plik

www.portalzus.pl

Komu i na jakich zasadach przysługuje renta rodzinna?

Spis treści

Autor
Renata Gawęcka
specjalista w zakresie ubezpieczeń społecznych

Redaktor prowadzący
Krystyna Trojanowska

Symbol 2PU0003

ISBN 978-83-269-0948-1

Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o.
03-918 Warszawa, ul. Łotewska 9a,
www.wip.pl
tel. 22 518 29 29, faks 22 617 60 10

Publikacja „Komu i na jakich zasadach przysługuje renta rodzinna?” chroniona jest prawem autorskim.
Przedruk materiałów bez zgody wydawcy – zabroniony. Zakaz nie dotyczy cytowania publikacji
z powołaniem się na źródło. Zaproponowane w tym poradniku wskazówki, porady i interpretacje
dotyczą sytuacji typowych. Ich zastosowanie w konkretnym przypadku może wymagać dodatko-
wych pogłębionych konsultacji. Publikowane rozwiązania nie mogą być traktowane jako oficjalne
stanowisko organów i urzędów państwowych. W związku z powyższym redakcja nie może pono-
sić odpowiedzialności prawnej za zastosowanie zawartych w poradniku wskazówek, przykładów,
informacji itp. do konkretnych przypadków.

Zamówienia: tel. 22 518 29 29, e -mail: cok@wip.pl

Click to buy NOW!

Click to buy NOW!

www.portalzus.pl

Komu i na jakich zasadach przysługuje renta rodzinna?

Renta rodzinna jest świadczeniem przewidzianym w ubezpieczeniach emerytalnym, rentowym
i wypadkowym. Przysługuje z tytułu utraty żywiciela. Zasadniczą funkcją renty rodzinnej jest
dostarczenie członkom rodziny zmarłego (pracownika, rencisty, emeryta) środków utrzymania
niezbędnych do zaspokojenia ich podstawowych potrzeb. Stanowi rekompensatę dochodu
utraconego wskutek śmierci osoby bliskiej.

Krąg osób uprawnionych do renty rodzinnej

Rentę rodzinną przyznaje i wypłaca ZUS, by zapewnić najbliższym członkom rodziny zmarłego środki
niezbędne do utrzymania. Przy przyznawaniu renty rodzinnej ZUS sprawdza nie tylko warunki spełniane
przez osobę wnioskującą o to świadczenie, ale też warunki spełniane przez osobę zmarłą. Zasadniczym
aktem prawnym regulującym problematykę renty rodzinnej jest ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emerytu-
rach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.).

Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny po śmierci osoby, która:

•

miała ustalone prawo do emerytury określonej na zasadach dotychczasowych albo na nowych zasadach,

•

spełniała warunki wymagane do ustalenia emerytury na zasadach dotychczasowych albo na nowych
zasadach,

•

miała ustalone prawo do emerytury pomostowej na podstawie ustawy z 19 grudnia o emerytu-
rach pomostowych (Dz.U. nr 237, poz. 1656 ze zm.),

•

spełniała warunki wymagane do ustalenia emerytury pomostowej,

•

miała ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy,

•

spełniała warunki wymagane do ustalenia renty z tytułu niezdolności do pracy; przy ocenie pra-
wa do renty, która przysługiwałaby zmarłemu, przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie nie-
zdolna do pracy,

•

pobierała zasiłek przedemerytalny lub świadczenie przedemerytalne,

•

pobierała nauczycielskie świadczenie kompensacyjne na podstawie ustawy z 22 maja 2009 r.
o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz.U. nr 97, poz. 800 ze zm.).

Do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny:
1) dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione,
2) przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne

dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej,

3) małżonek (wdowa i wdowiec),
4) rodzice (w tym ojczym, macocha, osoby przysposabiające).

Kiedy dzieci mają prawo do renty rodzinnej?

Dzieci mają prawo do renty rodzinnej:
1) do ukończenia 16 lat,
2) do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia

25 lat życia, albo

3) bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzy-

stencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresach wymienionych w pkt 1 i 2.

Przepisy ustawy emerytalnej przewidują zatem, że prawo do renty rodzinnej uzależnione jest zarówno
od wieku, jak i konieczności kontynuowania nauki w szkole, nie precyzując jednak, co należy rozu-
mieć przez pojęcie „nauka w szkole”.

Click to buy NOW!

Click to buy NOW!

www.portalzus.pl

Komu i na jakich zasadach przysługuje renta rodzinna?

Za szkoły, w których nauka uprawnia do pobierania renty rodzinnej po przekroczeniu przez dziecko
16 lat, uważa się szkoły podstawowe lub ponadpodstawowe, publiczne lub niepubliczne, szkoły
wyższe państwowe lub niepaństwowe, szkoły prowadzone przez kościół katolicki, a ponadto poza-
szkolne formy kształcenia, dokształcania bądź doskonalenia zawodowego, w tym kursy języków
obcych prowadzone pod nazwą szkół lub ośrodków, trwające co najmniej 3 miesiące.

Prawa do renty rodzinnej nie nabędzie jednak osoba, która korzysta z tzw. kursów hobbystycz-
nych, tj. prowadzonych na potrzeby własnych słuchaczy, np. kursów tańca towarzyskiego.

Zgodnie z przepisami ustawy z 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. nr 164,
poz. 1365 ze zm.) w uczelni mogą być prowadzone jednolite studia magisterskie, studia wyższe zawo-
dowe i uzupełniające studia magisterskie. Uczelnia może również prowadzić studia podyplomowe,
studia doktoranckie oraz studia i kursy specjalne.

Do renty uprawnia kształcenie się w formach szkolnych i pozaszkolnych w rozumieniu przepisów
ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r., nr 256, poz. 2572 ze zm.),
w szkołach lub placówkach zarejestrowanych w ewidencji kuratora oświaty, w systemie stacjo-
narnym, zaocznym, wieczorowym lub korespondencyjnym. Do podstawowych form kształcenia,
dokształcania, a także doskonalenia w formach pozaszkolnych zalicza się studia podyplomowe,
kursy i seminaria.

Renta rodzinna przysługuje również

młodocianym pracownikom, zatrudnionym przez pracodaw-

ców na podstawie umowy o pracę w celu nauki zawodu, realizującym obowiązek dokształcania się
w formach szkolnych i pozaszkolnych. Uprawnienia do renty rodzinnej przysługują także

dzieciom

kształcącym się za granicą w szkołach podstawowych, ponadpodstawowych oraz szkołach wyż-
szych, a także na kursach języków obcych trwających co najmniej 3 miesiące.

Dokumentem potwierdzającym fakt uczęszczania do szkoły jest zaświadczenie wydane przez szkołę,
uczelnię lub inną placówkę prowadzącą kształcenie bądź doskonalenie zawodowe. W przypadku
pracowników młodocianych dokumentem takim jest umowa o naukę zawodu określająca czas trwa-
nia nauki i obowiązek dokształcania w formach szkolnych lub pozaszkolnych.

Prawo do renty rodzinnej było niejednokrotnie przedmiotem badania i oceny ze strony judykatury.
Tak np. zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 17 października 2006 r., sygn.akt II UK 73/06
(OSNP z 2007/ 21-22/325) – studia doktoranckie prowadzone przez Polską Akademię Nauk należy
traktować jako naukę w szkole w rozumieniu art. 68 ust. 1pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Stosownie do wyroku SN z 20 kwietnia 2006 r., sygn. akt
I UK 265/05 ustalenie daty, w której dziecko pobierające rentę rodzinną było na ostatnim roku
studiów, następuje na podstawie wpisu na ostatni rok studiów dokonanego na podstawie regu-
laminu obowiązującego daną uczelnię. W regulaminie określa się również indywidualny tok studiów,
w którym daty rozpoczęcia i ukończenia poszczególnych semestrów i lat studiów nie muszą zbiegać
się z datami obowiązującymi ogół studentów. Studentka, która na przedostatnim roku studiów
zdała wszystkie wymagane egzaminy i która ukończyła 25 lat życia przed rozpoczęciem zajęć
w nowym roku akademickim, zachowuje prawo do renty rodzinnej do zakończenia ostatniego
roku studiów.

Click to buy NOW!

Click to buy NOW!

www.portalzus.pl

Komu i na jakich zasadach przysługuje renta rodzinna?

Czy wolny słuchacz ma prawo do renty rodzinnej?

Zgodnie ze stanowiskiem Centrali ZUS, renta rodzinna przysługuje również osobie będącej wolnym
słuchaczem uczelni wyższej. Osobom studiującym w charakterze wolnego słuchacza ZUS przyznaje
renty rodzinne w wysokości ustawowej, jeżeli spełniają inne wymagane przepisami warunki do uzy-
skania tego świadczenia. Osoba taka jest zobowiązana przedłożyć zaświadczenie uczelni stwierdza-
jące, że jest wolnym słuchaczem, a po zaliczeniu pierwszego lub drugiego semestru może uzyskać
wpis na listę studentów. Rentę rodzinną ZUS przyzna wówczas na okres nie dłuższy niż jeden rok aka-
demicki (w zależności od informacji zawartej w zaświadczeniu uczelni). Prawo do renty rodzinnej
przysługuje również słuchaczom studiów doktoranckich, jednak nie dłużej niż do osiągnięcia 25. roku
życia.

Czy dziecko studiujące ma prawo do renty rodzinnej w sytuacji, gdy podjęło pracę w pełnym
wymiarze?

Podjęcie zatrudnienia czy też jego kontynuowanie nie ma żadnego znaczenia przy ustalaniu upraw-
nień do renty rodzinnej. Jednakże osiąganie przychodu może wpłynąć na zawieszenie ustalonego
wcześniej prawa do renty.

Czy osoba 25-letnia na przedostatnim roku studiów będzie mogła w dalszym ciągu pobierać
rentę rodzinną, aż do ukończenia nauki?

W sytuacji osiągnięcia przez osobę uprawnioną do renty rodzinnej 25 lat na przedostatnim roku stu-
diów w szkole wyższej prawo do renty nie ulegnie przedłużeniu. W odniesieniu do studiów w szkole
wyższej ustawodawca przewidział jedyny wyjątek, który stanowi, iż jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia,
będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakoń-
czenia tego roku studiów. Zatem warunkiem przedłużenia ochrony ubezpieczeniowej jest ukończenie
przez uprawnionego 25 lat życia na ostatnim roku studiów, a termin końcowy tej ochrony wyznacza
data zakończenia tego konkretnego (także przedłużonego decyzją uprawnionego organu) roku aka-
demickiego studiów w szkole wyższej.

W przypadku stwierdzenia przerw w nauce trwających dłużej – po faktycznym przerwaniu nauki,
np. w połowie roku szkolnego lub akademickiego, potwierdzonym przez szkołę lub uczelnię
w zaświadczeniu o skreśleniu z listy uczniów lub studentów, ZUS dochodzi zwrotu świadczeń na
zasadach ogólnie obowiązujących przy świadczeniach emerytalno-rentowych.

W przypadku skorzystania przez osobę pobierającą rentę rodzinną z

urlopu dziekańskiego (nieza-

leżnie z jakiego powodu)

wypłata renty rodzinnej będzie przez ZUS kontynuowana, jednak nie

dłużej niż do ukończenia 25. roku życia.

Warunkiem koniecznym do zachowania uprawnień do renty rodzinnej w okresie przebywania na
urlopie dziekańskim jest zachowanie statusu studenta w danym roku akademickim, w jakim ko-
rzysta się z urlopu. Dopiero wówczas będą spełnione wszystkie warunki niezbędne do korzystania
z renty rodzinnej.

Do renty rodzinnej uprawnione są również wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, jeśli oprócz spełnienia
omówionych wyżej warunków dotyczących wieku i nauki:
1) zostały przyjęte na wychowanie i utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego

bądź emeryta lub rencisty, chyba że śmierć była następstwem wypadku, oraz

2) nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach, a gdy rodzice żyją, jeżeli:

a) nie mogą zapewnić im utrzymania albo

Click to buy NOW!

Click to buy NOW!

www.portalzus.pl

Komu i na jakich zasadach przysługuje renta rodzinna?

b) ubezpieczony bądź emeryt lub rencista lub jego małżonek był ich opiekunem ustanowionym

przez sąd.

Jeżeli dziecko ubiega się o rentę rodzinną po osobie, która przed zgonem została ustanowiona jego
opiekunem prawnym, albo po małżonku tej osoby, nie ustala się, czy rodzice dziecka żyją i czy mogą
zapewnić mu utrzymanie.

Przykład

Małoletnia Izabela K. miała ustanowionego opiekuna prawnego w osobie Wandy R. W marcu bieżą-
cego roku Izabela K. została umieszczona w Pogotowiu Opiekuńczym. Z pisma dyrektora placówki
wynika, że opiekunka prawna zobowiązała się do ponoszenia opłat za pobyt dziecka w Pogotowiu.
W kwietniu 2011 r. zmarła Wanda R. Postanowieniem Sądu Rejonowego małoletnia została umieszczona
w rodzinie zastępczej. W chwili obecnej rodzina zastępcza wystąpiła z wnioskiem o rentę rodzinną
dla Izabeli K. po zmarłej opiekunce Wandzie R. Czy fakt umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej
oraz to, że bezpośrednio przed zgonem opiekunki prawnej dziecko przebywało w Pogotowiu Opie-
kuńczym, ma wpływ na ewentualne prawo małoletniej do renty rodzinnej?

Zmiana postanowienia sądu w okresie późniejszym, a dotycząca umieszczenia dziecka w rodzinie za-
stępczej, pozostaje bez wpływu na ewentualne prawo małoletniej do renty rodzinnej. Nie ma też
wpływu na prawo do wnioskowanego świadczenia fakt przebywania dziecka w Pogotowiu Opiekuńczym,
gdyż zmarła opłacała pobyt dziecka w tej placówce. Tym samym małoletnia Izabela K. ma prawo do
renty rodzinnej po zmarłej opiekunce prawnej.

Zgodnie ze stanowiskiem Centrali ZUS pojęcia „przyjęcie na wychowanie i utrzymanie” muszą być inter-
pretowane łącznie. Dla spełnienia tych warunków nie wystarczy przyjęcie dziecka tylko na wychowa-
nie lub tylko na utrzymanie. Przyjęcie na wychowanie musi być związane ze stałym sprawowaniem
pieczy nad dzieckiem, polegającym na opiece nad nim, przekazywaniu mu wiedzy, zapewnieniu osiągnię-
cia rozwoju fizycznego i psychicznego oraz doprowadzeniu do samodzielności. Pojęcie „przyjęcie na
utrzymanie” należy natomiast wiązać ze stałym zapewnieniem potrzeb materialnych dziecka. Nie jest
to zatem okresowe przyczynianie się do utrzymania.

Kiedy wdowa i wdowiec mają prawo do renty rodzinnej?

Wdowa ma prawo do renty rodzinnej po spełnieniu pewnych przesłanek ustawowych, a mianowicie:
1) w chwili śmierci męża legitymuje się wiekiem 50 lat lub niezdolnością do pracy, albo
2) wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej

po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole – 18 lat życia, lub jeżeli
sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji
lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej.

Prawo do renty rodzinnej nabywa również wdowa, która osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna
do pracy po śmierci męża nie później jednak niż w ciągu 5 lat od jego śmierci lub zaprzestania wycho-
wywania dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej.

Przykład

Kobieta urodzona 15 października 1967 roku została wdową 1 grudnia 2001 roku, mając 34 lata.
Wniosek o przyznanie renty rodzinnej zgłosiła w 2011 roku, a więc w wieku 44 lat, przedkładając jed-
nocześnie dokumentację lekarską potwierdzającą zły stan zdrowia. Zainteresowana otrzyma rentę

Click to buy NOW!

Click to buy NOW!

www.portalzus.pl

Komu i na jakich zasadach przysługuje renta rodzinna?

rodzinną tylko wówczas, jeżeli lekarz orzecznik ZUS orzeknie, iż powstanie choćby częściowej nie-
zdolności do pracy nastąpiło przed dniem 1 grudnia 2006 r., tj. przed upływem 5 lat od śmierci męża.

Warunkiem wymaganym do przyznania renty rodzinnej dla wdowy jest również stwierdzenie, że
w chwili śmierci męża małżonka pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej. Środkiem dowo-
dowym stwierdzającym istnienie wspólności małżeńskiej jest oświadczenie wdowy o zachowaniu
jednej z więzi: duchowej, materialnej lub fizycznej.

Małżonka rozwiedziona lub wdowa, która do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we
wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli – oprócz spełnienia warunków wy-
mienionych wyżej w zakresie ukończonego wieku lub niezdolności do pracy albo wychowywania
dziecka (wnuka, rodzeństwa) uprawnionego do renty rodzinnej po zmarłym mężu – miała w dniu
śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.

Okresowa renta rodzinna dla wdowy

Wdowa niespełniająca warunków do renty rodzinnej dotyczących wieku lub wychowywania
dzieci (wnuków, rodzeństwa) i niemająca niezbędnych źródeł utrzymania ma prawo do okre-
sowej renty rodzinnej:
1) przez okres 1 roku od chwili śmierci męża,
2) w okresie uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu mającym na celu uzyskanie kwalifikacji do

wykonywania pracy zarobkowej, nie dłużej jednak niż przez 2 lata od śmierci męża.

Wdowie, która nie ma prawa do renty rodzinnej, lecz będzie uczestniczyła w zorganizowanym
szkoleniu mającym na celu uzyskanie kwalifikacji do wykonywania pracy zarobkowej, okres
pobierania renty może być przedłużony do 2 lat. Renta okresowa może stanowić przejściową
formę pomocy w zdobywaniu kwalifikacji do samodzielnej egzystencji. Niejednokrotnie umoż-
liwia ona także wsparcie finansowe do chwili spełnienia warunków do renty rodzinnej wypła-
canej już na stałe, np. wdowa pobierająca rentę okresową, która po zakończeniu szkolenia lub
w okresie szkolenia ukończy wymagany przepisami ustawy emerytalnej wiek 50 lat, spełni warunki
wymagane do uzyskania renty rodzinnej. Wdowy i wdowcy chcący uczestniczyć w takich szko-
leniach zawodowych mogą skorzystać z pośrednictwa urzędu pracy. Oczywiście osoba zainte-
resowana sama decyduje o podjęciu nauki zawodu w wybranym przez siebie kierunku. W przy-
padku zawarcia związku małżeńskiego wdowa (ani dziecko) nie traci prawa do renty rodzinnej.
Wyjątek stanowi wdowa mająca przed dniem 1 stycznia 1999 r. ustalone prawo do górniczej
renty rodzinnej bez względu na wiek.

Wdowa, która zawarła ponownie związek małżeński przed 1 stycznia 1999 r., zachowuje prawo
do górniczej renty rodzinnej, jeżeli wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa
uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, albo po 31 grudnia 1998 r. osiągnęła wiek 50 lat lub
stała się niezdolna do pracy. W przypadku zaprzestania wychowywania dzieci, wnuków lub rodzeń-
stwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym mężu – do czasu osiągnięcia wieku 50 lat lub do
dnia powstania choćby częściowej niezdolności do pracy – prawo do górniczej renty rodzinnej dla
wdowy podlega zawieszeniu. Wdowa mająca ustalone prawo do górniczej renty rodzinnej bez względu
na wiek, która zawarła związek małżeński po 1 stycznia 1999 r., traci prawo do tej renty. Utrata prawa
do górniczej renty rodzinnej nie następuje jednak – mimo zawarcia ponownie związku małżeńskiego
– jeżeli wychowuje ona jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po
zmarłym mężu, albo stała się niezdolna do pracy bądź osiągnęła wiek 50 lat w okresie nie dłuższym
niż 5 lat od śmierci męża lub od zaprzestania wychowywania dzieci, wnuków lub rodzeństwa, upraw-
nionych do renty rodzinnej po zmarłym mężu.

Click to buy NOW!

Click to buy NOW!

www.portalzus.pl

Komu i na jakich zasadach przysługuje renta rodzinna?

Przepisy dotyczące renty rodzinnej dla wdowy stosuje się odpowiednio do wdowca.

Kiedy rodzice mają prawo do renty rodzinnej?

Rodzice mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli ubezpieczony (emeryt lub rencista) bezpośrednio przed
śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania, a ponadto spełniają odpowiednio warunki określone dla
wdowy i wdowca (wiek, niezdolność do pracy lub wychowywanie osób małoletnich).

Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 2 października 2007 r., sygn. akt: IIIAUa
560/07, opubl. w OSA 2009/11/82 – użyte w ustawie emerytalnej sformułowanie „przyczyniał się
do utrzymania” winno być rozumiane w ten sposób, że do spełnienia zawartej w nim przesłanki
prawa do renty rodzinnej wystarczające będzie wykazanie, choćby częściowego, pozostawania
na utrzymaniu zmarłego. W sformułowaniu tym nie chodzi o to, że rodzice wymagali pomocy ze
strony swego dziecka, lecz o to, czy pomoc ta była faktycznie udzielona.

Portal dla rozliczających ZUS ➜ www.portalZUS.pl

Poszukujesz bieżących informacji na temat zmian w przepisach ubezpieczeń społecznych
oraz szybkiego rozwiązania swojego problemu z zakresu rozliczeń ZUS?

Teraz to możliwe – zostań użytkownikiem Portalu dla rozliczających ZUS, największego interne-
towego serwisu informacji profesjonalnej o tematyce zusowskiej.

Wejdź na

www.portalzus.pl

, a znajdziesz tam:

•

aktualności i zapowiedzi zmian w przepisach,

•

odpowiedzi specjalistów na pytania Użytkowników,

•

wzory druków i formularzy ZUS do edycji i drukowania z przykładowymi wzorami wypełnienia,

•

formularz kontaktowy, za pomocą którego możesz zadać indywidualne pytania ekspertom
portalu.

Sprawdź na www.portalzus.pl