„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Andrzej Zych
Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
ochrony środowiska 314[03].O1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
mgr inŜ. Grzegorz Śmigielski
mgr inŜ. Paweł Masłowski
Opracowanie redakcyjne:
mgr inŜ. Andrzej Zych
Konsultacja:
dr inŜ. Janusz Figurski
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 314[03].O1.01
„Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu technik mechanik okrętowy.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
SPIS TREŚCI
1.
Wprowadzenie
3
2.
Wymagania wstępne
5
3.
Cele kształcenia
6
4.
Materiał nauczania
7
4.1. Podstawy prawa pracy. Podstawy ergonomii
7
4.1.1. Materiał nauczania
7
4.1.2. Pytania sprawdzające
9
4.1.3. Ćwiczenia
10
4.1.4. Sprawdzian postępów
15
4.2. Procesy pracy
16
4.2.1. Materiał nauczania
16
4.2.2. Pytania sprawdzające
29
4.2.3. Ćwiczenia
20
4.2.4. Sprawdzian postępów
25
4.3. Ochrona środowiska naturalnego
26
4.3.1. Materiał nauczania
26
4.3.2. Pytania sprawdzające
27
4.3.3. Ćwiczenia
28
4.3.4. Sprawdzian postępów
29
4.4. Ochrona przeciwpoŜarowa
30
4.4.1. Materiał nauczania
30
4.4.2. Pytania sprawdzające
31
4.4.3. Ćwiczenia
31
4.4.4. Sprawdzian postępów
32
4.5. Pierwsza pomoc
33
4.5.1. Materiał nauczania
33
4.5.2. Pytania sprawdzające
35
4.5.3. Ćwiczenia
35
4.5.4. Sprawdzian postępów
37
5.
Sprawdzian osiągnięć
38
6.
Literatura
43
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o bezpieczeństwie i higienie
pracy oraz ułatwi stosowanie przepisów prawa pracy oraz ochrony środowiska.
Poradnik zawiera materiał nauczania składający się z 5 tematów, są to: Podstawy prawa
pracy. Podstawy ergonomii, Procesy pracy, Ochrona środowiska naturalnego, Ochrona
przeciwpoŜarowa, Pierwsza pomoc.
Treści zawarte w temacie „Podstawy prawa pracy. Podstawy ergonomii” pomogą Ci
zapoznać się z problematyką prawnej ochrony pracy, poznasz prawa i obowiązki pracownika
i pracodawcy, poznasz wymagania, jakie powinny spełniać pomieszczenia pracy oraz
pomieszczenia higieniczno-sanitarne. Poznasz równieŜ rodzaje prac jakich wykonywanie jest
zabronione pracownikom młodocianym, wymagania dotyczące przystosowania stanowiska
pracy do moŜliwości człowieka.
Treści zawarte w temacie „Procesy pracy” pomogą Ci zapoznać się z wymaganiami
dotyczącymi realizacji procesów pracy, a w szczególności: wymaganiami dotyczącymi
instrukcji, jakie powinny obowiązywać w zakładzie pracy, sposobami i metodami
zapobiegania lub ograniczania wypadków, rodzajami prac szczególnie niebezpiecznych.
Zapoznasz się równieŜ z zagroŜeniami i sposobami eliminowania lub ograniczania zagroŜeń
mogących wystąpić na stanowisku pracy technika mechanika okrętowego i nauczysz się
obliczać ryzyko zawodowe metodą PHA.
Treści zawarte w temacie „Ochrona środowiska naturalnego” pomogą Ci zrozumieć
problemy związane z zanieczyszczeniem środowiska naturalnego, ze szczególnym
ukierunkowaniem na zagadnienia ekonomiczne z tym związane.
Treści zawarte w temacie „Ochrona przeciwpoŜarowa” umoŜliwią Ci podejmowanie
działań mających na celu zapobieganie poŜarom oraz ograniczenie strat materialnych oraz
ochronę zagroŜonych ludzi.
Treści zawarte w temacie „Pierwsza pomoc” pomogą Ci ugruntować i wzbogacić wiedzę
zdobytą w szkole gimnazjalnej. Dowiesz się, jak moŜna pomoc poszkodowanym osobom,
które straciły przytomność, uległy wypadkom i urazom.
Poradnik ten posiada następującą strukturę:
1.
Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2.
Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3.
Materiał nauczania (rozdział 4) umoŜliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania
ć
wiczeń. Materiał nauczania obejmuje:
−
informacje, opisy, tabele, rysunki z danego tematu,
−
pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczeń,
−
zestaw ćwiczeń,
−
sprawdzian postępów.
4.
Sprawdzian osiągnięć zawierający zestaw zadań testowych z zakresu całej jednostki
modułowej.
5.
Zestaw literatury przydatnej do wykonywania ćwiczeń oraz uzupełniania wiadomości.
JeŜeli będziesz miał trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś
nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz
daną czynność. Po zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki
modułowej.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpoŜarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac.
Schemat układu jednostek modułowych
314[03].O1
Techniczne podstawy zawodu
314[03].O1.01
Stosowanie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz ochrony środowiska
314[03].O1.02
Stosowanie materiałów
konstrukcyjnych oraz eksploatacyjnych
314[03].O1.05
Posługiwanie się pojęciami z zakresu
termodynamiki
314[03].O1.03
Konstruowanie elementów maszyn
314[03].O1.04
Wytwarzanie elementów maszyn
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
−
korzystać z róŜnych źródeł informacji, w tym z Internetu,
−
posługiwać się jednostkami układu SI,
−
przestrzegać przepisów ochrony przeciwpoŜarowej w zakresie poznanym w szkole
gimnazjalnej,
−
przestrzegać zasady bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie poznanym w szkole
gimnazjalnej,
−
przestrzegać przepisów ochrony środowiska w zakresie poznanym w szkole gimnazjalnej,
−
charakteryzować proces produkcyjny poznany w ramach zajęć z przedsiębiorczości,
−
przestrzegać regulaminy obowiązujące w pracowniach.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
−
posłuŜyć się przepisami prawa pracy,
−
określić prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy dotyczące bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoŜarowej,
−
zastosować zasady higieny i fizjologii pracy,
−
określić wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące pomieszczeń pracy
i pomieszczeń higieniczno-sanitarnych,
−
sklasyfikować czynniki szkodliwe, uciąŜliwe i niebezpieczne dla zdrowia w środowisku
pracy,
−
scharakteryzować zasady kształtowania warunków bezpiecznej pracy,
−
zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy w stanach zagroŜenia zdrowia
i Ŝycia,
−
udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy,
−
dobrać środki ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej pracy,
−
zastosować zasady bezpiecznej pracy podczas obsługiwania urządzeń elektrycznych,
−
udzielić pierwszej pomocy osobom poraŜonym prądem elektrycznym,
−
dobrać sprzęt i środki gaśnicze w zaleŜności od rodzaju poŜaru,
−
zastosować procedury postępowania w przypadku zaistnienia poŜaru,
−
dostrzec zagroŜenia związane z wykonywaną pracą,
−
ocenić stan zagroŜenia środowiska na stanowisku pracy,
−
zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpoŜarowej oraz wymaganiami ergonomii.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1.
Podstawy prawa pracy. Podstawy ergonomii
4.1.1. Materiał nauczania
Podstawy prawa pracy
Prawo pracy zawarte jest w przepisach Kodeksu pracy oraz ustawach i innych aktach
prawnych. Przepisy te określają prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika związane
z bezpieczeństwem i higieną pracy. Podstawowym aktem prawnym jest Kodeks pracy, który
określa prawa i obowiązki stron, czyli pracodawców i pracowników. Stanowi on podstawę do
określania praw i obowiązków pracowników, których naruszanie i łamanie jest naruszeniem
prawa.
Nadzór nad przestrzeganiem prawa pracy w naszym kraju sprawuje Państwowa Inspekcja
Pracy (PIP). Przeprowadza one okresowe i doraźne kontrole nad przestrzeganiem przepisów
i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach pracy.
Pracodawca powinien dbać o zwiększenie bezpieczeństwa i higieny zdrowia
pracowników. Pracodawca powinien więc stosować ogólne zasady zapobiegania wypadkom
przy pracy i pogorszenia stanu zdrowia. Zasady te są następujące:
−
unikanie ryzyka,
−
ocena ryzyka, którego moŜna uniknąć,
−
eliminowanie ryzyka u źródła,
−
dostosowanie pracy do człowieka (ergonomia),
−
stosowanie nowych rozwiązań technicznych,
−
zastępowanie środków niebezpiecznych – bezpiecznymi,
−
prowadzenie szkoleń pracowników.
Pomieszczenia pracy. Pomieszczenia higieniczno-sanitarne
Podstawowym aktem prawnym, w którym zamieszczono wymagania dotyczące
pomieszczeń pracy jest Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września
1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Rozporządzenie to
było wielokrotnie nowelizowane, więc naleŜy posługiwać się jego aktualną wersją.
W rozporządzeniu tym określa się wymagania dotyczące pomieszczeń pracy. Podstawowe
wymagania brzmią (cytat):
Pracodawca jest obowiązany utrzymywać pomieszczenia pracy w czystości i porządku
oraz zapewnić ich okresowe remonty i konserwacje w celu zachowania wymagań
bezpieczeństwa higieny pracy.
Pomieszczenia pracy i ich wyposaŜenie powinny zapewniać pracownikom bezpieczne
i higieniczne warunki pracy.
W szczególności w pomieszczeniach pracy naleŜy zapewnić:
−
oświetlenie naturalne i sztuczne,
−
odpowiednią temperaturę,
−
wymianę powietrza,
−
zabezpieczenie przed wilgocią, niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem,
drganiami oraz innymi czynnikami szkodliwymi dla zdrowia i uciąŜliwościami.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
Dalej w Rozporządzeniu, w Dziale III, mowa jest o pomieszczeniach pracy. Dział ten
składa się z następujących rozdziałów, określających wymagania dotyczące:
−
przepisów ogólnych w tym zakresie,
−
oświetlenia pomieszczeń pracy,
−
ogrzewania i wentylacji.
W dziale V określone są wymagania dotyczące pomieszczeń i urządzeń higieniczno-
sanitarnych oraz zasad zaopatrzenia pracowników w napoje i środki higieny osobistej.
Podstawowe wymagania w tym zakresie brzmią (cytat):
Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom pomieszczenia i urządzenia
higieniczno-sanitarne, których rodzaj, ilość i wielkość powinny być dostosowane do liczby
zatrudnionych pracowników, stosowanych technologii i rodzajów pracy oraz warunków,
w jakich ta praca jest wykonywana.
Pracodawca jest obowiązany zapewnić wszystkim pracownikom wodę zdatną do picia lub
inne napoje, a pracownikom zatrudnionym stale lub okresowo w warunkach szczególnie
uciąŜliwych zapewnić oprócz wody, inne napoje. Ilość, rodzaj i temperatura tych napojów
powinny być dostosowane do warunków wykonywania pracy i potrzeb fizjologicznych
pracowników.
Pracodawca jest obowiązany zapewnić dostarczanie pracownikom środków higieny
osobistej, których ilość i rodzaje powinny być dostosowane do rodzaju i stopnia
zanieczyszczenia ciała przy określonych pracach.
Stanowiska pracy. Podstawy ergonomii
Stanowiska pracy powinny być urządzone stosownie do rodzaju wykonywanych na nich
czynnościach oraz psychofizycznych właściwości pracowników, przy czym naleŜy zapewnić:
−
wolną powierzchnię zapewniającą pracownikom swobodę ruchu,
−
organizację stanowiska zgodnie z wymaganiami ergonomii,
−
miejsce na materiały do produkcji, wyroby gotowe i odpady,
−
miejsce na narzędzia, przyrządy i narzędzia pomiarowe.
Szczególnie istotne jest zorganizowanie stanowiska zgodnie z wymaganiami ergonomii.
Ergonomia jest nauką zajmującą się przystosowaniem maszyn, urządzeń, narzędzi
i środowiska w jakim wykonuje się pracę do cech i moŜliwości człowieka. Szczególnie
ergonomia zajmuje się relacjami człowiek – maszyna. Oddziaływanie maszyny na człowieka
dokonywane jest za pomocą roŜnych sygnałów. Sygnały te moŜna podzielić na:
−
wzrokowe (migająca lampka, podświetlony przycisk, wyświetlona na wyświetlaczu
liczba),
−
słuchowe (szum pracującej maszyny, sygnał uruchomienia maszyny),
−
dotykowe (szorstki uchwyt),
−
smakowe,
−
węchowe (zapach spalonej instalacji, przegrzanego oleju smarującego),
−
cieplne (temperatura obudowy maszyny, narzędzia skrawającego).
Sterowanie maszyną, urządzeniem odbywa się za pośrednictwem wszelkiego rodzaju
przycisków, gałek, dźwigni, pokręteł. Zgodnie z zasadami ergonomii te urządzenia
sterownicze powinny być przystosowane do moŜliwości i cech człowieka.
Obok przystosowania elementów sterowniczych ergonomia zajmuje się organizacją
stanowiska pracy. Podstawowym zadaniem organizacji pracy w procesie produkcji jest
[3, s. 332]:
−
wybór optymalnych metod pracy,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
−
zapewnienie bezpieczeństwa pracy,
−
zapewnienie odpowiednich warunków środowiska materialnego pracy,
−
właściwy dobór pracowników,
−
zapewnienie najdogodniejszej organizacji czasu pracy,
−
zapewnienie właściwej przemienności wysiłku i wypoczynku.
Zgodnie z wymaganiami ergonomii praca powinna być wykonywania według
następujących zasad [3, s. 332]:
−
stanowisko robocze musi zapewniać wygodny i bezpieczny dostęp obsługującym go
pracownikom,
−
naleŜy ustalić stałe miejsca na materiały i narzędzia,
−
materiały i narzędzia powinny być umieszczone w funkcjonalnym polu pracownika,
przedmioty cięŜkie i najczęściej uŜywane w polu optymalnym i na wysokości
powierzchni roboczej,
−
materiały i narzędzia musza być rozmieszczone w taki sposób, aby zapewniały ustaloną
kolejność ruchów,
−
odległości miedzy przedmiotami na stanowisku roboczym winny być jak najmniejsze,
−
ułoŜenie przedmiotu powinno pozwalać na szybkie i łatwe chwycenie,
−
naleŜy uŜywać pojemników stalowych, uchwytów w celu ułatwienia pracy i odciąŜenia
rąk.
Tak więc kaŜde narzędzie, maszyna, urządzenia powinno być budowane zgodnie
z zasadami ergonomii (jest to obowiązek wytwórcy), a organizacja pracy na stanowisku
powinna być zgodna z przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
przedstawionymi wyŜej zasadami.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Jak nazywa się podstawowy akt prawny dotyczący prawa pracy?
2.
Jaka instytucja w Polsce nadzoruje przestrzeganie prawa pracy?
3.
Jak brzmią ogólne zasady zapobiegania wypadkom przy pracy?
4.
W jakim akcie prawnym zawarte są ogólne wymagania dotyczące pomieszczeń pracy?
5.
Jakie wymagania szczególne, dotyczące pomieszczeń pracy, powinien zapewnić
pracodawca?
6.
W jakim akcie prawnym zawarte są ogólne wymagania dotyczące pomieszczeń
higieniczno-sanitarnych?
7.
Jakie są podstawowe wymagania dotyczące pomieszczeń i urządzeń higieniczno-
sanitarnych oraz zasad zaopatrzenia pracowników w napoje i środki higieny osobistej?
8.
Czym zajmuje się ergonomia?
9.
Jakiego rodzaju sygnały pozwalają na komunikacje człowieka z maszyną?
10.
Jakie rodzaje elementów sterowniczych posiada maszyna?
11.
Jakie są podstawowe zadania właściwej organizacji pracy w procesie produkcji?
12.
Jakie są podstawowe zasady ergonomicznej organizacji pracy?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeanalizuj Kodeks pracy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wpisać w tabelę działy, z których składa się Kodeks pracy,
2)
wpisać w tabelę nazwy rozdziałów w poszczególnych działach,
3)
przeprowadzić analizę działu X Kodeksu Pracy wykonując polecenia podane w części
drugiej w tabeli,
4)
porównać wypełnioną tabelę z tabelami kolegów.
Nr działu
Nazwa działu
Numery i nazwy rozdziałów
DZIAŁ I
DZIAŁ II
DZIAŁ III
DZIAŁ IV
DZIAŁ V
DZIAŁ VI
DZIAŁ VII
DZIAŁ
VIII
––––––––––––––––
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
DZIAŁ IX
DZIAŁ X
DZIAŁ XI
DZIAŁ XII
DZIAŁ
XIII
Część druga
1. Przeczytaj
treść art. 207
i 208 oraz
przepisz treść
art. 207 §2
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
2. Przeczytaj
treść art. 210,
211 i 212 oraz
przepisz treść
art. 211
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Przeczytaj
treść art. 215
do 219 oraz
przepisz treść
art. 216
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Przeczytaj
treść art. 220
do 225 oraz
opisz jakie
treści one
zawierają
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
Kodeks pracy.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
Ćwiczenie 2
Określ warunki środowiska pracowni oraz opisz jej wyposaŜenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
określić wymagania dotyczące pracowni i wpisać je w kolumnę 2 (skorzystać
z rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy),
2)
odczytać temperaturę i wpisać ją w kolumnę 3,
3)
zmierzyć (lub oszacować) wysokość pomieszczenia i wpisać ją w kolumnę 3,
4)
zmierzyć (lub oszacować) powierzchnię stanowiska (wolnej powierzchni) i wpisać ją
w kolumnę 3,
5)
wpisać w kolumnę 3 rodzaje oświetlenia,
6)
wpisać w kolumnę 3 rodzaje wentylacji,
7)
dokonać oceny spełnienia wymagań,
8)
porównać swoje wyniki z wynikami kolegów.
Nazwa
Wymagania:
Wynik pomiaru, opis
Ocena
(zgodne/niezgodne
z wymaganiami)
1
2
3
4
Temperatura
w pracowni
20
°
C
Wysokość
pracowni
Powierzchnia
wybranego
stanowiska
Rodzaje
oświetlenia
pracowni
Rodzaje
wentylacji
pracowni
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
termometr, miara zwijana,
−
rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
−
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Określ rodzaje pomieszczeń higieniczno-sanitarnych jakie powinny znajdować się
w zakładzie pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać to ćwiczenie powinieneś:
1)
odszukać w załączniku do rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy rodzaje pomieszczeń jakie powinny znajdować się w zakładzie pracy,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
2)
wpisać te pomieszczenia w kolumnę 1 tabeli,
3)
wpisać w kolumnę 2 tabeli rodzaje szatni i jadalni,
4)
wpisać w kolumnę 3 rodzaje pomieszczeń higieniczno-sanitarnych, jakie znajdują się
w budynku szkoły (warsztatów szkolnych, centrum kształcenia praktycznego).
Rodzaje pomieszczeń
higieniczno-sanitarnych
Rodzaje szatni i jadalni
(wypełnić tylko rubryki
dotyczące szatni i jadalni)
Określić czy wybrane pomieszczenia
higieniczno-sanitarne
znajdują
się
w szkole (warsztatach szkolnych)
1
2
3
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Ćwiczenie 4
Dla wybranej maszyny lub urządzenia określ, jakie posiada ona elementy sterownicze
i czy są wygodne w uŜyciu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wybrać maszynę lub urządzenie z napędem mechanicznym,
2)
odszukać elementy sterownicze, jakie ona posiada,
3)
nazwać je i wpisać do tabeli.
Nazwa wybranej
maszyny, urządzenia
Elementy sterownicze (przyciski, gałki,
dźwignie, pokrętła)
Wygodne/niewygodne
w uŜyciu
1
2
3
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
maszyna lub urządzenie z napędem mechanicznym i sterowaniem.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
podać nazwę podstawowego aktu prawnego dotyczącego prawa pracy?
2)
podać ogólne wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy
zawarte w Kodeksie pracy?
3)
podać ogólne wymagania dotyczące pomieszczeń pracy?
4)
podać nazwę aktu prawnego, w którym zawarte są wymagania
dotyczące pomieszczeń pracy?
5)
wymienić rodzaje prac zabronionych pracownikom młodocianym?
6)
określić wymagania stawiane elementom sterowniczym maszyny,
urządzenia?
7)
wymienić podstawowe zasady ergonomicznej organizacji pracy?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
4.2.
Procesy pracy
4.2.1. Materiał nauczania
Procesy pracy
Rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, w dziale
IV, określa wymagania dotyczące właściwej organizacji pracy, tak aby zminimalizować
ryzyko wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Praca powinna więc być wykonywana zgodnie z instrukcjami, których opracowanie jest
obowiązkiem pracodawcy.
Do podstawowych instrukcji, jakie powinny znaleźć się w zakładzie pracy (równieŜ
w pracowni) naleŜą następujące instrukcje:
1)
stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz wykonywania prac
związanych z zagroŜeniami wypadkowymi lub zagroŜeniami zdrowia pracowników,
2)
obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych,
3)
postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi,
4)
udzielania pierwszej pomocy.
Przy wykonywaniu zadań zawodowych podstawowymi instrukcjami są instrukcje obsługi
maszyn i innych urządzeń technicznych oraz udzielania pierwszej pomocy.
Instrukcje obsługi maszyn i urządzeń powinny zawierać:
−
czynności, które naleŜy wykonać przed rozpoczęciem danej pracy,
−
zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy,
−
czynności do wykonania po zakończeniu pracy,
−
zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych, stwarzających zagroŜenia dla Ŝycia
lub zdrowia pracowników.
Eliminowanie lub ograniczanie zagroŜeń wypadkowych
Do podstawowych zagroŜeń wypadkowych przy wykonywaniu zadań zawodowych naleŜą:
−
zagroŜenia mechaniczne (skaleczenie, otarcie, stłuczenie, ucięcie, złamanie),
−
zagroŜenia elektryczne (poraŜenie przepływającym przez ciało prądem elektrycznym),
−
zagroŜenia termiczne (poparzenie, praca w zimnym i gorącym środowisku),
−
zagroŜenia poŜarowe i wybuchowe (poŜar substancji palnych, wybuch gazu),
−
zagroŜenia powodowane przez czynniki fizyczne (hałas, wibracja, promieniowanie
widzialne, podczerwone, nadfioletowe i inne rodzaje promieniowania),
−
zagroŜenia powodowane przez czynniki chemiczne (zatrucie pyłami, parami, gazami),
−
zagroŜenia powodowane przez czynniki biologiczne (czynniki chorobotwórcze),
−
zagroŜenia powodowane przez czynniki psychofizyczne (nuŜące, jednorodne, uciąŜliwe
warunki pracy, praca w stresie).
Podstawowym warunkiem unikania zagroŜeń jest ostroŜność, rozwaga, przestrzeganie
przepisów, wykonywanie pracy zgodnie z instrukcją).
Eliminowanie lub ograniczanie tych zagroŜeń dokonywane jest środkami technicznymi
i organizacyjno-zachowawczymi.
Do technicznych środków zaliczamy między innymi: osłony, urządzenia bezpieczeństwa,
odległość bezpieczeństwa i środki ochrony zbiorowej i indywidualnej.
Do organizacyjno-zachowawczych zaliczamy miedzy innymi: szkolenia z zakresu bhp
(w tym instruktaŜe stanowiskowe), instrukcje obsługi, instrukcje technologiczne, procedury
pracy, pisemne i ustne zezwolenia na wykonanie pracy, barwy i znaki bezpieczeństwa.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
Bardzo duŜe zagroŜenia wypadkowe stwarzają maszyny i urządzenia. Podstawowe
wymagania prawne dotyczące obsługi maszyn zawiera Rozporządzenie Ministra Gospodarki
z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa
i higieny pracy w zakresie uŜytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy.
Wykonywanie prac szczególnie niebezpiecznych
Niektóre z wykonywanych prac mogą stwarzać szczególne zagroŜenia wypadkami. Prace
te uwaŜane są za szczególnie niebezpieczne. Przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny
pracy wymieniają cztery rodzaje prac szczególnie niebezpiecznych:
−
roboty budowlane, rozbiórkowe, remontowe i montaŜowe prowadzone bez wstrzymania
ruchu zakładu pracy lub jego części,
−
prace w zbiornikach, kanałach, wnętrzach urządzeń technicznych i w innych
niebezpiecznych przestrzeniach zamkniętych,
−
prace przy uŜyciu materiałów niebezpiecznych,
−
prace na wysokości,
−
prace określone jako szczególnie niebezpieczne w innych przepisach dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy lub w instrukcjach eksploatacji urządzeń i instalacji,
a takŜe inne prace o zwiększonym zagroŜeniu lub wykonywane w utrudnionych
warunkach, uznane przez pracodawcę jako szczególnie niebezpieczne.
Do prac szczególnie niebezpiecznych wykonywanych na statkach naleŜy więc zaliczyć:
−
prace wykonywane wewnątrz przestrzeni zamkniętych (ładowniach, zęzach, wewnątrz
maszyn i urządzeń),
−
prace na rusztowaniach podczas czyszczenia i konserwacji kadłuba,
−
inne prace wykonywane na statku określone w szczegółowych przepisach morskich.
Wykonywanie tego rodzaju prac stawia przed pracodawcą wysokie wymagania. Zgodnie
z przepisami, pracodawca powinien określić szczegółowe wymagania bezpieczeństwa
i higieny pracy przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych, a zwłaszcza zapewnić:
−
bezpośredni nadzór nad tymi pracami wyznaczonych w tym celu osób.
−
odpowiednie środki zabezpieczające.
−
instruktaŜ pracowników obejmujący w szczególności:
−
imienny podział pracy,
−
kolejność wykonywania zadań,
−
wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy poszczególnych czynnościach.
Bezpieczeństwo i higiena pracy przy pracach konserwacyjno malarskich
Podczas wykonywania prac konserwacyjno malarskich wystąpią następujące zagroŜenia:
−
urazami i wypadkami związanymi z wykonywaniem prac na wysokości,
−
chorobami i wypadkami spowodowanymi stosowaniem róŜnych substancji szkodliwych
zawartych w farbach, lakierach, rozpuszczalnikach,
−
chorobami i wypadkami spowodowanymi występowaniem pyłów podczas czyszczenia
konstrukcji.
Zapobieganie urazom i wypadkom wymaga stosowania wielu środków zapobiegawczych.
Do podstawowych naleŜą: odzieŜ robocza i ochronna, maski przeciwpyłowe, hełmy chroniące
głowę, środki zabezpieczające przed upadkiem z wysokości, wypadnięciem za burtę,
wykonywanie pracy zgodnie z instrukcjami.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
Bezpieczeństwo i higiena pracy przy maszynach i urządzeniach zasilanych prądem
elektrycznym
Wśród podstawowych zagroŜeń występujących w trakcie pracy przy maszynach
i urządzeniach zasilanych prądem elektrycznym zaliczyć naleŜy przede wszystkim poraŜenie
prądem i poparzenia.
PoraŜenie prądem elektrycznym moŜe nastąpić na skutek:
−
dotknięcia części znajdującej się stale pod napięciem,
−
dotknięcia części urządzeń, które znalazły się pod napięciem na skutek uszkodzenia
izolacji (np. obudowa silnika, obudowy urządzenia).
Bezpieczne postępowanie przy urządzeniach zasilanych prądem elektrycznym polega na
stosowaniu następujących zasad:
−
przed przystąpieniem do pracy naleŜy ocenić stan instalacji i urządzeń elektrycznych,
−
podczas wykonywania prac remontowych naleŜy odciąć maszynę, urządzenie od dopływu
prądu (wyłączenie zasilania wyłącznikiem głównym, widoczna przerwa w instalacji
zasilającej, widoczna tablica bezpiecznikowa z wykręconymi lub wyłączonymi
bezpiecznikami),
−
podczas wykonywania prac remontowych naleŜy stosować oświetlenie na napięcie
bezpieczne (przy prądzie zmiennym 25 V, przy stałym 60 V),
−
nie wykonywać pracy przy urządzeniach i instalacjach elektrycznych bez odpowiednich
uprawnień.
Więcej informacji zostanie zamieszczonych w module Podstawowe układy sterowania
i regulacji.
Ocena ryzyka zawodowego
Ryzyko zawodowe oznacza prawdopodobieństwo wystąpienia niepoŜądanych zdarzeń
związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności powstania
u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagroŜeń zawodowych
występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy [3, s. 672]. Ocena ryzyka
zawodowego polega na porównaniu poziomu rzeczywistego z poziomem akceptowalnym.
Ocenę ryzyka zawodowego moŜna przeprowadzić metodą Wstępnej Analizy Ryzyka
PHA (tabela 1).
Tabela 1. Stopnie oceny stosowane w metodzie PHA
Stopień szkód
S
Prawdopodobieństwo
P
Znikome urazy, lekkie szkody
1
Bardzo nieprawdopodobne
1
Lekkie uszkodzenia, wymierne szkody
2
Mało prawdopodobne, zdarzające się raz na
10 lat
2
CięŜkie uszkodzenia, znaczne szkody
3
Doraźne wydarzenia (raz w roku)
3
Pojedyncze wypadki śmiertelne,
cięŜkie szkody
4
Dosyć częste wydarzenia (np. raz w
miesiącu)
4
Zbiorowe wypadki śmiertelne, szkody
na bardzo duŜą skalę na terenie
zakładu
5
Częste regularne wydarzenia (np. raz w
tygodniu)
5
Zbiorowe wypadki śmiertelne, szkody
na duŜą skalę poza terenem zakładu
6
DuŜe prawdopodobieństwo wydarzenia
6
Poziom ryzyka R = S x P (stopień szkód x prawdopodobieństwo)
Poziom ryzyka:
R= od 1 do 4 – ryzyko małe – oznacza poziom ryzyka do zaakceptowania bez dodatkowych zmian.
R= od 5 do 9 – ryzyko średnie – oznacza poziom ryzyka do przyjęcia po weryfikacji. Na stanowisku pracy
naleŜy dokonać zmian.
R= od 10 do 36 – ryzyko duŜe – oznacza poziom ryzyka nie do przyjęcia.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Jakie rodzaje instrukcji powinny znajdować się w zakładzie pracy?
2.
Z jakich części powinna składać się instrukcja obsługi maszyny, urządzenia?
3.
Na jakie elementy wyposaŜenia stanowiska pracy powinno być przewidziane miejsce?
4.
Jakie rodzaje zagroŜeń mogą wystąpić podczas pracy?
5.
Jakie rodzaje środków redukcji zagroŜeń moŜemy zaliczyć do technicznych?
6.
Jakie rodzaje środków redukcji zagroŜeń moŜemy zaliczyć do organizacyjno-
zachowawczych?
7.
Jakie są podstawowe akty prawne dotyczące bezpiecznej obsługi maszyn i urządzeń?
8.
Jakie prace moŜemy zaliczyć do prac szczególnie niebezpiecznych?
9.
Jakie rodzaje prac szczególnie niebezpiecznych mogą wystąpić na statkach?
10.
Jakie zagadnienia powinien zawierać instruktaŜ pracowników wykonujących pracę
szczególnie niebezpieczną?
11.
Jak liczy się ryzyko zawodowe metodą PHA?
12.
Na jakie zagroŜenia naraŜony jest pracownik wykonujący czyszczenie i malowanie
elementów konstrukcji statku?
13.
Jakie środki zapobiegające wypadkom stosuje się podczas wykonywania prac
konserwacyjno-malarskich?
14.
Jakie są zasady bezpiecznego postępowanie przy urządzeniach zasilanych prądem
elektrycznym?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj oceny zgodności z przepisami znajdujących się w pracowni instrukcji obsługi
wybranych maszyn i urządzeń.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wpisać do tabeli nazwy instrukcji wybranych maszyn i urządzeń,
2)
sprawdzić, czy kaŜda instrukcja posiada wszystkie cztery punkty wymagane przepisami,
3)
przeczytać wybrane instrukcje,
4)
przy kaŜdej instrukcji wpisać tak lub nie,
5)
porównać swoje tabele z tabelami kolegów,
6)
przedstawić nauczycielowi do sprawdzenia wypełnione tabele, podkreślając niezgodności
z przepisami.
Nazwa
instrukcji
Wymagane przepisami punkty:
Posiada
Nie
posiada
Czynności, które naleŜy wykonać przed rozpoczęciem danej
pracy
Zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy
Czynności do wykonania po jej zakończeniu
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
Zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych
stwarzających zagroŜenia dla Ŝycia lub zdrowia
pracowników
Czynności, które naleŜy wykonać przed rozpoczęciem danej
pracy
Zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy
Czynności do wykonania po jej zakończeniu
Zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych
stwarzających zagroŜenia dla Ŝycia lub zdrowia
pracowników
Czynności, które naleŜy wykonać przed rozpoczęciem danej
pracy
Zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy
Czynności do wykonania po jej zakończeniu
Zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych
stwarzających zagroŜenia dla Ŝycia lub zdrowia
pracowników
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
instrukcje obsługi maszyn i urządzeń znajdujące się w roŜnych pracowniach,
−
rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Ćwiczenie 2
Wypisz znajdujący się na sali sprzęt ochrony indywidualnej i określ jego przeznaczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wypisać wszystkie środki ochrony indywidualnej,
2)
korzystając z informacji zamieszczonej na sprzęcie i literatury określić ich przeznaczenie,
3)
porównać swoje wyniki z wynikami kolegów.
Nazwa środków ochrony
indywidualnej
Przeznaczenie środków ochrony indywidualnej
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
wyposaŜenie pracowni,
−
katalogi sprzętu ochrony indywidualnej,
−
literatura z rozdziału 6.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
Ćwiczenie 3
Wypisz znajdujące się w warsztatach szkolnych (pracowniach szkolnych) znaki
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
zapoznać się z tabelą znaków bezpieczeństwa i higieny pracy (lub z ilustracjami
w literaturze),
2)
przeprowadzić przegląd znaków w pracowniach i na korytarzach, zanotować je na kartce,
3)
korzystając z tabeli znaków (lub z ilustracji w literaturze) wypisać nazwy wszystkich
odszukanych znaków,
4)
opisać ich przeznaczenie,
5)
porównać swoje wyniki z wynikami kolegów.
Grupa znaków Nazwy odszukanych znaków
Przeznaczenie
Znaki zakazu
Znaki
ostrzegawcze
Znaki nakazu
Znaki
ewakuacyjne
Znaki
informacyjne
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
wyposaŜenie pracowni,
−
tabele znaków bezpieczeństwa i higieny pracy,
−
literatura z rozdziału 6.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
Ćwiczenie 4
Przeanalizuj Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r.
w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie
uŜytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy. Przeanalizuj wybraną maszynę,
urządzenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przeczytać rozporządzenie,
2)
wypełnić tabelę,
3)
przy wypełnianiu niektórych punktów moŜesz zasięgnąć informacji u nauczyciela,
4)
porównać wypełnioną tabelę z tabelami kolegów.
Wybrane fragmenty rozporządzenia
Czy warunek jest spełniony dla wybranej
maszyny, urządzenia i w jaki sposób
Np. Warunek spełniony, maszyna posiada
przyciski włączenia i wyłączenia pracy
oraz wyłącznik awaryjny
§ 9. 1. Elementy sterownicze, które mają wpływ
na bezpieczeństwo pracowników, powinny być
widoczne i moŜliwe do zidentyfikowania oraz
odpowiednio oznakowane.
§ 12. 1. Uruchomienie maszyny powinno być
moŜliwe tylko poprzez celowe zadziałanie
na przeznaczony do tego celu układ sterowania.
§ 15. 3. W przypadku wystąpienia ryzyka
bezpośredniego kontaktu z ruchomymi częściami
maszyn, mogącego powodować wypadki, stosuje
się osłony lub inne urządzenia ochronne, które
zapobiegałyby dostępowi do strefy zagroŜenia lub
zatrzymywałyby ruch części niebezpiecznych.
§ 18. 1. Maszyny wyposaŜa się w:
1) łatwo rozpoznawalne urządzenia słuŜące
do odłączania od źródeł energii; ponowne
przyłączenie maszyny do źródeł energii nie moŜe
stanowić zagroŜenia dla pracowników;
2) znaki ostrzegawcze i oznakowania konieczne
do zapewnienia bezpieczeństwa pracowników.
§ 30. 1. Pracodawca powinien zapewnić
pracownikom dostęp do informacji, w tym
pisemnych instrukcji dotyczących uŜytkowania
maszyn, zwanych dalej "instrukcjami".
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie
minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie
uŜytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy,
−
maszyna lub urządzenie z napędem mechanicznym i sterowaniem.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
Ćwiczenie 5
Podczas wykonywania ćwiczeń w pracowniach (lub podczas praktyki zawodowej na
statku) spotkasz się z roŜnego rodzaju zagroŜeniami. Określ zagroŜenia jakie mogą wystąpić
przy roŜnych rodzajach prac.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
dobrać się w zespoły 2–3 osobowe,
2)
odszukać w literaturze zapisy odnoszące się do bezpieczeństwa i higieny pracy.
Przeczytać je,
3)
dla kaŜdego rodzaju prac określonych w tabeli wypisać roŜne zagroŜenia (kaŜdy członek
zespołu moŜe podawać swoje propozycje). Skorzystać z literatury,
4)
wypisać na kartce wszystkie propozycje,
5)
z propozycji wybrać te, które mogą występować najczęściej i wpisać je w tabelę,
6)
zaproponować sposób (sposoby) ograniczenia ryzyka wypadkowego związanego z tymi
zagroŜeniami,
7)
przedstawić nauczycielowi wypełnioną tabelę.
Wskazówka
Przy określaniu zagroŜeń skorzystaj z listy zagroŜeń ze strony 16.
Rodzaj pracy
Rodzaj najczęstszego
zagroŜenia
Propozycja sposobu ograniczania ryzyka
wypadkowego
Prace związane
z czyszczeniem
i malowaniem
skorodowanych
blach
Prace prze obsłudze
urządzeń
dźwigowych
Prace przy
sprzątaniu ładowni
statku
Prace remontowe
maszyn i urządzeń
Wykonywanie
ć
wiczeń w
pracowniach
wyposaŜonych
w róŜnego rodzaju
urządzenia
napędzane prądem
elektrycznym
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
literatura z rozdziału 6.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
Ćwiczenie 6
Dobierz środki ochrony indywidualnej dla pracownika wykonującego czyszczenie
i malowanie burty statku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
dobrać się w zespoły 2–3 osobowe,
2)
dla kaŜdego rodzaju prac określonych w tabeli wypisać zagroŜenia. Skorzystać
z literatury,
3)
dobrać i wpisać w tabelę środki ochrony indywidualnej,
4)
przedstawić nauczycielowi wypełnioną tabelę.
Rodzaj prac
ZagroŜenia
Ś
rodki ochrony indywidualnej
Czyszczenie blachy szczotką
stalową i młotkami
do odbijania rdzy
Malowanie konstrukcji
stalowej farbą
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
katalogi sprzętu ochrony indywidualnej,
−
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 7
Dokonaj analizy ryzyka zawodowego przy konserwacji wybranej maszyny zainstalowanej
na statku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
dobrać się w zespoły 2–3 osobowe,
2)
ustalić stanowisko pracy, dla którego będziecie oceniać ryzyko zawodowe,
3)
przygotować tabelę do określania ryzyka zawodowego metodą PHA,
4)
określić szkodliwość,
5)
określić prawdopodobieństwo,
6)
obliczyć ryzyko zawodowe,
7)
zaproponować sposób obniŜenia,
8)
przedstawić nauczycielowi wyniki swojej pracy.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
dostęp do Internetu (lub katalogi środków ochrony indywidualnej),
−
literatura z rozdziału 6.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
podać wymagania stawiane instrukcjom obsługi maszyn i urządzeń?
2)
ocenić przeznaczenie środków ochrony indywidualnej?
3)
rozpoznać znaki bezpieczeństwa i higieny pracy?
4)
ocenić stan techniczny maszyny, urządzenia pod względem wymagań
bezpieczeństwa i higieny pracy?
5)
przewidzieć zagroŜenie wypadkiem i dobrać sposób jego ograniczenia
lub uniknięcia?
6)
wymienić rodzaje prac szczególnie niebezpiecznych, które mogą
wystąpić podczas pracy na statku?
7)
dobrać sprzęt ochrony indywidualnej dla malarza konserwatora
konstrukcji stalowych?
8)
wymienić zasady bezpiecznej pracy przy instalacjach i urządzeniach
elektrycznych?
9)
ocenić ryzyko zawodowe na stanowisku pracy?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
26
4.3.
Ochrona środowiska naturalnego
4.3.1. Materiał nauczania
Rozwój przemysłu i związane z tym oddziaływanie na środowisko naturalne człowieka
staje się bardzo waŜnym problemem. KaŜdy zakład (jak równieŜ statek) w róŜnym stopniu
zanieczyszcza środowisko. Inaczej moŜna powiedzieć, Ŝe oddziałuje na środowisko. Przyjęte
obecnie uwarunkowania prawne regulują te kwestie w następujący sposób: kaŜdy
zanieczyszczający płaci, a pieniądze w tego tytułu są przeznaczane na ochronę środowiska
(budowę oczyszczalni, filtrów w kominach przemysłowych, ochronę zasobów przyrody). Dla
statków kwestie te regulują międzynarodowe konwencje morskie. Zapoznasz się w tymi
zagadnieniami w dalszych jednostkach modułowych.
Zanieczyszczanie środowiska przez zakłady przemysłowe (jak równieŜ przez
gospodarstwa domowe) moŜna podzielić na:
−
zanieczyszczanie powietrza (spalanie paliw w kotłowniach, samochodach, powstawanie
gazów, pary, pyłów w procesach produkcyjnych),
−
zanieczyszczanie ziemi (uprawa roli i stosowanie nawozów i środków ochrony roślin,
wsiąkanie zanieczyszczeń powstałych z produkcji, parkingów),
−
zanieczyszczanie wody (ścieki z sanitariatów, ścieki przemysłowe, woda wykorzystywana
w procesach produkcyjnych i odprowadzana do rzek),
Drugim bardzo znaczącym źródłem zanieczyszczeń są odpady. Odpady te moŜemy
podzielić na odpady komunalne (śmieci z gospodarstw domowych, biur) i odpady
przemysłowe (popioły, produkty uboczne powstające po procesie produkcyjnym).
KaŜdy zakład pracy, jak równieŜ gospodarstwa domowe płacą za zanieczyszczanie
ś
rodowiska. Gospodarstwo domowe płaci za odbiór ścieków, a odbierający płaci na fundusz
ochrony środowiska. Tak samo jest ze śmieciami. Płacimy zakładowi odbierającemu śmieci,
a zakład ten składa te śmieci na wysypisku i wnosi z tego tytułu opłaty przez okres istnienia
składowiska (tak naprawdę płacą przez kilkadziesiąt lat).
Podobnie jest z zakładami pracy. Płacą one za zanieczyszczenia powietrza, ziemi i wody
oraz za składowanie odpadów przemysłowych. Opłaty te są często bardzo wysokie. Dlatego
naleŜy podejmować działania, które pozwalają na ich zmniejszenie.
Zmniejszenie oddziaływania na powietrze i wodę odbywa się poprzez:
−
budowę oczyszczalni ścieków (odprowadzana do rzek woda jest czysta, więc opłaty są
niskie lub nie ma ich wcale), zamiana ogrzewania na gazowe (gaz znacznie mniej
zanieczyszcza powietrze, więc opłaty są znacznie niŜsze), instalowanie oczyszczalni
na statkach,
−
budowa urządzeń oczyszczających spaliny z kominów (mniejsze zanieczyszczanie
powietrza, więc opłaty są znacznie niŜsze),
−
zastępowanie samochodów nowymi o niŜszej emisji spalin (mniejsze zanieczyszczanie
powietrza, więc opłaty są znacznie niŜsze),
Zapobieganie zanieczyszczaniu ziemi przez odpady odbywa się poprzez:
−
segregację odpadów (za odpady mało szkodliwe opłaty są niŜsze niŜ za bardzo szkodliwe
dla środowiska). Ponadto niektórych odpadów nie wolno składować, tylko naleŜy je
utylizować, np. przez neutralizację lub spalanie w specjalnych zakładach tym się
zajmujących,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
−
obowiązek płacenia przez producentów za opakowania towarów wprowadzanych
na rynek (opłaty te są bardzo wysokie). Zmniejszenie opłat moŜliwe jest przez
odzyskiwanie opakowań. Zakład moŜe sam odzyskiwać opakowania (butelki, papier
z kartonów, pojemniki plastikowe) lub powierzyć ten obowiązek specjalnej firmie
(organizacja odzysku). Taka firma odzyskuje w imieniu producenta opakowania za opłatę
znacznie mniejszą niŜ opłata za opakowania wprowadzone na rynek. Stąd w zakładach
przemysłowych składowanie odpadów odbywa się w roŜnych pojemnikach, na osiedlach
stoją róŜne pojemniki na róŜne odpady (rysunek 1),
−
obowiązek odzysku wykorzystanych opakować, z których część musi być poddana
powtórnemu wykorzystaniu, a cześć recyklingowi,
−
zakaz wyrzucania do śmieci pewnego rodzaju odpadów (sprzętu gospodarstwa
domowego, baterii, akumulatorów, wyrobów i elementów elektronicznych, Ŝarówek, itp.).
Rys. 1. Pojemniki do segregacji odpadów [4]
Ochrona środowiska jest więc bardzo waŜna z uwagi na konieczność zmniejszenia
kosztów produkcji i działalności, jak równieŜ dlatego, by chronić naszą przyrodę.
Ostatnią kwestią jest to, czy w pracy technika mechanika okrętowego mamy wpływ
na ochronę środowiska. Oczywiście tak, np.:
−
składając odpady w róŜne pojemniki (papier osobno, plastik osobno, metale osobno),
−
nie wylewając zanieczyszczonych cieczy do kanalizacji (olej, emulsja),
−
nie dopuszczając do przypadkowych wycieków oleju z maszyny, urządzenia,
−
segregując odpady w gospodarstwie domowych.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
W jaki sposób zakład produkcyjny moŜe zanieczyszczać powietrze?
2.
W jaki sposób zakład produkcyjny moŜe zanieczyszczać wodę?
3.
W jaki sposób zakład produkcyjny moŜe zanieczyszczać ziemię?
4.
Jakie rodzaje odpadów produkuje człowiek?
5.
W jaki sposób moŜna zmniejszyć zanieczyszczenie powietrza?
6.
W jaki sposób moŜna zmniejszyć zanieczyszczenie ziemi?
7.
W jaki sposób moŜna zmniejszyć zanieczyszczenie wody?
8.
Jakie są sposoby zmniejszania zanieczyszczenia środowiska przez odpady?
9.
Jak zmniejszyć zanieczyszczenia środowiska powstające podczas pracy w zawodzie
technika mechanika okrętowego?
Tworzywa
sztuczne
i metale
Szkło
bezbarwne
Szkło
kolorowe
Papier
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
28
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Korzystając w literatury lub Internetu odszukaj i zapisz definicje pojęć podanych w tabeli.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
odszukać definicje podanych pojęć,
2)
wpisać do tabeli ich definicje.
Pojęcie
Definicja
Odpady
Surowce wtórne
Utylizacja odpadów
Recykling
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
komputer z dostępem do Internetu.
Ćwiczenie 2
Wypisz odpady, jakie mogą powstawać w pracowniach szkolnych (lub np. na statku
i określ rodzaj pojemnika do jakiego mogą być one składowane. Ta cześć tabeli moŜe
stanowić instrukcję gospodarki odpadami. Dodatkowo zrób to samo z odpadami, jakie mogą
powstawać w twoim gospodarstwie domowym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
wpisać do tabeli wszystkie odpady jakie mogą powstawać w pracowniach,
2)
korzystając z informacji na opakowaniach, informacji z Internetu, informacji producenta
rozpoznać i wpisać rodzaj (rodzaje) materiału z jakiego są one wykonane,
3)
wpisać rodzaj pojemnika dla kaŜdego z odpadów, lub (w przypadku niektórych odpadów)
zgodny z przepisami sposób pozbywania się,
4)
to samo zrobić dla odpadów powstających w gospodarstwie domowym,
5)
porównać swoją tabelę z tabelami kolegów.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
29
Nazwa odpadu powstającego
w pracowniach
Materiały z jakich są one
wykonane
Rodzaj pojemnika do składowania
lub sposób pozbywania się odpadu
Nazwa odpadu powstającego
w gospodarstwie domowym
Materiały z jakich są one
wykonane
Rodzaj pojemnika do składowania
lub sposób pozbywania się odpadu
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
komputer z dostępem do Internetu,
−
instrukcja w sprawie gospodarki odpadami, rozporządzenia dotyczące ochrony
ś
rodowiska, np. ustawa o odpadach.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
podać przykłady zanieczyszczania powietrza przez zakłady pracy?
2)
podać przykłady zanieczyszczania wody przez zakłady pracy?
3)
podać przykłady zanieczyszczania ziemi przez zakłady pracy?
4)
podać sposoby ograniczania wpływu działalności zakładów pracy na
powietrze?
5)
podać sposoby ograniczania wpływu działalności zakładów pracy na
wodę?
6)
podać sposoby ograniczania wpływu działalności zakładów pracy na
ziemię?
7)
wybrać odpowiedni rodzaj pojemnika na odpady?
8)
określić sposoby zmniejszenia zanieczyszczenia środowiska podczas
wykonywania pracy w zawodzie technika mechanika okrętowego?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
30
4.4.
Ochrona przeciwpoŜarowa
4.4.1. Materiał nauczania
PoŜar jest to niekontrolowany proces palenia się materiałów w miejscu do tego nie
przeznaczonym (przypadkowym). Efektem palenia jest wydzielanie się duŜej ilości ciepła, co
powoduje znaczne zniszczenia np. budynków i ich wyposaŜenia oraz zagroŜenie dla ludzi.
Z tych powodów bardzo waŜna jest ochrona przeciwpoŜarowa. Obejmuje ona wymagania
dotyczące budynków, materiałów budowlanych, wyposaŜenia oraz zapobieganie powstawaniu
poŜaru, jego gaszenie i ewakuację ludzi.
NajwaŜniejsze jest zapobieganie powstawaniu poŜaru. Przepisy budowlane zapewniają
ochronę budynku przed poŜarem. Jednak nie zawsze jest ona skuteczna i moŜliwa. Dlatego teŜ
istnieje wiele przepisów dotyczących przetrzymywania materiałów palnych, pracy
w miejscach zagroŜenia poŜarowego oraz pracy z materiałami palnymi. Przestrzeganie tych
przepisów oraz ostroŜność jest skutecznym środkiem ochrony przeciwpoŜarowej.
Innym, waŜnym elementem ochrony przeciwpoŜarowej jest jego gaszenie w początkowej
fazie. Zgaszenie poŜaru w jego początkowej fazie jest moŜliwe jeŜeli:
−
usunięty zostanie materiał palny z miejsc zagroŜonych poŜarem, lub,
−
ochłodzony zostanie palący się materiał, lub,
−
odcięty zostanie dostęp tlenu.
Sposób gaszenia poŜaru zaleŜy od „grupy poŜaru”:
Grupa poŜaru
Rodzaj palącego się materiału
Ś
rodki gaśnicze
A
Drewno, papier, węgiel, tworzywa
sztuczne, tkaniny, słoma
Woda, piana, dwutlenek węgla,
proszki gaśnicze
B
Benzyna, nafta, alkohole, aceton, eter,
oleje, lakiery, tłuszcze, parafina,
stearyna, naftalen, smoła
Piana, dwutlenek węgla, proszki
gaśnicze
C
Metan, acetylen, propan-butan, wodór Proszki gaśnicze
D
PoŜary metali: sód, magnez
Specjalne proszki gaśnicze
PoŜary grupy
od A do D z
indeksem E
PoŜary występujące w obrębie
urządzeń elektrycznych pod
napięciem
Dwutlenek węgla, proszki gaśnicze
Oznaczenia grup poŜarów znajdują się na gaśnicach. Podczas gaszenia poŜaru naleŜy
więc wykorzystywać gaśnice posiadające odpowiednie oznaczenie. Zastosowanie
niewłaściwych moŜe przynieść więcej szkód niŜ poŜytku.
Poza gaśnicami do gaszenia poŜaru moŜna uŜywać: piasku, wody z hydrantów, koców
gaśniczych.
Zgodnie z instrukcjami przeciwpoŜarowymi kaŜdy pracownik ma obowiązek podjąć
działania w celu likwidacji zagroŜeń poŜarem oraz ochrony mienia i ludzi.
NaleŜy więc:
−
zaalarmować osoby zagroŜone,
−
zawiadomić przełoŜonych i straŜ poŜarną (dzwoniąc na odpowiedni numer),
−
postarać się ugasić poŜar w zarodku,
−
przystąpić do ewakuacji ludzi i mienia.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
31
Podczas zgłaszania poŜaru naleŜy:
−
podać swoje imię i nazwisko,
−
adres i nazwę obiektu, w którym wybuchł poŜar,
−
co się pali, na którym piętrze,
−
czy jest zagroŜenie dla Ŝycia i zdrowia ludzi,
−
po zgłoszeniu nie odkładać słuchawki do chwili potwierdzenia.
Ewakuację ludzi w przypadku poŜaru umoŜliwiają odpowiednio oznaczone drogi
ewakuacyjne.
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Jakie rodzaje działań obejmuje ochrona przeciwpoŜarowa?
2.
Eliminacja jakich czynników powoduje ugaszenie poŜaru?
3.
Jakie wyróŜniamy grupy poŜarów?
4.
Jakie środki gaśnicze stosujemy do gaszenia drewna?
5.
Jakie środki gaśnicze stosujemy do gaszenia nafty?
6.
Jakie środki gaśnicze stosujemy do gaszenia acetylenu?
7.
Jak jest oznaczona gaśnica przeznaczona do gaszenia poŜaru w obecności urządzeń
będących pod napięciem?
8.
Jakie kolejne czynności powinien wykonać pracownik w przypadku zauwaŜenia poŜaru?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Odszukaj znajdujący się na terenie szkoły (warsztatu szkolnego) sprzęt gaśniczy i określ
jego przeznaczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
zapoznać się z instrukcją przeciwpoŜarową,
2)
wypisać sprzęt gaśniczy oraz podać jego zastosowanie (wykorzystać informacje
zamieszczone na sprzęcie),
3)
porównać tabele z tabelami kolegów.
Nazwa sprzętu
Przeznaczenie
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
32
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
instrukcja przeciwpoŜarowa,
−
sprzęt gaśniczy (znajdujący się na terenie szkoły).
Ćwiczenie 2
Narysuj i opisz znaczenie znaków ewakuacyjnych (oznaczających drogę ewakuacyjną).
wpisz, czy i gdzie znajdują się plany ewakuacji. Następnie przeprowadź ewakuację grupy
z pracowni na zewnętrz budynku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przerysować znaki (określić ich kolor),
2)
korzystając z instrukcji przeciwpoŜarowej, katalogów i Internetu opisać ich znaczenie,
3)
odnaleźć plany ewakuacji i wpisać w tabeli, gdzie są one umieszczone,
4)
przeprowadzić ewakuację grupy i zanotować czas ewakuacji.
Rysunki znaków ewakuacyjnych
Opis, co one oznaczają
Rozmieszczone na terenie szkoły
plany ewakuacyjne (wpisać, gdzie są
one umieszczone)
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
instrukcja przeciwpoŜarowa,
−
instrukcja bezpieczeństwa poŜarowego zakładu,
−
plan ewakuacji i znaki ewakuacyjne (znajdujące się na terenie szkoły).
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
podać sposoby ugaszenie poŜaru w zarodku?
2)
określić przeznaczenie gaśnic i innych środków do gaszenia?
3)
zachować się w przypadku poŜaru?
4)
powiadomić straŜ poŜarną o poŜarze?
5)
rozpoznać znaki ewakuacyjne, które są rozmieszczone na terenie
szkoły?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
33
4.5.
Pierwsza pomoc
4.5.1. Materiał nauczania
Wykonując ćwiczenia w pracowni moŜesz znaleźć się w sytuacji, kiedy od Ciebie będzie
zaleŜało zdrowie, a nawet Ŝycie drugiego człowieka. Najgorsza w takich sytuacjach jest
bezradność. Znajomość podstawowych zasad udzielania pierwszej pomocy pomoŜe opanować
zdenerwowanie, umoŜliwi rzeczową ocenę sytuacji oraz ułatwi rozpoznanie zagroŜenia
i skuteczną pomoc. Podczas udzielania pierwszej pomocy naleŜy pamiętać o:
−
zabezpieczeniu ratowanego,
−
niedopuszczeniu do wykrwawienia się,
−
udzieleniu pomocy tak, aby nie zaszkodzić,
−
wykonywaniu tylko tego to, co konieczne.
Przy udzielaniu pierwszej pomocy pomocna jest apteczka, która zawierać powinna:
−
instrukcję udzielania pierwszej pomocy,
−
noŜyczki lub nóŜ,
−
gazę opatrunkową (kompresy),
−
chustę trójkątną,
−
aparat do sztucznego oddychania metodą usta-usta,
−
plaster opatrunkowy,
−
rękawiczki gumowe i inne wyposaŜenie.
Postępowanie w niektórych przypadkach:
1.
Utrata przytomności:
Osobę, która strąciła przytomność naleŜy ułoŜyć w pozycji bezpiecznej, przy czym nie
moŜna stosować tej pozycji w przypadku podejrzenia urazu kręgosłupa. Składa się ono
z następujących kroków
Krok pierwszy – odgięcie głowy
ratowanego, oczyszczenie jamy ustnej
z resztek pokarmu, wymiocin, ciał obcych.
Krok drugi – przysuniecie ręki jak
najbliŜej ciała na ratowanym), załoŜenie
nogi na nogę
Krok trzeci – przewrócenie ratowanego na
„swoją stronę”
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
34
Krok czwarty – odgięcie nogi ratowanego
Krok piąty – Poprawienie połoŜenia głowy
ofiary, upewniając się, Ŝe powietrze nadal
ma dostęp do płuc. Sprawdzanie co 1–2
minuty tętna i oddechu. JeŜeli nastąpi
zatrzymanie krąŜenia lub utrata oddechu
naleŜy podjąć reanimacje, aby przywrócić
organizmowi te funkcje
Rys. 2. Sposób układania ratowanego w pozycji bezpiecznej [5]
UłoŜenie ratowanego w pozycji bezpiecznej przeprowadzamy wtedy, gdy:
−
ratowany prawidłowo oddycha,
−
ma wyczuwalne tętno,
−
nie doznał urazu kręgosłupa.
2.
Krwawienie na skutek urazu:
Krwawienie następuje na skutek roŜnego rodzaju urazów spowodowanych ostrymi
narzędziami, materiałami obrabianymi itp. JeŜeli krwotok jest mały (drobne skaleczenie)
naleŜy miejsce skaleczenia zdezynfekować i zatamować krwawienie opatrunkiem. Przy
większych krwawieniach sposób postępowania zaleŜy od rodzaju krwawienia. MoŜe być
krwawienie z tętnicy (mocny wypływ krwi o kolorze jasnoczerwonym) lub z Ŝyły (wypływ
krwi pod mniejszym ciśnieniem, kolor ciemnoczerwony). Sposób postępowania przy
krwawieniach jest następujący:
−
załoŜenie rękawiczek gumowych,
−
uciśnięcie miejsca krwawienia opatrunkiem, tak aby zatamować krwawienie,
−
jeŜeli krwawienie nie ustępuje naleŜy docisnąć opatrunek. JeŜeli i to nie pomaga, to
krwawienie naleŜy zatamować przez ucisk tętnicy nad raną. NaleŜy pamiętać
o okresowym zwalnianiu ucisku, gdyŜ mogą powstać zakrzepy,
−
dostarczyć ratowanego do lekarza, ratownika, pielęgniarki (lub wezwać ich jeŜeli jest taka
moŜliwość). W przypadku krwawienia tętniczego lub Ŝylnego (ale znacznego), naleŜy
wezwać pogotowie.
Przy krwotokach nie wolno:
−
czyścić samodzielnie ran,
−
usuwać z ran ciał obcych,
−
uŜywać wąskich opasek uciskowych,
−
tamować krwotoku przez ucisk w miejscu krwawienia jeŜeli uszkodzona jest gałka oczna,
w ranie znajduje się obce ciało, podejrzewa się złamanie kości czaszki,
−
zakładać opatrunku zbyt mocno ściśniętego. JeŜeli kończyna zsinieje naleŜy zwolnić
ucisk,
−
ruszać ratowanego jeŜeli podejrzewa się uraz kręgosłupa lub otwarte złamanie kończyn.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
35
3.
Stłuczenie:
Postępowanie przy stłuczeniu powinno być następujące:
−
połoŜenie na stłuczone miejsce zimnego okładu,
−
obserwowanie ratowanego. JeŜeli zsinieniom skóry towarzyszą zaburzenia czucia, lub
pojawią się one z niewiadomych przyczyn oraz gdy są podejrzenia złamania kości naleŜy
wezwać pogotowie.
4.
Uraz oka:
Postępowanie przy urazie oka powinno być następujące:
−
ustalenie, czy do oka dostało się obce ciało, pył, substancja chemiczna,
−
czy oprócz urazu oka nie ma innych urazów,
−
przy substancji chemicznej i pyle naleŜy oko intensywnie wypłukać wodą,
−
przy ciele obcym naleŜy zaprowadzić ratowanego do lekarza (okulisty lub na pogotowie).
5.
PoraŜenie prądem:
Istotą zagadnienia skutecznej pierwszej pomocy w wypadku poraŜenia prądem jest
szybkie uwolnienie osoby poraŜonej spod napięcia przez:
−
wyłączenie napięcia właściwego obwodu elektrycznego,
−
odciągnięcie poraŜonego od urządzeń będących pod napięciem (chwytając za ubranie),
−
odizolowanie poraŜonego, uniemoŜliwiające przepływ prądu elektrycznego przez jego
ciało.
W przypadku gdy poraŜony nie oddycha lub serce nie pracuje naleŜy wykonać sztuczne
oddychanie i masarz serca.
4.5.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Jakie są podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy?
2.
Jakie jest podstawowe wyposaŜenie apteczki?
3.
Jak układa się ratowanego w pozycji bezpiecznej?
4.
Jaki jest tok postępowania w przypadku krwawienia?
5.
Jaki jest tok postępowania w przypadku stłuczenia?
6.
Jaki jest tok postępowania w przypadku urazu oka?
7.
Jaki jest tok postępowania w przypadku poraŜenia prądem elektrycznym?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
UłóŜ ratowanego w pozycji bezpiecznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
poprosić kolegę o to, aby symulował poszkodowanego,
2)
ułoŜyć poszkodowanego w pozycji bezpiecznej.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
czysta podłoga z matą.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
36
Ćwiczenie 2
Wykonaj zestawienie wyposaŜenia apteczki z pracowni i określ przeznaczenie tego
wyposaŜenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
podejść do apteczki i wyjąć spis wyposaŜenia,
2)
przeczytać instrukcję udzielania pierwszej pomocy,
3)
przepisać spis wyposaŜenie apteczki,
4)
określić jego przeznaczenie (skorzystać z informacji znajdującej się w spisie, instrukcji
udzielania pierwszej pomocy oraz innych źródeł informacji),
5)
porównać tabelę z tabelami kolegów.
WyposaŜenie
Przeznaczenie
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
apteczka pierwszej pomocy ze spisem wyposaŜenia,
−
instrukcja udzielania pierwszej pomocy.
Ćwiczenie 3
Udziel pierwszej pomocy koledze z mocno krwawiąca ręką, stłuczeniem, urazem oka.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
poprosić kolegę o to, aby symulował poszkodowanego,
2)
przypomnieć sobie kolejne kroki postępowania w takich przypadkach,
3)
załoŜyć odpowiedni opatrunek w przypadku krwawienia,
4)
udzielić pierwszej pomocy przy stłuczeniu,
5)
zasymulować udzielenie pierwszej pomocy przy urazie oka.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
apteczka pierwszej pomocy,
−
ś
rodki opatrunkowe.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
37
Ćwiczenie 4
Wykonaj sztuczne oddychanie na fantomie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
zapoznać się z instrukcją posługiwania się fantomem,
2)
poprosić nauczyciela (lub osobę przeszkoloną) o pokaz sztucznego oddychania,
3)
wykonać sztuczne oddychanie na fantomie.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
fantom do przeprowadzania ćwiczeń ze sztucznego oddychania.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
podać podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy?
2)
określić przeznaczenie wyposaŜenia apteczki?
3)
ułoŜyć poszkodowanego w pozycji bezpiecznej?
4)
udzielić pierwszej pomocy w przypadku krwawienia?
5)
udzielić pierwszej pomocy w przypadku stłuczenia?
6)
udzielić pierwszej pomocy w przypadku urazu oka?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
38
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1.
Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2.
Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.
Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.
Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi.
5.
W przypadku odpowiedzi zbliŜonych wybierz tę, która wydaje ci się najlepsza.
6.
Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7.
Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
8.
Na rozwiązanie testu masz 60 minut.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1.
NajwaŜniejszym aktem prawnych z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy jest
a)
Konstytucja.
b)
Ustawa „Prawo pracy”.
c)
Ustawa „Kodeks pracy”.
d)
Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie prawa pracy.
2.
Spośród podanych niŜej obowiązków pracodawcy z zakresu bezpieczeństwa i higieny
pracy Kodeks pracy wymienia cztery z nich, podane w odpowiedzi
Przykładowe obowiązki pracodawcy
a)
A, B, C, D.
b)
A, C, E, F.
c)
D, E, F, G.
d)
A, C, D, G.
A.
Organizowanie
pracy
w
sposób
zapewniający
bezpieczne
i higieniczne warunki pracy.
B.
Modernizowanie i wymienianie maszyn urządzeń na zgodne
z Europejskim Znakiem Bezpieczeństwa.
C.
Zapewnienie przestrzegania w zakładzie pracy przepisów oraz zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawanie poleceń usunięcia
uchybień w tym zakresie oraz kontrolowanie wykonania tych
poleceń.
D.
Przeprowadzanie okresowych kontroli stanu bezpieczeństwa.
E.
Zapewnienie wykonania nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń
wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy.
F.
Zapewnienie wykonania zaleceń społecznego inspektora pracy.
G.
Zgłaszanie do Państwowej Inspekcji Pracy wypadków przy pracy.
3.
Podstawowym obowiązkiem pracownika (określonym w Kodeksie Pracy) w zakresie
przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy jest
a)
znać przepisy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.
b)
stosować się do ogólnych zasad zapobiegania wypadkom przy pracy i pogorszenia
warunków pracy.
c)
odmawiać wykonania polecenia w przypadku zagroŜenia.
d)
przestrzegać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
39
4.
Dział XIII Kodeksu pracy, rozdział pierwszy przewiduje karę dla pracodawców lub osób
odpowiedzialnych za sprawy bezpieczeństwa i higieny pracy. Tą karą jest
a)
kara więzienia do lat 2.
b)
kara aresztu.
c)
kara grzywny.
d)
kara utraty stanowiska.
5.
Wysokość pomieszczeń stałej pracy, gdzie mogą wystąpić czynniki szkodliwe dla
zdrowia wynosi minimum
a)
2,5 m.
b)
2,8 m.
c)
3 m.
d)
3,3 m.
6.
W zakładzie pracy zatrudniających wyłącznie pracowników biurowych naleŜy zapewnić
następujący rodzaj szatni
a)
dla pracowników biurowych nie musi być szatni.
b)
szatnie podstawową.
c)
szatnię odzieŜy czystej.
d)
szatnie odzieŜy własnej.
7.
Instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy dotycząca obsługi maszyny powinna zawierać
spośród niŜej wymienionych
A. Czynności przed rozpoczęciem pracy.
B. Zasady i sposoby bezpiecznego rozpoczęcia pracy.
C. Czynności w czasie pracy.
D. Zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy.
E. Czynności po zakończeniu pracy.
F. Zasady i sposoby bezpiecznego zakończenia pracy.
G. Czynności w sytuacjach awaryjnych.
H. Zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych.
a)
A, C, E, G.
b)
B, D, F, H.
c)
A, D, E, G.
d)
A, D, E, H.
8.
Przy konserwacji maszyn i urządzeń zainstalowanych na statku mogą wystąpić głównie
zagroŜenia
a)
mechaniczne, elektryczne, promieniowaniem elektromagnetycznym.
b)
mechaniczne, elektryczne.
c)
mechaniczne, elektryczne i promieniowaniem jonizującym.
d)
mechaniczne, zagroŜenia pyłami, wybuchowe.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
40
9.
Zgodnie z wymaganiami ergonomii jedną z podstawowych zasad organizacji stanowiska
pracy jest
a)
właściwe oświetlenie i wentylowanie stanowiska pracy.
b)
stanowisko robocze musi zapewniać wygodny i bezpieczny dostęp obsługującym
pracownikom.
c)
materiały, narzędzia i przyrządy muszą być ułoŜone po kolei.
d)
stanowisko pracy powinno być często sprzątane i porządkowane.
10.
Naprawa maszyny zasilanej prądem elektrycznym moŜe być wykonywania wtedy, gdy
a)
maszyna pracuje na luzie.
b)
zdemontowano jej instalacje elektryczną.
c)
odłączona jest od zasilania.
d)
pracę nadzoruje elektryk.
11. Środki redukcji zagroŜeń dzielimy na
a)
techniczne, technologiczne, organizacyjne.
b)
mechaniczne, elektryczne, chemiczne.
c)
techniczne, organizacyjno-zachowawcze.
d)
ręczne, mechaniczne, automatyczne.
12. Spośród wymienionych środków redukcji zagroŜeń mechanicznych do zachowawczych
nie naleŜą
a)
wykonywanie pracy zgodnie z instrukcjami bhp.
b)
szkolenia bhp.
c)
rękawice ochronne.
d)
barwy i znaki bezpieczeństwa.
13. Przy czyszczeniu na wolnym powietrzu lekko skorodowanych blach szczotką metalową
podstawowym środkiem ochrony indywidualnej jest
a)
wentylacja ogólna.
b)
wentylacja miejscowa.
c)
maska z pochłaniaczem.
d)
półmaska filtrująca.
14. Kierownik polecił Ci wyrzucić niesprawną świetlówkę. Powinieneś wtedy
a)
wrzucić ją do pojemnika koloru Ŝółtego.
b)
wyrzucić ją na śmietnik.
c)
zostawić w specjalnej szafie, gdyŜ świetlówek nie wolno wyrzucać.
d)
włoŜyć ja do specjalnego pojemnika (tuby) przeznaczonej tylko do czasowego
składowania świetlówek.
15. Podczas nauki w pracowni, gdzie wytwarza się duŜo odpadów (odpady i wióry metali,
papier, plastikowe butelki, czyściwo) powinny być następujące pojemniki na odpady
a)
Ŝ
ółty, biały, zielony, niebieski.
b)
Ŝ
ółty, niebieski, pojemnik na zanieczyszczone czyściwo, pojemnik na zwykłe śmieci.
c)
pojemnik na złom i zwykły śmietnik.
d)
pojemnik na złom i pojemnik na papier.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
41
16. Do gaszenia palących się szmat uŜyjesz gaśnicy oznaczonej symbolem
a)
A.
b)
B.
c)
C.
d)
D.
17. Gaśnica oznaczona symbolem A z indeksem E oznacza, Ŝe moŜe być ona przeznaczona
do gaszenia
a)
papieru.
b)
benzyny.
c)
benzyny w obrębie urządzeń elektrycznych pod napięciem.
d)
drewna w obrębie urządzeń elektrycznych pod napięciem.
18. Droga ewakuacyjna jest oznaczona za pomocą
a)
białych lub Ŝółtych pasów prowadzących do wyjścia.
b)
specjalnych znaków w kolorze czerwonym.
c)
specjalnych znaków w kolorze zielonym.
d)
oświetlenia awaryjnego.
19. Osobę, która podczas pracy strąciła przytomność naleŜy przede wszystkim
a)
ocucić wodą.
b)
zrobić jej sztuczne oddychanie.
c)
ułoŜyć w pozycji bezpiecznej.
d)
przenieść w miejsce, gdzie będzie moŜna ją połoŜyć.
20. Przy krwawiącej ranie, w której znajduje się ostry przedmiot naleŜy przede wszystkim
a)
załoŜyć gumowe rękawiczki i wyciągnąć z rany sterczący przedmiot.
b)
załoŜyć gumowe rękawiczki i ucisnąć miejsca krwawienia opatrunkiem.
c)
zdezynfekować ranę i powiadomić lekarza.
d)
ułoŜyć poszkodowanego w pozycji bezpiecznej.
21. Dla ryzyka zawodowego o wartości 9 (obliczonego metodą PHA), naleŜy
a)
nic nie robić, jest to poziom akceptowalny.
b)
dokonać zmian aby obniŜyć ryzyko.
c)
natychmiast przerwać pracę i zastosować środki ochrony indywidualnej.
d)
przerwać pracę, gdyŜ jest to ryzyko nie do przyjęcia.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
42
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz ochrony
środowiska
Zakreśl poprawną odpowiedź
.
Nr
zadania
Odpowiedź
Punkty
1
a
b
c
d
2
a
b
c
d
3
a
b
c
d
4
a
b
c
d
5
a
b
c
d
6
a
b
c
d
7
a
b
c
d
8
a
b
c
d
9
a
b
c
d
10
a
b
c
d
11
a
b
c
d
12
a
b
c
d
13
a
b
c
d
14
a
b
c
d
15
a
b
c
d
16
a
b
c
d
17
a
b
c
d
18
a
b
c
d
19
a
b
c
d
20
a
b
c
d
21
a
b
c
d
Razem:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
43
6. LITERATURA
1.
Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena racy. WSiP, Warszawa 1998
2.
Pietrzak A.: Wypadek przy pracy pierwsza pomoc. OSPIP, Wrocław 1999
3.
Rączkowski B.: BHP w praktyce. ODiKK, Gdańsk 2000
4.
Zych A.: Materiały własne autora
5.
http://www.podkarpacie.straz.pl
6.
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
7.
Rozporządzenie Rady Ministrów z 24.8.2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych
młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac
8.
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974. Kodeks pracy