Verne Juliusz - Mistrz Zacharia

Juliusz Verne

Mistrz Zachariasz

SPIS TRE

I   Zimowa noc
II   Pycha nauki
III  Dziwaczna wizyta
IV  Ko

ciół

tego Piotr

Zimowa noc

Miasto Genewa poło

one jest na zachodnim brzegu jeziora, któremu dało

swoj

nazw

Rodan2 u wyj

cia z jeziora rozdziela miasto na odr

bne dzielnice i sam w

samym

rodku miasta dzieli si

, tworz

c mi

dzy swoimi odnogami wysp

Takie ukształtowanie topograficzne tworzy si

sto w du

ych o

rodkach

handlowych lub przemysłowych. Bez w

tpienia pierwszych mieszka

ców

ciła łatwo

ść

transportu, jak

stwarzaj

szybkie rzeki, “te naturalne drogi,

które id

same z siebie”, jak powiedział Pascal.3 O Rodanie mo

powiedzie

e jest to droga, która biegnie.

W czasach, kiedy na tej wysepce, podobnej do gaelony4 holenderskiej,

zakotwiczonej na

rodku rzeki, jeszcze nie zacz

to wznosi

nowych

symetrycznych konstrukcji, masa domków pi

trz

cych si

jedne na drugich i

malowniczo rozrzuconych, przedstawiała widok pełen uroku.

Z powodu małej powierzchni wysepki, niektóre budowle opierały si

palach wbitych byle jak w wartkie nurty Rodanu. Te grube pale, poczernione
czasem, starte wod

, przypominały odnó

a olbrzymiego kraba i dawały

fantastyczny efekt. Kilka po

ółkłych sieci, prawdziwych paj

czyn

rozci

gni

tych po

ród tej wiekowej konstrukcji, poruszało si

w cieniu, jakby

były ulistowieniem tego starego d

bowego drewna, a rzeka, wpadaj

c po

ród

ten las pali, pieniła si

z pos

pnym szumem.

Jedno z domostw wyspy wywierało wra

enie swym wygl

dem

dziwacznego starocia. Był to dom starego zegarmistrza, mistrza Zachariasza,
jego córki Gerandy, Auberta Thüna – jego ucznia i starej słu

żą

cej,

Scholastyki.

Jakim

dziwakiem był ten Zachariasz! Jego wiek wydawał si

nie do

odszyfrowania. Nikt z najstarszych mieszka

ców Genewy nie mógł

powiedzie

, kiedy po raz pierwszy zobaczono go maszeruj

cego ulicami

miasta z rozwianymi na wietrze długimi białymi włosami, z chud

, spiczast

trz

na ramionach głow

. Ten człowiek zdawał si

nie

. Id

kołysał ciałem na sposób balansu5 w swoich zegarach. Jego twarz, sucha i
podobna do trupiej, miała zawsze ciemn

karnacj

. Wydawało si

e wyrósł

w ciemno

ci jak obrazy Leonarda da Vinci.6

Geranda zajmowała jedno z najpi

kniejszych pomieszcze

starego

domostwa, sk

d przez w

skie okienko melancholijnym wzrokiem patrzyła na

nie

one szczyty Jury;7 natomiast sypialnia i pracownia starca znajdowały

niemal w piwnicy, prawie na poziomie rzeki, tak,

e podłoga opierała si

wprost na palach. Od niepami

tnych czasów zegarmistrz opuszczał swoje

pomieszczenia jedynie na posiłki lub kiedy wychodził do miasta regulowa

ró

ne zegary. Reszt

czasu sp

dzał przy warsztacie pokrytym niezliczon

ilo

narz

dzi zegarmistrzowskich, w wi

kszo

ci wymy

lonych przez siebie.

Istotnie był to niezwykle zdolny człowiek. Jego dzieła znane były w całej

Francji i Niemczech. Najlepsi genewscy zegarmistrzowie uznawali jego
wyra

szo

ść

nad sob

a miasto, poniewa

rozsławił jego imi

, bardzo

go ceniło i honorowało jako wynalazc

regulatora.

I faktycznie, jak si

pó

niej okazało, od tego wynalazku Zachariasza liczy

dat

narodzin prawdziwej sztuki zegarmistrzostwa.

Zazwyczaj, po długiej i skrupulatnej pracy, Zachariasz składał powoli

narz

dzia na swoje miejsca, zabezpieczał kloszami delikatne cz

ęś

ci, które

wła

nie dopasował, zatrzymywał tokarskie koło; nast

pnie podnosił klap

zrobion

w podłodze swojej pracowni i, pochylony, całymi godzinami

wpatrywał si

w szumi

ce wody Rodanu.

Pewnego zimowego wieczoru stara Scholastyka przygotowała kolacj

, do

której zgodnie z prastarym zwyczajem zasiadła wraz młodym pracownikiem.
Mimo,

e wspaniałe potrawy podane były na pi

knej biało-bł

kitnej zastawie,

mistrz Zachariasz nie jadł. Z trudem odpowiadał na łagodne słowa Gerandy,
któr

małomówno

ść

ojca wyra

nie niepokoiła; na paplanin

Scholastyki

zwracał tyle samo uwagi, co na szum rzeki. Po tym milcz

cym posiłku stary

zegarmistrz odszedł od stołu nie pocałowawszy córki i nie

ycz

c nikomu

“dobrej nocy”, co miał zwyczaj czyni

. Znikn

ł w w

skich drzwiach

prowadz

cych do jego kryjówki i słycha

było, jak pod jego ci

ęż

kimi krokami

skrzypiały schody.

Geranda, Aubert i Scholastyka jaki

czas pozostali w milczeniu. Tego

wieczoru było ponuro: ci

ęż

kie chmury snuły si

nad Alpami i groziły

przeobra

eniem si

w ka

dej chwili w deszcz; surowa aura Szwajcarii

wypełniała dusze smutkiem, a południowe wiatry kr

ąż

yły wokół złowrogo.

– Panienko – powiedziała w ko

cu Scholastyka – czy panienka widzi,

nasz pan od kilku dni jest nieswój?

ta Dziewico! Rozumiem,

e nie ma

apetytu, poniewa

słowa uwi

zły mu w gardle i mo

e tylko przebiegły diabeł

jakie

z niego wyci

gnie!

– Mój ojciec musi mie

zapewne jaki

powód do smutku, którego si

nie

domy

lam – odpowiedziała Geranda z wyra

nym niepokojem maluj

cym si

na twarzy.

– Panno Gerando, prosz

tak nie martwi

. Pani zna dziwne zwyczaje

mistrza Zachariasza. Kto mógłby wyczyta

z twarzy jego skrywane my

li?

Zapewne spotkała go jaka

przykro

ść

, o której do jutra zapomni i b

dzie

ałował,

e zasmucił swoj

córk

Mówi

c to, Aubert patrzył w pi

kne oczy Gerandy. Był to jedyny

pracownik, którego mistrz Zachariasz dopuszczał do swoich prac, doceniał
bowiem jego inteligencj

, dyskrecj

i niezwykł

dobro

duszy. Aubert

przywi

zał si

do Gerandy tym tajemniczym uczuciem, zdolnym do

najwy

szych po

Geranda miała lat osiemna

cie. Jej twarz przypominała prostoduszne

madonny, których obrazy wieszane s

jeszcze przez pobo

nych

mieszka

ców na rogach ulic starych miast Bretanii.8 Jej oczy tchn

ły

niesko

czon

szczero

. Kochano j

, była bowiem niczym uciele

nienie

najsłodszego marzenia poety.

Nosiła suknie w kolorach nie rzucaj

cych si

w oczy, a biała chusta

okrywaj

ca jej ramiona miała odcie

i ten charakterystyczny zapach, jaki

posiada bielizna ko

cielna. Genewy nie opanowała wtedy jeszcze

kalwinistyczna ostro

ść

i Geranda wiodła ciche i mistyczne

ycie, czytaj

c rano

i wieczorem łaci

skie modlitwy ze swojego modlitewnika z metalowym

zamkni

ciem. Geranda znała tajemnic

serca Auberta Thüna, wiedziała jak

wielkim uczuciem darzy j

młody pracownik. Dla niego istotnie cały

wiat

ograniczał si

do tego starego domu zegarmistrza; po pracy, kiedy opuszczał

pracowni

, reszt

czasu sp

dzał w towarzystwie dziewczyny.

Stara Scholastyka widziała to wszystko, lecz nic nie mówiła. Swoj

gadatliwo

ść

wyładowywała w narzekaniach na niedogodno

ci swojego wieku i

kłopoty zwi

zane z prowadzeniem gospodarstwa. Nikt jej w tym nie

przeszkadzał. Podobna była do tych graj

cych tabakierek, które wytwarzano

w Genewie: raz nakr

cona, musiała wygra

do ko

ca swoje melodie; aby jej

przerwa

, trzeba byłoby j

rozbi

Widz

c Gerand

pogr

ąż

w bolesnym milczeniu, podniosła si

swojego ulubionego krzesła, wsadziła

wiec

do lichtarza, zapaliła j

postawiła przed ustawion

w kamiennej niszy woskow

figurk

Matki Boskiej.

Mieszka

cy domu mieli zwyczaj kl

przed t

opiekunk

domowego

ogniska i prosi

o spokojn

noc. Tego wieczoru Geranda nie ruszała si

miejsca.

– Ale

, panienko! – powiedziała Scholastyka ze zdziwieniem. – Kolacja

dawno sko

czona i pora i

ść

spa

. Chce sobie panienka zepsu

oczy tym

czuwaniem? O,

ta Dziewico! Lepiej poło

i mie

kne sny! W tych

przekl

tych czasach trudno przewidzie

, co przyniesie jutro.

– Mo

e posła

po doktora dla mojego ojca? – zapytała Geranda.

– Doktora! – zawołała stara słu

żą

ca. – Mistrz Zachariasz nigdy nie

zwracał uwagi na wszystkie ich fantazje i orzeczenia. Uznaje lekarzy do
zegarów, ale nie do ciała.

– Co robi

?! – szepn

ła Geranda. – Czy ojciec wrócił do pracy, czy te

udał si

na spoczynek?

– Gerando – odpowiedział łagodnie Aubert – zapewne jakie

cierpienie

natury moralnej zasmuca mistrza Zachariasza i to wszystko.

– Czy wiesz jakie, Aubercie?

– By

e, Gerando.

– Powiedz nam wi

c! – zawołała

ywo Scholastyka, gasz

c dla

oszcz

dno

wiec

– Gerando – powiedział młody pracownik – od kilku dni dzieje si

absolutnie niezrozumiałego. Wszystkie zegarki zrobione i sprzedane w
ostatnich latach przez twojego ojca nagle si

zatrzymały. Przyniesiono ich

bardzo wiele. Rozebrał je bardzo starannie: spr

ęż

yny były w dobrym stanie a

tryby doskonale dopasowane. Mimo,

e mistrz ponownie zło

ył i z niezwykł

staranno

nakr

cił zegary, dalej nie chciały i

ść

– To musi by

sprawka szatana! – zawołała Scholastyka.

– Co te

ty opowiadasz? – odparła Geranda. – Mnie si

to wydaje całkiem

naturalne. Wszystko, co ziemskie, ma swoje granice i niesko

czono

ść

nie

e wyj

ść

spod ludzkiej r

ki.

– Niemniej jednak prawd

jest – powiedział Aubert –

e kryje si

za tym

nadzwyczajnego i tajemniczego. Ja równie

pomagałem mistrzowi

znale

źć

przyczyn

zatrzymania si

zegarów; bezskutecznie, kilka razy,

zrozpaczonemu, narz

dzia wypadły mi z r

– Dlaczego wi

c – podj

ła Scholastyka – oddawa

pot

pionej pracy?

Czy jest to naturalne, aby takie małe, mosi

ęż

ne urz

dzenie chodziło samo i

pokazywało godziny? Lepiej było zosta

przy zegarze słonecznym!

– Nie mówiłaby

tak Scholastyko – odparł Aubert – gdyby

wiedziała,

zegar słoneczny wymy

lił Kain.9

– Wielki Bo

e! Co te

ty mi opowiadasz?

– Jak s

dzisz – zapytała w prostocie ducha Geranda – czy mo

na prosi

Boga, aby przywrócił

ycie zegarkom ojca?

– Bez

adnej w

tpliwo

ci – odpowiedział młody zegarmistrz.

– Có

, pró

ne modlitwy – gderała stara słu

żą

ca. – Ale Bóg wybaczy mi ze

wzgl

du na intencj

Zapalono ponownie

wiec

. Scholastyka, Geranda i Aubert ukl

kli na

posadzce pokoju – młoda dziewczyna zacz

ła si

gło

no modli

za dusz

swojej matki, za spokojn

noc, za podró

nych i wi

ęź

niów, za dobrych i złych,

a przede wszystkim za spokój ojca.

Po zmówieniu modlitwy wszyscy troje powstali spokojniejsi i z wiar

sercu, bo swoje troski powierzyli Bogu.

Aubert poszedł do swojego pokoju, Geranda, zamy

lona, usiadła przy

oknie, obserwuj

c jak gasn

ostatnie

wiatła Genewy. Scholastyka polała

wod

dopalaj

ce si

głownie w kominku, zamkn

ła drzwi na dwa wielkie

rygle, poło

yła si

do łó

ka i szybko zasn

ła,

e umiera ze strachu.

Tymczasem groza tej zimowej nocy nasilała si

. Wiał silny wiatr; fale rzeki

uderzały o słupy wprawiaj

c w dr

enie cały dom, lecz młoda dziewczyna,

ogarni

ta smutkiem, my

lała jedynie o ojcu.

Po tym, co usłyszała od Auberta Thüna, choroba ojca nabrała w jej

oczach fantastycznych rozmiarów i wydawało si

jej,

e ta droga istota stała

mechanizmem poruszaj

cym si

z trudem na zu

ytych spr

ęż

ynach.

Nagle okap okienny, popchni

ty wichrem, uderzył w szyb

. Geranda

zadr

ała, zerwała si

gwałtownie, nie rozumiej

c przyczyny tego hałasu, który

wstrz

ł. Uspokoiwszy si

nieco, otworzyła okienko. G

ste chmury

porozrywały si

i gwałtowny deszcz padał na okoliczne dachy. Dziewczyna

wychyliła si

na zewn

trz, aby przyci

ąć

okiennic

miotan

wichrem, gdy

nagle ogarn

ł j

strach. Zdawało jej si

e poł

czone siły ulewy i rzeki

zatopi

kruchy domek, którego bale skrzypiały z zawodzeniem. Chciała uciec

ze swojego pokoju, gdy poni

ej ujrzała odbicie

wiatła pochodz

ce z

pracowni ojca, a w pewnym momencie usłyszała jakie

słabe j

ki.

Spróbowała raz jeszcze zamkn

ąć

okno, lecz wiatr odpychał j

gwałtownie

niczym złoczy

, próbuj

cego dosta

do domu.

Gerandzie wydawało si

e oszaleje ze strachu. Co robił jej ojciec?

Otworzyła drzwi, które siła burzy wyrwała jej z r

k, i które z hukiem uderzyły o

cian

. Znalazła si

w ciemnej sali stołowej, gdzie udało jej si

po omacku

dotrze

do schodów, po czym blada i przera

ona w

lizgn

ła si

do pracowni

ojca.

Stary zegarmistrz stał na

rodku izby wypełnionej szumem rzeki. Zje

one

włosy nadawały mu budz

cy l

k wygl

d. Mówił sam do siebie, gestykuluj

nic nie widz

c i nie słysz

c. Gerande zamarła w progu.

– Tak, to

mier

! – mówił mistrz Zachariasz głuchym głosem. – To

mier

… Co mi pozostaje w

yciu teraz, kiedy cał

moj

istot

rozproszyłem po

wiecie! Bo to ja, mistrz Zachariasz, jestem twórc

tych wszystkich zegarków!

W ka

dym metalowym, srebrnym czy złotym pudełeczku zamkn

łem cz

ęść

mojej duszy! Za ka

dym razem, kiedy zatrzymuje si

jeden z tych przekl

tych

zegarów, czuj

e moje serce przestaje bi

, bo uregulowałem je według jego

uderze

Mówi

c to, starzec wodził wzrokiem po swoim warsztacie. Tam

znajdowały si

wszystkie cz

ęś

ci zegarka, który starannie rozebrał. Wzi

ł do

ki rodzaj pustego cylindra, zwanego b

benkiem, z zawart

rodku

spr

ęż

; wyci

ł z niego stalow

spiral

, która zamiast si

wyprostowa

zgodnie z prawami elastyczno

ci, pozostała zwini

ta niczym

mija.

Wydawała si

nabrzmiała jak ci bezsilni starcy, którym krew st

ęż

ała w

yłach.

Na pró

no mistrz Zachariasz, którego cie

cianie wydłu

ał si

, usiłował j

rozwin

ąć

swoimi wychudzonymi palcami. Kiedy zrozumiał,

e mu si

nie uda,

ze straszliwym okrzykiem w

ciekło

ci cisn

ł spr

ęż

przez otwór w

spienione fale Rodanu.

Geranda z nogami wro

tymi w ziemi

wstrzymała oddech i pozostała

bez ruchu. Chciała, a nie mogła zbli

do ojca. Poczuła zawroty głowy.

Nagle w mroku usłyszała cichy głos:

– Gerando, moja droga Gerando! Niepokój nie pozwala ci spa

! Wracaj

prosz

, noc jest chłodna.

– Aubert! – wyszeptała cicho. – Ty równie

– Ja niepokoj

twoim niepokojem – odpowiedział Aubert.

Te miłe słowa przywróciły

ycie sercu dziewczyny. Oparła si

na ramieniu

pracownika i rzekła:

– Aubercie, mój ojciec jest bardzo chory! Ty jeden mo

esz go wyleczy

bo na takie stany duszy pociechy córki to za mało. Ma umysł dotkni

wypadkiem naturalnym, a ty, pracuj

c wraz z nim przy naprawie jego

zegarków, mo

esz przywróci

mu równowag

. Aubercie, to nieprawda –

dodała, wci

ąż

bardzo wstrz

ąś

ta –

ycie ojca zwi

zane jest z tymi

zegarami?

Aubert nie odpowiedział.

– Czy

by wi

c jego rzemiosło pot

pione było przez Boga? – dr

żą

zapytała Geranda.

– Nie wiem – odpowiedział pracownik, ogrzewaj

c w swoich dłoniach

zmarzni

te r

ce dziewczyny. – Ale wracaj ju

do swojego pokoju, wraz ze

spoczynkiem odzyskasz nadziej

Geranda powoli poszła do siebie, gdzie czuwała a

do rana, gdy

tymczasem mistrz Zachariasz ci

gle milcz

cy i nieruchomy, wpatrywał si

rzek

płyn

pod jego stopami.

Pycha nauki

Uczciwo

ść

kupców genewskich jest powszechnie znana na

wiecie.

na wi

c wyobrazi

sobie, jakie uczucie wstydu ogarn

ło Zachariasza, gdy

ze wszystkich stron odsyłano mu zegarki, zło

one z tak wielk

dokładno

Pewne było jedynie to,

e wszystkie one zatrzymały si

nagle, bez

widocznego powodu. Mechanizmy znajdowały si

w doskonałym stanie i były

dobrze osadzone, ale spr

ęż

yny utraciły swoj

spr

ęż

ysto

ść

. Na pró

zegarmistrz zamieniał je na inne – kółka pozostawały nieruchome.
Niewytłumaczalny ten wypadek sprawił wiele złego. Wspaniałe wynalazki
Zachariasza kilkakrotnie ju

gały na

podejrzenia, które teraz zyskały

stanowcze potwierdzenie. Pogłoski o tym dotarły do uszu Gerandy, która
natrafiaj

c na zło

liwe spojrzenia, zacz

ła powa

nie obawia

ycie ojca.

Nast

pnego dnia po burzliwej nocy Zachariasz zasiadł z ufno

pracy. Jasne, poranne sło

ce o

ywiło go i dodało odwagi. Aubert po

pieszył

za nim do warsztatu, gdzie został przyj

yczliwym pozdrowieniem.

– Mam si

lepiej – powiedział stary zegarmistrz. – Sam nie wiem, co

mi si

wczoraj stało, ale sło

ce rozp

dziło teraz wszystkie gro

by nocy.

– Słowo daj

, mistrzu, nie lubi

nocy – odparł Aubert. – I dla mistrza i dla

siebie.

– Masz racj

, Aubercie. Je

eli kiedy

staniesz si

człowiekiem wy

szym

nad innych, zrozumiesz,

e dzie

jest równie potrzebny jak pokarm! M

drzec

nie nale

y do siebie, lecz do innych.

– Mistrzu, grzech pychy przez ciebie przemawia.

– Pycha, Aubercie? Zatrzyj moj

przeszło

ść

, zniszcz tera

niejszo

ść

odejmij przyszło

ść

, a wtedy mo

e b

mógł

w cieniu. Biedny chłopcze,

nie pojmujesz mojej sztuki. Czy

nie jeste

tylko narz

dziem w moich r

kach?

– A jednak wiele razy, mistrzu – odparł Aubert – zasłu

yłem sobie na

pochwały za dopasowywanie najdelikatniejszych cz

ęś

ci w twoich zegarkach i

zegarach.

– Oczywi

cie, Aubercie, jeste

dobrym pracownikiem i kocham ci

za to;

ale pracuj

c jeste

przekonany,

e w r

kach swoich widzisz tylko kawałek

zu, złota czy srebra, i nie dostrzegasz ducha, którego w nie tchn

łem.

Dlatego te

dzieła twe o

mier

nie przyprawi

Po tych słowach Zachariasz umilkł, lecz Aubert starał si

nawi

dalsz

rozmow

– Ciesz

, mistrzu, widz

c ci

przy pracy jak teraz, bez odpoczynku.

Zdaje mi si

e b

dziemy gotowi na uroczysto

ść

naszego cechu, bo

uko

czenie zegara kryształowego jest coraz bli

sze.

– Oczywi

cie, Aubercie! – zawołał stary zegarmistrz. – Poci

cie i

obrobienie tego minerału, twardego jak diament, przyniesie mi wiele sławy.
Louis Berghem10 dobrze zrobił udoskonalaj

c sztuk

obrabiania kamieni

szlachetnych, dał mi bowiem mo

liwo

ść

przewiercania i szlifowania

najtwardszych materiałów.

Mistrz Zachariasz trzymał w tej chwili w palcach drobne cz

ęś

ci zegarka,

wyci

te z kryształu i doskonale obrobione. Kółka, osie i inne drobne cz

ęś

zostały wykonane z tego samego materiału i były dziełem nadzwyczajnej
pracowito

ci i zdolno

ci.

– Czy

nie jest to wspaniała rzecz – rzekł, a policzki jego zarumieniły si

–

obserwowa

przez przezroczyst

kopert

prac

zegarka i liczy

uderzenia

jego serca!

– Gotów jestem zało

, mistrzu – odparł młody pracownik –

e ani na

sekund

nie spó

ni si

on nawet przez cały rok!

– I wygrałby

na pewno! Czy

nie wło

yłem w niego cz

ęś

ci mojej duszy?

Czy

moje serce nie bije regularnie?

Aubert nie

miał podnie

ść

oczu na swego mistrza.

– Powiedz mi szczerze – rzekł starzec melancholijnie. – Czy nigdy nie

brałe

mnie za wariata? Czy nie zdawało ci si

e ulegam obł

dowi? Czy

nie tak? W oczach mojej córki i twoich cz

sto spostrzegam pot

pienie dla

mnie. Ach, jakie to okropne – dodał z bole

– nie by

zrozumianym nawet

przez tych, których si

najbardziej kocha! Ale udowodni

tobie,

e mam racj

Nie wstrz

saj głow

, bo jeszcze si

zdziwisz! W dniu, w którym b

dziesz w

stanie mnie zrozumie

, przekonasz si

e odkryłem tajemnic

istnienia oraz

sekret tajemniczego zwi

zku duszy z ciałem!

Mówi

c to, mistrz Zachariasz objawiał niezwykł

pych

. Oczy jego pałały

nienaturalnym blaskiem, a duma biła z całej jego postaci. Faktycznie, nigdy
wcze

niej jego miło

ść

własna nie mogła by

bardziej uzasadniona.

Rzeczywi

cie, zegarmistrzostwo w owej epoce było wci

ąż

jeszcze w

powijakach. Od czasów, w których Platon,11 na czterysta lat przed
Chrystusem, wynalazł zegar nocny, co

w rodzaju klepsydry, który za pomoc

ku i gry na flecie wskazywał godziny, nauka nie posun

ła si

ani na krok

do przodu. Zegarmistrz zajmował si

bardziej sztuk

mechanik

; była to

bowiem epoka owych pi

knych zegarów

elaznych, mosi

ęż

nych, drewnianych

i srebrnych, wspaniale cyzelowanych,12 jak dzbany Celliniego.13 Były to
arcydzieła sztuki cyzelatorskiej, mierz

ce wprawdzie czas bardzo

niedokładnie, ale arcydzieła. Kiedy za

wyobra

nia artysty skupiała si

nie

tylko na doskonało

ci plastycznej, wówczas powstawały zegary z ruchomymi

figurami, graj

cymi melodyjkami, których uruchomienie odbywało si

niekiedy

w zabawny sposób. Poza tym, kto wówczas zajmował si

regulowaniem

czasu? Zasady mierzenia czasu, astronomia i fizyka nie stały wówczas na tak
wysokim poziomie jak dzisiaj i nie znano jeszcze oblicze

pozwalaj

cych

regulowa

zegarki według obrotu Ziemi dookoła Sło

ca. Nie było urz

zamykanego o ustalonej godzinie, ani transportu odchodz

cego na czas.

Wieczorem biciem dzwonu wzywano mieszka

ców do gaszenia ogni, a

podczas wieczornej ciszy głosem oznajmiano godziny. Z pewno

, je

eli

mierzono by czas ludzkiej egzystencji ilo

dokonanych spraw, to ludzie

yliby mo

e krócej, ale lepiej. Dusze wzbogacone były szlachetnymi

uczuciami, zrodzonymi z kontemplacji, a sztuka była bardzo ceniona.
Budowano wówczas ko

ciół w ci

gu dwóch wieków; malarz tworzył zaledwie

kilka obrazów w ci

gu całego

ycia; poeta tworzył tylko wzniosłe pie

ni, ale

były to arcydzieła, które przetrwały do dzi

. Z chwil

gdy nauki

cisłe post

piły

naprzód, rozwin

ło si

równie

zegarmistrzostwo; wci

ąż

jednak rozwój jego

hamowany był brakiem umiej

tno

ci regularnego i stałego pomiaru czasu.

Wła

nie podczas tego zastoju mistrz Zachariasz wynalazł przyrz

d zwany

regulatorem, pozwalaj

cy mu osi

ąć

dokładno

ść

matematyczn

pomoc

poddania biegu wskazówki działaniu siły stałej. Dzieło to dokonało

zam

tu w głowie starego zegarmistrza. Pycha wznosz

ca si

w jego sercu jak

ęć

w termometrze, osi

ła ju

prawie szczyt obł

du. Rozumuj

analogicznie z zasadami materialistów, wyobraził sobie, i

zdołał poprzez

tworzenie zegarów odkry

tajemniczy zwi

zek duszy z ciałem.

Jeszcze tego samego dnia widz

e Aubert słucha go z uwag

, rzekł

tonem pełnym przekonania:

– Czy ty wiesz, moje dziecko, co to jest

ycie? Czy zrozumiałe

działanie

mechanizmów egzystencji? Czy kiedykolwiek patrzyłe

w gł

b siebie? Nie, a

mimo to dzi

ki nauce spostrzegałby

, jak

cisły zwi

zek istnieje mi

dzy

dziełem Bo

ym a moim, poniewa

to z jego dzieł skopiowałem kombinacj

kół

moich zegarów.

– Mistrzu! – zawołał

ywo Aubert. – Jak mo

esz porównywa

mosi

ęż

lub stalow

maszyn

do tchnienia Bo

ego zwanego dusz

, o

ywiaj

poruszaj

ciało, jak lekki powiew wiatru porusza kwiatami? Czy

mog

istnie

niewidoczne koła poruszaj

ce naszymi stopami i ramionami? Jakie

ęś

ci byłyby tak dobrze dopasowane, by inicjowały nasze my

li?

– Nie w tym rzecz – odparł Zachariasz łagodnie, aczkolwiek z uporem

lepca zmierzaj

cego w kierunku przepa

ci. – By mnie zrozumie

, przypomnij

sobie cel wynalezionego przeze mnie regulatora. Widz

c nieregularno

ść

zegarów, domy

liłem si

e zamkni

ty w nich ruch jest niewystarczaj

cy, i

nale

y zastosowa

do nich inn

, niezale

sił

. Pomy

lałem wi

mógłbym tego dokona

, gdybym wyregulował ruchy wahadła. Czy

to nie była

wspaniała my

Aubert poruszył głow

na znak zgody.

– A teraz – ci

ł dalej mistrz, o

ywiaj

c si

coraz bardziej – spojrzyj w

samego siebie! Nie pojmujesz

e istniej

w nas dwie odr

bne siły: siła duszy i

ciała, czyli ruch i regulator? Dusza jest kwintesencj

ycia, jest wi

c ruchem.

Wywołany ruchem – ci

ęż

arem b

spr

ęż

– czy wpływem duchowym,

mie

ci si

w sercu. Ale ruch pozbawiony ciała b

dzie nierówny, nieregularny,

wprost niemo

liwy! Równie

ciało wpływa reguluj

co na dusz

, a jako

wahadło, posiada ruchy regularne. Jest to do tego stopnia prawdziwe,

e je

tylko nieregularnie przyjmujemy pokarm, wod

, nieregularnie

pimy, organizm

nasz zaczyna równie

le funkcjonowa

. Tak jak w moich zegarach, dusza

oddaje ciału sił

utracon

przez wahania. A co wywołuje ten

cisły zwi

zek

ciała z dusz

, jak nie cudowny regulator ł

cy tryby kółek? Oto czego

dokonałem i dlatego mog

rzec

miało, i

nie ma ju

dla mnie tajemnicy w

tym

yciu, które nie jest niczym innym, jak tylko genialnym mechanizmem.

Mistrz Zachariasz, wypowiadaj

c te słowa wygl

dał wspaniale i zdawał

unosi

ród najskrytszych tajemnic niesko

czono

ci. Geranda, stoj

na progu drzwi, słyszała ka

de jego słowo i gdy sko

czył, rzuciła mu si

szyj

. On serdecznie j

przytulił.

– Co ci jest, moja córko? – zapytał.

– Gdybym miała tu tylko spr

ęż

– rzekła, kład

c r

na sercu – nie

kochałabym ci

tak, mój ojcze!

Zachariasz popatrzył uwa

nie na swoj

córk

i nic nie odpowiedział.

Nagle wydał okrzyk, podniósł r

do serca i omdlały opadł na fotel.

– Ojcze mój! Co tobie?

– Na pomoc!– zawołał Aubert. – Scholastyko!

Ale Scholastyka nie zjawiła si

od razu. Kto

zastukał kołatk

w drzwi

frontowe, poszła wi

c otworzy

. Kiedy wróciła, nie miała jeszcze czasu

przemówi

, gdy stary zegarmistrz, odzyskawszy przytomno

ść

, zawołał:

– Domy

lam si

, moja stara Scholastyko,

e przynosisz mi znowu jeden z

tych starych, przekl

tych zegarków, który si

zatrzymał.

– Jezus! To jest prawda! – zawołała, wr

czaj

c Aubertowi zegarek.

– Moje serce si

nie myli – rzekł starzec z westchnieniem.

W tym wła

nie czasie Aubert próbował naprawi

z najwi

ksz

staranno

zegarek, lecz ten uparcie nie chciał ruszy

III

Dziwaczna wizyta

Biednej Gerandzie wydawało si

e jej

ycie ga

nie wraz z

yciem ojca,

ale my

li Auberta trzymały j

na tym

wiecie.

Stary zegarmistrz odchodził powoli. Jego mo

liwo

ci widocznie si

pomniejszały i skupiały na jednej, jedynej my

li. Wskutek jakiego

nieszcz

snego splotu my

li, wszystko wiódł ku swej jedynej manii, a

ycie

ziemskie, wydawało si

, ju

uciekło z niego, aby zrobi

miejsce tej

nadnaturalnej egzystencji po

rednich mocy. Wida

było równie

e jakie

zło

liwe, rywalizuj

ce z nim siły obudziły diaboliczne odd

ki, które były

rozsiane w pracach mistrza Zachariasza.

Stwierdzenie niewytłumaczalnych usterek, jakie posiadały jego zegarki,

wywołało niesamowity odd

k w

ród mistrzów zegarmistrzowskich

Genewy. Có

oznaczało to nagłe unieruchomienie ich mechanizmów i

dlaczego tak bardzo były odzwierciedleniem

ycia Zachariasza? Była to jedna

z wielu tajemnic, napotkanie których wyzwala zawsze pewn

sekretn

trwog

W ró

nych

rodowiskach miasta, od ucznia po pana, w

ród tych, którzy

posługiwali si

zegarami starego zegarmistrza, nie było nikogo, kto nie

mógłby przysi

e jest to sprawa wyj

tkowa. Chciano, ale bez skutku,

dotrze

do mistrza Zachariasza. On jednak był bardzo chory, co pozwoliło

jego córce uchroni

go przed tymi nieko

cymi si

wizytami, które pełne

były wymówek i oskar

Lekarstwa i lekarze byli bezsilni wobec tej organicznej zapa

ci, której

przyczyna wymykała si

im z r

k. Czasami wydawało si

e serce starca

przestaje bi

, a potem bicie to wznawiało si

na nowo z niepokoj

regularno

Istnieje zwyczaj poddawania dzieł mistrzów publicznemu os

dowi. Biegli

w ró

norakich dziedzinach chcieli wyró

przez nowatorsko

ść

lub

perfekcj

swych dzieł, i to w

ród nich wła

nie mistrz Zachariasz spotkał si

najwi

ksz

lito

, ale lito

nie bezinteresown

. Jego rywale

ałowali go

tym ch

tniej, im mniej mogli si

go obawia

. Pami

tali sukcesy starego

zegarmistrza, kiedy wystawiał swoje wspaniałe zegary z ruchomymi figurkami,
zegarki z pozytywk

, które wzbudzały ogólny podziw i osi

gały tak wysokie

ceny w miastach Francji, Szwajcarii i Niemiec.

Tymczasem dzi

ki stałej opiece Gerandy i Auberta zdrowie mistrza

Zachariasza zdawało si

nieco poprawia

, a otoczony trosk

, jaka była mu

potrzebna w czasie rekonwalescencji, oderwał si

od my

li, jakie go

pochłaniały. Kiedy tylko mógł chodzi

, córka zabierała go poza dom, do

którego wci

ąż

napływały jego zepsute dzieła. Aubert pozostawał w pracowni,

montuj

c i rozbieraj

c dziwnie zbuntowane zegarki. Biedny młodzieniec, nic

nie rozumiej

c, brał czasami głow

w dłonie obawiaj

c si

e zwariuje jak

jego mistrz.

Geranda kierowała kroki ojca ku najweselszym promenadom w mie

cie.

Czasem podtrzymuj

c rami

mistrza Zachariasza, szła ulic

Saint-Antoine,

d rozci

ga si

widok na wybrze

e Cologny i na jezioro. Czasami, w pi

kne

poranki, mo

na było zobaczy

olbrzymie turnie góry Buet wznosz

ce si

horyzoncie. Geranda umiała nazwa

wszystkie te miejsca, prawie

zapomniane przez jej ojca, którego pami

ęć

wydawała si

zmieniona, a on

odczuwał przyjemno

ść

dziecka, ucz

c si

tego wszystkiego, o czym jego

wspomnienie zagubiło mu si

w głowie. Mistrz Zachariasz opierał si

na córce

i te dwie głowy, biała i blond, mieszały si

w jednym promieniu sło

ca.

W ko

cu stary zegarmistrz dostrzegł,

e nie jest sam na

wiecie. Widz

córk

, młod

i pi

przy nim, starym i złamanym, pomy

lał,

e po jego

mierci pozostanie sama, bez oparcia. I wtedy rozejrzał si

wokół siebie i

wokół Gerandy. Wielu młodych robotników chodziło ju

do Gerandy w

konkury, ale

aden nie miał dost

pu do nieprzeniknionego ustronia, gdzie

yła rodzina zegarmistrza. Było wi

c normalne,

e w czasie tego ol

nienia

umysłu wybór starca padł na Auberta Thüna. Raz o tym pomy

lawszy,

zauwa

ył,

e tych dwoje zostało wychowanych w tych samych pogl

dach i

wierze, a skłonno

ci serca obojga wydały mu si

“izochromatyczne”, jak

kiedy

to powiedział Scholastyce.

Stara pokojówka, wr

cz ol

niona tym słowem, mimo

e go nie zrozumiała,

przysi

gła na sw

patronk

e całe miasto b

dzie o tym wiedzie

zanim minie kwadrans. Mistrz Zachariasz z trudem j

uspokoił i uzyskał

przyrzeczenie,

e zachowa t

wiedz

, czego zazwyczaj nie umiała dokona

Nie umiała do tego stopnia,

e bez wiedzy Gerandy i Auberta gadano ju

w całej Genewie o ich przyszłym zwi

zku. Ale pono

równie

słyszano cz

sto

przy tych rozmowach szczególne słowa i głos mówi

cy,

e “Geranda nigdy

nie po

lubi Auberta”.

Kiedy rozmówcy si

odwracali, zawsze natykali si

na niewielkiego starca,

którego nie znali.

Ile miał lat ten dziwak? Nikt nie mógł tego okre

. My

lano wr

cz,

musiał istnie

od wieków, ale to wszystko. Jego wielka, spłaszczona głowa

spoczywała na ramionach, których szeroko

ść

równała si

wysoko

ci jego

ciała, nie wykraczaj

cej poza trzy stopy.14 Ten dziwaczny osobnik byłby

liczn

figurk

w podstawie zegara, bo cyferblat doskonale mie

ciłby si

jego twarzy, a wahadło mogłoby balansowa

w jego piersi bez trudu. Jego

nos był tak cienki i ostry,

e bardzo łatwo było go wzi

ąć

za wskazówk

zegara

słonecznego. Jego z

by, rzadkie i o nierównej powierzchni, przypominały

ło

yska kół i zgrzytały mi

dzy wargami. Głos jego miał metaliczne brzmienie

dzwonka, mo

na było te

słysze

jego serce bij

ce jak “tik-tak” zegara. Ten

mały człowiek, którego ramiona poruszały si

jak wskazówki zegara, chodził

przeskokami, nigdy nie odwracaj

c si

z powrotem. Kiedy si

za nim szło,

wydawało si

e idzie mil

15 na godzin

e jego chód jest prawie okr

ęż

ny.

Ten dziwaczny typ włóczył si

od niedawna w ten sposób, a raczej

obracał si

wokół miasta i okolicy. Ale mo

na było zaobserwowa

dego dnia w chwili, gdy sło

ce przechodzi zenit, zatrzymuje si

przed

katedr

tego Piotra i po wybiciu dwunastu uderze

południa rusza dalej.

Poza tym dokładnie okre

lonym momentem wykazywał wyra

zainteresowanie w czasie wszystkich rozmów, które dotyczyły starego
zegarmistrza, i zapytywano si

ze zgroz

, jaki zwi

zek mo

e istnie

dzy

nim a mistrzem Zachariaszem. W dodatku zauwa

ono,

e nie spuszczał on z

oczu starca i jego córki w czasie ich spacerów.

Pewnego dnia, na Treille, Geranda spostrzegła to monstrum patrz

ce na

miechem. Przycisn

ła si

do ojca w odruchu przestrachu.

– Co ci jest, Gerando? – spytał mistrz Zachariasz.

– Nie wiem – odrzekła córka.

– Co

w tobie zmieniło dziecko! – powiedział stary zegarmistrz. –

Czy

teraz ty miała zachorowa

? No tak! – dodał ze smutnym u

miechem.

– Trzeba, bym si

tob

zaopiekował, i zaopiekuj

tob

dobrze!

– Och, ojcze, to nic. Zimno mi, i wydaje mi si

e to jest…

– Co, Gerando?

– Obecno

ść

tego człowieka, który ci

gle za nami chodzi – odpowiedziała

szeptem.

Mistrz Zachariasz obrócił si

w kierunku małego staruszka.

– Na Boga, dobrze chodzi – powiedział z satysfakcj

– bo jest wła

nie

czwarta. Nie obawiaj si

, córeczko, to nie jest człowiek, to zegar!

Geranda spojrzała ze strachem na ojca. Jak mistrz Zachariasz mógł

odczyta

godzin

z twarzy tej dziwacznej kreatury?

– A propos – ci

ł stary zegarmistrz, nie zajmuj

c si

tym

wypadkiem – od kilku dni nie widz

Auberta!

– On nas jednak nie opu

cił, ojcze – odpowiedziała Geranda, której my

nabrały milszej barwy.

– Có

c on robi?

– Pracuje, ojcze.

– Ach! – wykrzykn

ł starzec. – Pracuje przy naprawie moich zegarków,

prawda? Ale nigdy mu si

to nie uda, poniewa

im nie potrzeba naprawy, a

odrodzenia.

Geranda milczała.

– Musz

wiedzie

– dodał starzec – czy przyniesiono jeszcze jakie

z tych

przekl

tych zegarków, na które diabeł rzucił zaraz

Po tych słowach mistrz Zachariasz całkowicie zamilkł a

do chwili, gdy

dotarł do drzwi swego domostwa i po raz pierwszy od czasów
rekonwalescencji, w czasie kiedy Geranda udawała si

smutna do swego

pokoju, zszedł do pracowni.

W momencie, gdy przekraczał jej próg, liczne zegary zawieszone na

murach wydzwoniły pi

. Zazwyczaj ró

ne dzwonki tych mechanizmów,

doskonale uregulowane, były słyszane równocze

nie, a ich harmonia cieszyła

serce starca. Ale tego dnia wszystkie dzwonki zadzwoniły jeden po drugim,
tak,

e w ci

gu kwadransa uszy były ogłuszone ich kolejnym biciem. Mistrz

Zachariasz bardzo cierpiał. Nie mógł wytrzyma

w miejscu, chodził od

jednego do drugiego zegara i wybijał im rytm, jak dyrygent, który przestał
panowa

nad swymi muzykami.

Kiedy ostatni zegar zamilkł, drzwi pracowni otwarły si

i mistrz Zachariasz

cały zadr

ał, widz

c przed sob

małego staruszka, który popatrzył na

powiedział:

– Mistrzu, czy mog

z panem przez chwil

porozmawia

– Kim pan jest? – zapytał gwałtownie zegarmistrz.

– Kamratem. To ja reguluj

sło

ce.

– A, to pan reguluje sło

ce? –

ywo spytał mistrz Zachariasz, nie

mrugn

wszy okiem. – Aha! No to ja nie pochwalam pana wcale! Pa

skie

sło

le chodzi, i po to, by

z nim w zgodzie, jeste

my zmuszeni czasem

przy

piesza

a czasem opó

nia

nasze zegary!

– Na diabelskie kopyto! – wrzasn

ło monstrum. – Ma pan racj

, mistrzu!

Moje sło

ce nie wyznacza zawsze południa w tym samym czasie, co wasze

zegarki. Ale pewnego dnia b

dziecie wiedzie

e wywodzi si

to z

nierówno

ci ruchu post

powego Ziemi i wynalezione zostanie południe, które

wyreguluje t

niedokładno

ść

– Czy b

jeszcze

ył w tym czasie? – spytał stary zegarmistrz, któremu

oczy si

wieciły.

– Bez w

tpienia – odrzekł mały starzec,

miej

c si

. – Czy mógłby pan

uwierzy

e pan nigdy nie umrze?

– Niestety, jestem jednak bardzo chory!

– No dobrze, porozmawiajmy o tym. Na Belzebuba! Zawiedzie nas to do

tego, o czym chc

z panem mówi

Mówi

c to, dziwak ten skoczył lekko na stary fotel ze skóry i zało

ył nog

na nog

tak,

e jego pozbawione mi

ęś

ni ko

ci wygl

dały jak te skrzy

owane

nad głowami zmarłych, malowane przez malarzy cmentarnych. Potem
kontynuował ironicznym tonem:

– Co si

c dzieje w tym dobrym mie

cie Genewie, mistrzu

Zachariaszu? Mówi si

e twe zdrowie si

pogarsza,

e pa

skie zegary

potrzebuj

lekarza!

– Pan my

li,

e jest zwi

zek mi

dzy ich istnieniem i moim? – zawołał

mistrz Zachariasz.

– Ja!? My

e te zegary maj

wady, wr

cz s

zło

liwe. Je

eli ci

spryciarze nie prowadz

zbyt regularnie, to dlatego,

e nosz

w sobie

win

rozregulowania. Moim zdaniem powinny si

nieco ustatkowa

– Co pan nazywa wadami? – spytał mistrz Zachariasz oburzony

sarkastycznym tonem, którym te słowa zostały wypowiedziane. – Czy te
zegary nie maj

prawa by

dumne ze swego pochodzenia?

– No, nie bardzo, nie bardzo… – odpowiedział mały starzec. – Nosz

one

imi

znane, a na ich cyferblacie jest wygrawerowany sławny podpis, to

prawda, maj

przywilej wej

cia do najszlachetniejszych rodzin. Ale od

pewnego czasu zaczynaj

le chodzi

, a pan nic na to nie mo

e poradzi

mistrzu Zachariaszu i najmniej wprawny ucze

w Genewie mo

e to panu

wykaza

– Mnie! Mnie, mistrzowi Zachariaszowi! – krzykn

ł starzec w straszliwym

odruchu dumy.

– Tak, panu, mistrzu Zachariaszu, który nie mo

esz przywróci

ycia

swym zegarom!

– Ale ja mam gor

czk

i one tak

e! – odpowiedział stary zegarmistrz, a

zimny pot spływał mu po całym ciele.

– No tak! Umr

one wraz z tob

, poniewa

nie zezwalasz ich spr

ęż

ynom

na nieco luzu!

– Umrze

? Nie, przecie

pan to powiedział! Nie mog

umrze

, ja,

pierwszy zegarmistrz

wiata, ja, który cz

ęś

ciami własnego pomysłu i

przeró

nymi z

batkami umiałem wyregulowa

ruch mechanizmów z

absolutn

precyzj

! Czy nie poddałem czasu dokładnym prawom, czy

bym

c nie mógł dysponowa

nim jak władca? Zanim przybył cudowny geniusz,

aby wyregulowa

pogubione godziny, w jakiej

e wielkiej niepewno

pogr

ąż

ona była ludzko

ść

! Do jakich dokładnie okre

lonych chwil mo

na było

odnie

ść

etapy

ycia? Ale ty, diable czy człowiecze, kimkolwiek jeste

, nie

lałe

nigdy o wy

szo

ci mojej sztuki, która na swe usługi wzywa wszystkie

nauki? O nie, nie! Ja, mistrz Zachariasz, nie mog

umrze

, bo skoro to ja

uregulowałem czas, ten czas sko

czy si

wraz ze mn

! Powróci do tej

niesko

czono

ci, z której mój geniusz umiał go wyrwa

, zgubi si

bezpowrotnie w łonie nico

ci! Nie, nie mog

umrze

, podobnie jak Stwórca

tego kosmosu poddanego jego prawom! Stałem mu si

równy, podzielam

jego moc! Mistrz Zachariasz stworzył czas, tak jak Bóg stworzył wieczno

ść

Stary zegarmistrz przypominał upadłego anioła zwracaj

cego si

przeciw

Stwórcy. Staruszek pie

cił go wzrokiem i wydawało si

e podpowiada mu to

bezbo

ne uniesienie.

– Dobrze powiedziane, mistrzu! – rzekł. – Mniej praw, ni

ty, miał

Belzebub do porównywania si

z Bogiem! Nie wolno, by twa sława przepadła!

Twój sługa chce ci da

sposób poskromienia tych zbuntowanych zegarów.

– Jaki sposób? Jaki? – wykrzykn

ł mistrz Zachariasz.

– Poznasz go nazajutrz po oddaniu mi r

ki twej córki.

– Mojej Gerandy?

– Tak, twojej Gerandy…

– Ale jej serce nie jest wolne – odpowiedział mistrz Zachariasz na

żą

danie, które nie wydało si

go jednak ani szokowa

, ani dziwi

– Ba… Ona nie jest najbrzydszym z twych zegarów… ale sko

czy tak, jak

one – zatrzyma si

…

– Moja córka! Moja Geranda!… Nie!

– No dobrze… Powró

do swych zegarów, mistrzu Zachariaszu! Montuj je

i demontuj! Przygotowuj

lub swej córki i swego pracownika! Oszukaj

spr

ęż

yny zrobione z twej najlepszej stali. Pobłogosław Auberta i pi

Gerand

, ale pami

taj,

e twe zegary nie b

nigdy chodzi

, a Geranda i

tak nie po

lubi Auberta!

I na tych słowach przerwawszy, mały staruszek wyszedł, i to tak szybko,

e mistrz Zachariasz nie mógł dosłysze

wybijaj

cej w jego piersi godziny

szóstej.

ciół

tego Piotra

Umysł i ciało mistrza Zachariasza słabły coraz bardziej. Tyle tylko,

nadzwyczajne podniecenie ci

ło go bardziej ni

zwykle do prac przy

zegarach, od których córka nie mogła go ju

oderwa

Jego duma wzmogła si

jeszcze bardziej po kryzysie, w który wtr

cił go

zdradziecko jego dziwaczny go

ść

. Postanowił zdominowa

sił

geniuszu

przekl

ty wpływ, jaki zaci

ąż

ył na jego dziele i na nim samym. Odwiedził

najpierw ró

ne zegary w mie

cie, które zostały powierzone jego pieczy.

Upewnił si

skrupulatnie,

e ich koła były w porz

dku, balanse solidne, wagi

dokładnie wywa

one. Wszystkie zegary, wraz z dzwonkami sygnatur

osłuchał ze skupieniem lekarza badaj

cego pier

chorego. Nic wi

c nie

wskazywało na to, by zegary były na dzie

przed pora

eniem ich ruchu.

Geranda i Aubert cz

sto towarzyszyli staremu zegarmistrzowi w tych

cz lekarskich wizytach. Wyra

nie wydawał si

zadowolony z tego i na

pewno nie byłby si

tak przejmował swym nadchodz

cym ko

cem, gdyby

pomy

lał, i

jego

ywot powinien trwa

dalej w tych drogich mu istotach, i

gdyby zrozumiał,

e w tych dwojgu dzieciach pozostanie zawsze co

ycia

ojca!

Wróciwszy do siebie, stary zegarmistrz oddawał si

z gor

czkowym

zapałem swojej pracy. Mimo przekonania,

e nie osi

gnie sukcesu, łudził si

nadziej

e tak si

jednak nie stanie i składał lub rozkładał bez przerwy

zegary, które znoszono mu do pracowni.

Aubert ze swej strony usiłował na pró

no odkry

przyczyny tej choroby.

– Mistrzu – mówił – mogło ewentualnie nast

tylko zu

ycie si

osi i

przekładni!

– Bawisz si

c, zabijaj

c mnie powolutku? – odpowiadał gwałtownie

mistrz Zachariasz. – Czy zegary te s

dziełem dziecka? Czy to z obawy,

kto

mi da po łapach zdarłem powierzchni

tych miedziowanych zegarów?

Czy nie pokryłem ich własnor

cznie, aby otrzyma

ksz

twardo

ść

? Czy te

spr

ęż

yny nie zostały wykonane z idealn

dokładno

? Czy mo

na u

bardziej delikatnych olejów do ich smarowania? Sam sobie wmawiasz,

e to

niemo

liwe i w ko

cu przyznajesz,

e musiał si

w to wtr

diabeł!

No i jak zwykle, od rana do wieczora dom wypełniały niezadowolone głosy

ludzi, które docierały do starego zegarmistrza nie wiedz

cego ju

, którego z

nich słucha

– Ten zegar spó

nia si

, a ja nie mog

go wyregulowa

– mówił jeden.

– A ten – podejmował inny – zapiera si

cz, zatrzymał si

tak, jak

sło

ce Jozuego.16

– Je

eli to prawda,

e twoje zdrowie – powtarzała wi

kszo

ść

niezadowolonych – wpływa na zdrowie twych zegarów, mistrzu Zachariaszu,
wylecz si

jak najszybciej!

Starzec patrzył na tych wszystkich ludzi zagubionym wzrokiem i

odpowiadał tylko skinieniem głowy lub smutnymi słowy:

– Poczekajcie do pierwszych ładnych dni, przyjaciele! Jest to okres, gdy

ycie o

ywia si

w zm

czonych ciałach! Trzeba, by sło

ce ogrzało nas

wszystkich!

– Jaka w tym korzy

ść

, skoro nasze zegarki musz

chore w czasie

zimy! – mówili najbardziej zdenerwowani. – Czy wiesz, mistrzu Zachariaszu,

e twoje imi

jest wypisane w pełnym brzmieniu na wszystkich ich tarczach?

Na naj

tsz

Panienk

, niezbyt szanujesz swój podpis!

Doszło do tego,

e zawstydzony tymi wymówkami starzec wyj

ł w ko

kilka sztuk złota ze swego kufra i pocz

ł skupowa

uszkodzone zegarki. Na t

wie

ść

klienci nadbiegli tłumnie i pieni

dze tego biednego domu rozeszły si

bardzo szybko, ale zawodowa uczciwo

ść

kupca została zachowana. Geranda

przyklasn

ła z całego serca tej wzniosło

ci, która prowadziła ich prosto do

ruiny, i wkrótce Aubert musiał zaoferowa

swe oszcz

dno

ci mistrzowi

Zachariaszowi.

– Co stanie si

z moj

córk

? – pytał stary zegarmistrz pełen ojcowskich

uczu

, zapadaj

c czasami w gł

boki smutek.

Aubert nie o

mielał si

mu odpowiada

e czuje si

na siłach, by z

odwag

patrze

w przyszło

ść

przy swym wielkim oddaniu dla Gerandy. Mistrz

Zachariasz pewnego dnia nazwał go zi

ciem i zdementował te złowró

bne

słowa, które jeszcze brzmiały mu w uszach: “Geranda nie po

lubi Auberta”.

Przy systemie, jaki powzi

ł, stary zegarmistrz doszedł w ko

cu do

całkowitej ruiny. Jego stare antyczne wazy poszły w obce r

ce, pozbył si

wspaniałych d

bowych płyt, rze

bionych misternie, pokrywaj

cych przedtem

mury jego domostwa. Kilka naiwnych malowideł pierwszych malarzy
flamandzkich wkrótce przestało cieszy

oczy jego córki, a wszystko, a

cennych narz

dzi, jakie jego geniusz wynalazł, zostało sprzedane, aby

zaspokoi

reklamuj

cych.

Tylko Scholastyka nie chciała zrozumie

powodu tego stanu – lecz jej

wysiłki nie mogły przeszkodzi

w nachodzeniu jej pana wyłudzaczom, którzy

zaraz wychodzili z czym

cennym. Jej paplanina rozlegała si

we wszystkich

zaułkach dzielnicy, gdzie znano j

od dawna. Usiłowała dementowa

pogłoski

o czarach i magii, które rozchodziły si

na temat Zachariasza. Ale poniewa

gł

bi duszy była przekonana,

e to jest prawda, zmawiała litanie, aby odkupi

te bezbo

ne kłamstwa.

Od dawna zauwa

ono,

e zegarmistrz opu

cił si

w wykonywaniu swych

pobo

nych obowi

zków. Niegdy

towarzyszył Gerandzie na mszach i zdawał

znajdowa

w modlitwie urok intelektualny, jakim nasyca ona ludzi

inteligentnych, poniewa

jest szlachetnym

wiczeniem wyobra

ni. To

zamierzone odsuni

cie si

starca od

tych praktyk, poł

czone z

tajemniczymi praktykami jego

ycia, po

wiadczało w pewnym sensie

pomówienia o czary w jego pracy. Tote

w podwójnym celu przywrócenia

swego ojca Bogu i

wiatu, Geranda postanowiła wezwa

religi

na pomoc.

lała,

e katolicyzm mo

e doda

nieco

ycia tej umieraj

cej duszy, ale

dogmaty wiary i poni

enia musiałyby zwalczy

w duszy mistrza Zachariasza

niewyobra

aln

zarozumiało

ść

; odbijały si

od tej dumy z wiedzy, która

wszystko sobie wzi

ła bez mo

liwo

ci dotarcia do niesko

czonego

ródła,

d wypływaj

podstawowe zasady post

powania.

W takich oto okoliczno

ciach młoda dziewczyna podj

ła si

nawrócenia

ojca i wpływ jej był tak skuteczny,

e stary zegarmistrz obiecał uczestniczy

nast

niedziel

na sumie w katedrze. Geranda odczuła chwil

ekstazy,

jakby niebiosa uchyliły si

jej oczom. Stara Scholastyka nie mogła ukry

rado

ci – w ko

cu miała argumenty nie do zbicia przeciw złym j

zykom, które

oskar

ały jej pana o bezbo

ść

. Mówiła o tym s

siadkom, przyjaciółkom,

nieprzyjaciółkom, tym, których znała i tym, których nie znała.

– Na Boga, nie wierzymy temu, co mówisz, temu, co nam zapowiadasz,

Scholastyko – odpowiadano. – Mistrz Zachariasz zawsze post

pował w

zgodzie z diabłem!

– Nie przeliczyli

cie wi

c – odpowiadała dobra kobiecina – pi

knych

dzwonnic, na których bij

zegary mego pana? Ile razy wybiły one godzin

modlitwy i mszy?

– Niew

tpliwie – odpowiadano jej. – Ale czy nie wynalazł on maszyn,

które chodz

całkiem same i mog

wykonywa

prac

prawdziwego

człowieka?

– Czy dzieci demona – podejmowała pani Scholastyka ze zło

–

mogłyby wykona

ten pi

kny

elazny zegar dla zamku Andernatt, a którego

miasto Genewa nie mogło zakupi

, bo nie było wystarczaj

co bogate? O

dej pełnej godzinie pojawiała si

kna dewiza, a chrze

cijanin, który by

im podporz

dkował, trafiłby prosto do raju! Czy to mo

e by

dzieło diabła?

Dzieło to, wykonane dwadzie

cia lat temu rzeczywi

cie wyniosło do

gwiazd sław

mistrza Zachariasza. Ale przy tej

e samej okazji pomówienia o

czary stały si

ogólne. Lecz powrót starca do ko

cioła

tego Piotra

powinien uciszy

zło

liwe j

zyki.

Mistrz Zachariasz, nie pami

taj

c z pewno

o obietnicy danej córce,

powrócił do pracowni. Widz

c sw

niemoc i nie mog

c przywróci

ycia swym

zegarom, postanowił spróbowa

, czy nie mógłby wykona

nowych. Porzucił

nieruchome mechanizmy i oddał si

wyka

czaniu zegara z kryształu, który

miał by

dziełem jego

ycia. Ale mimo,

e u

ył swych najdoskonalszych

narz

dzi, rubinów i czystego diamentu, mog

cego oprze

tarciu, zegarek

kł mu w dłoniach za pierwszym razem, kiedy chciał go zło

Ukrył starzec to wydarzenie przed wszystkimi, nawet przed córk

. Ale od

tego czasu jego

ycie zacz

ło podupada

gwałtownie. To były ju

ostatnie

drgnienia zegarka, które ustaj

, gdy nic nie przychodzi z pomoc

przywróceniu im pierwotnego ruchu. Wydawało si

e prawa ci

ąż

enia,

działaj

c bezpo

rednio na starca, ci

go nieuchronnie do grobu.

Ta tak gor

co upragniona przez Gerand

niedziela w ko

cu nadeszła.

Pogoda była pi

kna, a temperatura orze

wiaj

ca. Mieszka

cy Genewy szli

spokojnie ulicami miasta wesoło rozmawiaj

c o powrocie wiosny. Geranda,

trzymaj

c starannie rami

starca, skierowała si

w stron

cioła

tego

Piotra, a Scholastyka szła za nimi nios

c ksi

ąż

eczki modlitewne. Patrzono na

nich ze zdziwieniem. Starzec pozwalał si

prowadzi

jak dziecko, lub raczej

jak

lepiec. Prawie z uczuciem przera

enia wierni od

tego Piotra patrzyli

na mistrza Zachariasza przekraczaj

cego progi

tyni. Wr

cz odsuwali si

gdy przechodził obok nich.

rozbrzmiewały

piewy sumy. Geranda skierowała si

do ławki, na

której zazwyczaj siadała i ukl

ła w najgł

bszym modlitewnym skupieniu.

Mistrz Zachariasz stał obok niej.

Obrz

dki mszy odbyły si

z majestatycznym uniesieniem tych czasów

wiary, ale starzec nie wierzył. Nie prosił o lito

ść

Niebios poprzez okrzyki

cierpienia Kyrie; wraz z Gloria in excelsis nie

piewał o wspaniało

ciach na

wysoko

ci niebios; lektura Ewangelii nie wyci

ła go z materialistycznych

marze

i zapomniał poł

czy

w katolickich hołdach uległo

ci Credo.17

Ten dumny starzec stał nieruchomo, nieczuły i niemy jak figura z kamienia.
Nawet kiedy dzwonek wydzwonił uroczy

cie cud przemiany, nie pochylił si

patrzył wprost na hosti

, któr

ksi

dz unosił nad wiernymi.

Geranda patrzyła na ojca i obfite łzy toczyły si

na jej ksi

ąż

eczk

nabo

stwa.

W tym momencie zegar u

tego Piotra oznajmił wpół do jedenastej.

Mistrz Zachariasz

wawo obrócił si

ku starej dzwonnicy, sk

d jeszcze

dochodziły d

ki. Wydawało mu si

e wewn

trzny werk18 patrzy na

uwa

nie,

e cyfry godzin błyszcz

, jakby były wygrawerowane ogniem, i

wskazówki ciskaj

elektryczne iskry z ostrych koniuszków.

Sko

czyła si

msza. Stało si

tradycj

e Anioł Pa

ski był odmawiany

w samo południe. Uczestnicy mszy, przed opuszczeniem dziedzi

ca przed

ciołem, czekali na moment, gdy zegar wydzwoni godzin

. Jeszcze trzeba

było kilku chwil, by ta modlitwa dotarła do stóp

tej Dziewicy.

Lecz wtem rozległ si

ostry głos. To krzykn

ł mistrz Zachariasz.

a wskazówka doszedłszy do dwunastej, nagle si

zatrzymała i zegar

nie wybił południa.

Geranda rzuciła si

na pomoc ojcu, który le

ał bez ruchu, i którego

wyniesiono zaraz z ko

cioła.

– To

mier

! – powiedziała sobie Geranda, płacz

Przeniesiono mistrza Zachariasza do domu i poło

ono go nieprzytomnego

do łó

ka. Tylko na powierzchni jego ciała było wida

ycie podobne ostatnim

chmurkom dymu wokół dopiero co zgaszonej lampy – w nim samym ju

nie było

Przeniesiono mistrza Zachariasza do domu i poło

ono go nieprzytomnego

do łó

ka. Tylko na powierzchni jego ciała było wida

ycie podobne ostatnim

chmurkom dymu wokół dopiero co zgaszonej lampy – w nim samym ju

nie było.

Gdy odzyskał przytomno

ść

, Aubert i Geranda pochylali si

nad nim. W

czasie, gdy był nieprzytomny, przyszło

ść

przyj

ła w oczach mistrza

Zachariasza posta

tera

niejszo

ci. Zobaczył sw

córk

sam

i bez wsparcia.

– Synu mój – powiedział do Auberta – daj

ci moj

córk

I wyci

ł r

do swych dwojga dzieci, które zostały w ten sposób

poł

czone przez starca u ło

mierci.

Ale niemal w tym samym momencie mistrz Zachariasz uniósł si

ciekłym ruchem. Przypomniał sobie słowa małego staruszka.

– Nie chc

umiera

! – krzykn

ł. – Nie mog

umrze

! Ja, mistrz

Zachariasz, nie powinienem umiera

… Moje ksi

gi!… Moje rachunki!…

I mówi

c to, rzucił si

ku swej ksi

dze, w której były zapisane nazwiska

tych, dla których co

robił i nazwiska tych, którym kiedykolwiek co

sprzedał.

Chciwie przekartkował t

ksi

i jego chudy palec zatrzymał si

na jednej ze

stron.

– O, tutaj! – powiedział. – Tutaj… Ten stary

elazny zegar, ten sprzedany

Pittonacciemu! To chyba jedyny, którego jeszcze mi nie oddano! On istnieje!
On chodzi! On ci

gle

yje! Och, ja go chc

! Ja go znajd

! B

nim

zajmował tak dobrze,

mier

nie b

dzie mogła mnie zabra

I zemdlał.

Aubert i Geranda ukl

li obok ło

a starca i razem pocz

li si

modli

Godzina

mierci

eszcze kilka dni upłyn

ło i ten niemal martwy człowiek, mistrz Zachariasz,

podniósł si

z łó

ka i powrócił do

ycia nadnaturaln

sił

podniecenia.

ył

dum

. Ale Geranda nie myliła si

: ciało i dusza jej ojca stracone były na

zawsze.

Starzec zaj

ł si

zbieraniem resztek swego maj

tku, nie troszcz

c si

o swych bliskich. Niesamowitej energii u

ywał do chodzenia, szperaj

c i

mrucz

c tajemnicze słowa.

Pewnego ranka Geranda zeszła do jego pracowni. Nie było tam mistrza

Zachariasza.

Czekała na

cały dzie

, ale on nie przyszedł.

Geranda wypłakiwała oczy, ale jej ojciec si

nie pojawił.

Aubert przebiegł całe miasto i nabrał smutnej pewno

ci,

e starzec

opu

cił córk

– Odnajd

my ojca! – płakała Geranda, kiedy młody pracownik przyniósł jej

bolesn

wie

ść

– Gdzie on mo

e by

? – zapytywał sam siebie Aubert.

Nagłe ol

nienie o

wieciło jego umysł. Przypomniał sobie ostatnie słowa

starego mistrza Zachariasza. Starzec

ył ju

tylko dla tego starego

elaznego

zegara, którego mu nie zwrócono. Musiał wi

c uda

na jego

poszukiwanie!

Aubert przekazał t

l Gerandzie.

– Zajrzyjmy do ksi

gi ojca – odpowiedziała.

Zeszli oboje do pracowni. Otwarta ksi

ga le

ała na blacie stołu. Wszystkie

zegarki i zegary zrobione przez starego zegarmistrza, które nast

pnie do

niego wróciły wskutek uszkodzenia, były wymazane, prócz jednego!

– Zegar

elazny z pozytywk

i poruszaj

cymi si

kukiełkami, sprzedany

panu Pittonacciemu i dostarczony do jego zamku w Andernatt.

To ten zegar “z maksym

”, o którym stara Scholastyka mówiła z takim

zachwytem.

– Tam jest mój ojciec! – krzykn

ła Geranda.

– Biegnijmy! – odrzekł Aubert. – Mo

emy go jeszcze uratowa

!…

– Tak, ale ju

nie dla tego

ycia – szepn

ła Geranda – lecz przynajmniej

dla tamtego

wiata!

– Z łask

żą

! Zamek Andernatt znajduje si

w parowach Południowych

bów, jakie

dwadzie

cia godzin drogi od Genewy. Ruszajmy!

Tego samego jeszcze wieczora Aubert i Geranda, wraz ze sw

star

pokojówk

, pod

ąż

ali piechot

drog

okr

ąż

genewskie jezioro. Przeszli

noc

ęć

mil, nie zatrzymali si

ani w Bessinge, ani w Ermance, gdzie

znajduje si

słynny zamek Mayor. Przeszli, nie bez trudno

ci, w bród potok

Dranse.

Na ka

dym kroku wypytywali si

o mistrza Zachariasza i wkrótce byli

pewni,

e s

na jego tropie.

Nast

pnego dnia, o zachodzie sło

ca, po mini

ciu Thononu dotarli do

Evian, sk

d wida

zbocza Szwajcarii ukazuj

ce si

oczom na rozci

gło

dwunastu mil. Ale narzeczeni nie zauwa

ali tych wspaniało

ci. Szli pchani

nadnaturaln

sił

. Aubert wspierał si

na s

katym kiju i podawał rami

raz

Gerandzie, raz starej Scholastyce, czerpi

c niesamowit

sił

ze swego serca,

aby wesprze

swe towarzyszki. Wszyscy troje mówili o swych bol

czkach,

nadziejach i w ten sposób posuwali si

drog

biegn

obok lustra

wody, po płaskowy

u ł

cym brzegi jeziora z wysokimi górami Chalais.

Wkrótce dotarli do Bouveret, w miejsce, gdzie Rodan wpływa do Jeziora
Genewskiego.

Opu

ciwszy to miasto, opu

cili tak

e brzegi jeziora i ich zm

czenie

wzrosło, kiedy znale

li si

rodku tej górzystej krainy. Vionnaz, Chesset,

Collombay – na poły zagubione miasteczka, pozostawały szybko za nimi.
Jednak ich kolana wiotczały, a stopy starły si

na ostrych brzegach kamieni

wystaj

cych z ziemi jak granitowe krzewy.

adnego

ladu mistrza

Zachariasza!

Trzeba jednak było go odnale

źć

i dwoje narzeczonych nie prosiło o

odpoczynek ani pod odosobnionymi strzechami, ani w zamku Monthey, który
wraz z okolicznymi ziemiami stanowił posiadło

ść

Małgorzaty Sabaudzkiej. W

cu, u schyłku dnia dotarli, niemal umieraj

c ze zm

czenia, do pustelni

Marii Panny z Sex, która znajduje si

u podnó

a Południowego Z

ba,

sze

ść

set stóp nad Rodanem.

Samotnia przyj

ła cał

trójk

, gdy zapadała noc. Nie mogli post

ani kroku i musieli nieco odpocz

ąć

W pustelni nie dowiedzieli si

niczego o Zachariaszu. Mo

na było tylko

mie

tł

nadziej

na znalezienie go

ywego po

ród tych ponurych odludzi.

Noc była gł

boka, w górach gwizdał huragan, a z gołych szczytów skał

zsuwały si

lawiny.

Młodzi, siedz

c przy ogniu, opowiadali pustelnikowi sw

smutn

histori

Ich okrycia zmoczone

niegiem schły w jakim

cie, na zewn

trz wył pies

pustelnika, a szczekanie to mieszało si

z hukiem burzy.

– Duma – powiedział pustelnik do swoich go

ci – zgubiła anioła

stworzonego dla dobra. Jest to kamie

pokusy, o który potykaj

losy

ludzkie. Dumie, tej przyczynie wszystkich wad, nie mo

na przeciwstawi

adnego rozumowania, poniewa

poprzez sw

natur

człowiek zarozumiały

odmawia słyszenia go… Pozostaje wi

c jedynie modli

za waszego ojca!

Wszyscy czworo ukl

li, gdy nagle szczekanie psa si

wzmogło i kto

zastukał do drzwi pustelni.

– Otwórzcie, do diabła!

Drzwi ust

piły pod gwałtownymi pchni

ciami i pojawił si

w nich

poczochrany, w

ciekły i niemal

e nagi człowiek.

– Mój ojciec! – krzykn

ła Geranda.

Rzeczywi

cie był to mistrz Zachariasz.

– Gdzie jestem? – spytał. – W pustelni!… Czas si

sko

czył… godziny ju

nie s

wydzwaniane… wskazówki si

zatrzymuj

– Mój ojcze! – powtórzyła Geranda z tak rozdzieraj

cym uczuciem,

starzec wydawał si

wraca

wiata

ywych.

– Ty tutaj, moja Gerando! – krzykn

ł. – I ty te

, Aubercie! Ach, moi

kochani narzeczeni, przyszli

cie si

pobra

do naszego starego ko

cioła!

– Ojcze – powiedziała Geranda, chwytaj

c go za rami

– wró

do domu w

Genewie, wró

z nami!

Starzec wyrwał si

z r

k córki i rzucił si

do drzwi, na których progu

cielił

grub

warstw

nieg, padaj

cy wielkimi płatkami.

– Niech ojciec nie opuszcza swych dzieci! – krzykn

ł rozpaczliwie Aubert.

– Dlaczego? – odrzekł smutno stary zegarmistrz. – Po co wraca

miejsc, które moje

ycie ju

opu

ciło i gdzie cz

ęść

mnie jest pogrzebana na

zawsze!

– Twoja dusza nie jest jeszcze martwa! – powiedział pustelnik powa

nym

głosem.

– Moja dusza! O, nie… jej z

batki s

dobre!… Czuj

, jak równiutko bije…

– Twa dusza jest niematerialna! Twa dusza jest nie

miertelna! – powtórzył

z moc

pustelnik.

– Tak… tak jak moja sława!… Ale jest ona zamkni

ta w zamku Andernatt

i chciałbym j

znów zobaczy

Pustelnik si

prze

egnał, Scholastyka była niemal bez ducha. Aubert

podtrzymywał Gerand

w ramionach.

– Zamek w Andernatt zamieszkiwany jest przez przekl

tego – powiedział

pustelnik. – Przez przekl

tego, który nie

egna si

przed krzy

em w mojej

pustelni!

– Ojcze, nie id

tam!

– Ja chc

moj

dusz

! Moja dusza nale

y do mnie!

– Zatrzymajcie! Zatrzymajcie mego ojca! – krzykn

ła Geranda.

Ale starzec przekroczył próg i rzucił si

w noc, krzycz

– Do mnie! Do mnie, moja duszo!

Geranda, Aubert i Scholastyka pobiegli jego

ladem. Szli nieprzetartymi

cie

kami, po których mistrz Zachariasz frun

ł jak huragan pchany

przemo

sił

nieg wirował wokół nich i mieszał białe płatki z pian

potoków wyst

puj

cych z brzegów.

Przechodz

c przed kapliczk

wybudowan

ku upami

tnieniu masakry

legionu teba

skiego, Geranda, Aubert i Scholastyka szybko si

prze

egnali.

Mistrz Zachariasz nie uczynił tego.

W ko

cu pojawiło si

ród tego nieuprawnego regionu miasteczko

Evionnaz. Najbardziej twarde serce byłoby wzruszone widokiem tej mie

ciny

zagubionej w centrum tych straszliwych pustkowi. Starzec przeszedł
oboj

tnie. Skierował si

w lewo, zagł

bił si

w najwi

ksz

gardziel tych

Południowych Z

bów, które gryz

niebiosa swymi ostrymi szczytami.

Wkrótce jakie

ruiny, stare i ciemne jak skała, na której stały, zagrodziły

mu drog

– To tutaj! To tu! – krzykn

ł, znów przy

pieszaj

c swój gor

czkowy chód.

Zamek Andernatt w owym czasie był ju

tylko ruin

. Masywna wie

zniszczona, z wielkimi ubytkami, dominowała nad nim i wydawała si

zagra

jego fasadom wznosz

cym si

u jej stóp. Te wielkie zwały kamieni

wzbudzały wstr

t swym widokiem. Wyczuwało si

wewn

trz tych stert kilka

ciemnych, ponurych sal o zapadni

tych stropach i plugawe siedliska

mij.

skie i niskie odrzwia, wychodz

ce na fos

wypełnion

nieczysto

ciami,

stanowiły wej

cie do zamku Andernatt. Jacy

to mieszka

cy wchodzili t

dy?

Nie wiadomo. Niew

tpliwie wcze

niej zamieszkiwał to domostwo jaki

margrabia,19 na poły bandyta, a na poły pan. Po margrabim nast

pili bandyci

czy fałszerze, którzy zostali powieszeni na miejscu swych zbrodni. A legenda
powiada,

e nocami w okresie zimy Szatan przybywa tutaj wie

ść

swe

tradycyjne sarabandy20 nad brzegami gł

bokich gardzieli, w których zapadał

cie

tych ruin!

Mistrz Zachariasz bynajmniej nie był poruszony tym ponurym widokiem.

Doszedł do bramy. Nikt nie przeszkodził mu jej przekroczy

. Jego oczom

ukazało si

wielkie i ciemne podwórze. Przeszedł je i nikt mu w tym nie

przeszkodził. Wspi

ł si

na rodzaj pochylni prowadz

cej do jednego z długich

korytarzy, których łuki sklepie

wydaj

rozgniata

dzie

pod swymi

ęż

kimi

ebrami. Nikt nie przeciwstawił si

przemarszowi mistrza

Zachariasza. Geranda, Aubert i Scholastyka ci

gle szli jego tropem.

Mistrz Zachariasz wydawał si

pewny kierunku, jakby był prowadzony

niewidzialn

i szedł szybkim krokiem. Doszedł do starych, spróchniałych

drzwi, które pod uderzeniem rozpadły si

, a nietoperze zata

czyły nad jego

głow

Olbrzymia sala, lepiej ni

inne zachowana, otworzyła si

przed nim.

Wysokie rze

bione tablice, na których maszkary, czarownice i smoki

wydawały si

porusza

, pokrywały

ciany. Kilka długich w

skich okien,

podobnych do strzelnic, trzeszczało pod pchni

ciami burzy.

Mistrz Zachariasz, dotarłszy na

rodek sali, krzykn

ł gło

no z rado

ci.

elaznej podporze, opartej o mur, stał zegar w którym mieszkało całe

jego

ycie. To dzieło sztuki, nieporównywalne z niczym, przedstawiało

roma

ski21 ko

ciół z przyporami z oksydowanego

elaza,22 a jego ci

ęż

dzwonnica, w której umieszczony był pełny zestaw dzwonków, mogła
obwie

wszystkie nabo

stwa – antyfon

dnia, Anioł Pa

ski, msz

nieszpory, komplet

i Adoracj

. Ponad drzwiami ko

cioła, otwieraj

cymi si

godzinach mszy, wyrze

biona została rozeta, w

rodku której poruszały si

dwie wskazówki. Archiwolta23 drzwi przedstawiała dwana

cie godzin

cyferblatu, wyrze

bionego na wypukło

ci. Pomi

dzy drzwiczkami a rozet

, tak

jak to opowiadała stara Scholastyka, pojawiała si

w miedzianej oprawie

odpowiednia na ka

dy moment dnia maksyma.24 Mistrz Zachariasz niegdy

wyregulował nast

pstwo tych dewiz25 ze staranno

cie chrze

cija

;

godziny modłów, pracy, posiłków, rekreacji i wypoczynku nast

powały

zgodnie z rygorami religijnymi i powinny spowodowa

zbawienie

skrupulatnego wykonawcy i obserwatora tych polece

Mistrz Zachariasz, pijany z rado

ci, biegł zagarn

ąć

ten zegar, gdy za nim

rozległ si

okrutny

miech.

Obrócił si

i w

wietle dymi

cej lampy rozpoznał małego starca z Genewy.

– Pan tutaj? – krzykn

ł.

Geranda przestraszyła si

. Przylgn

ła do narzeczonego.

– Dzie

dobry, mistrzu Zachariaszu – powiedział potwór.

– Kim pan jest?

– Panem Pittonaccio, do usług! Przyszedłe

mi sw

córk

Przypomniałe

sobie me słowa: Geranda nie po

lubi Auberta!

Młody pracownik rzucił si

na Pittonacciego, który wyrwał mu si

jak cie

– Przesta

, Aubercie! – powiedział mistrz Zachariasz.

– Dobranoc – powiedział Pittonaccio i znikn

ł.

– Ojcze – krzykn

ła Geranda – uciekajmy z tego przekl

tego miejsca!…

Ojcze!

Mistrza Zachariasza ju

tu nie było. Szedł zapadni

tymi pi

trami za

duchem Pittonaccia.

Scholastyka, Aubert i Geranda pozostali milcz

cy w tej wielkiej sali. Młoda

dziewczyna padła na kamienny fotel. Stara słu

żą

ca ukl

kła obok niej i

pocz

ła si

modli

. Aubert pozostał stoj

c na stra

y narzeczonej.

Słabe

wiatła przenikały cie

i cisza była przerywana jedynie prac

małych zwierz

tek, które gryzły antyczne drewno, a których odgłos naznaczał

czas “zegara

mierci”.

Wraz z pierwszymi promieniami dnia wszyscy troje weszli na nieko

schody, które wiły si

spiralnie po

ród stert kamieni. Przez dwie godziny

bł

kali si

tak, nie spotkawszy

ywej duszy, i słysz

c jedynie dalekie echo

odpowiadaj

ce na ich krzyki. Czasami byli sto stóp pod ziemi

, czasem byli

wysoko nad dzikimi górami.

W ko

cu przypadek doprowadził ich do obszernej sali, która dała im

schronienie tej nocy pełnej smutków.

Nie była ju

ona pusta. Mistrz Zachariasz i Pittonaccio rozmawiali tutaj,

jeden stoj

c, sprawiaj

c wra

enie trupa, drugi przysiadłszy na marmurowym

stole.

Spostrzegłszy Gerand

, mistrz Zachariasz podszedł i chwyciwszy j

, poprowadził ku Pittonacciemu mówi

– Oto twój mistrz i pan, córko! Gerando, oto twój m

ąż

Geranda zadr

ała od stóp do głów.

– Nigdy – krzykn

ł Aubert – bo jest to moja narzeczona!

– Nigdy! – powiedziała Geranda jak skar

żą

ce si

echo.

Pittonaccio zacz

ł si

mia

– Czy

chciała mej

mierci? – krzykn

ł starzec. – Tu, w tym zegarze,

ostatnim jeszcze chodz

cym ze wszystkich, jakie wyszły spod mych r

k, tutaj

zamkni

te jest moje

ycie, a człowiek ten powiedział mi: “kiedy b

miał tw

córk

, ten zegar b

dzie nale

ał do ciebie”. I ten człowiek nie chce go odda

e go rozbi

i rzuci

mnie w otchła

nico

ci! Och, córko moja! Czy

mnie ju

nie kochała?

– Ojcze! – wyszeptała Geranda, nie mog

c odzyska

zmysłów.

– Gdyby

wiedziała, ile wycierpiałem daleko od podstawy mej egzystencji!

– podj

ł starzec. – By

e nie dbano o ten zegar! By

e pozostawiono

jego spr

ęż

yny, by si

yły; jego z

batki, by si

połamały! Ale teraz

własnymi r

kami podtrzymam jego tak mi drogie

ycie, poniewa

nie wolno,

bym umarł, ja, wielki zegarmistrz Genewy! Spójrz, córko, jak niepewnym
ruchem posuwaj

jego wskazówki! Patrz, b

dzie wydzwaniał teraz pi

Posłuchaj dobrze i spójrz na pi

maksym

, która uka

e si

twym oczom.

Zegar uderzył pi

ęć

razy, a d

k tych uderze

odbijał si

bole

nie w

duszy Gerandy. Jednocze

nie na zegarze pojawił si

czerwony napis:

Nale

y spo

ywa

owoce z drzewa nauki.

Aubert i Geranda spogl

dali na siebie w osłupieniu.

To nie była ortodoksyjna dewiza zegara katolickiego! Czu

w nim było

tchnienie Szatana. Ale mistrz Zachariasz nie zwrócił na to najmniejszej uwagi
i mówił dalej:

– Słyszysz, Gerando? Ja

! Ja jeszcze

! Posłuchaj mego oddechu!

… Spójrz na krew płyn

w moich

yłach!… Nie!… Ty nie zechcesz zabi

swojego ojca i przyjmiesz tego człowieka za m

ęż

a, a wtedy ja stan

nie

miertelny i dosi

pot

gi Boga!

Słysz

c te bezbo

ne słowa stara Scholastyka prze

egnała si

Pittonaccio za

zamruczał z rado

ci.

– A zreszt

, Gerando, b

dziesz z nim szcz

ęś

liwa! Spójrz na tego

ęż

czyzn

– to jest Czas. Twoje istnienie regulowane b

dzie z absolutn

dokładno

! Gerando! Poniewa

to ja dałem ci

ycie, teraz ty przywró

swemu staremu ojcu!

– Gerando – wyszeptał Aubert – jestem twoim narzeczonym!

– To jest mój ojciec! – odpowiedziała Geranda osuwaj

c si

na ziemi

– Jest twoja! – zawołał Zachariasz. – Pittonaccio, dotrzymaj teraz swojej

obietnicy!

– Oto klucz od zegara! – odrzekł ten straszliwy osobnik.

Zachariasz porwał ten długi klucz kształtu rozwini

tej

mii, podbiegł do

zegara i zacz

ł go nakr

z niezwykł

szybko

. Zgrzyt spr

ęż

yny

nieprzyjemnie poruszał nerwy.

Stary zegarmistrz kr

cił i kr

cił, jego rami

nie zatrzymywało si

ani na

chwil

i w pewnym momencie zacz

ło si

wydawa

, jakby ruch ten przestał

zale

ny od jego woli. Obroty były coraz szybsze i szybsze, a

w ko

osun

ł si

ze zm

czenia na posadzk

– Tak! Teraz nakr

cony jest na cały wiek.

Aubert opu

cił sal

w stanie bliskim szale

stwa. Po długim bł

kaniu si

znalazł wreszcie wyj

cie z tego przekl

tego domostwa i skierował si

stron

wioski. Powrócił do pustelni Marii Panny z Sex i z tak

rozpacz

głosie opowiedział pustelnikowi ostatnie wydarzenia,

e udało mu si

przekona

, aby towarzyszył mu do zamku Andernatt.

W czasie tych straszliwych godzin Geranda nie płakała tylko dlatego,

zabrakło jej łez.

Mistrz Zachariasz nie opuszczał sali. Co minut

podchodził do starego

zegara słucha

jego regularnych uderze

Tymczasem wybiła godzina dziesi

ta i ku wielkiej zgrozie Scholastyki na

srebrnej tarczy zegara pojawiły si

takie oto słowa:

Człowiek mo

e sta

równy Bogu.

Starzec nie tylko nie był zgorszony t

bezbo

dewiz

, lecz czytał j

upojeniu i oddawał si

dumnym rozmy

laniom. Pittonaccio kr

ąż

ył wokół

niego.

Akt mał

stwa podpisany miał by

o północy. Pół

ywa Geranda nic nie

widziała i nie słyszała. Przygniataj

ca cisza przerywana była jedynie od czasu

do czasu słowami Zachariasza lub szyderczym

miechem Pittonaccia.

Wybiła jedenasta. Mistrz Zachariasz zadr

ał i triumfalnym głosem

przeczytał nowe blu

nierstwo:

Człowiek winien by

niewolnikiem nauki i dla niej po

rodziców i

rodzin

– Tak! – zawołał. – Tylko nauka liczy si

na tym

wiecie.

Wskazówki przesuwały si

elaznej tarczy ze

wistem

mii, a

maszyneria zegara działała w przyspieszonym tempie.

Mistrz Zachariasz nie odzywał si

słowem. Le

ał na ziemi i rz

ził; z jego

przyduszonej piersi wydobywały si

chrapliwe słowa:

–

ycie! Wiedza!

Ta scena miała dwóch nowych

wiadków: do izby wszedł pustelnik i

Aubert. Zachariasz dalej le

ał na ziemi. Półprzytomna Geranda, kl

c obok

niego, modliła si

…

Nagle dał si

słysze

k, poprzedzaj

cy zazwyczaj bicie godziny.

Mistrz Zachariasz podniósł si

i krzykn

ł:

– Północ!

Pustelnik wyci

ł r

ku staremu zegarowi… i północ nie wybiła.

Mistrz Zachariasz wydał krzyk, który musiał by

słyszany w piekle, kiedy

na zegarze pojawiły si

nast

puj

ce słowa:

Kto próbuje zrówna

z Bogiem, b

dzie pot

piony na wieki.

W tej chwili stary zegar rozpadł si

z hukiem przypominaj

cym uderzenie

pioruna; spr

ęż

yna wypadła na posadzk

i toczyła si

po sali w niesamowitych

konwulsjach.

Starzec podniósł si

…

– Moja dusza! Moja dusza!

Spr

ęż

yna podskakiwała przed nim, z boku, z tyłu, wymykaj

c mu si

Pochwycił j

w ko

cu Pittonaccio i rzucaj

c straszliwe blu

nierstwo,

zapadł si

z ni

pod ziemi

Mistrz Zachariasz padł na wznak. Był ju

martwy.

Ciało starego zegarmistrza pochowane zostało w górach Andernatt.

Aubert i Geranda powrócili do Genewy i przez długie lata, które Bóg im
błogosławił, modlitwami prosili o zbawienie duszy pot

pie

ca.

Przypisy

1 Genewa – miasto w Szwajcarii, nad Jeziorem Genewskim.

2 Rodan – rzeka przepływaj

ca przez Jezioro Genewskie i dalej przez

Francj

3 Pascal Blaise (1623-1662) (czyt. blez) – francuski matematyk, fizyk,

pisarz i filozof.

4 galeona – statek

aglowy z wysokimi nadbudówkami na przedzie i tyle

okr

tu, u

ywany w XVI - XVII w.

5 balans – kółko wahadłowe ł

cznie ze spr

ęż

włosow

, tworz

regulator chodu zegarka.

6 Leonardo da Vinci (1452-1519) – włoski malarz, architekt, rze

biarz,

teoretyk sztuki, badacz przyrody i filozof, jeden z najwi

kszych artystów

renesansu.

7 Jura – nazwa pasma górskiego.

8 Bretania – region geograficzny we Francji.

9 Kain – wg Starego Testamentu pierworodny syn Adama i Ewy, rolnik,

zabójca swego brata Abla.

10 Berghem (Berquen) Louis (1456-1476) – mieszkaniec Brugii,

przypisuje si

mu wynalezienie szlifu fasetkowego stosowanego w obróbce

kamieni szlachetnych.

11 Platon – filozof grecki, zało

yciel szkoły zwanej Akademi

Plato

12 cyzelowanie – wyka

czanie przedmiotów rzemiosła (cz

sto

drobiazgowe).

13 Cellini Benvenuto (1500-1571) – włoski złotnik i rze

biarz.

14 stopa, tu: stopa francuska – miara długo

ci równa nieco ponad 30 cm.

15 mila, tu: mila francuska – miara długo

ci równa niecałe 4 km.

16 Jozue – posta

biblijna, pomocnik i nast

pca Moj

esza; w czasie

zwyci

skiej bitwy z Gabaonitami, aby zada

im ostateczn

przed

zapadni

ciem zmroku, Jozue rozkazał stan

ąć

sło

cu i ksi

ęż

ycowi.

17 Kyrie, Gloria..., Credo – łaci

skie nazwy kolejnych cz

ęś

ci mszy:

Panie, zmiłuj si

…, Chwała na wysoko

ci…, Wierz

w Boga…

18 werk (z niem.) – wewn

trzny mechanizm zegara.

19 margrabia – tytuł arystokratyczny, wy

szy od hrabiego.

20 sarabanda – starohiszpa

ski taniec.

21 roma

ski – zbudowany w stylu roma

skim, charakteryzuj

cym si

prostot

i masywno

, praktykowany do XIII w.

22 oksydowane

elazo –

elazo pokryte jego tlenkiem w celach

dekoracyjnych i antykorozyjnych.

23 archiwolta – łuk dekoracyjny wsparty na małym gzymsie, obramiaj

łukowo slepiony otwór, np. drzwiowy.

24 maksyma – zwi

ęź

le sformułowana my

25 dewiza – jak wy

ej.