INWENTARZ OSOBOWOŚCI NEO – FFI

COSTY i MCCRAE

DEFINICJA OSOBOWOŚCI

... struktura najbardziej podstawowych wymiarów wpływających na cechy identyfikowane zarówno w

naturalnych językach, jak i kwestionariuszach psychologicznych. Wymiary te definiowane są przez grupy
skorelowanych cech, przy czym cechy bardziej specyficzne (o mniejszym poziomie ogólności) są określane
mianem składników, zaś wiązka składników to sfera osobowości.

Cechy osobowości mają charakter najbardziej ogólnych cech zachowania i są uwarunkowane

biologicznie. Stwierdzono, że wszystkie cechy są transmitowane genetycznie, przy czym najwyższe
współczynniki odziedziczalności uzyskano dla neurotyczności (NEU), ekstrawersji (EKS) oraz otwartości
na doświadczenia (OTW).

PODSTAWOWA HIPOTEZA LEKSYKALNA

Celem stworzenia pięcioczynnikowego modelu osobowości była chęć ujęcia tych cech osobowości, które

ludzie uważają za szczególnie ważne w życiu. Podstawy do takiego sposobu ujmowania osobowości
sformułował Goldberg w postaci tak zwanej hipotezy leksykalnej, zgodnie z którą „najważniejsze dla
kontaktów międzyludzkich różnice indywidualne zakodowane są w postaci pojedynczych terminów w
części lub we wszystkich językach świata”.

PODSTAWOWE WYMIARY OSOBOWOŚCI W MODELU WIELKIEJ PIĄTKI

1. NEUROTYCZNOŚĆ – wymiar odzwierciedlający przystosowanie emocjonalne – emocjonalne
niezrównoważenie. Neurotyczność oznacza podatność na doświadczanie negatywnych emocji, takich jak
strach, zmieszanie, niezadowolenie, gniew, poczucie winy oraz wrażliwość na stres psychologiczny. Osoby
neurotyczne są skłonne do irracjonalnych pomysłów, stosunkowo mało zdolne do kontrolowania swoich
popędów oraz zmagania się ze stresem. Osoby z małą neurotycznością są emocjonalnie stabilne, spokojne,
zrelaksowane i zdolne do zmagania się ze stresem, bez doświadczania obaw, napięć i rozdrażnienia. Cecha ta
jest przede wszystkim wymiarem normalnej osobowości.
- lęk – tendencja do reagowania napięciem i strachem, nerwowość i skłonność do martwienia się
- agresywna wrogość – tendencja do doświadczania gniewu i irytacji
- depresyjność – tendencja do doświadczania poczucia winy, smutku, bezradności i samotności
- impulsywność – niezdolność do kontrolowania pragnień i popędów
- nadwrażliwość – podatność na stres – niezdolność do zmagania się ze stresem, tendencja do reagowania

poczuciem bezradności i paniką w trudnych sytuacjach.

- Nadmierny samokrytycyzm – lęk społeczny, niskie poczucie wartości, wstydliwość i poczucie

zmieszania w obecności innych.

2. EKSTRAWERSJA – charakteryzuje jakość i ilość interakcji społecznych oraz poziom aktywności, energii
i zdolności do odczuwania pozytywnych emocji.
- towarzyskość – zakres i ilość utrzymywanych kontaktów z innymi ludźmi
- serdeczność – zdolność do utrzymywania bliskich związków z innymi ludźmi, przyjacielskość
- asertywność - tendencje dominatywne i przywódcze
- aktywność – tempo, wigor, energia, potrzeba bycia zajętym i zaangażowanym
- poszukiwanie doznań – poszukiwanie podniet i stymulacji
- emocjonalność w zakresie reagowania pozytywnymi emocjami – np. radością, poczuciem szczęścia,

oraz pogodny nastrój i optymizm życiowy.

3. OTWRTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIA – opisuje tendencje jednostki do poszukiwania i pozytywnego
wartościowania doświadczeń życiowych, tolerancję wobec nowości i ciekawość poznawczą.
- wyobraźnia – fantazja i żywa, twórcza wyobraźnia
- estetyka – wrażliwość estetyczna, zainteresowanie sztuką
- uczucia – otwartość na stany emocjonalne innych ludzi
- działania – aktywne poszukiwanie nowych bodźców
- idee – intelektualna ciekawość, zainteresowania filozoficzne
- wartości – gotowość do analizy wartości społecznych, politycznych i religijnych.

4. UGODOWOŚĆ – opisuje pozytywne vs. negatywne nastawienie do innych ludzi, orientację
interpersonalną przejawiającą się w altruizmie vs. antagonizmie, doświadczanych w uczuciach, myślach i
działaniu.
- zaufanie - przekonanie, że inni mają uczciwe intencje vs. sceptycyzm i cynizm oraz przekonanie, że inni

mogą być nieuczciwi i niebezpieczni

- prostolinijność – prostoduszność, szczerość i naiwność społeczna vs. tendencja do manipulowania

innymi ludźmi

- altruizm – tendencja do koncentrowania się na potrzebach innych ludzi i udzielania im pomocy vs.

egocentryzm

- ustępliwość – sposób reagowania na konflikty interpersonalne: powściąganie agresywności, potulność i

łagodność vs. agresywność i tendencje rywalizacyjne

- skromność – realistyczny stosunek do samego siebie, brak tendencji do faworyzowania własnej osoby

vs. przekonanie o własnej wyższości i tendencje narcystyczne

- skłonność do rozczulania się – przejawianie uczuciowości i sympatii do innych, wspieranie organizacji i

akcji charytatywnych vs. racjonalność i rzeczowość w kontaktach z innymi oraz mała wrażliwość na
ludzkie problemy

5. SUMIENNOŚĆ – charakteryzuje stopień zorganizowania, wytrwałości i motywacji jednostki w
działaniach zorientowanych na cel (opisuje stosunek człowieka do pracy). Czynnik ten określa się czasem
mianem „woli dążenia do osiągnięć”
- kompetencje - przekonanie o możliwościach radzenia sobie w życiu – przekonanie o braku sprawności i

braku umiejętności radzenia sobie z zadaniami

- skłonność do utrzymywania porządku – uporządkowanie, staranność i schludność – brak

metodyczności i porządku w życiu oraz działaniu

- obowiązkowość – ścisłe kierowanie się własnymi zasadami, np. moralnymi – zawodność, nierzetelność
- dążenie do osiągnięć – wysoki poziom aspiracji i silna motywacja do osiągania sukcesów w życiu, duże

zaangażowanie w pracę, ale i skłonność do pracoholizmu – brak ambicji, brak jasno sprecyzowanych
celów życiowych

- samodyscyplina – umiejętność samomotywowania się, by ukończyć rozpoczęte zadania, nawet jeśli nie

są atrakcyjne – tendencja do porzucania zadań przed ich zakończeniem

- rozwaga – skłonność do starannego rozważania problemu przed podjęciem decyzji i rozpoczęciem

działania – impulsywność przy podejmowaniu decyzji, ale i spontaniczność oraz umiejętność
podejmowania szybkich decyzji, jeśli jest to niezbędne.

PODOBIEŃSTWA MIĘDZYKULTUROWE

Pięć głównych czynników można wyodrębnić nie tylko w języku angielskim, ale i w innych językach.

Wynika z tego, że gatunek ludzki ustalił na drodze obserwacji różnice indywidualne, szczególnie istotne dla
wzajemnych interakcji. W związku z tym czynniki ujęte w modelu Wielkiej Piątki odnoszą się do głównych
elementów kontaktów między ludzkich.

EMOCJE I MOTYWY A MODEL WIELKIEJ PIĄTKI

Stwierdzono związek pomiędzy wysokim natężeniem pewnych cech a określonymi motywacjami

(potrzeby) oraz emocjami. Wysokie wyniki N wiążą się z podatnością na negatywne emocje i ze złym
samopoczuciem, a wysokie E – z tendencją do przeżywania emocji pozytywnych i dobrym samopoczuciem.
Wysokie wyniki SUM i UGD idą w parze z dobrym samopoczuciem i uczuciami pozytywnymi.

INTERPRETACJA PROFILU NA PODSTAWIE WYNIKÓW UZYSKANYCH W NEO – FFI

1. Analizę profilu zaczynamy od wyodrębnienia najbardziej wyróżniających się cech.
2. W kolejnym kroku dokonujemy opisu innych właściwości indywidualnych jednostki:

a. Potrzeby
b. Style zmagania się ze stresem
c. Procesy poznawcze

3. Poszczególne cechy osobowości, jak i ich konfiguracje, mają określone znaczenie adaptacyjne. Należy

więc dokonać interpretacji funkcjonalnej profilu pod kątem dwóch obszarów:

a. Osiągnięć zawodowych lub/ i szkolnych
b. Podatności na choroby psychosomatyczne
c. Zaburzenia zachowania.

SKALA

WYSOKIE

PRZECIĘTNE

NISKIE

NEU

osoba podatna na irracjonalne
pomysły, mniej zdolna do
kontrolowania swych popędów.
Wrażliwa, emocjonalna, reaguje silnie
lękiem, skłonna do doświadczania
napięć, wykazuje tendencję do
zamartwiania się. Często doświadcza
stanów wrogości i gniewu, Łatwo
zniechęca się i załamuje w trudnych
sytuacjach. Wykazuje niskie poczucie
własnej wartości, wstydliwość i
poczucie zmieszania w obecności
innych.

Osoba ogólnie spokojna i
zrównoważona, ale
czasami doświadczająca
gniewu, smutku i poczucia
winy.

Osoba emocjonalnie stabilna,
spokojna, zrelaksowana, bez
doświadczania obaw, napięć i
rozdrażnienia. Odporna na
trudy życia, dobrze radząca
sobie w trudnych sytuacjach.

EKS

osoby przyjacielskie, serdeczne,
towarzyskie i rozmowne. Skłonne do
zabawy oraz poszukiwania stymulacji,
wykazują tendencję do dominowania
w kontaktach społecznych i są
życiowo aktywne i pełne wigoru,
wykazują optymizm życiowy i
pogodny nastrój.

osoba przeciętna pod
względem towarzyskości i
aktywności, lubi kontakty z
innymi, ale ceni sobie
prywatność i intymność

osoba poważna, zachowująca
rezerwę w kontaktach z
innymi, woli przebywać sama
lub w towarzystwie nielicznej
grupy

przyjaciół,

charakteryzuje się brakiem
optymizmu.

OTW

Osoba ciekawa zjawisk zarówno
świata zewnętrznego, jak i
wewnętrznego, kreatywna, z żywą i
twórczą wyobraźnią. Wykazuje
intelektualną ciekawość i
zainteresowanie sztuką oraz dużą
wrażliwość estetyczną.
Niekonwencjonalna, skłonna do
kwestionowania autorytetów,
niezależna w sądach i nastawiona na
odkrywanie nowych idei
(politycznych, społecznych,
etycznych).

Osoba praktyczna, ale
mająca także
niekonwencjonalne
zainteresowania, stara się
utrzymać równowagę
między „przywiązaniem do
starego” a „fascynacją
nowością”.

osoba

konwencjonalna

w

zachowaniu i konsekwentna w
poglądach.

Ceni

sobie

tradycyjne

wartości,

ma

pragmatyczne zainteresowania
i preferuje uznane społecznie
sposoby działania.

UGD

osoba prostolinijna, prostoduszna,

szczera, altruistyczna, potulna,
łagodna oraz skromna. Sympatyczna
w stosunku do innych i skłonna do
udzielania pomocy. Przekonana, że
inni mają podobne postawy.

Osoba ogólnie miła i

przyjazna, ale czasami
może być nastawiona
rywalizacyjnie.

osoba egocentryczna,
sceptyczna w opiniach na
temat intencji innych ludzi,
przejawia raczej nastawienie
rywalizacyjne niż
kooperatywne, agresywna i
oschła w kontaktach z innymi.

SUM

osoba o silnej woli, zmotywowana

do działania oraz wytrwała w
realizowaniu swoich celów.
Skrupulatna, obowiązkowa,
punktualna, rozważna i rzetelna w
pracy, charakteryzująca się dużymi
osiągnięciami akademickimi i
zawodowymi. Ze skłonnością do
utrzymywania porządku i
perfekcjonizmu.

Osoba przeciętnie
zorganizowana, ma
zazwyczaj jasno określone
cele życiowe, chociaż nie
dąży do osiągnięcia ich „za
wszelką cenę”

Wykazuje raczej małą
skrupulatność w wypełnianiu
obowiązków i małą motywację
do osiągnięć społecznych.
Hedonistycznie nastawiona do
życia, brak jasno
sprecyzowanych celów
życiowych, rozleniwiona.
Impulsywna przy
podejmowaniu decyzji
spontaniczna w działaniu.

NEO – FFI A STRUKTURA POTRZEB W UJĘCIU MURRAYA

NEU EKS OTW UGD SUM

p. osiągnięć

+

+

+

p. afiliacji

+

+

p. agresji

+

-

p. dominacji

+

-

p. uległości

+

+

p. pokazywania się

+

-

p. opiekuńczości

+

+

p. porządku

+

p. uznania społecznego

+

+

p. dociekliwości

+

p. autonomii

+

-

p. przyjemnych doznań estetycznych

+

+

p. zmiany

+

+

p. poniżania się

+

+

p. aprobaty społecznej

-

+

+

duża impulsywność

+

-

Duża wytrzymałość

+

+

Duża refleksyjność

-

+

NEO – FFI A MECHANIZMY OBRONNE I STYLE RADZENIA SPOBIE ZE STRESEM

NEU

EKS

OTW

UGD

SUM

- regresja,
- brak
umiejętności
decydowania się,
- uciekanie w
fantazję,
- wrogość,
- obwinianie się

- optymizm,
- myślenie
pozytywne,
- zdolność do
racjonalnego
działania,
- wyparcie.

- radzenie sobie
przez humor,
- ujemnie -
radzenie sobie
przez wiarę

- tendencja do
samopoświęcania
się

- ujemnie z
regresją
- tendencja do
skutecznego
radzenia sobie ze
stresem.

NEO – FFI A OSIĄGNIĘCIA I PREFERENCJE ZAWODOWE

Przede wszystkim sumienność i (SUM) i otwartość na doświadczenia (OTW) są predykatorami

osiągnięć szkolnych na różnych szczeblach kształcenia. Cechy te maja również znaczenie dla późniejszych
osiągnięć zawodowych jednostki. SUM wiąże się z poziomem wykonania zadań zawodowych i
osiągnięciami zawodowymi.

Jeśli zaś chodzi o preferencje zawodowe i realne wybory zawodów oraz stopień doświadczanej

satysfakcji z pracy to największe znaczenie ma tu EKS i OTW. EKS wpływa na preferencje związane z
wykonywaniem zawodów wymagających kontaktów z ludźmi, OTW wiąże się z preferowaniem takich
zawodów, które wymagają kreatywności, pracy badawczej i intelektualnej. NEU, choć nie nie wpływa
bezpośrednio na preferencje zawodowe, to rzutuje negatywnie na satysfakcję z wykonywanej pracy.

NEUROTYCZNOŚĆ – wiąże się z przeciwwskazaniami do pracy silnie stresującej

EKSTRAWERSJA – osoby te preferują pracę z ludźmi, natomiast osoby introwertywne – pracę nie
wymagającą kontaktów społecznych

DUŻA OTWARTOŚĆ – predyspozycje do pracy twórczej i intelektualnej
MAŁA OTWARTOŚĆ – zwłaszcza jeśli towarzyszy jej wysoka sumienność wiąże się z predyspozycjami do
pracy wymagającej konserwatywnego przestrzegania przepisów

DUŻA UGODOWOŚĆ – predyspozycje do pracy wymagającej działania na rzecz innych, na przykład
działania o charakterze charytatywnym.
MAŁA UGODOWOŚĆ – preferencje do pracy związanej z krytycznym ocenianiem innych osób (np.
stanowiska menadżerskie)

DUŻA SUMIENNOŚĆ – predysponuje do pracy wymagającej szczególnej dokładności
MAŁA SUMIENNOŚĆ – jeśli towarzyszy jej wysoka otwartość – predysponuje do takiej pracy, która
wymaga orientacji na problem a nie na reguły działania.

NEO – FFI A ZDROWIE FIZYCZNE

NEU – wiąże się z tzw. postawami i zachowaniami zdrowotnymi. Osoby neurotyczne znacząco częściej są
palaczami i trudniej jest im rzucić palenie
NEU – zwłaszcza w postaci tzw. neurotycznej wrogości z tendencją do wypierania emocji jest czynnikiem
chorób nowotworowych

SUM – wiąże się z przejawianiem przez jednostkę pozytywnych i obiektywnie korzystnych zachowań
zdrowotnych

MAŁA UGODOWOŚĆ – zwłaszcza w postaci tzw. cynicznej wrogości wiąże się z ekspresją gniewu,
ujawnianiem go na zewnątrz, w postaci reakcji ukierunkowanej przeciwko konkretnym obiektom, przez co
jest czynnikiem ryzyka zawału serca, śmierci z powodu nagłej niewydolności krążenia oraz arteriosklerozy

NEO – FFI A ZDROWIE PSYCHICZNE

WYSOKA NEU + NISKA UGD = osobowość narcystyczna
WYSOKA SUMIENNOŚĆ + NISKA OTW i NISKA UGD + WYSOKA NEU = osobowość kompulsyjno –
kompulsywna
NISKA UGD + NISKA SUM + WYSOKA NEU = zaburzenia antyspołeczne