580
Eric AMBUKITA
Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa w Poznaniu
DZIAA
ALNOŚĆ KORPORACJI TRANSNARODOWYCH
W ERZE GLOBALIZACJI
Wprowadzenie
Jedna z najważniejszych kwestii dla krajów poszukujących możliwości popra-
wy konkurencyjności swoich gospodarek, zwłaszcza w dobie globalizacji działalno-
ści międzynarodowej, jest fakt, że przyczyniać się do tego mogą korporacje tran-
snarodowe poprzez bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Ich wkład w restruktury-
zację gospodarek krajów przyjmujących jest bezsporny i to niezależnie od etapu
rozwoju, na jakim się znajdują. Dyskutować można jedynie o wielkości zjawiska
oraz o warunkach i czynnikach, które muszą towarzyszyć BIZ, by oczekiwane
zmiany zachodziły. Korporacje transnarodowe codziennie podejmują decyzje o
rozpoczęciu swojej działalności poza granicami kraju macierzystego, czyli o po-
dejmowaniu bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Dzięki niezwykle szybkiemu
rozwojowi informacyjnej i infrastruktury komunikacyjnej oraz postępującej liberali-
zacji handlu międzynarodowego, stała się możliwa ekspansja gospodarcza korpo-
racji transnarodowych. Na niespotykaną dotąd skalę. Korporacje te w poszukiwa-
niu korzystniejszych lokat, nowych rynków zbytu czy też tańszych czynników wy-
twórczych dokonują inwestycji poza granicami własnego kraju, czyli bezpośrednie
inwestycje zagraniczne (BIZ).1
Ekonomistów zajmujących się analizowaniem BIZ dzieli się na dwie grupy.
Pierwsza traktuje je jako zjawisko czysto finansowe, natomiast druga postrzega te
inwestycje w ujęciu realnym. Bazując na definicji używanej przez OECD  BIZ to
takie inwestycje, które powodują długotrwałe zależności odzwierciedlające udział
podmiotu gospodarczego jednego kraju w podmiocie gospodarczym innego kraju
niż kraj stałego osiedlenia bezpośredniego inwestora. Celem bezpośredniego in-
westora jest osiągnięcie efektywnego wpływu na zarządzane przedsiębiorstwem
funkcjonującym w innym kraju .2
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne podejmowane były stosunkowo bardzo
dawno. Internacjonalizacja, pod postacią bezpośrednich inwestycji zagranicznych
rozpoczęła się pod koniec XIX wieku. Za panowania królowej Wiktorii i jej syna
Edwarda VII powstało wiele istniejących do dzisiaj korporacji międzynarodowych.3
Charakterystyczną cechą współczesnego rozwoju gospodarki światowej jest
pogłębiający się proces jej umiędzynarodowienia i przechodzenie do wyższego
jego etapu, jakim jest globalizacja. Oznacza to wzrost liczby i stopnia intensywno-
ści powiązań gospodarczych pomiędzy poszczególnymi krajami i ich regionalnymi
ugrupowaniami oraz przedsiębiorstwami4. Głównymi siłami napędowymi globaliza-
cji stały się wielkie korporacje transnarodowe, korzystające z synergicznego dzia-
1
E. Ambukita pod red J. Żyra: Aspekty konkurencji na rynku w procesie globalizacji, cz. II. Kraków
2006, s. 16
2
K. Przybylska: Determinanty zagranicznych inwestycji bezpośrednich w teorii ekonomicznej w Cze-
chach, Polsce i na Węgrzech. Kraków 2001, s. 15
3
A. Buckey: Inwestycje zagraniczne-Składniki wartości i ocena. Warszawa 2002, s. 95
4
J. Rymarczyk: Internacjonalizacja i globalizacja przedsiębiorstwa. Warszawa 2004, s. 11
581
łania kilku kluczowych elementów: fenomenalnych zmian w technologii, rosnącej
łatwości i malejącego relatywnego kosztu transportu i komunikacji, liberalizacji
narodowych i regionalnych polityk ekonomicznych i handlowych, zakończenia zim-
nowojennej polaryzacji świata. Korporacje transnarodowe są obecnie najsilniej-
szymi podmiotami gospodarki światowej. Uczestniczą one w procesie globalizacji,
a wręcz współtworzą ten proces. Proces globalizacji gospodarki światowej, rozwój
handlu i współpracy międzynarodowej, a także liberalizacja światowych przepły-
wów kapitału tworzą nowe uwarunkowania, w ramach których prowadzenie polityki
gospodarki zamkniętej i odcinanie się od zagranicznych z
ródeł finansowania nie
znajduje uzasadnienia tak teoretycznego, jak i praktycznego.
Dla krajów rozwijających się i przechodzących transformację systemową do-
stęp do zagranicznych z
ródeł kapitału ma znaczenie szczególne, albowiem w sy-
tuacji niedoboru własnych środków finansowych i technicznych, kapitał ten może w
znaczącym stopniu determinować nie tylko skuteczność, ale i możliwość przebu-
dowy gospodarczej. Wzrost gospodarczy tych krajów wymaga dopływu kapitału
zagranicznego. Kraj, który przyciąga najwięcej inwestorów zagranicznych ma
szansę wygrać lepsze jutro dla gospodarki i obywateli.
Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie znaczenia i oddziaływa-
nia korporacji transnarodowych na gospodarkę światową a także sposobów zarzą-
dzania tymi korporacjami.
Uwagi wstępne - pojęcie korporacji transnarodowej i globalizacji
We współczesnej gospodarce światowej dynamicznie zwiększa się znaczenie
korporacji transnarodowych, które są bezpośrednio zaangażowane w proces inte-
growania działalności gospodarczej ponad granicami państw. Korporacje te w ra-
mach globalnych strategii integrują i koordynują wielkie systemy, obejmujące wła-
sne i powiązane jednostki działające w wielu krajach. Prowadzona przez nie dzia-
łalność handlowa i inwestycyjna  ponad granicami państw narodowych w ogrom-
nym stopniu uosabia przemiany współczesnej gospodarki światowej.
Przedsiębiorstwa transnarodowe zaczęły powstawać w XVI-XVII wieku, jako
przedsiębiorstwa transportowe i kolonialne, ale ich rozkwit przypada na drugą po-
łowę XIX wieku, kiedy to większość z nich rozpoczęła działalność za granicą w
celu zabezpieczenia z
ródeł surowców naturalnych importowanych z innych kra-
jów.5 Kraje rozwijających się były wówczas największymi odbiorcami BIZ na świe-
cie. Po drugiej wojnie światowej działalność zagraniczna korporacji wielonarodo-
wych i transnarodowych wzrosła w znacznym stopniu. Ponadto przedsiębiorstwa te
budują na skalę światowa siatkę współzależności, która obejmuje nas wszystkich.
W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku duża liczba korporacji ame-
rykańskich zaczęła inwestować w Europie, w Japonii i w wkrótce potem także w
innych krajach. Były to głównie inwestycje w gałęzie typowo produkcyjne  prze-
mysłowe, natomiast lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte przyniosły znaczny
wzrost inwestycji w sektorze usług.6
Korporacje transnarodowe definiowane są jako przedsiębiorstwa prowadzące
działalność produkcyjną lub inną co najmniej w dwóch krajach oraz posiadające-
również w co najmniej dwóch krajach  swoje filie bądz
oddziały, będące w całości
lub w części własnością przedsiębiorstwa macierzystego i działającego pod jego
5
J. Rymarczyk: Internacjonalizacja przedsiębiorstwa. Warszawa 1996, s. 148-149
6
Multinational Corporation. W: MS Encarta Encyklopedia 2000
582
kontrolą.7 Dzięki temu ciągle zwiększają swoją przewagę konkurencyjną przez
integrację koordynację i elastyczność działań, a także tworzenie i przekazywanie
innowacji do wszystkich jednostek wchodzących w skład systemu korporacyjnego,
zlokalizowanych w poszczególnych krajach.
Według P. Dickena korporacja transnarodowa jest organizacją, która koordy-
nuje działalność produkcyjno handlową różnych jednostek w różnych krajach z
jednego ośrodka podejmującego tragiczne decyzje.8 Często bowiem terminologia
spotykana w literaturze przedmiotu posługuje się różnymi nazwami- korporacje
międzynarodowe, wielonarodowe (multinarodowe), transnarodowe, ponadnarodo-
we, światowe czy globalne, choć w istocie zamiarem autorów jest oddanie tej sa-
mej treści. Wymienione nazwy bywają stosowane zamiennie i traktowane jako
synonimy, chociaż występujące między nimi relacje można z powodzeniem ziden-
tyfikować, odwołując się właśnie do procesu internacjonalizacji. Najczęściej utoż-
samiane pojęcia to korporacja multinarodowa (multinational Corporation) i korpora-
cja transnarodowa (transnational Corporation). Nie rozróżniając ich, J.H. Dunning
pisze,9 iż przedsiębiorstwo transnarodowe lub wielonarodowe to takie przedsię-
biorstwo, które angażuje się w bezpośrednie inwestycje zagraniczne i posiada lub
kontroluje podmioty prowadzące działalność produkcyjną lub usługową w więcej
niż jednym kraju. Definicja ta jest szeroko akceptowana zarówno przez środowiska
akademickie i gospodarcze, jak i organizacje międzynarodowe, takie jak OECD czy
ONZ. Przy czym termin  korporacja transnarodowa został zaadaptowany przez
Centrum ds. Korporacji Transnarodowych ONZ (UNCTC- United Nations Centre on
Transnational Corporation) w 1974 roku pod naciskiem krajów Ameryki Południo-
wej i Środkowej, których intencją było wprowadzenie rozróżnienia pomiędzy pod-
miotami zlokalizowanymi w jednym z tych krajów i podejmującymi BIZ w regionie i
tymi pochodzącymi spoza Ameryki A
acińskiej. Korporacja transnarodowa jest
podmiotem gospodarczym, który realizuje politykę ekspansji terytorialnej poprzez
angażowane swoich kapitałów w bezpośrednie inwestycje zagraniczne.
Natomiast globalizacja jest pojęciem za pomocą którego próbuje się opisać i
wyjaśnić świat w ostatnich latach dwudziestego wieku. Termin ten, mimo że po-
wszechnie stosowany, jest bardzo niejednoznaczny. Globalizacja nie ma jednej
definicji. Dotyczy wielu dziedzin, rzutujących na sposób formułowania jej pojęcia.10
Globalizm opiera się na koncepcji, że zjawiska w gospodarce jednego kraju nie
mogą być oddzielone od zjawisk zachodzących w sąsiedztwie, tym samym należy
uwzględniać w polityce narodowej fakt, że działania podejmowane na szczeblu
narodowym przynoszą reperkusje w innych gospodarkach, co oznacza potrzebę
koordynacji podejmowanych działań.
Według Komisji Europejskiej, globalizację można zdefiniować jajo proces, w
którym rynki i produkcja w różnych krajach stają się coraz bardziej współzależne w
związku z dynamiką wymiany towarów i usług, przepływem kapitału i technologii.11
Międzynarodowy Fundusz Walutowy pojęcie globalizacji definiuje jako rosną-
ce współzależności miedzy krajami na całym świecie spowodowane wzrostem
7
P. Bożyk, J. Mijala, M. Puławski: Międzynarodowe stosunki ekonomiczne. Warszawa 2002, s. 472
8
P. Dickens: Globar Shift. The Internationalization of Economic Activity, Guilford Press 1992, New York-
London, s. 226
9
J.H. Dunning: Multinational Enterprises. s. 3
10
P. Dicken: Globar Shift, Transforming the World Economy. London 1999, s. 19
11
Annual Economic Report for European Economy No.63, European Commission , Brussels 1997, s. 9
583
wielkości transakcji obejmujących wymianę towarów i usług oraz przepływ kapitału,
a także szybkie oraz szerokie rozprzestrzenienie się nowych technologii.12
Jeśli skoncentrować uwagę na płaszczyz
nie ekonomicznej, to globalizacja jest
procesem wzrostu międzynarodowej wymiany towarów i usług, kapitału, a także
rozwoju międzynarodowego biznesu.
Największe korporacje transnarodowe na świecie
Nasilająca się konkurencja, charakteryzująca współczesną globalizującą się
gospodarkę, wobec której stają wszystkie przedsiębiorstwa niezależnie od wielko-
ści i siły kapitałowej, w coraz większym stopniu zmusza je do rozmieszczania ak-
tywów w różnych krajach. W tych warunkach internacjonalizacja przedsiębiorstwa
staje się jednym z istotnych elementów budowania potencjału konkurencyjnego.
Efektem tego procesu jest przekształcanie przedsiębiorstw narodowych w wielona-
rodowe i transnarodowe, które wywierają coraz większy wpływ zarówno na gospo-
darkę krajów, jak i międzynarodowe stosunki gospodarcze.13
Stan inwestycji w 2004 roku szacuje się na 9 000 mld USD14. Jest on utrzy-
mywany przez około 70 000 firm międzynarodowych oraz przynależnych do nich
690 000 przedsiębiorstw za granicą; całkowity zysk tych ostatnich wynosił blisko 19
000 mld USD. General Electric (USA), za nim Vodafone (Wielka Brytania) oraz
Ford Motor (USA), zajmują pierwsze miejsce w światowej klasyfikacji niefinanso-
wych korporacji transnarodowych według aktywów zagranicznych (tabela nr 2).
Wśród 100 większych firm międzynarodowych, 4 przedsiębiorstwa, z Hutchison
Whampoa na czele (Hongkong, Chiny) ma siedzibę w krajach rozwijających się.15
Tempo ekspansji międzynarodowej stu pierwszych przedsiębiorstw transna-
rodowych wydaje się wolniejsze. Nawet jeśli ich zyski, zatrudnienie i aktywa za
granicą powiększyły się w liczbach bezwzględnych w 2003 roku, ich relatywna
wartość zmniejszyła się pod wpływem silniejszego wzrostu ich działalności w ich
krajach ojczystych. KTN pochodzące z Japonii i Stanów Zjednoczonych są gene-
ralnie mniej umiędzynarodowione niż przedsiębiorstwa europejskie. Pierwszych 50
korporacji transnarodowych pochodzących z krajów rozwijających się, które dopie-
ro od niedawna przeżywają swój rozkwit za granicą, jest jeszcze mniej umiędzyna-
rodowionych ( tabela nr 1), jednak odstęp między korporacjami transnarodowymi
krajów rozwiniętych i tymi z krajów rozwijających zmniejsza się.
Wartość BIZ w usługach, szczególnie finansowych, stale się zwiększała sta-
nowiąc przez to podstawę światowych zasobów bezpośrednich inwestycji zagra-
nicznych. W 2004 roku, udział trzeciego sektora wynosił 63% wartości całkowitej
fuzji i przejęć międzynarodowych, z których jedna trzecia pochodziła z usług
finansowych. Po raz pierwszy, 50 pierwszych finansowych przedsiębiorstw
12
B. Liberska: Procesy globalizacji i regionalizacji w gospodarce światowej. Warszawa 1998, s. 41-42
13
F. Budziński: Zagraniczne inwestycje produkcyjne instrumentem międzynarodowego transferu tech-
nicznego. Warszawa-Kraków 1987, s. 90
14
Dane te są oparte na raportach UNCTAD. World Investment Report 2005
15
UNCTAD, World Investment Report 2005
584
międzynarodowych zostało sklasyfikowanych w Światowym Raporcie Inwestycyj-
nym. Międzynarodowe przedsiębiorstwa dominują w usługach finansowych na
świecie, nie tylko ze względu na sumę aktywów, ale również z punktu widzenia
liczby państw, w których są obecne. Na czele znajduje się: Citigroup (Stany Zjed-
noczone), UBS (Szwajcaria) oraz Alianz (Niemcy).16 Finansowe przedsiębiorstwa
międzynarodowe pochodzące z Francji, Niemiec, Japonii, Wielkiej Brytanii i Sta-
nów Zjednoczonych dysponowały w 2003 roku 74% całkowitej wartości aktywów
50 pierwszych międzynarodowych przedsiębiorstw finansowych.
Niskie stopy procentowe, wzrost dochodów oraz poprawa cen aktywów, głów-
nie w krajach rozwiniętych, przyczyniły się do wznawiania fuzji i przejęć, w szcze-
gólności fuzji i przejęć międzynarodowych, których wskaz
nik podskoczył o 8% (do
381 mld USD). Te operacje odegrały ważną rolę w kontynuacji procesu restruktu-
ryzacji oraz konsolidacji w licznych gałęziach przemysłu, szczególnie w krajach
rozwiniętych. Największą transakcją dokonaną w 2004 roku był zakup Abbey Na-
tional (Wielka Brytania) przez Santander Central Hispano (Hiszpania), a jej wartość
oszacowano na 16 mld USD. W krajach rozwijających się, międzynarodowe fuzje i
przejęcia stanowiły mniejszą część wszystkich bezpośrednich inwestycji zagra-
nicznych, nawet jeśli przedsiębiorstwa tych krajów zrealizowały więcej operacji
tego typu, w tym niektóre niekiedy znaczne. Wzrost napływu BIZ w kierunku krajów
rozwijających się zasadniczo był związany z inwestycjami greenfield dokonanymi
przede wszystkim w Azji. Około połowy wszystkich nowych projektów inwestycyj-
nych zarejestrowanych w krajach rozwijających się w 2004 roku przypadło na Chi-
ny i Indie.
Pośród głównych form finansowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych
na świecie przeważa zakup udziałów. W przeciągu ostatnich 10 lat stanowił on
około dwóch trzecich wszystkich bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Dwie
inne formy inwestycji  pożyczki wewnątrzkorporacyjne oraz zyski reinwestowane -
stanowią kolejno 13 i 12 %17. Te dwie ostatnie formy uległy dużym zmianom pod
wpływem rocznych zmian w podziale zysków i dywidend lub konieczności zwrotu
pożyczek kontraktowych. Między kompozycją BIZ w krajach rozwiniętych, a tą w
krajach na drodze rozwoju istnieją zauważalne różnice, w tych ostatnich przeważa-
ją dobra zainwestowane.
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne ciągle są większe niż inne przepływy
kapitałów prywatnych do krajów rozwijających się, jak również publiczna pomoc
rozwojowa. W 2004 roku stanowiły one ponad połowę środków przeznaczonych
dla krajów rozwijających się i znacznie przekraczały pomoc publiczną. Niemniej
jednak, inwestycje te są skoncentrowane wokół garstki krajów rozwijających się,
podczas gdy pomoc publiczna jest w wielu pozostałych krajach rozwijających się
głównym z
ródłem dofinansowania. Dotyczy to w szczególności większości krajów
najmniej rozwiniętych, nawet jeśli wpływy inwestycyjne przekroczyły w tych krajach
wartość pomocy publicznej.
Natomiast korporacje z krajów rozwijających się charakteryzuje niższy stopień
internacjonalizacji działalności niż 100 największych KTN świata. W 2003 roku
relacja wartości przychodów ze sprzedaży za granicą do wartości przychodów ze
sprzedaży ogółem 50 największych KTN z krajów rozwijających się wynosiła
16
World Investment Report 2005
17
Ibidem
585
39,9%, wartość aktywów zagranicznych stanowiła 35% wartości aktywów ogółem,
a odsetek pracowników zatrudnionych w zagranicznych filiach był równy 34,8%.18
Średnia wartość indeks transnacjonalizacji, umiędzynarodowienia-TNI dla 50
największych korporacji z krajów rozwijających się wyniosła wtedy 47,8%.19 Tabela
poniżej przedstawia 10 największych niefinansowych korporacji transnarodowych z
krajów rozwijających się.
Tabela nr 1. 10 największych niefinansowych korporacji transnarodowych z krajów
rozwijających się  ranking według wartości aktywów zagranicznych, 2003 ( mln USD i w %)
Nazwa Kraj po- Obszar Wartość TNIa
korporacji chodzenia działalności aktywów % Ran
zagra-
king
nicznych
Hutchison Whampoa Ltd Hong Kong Zdywersyfikowany 59141 71,4 7
Singet Ltd Singapur Telekomunikacja 17911 43,1 27
Petronas Malezja Przemysł 16114 25,7 42
petrochemiczny
Smsung Electronics Co Korea Płd. Przemysł elektr. 12387 44,1 26
i elektroniczny
Cemex SA Meksyk Produkcja materia- 11054 69,0 12
łów . budowlanych
Marica Móvil Meksyk Telekomunikacja 8676 50,4 23
China Ocean Shipping Chiny Transport gospo-
Co. darka magazynowa 8457 40,1 31
Petroleo Brasileiro SA Brazylia Przemysł
petrochemiczny 7827 15,6 46
LG Electronics Inc Korea Płd. Przemysł elektr. i 7118 46,8 25
elektroniczny
Jardine Matheson Hol- Hong Kong Zdywersyfikowany 6159 62,3 16
dings
Objaśnienia  TNIa transnationality index ( indeks transnacjonalizacji, umiędzynarodowienia)- określa on
stopień zaangażowania przedsiębiorstwa za granicą w stosunku do działalności prowadzonej w kraju
macierzystym.
y
ródło: UNCTAD, WIR 2005: Transnational Corporation and Internationalization of R&D, United Nations, New
York and Geneva 2005, Aneks A, s. 270-271.
Listę 25 największych niefinansowych KTN z krajów Europy Środkowow-
schodniej otwiera rosyjski A
ukoil JSC reprezentujący przemysł petrochemiczny. Na
kolejnych miejscach znalazły się rosyjski Novoship Co.( transport) chorwacka Plisa
d.d. ( przemysł farmaceutyczny), rosyjski Norilsk Nikel ( przemysł wydobywczy)
oraz rosyjski Primorsk Shipping Corp.( transport) tabela 3. W zestawieniu z 2002
roku znalazło się także polskie przedsiębiorstwo budowlane Budimex Capital Gro-
up , które uplasowało się na miejscu 21.20
18
UNCTAD, WIR 2005: Transnational Corporation and Internationalization of R&D, United Nations, New
York and Geneva 2005
19
Ibidem s.18
20
W zestawieniu z roku 2001 Budimex Capital Group zajmował 22 miejsce. We wcześniejszych rankin-
gach znalazły się jeszcze dwie korporacje z Polski  KGHM Polska Miedż oraz Elektrum SA
586
Tabela nr 2. 25 największych niefinansowych korporacji transnarodowych z krajów Eu-
ropy Środkowowschodniej  ranking według wartości aktywów zagranicznych, 2002 (mln
USD i w %)
Nazwa Kraj po- Obszar Wartość TNIa
korporacji chodze- działalności aktywów % Ran
nia zagra-
king
nicznych
A
ukoil JSC Rosja Przemysł 5354,0 33,8 11
petrochemiczny
Novoship Co Rosja Transport 962,9 55,5 4
Pliva d.d. Chorwacja Przemysł 689,1 58,5 3
farmaceutyczny
Norilsk Nikel, OJSC MMC Rosja Przemysł 502,0 27,2 13
wydobywczy
Primorsk Shipping Corp Rosja Transport 331,8 71,3 1
Gorenje Gospod. Aparati Słowenia Produkcja sprzętu 312,8 42,7 7
AGD
Hrvatska Elektroprivredab Chorwacja Zaopatrywanie w 272,0 6,3 24
energię
Mercator d.d. Słowenia Handel detaliczny 224,6 15,1 20
Krka Group Słowenia Przemysł farmaceu- 180,7 42,3 8
tyczny
FarEkstern Shipping Cob. Rosja Transport 123,0 22,8 18
Latvian Shippingd A
otwa Transport 459,0 87,3 3
Podravka Groupd Chorwacja Żywność i napoje **** 31,6 8
Atlantska Plovidbac Chorwacja Transport 138,0 63,2 10
MOL Hungarian Oil and Węgry Ropa naftowa 102,7 9,6 12
Gas i gaz ziemny
Liszai Vegyi Kombin�tc Węgry Chemikalia 101,2 25,4 13
Adria Airwaysc Słowenia Transport 116,3 64,0 14
Zalaker�mia Rt. Węgry Ceramika i materia- 60,0 60,8 17
ły ogniotrwałe
Skoda Group Przen. Czechy Różne branże **** 26,2 18
Mal
v Hungarian Airlines Węgry Transport lotniczy 41,4 33,9 19
Matador Słowenia Wyroby gumowe **** 13,1 20
KGHMc Poska Miedż Polska Górnictwo 32,3 2,7 22
Petrom Rumunia Ropa naftowa 28,0 4,5 23
i gaz ziemny
Iskraemeco Słowenia Przemysł elektro- 25,8 24,4 24
maszynowy
Intereuropa Słowenia handel 23,0 16,7 25
TNIa transnationality index ( indeks transnacjonalizacji, umiędzynarodowienia)- określa on stopień
zaangażowania przedsiębiorstwa za granicą w stosunku do działalności prowadzonej w kraju macierzy-
stym.
b
- dane z 2001 roku
c
- dane z 2000 roku
d
- dane z 1999 roku
**** Firma nie udostępniła danych; dane szacunkowe obliczone w oparciu o informacje z drugiej ręki.
y
ródło: UNCTAD, WIR 2004: The Shift Towards Services, United Nations, New York and Geneva 2004, Aneks
A, s. 317.i Word Inwestment Report 2002
Wśród największych TKN z krajów Europy Środkowowschodniej najwyższym stopniem umiędzynarodowienia
działalności gospodarczej charakteryzowały się Primorsk Shipping Corp. z Rosji wartość TNI -71,3%, Zalaker�mia Rt.
z Węgier TNI- 59,9 % , Plisa d.d. z Chorwacji  TNI 58,5 % .
587
Motywy ekspansji korporacji transnarodowych
Przez pojęcie motywy ekspansji korporacji transnarodowej należy rozumieć
przyczyny, które powodują , że przedsiębiorstwo podejmuje działalność poza gra-
nicami kraju, w którym ma siedzibę. Istnieją znaczne rozbieżności poglądów codo
rodzajów tych motywów i ich znaczenia, a zwłaszcza ustalenia nadrzędnego mo-
tywu.
Głównym motywem ekspansji KTN jest rozwój i liberalizacja handlu międzyna-
rodowego. Rozwój i liberalizacja wolnego handlu powoduje coraz szersze uczest-
nictwo światowych producentów na rynkach lokalnych. Natomiast konsekwencja
takiego zjawiska jest bądz
to eliminacja mniej sprawnych producentów lokalnych,
bądz
ich usprawnienie poprzez podniesienie jakości wytwarzanych wyrobów, obni-
żenie kosztów, poprawę sieci dystrybucji i efektywniejsze strategie marketingowe.
Najczęstsze motywy ekspansji KTN to:
- dostęp do nowych rynków (przykładem są inwestycje koncernu Daewoo w
przemysł samochodowy w Polsce, które były tym atrakcyjniejsze dla Kore-
ańczyków, że Polska stanęła przed perspektywą otwarcia rynków krajów
Unii);
- dążenie do nabycia po dobrej cenie wartościowych zasobów( np. Jaguar
nabyty przez Forda czy Rover prze BMW);
- połączenie zasobów dwóch równorzędnych partnerów w celu wspólnej
produkcji i sprzedaży ( np. Caterpillar i Mitsubishi Heeavy Industry na rynku
ciężkich maszyn budowlanych w Japonii);
- taktyczne wyprzedzenie i zablokowanie posunięć konkurenta (Philips wy-
kupił fabrykę żarówek w Pile w odpowiedzi na zakup węgierskiego produ-
centa Tungsram przez General Electric, w przeciwnym wypadku GE mógł-
by wykupić pilski zakład i zagrozić pozycji Philipsa jako europejskiego lide-
ra w tej dziedzinie);
- obejście barier celnych korzyści spekulacyjne wynikające z wahań wartości
papierów wartościowych na rynkach kapitałowych ( motyw występujący
głownie w przypadku inwestycji portfelowych).
Z powyższego wynika, że nadrzędne motywy umiędzynarodowienia nie różnią
się od tych , którymi kieruje się przedsiębiorstwo prowadzące działalność tylko w
jednym kraju. Przedsiębiorstwo lokalne, osiągając swoje cele, musi uwzględniać
tylko otoczenie krajowe, a przedsiębiorstwo międzynarodowe  również otoczenie i
interesy krajów, w których funkcjonuje. Nie zmienia to jednak, jak już stwierdzono,
zasadniczych motywów jego działania.
Znaczenie korporacji transnarodowych w gospodarce światowej
Przepływy kapitału zagranicznego w formie bezpośrednich inwestycji zagra-
nicznych są ściśle związane z działalnością korporacji transnarodowych, których
aktywność w prowadzeniu ekspansji zagranicznej determinuje wartość strumieni
BIZ na całym świecie. Szczególne znaczenie ma tutaj polityka prowadzona przez
największe KTN świata, których wpływ na wartość światowych przepływów BIZ
wydaje się być decydujący.
Korporacje transnarodowe odgrywają również kluczową rolę w eksporcie
państw rozwijających się. W wielu krajach korporacje transnarodowe mają znaczą-
cy udział we wszystkich działach eksportu, a dotyczy to zwłaszcza państw- liderów,
mogących zanotować największy wzrost swojego udziału w globalnym rynku na
588
przestrzeni ostatnich dziesięcioleci. Wzrost eksportu w tych krajach jest bezpo-
średnio lub pośrednio związany z rozbudową międzynarodowych systemów pro-
dukcyjnych korporacji transnarodowych. Coraz więcej państw stara się przyciągnąć
nastawione na eksport bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Jednak warunkiem
osiągnięcia długofalowych celów rozwoju jest nie tylko wysoki udział w światowym
eksporcie. Trzeba również unowocześniać eksportowane towary, usługi i starać się
o wysoki udział wartości dodanej wytworzonej w kraju eksportera.
Mimo, że na liście czołowych eksporterów na świecie dominują państwa roz-
winięte, to największy wzrost udziału w globalnym rynku eksportowym w latach
1985-2000 zanotowały państwa rozwijające się i w okresie transformacji. Korpora-
cje transnarodowe odgrywają coraz większą rolę w eksporcie państw, które zano-
towały najwyższy wzrost udziału w światowym eksporcie. W tym samym czasie
zmieniła się zasadniczo struktura eksportu państw-liderów: od surowców do pro-
duktów przetworzonych i od nisko do średnio i wysoko zaawansowanych technolo-
gicznie.
Tabela nr 3. Udział filii zagranicznych spółek w eksporcie z sześciu wybranych krajów
Kraj i rok Całkowity Udział filii w Liderzy eksport Wartość
eksport w całkowitym wśród KTN eksportu
mld USD eksporcie ( %) mld USD
( 2000 r)
Chiny Samsung Electronics 1,5
(2001) 279,6 50 IBM 1,5
Nokia 1,1
Kostaryka Intel 1,7
(2000) 6,7 50 Dole Food 0,2
Del Monte 0,1
Węgry Volkswagen 3,2
(1999) 25,5 80 IBM 2,2
Philips Electronics 2,0
Irlandia Intel (1998) 4,8
(1998) 52,5* 90** Dell komputer (1998) 4,3
Microsoft (1998) 2,4
Meksyk IBM 9,6
(2000) 180,4 31*** Daimler Chrysler 6,9
General Motors 6,7
Korea Amkor Technology 4,7
Południowa 150,4 15 Nokia 2,4
(1999)
Chip PAK 2,4
* Wyłącznie eksport wyrobów. Całkowity eksport wyniósł 64,6 mld USD.
** Udział w eksporcie wyrobów.
*** Uwzględniono tylko 35 czołowych krajowych filii zagranicznych spółek w dziedzinie eksportu.
y
ródło: UNCTAD, światowy Raport Inwestycyjny 2002 r.
Udział korporacji transnarodowych w eksporcie poszczególnych krajów jest
bardzo zróżnicowany i waha się od 4% w Japonii po 80% na Węgrzech (tabela nr
3). Ponadto, rola tych korporacji wykracza już poza najbardziej dynamicznie rozwi-
jające się branże produkcyjne i dotyczy w coraz większym stopniu międzynarodo-
wej wymiany usług, surowców i produktów rolnych. I tak np. Kenia poprzez działal-
589
ność filii zagranicznych firm, stała się w ostatnich latach wiodącym dostawcą kwia-
tów na rynek Unii Europejskiej21.
Korporacje transnarodowe wpływają na zmiany konkurencyjności eksportu
poszczególnych krajów, dążą one bowiem do specjalizacji w ramach swoich mię-
dzynarodowych systemów produkcyjnych i lokują poszczególne segmenty swojej
działalności w miejscach oferujących najlepsze warunki pod względem kosztów,
siły roboczej, logistyki i dostępu do rynków.
Działalność Korporacji Transnarodowych  głównie największych, globalnie
konkurujących korporacji- przyczyniła się do zmian funkcjonowania gospodarki
światowej przede wszystkim w zakresie: umiędzynarodowienia działalności gospo-
darczej, rozszerzania rynku, jak również jego liberalizacji, oligopolizacji, regionali-
zacji oraz instytucjonalizacji. Dominujący udział KTN w światowych przepływach
towarów i zagranicznych inwestycji bezpośrednich oraz w procesach globalizacyj-
nych implikuje pozytywny wpływ korporacji na rosnące umiędzynarodowienie dzia-
łalności gospodarczej na świecie. Działalność gospodarcza na świecie staje się
coraz bardziej umiędzynarodowiona oraz zintegrowana, co wynika z charakteru
globalnych strategii korporacji transnarodowych.
Podsumowanie
Walka o kapitał zagraniczny trwa na całym świecie. Przepływy kapitału zagra-
nicznego w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych to jeden z ekonomicz-
nych aspektów globalizacji. Ponadto korporacje transnarodowe przyczyniają się do
liberalizacji międzynarodowych przepływów towarów, usług i czynników wytwór-
czych. Swoboda międzynarodowych przepływów ma przecież zasadnicze znacze-
nie dla realizacji ich globalnych strategii i ekspansji. Jednak działania w tym zakre-
sie są prowadzone bezpośrednio przez rządy, podczas gdy korporacje transnaro-
dowe oficjalnie ograniczają się głównie do propagowania i pośredniego wspierania
liberalnych koncepcji gospodarczych, inspirowania negocjacji, udzielania konsulta-
cji itd.
Natomiast ogromny wzrost liczby i potęgi korporacji transnarodowych we
współczesnej gospodarce światowej doprowadziło tego, że niektórzy wyrażają
obawy, iż gospodarka światowa zostanie w najbliższym czasie całkowicie zdomi-
nowana przez wielkie korporacje, które będą miały jednakową strategię działania,
bez uwzględniania swojego charakteru narodowego i tym bardziej interesów kraju,
w którym mają macierzystą siedzibę. Obawy te mają często swoje z
ródło zbyt
emocjonalnej ocenie efektów działalności tych korporacji. Ponadto korporacje te
uważa się za główne siły napędzające proces globalizacji w gospodarce światowej
i w zależności od sposobu w jaki oceniany jest sam proces globalizacji i jej efekty,
ocena ta przenosi się w sposób prosty na wizerunek korporacji.
O wyborze krajów jako miejsca lokalizacji kapitału KTN decydowała przede
wszystkim ich sytuacja makroekonomiczna, poziom PKB, stopa inflacji, bezrobocie,
oraz stabilność ogólnej sytuacji politycznej.
21
UNCTAD: World Investment Report, New York- Geneva 2002