Fotograf_313[05]_O1.03

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Maria Drachal
Teresa Lange

Posługiwanie się terminologią zawodową
313[05].O1.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Światło i jego właściwości

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Elementy optyki fotograficznej

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3 Obiektywy fotograficzne: właściwości użytkowe i rodzaje

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Ostrość obrazu fotograficznego

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Aparaty fotograficzne i urządzenia pomocnicze

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6.Oświetlenie i źródła światła stosowane w fotografii

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Ekspozycja materiałów fotograficznych

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.74. Sprawdzian postępów

4.8. Podstawy techniki zdjęciowej

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Teoria widzenia barw i metody otrzymywania barw

4.9.1. Materiał nauczania

4.9.2. Pytania sprawdzające

4.9.3. Ćwiczenia

4.9.4. Sprawdzian postępów

4.10. Obróbka chemiczna materiałów czarno-białych

4.10.1. Materiał nauczania

4.10.2. Pytania sprawdzające

4.10.3. Ćwiczenia

4.10.4. Sprawdzian postępów

4.11. Podstawy barwnego procesu fotograficznego i obróbka chemiczna

materiałów barwnych

4.11.1. Materiał nauczania

4.11.2. Pytania sprawdzające

4.11.3. Ćwiczenia

4.11.4. Sprawdzian postępów

4.12. Podstawy fotografii cyfrowej

4.12.1. Materiał nauczania

4.12.2. Pytania sprawdzające

4.12.3. Ćwiczenia

4.12.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Jesteś w posiadaniu „Poradnika dla ucznia”, który będzie Ci pomocny w przyswajaniu

wiedzy i podstawowych umiejętności dotyczących posługiwania się terminologią zawodową.

Posługiwania się terminologią zawodową jest punktem wyjścia w twoim kształceniu

w zawodzie fotograf. Będzie stanowić podstawę w zakresie komunikacji i działań na zajęciach
teoretycznych,  ćwiczeniach  i  zajęciach praktycznych,  które  składają się  na  program jednostek
modułowych.  Mam    nadzieję,  że  niniejszy  poradnik  będzie  Ci  pomocny  w  uzyskaniu
podstawowych  umiejętności  z  zakresu  posługiwania  się  terminologią  zawodową,  które
w przyszłości dadzą ci szansę na osiągnięcia mistrzostwa w tej dziedzinie.

Zapoznaj się dokładnie z treścią rozdziału Wprowadzenie ponieważ umożliwi Ci to

skuteczne korzystanie z poradnika i osiągnięcie sukcesu w nauce, w ramach jednostki
modułowej „Posługiwanie się terminologią zawodową” dla zawodu Fotograf 313[05]
(patrz pozycja 3 w załączonej tabeli).

Zawód: Fotograf 313[05]
Lp.

Kod

Nazwa jednostki modułowej w programie nauczania dla zawodu

313[05].O1.01

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska

313[05].O1.02

Zastosowanie elementów wiedzy o sztuce w realizacji zadań zawodowych

313[05].O1.03

Posługiwanie się terminologią zawodową

313[05].O1.04

Rozróżnianie materiałów fotograficznych

313[05].O1.05

Magazynowanie i przechowywanie materiałów fotograficznych

313[05].O1.06

Wykonywanie podstawowych czynności fotograficznych

313[05].Z1.01

Organizowanie stanowiska pracy

313[05].Z1.02

Dobieranie sprzętu i materiałów do wykonania prac fotograficznych

313[05].Z1.03

Przygotowywanie roztworów do chemicznej obróbki materiałów fotograficznych

10.

313[05].Z1.04

Wykonywanie prac fotograficznych metodami tradycyjnymi i technikami cyfrowymi

11.

313[05].Z1.05

Wykonywanie zdjęć portretowych

12.

313[05].Z1.06

Wykonywanie zdjęć plenerowych

13.

313[05].Z1.07

Wykonywanie zdjęć architektonicznych

14.

313[05].Z1.08

Wykonywanie zdjęć reportażowych

15.

313[05].Z1.09

Wykonywanie zdjęć reklamowych

16.

313[05].Z1.10

Wykonywanie zdjęć technicznych

Poradnik składa się z pięciu części: Wymagania wstępne, Cele kształcenia, Materiał

nauczania, Sprawdzian osiągnięć, Literatura.

W części Wymagania wstępne, określono katalog podstawowych umiejętności, które

powinieneś posiadać przed przystąpieniem do realizacji niniejszej jednostki modułowej. Jeśli po
analizie uznasz, że któreś z umiejętności nie są dostatecznie przez Ciebie opanowane, wówczas
powinieneś  ponownie  przestudiować  materiał  nauczania  zawarty  w  poradnikach  z poprzednich
jednostek  modułowych.  W  dotarciu  do  właściwego  poradnika  pomoże  Ci załączona  powyżej
lista  jednostek  modułowych,  która  obejmuje  swym  zakresem  cały  program  nauczania  dla
zawodu.  W  przypadku  trudności  skonsultuj  się  z nauczycielem  w  celu  trafnego  wyboru
poradnika.

W części Cele kształcenia znajduje się wykaz umiejętności jakie będziesz posiadał po

zakończeniu realizacji materiału nauczania zawartego w poradniku. W ocenie, czy
rzeczywiście takie umiejętności opanowałeś, pomogą Ci załączone w poradniku sprawdziany
postępów oraz sprawdzian osiągnięć.

Materiał nauczania jest podstawowym składnikiem poradnika i zawiera kompendium

informacji, które powinieneś starannie przyswoić, aby przystąpić do wykonania zaplanowanych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ćwiczeń oraz zaliczenia sprawdzianu osiągnięć. Przykład takiego  sprawdzianu jest zawarty na
końcu  poradnika.  Ponadto  materiał  nauczania  zawiera  Pytania  sprawdzające  stan  Twojej
wiedzy,  która  jest  wymagana  do  realizacji  danego  ćwiczenia.  Każde  z  Ćwiczeń  zawartych
w poradniku  opisane  jest  w  formie  polecenia  co  należ  wykonać.  Natomiast
uszczegółowieniem  tego  polecenia    jest  lista  działań  (czynności)  określająca  Sposób
wykonania  ćwiczenia.  Ćwiczenia  będziesz  realizował  indywidualnie  lub  pracując  w zespole
z innymi uczniami.

Składnikiem opisu każdego z ćwiczeń jest również Lista wyposażenia stanowiska

pracy. Lista ta umożliwia sprawdzenie czy stanowisko ćwiczeniowe jest wyposażone w środki
dydaktyczne    niezbędne  do  prawidłowego  wykonania  ćwiczenia.  W  celu  dokonania
samooceny,  (określenia  jaki  jest  efekt  nabycia  wiedzy  i  umiejętności  z  danego  zakresu
materiału  nauczania)  możesz  posłużyć  się  narzędziem,  które  nazywa  się  Sprawdzian
postępów.  Jest  to  lista  kontrolna,  którą  powinieneś  wypełnić  odpowiadając  na  pytanie  „tak”
lub  „nie”,  co  jest  równoznaczne  z  oceną, że  potrafisz  wykonać  daną  czynność  lub  jeszcze  jej
nie  potrafisz.  W  tym  drugim  przypadku  powinieneś  powtórzyć  trening  wykonując  ponownie
odpowiednie  ćwiczenie.  Zasadne  jest  również  to,  abyś  wówczas  jeszcze  raz  przestudiował
zakres  materiału  nauczania  potrzebny  do  realizacji  tych  ćwiczeń.  Pomoże  Ci  w  tym  Twój
nauczyciel, do którego powinieneś zwracać się z pytaniami i wątpliwościami.

Kolejna część poradnika to Sprawdzian osiągnięć, który umożliwia sprawdzenie

poziomu  Twoich  wiadomości  i  umiejętności  po  zakończeniu  realizacji  programu  jednostki
modułowej.  Pozytywnie  rozwiązany  przez  Ciebie  sprawdzian  osiągnięć  oraz  załączony  do
oceny    w  formie  „portfolio”  efekt  realizacji  ćwiczeń

będzie stanowił dowód, że potrafisz

zrealizować zdanie zawodowe polegające na

prawidłowym posługiwaniu się terminologią

zawodową. W przypadku sprawdzianu osiągnięć powinieneś również wiedzieć, że ma on
formę testu podobnego do tych, jakie występują w części teoretycznej egzaminu zewnętrznego
dla potwierdzenia kwalifikacji w zawodzie. Dlatego też istotne jest to, żebyś nabrał wprawy
w rozwiązywaniu tego typu testów, co z pełnością będzie procentować w przypadku Twojego
egzaminu zewnętrznego.

W celu poszerzenia i pogłębienia posiadanej wiedzy w zakresie tej jednostki modułowej

możesz również skorzystać z listy materiałów źródłowych zamieszczonych w części poradnika
nazwanej  Literatura.    Jednakże  wymaga  to  od  Ciebie  inicjatywy  aby  dotrzeć  do
rekomendowanego zastawu literatury. Zestaw ten powinien być dostępny w zbiorach biblioteki
szkolnej  lub  innych  bibliotek  publicznych.  Wiele  cennych  i  ciekawych  informacji  możesz
również  uzyskać  korzystając  z zasobów  internetowych.  Jeśli  będziesz  miał  jakiekolwiek
trudności  ze  zrozumieniem  treści  materiału  nauczania  lub  ćwiczeń  to  poproś  nauczyciela
o dodatkowe wyjaśnienie i pomoc.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W trakcie realizacji ćwiczeń musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa

i  higieny  pracy  oraz  instrukcji  przeciwpożarowych  wynikających  z prowadzonych  prac.
Przepisy  te  już  wcześniej  poznałeś lub poznasz w trakcie nauki. W czasie pracy poza terenem
szkoły  koniecznie  musisz  stosować  się  do  przepisów  ruchu  drogowego  oraz  dbać  o  ochronę
środowiska naturalnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

313[05].O1

Podstawy procesów

technologicznych

313[05].O1.01

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej

oraz ochrony środowiska

313[05].O1.02

Zastosowanie elementów wiedzy o sztuce

w realizacji zadań zawodowych

313[05].O1.03

Posługiwanie się terminologią zawodową

313[05].O1.05

Magazynowanie i przechowywanie

materiałów fotograficznych

313[05].O1.04

Rozróżnianie materiałów fotograficznych

313[05].O1.06

Wykonywanie podstawowych czynności

fotograficznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

stosować zasady bezpieczeństwa pracy,

−

dostrzegać zagrożenia związane z wykonywaną pracą,

−

stosować

zasady

bezpieczeństwa

pracy

podczas

styczności

chemikaliami

fotograficznymi,

−

stosować zasady bezpieczeństwa pracy podczas pracy z urządzeniami elektrycznymi,

−

posługiwać się podstawową wiedzą w zakresu historii sztuki i fotografii,

−

określić elementy kompozycji obrazu,

−

określić rodzaje kompozycji obrazu,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

posługiwać się komputerem w podstawowym zakresie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji ćwiczeń podanych w poradniku uczeń powinien umieć:

−

scharakteryzować podstawowe właściwości światła,

−

wyjaśnić pojęcia: ognisko, odległość ogniskowa, przedmiotowa, obrazowa,

−

wymienić barwy podstawowe i otrzymać barwy dopełniające,

−

rozróżnić rodzaje soczewek,

−

rozróżnić źródła światła stosowane w fotografii,

−

wyjaśnić błędy optyczne obiektywów,

−

przedstawić schemat powstawania obrazu w aparacie fotograficznym,

−

określić pojęcia otwór względny i liczba przysłony,

−

określić podstawowe właściwości użytkowe obiektywów fotograficznych,

−

określić zależność pomiędzy odległością ogniskową a przekątną formatu klatki,

−

rozróżnić rodzaje obiektywów fotograficznych,

−

rozróżnić rodzaje oświetlenia,

−

rozróżnić kierunki oświetlenia,

−

rozróżnić funkcje oświetlenia,

−

określić elementy budowy aparatu fotograficznego,

−

sklasyfikować aparaty fotograficzne,

−

określić zastosowanie aparatów fotograficznych,

−

przedstawić otrzymywanie barw metodą addytywną,

−

przedstawić otrzymywanie barw metodą subtraktywną,

−

określić fizykochemiczne właściwości substancji chemicznych stosowanych w fotografii,

−

scharakteryzować etapy obróbki materiałów fotograficznych,

−

rozróżnić i scharakteryzować fototechniczne urządzenia laboratorium fototechnicznego,

−

wyjaśnić mechanizm cyfrowego zapisu obrazu,

−

sklasyfikować metody obrazowania według właściwości i przeznaczenia,

−

wyjaśnić znaczenie pojęć, definicji i terminologii stosowanej w dziedzinie cyfrowego
przetwarzania obrazów,

−

scharakteryzować cyfrowe metody rejestracji obrazów,

−

określić zasady cyfrowego zapisu obrazu, kompresji, przenoszenia i wizualizacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Światło i jego właściwości

4.1.1. Materiał nauczania

Źródłem światła nazywamy ciała które wysyłają energię świetlną. Źródła światła możemy

podzielić na:
-

właściwe źródła światła czyli źródła samoświecące, jak np. gwiazdy, włókno żarówki,
płomień świecy itp.,

wtórne źródła światła, czyli ciała które świecą gdy są oświetlone przez źródła
samoświecące: planety, oświetlona ściana lub kartka papieru,

źródła światła naturalne, takie które są wytworem samej przyrody,

źródła światła sztuczne wytworzone przez człowieka [Poz. 9, s.11].
Światło jako promieniowanie elektromagnetyczne
Fale świetlne są falami elektromagnetycznymi, stanowią tylko fragment widma fal

elektromagnetycznych. Obszar światła widzialnego obejmuje od 380 nm do 770 nm obszaru
długości fal:

-  od 380 nm do 440 nm, co odpowiada barwie fioletowej,
-  od 440 nm do 495 nm co odpowiada barwie niebieskiej,
-  od 495 nm do 580 nm co odpowiada barwie  zielonej,
-  od 580 nm do 640 nm co odpowiada barwie żółtej i pomarańczowej,
-  od 640 nm do 770 nm co odpowiada barwie czerwonej
Amplituda drgań – maksymalne odchylenie fali do góry i do dołu.
Długość fali – odległość między dwoma jednakowymi stanami.
Częstotliwość – liczba drgań na sekundę.
Temperatura barwowa  (Tc)
Temperatura  barwowa  określana  jest  przez  porównanie  barwy  światła  wysyłanego  przez

dane źródło, z odpowiadającą mu barwą ciała czarnego o określonej temperaturze.

2 500 K – światło żarowe
3 000 K – światło halogenowe
6 500 K - światło dzienne

Oddziaływanie światła na materię .
Reakcje chemiczne zachodzące pod wpływem fotonów nazywamy reakcjami

fotochemicznymi. Reakcja fotolizy halogenku srebra.

2AgX + 2hν →2Ag + 2X

Dyfrakcja światła – światło jako ruch falowy ulega dyfrakcji czyli zgięciu. Zachodzi na

brzegach wszelkich przesłon.

Interferencja – zjawisko interferencji polega na nakładaniu się wzajemnym ruchu falowego

w wyniku czego następuje wzmacnianie bądź wygaszanie tego ruchu.

Polaryzacja światła – uporządkowanie drgań fal świetlnych do jednej płaszczyzny.
Dyspersja światła – jest to rozszczepienie światła przez jakąkolwiek przeźroczystą

substancje na promienie składowe.

Geometryczne właściwości światła
Optyka geometryczna opiera się na prawach:

−

Prawo prostoliniowego rozchodzenia się światła – światło w ośrodkach jednorodnych
rozchodzi się po liniach prostych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Prawo odbicia – „ kąt padania równa się kątowi odbicia”, promień padający, prosta

prostopadła do powierzchni odbijającej w miejscu padania i promień odbity leżą w jednej
płaszczyźnie.

−

Prawo załamania (Kartezjusza) –„ stosunek sinusa kąta padania do sinusa kąta załamania

jest zawsze wartością stałą, odpowiadającą odwrotności współczynników załamania światła
odpowiednich ośrodków”. Promień padający, prostopadła do powierzchni załamującej
w punkcie padania i promień załamany leżą w jednej płaszczyźnie.

sin α /sin ß = n'/ n

gdzie:

α - kąt padania,

ß -kąt załamania,

n - współczynnik załamania pierwszego ośrodka,

n' - współczynnik załamania drugiego ośrodka [Poz.

9,s.23]

Ośrodki optyczne
Światło przechodzi przez mniej lub bardziej przeźroczyste ciała stałe, ciecze, gazy.
Ośrodki przeźroczyste to ciała przez które przechodzi światło tak że możemy przez nie

rozpoznawać inne przedmioty np. szkło, różne ciecze itp.

Półprzeźroczyste – pozwalają przechodzić światłu częściowo tak, że nie można rozróżnić

szczegółów.

Nieprzeźroczyste – takie które nie przepuszczają promieniowania świetlnego.
Wiązki światła
Zbiór promieni świetlnych wychodzących z jednego punktu lub zbiegających się

w jednym punkcie, lub zbiór promieni świetlnych równoległych względem siebie nazywamy
wiązką światła skierowanego.

Wiązkę promieni wybiegających z jednego punktu nazywamy rozbieżną.
Wiązkę promieni zbiegających się w jednym punkcie nazywamy zbieżną.
Promienie równoległe tworzą wiązkę równoległą. [Poz.6,s. 32]

Rys. 1. Wiązka rozbieżna, zbieżna, równoległa

Źródło: opracowanie autorskie

Camera obscura – ciemnia optyczna, zamknięte pudło z małym otworem, przez który pada

promieniowanie na ściankę tylną tworząc odwrócony obraz.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie ciała nazywamy źródłami światła?
2.  Jaki zakres długości fal elektromagnetycznych obejmuje światło?
3.  Jak przebiega rekcja fotolizy?
4.  Na czym polega interferencja światła?
5.  Na czym polega dyfrakcja światła?
6.  Jak brzmi prawo odbicia światła?
7.  Podaj wzór na prawo załamania światła?
8.  Jak brzmi prawo prostoliniowego rozchodzenia się światła?
9.  Które z ośrodków optycznych nazwiesz ośrodkami półprzeźroczystymi?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaobserwuj zjawisko czernienia bezpośredniego materiału światłoczułego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  przygotować materiał światłoczuły- papier pozytywowy,
2)  przygotować nieprzezroczysty przedmiot lub przedmioty,
3)  umieścić przedmioty na materiale światłoczułym,
4)  wystawić go na działanie światła,
5)  obserwować zjawisko czernienia bezpośredniego,
6)  określić rodzaj reakcji chemicznej,
7)  zaprezentować w formie pisemnej rezultaty  realizacji ćwiczenia

8) dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał światłoczuły pozytywowy,

−

przedmioty nieprzezroczyste,

−

plansze z reakcjami fotochemicznymi.

Ćwiczenie 2

Zaobserwuj kąt odbicia światła od wypolerowanej metalowej płytki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  przygotować latarkę z punktowym źródłem światła,
2)  przygotować wypolerowana metalową płytkę,
3)  wyciemnić pomieszczenie w którym będziesz wykonywać ćwiczenie,
4)  skierować strumień światła z latarki w kierunku metalowej płytki,
5)  zaobserwować  promień odbity i kąt pod jakim odbija się promień,
6)  wnioski dołączyć do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

latarka z punktowym źródłem światła,

−

wypolerowana metalowa płytka,

−

schemat przedstawiający zjawisko odbicia promienia od powierzchni zwierciadlanej.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dokonać podziału źródeł światła?



2) wymienić naturalne źródła światła?



3) wymienić sztuczne źródła światła?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) określić temperatury barwowe różnych źródeł światła?



5) podać zakres długości fal dla promieniowania nieb., zielonego,

czerwonego?



6) wymienić właściwości światła?



7) wymienić podstawowe prawa optyki geometrycznej?



8) scharakteryzować wiązkę światła rozbieżną, zbieżną, równoległą?



9) rozróżnić ośrodki optyczne?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Elementy optyki fotograficznej

4.2.1. Materiał nauczania

Soczewki
Soczewka jest to bryła szklana ograniczona dwiema powierzchniami. Soczewka może

przekształcić równoległą wiązkę promieni w wiązkę zbieżną lub rozbieżną stąd dzielimy
soczewki na:

- soczewki skupiające (dodatnie),

- soczewki rozpraszające (ujemne).

Soczewki dodatnie dzielimy na: dwuwypukłe, płasko-wypukłe, wklęsło-wypukła.
Soczewki ujemne dzielimy na: dwuwklęsłe, płasko-wklęsłe, wypukło-wklęsłe.

Rys. 2. Rodzaje soczewek: dwuwypukła, płasko-wypukła, wklęsło-wypukła

dwuwklęsła, płasko-wklęsła, wypukło-wklęsła

Źródło: opracowanie autorskie.

Ognisko i ogniskowa soczewki

Rys. 3. Bieg promieni w soczewce a. skupiającej b. rozpraszającej,

Źródło: Skórzyński W, Astrofotografia, Prószyński i S-ka, Warszawa 1998,s.9

Oś optyczna soczewki – to prosta przechodząca przez środki krzywizn obu powierzchni.
Ognisko obrazowe F’ – to punkt skupienia promieni przyosiowych padających równolegle

do osi.

Ognisko przedmiotowe F – jest to taki punkt na osi optycznej soczewki, że promienie

wychodzące z niego zostają przez soczewkę przetworzone w wiązkę przyosiową równoległą
do osi optycznej dla soczewki cienkiej.[Poz.11,s.8]

Ogniskowa obrazowa f’ – odległość od soczewki do ogniska obrazowego F’.
Ogniskowa przedmiotowa – jest to odległość od soczewki do ogniska przedmiotowego F.
Soczewka gruba i układ soczewek
W praktyce fotograficznej obiektywy fotograficzne są zbudowane z soczewek grubych.

Każdy układ soczewek można porównać do jednej soczewki grubej. Odległość ogniskowa f
soczewki grubej jest to odległość od punktu głównego do ogniska.

Błędy optyczne soczewek
Aberacja sferyczna – polega na tym że promienie światła biegnące od punktu świecącego

przez skrajne części soczewki załamują się silniej niż promienie przechodzące przez środek
soczewki.

Aberacja komatyczna – dotyczy promieni przechodzących przez obiektyw i nachylonych

do osi optycznej. W wyniku czego otrzymuje się na płaszczyźnie obraz wyciągnięty
w kształcie przecinka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Astygmatyzm – błąd powstający w wyniku ukośnego w stosunku do osi optycznej

soczewki, biegu promieni światła padającego na soczewkę. Charakteryzuje się
odzwierciedleniem punktów przedmiotu w postaci liniowych odcinków.

Aberacja chromatyczna – jest wadą wynikającą ze zjawiska rozszczepienia światła białego

na promieniowanie barwne i powoduje powstanie wielu różnobarwnych obrazów zamiast
ostrego obrazu białego punktu świecącego.

Krzywizna pola obrazu - obrazy tworzone przez promienie nachylone i osiowe układają

się w różnych płaszczyznach ogniskowych. W wyniku tego otrzymujemy ostrą tylko środkową
część obrazu a brzegi nieostre lub odwrotnie. Obraz przedmiotu otrzymuje się nie na
płaszczyźnie, lecz na powierzchni kulistej.

Dystorsja - wada soczewki polegająca na tym, że na obrazie linie proste przedmiotu

wykrzywiają się. Przysłona umieszczona przed soczewką daje dystorsję beczkowatą, za
soczewką poduszkowatą. [Poz.9,s.]

Powstawanie obrazu optycznego
Obraz optyczny można otrzymać za pomocą soczewki skupiającej lub układu soczewek

jakim jest obiektyw fotograficzny.

Rys.4. Powstawanie obrazu optycznego

Źródło: opracowanie autorskie

Cechy obrazów optycznych:

rzeczywiste lub urojone,

powiększone, w skali 1:1 lub pomniejszone,

proste i odwrócone.

Powstawanie obrazu optycznego w zależności od odległości przedmiotowej.
x =

przedmiot w odległości b. dużej. Obraz powstaje w ognisku . Otrzymujemy obraz

rzeczywisty, odwrócony i pomniejszony.

x >2f przedmiot leży w dużej odległości przed obiektywem, jest to typowy przypadek dla

obiektywów fotograficznych. Otrzymujemy obraz rzeczywisty, odwrócony i pomniejszony.

x = 2f przedmiot leży w odległości podwójnej ogniskowej – Otrzymujemy obraz

rzeczywisty, odwrócony i tej samej wielkości.

2f > x >f – otrzymujemy obraz rzeczywisty, odwrócony i powiększony. Przypadek jest

typowy dla wykonania powiększeń fotograficznych.

x = f przedmiot umieszczony w ognisku przedmiotowym - obraz nie powstaje.
x <f przedmiot znajduje się między ogniskiem przedmiotowym F a soczewką – obraz jest

urojony, prosty i powiększony. Przypadek ten występuje gdy obserwujemy za pomocą lupy.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

2.  Jakiego podziału soczewek możemy dokonać ze względu na działanie?
3.  Jak będzie przekształcona wiązka promieni przechodząc przez soczewkę rozpraszającą?
4.  Jak będzie przekształcona wiązka promieni przechodząc przez soczewkę skupiającą?
5.  Który z punktów na osi optycznej określisz jako ognisko obrazowe?
6.  Który z punktów na osi optycznej określisz jako ognisko przedmiotowe?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. Jakie cechy charakteryzują obraz optyczny?
8. Jaki obraz powstanie gdy będziemy fotografować przedmiot umieszczony w odległości

przedmiotowej równej dwóm ogniskowym?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

e zbioru soczewek utwórz dwie grupy soczewek : soczewki skupiające i soczewki

rozpraszające. Określ ich nazwy i działanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  przygotować  zestaw soczewek,
2)  przygotować  schematy soczewek skupiających i rozpraszajacych,
3)  pogrupować na soczewki dodatnie i ujemne,
4)  nazwać poszczególne soczewki,
5)  zaprezentować w formie pisemnej rezultaty  realizacji ćwiczenia

6) dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy

−

zestaw soczewek,

−

schematy soczewek.

Ćwiczenie 2

Przyporządkuj schematom przedstawiającym błędy odwzorowania optycznego soczewek

nazwy aberracji: dystorsja, aberracja sferyczna, aberracja komatyczna.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zapoznać się ze  schematami przedstawiającymi poszczególne błędy soczewek,
2)  wybrać te schematy na których występują wymienione w poleceniu błędy,
3)  przyporządkować nazwy błędów schematom aberracji,
4)  zaprezentować w formie pisemnej rezultaty  realizacji ćwiczenia,
5)  dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze ze schematami błędów odwzorowania optycznego,

−

plansze z nazwami błędów optycznych,

−

literatura, poradniki zawodowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić ognisko przedmiotowe i obrazowe dla soczewki cienkiej?



2) podać definicje odległości ogniskowej?



3) zilustrować powstawanie obrazu optycznego w zależności od odległości

przedmiotowej?



4) wymienić błędy optyczne soczewek?



5) scharakteryzować błąd aberracji sferycznej?



6) scharakteryzować błąd aberracji chromatycznej?



7) scharakteryzować błąd aberracji komatycznej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Obiektywy fotograficzne: właściwości użytkowe i rodzaje

4.3.1. Materiał nauczania

Obiektyw – układ optyczny składający się z jednej lub z większej liczby soczewek albo

z kombinacji zwierciadeł i soczewek, który odwzorowuje w płaszczyźnie obrazowej obraz
rzeczywisty przedmiotów.

Fot. 1. Obiektyw.

Źródło: Langford. M.Fotografia od A do Z, Muza, Warszawa 1992,s.13

Przesłona – jest to urządzenie przeznaczone do regulacji wielkości strumienia świetlnego

przechodzącego przez obiektyw. Ma także wpływ na korygowanie błędów optycznych
i wielkość głębokości ostrości.

Otwór względny – jest to stosunek średnicy źrenicy wejściowej do odległości ogniskowej.

Wielość otworu względnego wyraża się w formie ułamka odległości ogniskowej.

Liczba przesłony - jest to odwrotność otworu względnego.
Właściwości użytkowe obiektywu : to odległość ogniskowa, kąt widzenia, jasność.
Odległość ogniskowa - odległość między ogniskiem optycznym obrazowym i punktem

węzłowym soczewki lub układu soczewek. Zależą od niej wymiary obrazu. Przy tych samych
odległościach przedmiotowych można uzyskać mniejszą lub większą skalę odwzorowania.

Kąt widzenia obiektywu – kąt utworzony przez dwie proste przechodzące przez granice

pola przedmiotu odwzorowanego przez obiektyw ostro w płaszczyźnie obrazu optycznego.

Wielkość pola obrazu – jest uzależniona od obrazowego kąta widzenia obiektywu

a materiał światłoczuły można ustawić tylko w użytecznym polu obrazu, znajdującym się
w centralnej części całkowitego pola obrazu.

Jasność obiektywu – jest to zdolność tworzenia przez obiektyw na warstwie światłoczułej

lub matówce obrazu o mniejszej lub większej jasności. Zależy od wielości średnicy źrenicy
wejściowej i odległości ogniskowej.

Rodzaje obiektywów
Obiektywy krótkoogniskowe lub szerokokątne – których odległość ogniskowa jest

mniejsza niż przekątna formatu zdjęcia, charakteryzują się dużymi kątami widzenia.

Rys. 5. Zależność między odległością ogniskową obiektywu i kątem widzenia obrazu.

Źródło: Skórzyński W, Astrofotografia, Prószyński i S-ka, Warszawa 1998, s 44

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obiektywy standardowe (normalne) to obiektywy, których długość ogniskowej jest

zbliżona  do  przekątnej  formatu  zdjęciowego.  Kąt  widzenia  tych  obiektywów  zawiera  się
w  granicach  48  -  58°,  jest  zbliżony  do  kąta  widzenia  oka  ludzkiego  i  wynosi  około  50°.
Większość  współczesnych  aparatów  fotograficznych  w  swoim  standardowym  zestawie
wyposażona  jest  w  obiektywy,  których  odległość  ogniskowa  jest  w  przybliżeniu  równa
przekątnej kadru:
-

dla formatu 24x36mm jest to ogniskowa 50mm (przekątna kadru równa się 43,3mm),

dla formatów zdjęciowych 6 x 6 cm (wymiar przekątnej - 79,2 mm) za ogniskową
standardową przyjmuje się 80 mm,

dla formatu 6 x 12 cm jest to ogniskowa 132 mm.
Obiektywy długoogniskowe (wąskokątne) mają ogniskową dłuższą od przekątnej formatu

zdjęcia.  Charakteryzują  się;  one  wąskim  kątem  widzenia  i  przy  wykonywaniu  zdjęcia  z  tego
samego  punktu umożliwiają przedstawianie fotografowanego przedmiotu w większej skali niż
obiektyw standardowy.  Szczególną postacią obiektywów długoogniskowych są teleobiektywy
czyli  obiektywy  tak  skonstruowane,  że  całkowita  długość  obudowy  jest  znacznie  krótsza  niż
wynikałoby to z ich ogniskowej.

Obiektywy krótkoogniskowe (szerokokątne) mają ogniskową znacznie krótszą niż

przekątna kadru, kąt widzenia większy niż 60°. Obiektyw „rybie oko" jest to obiektyw
o kącie widzenia 180°, 220 °, krótką ogniskową (6 do 8mm).

Obiektywy lustrzane. Zmniejszenie wymiarów i masy obiektywów o długich ogniskowych

udało się dzięki specjalnej konstrukcji obiektywów, wzorowanej na budowie teleskopów
astronomicznych.

Obiektywy PC lub PCS znane są najczęściej jako obiektywy Shift czyli możliwością

przesunięcia osi optycznej lub możliwością równoległego przesunięcia osi optycznej obiektywu
i jej pochylenia. Są to obiektywy krótkoogniskowe.

Obiektyw zmiennoogniskowy (transfokator, zoom) – rodzaj obiektywu fotograficznego,

w którym możliwa jest płynna regulacja długości ogniskowej, zwykle bez zmiany płaszczyzny
ogniskowania. Jeden obiektyw pozwala zastąpić kilka o obiektywów o stałej ogniskowej.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Który z układów optycznych nazwiemy obiektywem?
2.  Jaką rolę pełni przesłona w obiektywie?
3.  Jakie znasz właściwości użytkowe obiektywów?
4.  Co to jest jasność obiektywu?
5.  Jaka zależność występuje pomiędzy odległością ogniskową a przekątną formatu zdjęcia?
6.  Jaka zależność występuje pomiędzy odległością ogniskową a kątem widzenia?
7.  Jaka jest różnica między obiektywem długoogniskowym a teleobiektywem?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wskaż na obiektywie fotograficznym standardowym i długoogniskowym pierścienie:

odległości przedmiotowej, liczby przysłony, głębokości ostrości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) dobrać z zestawu wyposażenia odpowiednie

obiektywy fotograficzne,

2)  wskazać i nazwać pierścień odległość przedmiotowej,
3)  wskazać pierścień którym ustawisz przesłonę i nazwać go,
4)  wskazać pierścień na którym odczytasz zakres głębokości  ostrości i nazwać go,
5)  zaprezentować w formie pisemnej rezultaty  realizacji ćwiczenia,
6)  uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

obiektywy fotograficzne: standardowy, długoogniskowy, krótkoogniskowy,

−

plansze ze schematami obiektywów,

−

plansze tematyczne: wpływ odległości przedmiotowej na głębokość ostrości,

−

plansze tematyczne: wpływ odległości ogniskowej na głębokość ostrości,

−

plansze tematyczne: wpływ liczby przysłony na głębokość ostrości.

Ćwiczenie 2

Ustaw na obiektywie zmiennogniskowym odległość ogniskową tak, aby otrzymać jak

najmniejszy kąt widzenia.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

zapoznawać się z poszczególnymi elementami wyposażenia stanowiska ćwiczeniowego
oraz udostępnionymi instrukcjami obsługi sprzętu fotograficznego,

4) dobrać z zestawu wyposażenia odpowiedni sprzęt fotograficzny: aparat z obiektywem

zmiennogniskowym,

5)  ustawić odległość ogniskowa na najmniejszy zakres,
6)  zaobserwować jakie jest pole widzenia przy zadanej długości ogniskowej,
7)  ustawić odległość ogniskowa na średni  zakres,
8)  zaobserwować jakie jest pole widzenia przy zadanej długości ogniskowej,
9)  ustawić odległość ogniskową na największy zakres,
10)  zaobserwować jakie jest pole widzenia przy zadanej długości ogniskowej,
11)  porównać zaobserwowane obszary przy poszczególnym ogniskowych,
12)  porównać kąty widzenia obiektywu na różnych zakresach ogniskowych,
13)  wybrać ogniskową która daje najmniejszy kąt widzenia obiektywu,
14)  zapisać jakiej ogniskowej odpowiada najmniejszy kąt widzenia obiektywu,
15)  zaprezentować w formie pisemnej rezultaty  realizacji ćwiczenia,
16)  uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
17)  dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

aparat fotograficzny,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

obiektyw zmiennoogniskowy,

−

tablice poglądowe przedstawiające zakresy kątów widzenia obiektywu przy różnych
odległościach ogniskowych,

−

zestawy zdjęć przedstawiających ten sam motyw wykonanych obiektywami o różnych
odległościach ogniskowych.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić różnicę pomiędzy otworem względnym a liczbą przesłony?



2) sklasyfikować obiektywy fotograficzne?



3) scharakteryzować obiektywy krótkoogniskowe?



4) scharakteryzować obiektywy standardowe?



5) scharakteryzować obiektywy długoogniskowe?



6) wymienić właściwości użytkowe obiektywów?



7) podać wielkość ogniskowej obiektywu standardowego dla aparatu

małoobrazkowego? ?



8) podać wielkości od których zależy jasność obiektywu?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Ostrość obrazu fotograficznego

4.4.1. Materiał nauczania

Ostrość obrazu
Między odległością przedmiotową (x), odległością obrazową (x’) oraz odległością

ogniskową soczewki ( f ) zachodzi stała zależność, którą przedstawia wzór soczewkowy:

1/x +1/x’=1/f

tj. suma odwrotności odległości przedmiotowej i odwrotności odległości obrazowej równa

się odwrotności odległości ogniskowej soczewki. Spełnienie wzoru soczewkowego ma wpływ
na uzyskanie ostrego obrazu w fotografii.

Krążki rozproszenia – jest to plamka świetlna będąca rzeczywistym obrazem punktu

przedmiotu. Obrazy punktów znajdujących się w płaszczyźnie przedmiotowej zostaną
odwzorowane w płaszczyźnie obrazowej jako punkty. Jako krążki rozproszenia zostaną
odwzorowane punkty znajdujące się poza płaszczyzną obrazową.

Głębokość ostrości – nazywa się zdolność obiektywu do oddawania na matówce lub

materiale światłoczułym ostrych obrazów obiektów położonych w różnych odległościach
przedmiotowych, a więc nie leżących w płaszczyźnie nastawienia ostrości.

Głębokość ostrości zależy od:

−

odległości przedmiotowej – im większa odległość przedmiotowa tym głębia ostrości
większa.

−

wielkości liczby przesłony – im większa liczba przysłony tym głębia ostrości większa.

−

wielkości odległości ogniskowej obiektywu – im większa odległość ogniskowa tym głębia
ostrości mniejsza.

−

wielkości dopuszczalnych krążków rozproszenia – im większe dopuszczalne krążki
rozproszenia tym głębia ostrości większa.

Rys. 6. Wpływ liczby przysłony na głębię ostrości

Źródło: Daye D, Praktyczny kurs fotografii, Wydawnictwo Ryszard Kluszczyński,s 17,

Odległość hiperfokalna – jest to najmniejsza odległość przedmiotowa, przy której

głębokość ostrości sięga do nieskończoności.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak przedstawisz zależności pomiędzy odległością przedmiotową, obrazową i odległością

ogniskową soczewki?

2. Na czym polega zjawisko głębokości ostrości?
3. Od jakich parametrów zależy głębia ostrości?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Jaką odległość określimy jako odległość hiperfokalną?
5. Jak krążki rozproszenia wpływają na głębię ostrości?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na obiektywie sprawdź jak liczba przesłony wpływa na głębokość ostrości.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  dobrać z zestawu wyposażenia odpowiedni obiektyw fotograficzny,
2)  ustawić na obiektywie standardowym odległość przedmiotową np.3 m,
3)  odczytać zakres głębokości ostrości dla liczby przesłony 4,
4)  odczytać zakres głębokości ostrości dla liczby przesłony 22,
5)  porównać zakresy głębokości ostrości,
6)  zaprezentować w formie pisemnej rezultaty  realizacji ćwiczenia oraz uzasadnić jak liczba

przesłony wpływa na głębokość ostrości,

7) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
8) dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

obiektywy fotograficzne: standardowy, długoogniskowy,

−

plansze ze schematami obiektywów,

−

plansze tematyczne: wpływ odległości przedmiotowej na głębokość ostrości,

−

plansze tematyczne: wpływ odległości ogniskowej na głębokość ostrości,

−

plansze tematyczne: wpływ liczby przysłony na głębokość ostrości.

Ćwiczenie 2

Określ skalę odwzorowania 1:1 na matówce aparatu fotograficznego.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
indywidualnie lub w zespołach (2-4 osób),

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) omówić głębię ostrości przy odwzorowaniach bliskich skali 1:1,
4) zapoznawać się z poszczególnymi elementami wyposażenia stanowiska ćwiczeniowego

oraz udostępnionymi instrukcjami obsługi sprzętu fotograficznego,

5) dobrać z zestawu wyposażenia odpowiedni sprzęt fotograficzny: aparat wielkoformatowy

z matówką,

6)  przygotować  zdjęcie lub rysunek do fotografowania,
7)  ustawić na matówce obraz,
8)  porównać wymiary liniowe obrazu optycznego z wymiarami zdjęcia za pomocą linijki,
9)  określić skalę uzyskanego obrazu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10)  zaprezentować w formie pisemnej rezultaty  realizacji ćwiczenia,
11)  uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
12)  dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

aparat wielkoformatowy,

–

obiektyw,

–

matówka,

–

zdjęcie,

–

linijka.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) podać wzór soczewkowy?



2) określić zjawisko głębokości ostrości?



3) scharakteryzować czynniki wpływające na wielkość głębokość ostrości?



4) określić odległość hiperfokalną?



5) wyjaśnić jak liczba przysłony wpływa głębokość ostrości?



6) wyjaśnić jak odległość ogniskowa wpływa głębokość ostrości?



7) wyjaśnić jak liczba odległość przedmiotowa wpływa na głębokość

ostrości?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Aparaty fotograficzne i urządzenia pomocnicze.

4.5.1. Materiał nauczania

Aparaty fotograficzne
Podstawowe elementy budowy aparatu fotograficznego to: obiektyw, migawka, celownik,

korpus, urządzenia pomocnicze.

Obiektyw rzutuje obraz na matówkę lub materiał światłoczuły.
Migawka jest o urządzenie do odmierzania czasu naświetlenia materiału światłoczułego

w aparacie. Wyróżniamy migawki centralne i szczelinowe.
-

Migawka centralna powoduje naświetlenie od razu całej powierzchni. Umieszczona jest
w obiektywie lub między soczewkami lub bezpośrednio za obiektywem.

Migawka szczelinowa powoduje stopniowe naświetlanie materiału światłoczułego
(pasami) podczas przebiegu szczeliny przed materiałem światłoczułym. Umieszczona jest
bezpośrednio przed powierzchnią materiału światłoczułego.

Rys.7 Migawka centralna: a. zamknięta, b.

otwarta

Źródło: Herdgecoe, Fotografia,s.14

Rys.8 Migawka szczelinowa: a. zamknięta, b. otwarta

Źródło: Herdgecoe, Fotografia,s.14

Celownik jest to urządzenie które służy nam do wyboru wycinka fotografowanej

przestrzeni. W aparatach możemy spotkać celowniki:

−

Celownik matówkowe – duży, precyzyjny celownik. Wadą tego celownika jest

odwrócenie obrazu stronami.

−

Celownik lunetowy – składający się z soczewki skupiającej i rozpraszającej. Daje obraz

jasny, pomniejszony , obarczony błędem paralaksy.

−

Celownik lustrzany z pryzmatem pentagonalnym celowanie odbywa się przez obiektyw

zdjęciowy na lustro ruchome znajdujące się w aparacie, następnie obraz rzutowany jest
w kierunku pryzmatu pentagonalnego, który odwraca obraz stronami.

Błąd paralaksy polega na przesunięciu i różnicy między obrazem obserwowanym przez

celownik a obrazem który uzyskuje się na materiale światłoczułym. Oś optyczna aparatu nie
pokrywa się z osią optyczną celownika. [Poz.6,s.151]

Rys.9 Celowniki.: optyczny, lustrzanka jednoobiektywowa, lustrzanka dwuobiektywowa

Źródło: Herdgecoe, Fotografia,s14

Odległościomierze (dalmierze

)- s

ą tu urządzenia służące do ustalenia odległości

przedmiotowej. Mierząc odległość przedmiotową ustawia się jednocześnie obiektyw we
właściwej odległości obrazowej w stosunku do materiału światłoczułego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uniwersalnym rozwiązaniem zawierającym układ ustawiający ostrość jest połączenie

matówki, mikrorastra, dalmierza klinowego i soczewki Frenkla pokrywającej matówkę.

Podział aparatów fotograficznych
Format oznacza w fotografii rozmiar błony fotograficznej zakładanej do danego aparatu:

Tabela 1 : Podział aparatów ze względu na format

Rodzaj aparatu

Rodzaj materiału światłoczułego

Format

aparaty miniaturowe

błony perforowane i nieperforowane

8x11mm,
12,9mmx 17mm

aparaty małoobrazkowe

błona małoobrazkowa perforowana
35mm, typ 135,

24 mm x36mm

aparaty średnioformatowe

błona zwojowa typ 120 ,

6 x 4,5; 6 x 6, 6 x7; 6
x 9cm

aparaty wielkoformatowe

błona arkuszowa,

9x12cm, 10x15cm, ...

Źródło: opracowanie autorskie

Najbardziej popularnym formatem jest format małoobrazkowy. Do tej grupy aparatów

zaliczamy: aparaty kompaktowe, aparaty celownikowe, lustrzanki jednoobiektywowe.

Wśród aparatów średnioformatowych rozróżniamy: lustrzanki jednoobiektywowe,

lustrzanki dwuobiektywowe i aparaty dalmierzowe. Lustrzanki dwuobiektywowe posiadają
dwa obiektywy: górny jest celownikiem dolny służy do naświetlania materiału światłoczułego.

Aparaty wielkoformatowe dzielimy na aparaty na ławie optycznej i aparaty o konstrukcji

sztywnej.

Aparaty specjalnego typu to: aparaty Polaroid , czyli aparaty do zdjęć natychmiastowych,

aparaty panoramiczne – możliwość wykonania zdjęć krajobrazowych obejmujących poziomo
kąt widzenia 120°, 180°, 360 i aparaty do zdjęć podwodnych.

Aparaty cyfrowe.
Konstrukcja mechaniczna i optyczna aparatu cyfrowego podobna jest do aparatów

analogowych. Różnica polega tylko na materiale światłoczułym.

Podstawowe elementy budowy aparatu cyfrowego.
– Matryca CCD – element światłoczuły – matryca (najpopularniejsza CCD, matryca Super

CCD, układ CMOS.) Jest to niewielka płytka z rozmieszczonymi regularnie elementami
światłoczułymi – krzemowymi fotodiodami, rejestrująca obraz. Jest ona odpowiedzialna za
przetworzenie na postać elektryczną wpadającego przez obiektyw obrazu.

– Obiektyw . Większość cyfrowych aparatów wyposażona jest we wbudowany obiektyw,

jedynie cyfrowe lustrzanki pozwalają na wymianę obiektywów.

– Aparaty cyfrowe nie zawsze maja migawkę. Czas ekspozycji regulowany jest

elektronicznie.  Większość  aparatów  pracuje  w  sposób  ciągły,  tzn.  przetwarza  obraz  na
bieżąco. Przyciśnięcie spustu  wyzwalającego aparat powoduje tylko zmianę pracy z jałowego
na  czynny.  Zapis  obrazu  następuje  w  momencie  przyciśnięcia  spustu  aparatu.  Migawka
występuje w aparatach profesjonalnych.

– Monitor LCD. Wyświetlacz ciekłokrystaliczny pozwalający na podgląd obrazu podczas

kadrowania,

odtwarzanie

zarejestrowanych

plików

zdjęciowych,

oraz

korzystanie

z wyświetlanego menu, umożliwiającego wybór opcji i nastawianie parametrów
fotografowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– Celownik – służy do kadrowania obrazu. Większość cyfrowych kompaktów

wyposażona jest w celownik lunetkowy. W niektórych aparatach do kadrowania służy monitor
LCD.

– Bufor – pamięć typu RAM, używana do chwilowego przechowywania

zarejestrowanych zdjęć cyfrowych.

Nośniki informacji. Aparaty cyfrowe przechowują zarejestrowane zdjęcia na kartach

pamięci typu flash. Są to małe kostki pamięci RAM, które nie wymagają stałego zasilania.

Rodzaje aparatów cyfrowych: aparaty kompaktowe, lustrzanki jednoobiektywowe,

przystawki skanujące do aparatów studyjnych – wielkoformatowych, średnioformatowych.

Urządzenia automatyzujące technikę zdjęciową.
Współczesne aparaty wyposażone są w urządzenie i funkcje, służące do przyspieszenia

i zautomatyzowania procesu zdjęciowego.

Autofocus (AF) system automatycznego ustawiania ostrości w aparatach fotograficznych.

Istnieją dwa rozwiązania umożliwiające automatyczne nastawienie ostrości w aparacie: system
aktywny  i  pasywny.  Aktywny  -  dalmierz  mierzy  odległość  aparatu  od  obiektu  przy  pomocy
wiązki  promieni  podczerwonych  lub  ultradźwięków,  a  następnie  przekazuje  tę  informację  do
aparatu,  który  ustawia  odpowiednio  obiektyw.  Pasywny  -  polega  na  mierzeniu  kontrastu
pomiędzy  detalami  w  kadrze.  Maksimum  kontrastu  oznacza  prawidłowe  ustawienie  ostrości.
Tryb  pasywny  jest  najbardziej  popularną  metodą  ustawiania  ostrości  w  lustrzankach
jednoobiektywowych.  Stosuje  się  tutaj  zespół  kilku  czujników  AF,  najczęściej  ułożonych  na
planie  krzyża.  W  danej  chwili  wykorzystuje  się  jeden  z  nich.  Ze  względu  na  sposób  wyboru
odpowiedniego czujnika system AF może pracować w różnych trybach.

Światłomierz wbudowany w aparat fotograficzny, dokonuje pomiaru światła przez

obiektyw aparatu (system TTL dzięki czemu pomiar uwzględnia kąt widzenia obiektywu,
przedłużenie wyciągu obiektywu oraz założone na obiektyw filtry).

Programy tematyczne - tryby pracy aparatu fotograficznego, w których automatyka

dobiera tak parametry ekspozycji aby uzyskać optymalny efekt końcowy dla danego tematu.
Przykładami programów tematycznych są:

Sport – Zautomatyzowana preselekcja czasu. W celu uniknięcia poruszenia zdjęcia,
aparat ustala krótki czas naświetlania, dobierając do niego przysłonę.

Krajobraz – ostrość ustawiana jest na nieskończoność i maksymalnie zamykana jest
przysłona. Powoduje to taki efekt, że uzyskujemy dużą głębię ostrości

Portret. Aparat przyjmuje ogniskową ok. 80 mm oraz czas naświetlania dobrany do
przysłony mniej więcej f = 4-5,6. Powoduje to małą głębię ostrości i rozmycie tła.

Macro – tryb do zdjęć z bliska. Funkcja ta polega głównie na zmianie zakresu
ostrości, w lepszych aparatach wpływa na nieznaczną korekcję pomiaru światła.

Bracketing – korekcja naświetlania w powiązaniu ze zdjęciami seryjnymi.
Najczęściej naświetlane są trzy klatki: niedoświetlona, zgodna z pomiarem,
a trzecia prześwietlona.

Różne rodzaje trybów do zdjęć w nocy. Najczęstszą sytuacją jest fotografowanie
osób na tle rozświetlonych budynków, nastawiona na doświetlane.

Rys. 10. piktogramy

Źródło:instrukcja obsługi aparatu cyfrowego Sony DSC-V1

Samowyzwalacz - bardzo przydatna funkcja, polegająca na opóźnieniu wyzwolenia

migawki. Powala zrobić zdjęcie samemu sobie, np. dołączyć do fotografowanej grupy.

Większość aparatów ma wbudowaną lampę błyskową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sprzęt pomocniczy
Do aparatów fotograficznych dostępna jest cała gama wyposażenia dodatkowego.
Jeśli chcemy wykonać zdjęcie z dłuższym czasem otwarcia migawki lub używać

teleobiektywów,  należy używać statywu. Tylko on zapewni nam ostre i nieporuszone zdjęcia.
Statywy  mogą  być  jednonożne  lub  trójnożne.  Statywy  o  jednej  nodze,  zwane  monopadami,
używa  się  do  wykonywania  zdjęć  w  warunkach  gdzie  nie  ma  czasu,  lub  miejsca  na
rozstawienie normalnego statywu (zdjęcia reporterskie, przyrodnicze). Najczęściej spotykanym
statywem  jest  statyw  trójnożny  z  kolumną  centralną,  poręczną  w  korekcji  ustawienia
wysokości.

Wężyk spustowy spełnia trzy podstawowe zadania - umożliwia wyzwolenie migawki bez

dotykania aparatu (przydatne przy wykonywaniu zdjęć przy długich czasach), wyzwolenie
migawki z pewnej odległości od aparatu oraz wyzwolenie kilku elementów jednocześnie (dwa
aparaty, aparat i kilka lamp, aparat i przysłona obiektywu itp.). Inne przydatne w technice
zdjęciowej akcesoria to: filtry, osłony przeciwsłoneczne, mieszki i pierścienie pośrednie.

Podstawowym zabezpieczeniem sprzętu jest pokrowiec, torba fotograficzna. Powinna ona

chronić sprzęt przed uszkodzeniami mechanicznymi oraz przed opadami atmosferycznymi.
Przydatne są również przybory do czyszczenia sprzętu: ściereczka antystatyczna, pędzelek,
sprężone powietrze lub gruszka.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaką funkcję w aparacie fotograficznym spełnia obiektyw?
2.  Jaką funkcję w aparacie fotograficznym spełnia celownik?
3.  Jaką funkcję w aparacie fotograficznym spełnia migawka?
4.  Jaki można przeprowadzić podział aparatów pod względem formatu?
5.  Jak można podzielić aparaty  średnioformatowe?
6.  Czym jest matryca CCD dla aparatu?
7.  Jaka jest różnica między aparatem cyfrowym  a tradycyjnym?
8.  Jak działa aktywny  system autofokus?
9.  Jakie zadanie spełnia wężyk spustowy?
10.  Co to jest system TTL?
11.  Podaj przykład programów tematycznych wykorzystywanych w aparatach ?
12.  Wymień sprzęt pomocniczy do aparatu fotograficznego.

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw na dwóch oddzielnych tablicach wady i zalety aparatów: małoobrazkowych,

średnioformatowych, wielkoformatowych.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z literaturą zawodowa, katalogami oraz stronami www. producentów

aparatów fotograficznych,

2)  przeanalizować treści  pod względem wad i zalet aparatów małoobrazkowych,
3)  przeanalizować treści  pod względem wad i zalet aparatów średnioformatowych,
4)  przeanalizować treści  pod względem wad i zalet aparatów wielkoformatowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) wypisać wady i zalety aparatów małoobrazkowych,
6) wypisać wady i zalety aparatów średnioformatowych,

wypisać wady i zalety aparatów wielkoformatowych,

8) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
9) dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zawodowa,

−

katalogi sprzętu fotograficznego różnych producentów,

−

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie2

Wskaż i nazwij podstawowe elementy budowy aparatu małoobrazkowego.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) dobrać z zestawu wyposażenia aparat fotograficzny małoobrazkowy,
2) wskazać poszczególne elementy budowy aparatu,

określić funkcję poszczególnych elementów,

4) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
5) dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tradycyjny aparat małoobrazkowy,

−

aparat cyfrowy,

−

aparat wielkoformatowy.

Ćwiczenie 3

Wypisz z podanych katalogów urządzenie określone jako sprzęt pomocniczy

wykorzystywany do wykonywania zdjęć plenerowych i studyjnych.

Sposób wykonania ćwiczenia .

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać katalogi ze sprzętem pomocniczym,

dokonać wyboru sprzętu pomocniczego,

sporządzić listę sprzętu pomocniczego do zdjęć plenerowych,

sporządzić listę sprzętu pomocniczego do zdjęć studyjnych,

5) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
6) dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalogi sprzętu fotograficznego różnych firm,

−

literatura zawodowa,

−

komputer z dostępem do Internetu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić podstawowe elementy aparatu analogowego?



2) wymienić podstawowe elementy aparatu cyfrowego?



3) podać format filmu fotograficznego dla aparatu małoobrazkowego?



4) podać format filmu fotograficznego dla aparatu średnioformatowego?



5) wymienić rodzaje celowników?



6) wymienić rodzaje migawek?



7) podzielić aparaty cyfrowe?



8) wyjaśnić pojęcie autofokus?



9) rozróżnić programy tematyczne?



10) omówić rodzaje statywów fotograficznych?



11) wskazać zastosowanie trybów tematycznych?



12) podać zastosowanie samowyzwalacza?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6 Oświetlenie i źródła światła stosowane w fotografii

4.6.1. Materiał nauczania

Rodzaje oświetlenia
Dla fotografa oświetlenie jest istotne z trzech punktów widzenia: wielkości oświetlenia,

rodzaju  i  barwy.  Oświetlenie  i  jego  wielkości  jest  ważna  z  punktu  widzenia  ustalenia  czasu
naświetlenia  i  odpowiedniej  liczby  przesłony.  W  celu  realistycznego  odtworzenia
fotografowanego  przedmiotu,  ważna  jest  geometria  padania  promieni,  a  więc  rodzaj
i kierunek światła.

Światło skierowane – promienie światła biegną do siebie równolegle i tak padają na

przedmiot. Z takim przypadkiem mamy do czynienia, gdy korzystamy z bezpośredniego
światła słonecznego, albo ze światła sztucznego z reflektora lub innego źródła wyposażonego
w silny odbłyśnik.

Światło rozproszone – promienie przecinają się w różnych kierunkach w sposób

nieuporządkowany. Światło rozproszone powstaje wtedy, gdy np. niebo jest zachmurzone,
albo po przejściu przez szyby mleczne.

Światło bezpośrednie – rodzaj oświetlenia, zarówno skierowanego jak i rozproszonego,

przy którym światło pada bezpośrednio na fotografowany przedmiot.

Światło odbite – światło które po drodze zostało odbite przez dowolną powierzchnię.

Światło odbite, zwane pośrednim, jest więc zawsze światłem częściowo lub bardziej
rozproszonym. Światło odbite przyjmuje zawsze barwę powierzchni odbijającej.

Kierunki oświetlenia
Następnym ważnym czynnikiem, mającym wpływ na podwyższenie albo spłaszczanie

kontrastu obrazu i na oddziaływanie przestrzenne oraz charakterystykę reprodukcji kształtów
jest kierunek, z którego światło pada na przedmiot, zwany kierunkiem oświetlenia.

Oświetlenie przednie – skierowanie światła na przedmiot od strony fotografa i aparatu

fotograficznego.  Światło  pada  wtedy  w  przybliżeniu  zgodnie  z  kierunkiem  osi  optycznej
obiektywu,  na  obrazie  nie  wystąpią  żadne  cienie,  gdyż  leżą    z  tyłu  za  przedmiotem.
W oświetleniu przednim przedmioty wydają się płaskie, mało plastyczne.

Oświetlenie boczne – światło pada na przedmiot pod kątem zbliżonym do prostego

(w stosunku do osi optycznej). W następstwie oświetlona będzie tylko połowa przedmiotu,
podczas gdy druga połowa znajdzie się w głębokim cieniu.

Oświetlenie konturowe – źródło światła jest umieszczone za fotografowanym

przedmiotem, wskutek czego powstają aureole.

Oświetlenie górne – światło pada na przedmiot mniej lub bardziej pionowo z góry.

Odpowiada to naturalnemu oświetleniu słonecznemu.

Oświetlenie dolne – nie występuje praktycznie w naturze i z tej racji, jeśli je zastosujemy,

oddziałuje w każdym przypadku niesamowicie, najczęściej jednak nienaturalnie.

Funkcje oświetlenia
Z

punktu

widzenia

funkcji

rozróżniamy następujące oświetlenia
w fotografii:
-

oświetlenie zasadnicze ,

oświetlenie pomocnicze,

oświetlenie efektowe,

oświetlenie tła.

Rys. 11. Funkcje oświetlenia

Źródło: opracowanie autorskie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do oświetlenia zasadniczego (głównego) używamy najsilniejszego źródła światła.

Oświetlenie  zasadnicze  decyduje  o  wytwarzaniu  wrażenia  głębi  przestrzeni  na  obrazie.
Wprowadzanie  dodatkowego  oświetlenia  musi  być  podporządkowane  oświetleniu
zasadniczemu.  Oświetlenie  zasadnicze  powinno  być  światłem  dominującym,  które  jest
skierowane z określonego kierunku, wprowadzone jako pierwsze na planie zdjęciowym.

Wszystkie źródła światła, które służą do podkreślenia wytworzonego przez oświetlenie

zasadnicze nastroju, dają oświetlenia pomocnicze. Mogą to być źródła o różnej mocy
i rodzaju. Oświetlenie pomocnicze może być kierowane w dowolnych kierunkach i pod
dowolnym kątem w stosunku do osi optycznej aparatu.

Oświetlenie efektowe to rodzaj oświetlenia pomocniczego, które nie tylko uzupełnia

oświetlenie zasadnicze, ale wnosi do obrazu dodatkowy akcent. Najczęściej uzyskujemy je za
pomocą słabszego reflektora lub strumienicy.

Oświetlenie tła – zadaniem jest nadanie właściwego odcienia i luminancji tłu znajdującemu

się za fotografowanym przedmiotem. Oddzielenie tła od przedmiotu zdjęcia wpływa na
plastyczność obrazu. [Poz.6,s.225-230]

Źródła światła stosowane w fotografii.
Źródła światła możemy podzielić na naturalne i sztuczne. Najczęściej stosowane

w fotografii naturalne to słońce, natomiast sztuczne to światło żarowe i światło błyskowe.

Światło żarowe, jest to sztuczne światło emitowane w wyniku rozgrzania wewnątrz

szklanej bańki (żarówki) drucika wolframowego. Temperatura barwowa (Tc) światła żarówek
wolframowych wynosi od ok. 2600 K do 2850 K.

Żarówki fotograficzne, zwane żarówkami przewoltowanymi dają światło o temperaturze

barwowej 3200-3400K, zawierające większy udział promieniowania krótkofalowego, które
działa silniej na światłoczuły materiał.

Żarówki jodowo-kwarcowe, zwane halogenowymi dają strumień świetlny prawie na

stałym poziomie w przeciwieństwie do żarówek przewoltowanych, w których w miarę zużycia
następuje spadek mocy strumienia świetlnego. Żarówki halogenowe emitują światło
o temperaturze barwowej 3000 - 3400 K.

Lampy błyskowe to sztuczne źródło światła białego o Tc ~ 5600 K. Ilość światła zależy

od  mocy  lampy  i  czasu  trwania  błysku.  W  nowoczesnych  lampach  czas  trwania  błysku może
wynosić  od  1/400  do  1/20000  s.  Wadą  lamp  błyskowych są:  ograniczony  zasięg  błysku,  daje
cienie  za  obiektem  fotografowanym,  i  może  powodować  wystąpienie  efektu  "czerwonych
oczu".  Wielkością  charakteryzującą  lampę  błyskową  jest  liczba  przewodnia  -  jest  to  liczba
określająca  „moc”  lampy,  określana  przez  producentów  przeważnie  dla  czułości  filmu  ISO
100/21

. Im większa liczba tym silniejszy błysk.

Przy fotografowaniu z lampą błyskową należy zwrócić uwagę na czas synchronizacji

lampy błyskowej z migawką. Jest to czas, przy którym w momencie błysku lampy migawka
odsłoni całą płaszczyznę błony. Dla aparatów z migawką szczelinową to 1/60 lub 1/250 s. Dla
aparatów z migawką centralną mogą być równe najkrótszemu czasowi otwarcia migawki.

Rozróżnić możemy podstawowe typy lamp błyskowych:

−

lampy samodzielne, które mocuje się w specjalnej stopce u góry aparatu (najczęściej
spotykane w lustrzankach),

−

lampy wbudowane, stanowiące integralne cześć aparatu (głównie w aparatach
kompaktowych),

−

studyjne lampy błyskowe. [Poz.9,s.131-135]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

2.  Jak rozchodzi się światło skierowane?
3.  Jak rozchodzi się światło rozproszone?
4.  Jaką funkcje pełni oświetlenie zasadnicze?
5.  Jaką funkcje pełni oświetlenie pomocnicze?
6.  Jaką funkcje pełni oświetlenie efektowe?
7.  Jaką funkcje pełni oświetlenie tła?
8.  Jak można podzielić źródła światła?
9.  Co to jest liczba przewodnia lampy błyskowej?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ kierunki oświetlenia zmieniając położenie źródła światła.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
indywidualnie lub w zespołach (2-4 osób),

2)  dobrać z zestawu wyposażenia  reflektor fotograficzny,
3)  ustawić model lub przedmiot trójwymiarowy,
4)  ustawić źródło światła względem modela lub przedmiotu w położeniu dolnym,
5)  przeanalizować efekty oświetleniowe,
6)  ustawić źródło światła względem modela lub przedmiotu w położeniu górnym,
7)  przeanalizować efekty oświetleniowe,
8)  ustawić źródło światła względem modela lub przedmiotu w położeniu przednim,
9)  przeanalizować efekty oświetleniowe,
10)  ustawić źródło światła względem modela lub przedmiotu w położeniu bocznym,
11)  przeanalizować efekty oświetleniowe,
12)  nazwać poszczególne kierunki oświetlenia,
13)  narysować schemat kierunków oświetlenia,

14)

uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,

15) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia, opisać osiągnięte efekty

przy zastosowaniu różnych kierunków oświetlenia,

16) dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

źródła światła, np. reflektor studyjny,

−

model lub przedmiot trójwymiarowy,

−

plansze ze schematami oświetleniowymi,

−

poradniki zawodowe.

Ćwiczenie 2

Wskaż funkcje oświetlenia na planie zdjęciowym dysponując zestawem oświetlenia

studyjnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  przygotować  zestaw oświetleniowy studyjny,
2)  ustawić model lub przedmiot trójwymiarowy,
3)  ustawić źródło światła zgodnie z jego funkcją zasadniczego,
4)  ustawić źródło światła zgodnie z jego funkcją pomocniczego,
5)  ustawić źródło światła zgodnie z jego funkcją efektowego,
6)  ustawić źródło światła zgodnie z jego funkcją tła,
7)  przeanalizować efekty oświetleniowe,
8)  nazwać poszczególne funkcje oświetlenia,
9)  narysować schemat funkcji oświetlenia,
10)  opisać osiągnięte efekty przy zastosowaniu różnych funkcji oświetlenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw lamp studyjnych,

−

model lub przedmiot trójwymiarowy,

−

plansze ze schematami oświetleniowymi,

−

tło,

−

poradniki zawodowe.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozróżnić rodzaje oświetlenia?



2) rozróżnić funkcje oświetlenia?



3) nazwać kierunki oświetlenia?



4) przeanalizować efekty oświetleniowe?



5) podzielić lampy błyskowe?



6) wyjaśnić co to jest czas synchronizacji?



7) określić temperaturę barwową światła żarowego?



8) określić temperaturę barwową światła lampy błyskowej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Ekspozycja materiałów fotograficznych

4.7.1. Materiał nauczania

Ekspozycja materiałów światłoczułych
Ekspozycja (naświetlanie) materiału światłoczułego w aparacie fotograficznym jest to

czynność polegająca na otwarciu obiektywu celem wpuszczenia strumienia świetlnego do
wnętrza aparatu. Na materiale światłoczułym powstaje obraz utajony.

Na wielkość naświetlenia materiału światłoczułego ma wpływ: liczba przesłony i czas

naświetlenia. [Poz.6,s.276]

Aby na materiale światłoczułym otrzymać obraz utajony należy dobrać odpowiednią

wielkość naświetlenia. Jest to wielkość fotometryczna, którą możemy wyrazić wzorem:
H = E • t

H – naświetlenie (wyrażone w luksosekundach),

E – oświetlenie (wyrażone w luksach),

t – czas (wyrażony w sekundach).

Naświetlenie powoduje powstanie obrazu utajonego w materiale światłoczułym. Składa

się on z atomów srebra, które wydzielają się w miejscach naświetlonych kryształów halogenku
srebra. Obraz utajony przeprowadza się w obraz widzialny w procesie wywoływania.
[Poz.6,s.276]

Ekspozycja (naświetlanie)
Aby prawidłowo naświetlić zdjęcie należy określić poziom natężenia oświetlenia

w fotografowanej scenie. Na podstawie tych wyników ustawia się odpowiednie parametry:
czas naświetlania i przesłonę, nazywamy je parametrami ekspozycji. Urządzenie do pomiaru
natężenia oświetlenia to światłomierz.

Światłomierze mogą występować jako urządzenia oddzielnie i układy pomiarowe

wbudowane w aparat. Światłomierz wbudowany w aparat fotograficzny, dokonuje pomiaru
przez obiektyw aparatu (system TTL), dzięki czemu pomiar uwzględnia kąt widzenia
obiektywu, przedłużenie wyciągu obiektywu oraz założone na obiektyw filtry.

Wyróżniamy światłomierze do światła ciągłego i błyskowego.
Pomiar światła możemy prowadzić mierząc światło padające bezpośrednio ze źródła

światła lub mierząc światło odbite od fotografowanego obiektu.

Trzy podstawowe metody pomiaru światła:
Pomiar matrycowy (wielosegmentowy) – Powierzchnia kadru podzielona jest na pola,

światłomierz (matryca światłoczuła) mierzy światło w każdym z tych pól oddzielnie.
Po analizie światła i kontrastów w kadrze proponuje parametry ekspozycji.

Pomiar centralnie ważony – w tym pomiarze dokonuje się odczytu ze środka kadru (około

75%) a pozostałe 25% z reszty obrazu.

takie rozwiązanie bazuje na założeniu, że najczęściej

główny obiekt zdjęcia, a więc na którego ekspozycję powinniśmy zwracać największą uwagę,
znajduje się w centrum kadru

Pomiar punktowy – ten pomiar pobierany jest tylko z jednego niewielkiego obszaru

w kadrze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaką czynność określisz jako naświetlenie (ekspozycję) materiału światłoczułego?
2.  Jakie parametry mają wpływ na wielkość naświetlenia?
3.  Co powstaje w materiale światłoczułym w wyniku naświetlenia?
4.  Jakie urządzenia służą do pomiaru oświetlenia?
5.  Jaka jest różnica w sposobie pomiaru światła odbitego i padającego?
6.  Jakie znasz pomiary światła przez obiektyw?
7.  Jak działa matrycowy pomiar światła?

4.7. 3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Porównaj pomiar światła padającego i odbitego od powierzchni szarej, białej i czarnej

posługując się światłomierzem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
indywidualnie lub w zespołach (2-4 osób),

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) zapoznawać się z poszczególnymi elementami wyposażenia stanowiska ćwiczeniowego

oraz udostępnionymi instrukcjami obsługi sprzętu fotograficznego,

4)  dobrać z zestawu wyposażenia odpowiedni sprzęt,
5)  przygotować trzy plansze o barwach: szarej, białej, czarnej,
6)  oświetlić planszę szarą światłem ciągłym,
7)  dokonać pomiaru światła padającego i odbitego,
8)  oświetlić planszę białą światłem ciągłym,
9)  dokonać pomiaru światła padającego i odbitego,
10)  oświetlić planszę czarną światłem ciągłym,
11)  dokonać pomiaru światła padającego i odbitego,
12)  porównać wyniki i zrobić zestawienie w tabeli,
13)  uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
14)  dołączyć do portfolio wraz z adekwatnym opisem ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze o barwie: białej, szarej, czarnej,

−

zestaw oświetleniowy,

−

światłomierz.

Ćwiczenie 2

Pomiar światłomierzem wskazał następujące parametry ekspozycji: czas naświetlania:

t = 1/125 s., liczba przesłony 5,6. Jaki będzie czas naświetlania, jeśli liczbę przesłony
zwiększymy do 16.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  przypomnieć sobie wzór na naświetlanie,
2)  wyjaśnić jak zmiana przysłony o jeden stopień wpływa na wielkość czasu naświetlania,
3)  obliczyć czas naświetlania dla liczby przesłony 16,
4)  przedstawić wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kartki papieru,

−

poradniki zawodowe.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić wzór na naświetlenie?



2) określić czym jest obraz utajony?



3) wymienić rodzaje światłomierzy?



4) wymienić sposoby pomiary światła?



5) scharakteryzować punktowy pomiar światła?



6) scharakteryzować matrycowy pomiar światła?



7) scharakteryzować pomiar centralnie ważony?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Podstawy techniki zdjęciowej

4.8.1. Materiał nauczania

Rozpatrując różne rodzaje zdjęć, należy uwzględnić czynniki które wpłyną

na zastosowanie odpowiedniej techniki ich wykonania są to:

−

powtarzalność ustawienia przedmiotu zdjęcia,

−

czas istnienia przedmiotu zdjęcia,

−

wielkość i rodzaj przedmiotu,

−

ruch przedmiotu,

−

rodzaj oświetlenia,

−

odległość przedmiotu i jego umieszczenie,

−

wymagana ilość i rodzaj informacji jakie należy zanotować na obrazie,

−

barwy przedmiotu. [Poz.6, s.301]

W zależności od wzajemnego stosunku tych czynników dobieramy odpowiednia

kompozycję zdjęcia, głębię ostrości, ustawienie ostrości, parametry naświetlenia.

Uwzględniamy odpowiednie techniki sprzętowe: aparaty, obiektywy, filtry, oświetlenie

naturalne, lampy błyskowe, oświetlenie studyjne, sprzęt pomocniczy.

Tematyka zdjęć jest ściśle powiązana z techniką wykonania. Zdjęcia pod względem tematu

możemy  podzielić  na  rodzaje  fotografii:  krajobrazowe, portretowe,  reportażowe, reklamowe,
dokumentalne,  katalogowe,  przyrodnicze.  Możemy  wprowadzić  również  podział  na  zdjęcia
amatorskie  i  zawodowe.  Jeszcze  inny  podział  to:  techniczne,  naukowe,  dokumentalne
artystyczne, eksperymentalne.
Technikę wykonywania zdjęcia możemy podzielić na kilka etapów.

Mając ustalony temat zdjęcia dokonujemy wyboru obiektu, rodzaj aparatu, obiektywu

o określonej odległości ogniskowej.

Następnie wybieramy wycinek przestrzeni przedmiotowej który będziemy fotografować.

Ustalenie  kadru  dokonujemy  w  celowniku  lub  na  ekranie  LCD  aparatu  fotograficznego.
Zwracamy  uwagę  na  kompozycję,  oświetlenie,  perspektywę.  Skróty  perspektywiczne
pojawiające  się  na  zdjęciu  zależą  do  odległości  przedmiotowej,  natomiast  nie  zależą  od
odległości ogniskowej.

Istotną rolę odgrywa kierunek ustawienia osi optycznej aparatu i wysokość z jakiej

wykonuje się zdjęcie.

−

Perspektywa  normalna  -  gdy  obiektyw  aparatu  jest  na  wysokości  twarzy  lub  piersi
fotografowanej  osoby  lub  na  wysokości  ważnych  elementów  fotografowanych
przedmiotów.  Jest  ona  dla  nas  naturalna,  gdyż  na  co  dzień  oglądamy  świat  z  tej
perspektywy.

−

Perspektywa ptasia - obiektyw umieszczony wysoko, osoby lub przedmioty
fotografowane z góry.

−

Perspektywa żabia - obiektyw umieszczony nisko, osoby lub przedmioty fotografowane
z dołu.
Następny etap to nastawienie obrazu na ostrość w sposób manualny lub poprzez

autofocus. Ustalenie warunków naświetlenia poprzez dobór czasu naświetlenia i przesłony.

Wyzwolenie spustu migawki dokonuje ekspozycji na nośniku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie czynniki wpływają na wybór techniki zdjęciowej?
2.  Od czego zależy technika wykonania zdjęcia?
3.  Jakiego podziału zdjęć możesz dokonać ze względy na temat?
4.  Gdzie dokonujemy wyboru wycinka przestrzeni przedmiotowej?
5.  Wymień etapy wykonania zdjęcia.
6.  Kiedy uzyskujemy na zdjęciu perspektywę normalną?
7.  Jakie są  sposoby ustawiania ostrości?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ze zbioru zdjęć utwórz grupy zdjęć tematycznych: fotografii portretowej, fotografii

krajobrazowej, architektury.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zapoznać się z tematyką zdjęć,
2)  dokonać selekcji i podziału na grupy tematyczne,
3)  określić temat zdjęć,
4)  zaprezentować w formie pisemnej rezultaty  realizacji ćwiczenia oraz uzasadnić wybór,
5)  dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zbiór zdjęcie.

Ćwiczenie 2

Ze zbioru zdjęć wybierz zdjęcia przedstawiające ruch przedmiotu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zapoznać się z tematyką zdjęć,
2)  dokonać selekcji,
3)  omówić sposób wykonania zdjęcia,
4)  opisać jak ruch przedmiotu wpływa na wybór techniki wykonania zdjęcia,
5)  zaprezentować w formie pisemnej rezultaty  realizacji ćwiczenia oraz uzasadnić wybór,
6)  dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy

−

zbiór zdjęć o następującej tematyce: fotografia portretowa, fotografia krajobrazowa,
architektura.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) omówić czynniki wpływające na wybór techniki zdjęciowej?



2) omówić jak ruch przedmiotu wpływa na dobór parametrów naświetlania?



3) omówić rodzaje fotografii ze względu na temat?



4) zaplanować etapy wykonania zdjęcia?



5) wymienić etapy wykonania zdjęcia?



6) rozróżnić perspektywy z jakiej możemy wykonać zdjęcia?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Teoria widzenia barw i metody otrzymywania barw

4.9.1. Materiał nauczania

Z punktu widzenia fotografii barwnej oraz odbioru wrażeń przez człowieka, widmo

światła białego dzielimy na trzy zakresy podstawowe: promieniowanie niebieskie, zielone
i czerwone.

W siatkówce oka, na którą pada poprzez soczewki obraz znajdują się dwa rodzaje

światłoczułych elementów zwanych pręcikami i czopkami. Pręciki cechuje duża światłoczułość
dającą  możliwość  widzenia  jednobarwnego  przy  słabych  warunkach  oświetleniowych,
natomiast  czopki  są  mniej  światłoczułe,  ale  reagują  na  fale  elektromagnetyczne  o  różnej
długości.  Każdy  z  trzech  rodzajów  czopków  jest  uczulony  na  1/3  promieniowania  widma
(niebieskie,  zielone,  czerwone).  Za  pomocą  czopków  można  rozróżnić  barwy,  natomiast  za
pomocą pręcików widzimy jednobarwnie.

Barwy chromatyczne to barwy kolorowe. Podczas ich odbioru czopki w oku ludzkim są

drażnione nierównomiernie.

Barwy achromatyczne (barwy niekolorowe) są to wszystkie barwy nie posiadające

dominanty barwnej, a więc kolory: biały, czarny oraz wszystkie stopnie szarości.

Każda

barwa

achromatyczna

zrównoważona

mieszanina

widzialnych

fal

elektromagnetycznych wywołująca u obserwatora, w bieżących warunkach obserwacji,
wrażenie psychiczne braku odcienia któregokolwiek z kolorów.

Jeśli z widma światła białego odejmie się pewną część promieniowania to barwa która

pozostanie jest barwa dopełniającą. Rozróżniamy trzy podstawowe pary barw wzajemnie
dopełniających się:

Tabela : Pary barw wzajemnie dopełniających się

Barwy podstawowe Barwy dopełniające
Niebieska

Żółta

Zielona

purpurowa

Czerwona

niebieskozielona

Źródło: Opracowanie autorskie

Par barw wzajemnie dopełniających się jest bardzo dużo.
Parametrami charakteryzującymi każdą barwę są: odcień, jasność, nasycenie. Jasność- jest

to  odczucie,  że  powierzchnia  odbija  więcej  lub  mniej  padającego  na  nią  promieniowania.
Odcień  jest  to  odczucie  optyczne  koloru, określane  wyrażeniami takimi  jak:  żółty, czerwony,
niebieski,  zielony,  brązowy  itd.  Nasycenie  -    parametr  określającym  intensywność  barwy,
ilustrującym jednocześnie czystość barwy.

Metody otrzymywania barw
Addytywna metoda otrzymywania barw - metoda w której za pomocą mieszania trzech

barw  podstawowych:  niebieskiej,  zielonej  i  czerwonej  można  otrzymać  wszystkie  inne  barwy
w tym  barwy  achromatyczne.  Jeśli  na  biały  ekran  skierujemy  trzy  rzutniki  światła  białego
z nałożonymi  trzema  filtrami  o  barwach  podstawowych:  niebieskiej,  czerwonej,  zielonej  to
nakładające się na siebie wiązki światła dadzą następujące barwy:

niebieski +zielony = niebieskozielony
niebieski + czerwony = purpurowy
czerwony + zielony = żółty
niebieski + zielony+ czerwony = biały

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zmniejszanie natężenia światła powoduje spadek nasycenia barw. Aby w tej metodzie

otrzymać barwy achromatyczne należy użyć jednakowych wartości strumieni świetlnych
wszystkich trzech barw podstawowych.

Subtraktywna metoda otrzymywania barw opiera się na odejmowaniu pewnej części

promieniowania ze światła białego. Jeśli trzy filtry o barwach: żółty, purpurowy,
niebieskozielony założymy do rzutnika tak, by na ekranie było widać ich obraz w postaci
częściowo nakładających się na siebie filtrów, wtedy uzyskamy pola o barwach:

żółty + niebieskozielony = zielony

purpurowy + niebieskozielony = niebieski

purpurowy +żółty = czerwony

żółty+ niebieskozielony +purpurowy = czarny

Aby otrzymać w tej metodzie barwy achromatyczne należy w jednakowym stopniu

zatrzymać barwę niebieską, zielona i czerwoną. Metoda subtraktywna znalazła zastosowanie
w fotografii i kinematografii.

Rys 12. Addytywna metoda mieszania barw

Rys.13 Subtraktywna metoda mieszania

barw
Źródło: Kotecki A, Fotografia barwna, s.261 Źródło: Kotecki A, Fotografia barwna,
s.262

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Wymień podstawowe zakresy widma światła widzialnego.
2.  Wymień barwy chromatyczne.
3.  Wymień barwy achromatyczne.
4.  Jakie parametry charakteryzują barwę?
5.  Na czym polega mieszanie barw metoda addytywną?
6.  Podaj barwę dopełniającą do barwy niebieskiej.
7.  Jaką barwę otrzymamy poprzez zmieszanie trzech barw podstawowych?
8.  Na czym polega mieszanie barw metodą subtraktywną?
9.  Jak otrzymać barwę achromatyczną metodą subtraktywną?
10.  Gdzie znalazła zastosowanie metoda subtraktywna?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprezentowanie otrzymywanie barw metodą addytywną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
w zespołach (2-4 osób),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) zapoznać się ze schematami metody mieszania barw metodą addytywną
4) dobrać z zestawu wyposażenia odpowiedni sprzęt: rzutnik, trzy filtry o barwach;

czerwony, niebieski, zielony,

5)  wprowadzić filtry do rzutnika według schematu,
6)  rzutować barwne obrazy na ekran,
7)  określić barwy powstałe podczas mieszania,
8)

zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,

9) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
10) dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

3 rzutniki do projekcji,

−

filtry o barwach podstawowych: niebieski, zielony, czerwony,

−

ekran,

−

schematy mieszania barw metoda addytywną.

Ćwiczenie 2

Zaprezentowanie otrzymywania barw metodą subtraktywną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
w zespołach (2-4 osób),

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) zapoznać się ze schematami metody mieszania barw metodą subtraktywną,
4) dobrać z zestawu wyposażenia odpowiedni sprzęt: rzutnik, trzy filtry o barwach

;niebieskozielony, żółty, purpurowy,

5)  wprowadzić filtry do rzutnika według schematu,
6)  rzutować barwne obrazy na ekran,
7)  określić barwy powstałe podczas mieszania,
8)

zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,

9) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
10) dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rzutniki światła białego,

−

filtry o barwach: niebieskozielony, żółty, purpurowy,

−

ekran,

−

schematy mieszania barw metoda subtraktywną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozróżnić barwy podstawowe?



2) rozróżnić barwy dopełniajace?



3) wyjaśnić mieszanie barw metodą adytywna?



4) otrzymać barwy dopełniające metodą addytywną?



5) wyjaśnić mieszanie barw metodą subtraktywną?



6) otrzymać barwy achromatyczne metodą subtraktywną?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Obróbka chemiczna materiałów czarno-białych

4.10.1. Materiał nauczania

Wywoływanie obrazu fotograficznego.
Proces wywoływania przeprowadza się w roztworze wywoływacza.
Wywoływanie fotograficzne jest chemicznym procesem redukcji kryształów halogenków

srebra do ziaren metalicznego srebra.

+ ē = Ag˚

Centra wywoływalne, które powstały na kryształkach srebra wskutek naświetlania

w czasie wywoływania powiększają się. Wydziela się z nich duża ilość srebra metalicznego
pochodzącego z kryształów halogenu srebra a częściowo z rozpuszczonych w wywoływaczu
soli srebra zredukowanych przez wywoływacz. [Poz.6, s.332]

Właściwości i rola składników wywoływaczy
Skład wywoływacza:

−

substancje wywołujące (redukujące),

−

substancje konserwujące (antyutleniające),

−

substancje antyzadymiające (hamujące, klarujące),

−

dodatki zmiękczające wodę,

−

rozpuszczalnik.

Zadaniem substancji wywołującej jest redukcja naświetlonych kryształków halogenków

srebra do srebra metalicznego. Jest to podstawowy składnik wywoływacza. Substancje
redukujące to między innymi metol, hydrochinon, fenidon, amidol.

Jako substancje konserwującą w wywoływaczu stosuje się siarczyn sodu. Chroni on

substancję  wywołującą  przed  utleniającym działaniem tlenu z  powietrza  oraz  tlenu zawartego
w  wodzie  służącej  do  przygotowania  roztworu.  W  niektórych  wywoływaczach    zastępuje
substancje  przyśpieszającą.  W  większych  stężeniach  zwiększa  rozpuszczalność  kryształów
halogenków srebra oraz współdziała z niektórymi substancjami wywołującymi zwiększając ich
wydajność. [Poz.6,s.343]

Działanie substancji przyśpieszającej. Większość substancji wywołujących działa

w  środowisku  alkalicznym,  środowisko  alkaliczne  wpływa  na  stopień  dysocjacji  substancji
wywołującej  tym  samym    i  na  szybkość  wywoływania.  Drugim  zadaniem  substancji
przyspieszającej  jest  zobojętnienie  bromowodoru  powstającego  w  reakcji  wywoływania.
Najczęściej  stosowane  substancje  przyśpieszające  to:  węglan  sodu  i  węglan  potasu,
wodorotlenek sodu i potasu, boraks. [Poz.6,s.343]

Głównym zadaniem substancji przeciwzadymiającej jest zahamowanie procesu

wywoływanie na tych ziarnach na których nie ma centrów wywoływalnych obrazu utajonego.
Najczęściej stosowanym związkiem jest bromek potasu i benzotriazol.

Przerywanie procesu wywoływania w przerywaczu. Podczas przerywania proces

wywoływania zostaje zahamowany poprzez obniżenie pH roztworu, przerywaczem może być
roztwór o odczynie kwaśnym. Kąpiel w roztworze przerywacza zabezpiecza roztwór
utrwalacza przed zanieczyszczeniem.

Utrwalacze. Celem utrwalania jest przeprowadzenie znajdujących się w warstwie

fotograficznej  nierozpuszczalnych  soli  srebra  w  łatwo  rozpuszczalne  sole  które  następnie
usuwa  się  poprzez  płukanie  w  wodzie.  Reakcja  utrwalania  przebiega  w  kilku  etapach.
Podstawowy składnik utrwalacza to tiosiarczan sodu, potasu  lub amonu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Klasyfikacja wywoławczy
Podział pod względem:

−

przeznaczenia: wywoływacze negatywowe – przeznaczone do małokontrastowego
wywołania materiałów negatywowych, wywoływacze pozytywowe – przeznaczone do
kontrastowego wywołania materiałów pozytywowych.

−

kontrastu obrazu: miękkie, normalne, kontrastowe, bardzo kontrastowe,

−

ziarnistości: normalne, drobnoziarniste, ultradrobnoziarniste [Poz.6,s.347]
Rodzaje utrwalaczy:

−

Zwykłe –tiosiarczan sodu i rozpuszczalnik (woda).

−

Kwaśne –tiosiarczan sodu z dodatkiem słabych kwasów lub kwaśnych soli,
rozpuszczalnik.

−

Szybkie –tiosiarczan soduy z dodatkiem soli amonowych , rozpuszczalnik.

−

Garbujące

–tiosiarczan

sodu

lub

amonu

oraz

kwaśne

siarczyny,

ałuny

i rozpuszczalnik.
Substancje stosowane w roztworach do obróbki materiałów czarno-białych.
Hydrochinon – substancja wywołująca, ma postać białego lub szarego proszku, łatwo

rozpuszczalnego w wodzie. Daje wywoływacz energiczny i kontrastowy. Używa się go
z metolem i fenidolem.

Metol – substancja wywołująca, łatwo rozpuszcza się w wodzie, pracuje powoli bez

dodatków alkalizujących, daje wywoływacz drobnoziarnisty.

Siarczyn sodu – substancja konserwująca – biały proszek odporny na działanie utleniające

powietrza. Duża zawartość siarczynu sodu w wywoływaczu zwiększa rozpuszczalność soli
srebra.

Węglan sodu bezwodny – substancja zasadowa, biały proszek, łatwo rozpuszczalny

w wodzie.

Bromek potasu – substancja antyzadymiająca, bezbarwne kryształki łatwo rozpuszczalne

w wodzie. Jego roztwory są trwałe, mają odczyn obojętny.

Tiosiarczan sodu krystaliczny – substancja bezbarwna, tworząca drobne kryształy, łatwo

rozpuszcza się w wodzie obniżając jej temperaturę. Podstawowy składnik utrwalacza.

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Na czym polega proces wywoływania?
2.  Jakie substancje wchodzą w skład wywoływacza czarno-białego?
3.  Jaką rolę w wywoływaczu pełni substancja wywołująca?
4.  Jaką rolę w wywoływaczu pełni substancja konserwująca?
5.  Jaką rolę w wywoływaczu pełni substancja zasadowa?
6.  Jaką rolę w wywoływaczu pełni substancja antyzadymiająca?
7.  Jaki podział wywoływaczy można zastosować pod względem kontrastu obrazu?
8.  Jaki podział wywoływaczy można zastosować pod względem ziarnistości obrazu?
9.  Które  z substancji chemicznych mają właściwości wywołujące?
10. Wymień rodzaje utrwalaczy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Po zapoznaniu się z recepturą wywoływacza czarno-białego, przygotuj zestaw substancji

wchodzących w skład wywoływacza , określ rolę poszczególnych składników.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
indywidualnie lub w zespołach (2-4 osób),

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia,
3) zapoznać się z recepturą wywoływacza czarno-białego,

wybrać pojemniki z substancjami wchodzącymi w skład wywoływacza,

określić rolę każdej substancji,

6)  uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
7)  zaprezentować w formie pisemnej rezultaty  realizacji ćwiczenia,
8)  dołączyć do teczki zawierającej portfolio z pracami realizowanymi w ramach tej jednostki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– zestaw pojemników ze związkami chemicznymi: hydrochinonem, metolem, siarczynem

sodu, węglanem potasu, bromkiem potasu, boraksem,

–

literatura zawodowa,

–

receptury roztworów.

Ćwiczenie 2

Na podstawie przedstawionej receptury określ rodzaj roztworu przeznaczonego  do  obróbki
materiałów światłoczułych czarno-białych:
Receptura:      Metol-    2g;    Siarczyn  sodu  bezwodny  -  100g;   Hydrochinon -  5g; Boraks  -  2g;
Woda do objętości   -1dm³.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się ze składem roztworu wywoływacza, stosowanego w obróbce materiałów

światłoczułych czarno-białych,

2) zapoznać się ze składem roztworu utrwalacza stosowanego w obróbce materiałów czarno-

białych,

3)  przeanalizować składniki receptury pod względem działania i zastosowania,
4)  określić rodzaj roztworu i nazwać roztwór,
5)  zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
6)  dołączyć do teczki zawierającej portfolio z pracami realizowanymi w ramach tej jednostki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– literatura zawodowa,
– receptury roztworów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować proces wywoływania materiałów czarno-białych?



2) podać skład wywoływacza obróbki materiałów czarno-białych?



3) sklasyfikować wywoływacze do obróbki materiałów czarno-białych?



4) określić rolę substancji wywołującej w wywoływaczu?



5) określić rolę substancji konserwującej w wywoływaczu?



6) określić rolę substancji przeciwzadymiającej w wywoływaczu?



7) określić rolę substancji przyspieszającej w wywoływaczu?



8) określić rolę substancji w wywoływaczu?



9) określić na czym polega proces utrwalania?



10) wymienić substancje wywołujące?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11. Podstawy barwnego procesu fotograficznego i obróbka

chemiczna materiałów barwnych

4.11.1. Materiał nauczania

Podstawy barwnego procesu fotograficznego
Otrzymanie barwnego obrazu na materiale światłoczułym przebiega w dwóch fazach.

Pierwsza to otrzymanie obrazu utajonego w procesie naświetlania materiału światłoczułego.
Druga to obróbka chemiczna tego materiału.

Materiał światłoczuły składa się z wielu warstw, te najważniejsze to warstwy światłoczułe

i podłoże. W warstwach światłoczułych znajduje się wiele związków chemicznych które biorą
udział w procesie powstawania obrazu utajonego i powstawaniu barwnego obrazu
fotograficznego:

−

Kryształy halogenków srebra – są to związki światłoczułe odpowiedzialne za powstanie
obrazu utajonego który jest początkiem obrazu fotograficznego, który powstanie później
w procesie wywoływania.

−

Komponenty  barwników  –  są  to  związki  chemiczne  których  zadaniem  jest  wytworzenie
razem  z  utlenioną  substancją  wywołującą  barwnika.  Komponenty  barwników  są  różne
w  każdej  z  warstw:  w  warstwie  czułej  na  promieniowanie  niebieskie  znajduje  się
komponent  barwnika  żółtego,  w  warstwie  czułej  na  promieniowanie  zielone  znajduje  się
komponent  barwnika  purpurowego.  W  warstwie  czułej  na  promieniowanie  czerwone
znajduje się komponent barwnika niebiesko-zielonego.

−

Barwniki sensybilizujące – są to związki chemiczne których zadaniem jest rozszerzenie
czułości spektralnej materiału.

−

Barwniki ekranujące – związki chemiczne które pomagają wygasić odblaski dyfuzyjne.

−

Garbniki – garbują emulsję fotograficzną.

Zasada barwnego procesu negatywowo-pozytywowego
Pierwszy etap to naświetlenie i obróbka chemiczna obrazu negatywowego. Naświetlenie

materiału  światłoczułego  –  informacje  w  postaci  promieniowania  odbitego  lub  wysyłanego
przez  fotografowany  przedmiot  powodują  naświetlenie  odpowiednich  miejsc  w  warstwach
światłoczułych.,  promieniowaniem  niebieskim,  zielonym  i  czerwonym.  Powstające  obrazy
cząstkowe w warstwach są w barwach dopełniających do barw fotografowanego przedmiotu:

promieniowanie niebieskie – spowoduje powstanie obrazu żółtego,
promieniowanie zielone – spowoduje powstanie obrazu purpurowego,
promieniowanie czerwone – spowoduje powstanie obrazu niebieskozielonego.
Kopiowanie negatywu – podczas kopiowania negatywu następuje naświetlenie materiału

pozytywowego. W poszczególnych warstwach czułych na światło zielone, czerwone
i niebieskie tworzą się barwnikowe obrazy cząstkowe w barwach dopełniających do negatywu.
Pozytyw posiada takie barwy jakie miał fotografowany przedmiot.

Reakcja wywoływania barwnego
Reakcje przebiegające w czasie wywoływania prowadzą do otrzymania barwników

w materiale światłoczułym.
1. Redukcja jonów srebrowych:

nAgBr + substancja wywołująca = nAg°+ utleniona substancja wywołująca + HBr

2. Synteza barwników lub jego leukozwiązku:

Utlenione substancje wywołujące + komponent barwnika = barwnik lub jego leukozwiązek

3. Utlenianie leukozwiązku barwnika:

Leukozwiązek barwnika + 0

= barwnik [Poz.5, s.28]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obróbka barwnego materiału negatywowego, proces C - 41
Materiały negatywowe barwne poddawane są obróbce chemicznej w procesie

negatywowym barwnym C – 41. Główne etapy procesu C41 to: wywoływanie, wybielanie,
utrwalanie.

Wywołanie w rozworze wywoływacza barwnego CD. Naświetlone kryształy halogenków

srebra znajdujące się w warstwach światłoczułych są redukowane do srebra metalicznego, przy
czym substancja wywołująca utlenia się. Utleniona substancja redukująca łączy się
z odpowiednimi komponentami barwnikowymi znajdującymi się w warstwach światłoczułych
błony tworząc barwniki. wskutek czego otrzymujemy obraz srebrowy i barwnikowy

Wybielanie w roztworze wybielacza BL. W wybielaczu metaliczne srebro które

wytworzyło się w wywoływaczu zostaje z powrotem przeprowadzone w halogenek srebra.
Srebro metaliczne zostaje utlenione i przeprowadzone w sole. Substancją wybielającą jest sól
żelazowo-sodowa kwasu wersenowego.

Płukanie ma na celu dokładne wypłukanie roztworu wybielacza z materiału.
Utrwalanie w roztworze utrwalacza FX. Halogenki srebra zawarte w warstwach materiału

przeprowadza się w rozpuszczalne w wodzie związki kompleksowe tiosiarczanosrebrzanowe
które następnie wypłukuje się z materiału.

Płukanie po utrwalaczu ma na celu wypłukanie z materiału wszystkich chemikalii użytych

do obróbki chemicznej.

Roztwór końcowy ST- stabilizator. Rolą roztworu końcowego jest stabilizowanie

barwników powstałych w warstwach materiału oraz zapobieganie powstawaniu plam po
wysuszeniu błon.

Obróbka barwnego papieru fotograficznego, proces RA-4
Materiały pozytywowe dostosowane do obróbki pozytywowej barwnej wywołuje się

w procesie pozytywowym RA – 4.

Pierwszy etap to wywoływanie w wywoływaczu barwnym. Naświetlone kryształki

halogenków srebra w warstwach światłoczułych materiału barwnego są redukowane do srebra
metalicznego, przy czym substancja wywołująca utlenia się. Utleniona substancja redukująca
łączy się z odpowiednimi komponentami barwnikowymi znajdującymi się w warstwach
światłoczułych błony tworząc barwniki.

Drugi etap to działanie roztworu wybielacza utrwalającego BX W wybielaczu

utrwalającym  przebiegają  równolegle  trzy  reakcje. Pierwsza to  utlenianie srebra metalicznego
pod  wpływem  substancji  wybielającej  (utleniającej)  wersenian  sodowo-żelazowy.  Druga  to
utlenianie  leukozwiązku  barwnika  na  barwnik  niebieskozielony  i  trzecia  reakcja  to
przeprowadzenie bromku srebra w sole tiosiarczanosrebrzanowe.

Ostatni etap to płukanie końcowe.
Obróbka barwnego materiału odwracalnego- proces E-6
W procesie tym materiał odwracalny po naświetleniu poddawany jest następującym

etapom obróbki:

−

wywołanie pierwsze w wywoływaczu czarno-białym dającym obrazy srebrowe.
W wyniku wywoływania powstają trzy negatywowe obrazy srebrowe.

−

odwracanie (zadymianie). Pozostałe w warstwach materiału odwracalnego nienaświetlone
kryształki halogenów srebra zadymia się roztworem odwracjącym (zadymiającym) RE.
W warstwach powstaje obraz utajony pozytywowy.

−

wywoływanie  barwne.  Materiał  z  powstałym  obrazem  utajonym  pozytywowym  wywołuje
się  w  wywoływaczu  barwnym  CD,  w  wyniku  wywoływania  barwnego  powstają  trzy
pozytywowe  obrazy  cząstkowe  srebrowe  i  trzy  pozytywowe  obrazy  cząstkowe
barwnikowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Kondycjonowanie. W roztworze spłukuje się resztki wywoływacza z materiału, nie
następują podczas kondycjonowania żadne zmiany fotograficzne.

−

Wybielanie  w  roztworze  wybielającym  BL.  Po  wywołaniu  powstałe  obrazy  srebrowe
należy  usunąć  przez  ich  utlenianie  za  pomocą  wersenianu  żelaza  lub  żelazicyjanku
potasowego  w  obecności  bromku  potasu.  W  warstwach  powstaje  z  powrotem  bromek
srebra.

−

Utrwalanie FX. Znajdujący się w warstwach materiału odwracalnego halogenek srebra
należy usunąć. Usuwa się go w roztworze utrwalacza. Utrwalacze wykorzystywane do
obróbki barwnej są sporządzone bez substancji zakwaszającej.

−

Płukanie. Ma na celu usunięcie z warstw materiału sole tiosiarczanosrebrzanowe.

−

Kąpiel w roztworze końcowym FI. Jest to stabilizowanie materiału odwracalnego ma na
celu garbowanie żelatyny i jej utrwalenie. [Poz.5,s.105]

Substancje wywołujące stosowane w wywoływaczu barwnym są to pochodne

p–fenyleno– diamin. Określa się je symbolami np. CD – 3, CD – 4.

Substancja wybielająca stosowana w wybielaczu to sól żelazosodowa kwasu

wersenowego.

Substancja utrwalająca – to tiosiarczan sodu .
Obróbka chemiczna materiałów barwnych wymaga bardzo ścisłego przestrzegania

warunków  jej  przeprowadzenia.  Najczęściej  obróbkę  tą  na  większą  skalę  przeprowadza  się
w  sposób  zautomatyzowany  w  procesorach  i  minialbach.  Procesory-  stabilizują  obróbkę  pod
względem  temperatury  i  czasu,  minilaby są  to  urządzenia  które  wykonują  odbitki  na papierze
fotograficznym  z nośników tradycyjnych i cyfrowych.

4.11.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie podstawowe związki chemiczne biorą udział w powstaniu obrazu fotograficznego

w warstwach światłoczułych?

2.  Co to jest komponent barwnika?
3.  Jakie związki światłoczułe znajdują się w warstwach światłoczułych?
4.  Co to są barwniki sensybilizujące?
5.  Wymień komponenty barwnikowe w poszczególnych warstwach światłoczułych materiału

barwnego.

6.  Jaki obraz  barwnikowy powstanie pod wpływem promieniowania niebieskiego?
7.  Jakie etapy obróbki chemicznej możesz wyróżnić w procesie C41?
8.  Na czym polega proces wywoływania barwnego?
9.  Na czym polega proces wybielania?
10.  Na czym polega proces utrwalania?
11.  Jakie reakcje przebiegają podczas kąpieli wybielająco – utrwalającej w procesie RA4?
12.  Jakie etapy obróbki chemicznej występują w procesie RA4?
13.  Jakie etapy obróbki chemicznej występują w procesie E6?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na schemacie przedstaw reprodukcje barw w procesie negatywowo-pozytywowym dla

barwy czerwonej i żółtej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  narysować warstwy światłoczułe w materiale negatywowym,
2)  zaznaczyć warstwy w których powstają  obrazy  barwne,
3)  określić barwę obrazów cząstkowych w każdej warstwie,
4)  określić barwę negatywu,
5)  narysować warstwy światłoczułe w materiale pozytywowym,
6)  zaznaczyć warstwy w których powstają  obrazy  barwne,
7)  określić barwę obrazów cząstkowych w każdej warstwie,
8)  określić barwę pozytywu,
9)  zaprezentować w formie pisemnej rezultaty  realizacji ćwiczenia,
10)  dołączyć do portfolio z pracami realizowanymi w ramach tej jednostki modułowej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kolorowe kredki lub mazaki,

−

kartka papieru.

Ćwiczenie 2

Na podstawie etapów obróbki chemicznej określ nazwę procesu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się etapami obróbki chemicznej poszczególnych procesów: C-41, RA-4, E-6,
2) zapoznać się z planszami na których wymienione będą etapy obróbki chemicznej

materiałów światłoczułych,

3)  dopasować nazwę procesu do etapów obróbki,
4)  scharakteryzować proces,
5)  zaprezentować w formie pisemnej rezultaty  realizacji ćwiczenia,
6)  dołączyć do portfolio z pracami realizowanymi w ramach tej jednostki modułowej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze z etapami obróbki chemicznej materiałów światłoczułych,

−

plansze z nazwami procesów: C-41, RA-4, E-6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić najważniejsze związki chemiczne wchodzące w skład warstw

światłoczułych



2) wyjaśnić na czym polega naświetlenie materiału światłoczułego



3) wyjaśnić na czym polega wywoływanie materiału barwnego



4) przedstawić przebieg reakcji wywoływania barwnego



5) wskazać różnicę między wywoływaniem czarno-białym a barwnym?



6) wskazać do jakich materiałów przeznaczony jest proces C41?



7) wskazać do jakich materiałów przeznaczony jest proces RA4?



8) wskazać do jakich materiałów przeznaczony jest proces E6?



9) scharakteryzować proces C41?



10) scharakteryzować proces RA4?



11) scharakteryzować proces E6?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.12. Podstawy fotografii cyfrowej

4.12.1. Materiał nauczania

Fotografia cyfrowa jest to metoda rejestracji obrazu polegająca na tym, że jest on

rzutowany nie na błonę fot., lecz na fotoelektryczny element światłoczuły (element CCD).
CCD– przetwornik analogowo-cyfrowy wytwarza mapę bitową obrazu, która jest
zapamiętywana w aparacie w postaci cyfrowej.

Fotografia pozwala na natychmiastowy podgląd zdjęcia bez czekania na wywołanie filmu,

jeśli  zdjęcie  jest  nieudane,  od  razu  można  je  usunąć.  Fotografia  cyfrowa  jest  fotografią
natychmiastową,  bez  ponoszenia  kosztów  związanych  z  zakupem    i  wywoływaniem  filmu,
realizacją  odbitek.  Wykonane  zdjęcie  można  natychmiast  wydrukować,  poddać  obróbce
graficznej  czy  przesłać  ją  w  Internecie  bez  potrzeby  skanowania.  Możliwość  dołączania  do
zdjęć  dodatkowych  danych,  takich  jak  data  i  czas  wykonania  zdjęcia,  model  aparatu,  czas
naświetlania, użycie lampy błyskowej itp. ułatwia przeglądanie i sortowanie zdjęć.

Obraz analogowy a obraz cyfrowy
Oryginały tradycyjne są to materialne obiekty, które mogą występować pod różnymi

postaciami. Dla procesu skanowania oryginałami są najczęściej odbitki i negatywy
fotograficzne, przezrocza, obrazy, rysunki. Dla fotografowania cyfrowego oryginałami są
najczęściej trójwymiarowe przedmioty i osoby występujące w określonym otoczeniu.

Niektóre oryginały, charakterystyczne dla fotografowania cyfrowego, mogą być także

oryginałami dla skanowania. Skaner pełni wtedy rolę fotograficznego aparatu cyfrowego.

Obraz cyfrowy może powstawać w wyniku skanowania lub fotografowania cyfrowego.
Obrazki bitmapowe i grafiki wektorowe

Grafika komputerowa dzieli się na: obrazki bitmapowe i grafiki wektorowe.
Obrazki bitmapowe zwane obrazkami rastrowymi - składają się z siatki, czyli rastra, który

stanowią  małe  kwadraciki  zwane  pikselami.   Każdy piksel  w  obrazku  bitmapowym  ma  swoje
miejsce  i  kolor.  Praca  z  obrazkami  bitmapowymi  polega  na  modyfikacji  grup  pikseli,  a  nie
obiektów  i  kształtów.  Obrazki  bitmapowe  są  uzależnione  od  rozdzielczości  i  składają  się
z określonej  liczby  pikseli.  Warunki  te  powodują,  że  zmiana  rozmiaru  lub  rozdzielczości tych
obrazków  może  spowodować  rozmycie  i  utratę  szczegółów.  Zwiększenie  wielkości  mapy
bitowej powoduje, że zwiększane są także te punkty, linie i krawędzie stają się postrzępione

Grafiki wektorowe (grafiki oparte na obiektach lub rysunki) zdefiniowane są

matematycznie  jako  grupy  punktów  połączonych  liniami.  Elementy  graficzne  rysunku
wektorowego  noszą  nazwę  obiektów.  Każdy  obiekt  stanowi  niezależną  część  obrazu,
zdefiniowaną za pomocą takich właściwości, jak kolor, kształt, kontur, wielkość i położenie na
rysunku.  Grafika  wektorowa  nie  zależy  od  rozdzielczości,  jest  zawsze  odtwarzana
z maksymalną rozdzielczością dowolnego urządzenia wyjściowego ( monitor lub drukarka).

Istota obrazu cyfrowego -piksel
Obrazy cyfrowe są to prostokątne obszary zbudowane z elementów identycznych pod

względem  wielkości  i  kształtu.  Kształt  elementów  stanowią,  kwadraty.  Kwadratowe
elementy  tworzące  obraz  cyfrowy  noszą  nazwę  pikseli.  Piksele  stanowią  więc  jednostkę
wielkości  obrazu  cyfrowego.  Wielkość  piksela  ustala  osoba  wykonująca  skanowanie  lub
wykonująca  zdjęcie  cyfrowym  aparatem  fotograficznym.  Zbyt  duże  piksele  uwidocznią
w  obrazie  "schodkowe"  brzegi  pochylonych  krawędzi  lub  łuków,  a  zbyt  małe  mogą
niepotrzebnie  zwiększać  ilość  pamięci  wymaganą  dla  poprawnego  odwzorowania  (np.
wydrukowania) obrazu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Całkowita liczba pikseli w obrazie cyfrowym jest iloczynem liczby pikseli wzdłuż obu

boków jego prostokątnego obrysu. [Poz.4,s.16-17]

Parametry obrazu cyfrowego:
Podstawowe parametry obrazu cyfrowego to: głębia bitowa, rozdzielczość, format

zapisu, tryb koloru.

Obraz cyfrowy jest liczbowym zapisem występujących w nim barw. Jednym

z parametrów tego zapisu jest tzw. Głębia bitowa (głębia kolorów), mówiąca o liczbie barw
możliwych do odwzorowania w obrazie i oznacza, jak wiele bitów pamięci zostało
przydzielonych do zapisania informacji o barwie każdego piksela obrazu.

Jednostką głębi bitowej są bpp (bity na piksel). Bit (b)jest elementarną jednostką

w informatyce i umożliwia zapisanie dwóch cyfr: 0 lub1.

-  Głębia 1 bitowa to obraz kreskowy.
-  Głębia 2 pozwala na odwzorowanie 4 barw lub poziomy szarości.
-  Głębia 4 bitowa pozwala na odwzorowanie max 16 barw lub poziomów szarości.
-  Głębia 8 bitów umożliwia odwzorowanie 256 poziomów szarości lub barw.
-  Głębia 24 bitów na piksel to 16,8 milionów barw

[Poz.4, s.19-21]

Rozdzielczość oryginału cyfrowego
Ogólnie, rozdzielczość jest to stopień odwzorowania szczegółów . Rozdzielczość obrazu

cyfrowego  –  jest  to  liczba  pikseli  przypadająca  na  jednostkę  długości  obrazu  cyfrowego.
Ponieważ  obrazy  cyfrowe  są  najczęściej  korygowane  w  programach graficznych,  a  programy
te  standardowo  operują  jednostką  długości  cal,  przyjęto  za jednostkę rozdzielczości obrazów
cyfrowych  –  ppi  (piksele  na  cal).  [Poz.4,    s.23].  Często  w  skanerach  spotyka  się  jednostki
rozdzielczości podawane jako dpi ( punkty na cal).

Formaty zapisu obrazu cyfrowego .
Jeżeli zarejestrowany obraz cyfrowy chcemy zachować należy zapisać go w pliku na dysku

twardym komputera lub innym nośniku. Obrazy przechowywane są najczęściej poddawane
kompresji. Rozróżniamy dwa rodzaje kompresji: kompresja stratna i bezstratna. Formaty
wykorzystujące kompresje ze stratami podczas kompresji obrazu tracą część zapisanych w nim
informacji. Kompresja bez strat LZW przechowuje obrazy bez jakichkolwiek strat informacji.

Format TIFF – format standardowy i podstawowy do zapisu mapy bitowej w pliku, może,

w tzw. bezstratny sposób, zapisać informację o każdej barwie obrazu cyfrowego. Format
stosowany do archiwizacji obrazów do obróbki cyfrowej oraz do druku.

Format JPEG , JPG – uniwersalny format obrazów rastrowych wykorzystywany przede

wszystkim w aparatach cyfrowych i Internecie, umożliwia zachowanie wysokiej jakości przy
niewielkich rozmiarach pliku. Jego kompresja jest stratna. [Poz.2, s.137]

Format GIF –standard zapisu obrazów rastrowych do Internetu. Pliki w tym formacie są

małe, jakość obrazów nie najlepsza, a liczba kolorów ograniczona do 256.

Format RAW – nazywany jest cyfrowym odpowiednikiem filmowego negatywu. Plik

RAW to nienaruszone żadną obróbką elektroniczną zdjęcie w postaci, w jakiej zostało
naświetlone na matrycy aparatu cyfrowego.

Tryby koloru- jest to informacja o kolorze obrazu rasowego zapisana w pliku. Obrazy

mogą być zapisane w następujących trybach: RGB, CMYK, Lab, skala szarości, bitmapy.

Tryb RGB – Tryb zbiorów cyfrowych RGB odpowiadający modelowi barw RGB, służy

do zapisywaniu obrazów przeznaczonych do wyświetlania na monitorze komputera (np. do
Internetu) lub naświetlania na papierze fotograficznym, a także archiwizacji zbiorów
źródłowych. Obraz w trybie RGB ma trzy czarno-białe kanały o wartościach od 0 (czerń) do
255 (biel). Daje na ekranie ponad 16,7 mln odcieni kolorów.

Tryb CMYK – każdy piksel obrazu jest opisany przez procentową wartość

poszczególnych barwników procesu drukarskiego. Daje możliwość uzyskania 16,mln

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

różnych kolorów (32-bitowa głębia koloru).Tryb ten służy przygotowywaniu prac do druku.
Ponieważ monitor pracuje w systemie RGB, na ekranie wyświetlana jest tylko symulacja trybu
CMYK

Tryb skali szarości o 8-bitowej głębi koloru, czyli 256 odcieniach szarości, jest

wykorzystywany  do  edycji  i  tworzenia  cz-b  zdjęć  o  pełnej  skali  tonów.  Przy  zmianie  trybu
barwnego  na  skalę  szarości  program  pozbawia  piksele  informacji  o  kolorze,  zachowując
wartość  ich  luminancji.  Wartość  szarości  może  być  przedstawiana  od  0  do  255  lub  jako  %
wartość natężenia czarnego barwnika drukującego (0% - biel, 100% - czerń). [2, s.132]

Tryb bitmapy- obraz 1-bitowy , w każdy piksel ma przypisane tylko jedną z dwóch

wartości koloru: czerń lub biel, odpowiada zgrafizowanym, tradycyjnym zdjęciom cz-b.

Podział cyfrowych sposobów pozyskiwania obrazu.
Istnieją dwie cyfrowe metody pozyskania obrazów. Pierwsza metoda od początku do

końca korzysta z cyfrowych metod obrazowania. Zdjęcie wykonane aparatem cyfrowym
zostaje przeniesione do komputera, i następnie wydrukowane na drukarce, lub bezpośrednio
wydrukowane z aparatu cyfrowego.

Druga - fotografia hybrydowa: jest to połączenie techniki cyfrowej z tradycyjną. Obraz

negatywowy,  lub    pozytywowy  jest  skanowany,  postać cyfrowa  przeniesiona do  komputera  .
taki  obraz  może  być  oglądany  na  ekranie  monitora  lub  wydrukowany  na  drukarce
atramentowej  lub  termosublimacyjnej.  Inny  sposób  fotografii  hybrydowej  to    zdjęcie
w  postaci  klasycznej  lub  cyfrowej  zostaje  przeniesie  do  minilabu  cyfrowego  (    skanowanie
negatywu]. Tam może zostać poddane  obróbce cyfrowej ( poprawa błędów- retusz, poprawa
ostrości  i  wprowadzenie  efektów  specjalnych)  następnie  jest    naświetlone  na  klasycznym
papierze fotograficznym.

Charakterystyka cyfrowych sposobów pozyskiwania obrazu
W procesie powstawania obrazu cyfrowego można wyróżnić następujące etapy:

rejestracja obrazu na matrycy ccd,

dyskretyzacja i digitalizacja,

zapis na karcie pamięci.

Aparat
Fotograficzny

światło

Czujnik
obrazu

sygnał
analogowy

Procesor
obrazu

sygnał
cyfrowy
01010101

Karta
pamięci

Skanery
Skanery działają podobnie jak aparat cyfrowy - czujniki zamieniają różnice wartości

światła na sygnały elektryczne. Główna różnica polega na tym, że skaner ma własne źródło
światła oświetlające obiekt, którym najczęściej jest odbitka pozytywowa lub błona.

Mimo identycznej zasady działania, ze względu na budowę, istnieje podział na skanery:

bębnowe, płaskie, do negatywów i przezroczy.

Skanery bębnowe, płaskie mogą skanować zarówno oryginały nieprzezroczyste, jak

i przezroczyste, choć niektóre tańsze modele skanerów płaskich do skanowania slajdów
wymagają przystawki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.12.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest fotografia cyfrowa?
2.  Jakie są zalety fotografii cyfrowej?
3.  Co nazywamy obrazem tradycyjnym?
4.  W wyniku jakich procesów powstaje obraz cyfrowy?
5.  Jak dzieli się grafika komputerowa?
6.  Jak inaczej nazywa się obrazy bitmapowe?
7.  Jak zdefiniowane są grafiki wektorowe?
8.  Co to jest piksel?
9.  Wyjaśnij pojęcie głębi bitowej.
10.  Wyjaśnij pojęcie rozdzielczości.
11.  Wymień  tryby koloru.
12.  Jakie są metody cyfrowe otrzymywania obrazów?
13.  Jakie są metody hybrydowe otrzymywania obrazów?
14.  Wymień etapy powstawania obrazu cyfrowego.

4.12.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Porównaj różnice między fotografią tradycyjną a fotografią cyfrową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) sporządzić dwie tablice, na jednej wypisać: co to jest fotografia tradycyjna, jakie są jej

wady i zalety,

2)  na drugiej tablicy  wypisać: co to jest fotografia cyfrowa, jakie są jej wady i zalety,
3)  porównać obie metody,
4)  zaprezentować w formie pisemnej rezultaty  realizacji ćwiczenia,
5)  dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże kartki papieru, pisaki.

Ćwiczenie 2

Z czego zbudowany jest obraz cyfrowy?- obserwowanie pikseli.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

komputerowym,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3) włączyć komputer i uruchomić wskazany przez nauczyciela program graficzny, otworzyć

wskazany przez nauczyciela obraz cyfrowy,

4) powiększyć niewielki fragment obrazu do uzyskania wyraźnych pikseli,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
6) dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z oprogramowaniem,

−

program graficzny,

−

obraz zapisany w postaci pliku cyfrowego.

Ćwiczenie 3

Wskazać zależność liczby barw i wielkości pliku od głębi bitowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku

komputerowym,

2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie

z listą wyposażenia dla tego stanowiska,

3)  włączyć komputer i uruchomić wskazany przez nauczyciela program graficzny,
4)  otworzyć wskazany przez nauczyciela plik zapisany z 24-bitową głębią,
5)  zrobić 4 kopie obrazu i zapisać je z głębią: 1-bitową, 4-bitową, 8-bitową, 16-bitową,
6)  zrobić zestawienie w postaci tabeli:

Tabela: zależność głębi bitowej od liczby barw i wielkości pliku

Głębia bitowa

Liczba barw

Wielkość pliku(KB)

1 bit/ piksel

4 bity/ piksel

8 bitów/ piksel

16 bitów/ piksel

24 bity/ piksel

7) sformułować wnioski , w jaki sposób głębia bitowa wpływa na wielkość pliku,
8) dołączyć wnioski do teczki zawierającej portfolio z pracami realizowanymi w ramach tej

jednostki modułowej,

9) pozamykać programy, wyłączyć komputer, uporządkować stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z oprogramowaniem,

−

program graficzny Adobe Photoshop,

−

karta pracy z tabelą ,

−

obraz zapisany w postaci pliku cyfrowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.12.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić zastosowanie fotografii cyfrowej?



2) wskazać różnice między fotografią cyfrową a tradycyjną?



3) wyjaśnić różnice między obrazem analogowym a obrazem cyfrowym?



4) wyjaśnić zależność: wielkość piksela a rozdzielczość obrazu?



5) wymienić formaty zapisu obrazu cyfrowego?



6) scharakteryzować parametry obrazu cyfrowego?



7) scharakteryzować metody otrzymywania obrazów cyfrowych?



8) wyjaśnić zasadę rejestrowania obrazu cyfrowego?



9) wyjaśnić pojęcie fotografii hybrydowej?



10) wyjaśnić różnice między skanerem a aparatem cyfrowym?



11) wymienić rodzaje skanerów?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 20 pytania o różnym stopniu trudności.
5.  Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając znak „X” lub wpisując

prawidłową odpowiedź. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część – poziom podstawowy,

II część – poziom ponadpodstawowy.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi na jakieś pytanie sprawi ci trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego gdy zostanie ci czas wolny.

9. Na rozwiązani testu masz 45 min.

Powodzenia.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Część I – Poziom podstawowy
1. Jaki rodzaj celownika znajduje się w aparatach kompaktowych

a)  pentagonalny.
b)  matówkowy.
c)  lustrzany.
d)  lunetowy.

2. Migawka służy do

a)  regulowania strumienia światła wchodzącego przez obiektyw.
b)  kadrowania obrazu.
c)  regulowania ostrością obrazu.
d)  regulowania przysłon.

3. Co oznacz skrót Tc

a)  temperatura Celsjusza.
b)  temperatura cyfrowa.
c)  temperatura barwowa.
d)  temperatura Kelwina.

4. Lustrzanka dwuobiektywowa to aparat, który posiada

a)  2 obiektywy celownicze.
b)  2 obiektywy zdjęciowe.
c)  obiektyw celowniczy i zdjęciowy.
d)  jeden obiektyw.

5. Jaka jest ogniskowa obiektywu standardowego dla formatu małoobrazkowego?

a)  28 mm.
b)  50mm.
c)  80mm.
d)  135mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Podczas procesu wywoływania następuje

a)  redukcja nienaświetlonych halogenków srebra do srebra metalicznego.
b)  redukcja naświetlonych halogenków srebra do srebra metalicznego.
c)  utlenianie nienaświetlonego srebra do halogenków srebra.
d)  utlenianie naświetlonego srebra do halogenków srebra.

7. Która substancja chemiczna może spełnić rolę wywołującej w wywoływaczu cz-b.

a)  bromek potasu.
b)  hydrochinon.
c)  tiosiarczan sodu.
d)  benzotriazol.

8. Rozdzielczość w fotografii cyfrowej określana jest przez:

a)  liczbę linii na jednostkę długości.
b)  liczbę pikseli na jednostkę długości.
c)  liczbę linii na liczbę pikseli.
d)  liczbę pikseli na jednostkę objętości.

9. Fotografia cyfrowa to metoda rejestracji obrazu na:

a)  elementach CCD.
b)  błonie fotograficznej.
c)  papierze fotograficznym.
d)  monitorze.

10. Reakcje fotochemiczne są to reakcje zachodzące pod wpływem

a)  temperatury.
b)  światła.
c)  wody.
d)  powietrza.

11. Promieniowanie widzialne to fale elektromagnetyczne o zakresie

a)  200nm-400nm.
b)  400nm-500nm.
c)  600nm-700nm.
d)  400nm-700nm.

12. Lampa błyskowa daje światło o temperaturze barwowej

a)  2800 K.
b)  3200 K.
c)  3800 K.
d)  5600 K.

13. Pomiar w którym odczyt dokonywany jest w środkowej części kadru z niewielkiego

obszaru to
a)  pomiar centralnie ważony.
b)  pomiar punktowy.
c)  pomiar matrycowy.
d)  pomiar integralny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Część II – Poziom ponadpodstawowy

14. Obiektyw typu „autofokus” charakteryzuje

a)  automatyczna zmiana ogniskowej.
b)  automatyczna zmiana ostrości.
c)  automatyczny pomiar światła.
d)  automatyczna zmiana zdolności rozdzielczej.

15. Jaka zależność występuje między kątem widzenia obiektywu a jego odległością

ogniskową?
a)  im większy kąt widzenia obiektywu tym odległość ogniskowa mniejsza.
b)  im mniejszy kąt widzenia obiektywu tym odległość ogniskowa mniejsza
c)  im większy kąt widzenia obiektywu tym odległość ogniskowa większa.
d)  wielkość odległości

ogniskowej nie wpływa na kąt widzenia obiektywu.

16. Obrazy składające się z linii prostych i krzywych zdefiniowanych przez równania

matematyczne to
a)  obrazy rastrowe.
b)  obrazy bitmapowe.
c)  obrazy wektorowe.
d)  obrazy fotograficzne.

17. Na schemacie zilustrowany jest błąd

a)  dystorsji.
b)  aberracji sferycznej.
c)  aberracja komatyczna.
d)  aberracji chromatycznej.

18. Głębokość ostrości nie zależy od

a)  odległości ogniskowej.
b)  odległości przedmiotowej.
c)  liczby przysłony.
d)  zdolności rozdzielczej obiektywu.

19. Narysuj schemat powstawania obrazu optycznego gdy fotografowany przedmiot

umieszczony jest w odległości 2-ch ogniskowych.

20. Przedstaw na schemacie reprodukcję barwy czerwonej w procesie negatywowo-

pozytywowym barwnym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Posługiwanie się terminologią zawodową

Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz odpowiedzi lub wykonaj rysunek

Nr
zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Przedmiot

czerwony

Warstwy negatywu:

Warstwy pozytywu:

Razem: