Technik_arch_kraj_321[07].O1.03

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Podstawowe pojęcia budowlane

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Obiekty budowlane inżynierii lądowej i wodnej

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Style architektoniczne i ogrodowe

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4 . Wpływ obiektów budowlanych i inżynierskich na środowisko

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Procesy urbanizacyjne

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Rodzaje terenów w mieście

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Typy i formy architektury krajobrazu

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o podstawowych pojęciach

budowlanych, stylach architektonicznych i ogrodowych, obiektach budowlanych i inżynierii
lądowej oraz wodnej, a także ułatwi Ci rozpoznawanie typów i form architektury krajobrazu
oraz rodzajów terenów w mieście.

W poradniku zamieszczono:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się do

wykonania  ćwiczeń  i  zaliczenia  sprawdzianów.  Obejmuje  on  również  ćwiczenia,  które
zawierają  wykaz  materiałów  potrzebnych  do  realizacji  ćwiczeń.  Przed  ćwiczeniami
zamieszczono  pytania  sprawdzające wiedzę  potrzebną  do  ich wykonania.  Po  ćwiczeniach
zamieszczony został sprawdzian postępów. Wykonując  sprawdzian postępów, powinieneś
odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś materiał albo nie.

4. Sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań

testowych sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki.
Zamieszczona została także karta odpowiedzi.

5. Wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości, dotyczącej tej jednostki modułowej,

która umożliwi Ci pogłębienie nabytych umiejętności.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

Jednostka modułowa: Rozpoznawanie ,której treści teraz poznasz, zawarta jest w module

321[07].O1 „Obiekty architektury krajobrazu” i jest oznaczona na schemacie na stronie 4.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

stosować zasady bezpiecznej pracy podczas użytkowania maszyn i obsługiwania
urządzeń,

−

przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska,

−

zapobiegać zagrożeniom w środowisku pracy,

−

posługiwać się pojęciami z zakresu ekologii i ochrony środowiska,

−

analizować elementy środowiska,

−

badać podstawowe elementy środowiska,

−

określać zmiany w środowisku spowodowane działalnością człowieka,

−

określać stan zasobów środowiska przyrodniczego,

−

określać podstawy racjonalnego gospodarowania zasobami środowiska,

−

korzystać z różnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

posłużyć się pojęciami z zakresu budownictwa,

−

rozpoznać i scharakteryzować obiekty budowlane,

−

rozpoznać budynki i obiekty inżynierskie powstałe w różnych epokach,

−

rozróżnić style architektoniczne i ogrodowe,

−

rozpoznać elementy budowli charakterystyczne dla każdego stylu,

−

scharakteryzować elementy budynku,

−

rozpoznać technologie wykonania budynków,

−

określić

lokalizację,

układy

przestrzenne

charakterystykę

pomieszczeń

w budynkach,

−

ocenić wpływ obiektów budowlanych i inżynierskich na środowisko,

−

ocenić zależność funkcji, konstrukcji i formy obiektów budowlanych od charakteru
środowiska,

−

sklasyfikować tereny w mieście,

−

rozpoznać typy i formy krajobrazu,

−

dokonać analizy form osadnictwa,

−

dokonać analizy planu ogólnego miasta,

−

dokonać analizy zagrożeń związanych z procesami urbanistycznymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawowe pojęcia budowlane

4.1.1. Materiał nauczania

Budownictwem nazywamy działalność człowieka polegającą na realizacji, konserwacji,

modernizacji, przebudowie i rozbiórce obiektów budowlanych.

Materiały budowlane – to materiały wytwarzane lub pozyskiwane przez człowieka

ze środowiska w celu zastosowania ich w budownictwie.

Technologia jest to nauka o metodach (lub metoda) obróbki i przeróbki materiałów.
Powstawanie każdego wyrobu można podzielić na następujące etapy:

−

projektowanie jego kształtu oraz konstrukcji,

−

określenie sposobu wykonania,

−

wykonanie wyrobu.

Technologią budownictwa nazywamy dziedzinę wiedzy budowlanej dotyczącą

wznoszenia  budowli.  Technologia  budownictwa  jako  pojęcie  w  technice  budowlanej  jest
związana z osiągnięciem określonego stopnia rozwoju cywilizacji.
We  współczesnym  budownictwie  dąży  się  do  możliwie  szerokiego  wprowadzenia
przemysłowych  form  produkcji.  Można zaobserwować  występującą  specjalizację  zawodową
zarówno  w  fazie  projektowania,  jak  i  wykonywania  obiektów  budowlanych.  Bardzo  ważne
jest właściwie opracowanie zagadnień technologicznych i organizacyjnych.

Do projektowania rozwiązań technologicznych w budownictwie niezbędna jest

znajomość materiałów budowlanych, sposobów wykonywania poszczególnych robót,
rodzajów maszyn budowlanych i rodzajów rozwiązań konstrukcyjnych budowli.

Niezbędna jest również znajomość zagadnień związanych z organizacją pracy.

Obiekty budowlane wskutek trwałego połączenia z gruntem muszą być wznoszone

w miejscu swej lokalizacji. W zależności od wielkości obiektu budowlanego i warunków jego
realizacji można wybrać metodę wykonania.

Rozróżnia się następujące metody wykonawstwa budowlanego:

−

chałupniczą – w której człowiek sam lub z pomocą najbliższej rodziny wykonuje całość

prac związanych z wykonaniem wyrobu lub robót,

−

rzemieślniczą – polegającą na wykonaniu elementów budowlanych lub robót przez

wykwalifikowanego rzemieślnika przy pomocy przyuczonych robotników,

−

uprzemysłowioną – polegającą na produkowaniu sposobem przemysłowym elementów

budowlanych w wytwórniach na placu budowy lub częściej w zakładach prefabrykacji
i montowaniu budowli lub budynku z gotowych elementów.
Projektowaniem i kształtowaniem przestrzeni zajmuje się nauka zwana architekturą

krajobrazu, która łączy wiedzę z następujących dziedzin:

−

urbanistyki – zajmującej się budową i rozwojem miast,

−

architektury – zajmującej się projektowaniem funkcji i kształtu budynku lub budowli oraz

ich bezpośredniego otoczenia,

−

kształtowania terenów zieleni – zajmującej się uzupełnieniem krajobrazu i otoczenia

obiektów budowlanych za pomocą roślinności.
Krajobraz to wygląd powierzchni ziemi lub jej części, będący sumą wszystkich elementów

przyrodniczych oraz działalności człowieka.

Architektura krajobrazu to nauka kształtowania przestrzeni na potrzeby człowieka, ku jego

zadowoleniu i w zgodności z zasadami ochrony przyrody i środowiska naturalnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaką działalność człowieka nazywamy budownictwem?
2.  Jakie materiały nazywamy budowlanymi?
3.  Jaką dziedzinę wiedzy nazywamy technologią i technologią budownictwa?
4.  Na czym polega specjalizacja zawodowa?
5.  Jak dzielimy metody wykonawstwa budowlanego?
6.  Czym jest krajobraz?
7.  Z jakich dziedzin nauki składa się architektura krajobrazu?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przyporządkuj nazwy podstawowych pojęć budowlanych do napisanych na kartkach

definicji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać nazwy pojęć budowlanych zapisane na kartkach,
2)  dobrać odpowiednie definicje do nazw pojęć zapisanych na kartkach,
3)  przyporządkować odszukane definicje do nazw pojęć,
4)  przepisać ćwiczenie do notatnika,
5)  zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

samoprzylepne kartki z wydrukowanymi nazwami pojęć budowlanych,

−

definicje podstawowych pojęć budowlanych zapisane na kartkach,

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca podstawowych pojęć budowlanych.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj na filmie metody wykonawstwa budowlanego i opisz je.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć film o metodach wykonawstwa budowlanego,
2)  rozpoznać metody wykonawstwa zaprezentowane na filmie,
3)  opisać w notatniku rozpoznane metody wykonawstwa,
4)  zaprezentować ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film o metodach wykonawstwa budowlanego,

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca podstawowych pojęć budowlanych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić pojęcia: budownictwo, materiały budowlane i technologia
budownictwa?

wyjaśnić pojęcia terminologii zawodowej z zakresu budownictwa?

określić czym spowodowany był szybki rozwój technologii
budownictwa?

określić procesy niezbędne do projektowania rozwiązań
technologicznych w budownictwie?

określić metody wykonawstwa budowlanego?

wyjaśnić, czym zajmuje się nauka zwana architekturą krajobrazu?

określić dziedziny wiedzy, z jakich składa się architektura krajobrazu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Obiekty budowlane inżynierii lądowej i wodnej

4.2.1. Materiał nauczania

Obiekty budowlane
Obiekty budowlane dzielimy na budynki i budowle.

Budowlą nazywamy dzieło stworzone przez człowieka trwale połączone z gruntem,

wzniesione w celu zaspokojenia określonej potrzeby gospodarczej, kulturalnej lub innej, ale
nie wyodrębniające przestrzeni wewnętrznej na stały lub czasowy pobyt ludzi lub zwierząt
(rys.1).

Rys.1. Zapora wodna [5, s.11]

Budynkiem jest obiekt, w którym przegrodami wydzielono przestrzeń o przeznaczeniu

użytkowym (rys.2).

Rys.2. Kamienica mieszczańska [9, s.38]

Najważniejszą w budynku jest funkcja użytkowa. Określa ona jednocześnie poziom

wymagań  stawianych  budynkowi  we  wszystkich  innych  dziedzinach.  Jeśli  budynek  ma
spełniać funkcje mieszkalne, to na etapie projektowania należy zwrócić szczególną uwagę na
dobre  i  wygodne  mieszkania.  Konieczne  jest  określenie  wymagań  konstrukcyjnych,
klimatycznych,  bezpieczeństwa  –  ochrony  przeciwpożarowej,  zabezpieczenia  przed
piorunami, itp. Elementami konstrukcyjnymi budynku są: fundamenty, ściany, stropy, schody
i dach.

Obiekty budowlane dzielimy ze względu na przeznaczenie na budynki i budowle:

miejskie, przemysłowe, rolnicze, komunikacyjne i wodne.

Budynki miejskie to: budynki mieszkalne, biurowe, szkolne, handlowe, użytku

kulturalnego, kultu religijnego, itp. Natomiast budowle miejskie to: sieci wodociągowe,
kanalizacyjne, elektryczne, gazowe oraz budowle małej architektury: śmietniki, ogrodzenia,
trzepaki, pomniki, urządzenia placów zabaw, itp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Budynki przemysłowe to przede wszystkim hale o dużych powierzchniach, ale także

budynki  biurowe  wielokondygnacyjne,  przeznaczone  dla  kierownictwa,  administracji
i  urządzenia  socjalne:  szatnie,  umywalnie,  stołówki,  sanitariaty,  itp.  Budowle  przemysłowe
służą  technologii  produkcji  i  zaliczamy  do  nich:  silosy,  estakady,  kominy,  chodniki,  itp.
Ponadto  budynki  i  budowle  przemysłowe  można  podzielić  na  podgrupy  należące  do
przemysłu hutniczego, wydobywczego, energetycznego, itd.

Budynki rolnicze są mieszkaniami dla rolników, inwentarza żywego, ale także stanowią

składy płodów rolnych oraz składowiska maszyn i urządzeń rolniczych. Budowle rolnicze
służą produkcji i zaliczamy do nich: suszarnie pasz, gnojowniki, stawy rybne, zasobniki,
pastwiska, itp.

Budynkami komunikacyjnymi są dworce autobusowe, kolejowe i lotnicze, a także

budynki zaplecza technicznego utrzymania dróg i obsługi ruchu, jak wieże kontroli ruchu
samochodów, nastawnie itp. Budowlami komunikacyjnymi są drogi kołowe i żelazne, mosty,
wiadukty, tunele, przystanki, itp.

Budynki wodne występują w portach morskich i rzecznych, mogą to być również

magazyny  nadbrzeżne,  elektrownie  wodne,  itp.  Natomiast  budowle  wodne  można  podzielić
na  morskie  i  śródlądowe.  Do  morskich  zaliczamy:  mola,  latarnie  morskie,  falochrony,
nabrzeża, itd. Śródlądowe służą regulacji przepływu wód i zaliczamy do nich: zapory wodne,
jazy  (zapory,  przez  korony  których  przelewa  się  woda  i  które  zapobiegają  szybkiemu
spływowi opadów, czyli powodziom), umocnienia brzegów rzek,  itd.
Budynki i budowlane można podzielić ze względu na:

−

konstrukcję: prętowe (słupy), powierzchniowe (parkany i osłony akustyczne autostrad)
oraz przestrzenne (zbiorniki, ustroje nośne budynków i konstrukcje mostów),

−

materiał konstrukcyjny: drewniane, żelbetowe, stalowe,

−

czas trwania: stałe (na czas nieokreślony) i tymczasowe (z góry założony czas
użytkowania).

Poza tym w stosunku do powierzchni terenu można wyróżnić budynki i budowle:

naziemne (np. drogi, mosty, zapory) i podziemne (np. sieci kanalizacyjne, schrony, tunele).

Obiekty inżynierii lądowej i wodnej
Obiekty inżynierskie w zależności od przeznaczenia dzielą się na:

−

przemysłowe o charakterze specjalistycznym, do których należą: budowle górnicze,
hutnicze, koksownicze, cementownie, elektrownie jądrowe oraz wieże i maszty,

−

komunikacyjne - naziemne, wodne i powietrzne,

−

hydrotechniczne - śródlądowe i morskie.

Obiekty przemysłowe specjalistyczne, do których należą: elektrownie jądrowe, budowle

górnicze, hutnicze i koksownicze oraz cementownie, charakteryzują się wysokim stopniem
specjalizacji.

Elektrownie jądrowe wykorzystują energię cieplną reaktora do celów produkcji energii

elektrycznej.  Reaktor  jest  zbiornikiem  wysokociśnieniowym,  w  którym  znajdują  się  pręty
paliwowe.  Najbardziej  charakterystycznym  elementem  elektrowni  jądrowej  z  punktu
widzenia konstrukcji budowlanych jest osłona biologiczna reaktora. Zadaniem jej jest ochrona
personelu  przed  szkodliwymi  skutkami  działania  promieniowania.  Osłonę  wykonuje  się
ze  specjalnie  przygotowanego  betonu (do  składników  betonu dodaje  się  kruszywo  w  postaci
ścinków  śrutu,  rozdrobnionego  złomu  stalowego  oraz  związki  chemiczne  zawierające  bor
i inne dodatki chemiczne ograniczające skutki promieniowania).

Zakłady górnicze wydobywają kopaliny z głębi skorupy ziemskiej. Następnie częściowo

je przerabiają (flotacja) i wysyłają do odbiorców. Wywóz urobku na powierzchnię odbywa się
za pomocą wież wyciągowych umieszczonych nad szybem (studnia pionowa).

Zakłady hutnicze przetwarzają rudy żelaza na surówkę oraz produkują stal i wyroby

hutnicze walcowane. Do obiektów specjalistycznych tych zakładów zaliczamy piece

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i koksownie. Wielki piec ma konstrukcję stalową i wewnątrz jest wyłożony wykładziną
ogniotrwałą z cegły szamotowej. Walcownie blach i profili stalowych zlokalizowane są
w halach o długościach dochodzących nawet do 1000m.

Zakłady koksownicze przerabiają węgiel na koks, gaz koksowy, amoniak, benzol i smołę.

W obiekcie zwanym piecownią odbywa się proces odgazowywania węgla w wysokiej
temperaturze. Natomiast wieża gaśnicza służy do gaszenia wodą pod wysokim ciśnieniem
rozżarzonego koksu.

Cementownie są obiektami przemysłu materiałów budowlanych (cementów). Długość

pieca obrotowego do wypalania klinkieru cementowego dochodzi nawet do 150m. Piec
wykonany jest ze stali i wyłożony cegłą szamotową. Klinkier po wypaleniu mielony jest na
mączkę cementową.

W grupie budowli specjalistycznych znajdują się również maszty radiowe

i telekomunikacyjne oraz wieże telewizyjne.

Obiekty komunikacyjne obejmują szeroki zakres budownictwa specjalistycznego. Do

obiektów komunikacyjnych oprócz dróg (samochodowych, szynowych, pasów startowych na
lotniskach), dworców (autobusowych, kolejowych, portów lotniczych i morskich) i mostów
zaliczamy tunele.

Mosty służą do przeprowadzania drogi komunikacyjnej nad przeszkodami wodnymi.

Wiadukty umożliwiają komunikację nad przeszkodami innymi niż wodne, np. nad doliną,
wąwozem, drogą komunikacyjną czy torami kolejowymi.

Do podziemnych obiektów inżynierskich zalicza się tunele drogowe, kolejowe oraz

przejścia dla pieszych. Wykonanie tuneli odbywa się metodami górniczymi, podobnie jak
sztolnie w kopalniach. Usuwając grunt z całego tunelu, wykonuje się jednocześnie jego
obudowę. Najczęściej obudowa wykonana jest z betonu.

Obiekty hydrotechniczne dzieli się na budowle: wodne śródlądowe i hydrotechniczne

morskie.

Do budowli śródlądowych wodnych zalicza się obiekty, które regulują naturalny obieg

wody lub tworzą sztuczne zasoby wodne. Do podstawowych obiektów hydrotechnicznych
zaliczamy zbiorniki, które gromadzą nadmiar wód opadowych i powodziowych oraz
magazynują wodę do wykorzystania w okresie suszy.

Innymi obiektami tego typu są zapory i jazy. Są to sztuczne budowlane, zadaniem

których  jest  przegrodzenie  koryta  płynącego cieku  i  spiętrzenie  wody  do  pewnej  wysokości.
Zapory  należą  do  budowli  o  wysokości  ponad 4m, a  jazy –  do  4m.  Każde  spiętrzenie  wody
może  być  wykorzystane  do  produkcji  energii elektrycznej  (jeśli wysokość  spiętrzenia  i  stały
dopływ  gwarantują  ciągłość  produkcji).  W  Polsce  produkcja  energii  elektrycznej
w hydroelektrowniach wynosi 1,91% bilansu krajowego.

Budowle hydrotechniczne morskie od śródlądowych różnią się tym, że mają większe

wymiary przekroju poprzecznego. Ze względu na podział funkcjonalny, budowle
hydrotechniczne morskie dzielą się na:

−

falochrony, osłaniające przed działaniem wody,

−

nabrzeża portowe, stanowiące obudowę portu, przy którym cumują statki,

−

pomosty, przy których mogą cumować statki bez dobijania do brzegu,

−

umocnienia brzegów morskich, zapobiegające erozji lądu przez działanie wody,

−

urządzenia stoczniowe oraz specjalistyczne, związane z komunikacją wodną, obsługą
remontową, itp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Na jakie dwie grupy dzielimy obiekty budowlane?
2.  Co nazywamy budowlą?
3.  Co nazywamy budynkiem?
4.  Jakie znasz elementy konstrukcyjne budynku?
5.  Jak dzielimy budynki i budowle ze względu na przeznaczenie?
6.  Jakie wymagania w budynku określa funkcja użytkowa?
7.  Jak dzielimy budynki i budowle ze względu na konstrukcję i materiał?
8.  Jak dzielimy  budynki  i  budowle w stosunku do powierzchni terenu i  ze względu  na czas

trwania?

9. Na jakie dwie grupy dzielimy obiekty inżynierskie?
10. Jakie znasz obiekty przemysłowe o charakterze specjalistycznym?
11. Jakie znasz obiekty komunikacyjne?
12. Jakie znasz obiekty hydrotechniczne?
13. Jak dzielimy obiekty hydrotechniczne morskie ze względu na funkcjonalność?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj funkcje użytkowe budynków na podstawie filmu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film o funkcjach użytkowych budynków,

przeczytać literaturę z rozdziału 6 dotyczącą obiektów budowlanych,

zapisać na kartce w punktach funkcje użytkowe budynków,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film o funkcjach użytkowych budynków,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca obiektów budowlanych.

Ćwiczenie 2

Wskaż na rysunku budynki i budowle oraz określ ich przeznaczenie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

dokonać analizy rysunku,

rozpoznać i podpisać poszczególne budynki i budowle,

opisać w notatniku przeznaczenie rozpoznanych budynków i budowli,

zaprezentować efekty swojej pracy,

dokonać oceny wykonania ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rysunek przedstawiający budynki i budowle,

−

opis poszczególnych budynków i budowli przygotowany na kartkach,

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca przeznaczenia budynków i budowli.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj na rysunkach obiekty budowlane i pogrupuj je na budynki i budowle.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

dokonać analizy rysunków,

rozpoznać i pogrupować rysunki na budynki i budowle,

podpisać rozpoznane obiekty budowlane,

zaprezentować efekty swojej pracy,

dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rysunki przedstawiające obiekty budowlane,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca rodzajów budynków i budowli.

Ćwiczenie 4

Rozpoznaj na modelach obiekty inżynierskie i określ przeznaczenie każdego z nich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć modele,

rozpoznać i podpisać poszczególne obiekty inżynierskie,

opisać w notatniku przeznaczenie rozpoznanych obiektów,

zaprezentować efekty swojej pracy,

dokonać oceny wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

modele przedstawiające obiekty inżynierskie,

−

opis poszczególnych obiektów inżynierskich,

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca obiektów inżynierskich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

pogrupować obiekty budowlane?

wyjaśnić pojęcie budynku?

wymienić elementy konstrukcyjne budynku?

wyjaśnić pojęcie budowli?

określić funkcje użytkowe budynków?

pogrupować budynki i budowle ze względu na przeznaczenie?

rozróżnić rodzaje obiektów budowlanych i określić ich przeznaczenie?

podzielić budowle inżynierskie w zależności od przeznaczenia?

opisać budowle przemysłowe specjalistyczne ?

10)

sklasyfikować obiekty komunikacyjne?

11)

określić obiekty hydrotechniczne?

12)

opisać budowle wodne śródlądowe?

13)

opisać budowle hydrotechniczne morskie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Style architektoniczne i ogrodowe

4.3.1. Matriał nauczania

Starożytność
W okresie starożytnym silnymi ośrodkami kultury i sztuki były: Egipt, Mezopotamia,

Persja, Grecja i Rzym.

W Egipcie zabytki architektury i sztuki zachowały się dzięki religii, której treścią była

wiara  w  życie  pozagrobowe.  Pierwsze  wolnostojące  groby  (mastaby)  wznoszono  z  bloków
kamiennych  i  cegły.  W  przekroju  miały  kształt  trapezu.  Z  czasem  mastaby  przekształcono
w  piramidy.  Najstarszy  typ  piramidy  przypominał  wyglądem  sześć  nałożonych  na  siebie
coraz mniejszych mastab. Oprócz piramid wznoszono także grobowce skalne. Były to wykute
w  skale  pomieszczenia.  W  późniejszym  okresie  wznoszono  monumentalne  świątynie
o  jednolitym  układzie  przestrzennym,  określonym  zasadami  kanonu.  Starożytna  świątynia
egipska  miała  ściśle  określony  plan.  W tym  samym  okresie  powstawały  też  zespoły  świątyń
skalnych zdobione rzeźbami monumentalnymi.

Najstarsze ogrody Egiptu znane były z malowideł ściennych. W ogrodach sadzono palmy

daktylowe  i  winorośl  oraz  sykomorę  (drzewo  uważane  przez  Egipcjan  za  święte).  Ogrody
zakładano przy pałacach faraona, willach dostojników państwowych, grobowcach i zespołach
świątynnych.  Wszystkie  miały  regularny  układ  i  regularnie  rozplanowaną  roślinność.  Były
wyposażone w wysokie ogrodzenie, baseny wodne i altany ogrodowe.

W Mezopotamii na terenach między Eufratem i Tygrysem rozwijała się prawie

równolegle  z  państwem  egipskim  kultura  asyryjsko-babilońska.  W  grobowcach  stosowano
łuki  i  sklepienia  kolebkowe,  co  umożliwiało  przekrywanie  pomieszczeń  bez  konieczności
stawiania we wnętrzu pionowych podpór. Budowle pałacowe i świątynie oddzielano od reszty
miasta wewnętrznymi  murami. Ogromne pałace wznoszono na sztucznych tarasach zwanych
wiszącymi ogrodami. Ogrody wznoszone na tarasach były podtrzymywane przez konstrukcję,
którą  tworzyły  szeregi  coraz  wyższych  korytarzy  o  sklepieniu  kolebkowym.  Tarasy  były
izolowane  od  upraw  warstwami  asfaltu  i  płyt  ołowianych.  W  Mezopotamii  istniał  w  tym
okresie system kanałów, który nawadniał pola i zapewniał wyżywienie ludności.

Persja obejmująca swym obszarem tereny Wyżyny Irańskiej, w okresie swej świetności

przejęła  całe  dziedzictwo  kultury  Azji  Zachodniej.  Rezydencje  władców  składały  się
z  pomieszczeń  mieszkalnych,  olbrzymich  sal  audiencyjnych  i  rozległych  tarasów,  na  które
prowadziły  monumentalne  schody.  Oryginalną  formę  nadawano  smukłym  kolumnom.
Budowniczowie  perscy  starannie  łączyli  zespoły  pałacowe  z  ogrodami.  Perski  ogród  zwany
rajskim  miał  regularny  kształt,  podzielony  na  cztery  części  przez  dwie  osie  kompozycyjne,
które  krzyżowały  się  pod  kątem  prostym.  W  miejscu  przecięcia  osi  sytuowano  basen,
fontannę  lub pawilon ogrodowy. Ogrody bogato zdobiono roślinami, zwłaszcza kwitnącymi,
o silnym zapachu.

Grecja korzystała zarówno w kulturze jak i architekturze z dorobku wcześniejszych

kultur  (Egiptu,  Mezopotamii).  Obiektami  architektury  greckiej  były  świątynie  stawiane  na
starannie  wybranym  placu.  Miejscem  zebrań  publicznych  i  handlu  był  rynek.  Teatr  pełnił
funkcje  kulturalne.  Plan  miasta  greckiego  oparty  był  na  regularnym  układzie  prostokąta.
W centrum miasta znajdował się prostokątny plac (agora), który tworzono przy zetknięciu się
głównych  tras  komunikacyjnych.  Po  przeciwnej  stronie  agory  znajdowała  się  wielka,
dwunawowa sala zgromadzeń. Do jej tylnej ściany przylegał prostokątny budynek posiedzeń
rady.  Miasto  było  otoczone  murami.  W  architekturze  greckiej  wyodrębniły  się  trzy
podstawowe  style,  nazwane  porządkami.  Podstawowe  porządki  to  dorycki  i  joński,
ukształtowane  pod  koniec  VII  w.  p.n.e.  Porządek  koryncki  powstał  dwa  wieki  później  jako

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odmiana porządku jońskiego i różnił się od niego jedynie dekoracją głowicy. Różnice
pomiędzy poszczególnymi porządkami dotyczyły proporcji , formy i ukształtowania detali.

W starożytnej Grecji ogród stanowił integralną część urbanistyki miasta i architektury

budynku.  Można  wyróżnić  ogród  prywatny  i  ogród  publiczny.  Ogrody  przy  domach
prywatnych  były  skromne,  rozplanowane  jako  kwadrat  lub  prostokąt.  Stanowiły  one
wewnętrzny dziedziniec domu. Najczęściej dziedziniec wykładano kamienną posadzką, a jego
centralną  część  zajmował  basen.  Dekorację  ogrodu  stanowiły  rzeźby  i  kwiaty  w  donicach.
Ogrody publiczne ukształtowały się zgodnie z religią i związanymi z  nią obrzędami  i stylem
życia.  Praktykom  religijnym  służyły  święte  gaje,  w  których  na  wzniesieniu  znajdowała  się
świątynia  ozdobiona  kolumnami  i  portykami.  Wokół  świątyni  znajdował  się  plac,  wokół
którego gromadzili się wierni. Miejscem służącym wychowaniu i rozwijaniu kultury fizycznej
były  gimnazjony  (rozbudowany  obiekt  użyteczności  publicznej,  skomponowany  jako
niezależna  jednostka  o  bogatym  wyposażeniu).  Gimnazjon  wyposażony  był  w  baseny
kąpielowe, boiska do ćwiczeń, bieżnie i arenę do zapasów (rys.3).

Rys.3. Plan gimnazjonu greckiego [4, s.56]

Rzymianie w III w. stworzyli wielkie imperium, które panowało nad całym Morzem

Śródziemnym. Przejęli oni dorobek cywilizacyjny podbitych miast greckich. Miasta rzymskie
budowano  na  planie  miast  greckich.  Wznoszono  budynki  o  przeznaczeniu  widowiskowym
jak:  teatry,  cyrki  czy  amfiteatry.  Do  głównych  budowli  użyteczności  publicznej  należały
łaźnie  (termy)  oraz  bazyliki,  przeznaczone  na  sądy  i  transakcje  handlowe.  Dla  uczczenia
wybitnych  osób  lub  wydarzeń  wznoszono  łuki  triumfalne.  Obok  wspaniałych  pałaców  dla
władców i domów z ogrodami dla osób zamożnych, budowano wielomieszkaniowe bloki dla
biedoty.  Do  budowli  inżynierskich  tamtego  okresu  można  zaliczyć  rzymskie:  akwedukty
(rys.4), mosty i drogi o twardej nawierzchni (brukowane).

Rys.4. Akwedukty rzymskie [1, s.41]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ważnym elementem w architekturze starożytnego Rzymu był ogród. Typowy miejski

dom-villae  urbanae  –  rozplanowany  był  na  prostokącie.  Przestrzeń  całego  założenia
wyznaczała  główna  oś  kompozycyjna,  na  której  usytuowane  były  poszczególne  elementy
willi.  Wejście  stanowiło  rodzaj  sieni,  za  którą  usytuowany  był  nieduży  dziedziniec
z centralnie  umieszczonym  basenem  do  gromadzenia  wody  opadowej.  Dalej  niewielkie
pomieszczenie, w którym przyjmowano gości. Ważny element na głównej osi kompozycyjnej
stanowił dziedziniec prostokątny (perystyl), w którym znajdował się ogród. Najczęściej był to
ogród ozdobiony kwiatami i bogatą roślinnością oraz rzeźbami i fontannami, a czasami był to
ogród  warzywny.  Dalej  przechodziło  się do następnego perystylu,  gdzie znajdował  się  duży
ogród,  spotykany  tylko  w  największych  villae  urbanae.  Ozdobą  tych  ogrodów  były  kanały
wodne  pełne  ryb,  fontanny,  nimfea,  małe  świątynie,  posągi  bogów,  pergole  oraz  liczne
drzewa, krzewy i kwiaty.

Ogrody publiczne starożytnego Rzymu były prywatne, ale udostępniane mieszkańcom

miasta, oraz takie, które zakładano z myślą o publiczności.

Średniowiecze
W okresie średniowiecza do rozpowszechnienia nowego stylu architektonicznego

przyczyniły  się  zakony  benedyktynów  i  cystersów.  Pierwsze  kościoły  budowane  w  stylu
romańskim  opierały  się  na  planach  świątyń  starochrześcijańskich.  W  budowie  sklepień,
łuków i podpór stosowano sklepienia krzyżowo-kolebkowe. Ciężar sklepienia zaczęto opierać
na  kolumnach.  Późniejsze  kościoły  romańskie  powstały  na  planie  krzyża  łacińskiego.
Architektura romańska charakteryzuje się prostotą i jasnością kompozycji. Otwory wejściowe
są  mocniej  akcentowane  niż  okna.  W  wielu  obiektach  prostokątne  drzwi  są  ujęte  parą
kolumienek  połączonych  łukiem.  Okna  w  nawach  bocznych  niewielkie,  zamknięte
półokrągłym łukiem. Z zewnątrz widoczne są długie występy murów, tzw. lizeny.

Styl gotycki ukształtował się we Francji w połowie XII wieku, a następnie rozprzestrzenił

się w wielu krajach europejskich. Ciężkie i masywne budownictwo zastąpiły lekkie, strzeliste
konstrukcje o przestrzennych wnętrzach. Budowano kościoły o układzie  jednoprzestrzennym
i  wielonawowym.  Do  podstawowych  cech  stylu  gotyckiego  zaliczamy:  wyodrębnienie
elementów  konstrukcyjnych  (żebra,  filary)  od  elementów  wypełniających  (ściany  i  pola
wypełniające  sklepienia),  lekkość  sklepienia  i  jego  konstrukcję.  Zastosowanie  łuków
przyporowych  i  skarp  zapewniające  stateczność  nawet bardzo  wysokim  nawom.  Stosowanie
otworów  o  dużych  powierzchniach  umożliwiało  dobre  oświetlenie  wnętrz.  Otwory  okienne
ozdabiano kolorowymi witrażami, a w nawie głównej umieszczano rozetę (okrągłe okno).

W średniowieczu rozwijała się Bizantyjska sztuka ogrodowa na wzór antycznej willi czy

obiektu  miejskiego.  Wille  otoczone  były  drzewami  ozdobnymi  krzewami  kwitnącymi.
W  ogrodach  pałacowych  znajdowały  się  świątynie,  łaźnie,  rzeźby,  sadzawki  z  rybami,
fontanny oraz dekoracje roślinne. Nieco później w ogrodach można było wyróżnić ptaszarnię
i  zwierzyniec  oraz  rozbudowany  system  kanałów,  efektownych  kaskad  i  wodotrysków  oraz
basenów.  W  połowie  XIII  wieku  w  okresie  panowania  Arabów  na  półwyspie  Iberyjskim
powstał  zespół  pałacowy  i  ogrodów,  który  był  najpiękniejszym  przykładem  budownictwa
arabskiego.

Ponieważ na terenie zachodniej Europy rozwijała się kultura chrześcijańska, sztukę

ogrodową podporządkowano religii. Ogrody średniowieczne powstawały tam, gdzie skupiało
się  życie  kulturalne,  społeczne,  naukowe  i  gospodarcze,  czyli  przy  klasztorach,  zamkach
i  w  miastach.  Wspólną  cechą  ogrodów  tego  okresu  był  wirydarz  (kwadratowy  dziedziniec
w zespole  budynku  kościoła  i klasztoru otoczony krużgankami). Przecinające się pod kątem
prostym  drogi  wyznaczały  punkt  centralny  wirydarza.  W  punkcie  centralnym  ustawiano
rzeźbę,  fontannę,  studnię  lub  drzewo  i  cztery  regularne  kwatery  ogrodowe,  które obsadzane
były kwitnącymi  roślinami  i krzewami, ziołami  lub trawą. Wyjątkowość wirydarza polegała
na  tym,  że  przeznaczony  do  rekreacji  i  duchowego  doskonalenia  się  zakonników,  nawet

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pozbawiony  roślinności  był  symbolem  niebiańskiego  raju.  Do  uprawy  ziół  i  roślin
leczniczych  przeznaczone  były  wydzielone  kwatery,  które  znajdowały  się  w  pobliżu  domu
lekarza  i  w  niedalekiej  odległości  od  szpitala.  Ważnym  elementem  założenia  klasztornego
były  ogrody  użytkowe,  które  dostarczały  owoców  i  warzyw,  ale  były  także  miejscem
wypoczynku i spacerów zakonników.

Średniowieczne ogrody zamkowe były niewielkie, otoczone ogrodzeniem i służyły

wypoczynkowi.  W  ogrodzie  sadzono  róże  i  inne  krzewy,  rośliny  kwiatowe  oraz  zioła,
a nieodzownym  elementem  wyposażenia  była  ława  darniowa  umieszczana  wzdłuż  murów
i ogrodzeń.  Ława  służyła  do  wypoczynku.  Pozostałe  elementy  zamkowego  ogrodu
lokalizowano  poza  jego  murami,  wykorzystując  naturalny  krajobraz.  W  zespołach
zamkowych  znajdowały  się  również  ogrody  użytkowe, które dostarczały  warzyw  i owoców,
a także niezbędnych ziół.

Ogrody miejskie powstawały poza murami miast. Najczęściej były to łąki w pobliżu

miasta, poprzecinane alejkami drzew, kanałami, ozdobione stawem czy rzeką. Stanowiły one
funkcję wypoczynkową oraz estetyczną.

Renesans
W okresie renesansu powstał nowy styl w architekturze. Budowano obiekty użyteczności

publicznej jak: ratusze, hale targowe, kościoły, ale również prywatne pałace władców.
Pojawiły się tarasy, pilastry, balkony, lunety, szerokie okna, a płaszczyznę ścian dzieliły
gzymsy pośrednie. Przekrycie budynków stanowiły kopuły. Miasto renesansowe powstawało
według planów średniowiecznych.

Ogrody okresu renesansu charakteryzuje jasny i prosty układ geometryczny.

Najważniejszym elementem był budynek mieszkalny, a cały ogród był mu podporządkowany.
W ogrodzie można było wyróżnić poszczególne jego elementy, pod względem formy
i funkcji. Ważnym elementem ogrodu ozdobnego był parter ogrodowy, rozplanowany jako
kwadratowa kwatera, którą wypełniał ornament ze strzyżonego bukszpanu. Przestrzeń między
nim wypełniały kwiaty lub kolorowe kruszywo (rys.5).

Rys.5. Renesansowy parter ogrodowy – przykłady [3, s. 73

]

Często stosowany był również labirynt, zakładany na planie kwadratu lub koła. We

Włoszech  wykształciło  się  kilka  typów  ogrodów,  np.:  kwaterowy,  zakładany  na  płaskim
terenie, dziedzińcowy,  którego  kompozycja  nawiązywała do ogrodów  antycznych,  tarasowy,
w  którym  wykorzystywano  naturalne  warunki  przyrodnicze.  Często  ogrodom  towarzyszyły
zwierzyńce.
Ogrody renesansowe pojawiły się także we Francji, Anglii i w Polsce (rys.6).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.6. Ogród przy zamku w Wiśniczu [4, s.82]

Barok
W okresie baroku budowle traktowano jako formy rzeźbiarskie. Stosowano zatem

elementy

łukowe, koszowe i eliptyczne w geometrycznych układach. Cechą

charakterystyczną  architektury  barokowej  było  jej  ścisłe  powiązane  z  otoczeniem.  Sztuka
ogrodowa  tego  okresu  rozwijała  się  w  dwóch  kierunkach.  Pierwszy  był  kontynuacją  stylu
włoskiego ogrodu, pełen przepychu form i żywiołowej przyrody. Drugi natomiast był wzorem
harmonijnego i klarownego „ogrodu francuskiego”. Charakteryzowały go bogate formy małej
architektury i roślinności. Jego elementy przestrzenne lokalizowane były na głównych osiach
kompozycyjnych.  Pałac  poprzedzała  droga  dojazdowa.  Za  pałacem  znajdował  się  salon
ogrodowy, który  stanowił  najbardziej  reprezentacyjną  część  ogrodu.  Ściany  salonu  tworzyły
boskiety  obwiedzione  strzyżonymi  szpalerami.  W  boskietach  znajdowały się  sale ogrodowe,
gabinety  i  labirynty.  Oś  główną  założenia  akcentował  kanał  wodny  lub  aleja,  łącząc  ogród
z  krajobrazem.  Oprócz  boskietów  bardzo  ważną  rolę  w  ogrodach  pełniły  partery  ogrodowe,
których  można  wyróżnić  kilka  typów:  haftowany,  haftowany  kompartymentowy,  gazonowy,
wodny, rabatowy, oranżeriowy. Elementem ogrodu barokowego była również rzeźba i woda.

Sztuka ogrodowa baroku oprócz Włoch i Francji pojawiła się także w innych krajach

Europy, między innymi w Polsce.

Styl rokoko rozwinął się we Francji w XVIII wieku. Rokoko opanowało przede

wszystkim zdobnictwo i wnętrza, ale także sztukę ogrodową. Ogród rokokowy był symbolem
swobody i indywidualności. Płaszczyznę salonu ogrodowego wypełnionego przez parter
zakłóciły liczne stożki strzyżonych roślin, posągi, drzewa i krzewy w donicach. Parter stracił
wrażenie ramy. Boskiety zostały rozdrobnione przez labirynty, wprowadzające więcej wolnej
przestrzeni i kręte drogi. Ogrody z Francji rozprzestrzeniły się również do innych krajów
Europy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Daleki Wschód
Cywilizację i kulturę dalekiego wschodu kształtowały Chiny. W ogrodzie chińskim

występowały stałe charakterystyczne  elementy jak: skały- od  małych pojedynczych kamieni,
ułożonych w kompozycje, aż do dzikich urwisk oraz woda. Do ogrodu chińskiego wchodziło
się  przez  bramę  o  zróżnicowanych  kształtach.  Innym  elementem  ogrodu  był  pawilon
przeznaczony  do  odpoczynku  i  most.  W  ogrodach  starannie  dobierano  roślinność.  Ogrody
zakładano przy rezydencjach cesarskich, świątyniach i letnich rezydencjach.

Pierwsze ogrody koreańskie zakładano na starannie wybranym miejscu, gdyż były

związane  z  rytuałem  Nieba.  Ołtarz  wykonany  był  ze  skał  na  placu  przeznaczonym  do
modlitwy  i  spotkań  plemiennych.  Ogrody  myśliwskie  zakładano  na  rozległych  terenach
leśnych, gdzie wznoszono liczne pawilony. Najbardziej swobodną kompozycję miały ogrody
pałacowe.  Ale  znane  były  również  ogrody:  przy  grobowcach,  świątyniach,  oficjalne,
plebejuszy i herbaciane.

W Japonii wyodrębnił się w architekturze styl zwany shinden, który był zespołem

przestrzennym obejmującym budynek mieszkalny i ogród. W części północnej znajdowały się
zabudowania  mieszkalne,  które  z  trzech  stron  otaczały  dziedziniec.  Część  południową
zajmował ogród. W jego części centralnej znajdował się staw. W wodzie i przy brzegu stawu
układano  różne  kamienie  zgodnie  z  tradycją  i  symboliką.  Starannie  dobierano  także
roślinność.  Elementami  ogrodu  były:  mostki  i  pawilony.  Wśród  japońskich  zespołów
ogrodowych  można  wyróżnić  ogrody: zenistyczne, stawowe,  pagórkowe, płaskie, kamienne,
literackie, herbaciane i spacerowe.

Wiek XVIII
W połowie XVIII wieku nastąpił wyraźny odwrót od architektury baroku przeładowanej

dekoracjami  rokoka,  ponieważ  zaczęto  interesować  się  starożytnością.  Zaczęto  naśladować
formy  klasyczne,  czerpiąc  wzory  z  architektury  starożytnej  Grecji  i  Rzymu.  W  okresie
klasycyzmu  wyróżnia  się  fazę  o  charakterze  twórczym  (posługując  się  elementami
klasycznymi)  i  fazę  wykazującą  tendencje  do  odtwarzania  form  architektury  starożytnej
w  budowlach  o  zupełnie  odmiennych  funkcjach  użytkowych.  Pod  koniec  XVIII  wieku
klasycyzm przerodził się w neoklasycyzm.

Od wieku XVIII zaczęły następować zmiany w kompozycji ogrodu. Regularne

geometryczne kształty zostały zmienione w układ opary na formach naturalnych. Kwatery
boskietów zostały zastąpione przez swobodne grupy drzew, a partery ogrodowe zamieniono
w trawniki i łąki. Do kompozycji ogrodu włączono naturalne stawy, rzeki i jeziora. Elementy
małej architektury stanowiły jedynie uzupełnienie tworzywa roślinnego. Ogród miał ułatwiać
kontakt z przyrodą, podkreślać jej piękno i malowniczość.

W połowie XVIII wieku wyłonił się nurt ogrodu sentymentalnego. Uwagę przykuwały

elementy dekoracyjne architektury nawiązujące do tradycji antycznej, średniowiecznej,
motywów sztuki chińskiej, tureckiej i islamskiej. Duża ilość dekoracji i różnorodność stylu
sprawiały, że ogród był zbyt ozdobiony i mało naturalny.

Nowy nurt, zwany neoklasycyzmem, wpłynął na krajobraz ogrodów. Zarówno ogród, jak

i jego elementy wyposażenia, były ściśle powiązane z otoczeniem i krajobrazem.

Wiek XIX
W drugiej połowie XIX wieku w Europie powstał nowy styl naśladujący wszystkie formy

architektoniczne minionych okresów. Styl ten nazwano eklektyzmem. Wznoszono w tym
okresie zamki i pałace neorenesansowe, neobarokowe i neorokokowe.

Rewolucja przemysłowa przyczyniła się do masowej produkcji żelaza i stali jako

materiału  konstrukcyjnego.  Walcowane  elementy  stalowe  o  różnych  kształtach  umożliwiały
wykonywanie  szkieletów  konstrukcyjnych  ścian  i  dachów  o  znacznych  rozpiętościach  bez
dodatkowych podpór. Prace nad udoskonaleniem konstrukcji szkieletowej doprowadziły pod
koniec  XIX  wieku  do  wznoszenia  budynków  wieżowych,  zwanych  drapaczami  chmur

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

(w Stanach Zjednoczonych). W technice budowlanej nastąpiło uprzemysłowienie
(prefabrykacja) produkcji wielu elementów.

Cechami charakterystycznymi dla sztuki ogrodowej XIX wieku były jej masowość

i powszechność. W miastach europejskich zakładano:

−

skwery – niewielkie ogrodzone zieleńce, otoczone drogą publiczną,

−

promenady i bulwary – szerokie drogi przeznaczone do spacerów, z miejscami do

wypoczynku, obsadzone rzędami drzew,

−

parki miejskie,

−

parki zdrojowe i publiczne założenia ogrodowe,

−

ogrody botaniczne i zoologiczne,

−

parki ludowe.

Wiek XX

Architektura

okresu

dwudziestolecia

międzywojennego

charakteryzowała

się

dynamicznym rozwojem i poszukiwaniem nowych kierunków. Dążono do najprostszych
rozwiązań (płaskie dachy, kostkowe kształty, białe ściany i duże okna) z wykorzystaniem
zdobyczy techniki.

Modernizm w architekturze wyznaczały: funkcjonalność i nowoczesne rozwiązania

konstrukcyjne. Ten styl cechowały: prostota formy, logika konstrukcji i nowoczesność.
Wykorzystywano różnorodne materiały budowlane i wysoką technikę wykonawstwa.
Symbolem tego budownictwa są szklane wieże wybudowane w wielu miastach.

W latach siedemdziesiątych XX wieku w szybkim tempie rozwijały się prefabrykowane

konstrukcje  żelbetowe  w  budownictwie  przemysłowym,  ale  także  mieszkaniowym
i  użyteczności  publicznej.  Powstał  nowy  styl  w  architekturze  zwany  postmodernizmem.
Nastąpił  znaczny  postęp  w  realizacji  nowatorskich  rozwiązań  konstrukcji  przemysłowych
i  mostów  dzięki  wynalezieniu  kablobetonu  (beton  sprężony  kablami)  i  strunobetonu  (beton
sprężony strunami).

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.

1.  Jakie znasz style architektoniczne i ogrodowe starożytnego Egiptu, Mezopotamii i Persji?
2.  Jakie znasz greckie porządki architektoniczne?
3.  Jakie znasz ogrody starożytnej Grecji?
4.  Jakie elementy występowały w domu – villae urbanae?
5.  Jakie znasz style architektoniczne średniowiecza?
6.  Czym charakteryzowała się bizantyjska sztuka ogrodowa?
7.  Jakie elementy występowały w średniowiecznym ogrodzie klasztornym?
8.  Z jakich elementów składał się średniowieczny ogród zamkowy?
9.  Czym charakteryzują się ogrody renesansowe?
10.  Jakie zadania spełniał parter ogrodowy?
11.  Czym charakteryzowała się architektura ogrodowa okresu baroku?
12.  Jakie elementy charakteryzują architekturę ogrodową rokoko?
13.  Jakie znasz elementy charakterystyczne ogrodu chińskiego?
14.  Jakie znasz ogrody koreańskie?
15.  Czym charakteryzuje się styl architektury w Japonii zwany shinden?
16.  Jakie znasz style, które ukształtowały się w XVIII wieku?
17.  Jakie zespoły sztuki ogrodowej ukształtowały się w XIX wieku?
18.  Czym charakteryzowała się architektura XX wieku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ style architektoniczne budynków na podstawie ich charakterystycznych cech

przedstawionych na rysunkach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać analizy rysunków przedstawiających budynki pochodzące z różnych okresów

architektonicznych,

2)  pogrupować rozpoznane na rysunkach budynki według porządku chronologicznego,
3)  przeczytać opisy charakteryzujące różne style architektoniczne zapisane na kartkach,
4)  przyporządkować opisy do rysunków,
5)  wkleić rysunki i opisy do notatnika,
6)  zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rysunki przedstawiające budynki pochodzące z różnych okresów architektonicznych,

−

kartki z opisami charakteryzującymi różne style architektoniczne,

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca stylów architektonicznych.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj budynki i obiekty inżynierskie powstałe w różnych epokach na podstawie

filmu. Napisz krótką charakterystykę rozpoznanych na filmie budynków i budowli.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć film o historii architektury,
2) zapisać na kartce nazwy rozpoznanych budynków i budowli oraz okresy, w których je

budowano,

3)  napisać krótką charakterystykę budynków i budowli obejrzanych na filmie,
4)  zaprezentować efekty swojej pracy,
5)  dokonać samooceny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film o historii architektury,

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca budynków i budowli.

Ćwiczenie 3

Scharakteryzuj w formie pisemnej trzy dowolnie wybrane style ogrodowe z różnych

okresów na podstawie foliogramów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć foliogramy przedstawiające zespoły ogrodowe,
2) przeczytać literaturę z rozdziału 6 dotyczącą stylów architektonicznych i ogrodowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3)  napisać trzy krótkie charakterystyki opisujące style ogrodowe,
4)  zaprezentować efekty swojej pracy,
5)  dokonać samooceny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foliogramy przedstawiające zespoły ogrodowe,

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca stylów ogrodowych.

Ćwiczenie 4

Rozpoznaj na foliogramach elementy budowli charakterystyczne dla każdego stylu

architektonicznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć foliogramy przedstawiające elementy budowli,
2)  przeczytać literaturę z rozdziału 6 dotyczącą stylów architektonicznych i ogrodowych,
3)  napisać w notatniku nazwy rozpoznanych elementów budowli,
4)  zaprezentować efekty swojej pracy,
5)  dokonać samooceny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foliogramy przedstawiające zespoły ogrodowe,

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca stylów architektonicznych.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić style architektoniczne i ogrodowe starożytnego Egiptu,
Mezopotamii i Persji?

scharakteryzować greckie porządki architektoniczne?

opisać ogrody starożytnej Grecji?

scharakteryzować poszczególne elementy villae urbanae?

określić style architektoniczne średniowiecza?

opisać kompozycję sztuki ogrodowej bizantyjskiej?

scharakteryzować elementy średniowiecznego ogrodu klasztornego?

opisać znaczenie parteru ogrodowego?

scharakteryzować ogród renesansowy?

10)

określić elementy przestrzenne występujące w ogrodzie barokowym?

11)

określić elementy charakterystyczne ogrodu chińskiego?

12)

scharakteryzować styl architektury w Japonii zwany shinden?

13)

określić style, jakie ukształtowały się w XVIII wieku?

14)

określić style ogrodowe XIX wieku?

15)

scharakteryzować architekturę XX wieku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.

Wpływ obiektów budowlanych i inżynierskich na środowisko

4.4.1. Materiał nauczania

Wpływ obiektów budowlanych i inżynierskich na środowisko należy rozpatrywać

zarówno jako negatywne, jak i pozytywne.

Oddziaływanie negatywne występuje wówczas, gdy obiekty te powodują degradację

środowiska i negatywny wpływ na zdrowie i życie człowieka.

Natomiast oddziaływanie pozytywne występuje wtedy, gdy wybudowane obiekty

wpływają na poprawę ochrony środowiska naturalnego.

Procesy urbanizacyjne i uprzemysłowienie wpływają na wzrost liczby źródeł

zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego, zanieczyszczeń rzek, a także deficyt wody,
dewastację terenów, kurczenie się terenów użytkowanych rolniczo i przydatnych do rekreacji
w środowisku naturalnym. Obiekty budowlane i inżynierskie należy planować w taki sposób,
aby środowisko było naruszone w jak najmniejszym stopniu.

Z zakładów przemysłowych do atmosfery emitowanych jest mnóstwo zanieczyszczeń.

Dlatego bardzo ważne jest zachowanie optymalnych odległości i wprowadzenie izolacji
między konfliktowymi elementami zagospodarowania przestrzennego, np. obiekt
przemysłowy – osiedle mieszkaniowe.

Wśród użytkowanych obiektów budowlanych największe ilości i najbardziej

niebezpieczne zanieczyszczenia powietrza powstają w kotłowniach oraz zakładach
przemysłowych. Bardzo często zakłady o dużym stopniu uciążliwości muszą być izolowane
od terenów osadniczych strefami ochronnymi. Teren strefy ochronnej musi być zadrzewiony.

Tlenek węgla (CO), zwany czadem, jest gazem bezbarwnym i bezwonnym, powstającym

przy niepełnym spalaniu węgla w piecach i paliw w silnikach spalinowych. Przy
odpowiednim stężeniu jest on szczególnie niebezpieczny dla ludzi i zwierząt. Występuje
wzdłuż tras komunikacyjnych.

Dwutlenek węgla (CO

) jest gazem bezbarwnym i bezwonnym oraz składnikiem

powietrza. Powstaje w wyniku całkowitego spalania węgla oraz podczas oddychania. Jest
asymilowany przez rośliny i wykorzystywany w procesie fotosyntezy do produkcji związków
organicznych.

Szkodliwe pyły powstają głównie w wyniku ścierania podłoża, czyli nawierzchni dróg

i opon przez samochody.

Zanieczyszczenie wody jest efektem nie tylko zanieczyszczeń z powietrza, które dostają

się w czasie opadów atmosferycznych, ale także odprowadzania do rzek nieoczyszczonych
ścieków. Dlatego należy neutralizować ścieki w przydomowych oczyszczalniach oraz
stosować filtry ograniczające emisję gazów i pyłów.

Kopalnie podziemne tworzą hałdy odpadów kopalnianych, a odkrywkowe zmieniają

topografię terenu poprzez wyrobiska.

Elektrownie jądrowe stwarzają zagrożenie radiacyjne w przypadku awarii.

Kominy, wieże i maszty, które są umieszczone na terenach miejskich, zakłócają widok

panoramy miast. Poza tym, radiowe maszty antenowe emitują szkodliwe dla zdrowia fale
elektromagnetyczne.

Drogi komunikacyjne kołowe i kolejowe emitują hałas często powyżej dopuszczalnej

normy, dlatego stosowane są wzdłuż nich ekrany emitujące. Poza tym budowa dróg
szybkiego ruchu i autostrad narusza często tereny leśne lub rolnicze. Zakłóca to spokój
terenów przyległych do dróg i zmniejsza areał uprawny.

Mosty i wiadukty mają wpływ na wygląd architektoniczny krajobrazu. Właściwie

zaprojektowane mogą przyczynić się do uatrakcyjnienia otoczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zbiorniki retencyjne, które zajmują ogromne obszary gruntów, wpływają również na

zmianę mikroklimatu.

Kanały i śluzy przyczyniają się do ingerencji w stosunki wodne panujące na danym

terenie oraz do zanieczyszczania wód powierzchniowych spowodowanego żeglugą.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaki jest wpływ obiektów budowlanych na środowisko?
2.  Czy budowle inżynierskie w jednakowy sposób oddziałują na środowisko?
3.  Jakie zagrożenia stwarzają zakłady przemysłowe?
4.  Jakie zagrożenia stwarzają maszty, wieże i kominy?
5.  Jakie zagrożenia stwarzają kopalnie?
6.  Jaki zagrożenia stwarzają elektrownie atomowe?
7.  Jakie zagrożenia dla środowiska wynikają z realizacji autostrad?
8.  W jaki sposób zbiorniki retencyjne wpływają na środowisko?
9.  W jaki sposób kanały i śluzy wpływają na środowisko?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opisz wpływ obiektów budowlanych i inżynierskich na środowisko, na podstawie filmu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć film prezentujący wpływ obiektów budowlanych i inżynierskich na środowisko,
2)  opisać w notatniku wpływ obiektów budowlanych i inżynierskich na środowisko,
3)  zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film prezentujący wpływ obiektów budowlanych i inżynierskich na środowisko,

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca obiektów budowlanych.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj w formie pisemnej sposoby zabezpieczania mieszkańców domów

znajdujących się w pobliżu autostrad i dróg ekspresowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać wiadomości z rozdziału 6 dotyczące zabezpieczeń domów znajdujących się

w pobliżu autostrad i dróg ekspresowych.

2) napisać w notatniku sposoby zabezpieczania domów znajdujących się blisko autostrad

i dróg ekspresowych,

3) zaprezentować efekty swojej pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca wpływu obiektów budowlanych na środowisko.

−

notatnik,

−

przybory do pisania.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić wpływ budowli inżynierskich na środowisko?

2) wyjaśnić zagrożenia, jakie stwarzają obiekty przemysłowe?

3) wyjaśnić zagrożenia, jakie stwarzają radiowe maszty antenowe?

4) wyjaśnić zagrożenia, jakie stwarzają elektrownie jądrowe?

5) wyjaśnić zagrożenia, jakie stwarzają autostrady i sposoby ich

ograniczania?

6) określić wpływ zbiorników wodnych na środowisko ?

7) określić wpływ kanałów i śluz na środowisko?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Procesy urbanizacyjne

4.5.1. Materiał nauczania

O urbanistyce, jako dziedzinie naukowej, zaczęto mówić w XIX wieku. Jednak

określenie urbanistyka pochodzi od słowa łacińskiego urbs, czyli miasto. Zatem o urbanistyce
można mówić od momentu powstania pierwszego miasta.

Czynniki decydujące o powstaniu i wielkości miasta były bardzo zróżnicowane.

Do jednych z najważniejszych można zaliczyć położenie geograficzne. Jednak w powiązaniu
z  położeniem  geograficznym  do  ważnych  czynników  należy  zaliczyć:  handel,  rzemiosło,
religię,  obronę  oraz  władzę.  Miasta  powstawały  jako  ośrodki  rzemieślnicze,  w  których
producenci sprzedawali swe towary. Jako ośrodki kultury i sztuki oraz jako obozy wojskowe,
mające na celu obronę ziem przed najazdami wrogów.

Miasta greckie charakteryzowały się regularnym układem głównych ulic oraz głównym

placem pośrodku.

W Imperium Rzymskim miasta zaspokajały potrzeby handlowe i obronne. Budowane

były na planie prostokąta, z dwoma osiowo krzyżującymi się głównymi ulicami, do których
przylegały inne.

Zmiany społeczne i polityczne w okresie przejściowym między starożytnością

a średniowieczem, spowodowały powstawanie nowych miast. Rozbudowywano już istniejące
miasta i osady oraz tworzono miasta na nowych terenach. Takie rozwiązania urbanistyczne
polegające na przekształcaniu osad już istniejących lub zakładaniu osad na nowym terenie
nazywano miastami lokacyjnymi.

W średniowieczu miasta powstawały wzdłuż szlaków handlowych, przede wszystkim

w  miejscach  już  istniejących  osad.  Charakterystyczny  dla  miasta  średniowiecznego  jest
regularny  układ  szachownicowy  z  kwadratowym  lub  prostokątnym  rynkiem  w  centrum.
Na  rynku  wznosił  się  ratusz.  Innymi  elementami  budowlanymi  miasta  były  kościoły,
klasztory i zamek. Miasta średniowieczne otoczone były murami z basztami i bramami.

W renesansie miasta powiększały swoje terytorium. Były większe niż miasta

średniowieczne,  ponieważ  przybywało  do  nich  więcej  ludności  ze  wsi.  W  miastach
renesansowych  rozwinięto  kompozycje  placowe  i  ogrodowe.  Powstawały  place  z  rzeźbami
pomnikowymi.  W  planowaniu  miast  przyjęto  zasadę,  aby  trzy  czwarte  miasta  było
zabudowane,  a  jedna  czwarta  odkryta.  Wiele  projektów  miast  renesansowych  nie  było
zrealizowanych. Typowe miasto renesansowe wybudowano we Włoszech (przetrwało do dziś
o  nazwie  Palmanova).  Ma  kształt  regularnego  dziewięciokąta  z  promienistymi  ulicami
wychodzącymi  z  placu  centralnego.  Miasto  otoczone  jest  murem  i  bastionami.  W  trzech
kierunkach, w sposób regularny, wychodzą z miasta główne arterie komunikacyjne.

W okresie baroku zrealizowano wiele projektów miast z okresu renesansu. Cechą

charakterystyczną miast tego okresu była reprezentatywność. Głównym obiektem w mieście
była rezydencja królewska lub magnacka z ogrodami. Układ ulic promienisto-szachowy, duże
place pomiędzy reprezentacyjnymi obiektami. W tym okresie włączono otwarte krajobrazy
i zieleń do kompozycji przestrzennej miasta.

W późniejszym okresie miasta spełniały rolę ośrodków wielofunkcyjnych, które miały

zaspokoić podstawowe potrzeby człowieka w czterech dziedzinach:

−

praca – dająca zatrudnienie i utrzymanie,

−

ochrona mieszkańców – przed niebezpieczeństwami zewnętrznymi, jak wojna

i klimatycznymi (mieszkania i urządzenia komunalne),

−

rekreacja – zapewnienie wypoczynku,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

komunikacja – umożliwienie mieszkańcom korzystania z urządzeń służących

do przemieszczania się w związku ze zwiększającą się powierzchnią miasta.
W rozwoju miast można wyróżnić dwa sposoby ich kształtowania. Pierwszy polega na

naturalnym i żywiołowym rozwoju sterowanym przez bieżące potrzeby i możliwości. Drugi
natomiast polega na świadomym kształtowaniu rozwoju miasta według teoretycznych założeń
przestrzennych, nazwane dziś planem miasta.

Na przełomie XVIII i XIX wieku nastąpił gwałtowny wzrost liczby ludności miejskiej

i rozwój przemysłu. Proces ten spowodował gwałtowny, niekontrolowany rozwój miast, jako
ośrodków  przemysłowych.  Nastąpił  bezplanowy  rozwój  zabudowy  wypełniającej  szczelnie
wszystkie  dostępne  tereny.  Doprowadziło  to  do  znacznego  pogorszenia  warunków  życia
w  mieście.  Oprócz  zakładów  przemysłowych  powstawały  budynki  mieszkalne  o  ubogiej
architekturze i słabym wyposażeniu. W połowie XIX wieku zaczęto zdawać sobie sprawę, że
taki rozwój urbanistyczny miast jest szkodliwy.

W początkach XX wieku rozpoczęto intensywne prace nad planowaniem rozwoju miast.

Gwałtowny wzrost liczby ludności w miastach spowodował potrzebę szybkiego
inwestowania, aby zapewnić im odpowiednie warunki mieszkaniowe, bytowe i miejsca pracy.

W okresie powojennym, ze względu na rosnące zapotrzebowanie na mieszkania, bardzo

szybko  rozwijało  się  budownictwo  mieszkaniowe.  Powstawały  osiedla  mieszkaniowe
o  budynkach  powtarzalnych.  Na  ujednolicenie  zabudowy  wpływała  w  coraz  większym
stopniu prefabrykacja. W większości miast powstawały budynki o identycznych mieszkaniach
i  rozwiązaniach  konstrukcyjnych.  W  tym  okresie  budowano  i  przebudowywano  wiele
istniejących ośrodków usługowych. Architektura modernistyczna oparta na prostych formach,
spowodowała  monotonię  zabudowy.  Symbolem  budownictwa  tego  okresu  są  szklane  wieże
niemal we wszystkich miastach amerykańskich, ale także wielu europejskich.

Architektura postmodernistyczna lat 60 i 70 XX wieku charakteryzowała się

wprowadzeniem do urbanistyki znacznie większych powierzchni zieleni, większych placów
oraz oddzielnych miejsc pracy, mieszkania i wypoczynku.

Formy osadnictwa

Osadnictwo wiejskie

Można wyróżnić dwie grupy osadnictwa wiejskiego:

−

osady powstające samorodnie, w sposób przypadkowy (tworzyły się od pojedynczej
sadyby należącej do jednego rodu) i rozrastające się w wolnym tempie,

−

osady zorganizowane według określonego wzoru i świadomie postawionego celu, o czym
decydowały czynniki społeczno-gospodarcze.
Osiedla samorodne kształtowały się w wyniku swobodnego i bezplanowego rozrastania

się. Cechą charakterystyczną tych osiedli był nieregularny kształt siedlisk i przypadkowy
układ pól należących do osiedli. Grunty pozyskiwano wskutek karczowania lasów. Osiedla
rozrastały się najczęściej wzdłuż cieków wodnych lub najważniejszej drogi.

Układ wielu wsi zależy od uwarunkowań krajobrazu. Do takich zaliczamy wsie:

−

samotnicze – powstałe luźno na górskich zboczach pojedyncze zagrody pasterskie,

−

owalnicowe – powstające tam, gdzie znajdowało się oczko wodne (jeziorko lub staw).
Wsie te miały układ wrzecionowaty, a główne drogi przebiegły po obu stronach zbiornika
wodnego. Również zabudowania występowały po obu stronach dróg (rys.7).

−

łańcuchowe – powstające najczęściej na terenach górskich, w dolinach, wzdłuż potoków.
Budynki usytuowane są w dolnej części zbocza, a droga biegnie wzdłuż cieku wodnego.
Takie wsie ciągną się nieprzerwanie kilometrami (rys.8).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.7. Wieś owalnicowa [9, s.119]

Rys.8. Wieś łańcuchówka [9, s.119]

−

przydrożne – których układ kształtuje się wzdłuż drogi, choć niektóre zabudowania są od
niej oddalone dość znacznie. Każde gospodarstwo ma swobodny dostęp do głównej drogi
(rys.9).

−

wielodrożnice – których układ urbanistyczny oparty jest na kilku wzajemnie
przecinających się drogach, które wybiegają ze wsi w różnych kierunkach (rys.10).

Rys.9. Wieś przydrożna [9, s.120]

Rys.10. Wieś wielodrożnicowa [9, s.120]

Innym typem osadnictwa jest przysiółek, który ze względu na mały obszar i małą liczbę

zabudowań, nie może być uznany za osadę wiejską. Powstawał na niewielkich wzniesieniach
jako osada leśna.

Osiedla zorganizowane miały z góry ustalony kształt urbanistyczny, a każdy osadnik miał

wyznaczone siedlisko. Wieś ulicówka była przystosowana do wprowadzenia wszystkich
mediów komunalnych, jak: woda, kanalizacja, elektryka, telefon.

Osadnictwo miejskie
Rozwój osadnictwa miejskiego ukształtował się w wyniku ewolucyjnych przekształceń

grodu,  podgrodzia  i  osad  wiejskich  w  miasto.  W  mieście  średniowiecznym  na  małym
obszarze zamieszkiwało stosunkowo dużo ludzi. To powodowało duże zagęszczenie terenów
budynkami i wąskimi uliczkami. Na parterze domu średniowiecznego znajdował się warsztat
rzemieślniczy,  sklep  lub  skład  handlowy,  a  na  piętrze  mieszkanie  dla  rodziny  i  służby.
W  okresie  renesansu  większe  domy  posiadały  już  oddzielne  lokale  mieszkalne,  co wpłynęło
na zmianę ukształtowania wewnętrznej funkcji budynku.

Znacznie później, w XIX wieku, uprzemysłowienie spowodowało, że uliczki zostały

zabudowane wysokimi domami, wytwarzając ciasne i ciemne ulice z niehigienicznymi
mieszkaniami. Charakterystyczną cechą takiej zabudowy był budynek frontowy dla bogatych
oraz w głębi działki mieszkania dla biedoty. Wiele mieszkań w oficynie było jednoizbowych
z wnęką kuchenną, bez instalacji wodno-kanalizacyjnej.

Osiedla lokalizuje się tylko na terenach przeznaczonych pod budownictwo mieszkaniowe

w planach zagospodarowania przestrzennego miasta. Rozróżnia się następujące rodzaje
zabudowy mieszkaniowej:

−

zabudowę zagrodową, na terenach wiejskich (dom mieszkalny wraz z budynkami dla
inwentarza żywego i budynkami gospodarczymi),

−

zabudowę jednorodzinną z domami mieszkalnymi, wolnostojącymi, bliźniaczymi lub
szeregowymi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zabudowę wielorodzinną, z domami od dwóch kondygnacji wzwyż i wspólnym
użytkowaniem terenu wokół budynku.
W tym okresie powstały koncepcje miast-ogrodów, polegające na pierścieniowym

układzie z centrum otoczonym pierścieniem zabudowy mieszkaniowej i następnym
pierścieniem terenów przemysłowych i rolniczych, przedzielonych ogrodami i parkami.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie czynniki decydowały o wielkości i powstaniu miast?
2.  Jakie były charakterystyczne cechy miasta rzymskiego?
3.  Na czym polegał proces lokacyjny miasta?
4.  Jaki był układ urbanistyczny miasta średniowiecznego?
5.  Czym charakteryzowały się miasta renesansowe?
6.  Jakie były charakterystyczne cechy miasta barokowego?
7.  Jakie problemy występowały w miastach XIX wieku?
8.  Jakie były charakterystyczne cechy miast XX wieku?
9.  Jakie czynniki mają wpływ na rozwój osadnictwa wiejskiego?
10.  Jakie są rodzaje osadnictwa wiejskiego?
11.  Czym charakteryzowały się budynki średniowieczne?
12.  Jakie występują rodzaje zabudowy mieszkaniowej?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj formy osadnictwa na podstawie foliogramów i opisz je.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć foliogramy przedstawiające różne formy osadnictwa,
2)  rozpoznać przedstawione na foliogramach formy osadnictwa,
3)  opisać rozpoznane formy osadnictwa,
4)  zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foliogramy przedstawiające różne formy osadnictwa,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca form osadnictwa.

Ćwiczenie 2

Na podstawie przestawionego opisu, podającego krótką charakterystykę osad, dokonaj

analizy form osadnictwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować przedstawione opisy osad,
2)  określić czynniki, jakie wpłynęły na powstanie danej osady,
3)  zapisać w notatniku, jakie czynniki wpłynęły na powstanie danej formy osadnictwa,
4)  zaprezentować wykonane ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

notatnik,

–

przybory do pisania,

–

charakterystyki osad,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca form osadnictwa.

Ćwiczenie 3

Na planszy zaznaczono różne rodzaje zabudowy mieszkaniowej. Na kartkach

samoprzylepnych zapisane zostały nazwy zabudowy. Dopasuj kartki z nazwami zabudowy
do rodzajów zabudowy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować rodzaje zabudowy mieszkaniowej zaznaczone na planszy,
2)  przeanalizować nazwy zabudowy zapisane na kartkach samoprzylepnych,
3)  dopasować kartki do rodzajów zabudowy umieszczonych na planszy,
4)  zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

plansza z rodzajami zabudowy mieszkaniowej,

–

samoprzylepne kartki z nazwami zabudowy,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca rodzajów zabudowy mieszkaniowej.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić czynniki decydujące o wielkości i powstaniu miast?

określić, na czym polegał proces lokacyjny miasta?

określić układ urbanistyczny miasta średniowiecznego?

określić, czym charakteryzowały się miasta renesansowe?

rozróżnić charakterystyki miast z XVIII wieku?

rozróżnić charakterystyki miast z XIX i XX wieku?

określić rodzaje osadnictwa?

rozpoznać rodzaje osadnictwa?

rozróżnić rodzaje zabudowy mieszkaniowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Rodzaje terenów w mieście

4.6.1. Materiał nauczania

System planowania przestrzennego w Polsce określa Ustawa z 7 lipca 1994 roku.

Podstawowym

dokumentem

prawnym,

określającym

przeznaczenie

oraz

zasady

zagospodarowania terenów, jest miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (rys.11).

Rys.11. Schemat planu zagospodarowania przestrzennego [1, s.239]

W miastach znajdują się tereny o różnych funkcjach i przeznaczeniu, które stanowią układ

przestrzenny. Tereny w mieście można podzielić na obszary (rys.12):

−

przemysłowe (przeznaczone pod zakłady produkcyjne i usługowe),

−

składowo- magazynowe (przeznaczone na składowanie produktów przemysłowych
i innych produktów służących zaopatrzeniu miasta),

−

mieszkaniowe

(przeznaczone

pod

budownictwo

mieszkaniowe

jednorodzinne

i wielorodzinne),

−

usługowe (przeznaczone pod ośrodki usługowe różnych stopni, obsługujące tereny
mieszkaniowe),

−

zieleni izolacyjnej i rekreacyjno-wypoczynkowej,

−

komunikacji i transportu (zajęte na ulice, lotniska, bazy zaplecza komunikacji, tory
kolejowe, stacje paliw, parkingi i inne usługi związane z komunikacją masową
i indywidualną),

−

służby zdrowia (przeznaczone pod szpitale, sanatoria, domy opieki, przychodnie zdrowia
i inne),

−

administracji (przeznaczone pod budynki biurowe i inne związane z zarządzaniem,
porządkiem i bezpieczeństwem, jak: placówki straży pożarnej, policji, itp.),

−

urządzeń komunalnych (przeznaczone na zaopatrzenie w wodę, kanalizację, gaz, energię
elektryczną, ciepło, oczyszczalnię ścieków, itp.),

−

specjalne (pod urządzenia służące obronności kraju, zakłady karne i inne, nie objęte
normami projektowymi).
W zależności od tego, która funkcja miasta dominuje nad pozostałymi, można mówić

o miastach: przemysłowych, uniwersyteckich, turystyczno-wypoczynkowych, portowych
i innych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.12. Rodzaje zagospodarowania terenów w małym mieście: 1 – strefa zabudowy historycznej,

2 – przyuliczna zabudowa jednorodzinna i zagrodowa, 3 – kolonie zabudowy jednorodzinnej, 4 – osiedla

zabudowy wielorodzinnej, 5 – tereny przemysłowo-techniczne, 6 – usługi na wydzielonych działkach,

7 – zieleń miejska, 8 – cmentarze, 9 – usługi sytuowane wzdłuż ulic i wokół placów, 10 – dominanty

przestrzenne, 11 – ulice i drogi [2, s.105]

Największym problemem rozwoju wielu miast jest brak ściśle wydzielonych stref

funkcjonalnych,  czyli  przemieszanie  terenów  o  różnym  przeznaczeniu  w  taki  sposób,
że  użytkowanie  tych  terenów  wpływa  niekorzystnie  na  sąsiednie  tereny.  Przykładem  może
być  bliskie  sąsiedztwo  terenów  przemysłowych  i  mieszkaniowych,  czy  bliskość  dworca
kolejowego  i  dzielnicy  mieszkaniowej oraz  brak terenów  rekreacyjnych  i  zieleni w centrach
miast.

Miasto współczesne nie może właściwie funkcjonować bez prawidłowej sieci

komunikacji masowej oraz ulic ruchu indywidualnego i zaopatrzenia. Stare centra miast nie są
w stanie przenieść współczesnego ruchu kołowego, a wzrastająca liczba ludzi i masy towarów
wymagają przewożenia na coraz dłuższe odległości. Dlatego niezbędne są w miastach
usprawnienia komunikacji polegające między innymi na budowie kolei podziemnej w dużych
miastach, a w mniejszych, na sprawnie obsługiwanych liniach autobusowych.

Ogromnym problemem po burzliwym rozwoju miast w XVIII i XIX wieku jest brak lub

niewystarczająca  wydajność  sieci  uzbrojenia  miejskiego.  Przebudowa  i  rozbudowa  miast
pociąga  za  sobą  budowę  nowych  kolektorów  (głównych  przewodów)  wodociągowych,
kanalizacyjnych,  ciepłowniczych  i  gazowych,  a  także  wymianę  tych,  które  nie  spełniają
współczesnych wymagań.

Ważnym zagadnieniem we współczesnym mieście jest zapewnienie jego mieszkańcom

wypoczynku bez konieczności dalekich wyjazdów. Zabudowa miast dziewiętnastowiecznych
nie pozostawiła wystarczającej powierzchni terenu na parki, urządzenia sportowe
i wypoczynkowe.

Obecnie w miastach muszą być tworzone strefy izolacyjne między terenami o różnych

funkcjach. Takimi strefami są tereny zieleni, np. parki, ciągi spacerowe, urządzenia sportowe,
które jednocześnie spełniają rolę wypoczynku. Jednocześnie tereny zieleni mają znaczący

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wpływ na środowisko, gdyż oprócz roli izolacyjnej i rekreacyjnej, wpływają na czystość
powietrza, tłumienie hałasów, regulację wiatrów i nasłonecznienie.

Obszary przeznaczone pod budownictwo mieszkaniowe powinny być dobrane po

przeprowadzeniu analizy warunków naturalnych (jak: rzeźba terenu, klimat i warunki
gruntowo-wodne), położenia w stosunku do innych terenów w mieście i stanu
zainwestowania.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaki dokument prawny określa przeznaczenie oraz zasady zagospodarowania terenów?
2.  Na jakie obszary można podzielić tereny w mieście?
3.  Co stanowi największy problem rozwoju wielu miast?
4.  Dlaczego  ważnym  zagadnieniem  we  współczesnym  mieście  jest  zapewnienie  terenów

zieleni?

5. Jakie zagrożenia związane są z procesami urbanistycznymi?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj i opisz rodzaje terenów w mieście na podstawie foliogramów przygotowanych

przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć foliogramy przedstawiające różne tereny w mieście,
2)  rozpoznać tereny przedstawione na foliogramach,
3)  opisać rozpoznane na foliogramach rodzaje terenów,
4)  zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foliogramy przedstawiające różne tereny w mieście,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca rodzajów terenów w mieście.

Ćwiczenie 2

Dokonaj analizy planu zagospodarowania miasta, który otrzymałeś od nauczyciela.

Rozpoznaj i określ rodzaje terenów w mieście, a następnie zapisz je.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować plan zagospodarowania miasta,
2)  rozpoznać na planie rodzaje terenów,
3)  określić rozpoznane rodzaje terenów w mieście,
4)  zapisać nazwy terenów,
5)  zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6)  dokonać oceny wykonania ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plan zagospodarowania miasta,

−

arkusz papieru,

−

ołówek lub długopis,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca rodzajów terenów w mieście.

Ćwiczenie 3

Na podstawie przygotowanych tekstów dotyczących procesów urbanistycznych miast,

wypisz problemy współczesnych miast. Dokonaj analizy zagrożeń związanych z procesami
urbanistycznymi, a następnie zapisz je w notatniku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować treść przygotowanych tekstów dotyczących procesów urbanistycznych

miast,

2)  wypisać w notatniku problemy współczesnych miast,
3)  przeanalizować zagrożenia związane z procesami urbanistycznymi,
4)  zapisać w notatniku - w punktach - zagrożenia związane z procesami urbanistycznymi,
5)  zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

teksty dotyczące opisów procesów urbanistycznych miast,

–

notatnik,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca procesów urbanistycznych.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić tereny w mieście?

rozróżnić rodzaje terenów w mieście?

przeanalizować plan zagospodarowania miasta?

wyjaśnić problemy rozwoju współczesnych miast?

określić zagrożenia związane z procesami urbanistycznymi w miastach?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Typy i formy architektury krajobrazu

4.7.1. Materiał nauczania

Typy krajobrazu

Krajobrazem nazywamy powierzchnię ziemi ze wszystkimi elementami przyrodniczymi

i elementami działalności człowieka.

Wyróżnia się trzy podstawowe typy krajobrazu:

−

pierwotny – został wytworzony w wyniku działań sił przyrody, bez udziału człowieka
(np. płaski, falisty, pustynny, bagienny, górsko-leśny, itp.); (rys.13).

−

naturalny – jest związany z niewielką ingerencją człowieka, ale harmonizuje z przyrodą
(np. gospodarka łowiecka, rolna, itp.); (rys.14).

Rys.13. Krajobraz pierwotny [4, s.11]

Rys.14. Krajobraz naturalny [4, s.11]

Jedynie osadnictwo było elementem, które miało wpływ na krajobraz. Powstały szałasy,

bacówki, które były niezbędne wraz z rozwojem hodowli i pasterstwa.

−

kulturowy,  czyli  antropogeniczny  –  charakteryzują  go  znaczne  zmiany  związane
z  ingerencją  człowieka.  Krajobraz kulturowy  można podzielić  na  dwa typy:  harmonijny
(gdy  działalność  człowieka  jest  dostosowana  do  charakteru  środowiska  naturalnego)
(rys.15),

Rys.15. Krajobraz kulturowy harmonijny [4, s.12]

oraz zdegenerowany (gdy działalność człowieka narusza równowagę ekologiczną i powoduje
nieodwracalne zmiany w środowisku). Krajobraz zdegradowany występuje w rejonach
wysokiej koncentracji zakładów przemysłowych oraz zabudowy miejskiej bez terenów
zieleni, a towarzyszy im zwykle zatrute powietrze, woda i gleba.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Formy krajobrazu
Przemiany krajobrazu były efektem działań człowieka.
Formę krajobrazu tworzą:

−

ukształtowanie (np. teren płaski, pocięty, pagórkowaty czy górski); (rys.16),

−

pokrycie terenu (np. naturalne, jak krzewy, drzewa, lasy, pola, itd. oraz sztuczne, jak

drogi, budynki, budowle, itp.).

Rys.16. Formy krajobrazu: A – teren płaski, B – teren sfałdowany, C – teren pagórkowaty, D – teren górski

[9. s, 142]

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie rozróżniamy typy krajobrazu?
2.  Jak został wytworzony krajobraz pierwotny?
3.  Czym charakteryzuje się krajobraz naturalny?
4.  Jakie występują rodzaje krajobrazów kulturowych?
5.  Gdzie występuje krajobraz zdegradowany?
6.  Jakie rozróżniamy formy krajobrazu?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wybierz się na wycieczkę po miejscowości, w której mieszkasz. Opisz w notatniku, jakie

typy i formy krajobrazu rozpoznałeś.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować treść rozdziału „ Typy i formy krajobrazu”,
2)  wybrać się na wycieczkę dydaktyczną po miejscowości, w której mieszkasz,
3)  zaobserwować i zrobić notatki dotyczące typów i form krajobrazu,
4)  określić i wypisać w notatniku, w punktach, jakie typy i formy krajobrazu rozpoznałeś,
5)  zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

notatnik,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca typów i form krajobrazu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Na kartkach opisano różne typy krajobrazu. Wybierz kartki z nazwami typów

krajobrazów i dopasuj je do odpowiednich kartek z opisami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować przedstawione na kartkach opisy typów krajobrazów,
2)  przeczytać nazwy typów krajobrazów,
3)  dopasować kartki z podpisem do odpowiedniego opisu,
4)  zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kartki z opisami różnych typów krajobrazu,

–

samoprzylepne kartki z nazwami typów krajobrazu,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca typów i form krajobrazu.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić typy krajobrazu?

rozpoznać typy krajobrazu?

określić krajobraz kulturowy?

określić formy krajobrazu?

rozpoznać formy krajobrazu?

określić, jak powstaje krajobraz zdegradowany?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPARWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5.  Za każdą poprawną odpowiedź możesz uzyskać 1 punkt.
6.  Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania podane

są cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna; wybierz
ją i zaznacz znakiem X.

7. Staraj się wyraźnie zaznaczać odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz

odpowiedź, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedź, którą uważasz za
poprawną.

8. Test składa się z dwóch części. Część I zawiera zadania z poziomu podstawowego,

natomiast w części II są zadania z poziomu ponadpodstawowego i te mogą przysporzyć
Ci trudności, gdyż są one na poziomie wyższym niż pozostałe (dotyczy to zadań
o numerach od17 do20).

9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóż rozwiązanie

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

11. Po rozwiązaniu testu sprawdź czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE

ODPOWIEDZI.

12. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Dziedzina nauki zwana architekturą zajmuje się

a) projektowaniem, budową i rozwojem miast.

b) uzupełnieniem krajobrazu i otoczenia obiektów budowlanych za pomocą roślinności.

c) realizacją,

konserwacją,

modernizacją,

przebudową

rozbiórką

obiektów

budowlanych.

d) projektowaniem funkcji i kształtu budynku lub budowli oraz ich bezpośredniego

otoczenia.

2. Do budowli inżynierskich przemysłowych zaliczamy

a) zapory wodne.

b) latarnie morskie.

c) elektrownie jądrowe.

d) składy płodów rolnych.

3. Do elementów konstrukcyjnych budynku zaliczamy – oprócz fundamentów, ścian, stropów

i dachu.
a)  schody.
b)  instalacje.
c)  okna i drzwi.
d)  ścianki działowe.

4. Z przedstawionych poniżej obiektów budowlanych, budowlą jest

5. Ogród, zwany rajskim, o regularnym kształcie, podzielony na cztery części przez dwie osie

kompozycyjne, które krzyżowały się pod kątem prostym, był założony w

a) Persji.

b) Grecji.

c) Rzymie.

d) Mezopotamii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. W starożytnej Grecji

miejsce służące wychowaniu i rozwijaniu kultury fizycznej

nazywano

a) atrium.

b) perystylem.

c) kolumnadą.

d) gimnazjonem.

7. Ważnym elementem ogrodu ozdobnego z okresu renesansu był parter ogrodowy

a) w formie boskietów obwiedzionych strzyżonymi szpalerami.
b) rozplanowany jako bogate formy małej architektury i roślinności

c) w formie ozdobnych kwiatów i bogatej roślinności oraz rzeźb i fontann.
d) rozplanowany jako kwadratowa kwatera, którą wypełniał ornament ze strzyżonego

bukszpanu.

8. Mały obszar z małą liczbą zabudowań, powstały na niewielkich wzniesieniach leśnych,

nazywa się
a)  grodem.
b)  osadą wiejską.
c)  przyściółkiem.
d)  wsią ulicówką.

9. Intensywne prace nad planowaniem rozwoju miast rozpoczęto w wieku

a) XVII.

b) XVIII.

c) XIX.

d) XX.

10. Na rysunku przedstawiona jest wieś

a) łańcuchowa.

b) przydrożna.

c) owalnicowa.

d) wielodrożnicowa.

11. Dom mieszkalny wraz z budynkami dla inwentarza żywego i budynkami gospodarczymi,

nazywa się zabudową

a) zagrodową.

b) gospodarczą.

c) wolnostojącą.

d) jednorodzinną.

12. Podstawowym dokumentem prawnym określającym przeznaczenie oraz zasady

zagospodarowania terenów jest
a)  plan sytuacyjny.
b)  plan orientacyjny.
c)  miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego.
d)  miejscowy podkład geodezyjny zagospodarowania terenu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Gwałtowny wzrost liczby ludności miejskiej i rozwój przemysłu w XVIII i XIX wieku

spowodował
a)  dynamiczny rozwój miast i zakładów przemysłowych.
b)  rozbudowę już istniejących miast oraz tworzenie miast na nowych terenach.
c)  gwałtowny, niekontrolowany rozwój miast, jako ośrodków przemysłowych.
d)  znaczny  postęp  w  realizacji  nowatorskich  rozwiązań  konstrukcji  przemysłowych

i zastosowanie prefabrykacji.

14. Występują trzy typy krajobrazu:

a) płaski, pagórkowaty i górski.

b) naturalny, sztuczny i łączony.

c) rolniczy, przemysłowy i nizinny.

d) pierwotny, naturalny i kulturowy.

15. Krajobraz pierwotny ukształtował się w wyniku

a)  działalności człowieka.
b)  przekształceń historycznych.
c)  procesów urbanizacyjnych.
d)  działalności czynników przyrodniczych.

16. Krajobraz, ze względu na ukształtowanie powierzchni, może być

a)  morski.
b)  rolniczy.
c)  pustynny.
d)  pagórkowaty.

17. Pierwszymi wolnostojącymi grobowcami w kształcie trapezu z okresu starożytnego

Egiptu były

a) mastaby.

b) piramidy.

c) zyguraty.

d) grobowce skalne.

18. Do budowli wodnych śródlądowych zaliczamy

a) mola.

b) zapory.

c) nabrzeża.

d) falochrony.

19. Budynki i budowlane, ze względu na konstrukcję, dzielimy na:

a)  stałe oraz tymczasowe.
b)  drewniane, żelbetowe oraz stalowe.
c)  podziemne, naziemne oraz nadziemne.
d)  prętowe, powierzchniowe oraz przestrzenne.

20. Architekturę romańską charakteryzowały między innymi

a)  lekkie, strzeliste konstrukcje o przestrzennych wnętrzach.
b)  otwory wejściowe, które były mocniej akcentowane niż okna.
c)  elementy łukowe, koszowe i eliptyczne w geometrycznych układach.
d)  szerokie okna oraz dzielenie płaszczyzny ścian gzymsami pośrednimi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Rozpoznawanie obiektów architektury krajobrazu

Zgodnie z instrukcją zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem: