Zakład Japonistyki i Koreanistyki, WO, UW

2007/08 semestr letni

Prof. dr hab. Ewa Pałasz-Rutkowska



Dzieje Japonii – część II (wykład II 11)

Okres Edo 江戸 (1603-1868) (6)

Przyczyny kryzysu, problemy gospodarcze

1.

model gospodarki inny niż rzeczywistość: rolnictwo a handel, rozwój miast

2.

izolacja = brak wymiany, braki surowcowe, nie rozwija się handel

3.

sztywny podział społeczny = hamulec naturalnych procesów rozwoju

4. kosztowny tryb życia samurajów, malejące dochody, pensje dla wasali = długi

5.

maleją rezerwy finansowe bakufu (od V sioguna: Tsyunayoshi 1680-1709)

6.

wydatki bakufu przekraczają dochody (w hanach też): wysoki standard życia,
konieczność utrzymania niezarobkujących wasali (pensje), kosztowny marsz
sioguna do Nikkō (np. 1776 za X Ieharu; 1760-1786)

7.

nieurodzaje, klęski żywiołowe (1675, 1680, 1732, 1783-4, 1787, 1833-7), głód (ok.
20; 1732: 1,6 mln cierpi z głodu w zach. Jap.; zmniejszenie liczby ludności;
dzieciobójstwo)

8.

coraz większe restrykcje narzucane gł. przez daimyō: ograniczanie powierzchni
ziemi, zakaz zmiany zawodu, zakaz podróży poza własny rejon, kary za niepłacenie
podatków, coraz większy ucisk, prowadzi to do buntów ludności: powstania
chłopów (hyakushō ikki; ok. 1600, od XVIII w) i ludności miejskiej (uchikowashi),
koniec XVIII w. pogromy;

9. rosną długi – bogacą się kupcy, dostawcy i pośrednicy klasy rządzącej

Próby reform

I.

VIII siogun Yoshimune (1716-1745) = reformy ery Kyōhō (1716-1736)

1. dąży do powrotu do świetności z czasów Ieyasu = siogun na czele państwa,
efektywne gospodarowanie, kontrola, waga kompetentnych, zachęca do nauki
2. promuje naukę, rangaku, ponowny import ksiąg naukowych; szkoła Hayashiego
3. wzmocnienie instytucji bakufu na prowincji, spisy ludności (I 1721, co 6 lat)
4. polityka oszczędności, ograniczanie wydatków: rozporządzenia, kontrola dystrybucji
towarów i cen; gł. giełda ryżu w Osace; związki kupieckie, gildie (za), dla stabilności
cen, (22 artykuły: srebro, miedź, jedwab, wapno) = słabe rezultaty, więc zmiana polityki
monetarnej, do połowy zmniejszono stosunek złota do srebra, stabilizację cen.
5. promowanie wzrostu plonów i produkcji (nowizny; podatki)
(wartość ziem bakufu z ok. 4 mln koku w 1716 do 4,63 mln w 1744, a podatki z 34% do
38%; plony z 1,4 mln koku do 1,6 w 1727 i 1,8 w 1744)

1

Prof. Ewa Pałasz-Rutkowska



Dzieje Japonii cz. II wykład II 11

2007/08

semestr letni

6. zapobieganie pożarom (hiyoke 火除け), gł. Edo; szerokie ulice, budowa magazynów
z gliny-ziemi, pokryta stiukiem (gips, wapno, piach); machihikeshi 町火消し specjalne
lokalne oddziały przeciwpożarowe z mieszkańców
7. słucha opinii ludu: spec. skrzynki skarg i zażaleń meyasubako 目安箱; 1721: Edo,
nieopodal zamku, 1727: Osaka, ale tylko kłopot; szpital dla biednych (zob.: Rudobrody)

II. Tanuma Okitsugu (rōjū: 1720-1788) (za siogunów: IX Ieshige 1745-1760 i Ieharu),
faktyczny przywódca bakufu 1764-86, zręczny polityk, zaufany siogunów, awansuje,
ale krytyka
1. wzrost dochodów bakufu: system monopolu gildii (srebro, perły), grupy zawodowe –
podatki; nowizny z funduszy kupców (Osaka)
2. wspiera nauki holenderskie
3.rozwój Ezochi (Hokkaido) – promuje handel z Rosją!
4. jego polityka daje efekty, ale narusza porządek społeczny (handel, pieniądz):
niezadowolenie, pogłębione przez kataklizmy, wystąpienia chłopów, 1786 odsunięty =
walka między zwolennikami a sanke; uchikowashi w całej J, palenie magazynów
III.Matsudaira Sadanobu (1787 rōjū) = reformy ery Kansei (1789-1801), „regentem”
przy 15 l. siogunie Ienarim (1787-1837)
1.zmiany we władzach bakufu; mądrzy i wykształceni, czystka
2. oszczędności, ale brak wyników, więc: powrót do znaczenia wsi w gospodarce;
3. promuje uprawę ryżu, nakaz powrotu chłopów na wieś, zakaz dzieciobójstwa, system
funduszy na wychowanie dzieci, wspieranie finansowe innowacji na wsi
4.walka z głodem, specjalne magazyny na zapasy, obowiązkowe datki od posiadaczy,
np. daimyō od 10 tys. koku 50 koku co 5 lat; to samo bakufu

IV. Mizuno Tadakuni (rōjū) = reformy ery Tempō (1841-1844; era od 1830)
1. konieczna stanowczość władzy = naród uległy i powrót do wartości samuraja
2.rygor i kontrola społeczna: oczyszczenie klas, nakaz powrotu chłopów na ziemię
3. nowizny, bicie nowych monet, dalsze pożyczki, chaos fiskalny, czystka
4. nowa baza ekon. dla bakufu: odebrać ziemie daimyō (Edo, Osaka) =niezadowolenie
5.krytyka zbytku, ograniczenia = niezadowolenie
6.rozwiązał gildie, likwidacja wysokich cen, ale chaos = niezadowolenie kupców,
7.ograniczenie kontaktów z cudzoziemcami, zakaz rangaku
8. 1843: pochód do Nikkō, wysokie koszty = klęska reform

2

V. Reformy w hanach: Satsuma 薩摩, Chōshū 長州, Hizen 肥前

3