Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
Nazwa przedmiotu:
GOSPODARKA PRZESTRZENNA
studia drugiego stopnia
kierunek: Administracja
semestr I
Wykład VI: Rola inwestycji w przeobrażaniu przestrzeni (II)
Instrumenty polityki inwestycyjnej
Istotą polityki gospodarczej państwa jest wpływanie na procesy inwestycyjne.
Inwestycje stanowią centralny punkt każdego mechanizmu oddziaływania na gospodarkę. Jest
to efekt przede wszystkim działań polityki pieniężnej realizowanej przez bank centralny
i polityki budżetowej inicjowanej przez rząd lub organa samorządowe. Także inne polityki
wycinkowe bazują na inwestycjach, bądź wpływają na ich rozmiary i strukturę.
A. Narzędzia polityki kredytowej
Polityka kredytowa jest częścią polityki pieniężnej. Jej inicjatorem jest bank centralny,
który pełni m. in. funkcję banku banków komercyjnych sprawując określony nadzór nad nimi
(stabilizując system finansowy państwa dzięki podnoszeniu zaufania do działalności banków)
oraz udziela kredytu refinansowego. Stopa dyskontowa ustalana przez bank centralny
(w Polsce przez Radę Polityki Pieniężnej) jest ceną tego kredytu, do której banki komercyjne
doliczają własną marżę ustalając w ten sposób stopę procentową płaconą przez końcowych
kredytobiorców – organa publiczne (np. samorządy, firmy i osoby fizyczne). Kredytobiorcy
zaciągają zarówno kredyty obrotowe, jak i przede wszystkim inwestycyjne. Podniesienie
stopy dyskontowej skutkuje wzrostem stopy procentowej, co powoduje podrożenie kredytu
i zniechęca kredytobiorców do inwestowania. Obniżenie tej stopy przynosi efekt odwrotny.
Bank centralny chcąc pobudzić koniunkturę obniża stopy, a chcąc ostudzić koniunkturę
podwyższa. Instrument ten ma więc charakter parametryczny – zmiana stóp pośrednio
wpływa na decyzje potencjalnych inwestorów.
Obok stopy dyskontowej bank centralny reguluje także poziom normy rezerwy
obowiązkowej, którą muszą tworzyć banki komercyjne. Podwyższenie normy relacjonowanej
do posiadanych depozytów skutkuje ograniczeniem środków, które bank komercyjny może
przeznaczyć na cele kredytowe. Wpływa więc na zmniejszenie dostępności kredytu (skutek
główny) a przy okazji na podniesienie ceny kredytu (efekt uboczny). W rezultacie rozmiary
inwestycji w gospodarce maleją. Obniżenie normy rezerwy obowiązkowej wywołuje skutki
odwrotne. Jest to jednak instrument prawie nieużywany przez Narodowy Bank Polski.
GOSPODARKA PRZESTRZENNA
wykład VI
strona 2
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
Każdy bank centralny działający w gospodarce rynkowej stosuje powszechnie trzeci
instrument dokonując operacji na otwartym rynku. Kupuje i sprzedaje na otwartym rynku
publiczne papiery wartościowe (wyemitowane przez rząd) aby wpłynąć na podaż pieniądza
w obiegu. Sprzedając papiery ściąga te pieniądze i w efekcie zmniejsza akumulację
znajdującą się w rękach potencjalnych inwestorów. Dotyczy to także konsumentów, którzy
obniżając swoją konsumpcję ograniczają popyt powodując wzrost nadprodukcji towarów
i usług. Spada więc także zainteresowanie przedsiębiorców inwestycjami. Zarówno osoby
fizyczne, jak i przedsiębiorcy kupując papiery wartościowe rezygnują częściej nie tyle
z własnych bezpośrednich wydatków, co z depozytów bankowych. Ten czynnik ogranicza
dostępność kredytów w bankach (przez mechanizm rezerwy obowiązkowej) i pośrednio
podnosi ich cenę. Kupując papiery wartościowe bank centralny wywołuje efekt odwrotny.
Limitowanie kredytu refinansowego jest bardzo silnym instrumentem
ograniczającym dostępność kredytu i rozmiary inwestycji w gospodarce. Ma charakter
narzędzia bezpośredniego, co oznacza stosunkowo rzadkie jego stosowanie w gospodarce
rynkowej bazującej na instrumentach pośrednich.
Zbliżony charakter (ograniczony dostęp do kredytu) mają kredyty preferencyjne. Jest
to jednak nie tyle instrument polityki pieniężnej co budżetowej, gdyż kierunki preferencji (np.
rolnictwo, mieszkania, eksport, studenci) są ustalane przez rząd, który bankom zwraca różnicę
między oprocentowaniem preferencyjnym a rynkowym.
Także niekredytowe narzędzia polityki ekonomicznej (polityka emisji pieniądza.
wpływanie na kurs walutowy) generują inwestycje poprzez stabilizowanie i zwiększanie
zaufania do gospodarki.
Należy zauważyć, iż Rada Polityki Pieniężnej ma w swoim statucie zapisany jedynie
cel inflacyjny. Ustawodawca pominął wzrost gospodarczego, chociaż jest to drugi cel
realizowany przez większość banków centralnych. Sytuacja ta wywołuje stały konflikt
między RPP a rządem.
B. Narzędzia polityki budżetowej
Po stronie dochodowej budżetu można znaleźć wiele narzędzi wpływających na
procesy inwestycyjne. Należą do nich:
- manewrowanie stopą opodatkowania – wysokie podatki mogą całkowicie
zniechęcić do aktywności ekonomicznej (krzywa Laffera) lub utrudnić
dokonywanie inwestycji w wyniku ograniczania dostępnej akumulacji; na ogół
GOSPODARKA PRZESTRZENNA
wykład VI
strona 3
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
jednak jest to częściowo lub całkowicie kompensowane zwiększonymi wydatkami
budżetowymi na inwestycje publiczne;
- stanowienie ulg inwestycyjnych przyczynia się do bezpośredniego zwiększenia
zainteresowania podatników inwestycjami;
- manewrowanie zwolnieniami i progami podatkowymi – skutki jak wyżej
- regulacje dotyczące traktowania określonych kosztów jako podatkowych kosztów
uzyskania przychodów wpływają na efektywny poziom opodatkowania i poziom
dochodu netto oraz akumulacji finansowej, która na ogół jest przez firmy
przeznaczana na cele inwestycyjne;
- przyśpieszona amortyzacja – specyficzny koszt pozwalający firmie dokonać
zwiększonych inwestycji;
- preferencyjne stawki VAT na materiały budowlane i dobra inwestycyjne
obniżają koszty inwestycji pozwalając zwiększyć ich skalę;
- zmiany podatku od nieruchomości (zależnego od rodzaju i wielkości obiektu)
i innych podatków kosztowych wpływają na zainteresowanie inwestycjami
i możliwości ich dokonywania;
- specjalne zasady opodatkowania w specjalnych strefach ekonomicznych mają
przyciągnąć inwestorów; podobny skutek (lecz o znacznie mniejszej skali)
wywołuje wpisanie na listę gmin zagrożonych bezrobociem strukturalnym; są to
jednocześnie narzędzia polityki regionalnej;
- regulacje dotyczące dywidendy obligatoryjnej w przedsiębiorstwach
państwowych oraz oprocentowania kapitału w jednoosobowych spółkach skarbu
państwa wpływają na poziom akumulacji netto tych firm;
- ochrona poprzez stawki i opłaty celne pozwala się wzmocnić producentom
krajowym i zwiększyć skalę i jakość produkcji (inwestycje) tak, aby w przyszłości
konkurować z producentami zagranicznymi (tzw. cła wychowawcze).
Natomiast po stronie wydatkowej budżetu występują m. in. transfery socjalne
(przyczyniające się do wzrostu popytu w gospodarce i w efekcie wzrostu produkcji
i inwestycji, lecz obniżające ogólną efektywność ekonomiczną), wynagrodzenia w sferze
budżetowej (generujące popyt) oraz najbardziej korzystne dla gospodarki rządowe zakupy
dóbr i usług (w tym wydatki zbrojeniowe) oraz inwestycje publiczne. Mają one identyczny,
mnożnikowy mechanizm wpływu na koniunkturę gospodarczą. Zasady wydatkowania
środków są następujące:
GOSPODARKA PRZESTRZENNA
wykład VI
strona 4
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
- inwestycje nie mogą być konkurencyjne w stosunku do inwestycji prywatnych;
- nie powinno dojść do pogłębienia się kryzysu nadprodukcji (wydatki na cele
nieprodukcyjne);
- powinny wystąpić korzystne efekty uboczne (dyfuzja postępu technicznego na cele
cywilne skutkująca wzrostem jakości produktów i konkurencyjności gospodarki
lub obniżenie kosztów transportu w całej gospodarce dzięki inwestycjom
drogowym).
Działa tu zasada mnożnika inwestycyjnego Keynesa powodująca, jego zdaniem, iż
korzystne efekty przesunięcia środków z dochodów firm i osób fizycznych są większe niż
negatywne efekty podwyższenia opodatkowania. Keynes zakwestionował racjonalność
wydatków tych podmiotów podważając dotychczasowy pewnik, iż oszczędności odpowiadają
wielkości udzielonych kredytów, a te z kolei są równoważne wielkości inwestycji. Z punktu
widzenia interesu całej gospodarki budżet lepiej wykorzysta te środki niż uczyniłby to
przeciętny podatnik o bardzo wysokich dochodach). Wyjaśnienia należy szukać
w odmiennych poziomach krańcowej skłonności do konsumpcji (podatników
i beneficjantów). Przy skłonności do konsumpcji na poziomie 90 % całkowity efekt
pobudzenia koniunktury będzie dziesięciokrotnie większy w stosunku do zainwestowanych
środków. Gdyby udało się zwiększyć tę skłonność do 99 % efekt mnożnikowy byłby aż
stukrotny.
C. Środki prawno-administracyjne
Nazwa ta nie jest precyzyjna, gdyż przedstawione powyżej instrumenty również
przybierały formę prawną – ustaw, rozporządzeń i zarządzeń. W skład grupy wchodzą
szczególnie ważne instrumenty (związane z późniejszymi wykładami) odnoszące się do:
- plany zagospodarowania przestrzennego stanowiące główną podstawę
podejmowania decyzji przestrzennych,
- zasad i trybu administracyjnego postępowania lokalizacyjnego prowadzącego do
uzgodnienia miejsca realizowania obiektu,
- zasad nadzoru budowlanego nad wykonawstwem inwestycji i przestrzeganiem
szczegółowych norm budowlanych;
- przepisów ochrony środowiska, inspekcji pracy, bezpieczeństwa i higieny pracy.
D. Środki techniczno-finansowe
Grupa tych narzędzi obejmuje;
GOSPODARKA PRZESTRZENNA
wykład VI
strona 5
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
- kapitały własne inwestorów – efekt dotychczasowej działalności; niezbędne dla
zapewnienia udziałów inwestora w realizowanym przedsięwzięciu;
- kapitały obce – uzupełniające w stosunku do własnych środki publiczne (zasilenia
budżetowe) lub określonych funduszy, kredyt (zagadnieniom tym będzie
poświęcony następny wyklad);
- regulacje dotyczące napływu kapitału zagranicznego – sprzyjające lub
niesprzyjające;
- zasady wykorzystywania obcych środków trwałych – dzierżawa, leasing, przepisy
podatkowe;
- ceny dóbr i usług inwestycyjnych – zależne od rodzaju rynku i znaczenia
konkurencji zagranicznej;
- system wynagradzania uczestników procesu inwestycyjnego;
- poziom parapodatkowych obciążeń – dotyczy głównie składek ubezpieczeniowych
i innych kosztów pozapłacowych;
- kryteria oceny działalności inwestycyjnej – m. in. znormalizowane formuły
obliczania efektywności inwestycji;
- organizacja prac inwestycyjnych, techniki i procedury prowadzące do skracania
czasu realizacji inwestycji i dochodzenia do jej pełnej wydajności;
- potencjał i wyposażenie przedsiębiorstw budowlanych oraz przemysłu materiałów
budowlanych i ich dystrybucji.
Do wykładów 5 i 6 wykorzystano literaturę:
Rocznik statystyczny 2001. Warszawa: GUS 2001
Ustawy z dnia 29 września 1994 r. oraz z dnia 9 listopada 2000 r. o rachunkowości
z późniejszymi zmianami; Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 17 stycznia 1997 r.
w sprawie amortyzacji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych
B. Winiarski (red.): Polityka gospodarcza. Warszawa: PWN 2002
Wydawnictwa encyklopedyczne PWN i PWE
Wykład opracował dr Leszek Cybulski