Ocena zgodności
System dopuszczeń wyrobów do stosowania w zakładach górniczych
4. Dopuszczanie maszyn i urządzeń do stosowania w zakładach górniczych
4.1. Wprowadzenie
Ze względu na potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa użytkowania w warunkach zagrożeń
występujących w ruchu zakładów górniczych pewne rodzaje maszyn, urządzeń, materiałów mogą być
stosowane w zakładzie górniczym tylko po ich dopuszczeniu, w drodze decyzji Prezesa Wyższego
Urzędu Górniczego (art.61 ust.1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze Dz. U.
Nr 27 poz.96 z 1996 r. wraz z póz
niejszymi zmianami).
Zasadniczym celem systemu dopuszczeń jest zagwarantowanie, w drodze działań organów
państwowego nadzoru górniczego, że w zakładach górniczych będą stosowane tylko wyroby, które
spełniają wszystkie wymagania bezpieczeństwa, zawarte w przepisach i normach. Dopuszczeniu
podlegają tylko wyroby, których stosowanie stwarza potencjalnie największe zagrożenie dla życia,
zdrowia i mienia i które są wyłączone z dyrektyw nowego podejścia.
Decyzja w sprawie dopuszczenia wyrobu do stosowania w zakładach górniczych jest wydawana w
oparciu o badania i ocenę przeprowadzoną w upoważnionych jednostkach. Zasady dopuszczania
wyrobów do stosowania w zakładach górniczych, wymagania techniczne oraz wykaz jednostek
upoważnionych do przeprowadzania badań i oceny są zawarte w rozporządzeniu Rady Ministrów z
dnia 30 kwietnia 2004 r. (Dz. U. Nr 99 poz.1003 z 2004 r.) wydanym na podstawie ww. ustawy.
Rozporządzenie to zawiera trzy załączniki przedstawione w tabeli 4.1.
Tabela 4.1. Załączniki do rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 30 kwietnia 2004 r. (Dz. U. Nr 99 poz.1003)
Zakres Nr załącznika Nazwa załącznika
Wyroby Załącznik nr 1 Wyroby, których stosowanie w zakładach górniczych wymaga, ze
względu na potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa ich użytkowania w
warunkach zagrożeń występujących w ruchu zakładów górniczych,
wydania dopuszczenia
Wymagania Załącznik nr 2 Wymagania techniczne dla wyrobów, których stosowanie w zakładach
techniczne górniczych wymaga, ze względu na potrzebę zapewnienia
bezpieczeństwa ich użytkowania w warunkach zagrożeń występujących
w ruchu zakładów górniczych, wydania dopuszczenia
Jednostki Załącznik nr 3 Jednostki upoważnione do przeprowadzania badań i oceny wyrobów
oceniające
4.2. Organa państwowego nadzoru górniczego
Wydawanie decyzji zezwalających na stosowanie wyrobów w zakładach górniczych jest jednym z
zadań Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego, do realizacji których, zgodnie z ustawą Prawo
geologiczne i górnicze, zostały powołane organa państwowego nadzoru górniczego.
Oprócz Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego, który jest centralnym organem administracji
państwowej, organami państwowego nadzoru górniczego w odniesieniu do kopalń są dyrektorzy
okręgowych i specjalistycznych urzędów górniczych (np. Urząd Górniczy do Badań Kontrolnych
Urządzeń Energomechanicznych).
Organy państwowego nadzoru górniczego sprawują nadzór i kontrolę nad ruchem zakładów
górniczych w zakresie:
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz bezpieczeństwa pożarowego,
ratownictwa górniczego,
gospodarki złożem kopalin w procesie ich wydobywania,
ochrony środowiska, w tym zapobiegania szkodom,
budowy i likwidacji zakładu górniczego.
1
Do praw i kompetencji ww. organów państwowych, w zakresie kontrolowania i nadzorowania
bezpieczeństwa maszyn i urządzeń, należy:
prawo wstępu do zakładów górniczych, dostępu do urządzeń technicznych, niezbędnych
informacji i dokumentów,
nakazywanie usunięcia nieprawidłowości powstałych wskutek naruszenia przepisów o ruchu
zakładu górniczego,
w razie bezpośredniego zagrożenia dla zakładu górniczego, jego pracowników,
bezpieczeństwa powszechnego lub środowiska możliwość wstrzymania ruchu tego zakładu
lub jego urządzeń oraz nakazania podjęcia niezbędnych środków zapobiegawczych,
możliwość zakazania przedsiębiorcy, na czas nie przekraczając dwóch lat, powierzania
określanych czynności w ruchu zakładu górniczego, pracownikowi rażąco naruszającemu
dyscyplinę i porządek pracy, a zwłaszcza obowiązki określone ustawą oraz wydanymi na jej
podstawie przepisami,
ustalanie stanu faktycznego i przyczyn wypadków oraz zagrożeń w zakładach górniczych,
sprawowanie nadzoru nad akcją zapobiegawczą lub ratowniczą z możliwością żądania
zmiany jej kierownika lub objęcia kierownictwa,
możliwość żądania od przedsiębiorcy sprawdzenia prawidłowości stosowanych w zakładzie
górniczym rozwiązań technicznych w sposób wskazany przez organ państwowego nadzoru
górniczego, na koszt przedsiębiorcy.
4.3. Jednostki upoważnione do oceny (przeprowadzania badań) wyrobów
Podczas dopuszczania wyrobów do stosowania w zakładach górniczych Prezes Wyższego Urzędu
Górniczego wykorzystuje wyniki badań i ich ocenę przeprowadzoną przez upoważnione jednostki
organizacyjne, wymienione w Załączniku nr 3 do rozporządzenia Rady Ministrów. Jednostkami
upoważnionymi są przede wszystkim akredytowane przez Polskie Centrum Akredytacji jednostki
certyfikujące. W przypadku, gdy dla oceny danego wyrobu brak jednostki certyfikującej (brak jednostki
certyfikującej, która posiadałaby ten wyrób w swoim zakresie akredytacji) badania może wykonać inna
jednostka, ale pod warunkiem że jest wymieniona w Załączniku nr 3 do rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 30 kwietnia 2004 r. Wykaz jednostek upoważnionych do wykonywania badań i oceny
wyrobów zwiera tabela 4.2.
Tabela 4.2. Wykaz jednostek upoważnionych do wykonywania badań i oceny wyrobów
Lp. Jednostka organizacyjna
AKREDYTOWANE JEDNOSTKI CERTYFIKUJ
CE
1. Biuro Badań Jakości Stowarzyszenia Elektryków Polskich w Warszawie
2. Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie
3. Centrum Elektryfikacji i Automatyzacji Górnictwa "EMAG" w Katowicach
4. Centrum Mechanizacji Górnictwa "KOMAG" w Gliwicach
5. Główny Instytut Górnictwa w Katowicach
6. Centrum Innowacji Technicznych "INOVA" Sp. z o.o. w Lubinie
7. Ośrodek Badań, Atestacji i Certyfikacji "OBAC" Sp. z o.o. w Gliwicach
JEDNOSTKI UPOWAŻNIONE DO BADAC
, W PRZYPADKU GDY DO OCENY DANEGO WYROBU
BRAK JEDNOSTKI CERTYFIKUJ
CEJ
Wyższe uczelnie techniczne
8. Akademia Górniczo- Wydział Elektrotechniki, Automatyki, Informatyki i Elektroniki - Katedra
Hutnicza w Krakowie Telekomunikacji
Wydział Górnictwa i Geoinżynierii - Centralne Laboratorium Techniki
Strzelniczej i Materiałów Wybuchowych oraz Katedra Górnictwa
Podziemnego
Wydział Wiertnictwa Nafty i Gazu - Laboratorium Badań Atestacyjnych
Urządzeń Wiertniczych i Eksploatacyjnych
9. Politechnika Śląska Wydział Górnictwa i Geologii - Katedra Elektryfikacji i Automatyzacji
w Gliwicach Górnictwa
2
Wydział Górnictwa i Geologii - Instytut Mechanizacji Górnictwa
10. Politechnika Wrocławska Wydział Elektryczny - Instytut Energoelektroniki
we Wrocławiu
Wydział Górnictwa - Instytut Górnictwa - Laboratorium Transportu
Taśmowego
Wydział Mechaniczny - Instytut Konstrukcji i Eksploatacji Maszyn
Pozostałe jednostki organizacyjne
11. Centralna Stacja Ratownictwa Górniczego w Bytomiu
12. Centrum Badań i Dozoru Górnictwa Podziemnego Sp. z o.o. w Lędzinach
13. Centrum Badawczo-Projektowe Miedzi "CUPRUM" Sp. z o.o. we Wrocławiu
14. Instytut Górnictwa Odkrywkowego "Poltegor-Instytut" we Wrocławiu
15. Instytut Nafty i Gazu w Krakowie
16. Instytut Technicznych Wyrobów Włókienniczych "Moratex" w A
odzi
17. Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Budownictwa Górniczego "BUDOKOP" w Mysłowicach
18. Polska Akademia Nauk - Instytut Mechaniki Górotworu w Krakowie
4.4. Podmioty gospodarcze, które mogą się ubiegać o dopuszczenie
Z wnioskiem o dopuszczenie wyrobu do stosowania w zakładach górniczych może wystąpić:
dostawca - producent, upoważniony przedstawiciel producenta, dystrybutor lub importer,
dostawca wyrobu finalnego - w odniesieniu do maszyn i urządzeń składających się z
podzespołów wykonywanych przez różnych producentów,
przedsiębiorca, który wykonał lub nabył wyrób lub inny podmiot - w odniesieniu do maszyn i
urządzeń, wykonanych lub zakupionych jednostkowo, które będą stosowane w obrębie
własnego zakładu górniczego.
4.5. Zakres wyrobów podlegających procedurze dopuszczeniowej
Ze względu na potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa użytkowania w warunkach zagrożeń
występujących w ruchu zakładu górniczego, wyroby, które są zamieszczone w Załączniku nr 1 do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2004 r. podlegają procedurze dopuszczeniowej
określonej w tym rozporządzeniu.
Są to:
elementy górniczych wyciągów szybowych:
maszyny wyciągowe,
naczynia wyciągowe,
koła linowe,
zawieszenia lin wyciągowych wyrównawczych, prowadniczych i odbojowych,
zawieszenia nośne naczyń wyciągowych,
wciągarki wolnobieżne,
urządzenia sygnalizacji i łączności szybowej,
wyodrębnione zespoły elementów wymienionych powyżej,
głowice eksploatacyjne (wydobywcze) wraz z systemami sterowania, z wyłączeniem głowic
podmorskich, stosowane w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami
wiertniczymi,
wyroby stosowania w wyrobiskach podziemnych zakładów górniczych:
urządzenia transportu linowego, kolejki podwieszane, kolejki spągowe oraz ich podzespoły,
wozy do przewozu osób i wozy specjalne oraz pojazdy z napędem spalinowym do przewozu
osób,
maszyny i urządzenia elektryczne oraz aparatura łączeniowa na napięcie powyżej 1 kV prądu
przemiennego lub powyżej 1,5 kV prądu stałego,
systemy łączności, bezpieczeństwa i alarmowania oraz zintegrowane systemy sterowania
kompleksów wydobywczych i przodkowych,
taśmy przenośnikowe,
sprzęt strzałowy:
3
 urządzenia do mechanicznego wytwarzania i ładowania materiałów wybuchowych,
wozy i pojazdy do przewożenia lub przechowywania środków strzałowych.
Należy pamiętać, że poddanie maszyny lub urządzenia procedurze dopuszczeniowej nie zwalnia
dostawcę z obowiązku wykazania zgodności dostarczanego wyrobu z wy-maganiami zasadniczymi
dyrektyw nowego podejścia i oznaczenia go znakiem CE (chyba że wyrób nie jest objęty żadną z
dyrektyw nowego podejścia).
4.6. Procedura dopuszczeniowa
W odniesieniu do wyrobów wymienionych w Załączniku nr 1 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
30 kwietnia 2004 r. i przeznaczonych do stosowania w zakładach górniczych ma zastosowanie
procedura dopuszczeniowa określona w tym rozporządzeniu.
Wydanie decyzji przez Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego zezwalającej na stosowanie danego
wyrobu w zakładach górniczych jest poprzedzone jego badaniem i oceną w upoważnionej jednostce.
Tabela 4.3. Sposoby potwierdzania zgodności wyrobów przeznaczonych
do stosowania w zakładach górniczych
Wyrób objęty dyrektywą Wyrób nie jest objęty Dokument zezwalający
Wyrób (dyrektywami) nowego dyrektywą (dyrektywami) na stosowanie wyrobu
podejścia nowego podejścia w zakładzie górniczym
nie jest ocena zgodności według deklaracja zgodności WE
wymieniony ustaleń odpowiedniej dyrektywy
w i oznaczenie wyrobu znakiem
Załączniku CE
nr 1
dobrowolna certyfikacja deklaracja zgodności
wyrobu lub ocena w wystawiona na podstawie
niezależnej jednostce niezależnej oceny
jest ocena zgodności według deklaracja zgodności WE
wymieniony ustaleń odpowiedniej dyrektywy decyzja Prezesa WUG
w i oznaczenie wyrobu znakiem
Załączniku CE oraz badania w
nr 1 akredytowanym laboratorium
oraz ocena w jednej z jednostek
wymienionych w Załączniku nr
3
badania w akredytowanym decyzja Prezesa WUG
laboratorium oraz ocena w
jednej z jednostek
wymienionych w Załączniku
nr 3
Przebieg procesu dopuszczania wyrobów wymienionych w Załączniku nr 1 do rozporzą-dzenia Rady
Ministrów z 30 kwietnia 2004 r. przedstawia rysunek 4.1.
4
Rysunek 4.1. Przebieg procesu dopuszczania wyrobów
Na podstawie analizy sposobów potwierdzania zgodności wyrobów przeznaczonych do stosowania w
zakładach górniczych, można stwierdzić, że:
decyzje Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego, dopuszczające wyroby do stosowania w
ruchu zakładu górniczego są wydawane zawsze na podstawie badań i oceny,
przeprowadzonych przez niezależne jednostki organizacyjne (tzw. "trzecią stronę").
pierwszeństwo w dokonywaniu badań wyrobów, w ramach procedury dopuszczeniowej, mają
laboratoria, akredytowane w trybie przewidzianym w ustawie o systemie oceny zgodności
(Dz.U. Nr 166 poz. 1360 wraz z póz
niejszymi zmianami). W przypadku, gdy do
5
przeprowadzenia badań brak akredytowanego laboratorium, ocenę wyrobu dokonuje się na
podstawie badań przeprowadzonych w innych laboratoriach badawczych lub przez
upoważnioną, w rozporządzeniu w sprawie dopuszczania, jednostkę.
Pierwszeństwo akredytowanych laboratoriów badawczych w wykonywaniu badań wyrobów w ramach
procedury dopuszczeniowej wynika m.in. z następujących przesłanek:
a. laboratoria badawcze są zorganizowane i działają według zasad określonych w normie
europejskiej PN-EN ISO 17025:2001,
b. nad akredytowanymi laboratoriami badawczymi ciągły nadzór sprawuje Polskie Centrum
Akredytacji poprzez systematyczne audity certyfikujące i kontrolne,
c. przepisy górnicze nie precyzują wymagań (kryteriów) dla jednostek upoważnionych do
wykonywania badań i oceny wyrobów, jeżeli nie są one objęte zakresem akredytacji
jakiejkolwiek laboratorium badawczego. Zatem może to prowadzić do stosowania różnych
metod i zasad oceny wyrobów.
4.7. Dokumentacja stanowiąca podstawę wydania decyzji dopuszczającej wyrób do
stosowania w zakładach górniczych
Decyzja Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego w sprawie dopuszczenia danego wyrobu jest
wydawana po rozpatrzeniu sprawy w drodze postępowania administracyjnego. Warunkiem wszczęcia
procedury jest złożenie w Wyższym Urzędzie Górniczym wniosku wraz z odpowiednimi załącznikami.
Wniosek o dopuszczenie powinien zawierać dane dotyczące wyrobu, podmiotu biegającego się o
dopuszczenie (siedziba, pełnomocnik) oraz dane producenta.
Do wniosku powinna być dołączona dokumentacja w języku polskim zawierająca:
ogólny opis wyrobu,
niezbędne obliczenia projektowe parametrów mających wpływ na bezpieczeństwo,
rysunki lub schematy dotyczące maszyn i urządzeń, układów oraz podzespołów, od których
zależy bezpieczeństwo i higiena pracy oraz bezpieczeństwo pożarowe,
deklarację dotyczącą spełnienia przez wyrób wymagań technicznych,
wyniki badań wraz z oceną wyrobu, sporządzoną przez upoważnioną do przeprowadzenia
badań i oceny wyrobów,
w przypadku produkcji seryjnej - certyfikat systemu zarządzania jakością lub inny sposób
udokumentowania powtarzalności cech wyrobu,
dokumentację techniczno-ruchową,
sprawozdanie i wyniki z prób wyrobu w warunkach ruchu zakładu górniczego (tylko w
przypadku nowatorskich i złożonych wyrobów, których bezpieczeństwo i higiena pracy oraz
bezpieczeństwo pożarowe nie były potwierdzone użytkowaniem w ruchu zakładu górniczego).
W przypadku wyrobów, o których mowa w art.111 ust.4 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. "Prawo
geologiczne i górnicze" do wniosku należy dołączyć, sporządzone w języku polskim, dokumenty
stanowiące podstawę wyprodukowania lub dopuszczenia wyrobu do obrotu, w szczególności wyniki
jego badań.
4.8. Treść dokumentacji techniczno-ruchowej wyrobów podlegających procedurze
dopuszczeniowej
Bezpieczeństwo stosowania wyrobów w dużej mierze zależy od przekazania użytkownikowi
wyczerpującej i pełnej informacji o wyrobie. Zgodnie z ż 5 ust.5 pkt.7 rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 30 kwietnia 2004 r. dokumentacja techniczno-ruchowa powinna zawierać:
dane techniczne,
identyfikację zagrożeń powodowanych przez wyrób w czasie jego użytkowania,
instrukcję bezpiecznego użytkowania wyrobu i informację o konieczności podejmowania
szczególnych środków bezpieczeństwa,
warunki stosowania wyrobu uwzględniające sposób przeprowadzania przeglądów,
konserwacji, napraw i regulacji.
6
Wyrób dopuszczony do stosowania w zakładach górniczych musi być oznaczony przez dostawcę
znakiem dopuszczenia, jego numerem i rokiem wydania (tabela nr 4.4).
Tabela 4.4. Znaki dopuszczenia
Lp. Znak Wyrób
1. GX Systemy budowy przeciwwybuchowej
2. GE Systemy w wykonaniu normalnym oraz maszyny i urządzenia elektryczne
3. GM Maszyny i urządzenia mechaniczne oraz taśmy przenośnikowe
4. GG Sprzęt strzałowy
4.9. Okres ważności dopuszczenia wyrobu do stosowania w zakładach górniczych
Decyzja o dopuszczeniu wyrobu jest wydawana na czas określony nie dłuższy niż 5 lat i może być w
tym okresie uchylona lub zmieniona. Następuje to w sytuacji, kiedy wyrób nie spełnia wymagań
technicznych, mających wpływ na poziom bezpieczeństwa wyrobu.
Porównanie okresu ważności decyzji dopuszczeniowych wydanych na podstawie rozporządzenie
Prezesa Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 1994 r. (Dz.U. Nr 92 poz.434), rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 2 lipca 2002 r. (Dz.U. Nr 125 poz.1064) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
30 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 99 poz.1003) przedstawia tabela 4.5.
Tabela 4.5. Okres ważności decyzji dopuszczeniowych
Podstawa prawna Maksymalny czas
Lp. wydania decyzji ważności decyzji o Przyczyna unieważnienia decyzji
o dopuszczeniu dopuszczeniu
1. rozporządzenie Prezesa Rady 1 lipiec 2005 r. wyrób nie spełnia wymagań
Ministrów z dnia 24 sierpnia 1994 technicznych
r. - Dz. U. Nr 92 poz.434
wprowadzenie istotnych zmian w
wyrobie
2. rozporządzenie Rady Ministrów z czas określony w decyzji utrata ważności certyfikatu
dnia 2 lipca 2002 r. - Dz. U. Nr 125 nie dłużej niż na 5 lat
utrata ważności świadectwa
poz.1064
weryfikacji
wyrób nie spełnia wymagań
technicznych
utrata lub zmiana właściwości
zmiana wymagań
wprowadzenie istotnych zmian w
wyrobie
3. rozporządzenie Rady Ministrów z czas określony w decyzji wyrób nie spełnia wymagań
dnia 30 kwietnia 2004 r. - Dz. U. nie dłużej niż na 5 lat technicznych
Nr 99 poz.1003
wprowadzenie istotnych zmian w
wyrobie
4.10. Wymagania techniczne dla wyrobów
Wymagania techniczne zamieszczone w Załączniku nr 2 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30
kwietnia 2004 r. są dla producentów podstawą do projektowania wyrobów, a dla jednostek
upoważnionych do przeprowadzania badań, kryteriami ich oceny. Wymagania techniczne są
określone dla każdej grupy wyrobów podlegających dopuszczeniu (wymienionych w Załączniku nr 1
do ww. rozporządzenia).
Wymagania dla elementów górniczych wyciągów szybowych są najbardziej obszerne i szczegółowe.
Jest to spowodowane tym, że na dzień dzisiejszy brak krajowych i unijnych dokumentów odniesienia,
zawierających wymagania dla tej grupy wyrobów (np. dyrektywy) oraz złożonością i skomplikowaniem
ich budowy.
Obecnie obowiązujące przepisy prawne odnoszące się do wyrobów przeznaczonych do stosowania w
zakładach górniczych dzielą się na:
7
1. Przepisy dotyczące budowy, konstrukcji - Załącznik nr 2 do rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie dopuszczania wyrobów do stosowania w zakładach
górniczych (Dz. U. Nr 99 poz.1003).
2. Przepisy dotyczące eksploatacji - rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca
2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego
zabezpieczenia przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych (Dz. U. Nr 139
poz. 1169).
Przepisy wymienione w pkt.1 stosuje się przed oddaniem wyrobu do ruchu w zakładzie górniczym,
natomiast w pkt.2 w trakcie eksploatacji. Z punktu widzenia oceny wyrobu znaczenie posiadają
wymagania techniczne wymienione w pkt.1. Przepisy dotyczące eksploatacji mogą mieć jedynie
wpływ na treść dokumentacji techniczno-ruchowej danej maszyny lub urządzenia. Dokumentacja ta
powinna albo zawierać albo odwoływać się do wymagań eksploatacyjnych wymienionych w tych
przepisach. Kryteria techniczne zawarte w Załączniku nr 2 są wymaganiami obligatoryjnymi.
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r. podczas omawiania niektórych
wymagań bezpieczeństwa przywołuje polskie normy, które z tego powodu stają normami, które należy
uwzględniać na etapie projektowania, konstruowania, wytwarzania, czy oddawania do eksploatacji.
8