Spis treści

Wstęp, Henryk Antoniewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Sięganie do Białoszewskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Indeksy, czyli co wynika z rachunków

Zabawa w rachunki? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Indeks A – Malarze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Indeks B – Kompozytorzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Indeks C – Pisarze polscy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

Indeks D – Pisarze obcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

Indeks E – Bóg, Biblia i święci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

Kanon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

Interpretacje, czyli o spotkaniach

Leonardo i twarze z Matejki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

Bach dobry na wszystko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

Święci do świecenia przykładem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

Solidna ciotka, nursy i nawracacze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

Dwa spotkania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

1. Nieznajomy z baru mlecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . .

113

2. Znajome z Pionek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

119

Zakończenie. Ucieczka z wysypiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

1. Teksty Mirona Białoszewskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . .

128

2. Opracowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

129

Summary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

2015 - Falkowski - Spotkania z ludźmi i kulturą.indd 137

2015-12-21 09:35:14

Wstęp

Norwid nie miał złudzeń: „okrom okładek-t o m ó w i kilku s t r o n i c w  u c h o

k r z y c z ą c y c h n a p o c z ą t k u i  n a k o ń c u p o e m a t u, wszystko zresztą

w  c a ł e j p o l s k i e j poezji nie odczytane bywa” (O deklamacji). Można by

dodać: albo odczytane tylko we fragmentach i tylko raz, i raz opatrzone komen-

tarzem, powtarzanym potem przez pokolenia niby ostateczna interpretacyjna

mądrość („poezja rupieci”). I jeszcze nieraz wyszydzone przez prostaczków („Ten

Białoszewski to wariat, prawda? Modlił się do podłogi!?”).

Autor tej książki o d c z y t u j e pisarza wciąż nieodczytanego. Z chwalebną po-

wściągliwością nie próbuje powiedzieć o Białoszewskim wszystkiego. Jednak czyta

wszystko, co składa się na jedenaście tomów Utworów zebranych poety: wiersze,

prozy, Pamiętnik z powstania..., dramaty. I z dziecinną – zdawałoby się – prostotą

kataloguje wybrane motywy w Indeksach.

Indeksy stanowią istotny drogowskaz metodologiczny: pokazują, w jaki sposób

można uporządkować wielką obfitość materiału – w tym przypadku: tłum osób

i mnogość dzieł przyciągających uwagę Białoszewskiego – by z pozornego chaosu

wydobyć i ze statystyczną precyzją opisać zarysy zjawisk dotąd najwyżej przeczu-

wanych i żeby ujrzeć – pod pewnym kątem – c a ł ą twórczość analizowanego

autora. Indeksy należy p r z e c z y t a ć najpierw, właśnie przeczytać, przypatrując

się przy tym twarzom ich bohaterów na ilustracjach – będziemy wówczas mieli

przed oczami wybór tego samego materiału przeżyć i refleksji, którym żywiła się

myśl i wyobraźnia Białoszewskiego.

Liczenie, ile razy pisarz w ciągu trzydziestu lat wspomniał innego pisarza,

kompozytora czy malarza, może się wydać żartem. A przecież dopiero te ra-

chunki pozwalają nam się dowiedzieć na pewno, że Białoszewski wspominał

Leonarda trzy razy częściej niż jakiegokolwiek innego malarza, a Mickiewicza

trzy razy częściej niż jakiegokolwiek innego pisarza. A to już wiadomości mające

2015 - Falkowski - Spotkania z ludźmi i kulturą.indd 5

2015-12-21 09:34:07

Kup książkę

Wstęp

6

swoją wagę dla każdego interpretatora – pierwszemu półwieczu mironologii na

ogół nieznane.

Odnotowane w pięciu indeksach 1183 odwołania Białoszewskiego do konkret-

nych osób (i to tylko malarzy, kompozytorów, pisarzy oraz świętych) przekonują

(a Interpretacje ten wniosek inną drogą potwierdzają), że Białoszewskiego – d o -

m n i e m a n e g o samotnika czy wręcz mizantropa – l u d z i e i n t e r e s u j ą

b a r d z i e j n i ż p r z e d m i o t y i  że ich zna, a na pewno stara się poznać – i tych,

których spotyka osobiście w barze mlecznym, w warszawskim nocnym autobusie

lub w nowojorskim kinie, i tych, którzy, jak Kochanowski i Bach, napisali „dla

niego” (!) przed wiekami Psałterz i skomponowali kantaty.

Rewelacyjne analizy porównawcze sytuują Białoszewskiego na współczesnym

literackim tle i dowodzą, że pragnął on i umiał – podobnie jak Zbigniew Herbert

– dostrzec w dziele sztuki ślad życia naszych bliskich sprzed wieków, czy będą

to bywalcy ateńskich kolumnad, czy mała dziewczynka sportretowana przez sie-

demnastowiecznego holenderskiego malarza, a także drogowskaz uniwersalnych

wtajemniczeń w człowieczeństwo. W s p o t k a n i a c h zaś z bohaterami obrazów,

z pisarzami i kompozytorami oraz z przechodniami zaludniającymi ulice dzisiej-

szych miast pragnął i potrafił odnaleźć impuls entuzjastycznego zaciekawienia

i poczucia więzi. To radykalnie różni go od Gombrowicza – tego ostatniego obrazy

nużyły, a ludzie irytowali lub śmieszyli.

Henryk Antoniewicz

2015 - Falkowski - Spotkania z ludźmi i kulturą.indd 6

2015-12-21 09:34:07

Kup książkę