1
TEMAT
: Indywidualizacja pracy z uczniem z dysleksją na lekcjach różnych przedmiotów.
Uzasadnienie potrzeby, wskazanie problemów oraz sposobów realizacji.
I.
Co to jest dysleksja?
Terminem dysleksja rozwojowa określa się specyficzne trudności w nauce czytania i pisania u
osób o prawidłowym rozwoju intelektualnym. Te zaburzenia w uczeniu mogą występować w
formie trudności o węższym zakresie:
−
dysleksja – specyficzne trudności w czytaniu, którym często towarzyszą trudności w pisaniu;
termin pochodzi od przedrostka dys-, który w języku łacińskim (dis- w języku greckim) ozna-
cza brak czegoś, trudność, niemożność, nadaje negatywne znaczenie, oraz od czasownika lego
– „czytam” lub lexis – „wyrazy”, „słowa” (język łaciński, język grecki).
−
dysortografia – specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym błędy
ortograficzne); termin pochodzi od wyrazu greckiego orthos – „prawidłowy” i grapho – „pi-
szę”, „rysuję”.
−
dysgrafia – trudności w opanowaniu właściwego poziomu graficznego pisma; termin pocho-
dzi od greckiego słowa grapho – „rysuję”
1
.
Trudności w czytaniu i pisaniu ujawniają się dopiero w szkole, ale już w okresie przedszkolnym
można zauważyć objawy, które cechują tzw. dzieci ryzyka dysleksji
2
.
Objawy dysleksji w starszym wieku szkolnym
Przykłady typowych trudności w nauce w poszczególnych przedmiotach
3
:
●
Język polski:
−
wolne tempo pisania i czytania;
−
trudności ze zrozumieniem i zapamiętaniem czytanego tekstu;
−
niekształtne, nieczytelne pismo;
1
M. Bogdanowicz, A. Adryjanek: Uczeń z dysleksją w szkole, Gdynia 2004.
2
Symptomy ryzyka dysleksji występujące w wieku przedszkolnym zostały szczegółowo opisane w książce
M. Bogdanowicz Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie.
3
Na podstawie M. Bogdanowicz, A. Adryjanek: Uczeń z dysleksją w szkole, Gdynia 2004.
Materiały szkoleniowe
Warszawa, 7 grudnia 2004 r.
Opracowanie:
Hanna Chojnowska, Maria Krasnodębska
Gimnazjum w Węgrowie
Lider Programu ORTOGRAFFITI: Benita Wolska
2
−
trudności z uczeniem się tekstów na pamięć;
−
nieprawidłowa pisownia (błędy ortograficzne mimo znajomości zasad pisowni);
−
trudności z organizacją tekstu;
−
błędy gramatyczne.
●
Języki obce:
−
trudności z wymawianiem i zapamiętywaniem słów;
−
nieprawidłowa wymowa;
−
trudności z rozumieniem i zapamiętywaniem tekstu mówionego lub nagranego na taśmę;
−
trudności z zapisem wyrazów, które mają obraz graficzny odrębny od obrazu słyszanego;
−
kłopoty z zapisem wyrazów w poprawnej formie gramatycznej.
●
Matematyka:
−
błędne zapisywanie i odczytywanie liczb wielocyfrowych;
−
przestawianie cyfr;
−
trudności z liczeniem w pamięci;
−
niemożność opanowania tabliczki mnożenia;
−
problemy z rysowaniem wykresów, rzutów figur;
−
trudności w posługiwaniu się schematami, wykresami, diagramami;
−
problemy z zapisem liczb dziesiętnych;
−
trudności z zapamiętywaniem definicji matematycznych;
−
chaotyczny zapis działań;
−
błędy w przepisywaniu;
−
problemy z rozwiązywaniem zadań tekstowych z powodu słabego rozumienia czytanych
treści;
−
mylenie indeksów dolnych i górnych;
−
trudności w obliczaniu objętości i powierzchni brył i figur złożonych;
−
trudności w obliczaniu dłuższych równań i układów równań, pomyłki w zapisie obliczeń,
pomijanie części działania, mylenie linijek, opuszczanie danego składnika.
●
Historia i wiedza o społeczeństwie:
−
trudności z zapamiętaniem nazw, nazwisk, dat i chronologii;
−
problemy z analizowaniem i czytaniem map i wykresów;
−
utrudnione czytanie tekstów źródłowych, szczególnie napisanych nietypową czcionką;
−
trudności ze zrozumieniem dłuższego tekstu.
●
Biologia:
−
trudności z opanowaniem terminologii;
3
−
problemy z organizacją przestrzenną schematów i rysunków;
−
trudności z zapisem i zapamiętaniem łańcuchów reakcji biochemicznych;
−
trudności z opanowaniem systematyki.
●
Chemia:
−
mylenie pojęć;
−
trudności z zapamiętywaniem symboli, wzorów, reakcji chemicznych;
−
nieprawidłowe zapisywanie łańcuchów reakcji chemicznych;
−
mylenie indeksów dolnych i górnych;
−
trudności z rysowaniem wzorów strukturalnych.
●
Geografia:
−
trudności z posługiwaniem się mapą i skalą;
−
kłopoty z orientacją na mapie;
−
trudności w określaniu kierunków geograficznych, mylenie kierunków;
−
mylenie pojęć i nazw geograficznych, zwłaszcza podobnie brzmiących;
−
trudności w obliczaniu współrzędnych geograficznych;
−
problemy z zapisywaniem jednostek.
●
Fizyka:
−
trudności z zapamiętywaniem definicji;
−
trudności z zapamiętywaniem wzorów i ich przekształcaniem;
−
kłopoty z rozwiązywaniu zadań z treścią;
−
problemy z zapisywaniem jednostek;
−
problemy z zapisywaniem indeksów.
●
Sztuka:
−
trudności z czytaniem nut;
−
trudności z opanowaniem pisma technicznego i wykonywaniem rysunków technicznych;
−
problemy z wykonywaniem modeli brył;
−
niechęć do rysowania i wycinania;
−
trudności ze szczegółowym analizowaniem obrazów.
●
Wychowanie fizyczne:
−
trudności z opanowaniem układów gimnastycznych;
−
trudności w bieganiu, ćwiczeniach równoważnych;
−
trudności w opanowaniu gier wymagających użycia piłki;
−
problem z orientacją w schemacie ciała, trudności ze zwrotami w tył przez lewe lub prawe
ramię.
4
II. Pomoc dzieciom z dysleksją
1. Formy pomocy
Podstawowym zadaniem nauczyciela jest:
−
dostrzec dziecko ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się,
−
zapewnić mu dostęp do badania diagnostycznego,
−
pomóc uczniowi w pełni wykorzystać swoje możliwości intelektualne.
Dzieci z dysleksją mają specjalne potrzeby edukacyjne. Potrzebują one pomocy pedagogicznej
w formie specjalnie opracowanych wymagań dostosowanych do ich możliwości oraz dodatko-
wej pomocy psychologiczno-pedagogicznej.
Pomoc w szkole może być organizowana poprzez takie formy, jak:
−
zajęcia korekcyjno-kompensacyjne,
−
zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze,
−
zajęcia logopedyczne.
2. Jak pracować z uczniem z dysleksją
Praca z uczniem z dysleksją wymaga wysiłku i cierpliwości. W zespole klasowym znajdują się
zapewne uczniowie z różnorodnymi trudnościami. Trzeba więc zadbać o ich właściwe usado-
wienie w sali lekcyjnej. Dzieci te nie powinny zajmować ostatnich ławek, bo wtedy najczęściej
sprawiają kłopoty w utrzymaniu dyscypliny i porządku. Należy też zmieniać organizację prze-
strzeni klasy poprzez przestawianie ławek, stosownie do zadań realizowanych podczas lekcji.
Indywidualizacja pracy w klasie szkolnej
•
Pomagać opanować chaos powstający na kartce papieru (częściej stosować techniki mne-
motechniczne
4
, angażować wszystkie zmysły), np. obrazek przedstawiający określony układ
figur pomoże redagować podanie (schemat graficzny podania, s. 165 w: M. Bogdanowicz,
A. Adryjanek Uczeń z dysleksją w szkole).
•
Pomagać opanować chaos w podręczniku lub tekście literackim.
•
Rozpoznanie „przeciwnika” – szczegółowa analiza zawartości podręcznika (Gdzie jest spis
treści? Jak jest skonstruowany? Gdzie znajdziesz teksty informacyjne? Gdzie znajdziesz
teksty literackie? Gdzie są polecenia i jak są zaznaczone? Jakie rodzaje ilustracji, map i ry-
cin dostrzegasz? Czemu mogą służyć? Gdzie znajdują się indeksy i jakiego są typu? Czego
w nich szukać?).
4
Mnemotechnika – zespół sposobów ułatwiających zapamiętywanie nowych wiadomości i faktów oraz przypo-
minanie ich sobie na zasadzie mechanicznych skojarzeń, np. układu wierszowego, skrótów werbalnych, analogii
zewnętrznych (Multimedialny słownik wyrazów obcych W. Kopalińskiego)
5
•
Praca z tekstem zawsze z ołówkiem w ręku (tworzenie map tekstu według ustalonego klu-
cza – załącznik 1, metryczka tekstu lirycznego, s. 177 w: M. Bogdanowicz, A. Adryjanek
Uczeń z dysleksją w szkole, schemat mapy myślowej, s. 191 w: M. Bogdanowicz, A. Adry-
janek Uczeń z dysleksją w szkole).
•
Pomagać opanować chaos zapisów w zeszycie
−
„zeszyt studenta” (należy wydzielić odpowiednie miejsca przeznaczone na: nowo po-
znane pojęcia, mapy myślowe, schematy notatek, uwagi, pomysły – s. 186 w: M. Bog-
danowicz, A. Adryjanek Uczeń z dysleksją w szkole)
−
„notatki – mapy myśli”
−
metoda „twórz schemat pracy/notatki” (Zasada W–R–Z – każda wypowiedź pisemna i
ustna musi mieć wstęp, rozwinięcie i zakończenie. Wszystkie te części trzeba przed pi-
saniem pracy wydzielić graficznie. Dodatkowo można wprowadzić części zawierające
słownictwo, które uczeń powinien zastosować, s. 188 w: M. Bogdanowicz, A. Adryja-
nek Uczeń z dysleksją w szkole)
•
Planując zajęcia pamiętać o tym, że:
−
uczeń z dysleksją szybko się męczy, więc należy zmieniać rodzaj ćwiczeń;
−
„dobrze wplecione w tok lekcji działania z przedmiotami i obiektami zintensyfikują do-
znania uczniów, wspomogą wykorzystywane typowo kanały percepcji przez przeżywa-
nie i działanie”
5
(np. budowanie teatru antycznego)
−
warto systematycznie stosować pracę w grupach, ponieważ może ona wyposażyć ucznia
w ważne umiejętności, takie jak planowanie zadań, współpraca z innymi, dzielenie się
informacjami, wymiana doświadczeń, praca zespołowa, dokonywanie oceny pracy wła-
snej i grupy uczniów, dyskusja
−
uczeń z dysleksją musi pracować o wiele więcej niż uczeń niemający trudności, więc nie
należy obszernych prac domowych zadawać z lekcji na lekcję.
•
Częściej odpytywać ustnie.
•
Wydłużać czas na prace pisemne.
•
Pozwolić przygotowywać prace za pomocą komputera.
3. Sposób oceniania
•
Prace pisemne oceniać przede wszystkim na podstawie treści.
5
Marta Bogdanowicz, Anna Adryjanek: „Uczeń z dysleksją w szkole”. Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON,
Gdynia 2004r., str.198
6
•
Nie podkreślać błędów ortograficznych innym kolorem, ale poprawić tak, by wyraz był
czytelny.
•
Nie oceniać strony graficznej pracy.
•
Wystawiając ocenę klasyfikacyjną, brać pod uwagę przede wszystkim wypowiedzi ustne i
stronę merytoryczną prac pisemnych.
● Stworzyć warunki, w których dzieci czują się bezpieczne i wartościowe:
−
nie stwarzać atmosfery zdenerwowania, napięcia, lecz dążyć do spokoju i wzajemnego
zaufania
−
posadzić dziecko blisko siebie, by móc je obserwować i pomagać mu
−
nie przeciążać czytaniem i przepisywaniem, lecz dostosowywać prace do możliwości
dziecka.
−
nie wyrywać nagle do odpowiedzi
−
chwalić i nagradzać nie tyle za efekty pracy, ile za włożony wysiłek
−
być życzliwym, pogodnym, cierpliwym przewodnikiem
7
Zał
ą
cznik 1
Mapa my
ś
lowa:
Ś
wiat przedstawiony w Krzy
ż
akach H. Sienkiewicza
utwór epicki
miejsce akcji
czas akcji
powieść historyczna
wiele polskich miejscowości
1399–1410
Kraków, Tyniec, Bogdaniec,
Spychów, Płock oraz zamki krzyżackie
(Malbork, Szczytno), śmudź
bohaterowie
historyczni fikcyjni
powieść „ku pokrzepieniu serc”
Władysław Jagiełło Zbyszko
królowa Jadwiga Maćko
Zawisza Czarny Jurand
Ulryk von Jungingen Jagienka
Krzyżacy Danusia
autor
Henryk Sienkiewicz
główne wątki
historyczny
przygodowy
tragiczny
konflikt polsko-krzyżacki
miłosne perypetie Zbyszka z Bogdańca
dzieje Juranda