezkich, prymitywnych formach (maski grobowe, statuetki przodkow). Rekodzielo artystyczne wydaje sie byc znane gl. z towarow

zlotniczych a, takze metalowych. Sztuke wsch. Arabii, bedacej w zasiegu wplywow mezopotamsko-perskich., reprezentuja nieliczne przyklady rzezby

kamiennej a, takze terakoty. Arabska kultura zanim muzulmanskiej wywarla decydujacy dzialanie na sztuke etiopska, a wiele jej elementow utrwalilo sie w

sztuce islamu.

SPIS DZIEDZINY

Muzyka

Na temat

muzyce arabskiej przed muzulmanskiej niewiele nie ulega kwestii; od VII w. sukcesywnie ksztaltowala sie wspolna kultura muz. narodow wyznajacych

muzulmanizm, o elementach kultur: syrji, persji, grecji, bizantyjskiej, polnocno -afrykanskiej, hiszp.; muzyka odgrywala istotna role w obrzedach

religijnych, posiadala tez istota spol. -wychowawcze (traktaty Al-Kindiego, Al-Farabiego, Awicenny); dominowala muza wokalna jednoglosowa,

melizmatyczna, czasami z przeznaczeniem cwierctonow; na temat zasadzie ksztaltowania formy postanawia makam; specyficzne jest bogactwo barw

tlumionych, nosowych, niedobor kontrastow niezahamowanych, heterofonia. Instrumentarium: tanbur, al-ud, rebab, kemange, instrumenty dete

drewniane, gary — tamburiny. Zahamowanie rozwoju muzyki arab. w koncu XV w. wiazalo sie pochodzace z upadkiem politycznym potegi islamu. W 20

w. postep tworczosci muz. nawiazujacej w celu folkloru a, takze zdobyczy rzeczywistosc. kultury dzwiecznej.

SPIS DZIEDZINY

Kaligrafia

K

aligrafia wydaje sie byc najwyzsza postacia sztuki islamu, najbardziej zwyklym wyrazem ducha tej wiary.,, Glos! Twoj Pan wydaje sie byc

najszlachetniejszy! Ten, ktory nauczyl czlowieka za posrednictwem pioro; nauczyl czlowieka tegoz, czego mezczyzna nie mial swiadomosc " -mowi

pierwsze objawienie. Jako ze Pan przemowil poprzez arabsku, a Jego slowa zostaly poprzez raz 1 zapisane w jezyku arabskim, arabski zbior znakow i

pismo staly sie pieknym skarbem kazdego muzulmanow. Jedynie znajac te rolety, czlowiek mial mozliwosc miec nadzieje uchwycenia Boskiego

przeslania. Nie stalo wazniejszego zlecenia niz przechowywanie i przekazywanie tego drogocennego daru. Muzulmanie okazuja swoja wlasna

wdziecznosc wyrazajac ja we wszystkich odmianach uprawianej za posrednictwem nich dziel sztuki.,, Pismo Boga sprawia, ze prawda wylatuje na jaw"

-glosi obyczaj Proroka. Pismo arabskie, jak przyjelo sie powszechnie baczyc, nawiazuje explicite do alfabetu nabatejskiego, ktory to z kolei wywodzi sie

pochodzace z liter aramejskich. W latach piedziesiatych VII w. na wstepie pelne wersje Koranu sa zapisane w formie oznaczanej dzazm, noszacej

znamiona wplywow nabatejskich. To zainspirowalo postep pisma kufickiego, o twardym kwadratowym zarysie, ktore stalo sie najbardziej

rozpowszechnionym stylem zapisu tekstow koranicznych. W tym samym czasie rozwinela sie kursywa sluzaca w celu pisania aktow administracyjnych a,

takze korespondencji prywatnej. W polowie X w. wyksztalcilo sie szesc klasycznych wzorow islamskiej kaligrafii: suls, naschi, muhakkak, rajhani, tauki i

ruka. Wkrotce wprowadzono je w celu zapisu Koranu, stwarzajac dlatego wiele swiezych mozliwosci na rzecz uzyskania efektow dekoracyjnych. Istnialy

rowniez 4 inne istotne rodzaje pisma: sumar, ghubar, uzywane niejednokrotnie w miniaturowych egzemplarzach Koranu, talik, szczegolnie popierane za

posrednictwem Safawidow a takze nastalik, ktore, choc nie cieszylo sie popularnoscia posrod Arabow, pozostawalo przez blisko cztery stulecia

ulubionym pismem Iranczykow, Turkow i muzulmanow indyjskich.

Kaligrafia byla a, takze jest w dalszym ciagu bardzo wysoko ceniona. Tamerlan i jego potomkowie roztaczali nad te dziedzina dziel sztuki szczegolny

patronat, podobnie jak Safawidzi, Mongolowie a takze Osmanie. Odmiany dekoracji kaligraficznej mozna spotkac naokolo: na plytach nagrobnych,

tkaninach, na dzbanach, broni a, takze plytkach ceramicznych. Kaligrafia przybiera czesto niezwykle ksztalty w dekoracji budowli. Slowa zaczerpniete z

Koranu sa tak samo waznym skladnikiem ozdabiania meczetow, jak osoby Chrystusa w kosciolach chrzescijanskich. Symbolizuja one dar Boga

przekazany osobom.

SPIS DZIEDZINY

Alfabet

A oto kilka wyrazow i zwrotow w jezyku arabskim:

marhaban - witaj

kayfa haluka / ki - Jak na przyklad sie odczuwasz? Co dac sie slyszec? koncowka (ki) oznacza wariant zenski

ana - moja osoba

anti a mianowicie ty / anta a mianowicie ty

nahnu - my

hal a mianowicie czy

ayna - porzadnych

mata a mianowicie kiedy

kayfa - jak

bi-kam a mianowicie za ile

min ayna - skadze

Ila ayna - gdzie

man a mianowicie kto

ma - jakie mozliwosci

mada a mianowicie czego

na`am - naprawde

la a mianowicie nie

huwa - mezczyzna

hiya a mianowicie ona

huna - tu, tutaj

hunaka - tam

hada a mianowicie ten, to

hadihi a mianowicie ta

szukran - dziekuje

aflan a mianowicie przepraszam

ila - w celu

fi a mianowicie w

masmuka / ki - jak masz w imie?

ismij - moje imie wydaje sie byc.......

min ayna anta/i a mianowicie skad jestes?

ana min Bulanda a mianowicie ja jestem z Polski

ayna taskunu, taskunina a mianowicie gdzie zyjesz?

askunu fi Buznan a mianowicie mieszkam w Poznaniu.

kalbun - czworonog

babun a mianowicie drzwi

kitabun - publikacja

bintun a mianowicie dziewczyna

laladun - mlodzik

dzamilun a mianowicie piekny

dzamilatun - olsniewajaca

nadzmun a mianowicie gwiazda

ridzlun - noga

darsun a mianowicie lekcja

dzadidun - swiezy

dzaddun a mianowicie dziadek

dzarun - sasiad

zauldzun a mianowicie maz

zauldzatun - zona

sarirun a mianowicie lozko

szajun - herbatka

kahlatan a mianowicie kawa

safarun - wycieczka

kabirun a mianowicie duzy

kataba - pisal

sikkinun a mianowicie noz

salimun - zdrow

filmun a mianowicie film

insanun - istota ludzka

mauzun a mianowicie banany

yaumun - dzionek

madinatun a mianowicie miasto

hubzun - chleb

laqabun a mianowicie nazwisko

funduqun - budynek

baytun a mianowicie dom

lissun - zlodziej

dayfun a mianowicie gosc

maridun - slabowity

maradun a mianowicie choroba

tabibun - lekarz

tabibatun a mianowicie lekarka

qitarun - sympatia

SPIS DZIEDZINY

3. 2 Zycie dzienne i zwyczaje

Obyczaje

Na temat

procz pieciu filarow religii oraz nakazow i zakazow szari'atu, cykl zycia muzulmanina reguluja konkretne, wynikajace pochodzace z religii a, takze tradycji,

specyficzne czynnosci, ceremonie i uroczystosci.

Z dwiema takimi pracami wiaza sie urodzenie dziecka. Jak tylko dziecko sie urodzi, rodzice powinni doprowadzic do realizacji jego pelnej rytualnej ablucji.

Potem w celu jego prawego ucha szepce sie azan, a w celu lewego iqame (zapowiedz zarania religijnego nabozenstwa). Siedem dni poprzez urodzinach

powinno sie dziecku ogolic glowe a, takze nadac mu imie (noworodek przewaznie otrzymuje imie czy tez po proroku, albo poprzez ktoryms pochodzace z

czlonkow jego rodu albo po jednym z bohaterow islamu). Urzednik religijny lub szanowana osoba unosi wowczas w gore dziecko, utrzymuje jego glowke

w kierunku Mekki i szepce mu w celu ucha nazwane fragmenty Koranu oraz poprzez trzykroc jego imie. W ten dzien wydaje sie przyjecie rodzinne.

Oryginal i maluch pozostaja na strychu przez czterdziesci dni, jakie mozliwosci ma ochraniac noworodka zanim zlym okiem. Z tegoz tez motywu dziecko

nosi czesto wyjatkowy amulet.

Dwie kolejne uroczystosci znacza szmat dziecinstwa: pierwsza jest naprawde zwana basmala. Gdy maluch konczy 4 lata, wykonywana jest rodzinna

ceremonia, na ktorej udostepnia sie mu pierwszej lekcji. Recytuje sie slowa, jakimi pierwszy przy jednym spotkaniu aniol Gabriel zwrocil sie do Mahometa

(Koran 97: 2): „Glos! w opinia twego Pana, ktory stworzyl! Stworzyl dziecka z grudki krwi zakrzeplej! Glos! Twoj Pan wydaje sie byc najszlachetniejszy!

Ten, ktory nauczyl czlowieka przez pioro; nauczyl czlowieka tegoz, czego mezczyzna nie mial swiadomosc. ― Pozniej dziecko musi powtorzyc

formulke. Tak startuje sie jego edukacja.

Pozostala wazna ceremonia dziecinstwa to obrzezanie. Islam przejal obrzezanie, tak jak sporo innych zwyczajow, z innych religii a, takze kultur

(stosowali je starozytni Afrykanie, Etiopczycy, Egipcjanie, Hebrajczycy). Sam Koran nie zawiera zadnych dotyczacych tegoz wskazowek, jednakze prawo

muzulmanskie wyraznie nazywa je jako obowiazujace meskich potomkow; robi sie go w wieku od kilku do 20 lat. Obrzezanie przeprowadza lekarz lub

persona do tego przyuczona. Z obrzezaniem, wielkim rodzinnym swietem, beda zwiazane uroczyste, wystawne ceremonie, a chlopcy dostaja z tej okazji

prezenty. Zabieg ow wlacza ich w swiat facetow.

W poniektorych regionach globu muzulmanskiego praktykuje sie obrzezanie dziewczynek. Uzasadnia sie to dazeniem w celu ograniczenia pociagu

plciowego niewiast. Pochodzenie takiej praktyki nie ma nic wspolnego pochodzace z islamem — jest to zwyczaj przejety od momentu Afrykanow. Przy

tradycji muzulmanskiej jest wylacznie mowa na temat obrzezaniu chlopca. Wladza religijna pozostaje wzgledem owego zwyczaju bezsilna. Obrzezanie

dziewczynki to, zgodnie z naszymi dzisiejszymi pojeciami, okaleczenie jej seksualnie a, takze skrzywdzenie w odczuciach. Inaczej niz w przypadku

obrzezania chlopcow, przeprowadza sie je niepostrzezenie i wyjawszy pompy. Ten zwyczaj w stosunku do dziewczat najsilniej jest zakorzeniony w

ludowej tradycji w Sudanie a, takze w Egipcie, gdzie, wbrew prawnego zakazu, do dzisiaj sie go stosuje.

Stan malzenski uchodzi zbytnio zalecane za posrednictwem Koran a, takze cieszy sie w islamie wielkim powazaniem. W celu obowiazkow faceta w

malzenstwie nalezy rekojmia zonie lub zonom dachu nad glowa, pozywienia a, takze ubrania. Kobiety, przynajmniej podlug prawa, niepodobna zmusic

dodatkowo, zeby aktywnoscia lub majatkiem przyczyniala sie do utrzymania domu. Przy malzenstwie muzulmanskim nie jest wspolnota towarow

mezczyzny a, takze kobiety (moze ona chetnie rozporzadzac wlasna wlasnoscia).

Sunna mowi, ze kobiety nie powinno sie wydawac zbytnio maz wyjawszy jej zgody. Jednak zbytnio oznake przyzwolenia moze wystarczyc jej milczenie.

Zgodnie z opinia wiekszosci autorytetow, opiekun damy (ojciec lub, gdy go nie ma, najblizszy jej krewny) zawiera stan malzenski w jej imieniu a, takze

moze ja zmusic w celu poslubienia wybranego przez mojej dziurki mezczyzny. Nawet wsrod sredniego pokolenia osob z lepszym wyksztalceniem duzej

ilosci ojcow uwaza za zrozumiale, ze na wlasna reke wybiora dorastajacym corkom najlepszych mezow. Koedukacyjny system szkolnictwa poczynil

jednakze w praktykowaniu owego zwyczaju pewne wylomy. Wymog, azeby narzeczona byla dziewica, wydaje sie byc jednak nadal aktualny. Ceremonia

zaslubin ma mozliwosc, zaleznie od momentu miejscowego zwyczaju, odbyc sie w meczecie, w urzedzie, w domu pana mlodego lub panny mlodej. W

uroczystosci musi uczestniczyc dwoch doroslych swiadkow.

Islam dopuszcza instytucje poligamii. Historycznie wielozenstwo mialo byc pomyslem na ochrone kobiet, ktorych w spoleczenstwie beduinskim stalo

wiecej anizeli mezczyzn. Wieszcz Mahomet nalegal — a, takze sam dawal przyklad — by wierni zenili sie z wdowami po poleglych za wiare

muzulmanach. Za sprawa tej sekcji kobiety jedyne zyskiwaly meska opieke, dajaca im gwarancje przetrwania; organizacja poligamii byla wiec na rzecz

wielu z nich jedynym pomyslem zabezpieczenia, materialnego i moralnego. Werset Koranu (4: 3), z jakiego wywodzi sie prawo faceta do malzenstwa

poligamicznego brzmi: „Zencie sie zatem pochodzace z kobietami, ktore sa na rzecz was przyjemne — pochodzace z dwiema, 3, lub czterema. Lecz

wowczas gdy sie obawiacie, ze nie bedziecie sprawiedliwi, zencie sie tylko pochodzace z jedna czy tez z takimi, ktorymi zyskaly wasze prawice. "

Koran obwarowuje wiec wielozenstwo okreslonymi warunkami. Zezwala sie tu mozliwosc zawarcia przez mezczyzne zwiazku chociazby z czterema

kobietami, musi on jednakze traktowac te rolety jednakowo a, takze sprawiedliwie. Co poniektorzy wspolczesni mecenasi uwazaja ten werset zbytnio

podstawe w celu odrzucenia wielozenstwa i potwierdzaja, ze widmo tego przepisu postuluje faktycznie monogamie, gdyz nie mozna sprawiedliwie

traktowac wiecej niz 1 zony. Ogolnie preferuje sie, by jegomosc przez cale zycie zostal wierny 1 kobiecie. Dzis w poniektorych krajach (Tunezja, Turcja)

wielozenstwo zostalo calkowicie zniesione, a w pozostalych krajach naczelna zona musi wyrazic zgode w drugie stan malzenski meza.

Wytyczne slubu nazywa zawarta zanim nim umowa przedmalzenska. Glowne punkty klasycznej intercyzy to wysokosc posagu a takze warunki

potencjalnego rozwodu. We wspolczesnych intercyzach wyklucza sie czesto ozenek z naczelna kobieta. Istotna czescia dokumenty urzedowe

malzenskiej wydaje sie byc mahr — wykup zbytnio narzeczona. Sluzy on najczesciej do kupienia niezbednych urzadzen gospodarskich a, takze strojow

na rzecz kobiety. Ten rodzaj wiana od partnera zabezpiecza biznes kobiety — suma nasza zostaje u niej, gdy mezczyzna zdecydowal sie na rozwod.

Do rozwodu teoretycznie wystarczy, by jegomosc powiedzial trzykrotnie „rozwodze sie z toba. ― Tak naprawde nie jest to takie zwykle, w gre

wchodzi albowiem wspomniana kara pieniezna pod postacia sumy, ktora mezczyzna wniosl do malzenstwa. Kobiety moga sie udzielac rozwodu z

roznych powodow, a mianowicie: niebezpieczna choroba partnera, nie wywiazywanie sie za posrednictwem meza pochodzace z obowiazku utrzymania

rodziny, okrutne traktowanie malzonki. W Pakistanie do okolicznosci rozwodu przynalezy niezgodnosc charakterow. W razie rozwodu prawo w celu opieki

morzem dziecmi w poczatkowym momencie ich istnienia zostaje zwykle przyznane matce. Wedlug poniektorych szkol, pierwowzor zachowuje prawo

opieki morzem synami w celu siodmego roku zycia czy tez do momentu osiagniecia za posrednictwem nich dojrzalosci, nad corkami az do cechujaca je

pelnoletnosci lub zamazpojscia. Jurydyczna reprezentacja podopieczni nalezy do ojca.

Istnieje pare okolicznosci, ktore wedlug prawa islamu wykluczaja malzenstwo. To jest mezczyzna nie moze: byc spokrewniony z zona zbyt blisko, miec

zbytnio zony zarazem dwoch siostr, byc nizszego stanu anizeli kobieta. Kobiecie nie wolno wyjsc zbytnio nie muzulmanina, natomiast muzulmanin moze

poslubic nie muzulmanke. Wychodzi sie bowiem pochodzace z zalozenia, ze to ojciec decyduje na temat religijnym wychowaniu dzieci, wobec tego

gmina muzulmanska nie posiada zadnej oplaty. Muzulmanka nie moze jednak poslubic nie muzulmanina, poniewaz przy takim rozwiazaniu jej

podopieczni wyrastalyby w innej wierze.

Wolna niewiasta po zgonu meza za posrednictwem cztery miesiace i dziesiec dni musi zachowac zalobe, po rozwodzie zas odczekac trzy miesiace przed

powtornym zamazpojsciem. Jegomosc natomiast ma mozliwosc natychmiast wstapic w swiezy zwiazek matrymonialny. Mahomet wprowadzil dla niewiast

okres przewidywania po to, by stalo wiadomo, czy kobieta nie spodziewa sie dziecka, a, takze by mozna bylo jednoznacznie stwierdzic ojcostwo.

Zbyt cudzolostwo muzulmanizm kaze rowniez mezczyzne, jak i rowniez kobiete: „Cudzoloznicy i cudzoloznikowi wymierzcie poprzez sto batow,

kazdemu pochodzace z nich obojga"!... (Koran dwudziestu czterech: 2). Kare te wypada wymierzyc w obecnosci jakiejs liczby oddanych. Stosowano ja

jednak nieczesto, gdyz w innym miejscu Koran (4: 15) wymaga czterech swiadkow czynu, a ich znalezienie nie moglo byc latwe. Mezczyzna, ktory to

zarzucal wlasnej zonie niewiernosc, a nie potrafil przyprowadzic czterech swiadkow tego czynu, otrzymywal osiemdziesiat batow zbytnio znieslawienie.

By uniknac sankcje, musial potwierdzic swe slowa czterokrotna przysiega na Boga. Zona z kolei mogla sie bronic przysiegajac, ze partner sklamal.

Wedlug takiej czterokrotnej przysiedze kazde musialo czterokrotnie zazadac, aby dosieglo go przeklenstwo Boga, jesli nie powiedzialo prawdziwosci.

Smierc. Podczas gdy ktos czuje, ze wydaje sie byc bliski zgonu, powinien anulowac wyznanie religii. Slowo Pan powinno istniec jego minionym slowem.

Wowczas gdy czlowiek umrze, cialo wydaje sie byc natychmiast myte; spowija sie je calunem i przenosi do meczetu, gdzie wykonywana jest pogrzebowe

nabozenstwo. Cialo wydaje sie byc potem przenoszone do grobu. Zmarlego ukrywa sie w prawym boku, twarza w kierunku Mekki. Co poniektorzy

muzulmanie rzucaja na grob grudki ziemi, recytujac dobry werset Koranu: „Z ziemi was wykreowalismy i sprawimy, ze w celu niej powrocicie i

pochodzace z niej panstwa wyprowadzimy poprzez raz drugi― (20: 55). Mahomet zabronil oplakiwania zmarlych, ale tu islam okazal sie bezsilny wobec

panujacych zwyczajow — lamentowanie a, takze rozpaczanie poprzez zmarlym wydaje sie byc powszechne w calym swiecie muzulmanskim.

SPIS DZIEDZINY

Miasto

A, takze

stnialy 2 miejsca, dookola ktorych zazwyczaj ogniskowalo sie zycie muzulmanow w metropolii. Jednym z nich byl duzy meczet, porzadnych w kazdy

piatek zbierali sie ludnosc na poludniowe modly. W celu swiatyni przylegal zwykle rynek, druga wazna instytucja miejska. W bazarowych kramach starano

przestrzegac sie wyraznej hierarchii w stosunku do polozenia meczetu. Totez sprzedawcy ksiag i pozostalych wydawnictw lokowali sie obok miejsc

modlow, zas blawatnicy mozliwie najdalej siegajac w celu granic osrodka miejskiego. Tam handlowano tez wieloma towarami pochodzace z roznych

zakatkow swiata. Z bazarem graniczyly zajazdy lub miejskie karawanseraje, gdzie podrozni mogli sie zatrzymac. Byly tez ogolne laznie, tak zwanym:

hammamy, ktore zwracaly w siebie atencje dymiacymi kominami oraz nedznymi oszklonymi kopulami. Sluzyly one potrzeba wierzacych muzulmanow w

zakresie utrzymania rytualnej czystosci organizmu. Byl t oswiat rodzaju meskiego, otwarty a, takze dostepny, porzadnych latwo zawieralo sie powiazania i

wraz biesiadowalo w kawiarniach.

Z bazaru rozchodzily sie podstawowe aleje prowadzace do roznych dzielnic. Od czasu nich biegly mniejsze uliczki gubiac sie w slepych zaulkach. O ile

obcy przybysz opuszczal zgielk bazaru, w celu jego swiadomosci docierala wkrotce wszechogarniajaca milczenie, przerwana nieraz glosami niewiast,

dobiegajacymi zza wysokich scian bez okien. Mial w takim przypadku wrazenie, ze przygladaja mu sie niewidzialne twarze, a on osobiscie narusza

prywatna sfere ludzkiego zycia. Takie odczucie nie byly niczym osobliwym, gdyz poszczegolne dzielnice zamieszkiwaly zazwyczaj jednorodne

spolecznosci powiazane wspolnota religijna, rownolegla przynaleznosc etniczna i dla zarobku. W rzeczywistosci dzielnice miasta zostaly pod ow

wzgledem zwyczajne i tak bardzo odrebne, zeby mozna te rolety uwazac za jednostki administracyjne. Wstapienie,, stanowila ogromna brama ktora

zamykano w noc" a mianowicie pisze zyjaca w 20 wieku mieszkanka Kairu.,, Posrodku bramy znajdowaly sie miniaturowe drzwi, ktorych pilnowal stroz.

Brama byla reliktem przeszlosci, kiedy chronila dzielnice zanim zlodziejami, zbuntowanym pospolstwem a, takze rozwscieczonymi zolnierzami". Przez

minione stulecie stare wzorce nie sprostaly wyzwaniom zachodzie cywilizacji wobec srodowisk spolecznosci muzulmanskiej. Nowe osrodka miejskiego

wyrosly w poblizu starych, zakladane czesto za posrednictwem mocarstwa kolonialne, a nieraz przez przywodcow muzulmanskich, chcacych ukazac

wlasnym ziomkom w nowych budowlach sile rownolegla zachodowi. Nieczesto planowano te rolety wokol kluczowego meczetu. Preferowano raczej

porzadkowe, symboliczne srodek wspolczesnego panstwa, gdzie miescily sie bazy i biura zarzadow firm gospodarczych pozostajac zwykle w rekach nie

muzulmanow. Nalezy porownac New Delhi w Szahdzahanabadem a, takze polnocny Teheran z poludniowym. W budowanych na wzor zachodni

dzielnicach znajdowaly sie szerokie bulwary, kina, wiezowce mieszkalne, w ktorych zachodnia niechec w celu kontaktow towarzyskich moze zastapic

cieple sytuacja miedzy ludzmi starych dzielnic.

SPIS DZIEDZINY

Wies

Przy

iekszosc muzulmanow nie byla ani koczownikami, ani mieszkancami miejscowosci. Najwieksza grupe w populacji stanowili wiesniacy. Wiemy jednakze o

nich najmniej. Pozostalo niewiele aktow i stosownych uwagi zabudowan. Wiesniacy na ogol trzymali sie na uboczu aktualnych wydarzen, zyczac sobie

przede wszystkim przezyc. Najlepsze przymioty wiesniaka sluzyly zachowaniu istniejacych zwyczajow a, takze ukazywaniu zywotnosci tradycji.

Wprowadzenie innowacji, przejawianie inicjatywy, fascynacja modnymi nowosciami nie zostaly w tym sasiedztwie pozadane. Takie zachowania mogly

powodowac problemy. Islam w wsi rowniez nalezalo przysposabiac do lokalnych potrzeb. Na ogol byl to islam mistykow i sanktuariow. Rozwijal sie i rosl

w potege razem pochodzace z wiejska wspolnota przez dziesiatki lat, przejmujac niektore praktyki kultow zanim muzulmanskich, tak samo jak grob

swietego mogl stac sie wzniesiony w wczesniejszym obszarze kultu.

20 wiek niosl ze soba nowe wyzwania na rzecz wsi. Naprawa komunikacji a, takze procesy integracyjne w gospodarce krajowej narodowej a, takze

miedzynarodowej ulatwily kontakt pochodzace z bardziej swiadomym pojmowaniem islamu w miejscowosciach. Mieszkancy wsi zaczeli rozumiec, ze

cechujaca je uswiecone tradycja praktyki religijne nie odpowiadaja nowemu obrazowi muzulmanina. Jednoczesnie poddawani byli coraz potezniejszej

kontroli wraz ze strony pracownik nowoczesnego panstwa, miedzy innymi w zakresie podatkow. Narzucana im nowe wzory majace niewiele polaczonego

z islamem. Obok tradycyjnego przywiazania w celu swietych rozwijal sie swiezy islam reformistyczny i swiezy sekularyzm.

KATALOG TRESCI

Domek

M

uzulmanskie domy odrozniaja sie na skonczonym obszarze globu islamu w stosunku do wplywow postaci ich budowy siegajacych czasu przed islamem,

a takze regionalnej gospodarki, warunkow klimatycznych, istniejacych materialow a, takze technik budowlanych. Oczywiscie wskazania islamu w kwestii

odosobnienia kobiet a takze wysoka ranga rodziny wywarly wplyw w wypracowanie uniwersalnego podejscia w celu funkcji budynku. Miala to byc

podstawowa przestrzen prywatna, gdzie familia moglaby manipulowac i relaksowac sie. Charakter mieszkaniu byl znakomity jego domownikom, lecz

zwazajac nan z zew. niewiele dawalo sie odczytac, zwlaszcza ze prezentowal swiatu surowe a, takze niedostepne mury. Czesto podobnie wznoszono

slepe sciany. O ile jest to sciana z oknami na poziomie parteru, przez ktore moze przenikac ludzki spojrzenie, bywaja one zawsze miniaturowe,

zakratowane a, takze dostatecznie wysoko umieszczone, zeby nikt nie mogl za posrednictwem nie zagladac. Okna bedace wyzej beda szersze,

zasuniete okiennicami a, takze wychodza w ulice. Wszystkie elementy budynku projektuje sie w ten sposob, azeby nikt nie mogl zorientowac sie w

zajeciach domownikow, a jednoczesnie jego mieszkancy nie naruszali intymnosci innych osob.

Glowne wstapienie jest szerokie, niekiedy monumentalne. Do jego dekoracji wykorzystuje sie barw i symboli przynoszacych pomyslnosc. Wszystko to

akcentuje waznosc przedpokoju prowadzacego pochodzace z miejsca ogolnego do prywatnego. Jesli jegomosc znajdzie sie juz wewnatrz, w charakterze

goscia, zostaje wprowadzony do meskiego pokoju przyjec, usytuowanego zwykle w poblizu wejscia, aby obnizyc niebezpieczenstwo zgromadzenia kobiet

pochodzace z domostwa. Miejsce to swiadczy reprezentacyjna frakcja domu majac swiadczyc na temat ekonomicznym statusie rodziny. Przy bogato

udekorowanym pokoju przyjec eksponuje sie cenne artykuly nalezace w celu gospodarza. Tu gromadza sie mezczyzni pochodzace z sasiedztwa.

Marnuja wolny czas sluchajac strof poezji, ktore umilowanie wsrod muzulmanow jest powszechnie znane. Podejmuja rowniez niekonczace dysputy

religijne. Ta problematyka nigdy cechujaca je nie nuzy.

Wieksza frakcja domu, tak samo jak ma jest miejscem w namiocie koczownika, swiadczy domene damy. Okresla sie ja poprzez arabsku jako harem.

Wyraz to spokrewnione jest pochodzace z haram a, takze oznacza,, swiety obszar", porzadnych wzbroniony wydaje sie byc wstep mezczyznom, z

wyjatkiem wspolmalzonkow a takze tych pochodzace z meskiej linii, ktorzy a mianowicie ze wzgledu na bliskie pokrewienstwo a mianowicie nie moga

wstapic w zwiazki malzenskie z domowniczkami. Kobiece pomieszczenia rozmieszczone beda wokol dziedzinca. Kobiety marnuja tam znaczna czesc

istnienia. W ostatnich latach utrwalony podzial pomiedzy dostepnym na rzecz innych a, takze prywatnym obrebem domu pozostal naruszony. Mezczyzni i

damy nalezace w celu rodziny, a takze ze soba nie spokrewnieni, biora udzial w zebraniach towarzyskich, chociaz nie zawsze przychodzi im to z

latwoscia. Ponadto nowoczesne budownictwo dostosowalo sie do ulegajacego zmianie wzorca i rzadko czyni architektoniczne ustepstwa dla islamu.

KATALOG TRESCI

Sztuka kulinarna

K

uchnia jest urozmaicona i z reguly chwalona za posrednictwem cudzoziemcow. Przy szerokim zespole potraw powstaja rowniez potrawy o wyjatkowo

starej starego testamentu. Potrawy znane oparte beda czesto w kuchni nomadow. Jedynie w luksusowych restauracjach duzych domow noclegowych

mozna uzyskac dania europejskie. W odmiennych podaje sie jedzenie arabskie. Podstawowymi towarami kuchni irackiej sa: mieso (przewaznie baranie),

drob, jarzyny, ryz, pszenica, owoce.

W celu najbardziej wspanialych potraw naleza:

Kubba. Glownymi skladnikami wobec sporzadzaniu kubby jest kasza pszenna a, takze mieso baranie. Kasza nasza, tzw. borghul, jest planowo

preparowana pochodzace z ziaren najistotniejszych gatunkow pszenic. Borghul miesza sie pochodzace z mielonym miesem baranim a, takze dokladnie

przygotowuje na homogeniczna mase. Z tej mieszaniny formuje sie placki napelniane farszem pochodzace z mielonego miesiwa, orzechow, rodzynkow,

pietruszki a, takze cebuli a takze przypraw korzennych. Nastepnie wykonuje sie pochodzace z nich splaszczone kotleciki lub kuliste knedle i wrzuca na

wrzaca wode.

Potrawa ta moze byc przyrzadzana w rozne rodzaje, w zaleznosci od skladu uzytego nadzienia. Kubba ma nieslychanie zepsuta tradycje, jak mowia

podawano ja na stoliku krola asyryjskiego Assurnasirapli II. Wspolczesnie wydaje sie byc specjalnoscia kuchni mosulskiej. Krok po kroku potrawa nasza

przyjmuje sie w pozostalych miastach, a szczegolnie w Bagdadzie.

Dolma. Jest to strawa rozpowszechniona w wiekszosci miast irackich. Sporzadza sie ja pochodzace z farszu zawijanego w ewidencji winogron, kapusty

lub salaty. Moze zalegac tez pod postacia faszerowanej cebuli, dyni, baklazana (oberzyny), kabaczkow lub ogorkow. Nadzienie sporzadza sie

pochodzace z ryzu wymieszanego z mielonym miesem a, takze przyprawami.

Kebab. Odpowiednio przyprawione i uformowane w ukladzie kielbasek mielone mieso baranie naklada sie na stalowe szpikulce a, takze piecze w ruszcie

w zarze wegla drzewnego. Potrawe podaje sie z marynatami, salata a, takze cienkimi plackami (chubzami). Kebab jest daniem tanim a, takze szybkim w

celu sporzadzenia.

Chubz. Jest to delikatny placek, srednicy talerza stolowego, sporzadzany recznie z razowej maki pszennej na zakwasie lub w drozdzach a, takze

wypiekany w specjalnych piecach. Sama technika sporzadzania a, takze wypieku wydaje sie byc bardzo ciekawa i warta zobaczenia. Chubz jest jedynym

pieczywem wypiekanym w malutkich miejscowosciach: Przy wiekszych miejscowosciach sprzedawane beda rowniez samumy - bulki z bialej pszennej

maki o ukladzie splaszczonego czolenka. Pieczywo innymi slowy bardzo rozkoszne i wyprzedawane zawsze mogl goracym.

Tikka. Sa to nadziane na stalowy szpikulec skrawki miesa baraniego i w nastepnej kolejnosci pieczone w ruszcie.

Gas lub Szawerma. Cienkie platy miesa baraniego nabija sie na szpikulec i przeklada dosc gesto plasterkami loju baraniego. Faktycznie przygotowany

ogrom, wysokosci w porzadku. 50 cm i srednicy od paru do 20 centymetrow, umieszcza sie w roznie, zapewniajacym obrot szpikulca w pozycji pionowej.

Palniki gazowe, bedace z 1 strony rozna, powoduja pieczenie sie miesiwa i tluszczu. Po upieczeniu, zewnetrzna frakcja stosu scina sie ostrym nozem

pod postacia drobnych skrawkow i mowi z marynatami lub innymi przyprawami.

Kuzi. Potrawa nasza nalezy do najslawniejszych dan. To zapiekane w wielkiej tacy w piecu mlode jagnie, nadziane farszem z ryzu z dodatkiem

rodzynkow, orzechow, migdalow a, takze calych jajek na twardo. Ryz zaprawia sie szafranem. Na zewnatrz mieso obklada sie rowniez ryzem z oliwkami i

polewa oliwa. Kuzi podaje sie na tacy, na ktorej jagnie bylo pieczone. Do miesiwa serwuje sie ostre sosy. Kuzi jada sie wyjawszy uzycia sztuccow

kuchennych, sos nagarnia sie trzymanym w palcach chubzem, uformowanym w ukladzie rynienki.

Kawusia. Zaparzana wydaje sie byc na sposob turecki i podawana w malutkich filizaneczkach. Kawe popija sie woda pochodzace z lodem.

Arak. Jest to wziety napoj alkoholowy, produkuje sie go pochodzace z daktyli. Ten slodki trunek zaprawiony wydaje sie byc olejkiem eukaliptusowym lub

anyzkowym. Pije sie go rozcienczony woda, konstruuje wowczas mleczna zawiesine.

KATALOG TRESCI

trzech. 3 Walka w Iraku i Afganistanie

Wojna w Iraku

Na temat

d wielu lat bo az od roku 1991 Irak zwodzil inspektorow rozbrojeniowych ONZ. Po zamachach 11 wrzesnia 2001 w USA, George Bush w Cincinati okreslil

Irak jako jedno pochodzace z panstw osi zla. Bush postawil na rzecz Saddama Husejna ultimatum, czy tez opusci Irak, albo wkroczy do Iraku wojsko

USA. Sadam jednakze byl nieugiety i postanowil zostac w polsce. George Bush powolujac sie na rezolucje Narodow Zjednoczonych w ktorej zostaly

dowody, ze Irak ma bron masowej zaglady a, takze wbrew sprzeciwom Francji a, takze Niemiec rozpoczal akcje militarna przeciw Irakowi.

Wojna zaczela sie 20 Czerwca 2002 od bombardowania Irackich aplikacji wojskowych a, takze od siedzib Saddama Husejna. Najpierw zdobyto miasto

Um-Kasr na poludniu Iraku jest to miasto portowe. W tym czasie Irak zaatakowal rakietami Kuwejt. Pozniej bombardowano wladze irackie w Bagdadzie

min. ministerstwa a, takze palace Saddama. W drugim dniu w okolicy Basry plonely pola naftowe, a takze caly czas bombardowano Bagdad.

Blyskawiczne zdobycie pozycji wroga wojskom koalicji utrudnialy burze piaskowe. W drugim tygodniu wojny Irakijczycy rozpoczeli masowo uciekac z

osrodka miejskiego Basra, jak to pozostali ostrzelani za posrednictwem wlasne wojska z karabinow i mozdzierzy. Caly czas bombardowano Bagdad

latajacymi fortecami B-52, F-117 a, takze B-2 niewykrywalnymi przez radary, a nawet rakietami Tomahawk wystrzeliwanych z pokladow niszczycieli

zacumowanych u wybrzezy Iraku. Kolejne miasta poddawaly sie wojskom koalicji, pewne nawet wyjawszy wiekszych starc min. ekspresowo zdobyto An

– Nassiriye. Kluczem w celu sukcesu byla stolica Iraku Bagdad. Armia koalicji nielatwo walczyla na temat Bagdad a, takze zajela miasto dopiero 10. 04.

2003 roku. W toku walk na temat Bagdad niejednokrotnie popelniano bledy najbardziej dramatycznym bylo wysadzenie pociskiem pomieszczenia

dziennikarzy w hotelu „Palestyna―, ostrzalu nie przezyl operator hiszpanskiej systemow Tele5, 37-letni Jose Couso i 35-letni Taras Protsyuk,

dziennikarz firm Reutera. Elementem kulminacyjnym w bitwie na temat Bagdad byl meczet w centrum miasta, ktory to szybko pozostal zdobyty.

Powalono i zniszczono pomnik Saddama, oraz zaczeto niszczyc wszelkie jego wizerunki w metropolii jak i w skonczonym kraju. Od czasu tamtej pory

mozna bylo mowic w ten sposob ze stolica Iraku pozostala zdobyta. Biedni Irakijczycy pladrowali wszystko jakie mozliwosci mialo ktoras wartosc. Nawet

probowano wypracowac placowki dyplomatyczne. Jednak amerykanie ustawili patrole i starali sie nie dopuscic w celu grabiezy. Wszyscy ludzie Saddama

z rzadu juz niegdys uciekli, a Saddam gdzies sie ukryl, alb podobnie uciekl, zadna osoba nie mial swiadomosc. Pozniej zdobycie calego panstwa bylo

aktualnie praktycznie wylacznie formalnoscia. Dawna armia Saddama poddala sie wojskom koalicji. W bitwach o Irak braly udzial polskie oddzialy min.

Grom- nasza najkorzystniejsza jednostka szczegolna. 1 maja 2003 prezydent USA George W. Bush oglosil ukonczenie wojny w Iraku. W rzeczywistosci

dzialania wojenne byly wylacznie wstepem w celu utrzymania pomieszczenia i tworzeniu demokracji w Iraku. By utrzymac stabilizacje potrzeba bedzie

wiele dob. Do tego zamysle Irak podzielono na tereny w tym strefe polska. A, takze wiele pozostalych kontyngentow niemalze z na calym swiecie. We

wrzesniu wielonarodowa dywizja skladajaca sie z wojownikow z 21 krajow pod spodem dowodztwem naszego generala Andrzeja Tyszkiewicza

bezposrednio przejela inspekcje nad frakcja terytorium Iraku. W listopadzie zginal 44-letni podpulkownik Hieronim Kupczyk pochodzace z 12. Dywizji

Zmechanizowanej w Szczecinie byl pierwszym naszym zolnierzem, ktory to zginal w Iraku. Przy Grudniu Amerykanie odnalezli bylego dyktatora Iraku

Saddama Husajna. Ukrywal sie w zamaskowanym ceglami a, takze ziemia schronie. Sytuacja w Iraku wydaje sie byc jeszcze nieopanowana, a 1-wsza

Czerwca 2004 wojska koalicji maja odstapic wladze Irakijczykom. Jak do tego czasu nie znaleziono broni masowego razenia na terytorium iraku.

KATALOG TRESCI

Polska Strefa Stabilizacyjna w Iraku

W

zestaw miedzynarodowej dywizji wchodzi blisko 2350 wojownikow polskich, 1650 ukrainskich, 1300 hiszpanskich, jak i rowniez zolnierze pochodzace z

kilkunastu pozostalych panstw, w szczegolnosci Bulgarii, Wegier, Litwy, Lotwy, Slowacji, Rumunii, Tajlandii, Filipin, Mongolii, Kazachstanu oraz

pochodzace z krajow Ameryki Srodkowej. Komendant dywizja general Andrzej Tyszkiewicz ma w celu dyspozycji rowniez 2500 wojownikow

amerykanskich. Poparcie w zakresie strukturze strefy stabilizacyjnej zapowiedzialo rowniez NATO, jakiego wojska nie pojawia sie jednak w Iraku.

General Tyszkiewicz ma trzech zastepcow: Hiszpana, Ukrainca i Naszego rodaka. Hiszpanie beda odpowiedzialni zbytnio prowincje Kadisija i Nadzaf,

Ukraincy zbytnio Wasit, a Polacy zbytnio Karbale a, takze Babilon. Przy tej ostatniej prowincji, w miejscowosci al-Hilla, usytuowany wydaje sie byc sztab

dywizji, tzw. Camp Babilon. W celu zadan naszego kontyngentu wypada m. in. nadzorowanie restytuowania porzadku a, takze bezpieczenstwa, poparcie

w tworzeniu organow wladzy, ochrona miejsc kultu religijnego i towarow kultury, ochrona nad repatriacja i wspieranie organizacji humanitarnych. Polska

strefa stabilizacyjna w Iraku wydaje sie byc jedna pochodzace z czterech. Umiejscowiony jest w srodkowo-poludniowej fragmentu kraju. Naszymi

sasiadami beda Amerykanie a, takze Anglicy. Podstawowe miasta tam polozone to: Karbala, Nadzaf, Ad Diwanija, Al Kut i Al Hilla, porzadnych znajduje

sie siedziba polskiego sztabu. Miasta owe stanowia zarazem wazne osrodki kultu szyickiego, przyciagajace dziesiatki tysiecy pielgrzymow. Strefa wydaje

sie byc gesto zaludniona, zamieszkuje w niej niemalze 3 mln. arabskich szyitow. Teren nasz jest uksztaltowany nizinnie, skrywaja sie tam pastwiska,

obszary nawodnione i nieuzytki. Poludniowa frakcja polskiej tereny to pustynie i polpustynie z nielicznymi oazami. Przy okolicach ogromnych miast

uprawia sie m. in. daktyle, bawelne, jak i rowniez ryz, proso, jeczmien a, takze pszenice. Miedzyrzecze Tygrysu a, takze Eufratu to starozytna

Mezopotamia, kolebka cywilizacji Sumeru a, takze Babilonii. Lezy tam pare miejsc wpisanych do rejestru swiatowego dziedzictwa kultury. Obecnie ich

protekcja rowniez zalicza sie do zadan Polakow, jako dysponentow tych ziem. Miejscowa ludnosc moze przysparzac Polakom duzej ilosci klopotow. Przy

Iraku w dalszym ciagu trwa walka partyzancka, a agencje reklamowe wciaz zawiadamiaja o atakach na wojownikow przebywajacych w Iraku. Bardzo

uciazliwe na rzecz Polakow beda panujace w Iraku wytyczne klimatyczne. Dzis temperatura dochodzi do 45 C. Przy takich ustaleniach nie tylko

osobistosci sa narazeni na szybsze zmeczenie, jednakze rowniez przyrzad techniczny ma mozliwosc ulegac awariom.

SPIS DZIEDZINY

Wojna w Afganistanie

A

taki pochodzace z 11 wrzesnia dopisaly podobnie nastepna karte do relacji Afganistanu. Slepia calego swiata ponownie zwrocily sie na nasz kraj w

Bliskim Wschodzie. Przywodcy niemalze wszystkich krolestw uwazanych zbytnio wspierajace terroryzm potepily najscie i zlozyly kondolencje w rece

prezydenta USA. Obserwatorzy mniemali, ze po tak zaawansowanej zywiolowej odpowiedzi swiata chociazby Talibowie potepia sprawcow Ataku. Jednak

stalo sie inaczej. Mulla Omar cos znacznie wiecej anizeli tylko nie potepil atakow a, takze odmowil pozostawienia ukrywanego terrorysty, ale w afganskim

radiach „Glos Szariatu― wezwal kazdego muzulmanow w celu dzihadu w razie ataku USA na jego panstwo. Jednoczesnie zagrozili atakiem na

sasiadow, ktorzy pozostana pomagac nowopowstalej Koalicji Antyterrorystycznej. Jednak sasiedzi nie zlekli sie grozb aktywnie przylaczyli sie w celu

dzialan przeciw Talibom a, takze ich gosciowi. Najwazniejszym sojusznikiem USA w tej sprawie stal sie Pakistan. Wywolalo to ogromne zdziwienie, gdyz

ten panstwo zawsze wspomagal ekstremistow afganskich, to wlasnie na jego ziemiach wyksztalcili sie Talibowie, ktorzy pozniej organizowali akcje

bojowe. Dodatkowo prezydent tegoz kraju Musharraf mial przeciw sobie ogromna rzesze oponentow wywodzacych sie z strukturze islamskich. Pakistan

podjal proby mediacji na temat wydania za posrednictwem Afganistan Bin Ladena. Niestety nie przywiodlo to zadnych rezultatow, spotkali sie

pochodzace z odmowa kooperacyj. Talibowie rozpoczeli gre w zwloke informujac, iz sprawe rozpatrzy wskazowka ulemow. Ta jednak wydala

oswiadczenie, iz saudyjski zamachowiec korzysta wraz ze swietego prawa goscinnosci a, takze nie moze istniec sila wydalony. Wezwala jednakze Bin

Ladena do opuszczenia kraju. Talibowie bowiem potrzebowali czasu, azeby przed ewentualnymi atakami rozprawic sie pochodzace z opozycyjnymi

wojskami, ktore kontrolowaly polnocne krainy Panczisziru. Nie jest tez zbiegiem okolicznosci, ze na kilkanascie dni zanim atakami w WTC Talibowie

podejmowali proby zamachu w charyzmatycznego wodza owej opozycji Ahmeda Szaha Massuda. We wrzesniu samobojcy pod pozorem wywiadu

telewizyjnego zabijaja Massuda. Opozycja twierdzila, iz ucierpial on w ataku, jednakze zyje. Aczkolwiek niestety stalo inaczej, wielkie tlumy zalobnikow

pozegnaly swego wodza w ciagu pogrzebu. Przy miedzyczasie opozycja szykowala sie do wojny. Przywodztwo objal szef wywiadu general Fahim. W

polowie wrzesnia Talibowie rozpoczeli najscie naziemny a, takze lotniczy w pozycje Sojuszu Polnocnego.

Ameryka zapowiedziala stanowcze dzialania przeciw Talibom, jednakowo poczynila Rosja. Oba kraje postawily w stan gotowosci swoje jednostki bojowe.

Przy rejon Zatoki Perskiej mamy lotniskowce, w Pakistanie wyladowali komandosi. Oba kraje a takze Iran przerzucily ogromne liczbie sprzetu

wojskowego dla Sojuszu Polnocnego. Oryginalnie planowano, iz wojska Massuda z polnocy i Sojusz Poludniowy pochodzace z Iranu wojska gen.

Dostuma uderza w Talibow oslabiajac ich lokalizacje i wywolaja powstanie a, takze wojne www przeciw rezimowi. Jednak Talibowie stanowili mocna sile.

Amerykanie nie wysuwali juz wiecej zadan, zaczely sie pieczolowite przygotowania w celu ataku w Afganistan. Rozpoczely sie loty samolotow

zwiadowczych, ktorych zadaniem bylo objasnienie celow atakow Sojuszu Polnocnego a oprocz tego przygotowywaly najscie lotniczy USA. 13 grudnia

opozycja zaczela swe ataki na plany lotnicze a, takze bazy Talibow, wprowadzajac ogromne zniszczenia w lotnictwie, paliwach i chaos organizacyjny

oponentow.

Rzadzacy panstwem islamisci mieli nadzieje, ze w sytuacji zagrozenia spolecznosc Afganska zmobilizuje sie i wraz z nimi dzieje do obrony. Jednak w

slad zbytnio uciekajacymi stamtad obcokrajowcami poszly setki mieszkancow Afganistanu. Osoby sa wycienczeni wojnami, dominuje tam biedka, glod.

Nie istnieje tez poparcia dla Talibow do nikogo juz nie przemawialy ideologie walki pochodzace z „wielkim szatanem―. Radykalizowaly sie tez

postawy w duzej ilosci obozach w granicach panstwa. Sa to ugrupowania uchodzcow uciekajacych przed dodatkowymi wojnami. Osoby ci nie zostali

wpuszczeni do panstw sasiadujacych w obawie zanim katastrofa humanitarna. W ten sposob stali sie uchodzcami we osobistym kraju. Tuz przy granicy

zalozyli swe ugrupowania i osiedlili sie w wiele lat. Mozna samemu wyobrazic, jakie tu panuja warunki. Namioty, pustkowie, niedobor infrastruktury,

konsumowania, pracy. Osoby sa nekani przez choroby, Talibow a, takze przemytnikow dragow, ktorych dzialalnosc od wrzesnia przybrala w sile

(Talibowie potrzebuja pieniedzy do prowadzenia wojny). Spolecznosc obozow w dalszym ciagu za swego prezydenta uwaza dawno obalonego

Rabbaniego, a Talibow definiuja mianem „zdrajcow islamu―. Wszyscy czekaja w wojska opozycyjne i Amerykanow.

7 pazdziernika 2001 roku nastapily na wstepie ataki lotnicze Ameryki w Afganistan. Zbombardowano cele naziemne pod Heratem, Mazar-i-Szarif, Kabul i

Kandahar. Opozycja byla uprzedzona a, takze cala akcja byla skoordynowana. Przekazano chociazby te informacje cywilom, azeby zmniejszyc stan ofiar

w ludziach. USA podjelo rownolegla taktyke nalotow w czasach „Pustynnej Burzy―. Faktycznie wybrano wariant uderzenia bowiem Talibowie nie

rozbudowali lotnictwa, obrony antyrakietowej a rozny sprzet ciezki nalezy do rzadkosci w zwiazku pochodzace z czym fundamentalisci sa bezbronni w

obliczu ostrych atakow pochodzace z powietrza. W dodatku w rejonie dzialaja sprzymierzone z Ameryka wojska opozycyjne, ktorych zadaniem jest

wlasciwe opanowanie panstwa, wyparcie Talibow i przygotowywanie pola pod spodem dzialanie komandosow USA. Niedaleko dzialan wojennych

zawiazuje sie koalicje polityczne, powolany wydaje sie byc nowy rzad i caloksztalt zmierza w kierunku temu, ze zostanie ustanowiony nowy porzadek w

Afganistanie.

SPIS DZIEDZINY

3. cztery Konflikt Bliskowschodni – Izrael i Palestyna

P

na temat I wojnie swiatowej rozpoczeli do Palestyny masowo wchodzic osadnicy zydowscy, co wywolywalo sprzeciw wraz ze strony Arabow

palestynskich. Przy 1947 w forum ONZ zatwierdzono schemat podzialu Palestyny na frakcja zydowska a, takze arabska, nie precyzujac jednakze

szczegolow przebiegu granicy. Proklamowanie w 1948 utworzenia niepodleglego panstwa Izrael doprowadzilo w celu wybuchu wojny izraelsko-arabskiej

1948-1949, w ktorej poprzez stronie arabskiej wziely udzial wojska sasiednich panstw. Izrael zdolal odeprzec atak, powiekszajac w rezultacie w

znacznym stopniu powierzchnie swego terytorium. Toczone wowczas walki zawieszono wyjawszy podpisywania ktorychkolwiek umow pokojowych, a

powiekszone granice nie zostaly uznane przez jakiekolwiek z sasiednich panstw arabskich, co stalo sie przyczyna nastepnych konfliktow. Z powodu walk

Izrael opuscilo a, takze przenioslo sie do panstw z zanim sasiadujacych w porzadku. 800 tys. Palestynczykow, ktorych los stal sie odtad jednym z

najwiekszych problemow spolecznych tego regionu (tylko malej czesci powiodlo sie zasymilowac w nowych panstwach, pozostala team zasiedlila

ugrupowania dla uchodzcow). Tymczasem Izrael rozwijal sie w zawrotnym tempie, postepowaly w nim toki urbanizacyjne a, takze industrializacyjne,

dzieki imigrantom zydowskim z calego niemal globu wzrastala rowniez liczba populacji. Zrodlem oplacania dokonujacych sie przemian byla

miedzynarodowa poparcie finansowa, jak i rowniez prywatne fundusze pochodzace od momentu przedstawicieli zydowskiej diaspory. Wynikiem wrogich

stosunkow Izraela pochodzace z sasiadami zostaly kolejne konflikty zbrojne: tak zwanym. kryzys sueski 1956-1957, walka szesciodniowa VI 1967 a takze

wojna Jom Kipur X 1973. W rezultacie wojny szesciodniowej Izrael zajal Wzgorza Golan, Zachodni Skraj Jordanu, Strefe Gazy a takze polwysep Synaj

(zwrocony Egiptowi po podpisaniu w 1979 ukladu pokojowego z Camp David). Pomimo nawiazania stosunkow dyplomatycznych pochodzace z

panstwami arabskimi, Izrael, stosujac libanska wojne domowa 1975-1990 pomiedzy chrzescijanami i muzulmanami, wyslal w 1982 w celu Libanu armie w

celu zlikwidowania oddzialow Organizacji Wyzwolenia Palestyny (OWP), ktore maja gl. siedzibe w Bejrucie, oraz zlikwidowania baz palestynskich w tym

panstwa. Protesty krolestw arabskich wywolywala rowniez strategia osiedlania Zydow na obszarach okupowanych. W celu przelomu w stosunkach

izraelsko-arabskich doszlo w polowie 1992, kiedy wladze w Izraelu objal rzad kierowany za posrednictwem Icchaka Rabina. We IX 1993 rzad Izraela

zawarl z OWP porozumienie w Waszyngtonie, przez ktorego stwierdzono zasady autonomii Palestynczykow w strefie Gazy oraz rejonie Jerycha w

Zachodnim Krawedzi Jordanu, przewidujace stopniowe przekazywanie Palestynczykom wladzy na okupowanych terenach. Porozumienie to nasililo

sprzeciw radykalnych ugrupowan palestynskich oraz izraelskich, doprowadzajac w celu wzajemnych dzialaniu terrorystycznych, ktore postawily pod

spodem znakiem zapytania losy przebiegu pokojowego. Przy X 1998 w Wye Plantation w Stanach Zjednoczonych dotarlo miedzy Izraelem a Autonomia

Palestynska w celu podpisania porozumienia "pokoj zbytnio ziemie", ktore przewidywalo przekazanie kolejnych regionow na Zachodnim Brzegu Jordanu

pod inspekcje Palestynczykom, w miejsce za wykreslenie z Karty Palestynskiej zapisu wzywajacego w celu zniszczenia Izraela. Jednak aktualnie w XII

tegoz roku rzad Izraela zawiesil realizacje porozumienia, uzalezniajac kontynuacje dialogu pokojowego pochodzace z Palestynczykami od momentu

spelnienia pomocniczych warunkow, m. in. abdykacji z schematow ogloszenia za posrednictwem nich suwerennego panstwa. Tej realizacje wznowiono

we IX 1999. Negocjatorzy obu witryn internetowych pracuja morzem zawarciem koncowego traktatu pokojowego, ktory skonczy dlugotrwaly konflikt,

okreslajac m. in. stan panstwa palestynskiego, jego granice oraz przyszlosc osiedli zydowskich na Terytoriach Okupowanych.

KATALOG TRESCI

cztery. Bibliografia

Strony internetowej

http://www.pwn.pl a mianowicie Internetowa Encyklopedia PWN,

http://www.arabia.pl - nowosci polityczne, noclegowe, gospodarcze a, takze kulturalne z dziedziny arabskiego,

http://terroryzm.com - krajowy serwis poswiecony terroryzmowi miedzynarodowemu,

http://hubi29.webpark.pl a mianowicie Rola Saddama Husajna w polityce Bliskiego Wschodu,

http://www.irak.kom.pl - serwis o Iraku,

http://www.tvp.pl a mianowicie aktualne wiesci z Bliskiego Wschodu,

http://www.interia.pl - dane z Iraku,

http://www.google.pl a mianowicie wyszukiwarka internetowa,

www.afghan-web.com a mianowicie strona na temat Afganistanie,

http://www.al-islam.org - witryna www o islamie,

Ksiazki

Znana Encyklopedia Ogolna (tom A, takze, tom II „Azja―) Betelsman, Fogra a, takze Oficyna Wydawnicza 2000/2001,

Znana Encyklopedia Ogolna („A-Z―) Betelsman, Fogra a, takze Oficyna Wydawnicza 2000/2001,

Niewielka Encyklopedia Ogolna PWN – Warszawa 1997,

Szkolna Encyklopedia – Collins Wydawnictwo RTW Warszawa 1993,

Irak Przewodnik Turystyczny – Warszawa 1987,

Ilustrowany Atlas Swiata – BGW 1991,

Programy

Amiglobe 2002 PL

SPIS DZIEDZINY