Ogólnopolskie Pogotowie dla

Ofiar Przemocy w Rodzinie 

IPZ PTP

 

Szukaj autora:

 

 

O nas

Bieżący numer

Numery archiwalne

2009

 

2008

 

2007

 

2006

 

2005

 

2004

 

2003

 

2002

 

2001

 

2000

 

1999

 

Lektury

Konkurs

Prenumerata

Linki

Kontakt 

Szukaj

Niebieska Linia, nr 5 / 2003

O stresie i sposobach radzenia sobie z nim

Sylwia Kluczyńska

Stres towarzyszy nam niemal codziennie, dlatego coraz więcej badaczy próbuje zgłębić jego 

psychologiczne mechanizmy, szukając jednocześnie sposobów radzenia sobie z nim. 

Problem stresu oraz proces ów radzenia sobie z nim i jego skutkami jest stale aktualny. Do 
tej pory przeprowadzono wiele bada ń nad stresem w r óż nych jego aspektach. Analizując te 
prace, można zauwa żyć liczne, często odmienne, definicje stresu i radzenia sobie z nim. 

Termin "stres" pochodzi z fizyki i odnosi się do róż nego typu napi ęć, nacisków lub sił, które 
dzia łają na system. Poj ęcie to w 1926 roku po raz pierwszy wprowadzi ł do nauk o zdrowiu 
H. Selye. Stres wed ług niego to "nieswoista reakcja organizmu na wszelkie stawiane mu 
żądanie", kt órą nazwa ł zespo łem ogólnego przystosowania (GAS ­ General Adaptation 
Syndrome) lub zespo łem stresu biologicznego. W zespole tym wyr óż nia trzy stadia: 

l

stadium reakcji alarmowej ­ organizm mobilizuje swoje wszelkie dost ępne siły (np. 
nast ępuje wzrost ci śnienia krwi, podwyższenie temperatury ciała); 

l

stadium odporno ści ­ adaptacji, człowiek wzgl ędnie dobrze znosi czynniki stresuj ące, 
ale s łabiej toleruje inne dodatkowe bod źce, które uprzednio by ły nieszkodliwe; 

l

stadium wyczerpania  ­ pojawia si ę wtedy, gdy czynniki stresujące dzia łają zbyt 
intensywnie lub zbyt d ługo. Cz łowiek zaczyna tracić zdolno ści obronne, co powoduje 
rozregulowanie funkcji fizjologicznych. W ostatnim stadium może doj ść do trwa łych 
zmian patologicznych, które mogą doprowadzi ć nawet do  śmierci. 

Selye odróż nia stres konstruktywny od destrukcyjnego. Podkre śla, że nie każdy stres jest 
szkodliwy. Uwa ża, że stres mo że spe łniać pozytywn ą funkcję, gdyż w pewnych sytuacjach 
mobilizuje człowieka do efektywniejszego dzia łania. Taki pozytywny stres określa mianem 
eustresu, a nadmierny stres, powoduj ący szkody, nazywa dystresem. 

Gdzie mieszka stres?

Analizując poszczeg ólne teorie stresu, można wyciągnąć nast ępujące wnioski: 

l

Stres jest stanem całego organizmu. 

l

Jest stanem bardziej ekstremalnym niż stan zwyk łego napi ęcia nerwowego. 

l

Stres zak łada interakcj ę organizmu i otoczenia. 

l

Stres wymaga obecno ści zagrożenia, które jest spostrzegane i oceniane poznawczo. 

l

Odpowiedzi ą na stres jest uruchomienie regulacyjnych funkcji psychiki. 

Z punktu widzenia psychologii można wyr óż nić trzy nurty w okre ślaniu stresu: 

1.

stres jako bodziec (stresor) czy wydarzenie o określonych właściwościach; 

2.

stres jako reakcja, zw łaszcza emocjonalna; 

3.

stres rozpatrywany w kategoriach relacji mi ędzy czynnikami zewnętrznymi a ich 
odbiorem przez podmiot. 

Ten ostatni nurt ­ "relacyjny" ­ pojawi ł się najpóź niej, do niego nale ży teoria stresu 
psychologicznego R.S. Lazarusa i S. Folkman, kt óra zyska ła duże uznanie i jest najcz ęś ciej 
cytowana w literaturze przedmiotu. 

Teoria stresu psychologicznego prezentowana przez tych badaczy ma charakter 
transakcyjny. Według nich stres to "okre ślona relacja między osob ą a otoczeniem, kt óra 
oceniana jest przez osob ę jako obciąż ająca lub przekraczaj ąca jej zasoby i zagrażająca jej 
dobrostanowi". Lazarus i Folkman twierdz ą, że stres psychologiczny nie jest 
"umiejscowiony" ani w samej sytuacji, ani w osobie, pomimo  że jest uwarunkowany przez 
cechy środowiska i przez w łaściwości człowieka znajduj ącego si ę w okre ślonej sytuacji. W 
sytuacji stresu nast ępuje konfrontacja posiadanych przez cz łowieka przekona ń, warto ści i 
umiejętności z wymaganiami, ograniczeniami i zasobami, jakie wnosi sytuacja. Relacja ta 
określona jest mianem transakcji, poniewa ż nie tylko otoczenie wp ływa na osob ę, ale 
równie ż osoba wp ływa na otoczenie (relacja przebiega w obu kierunkach). 

Ocena pierwotna i wtórna

Między stresem a bezpo średnimi oraz odleg łymi jego skutkami zachodz ą dwa rodzaje 
proces ów po średniczących: ocena poznawcza i radzenie sobie, czyli zmaganie się lub też 
zwalczanie stresu. Ocena poznawcza dzieli si ę na pierwotn ą i wtórną. Ocena pierwotna 
obejmuje percepcj ę i interpretację sytuacji, w jakiej znajduje si ę człowiek, czy jest ona 
zagra żająca i w jakim stopniu. Jest to więc proces, w którym osoba ocenia, jakie znaczenie 
ma dla niej dana sytuacja, czy jest bez znaczenia, sprzyjaj ąco­pozytywna czy te ż 
stresuj ąca. 

Sytuacja stresuj ąca obejmuje trzy podtypy: 

l

krzywda/strata odnosi si ę do powsta łej już szkody (np. śmierć bliskiej osoby, utrata 
poczucia sensu  życia itp.); 

l

zagro żenie (threat) dotyczy szk ód, które przewidujemy,  że mogą się pojawi ć; 

l

wyzwanie (challange) wskazuje na w łasn ą ocen ę swoich możliwości opanowania 
sytuacji. 

Ocena pierwotna dotyczy znaczenia danej sytuacji lub zdarzenia dla jednostki. Je żeli 
zostanie ona oceniona jako stresuj ąca, wówczas zostaje uruchomiony proces adaptacyjny  ­ 
radzenie sobie. Przebieg procesu radzenia sobie ze stresem zale ży od wt órnej oceny 
poznawczej, kt óra odnosi si ę do tego, jakimi możliwościami poradzenia sobie z sytuacj ą 
dysponuje jednostka. 

Ocenę wt órną wsp ółtworz ą nast ępujące czynniki: stopień zagro żenia, istnienie 
alternatywnych sposob ów radzenia sobie z zagro żeniem, zmienne sytuacyjne (np. 
lokalizacja źródła zagro żenia, ograniczenia sytuacyjne, czynniki osobowo ściowe), hierarchia 
potrzeb cz łowieka, cenione warto ści, system przekona ń, dyspozycja do okre ślonych 
sposob ów reagowania. 

Tak więc ocena pierwotna dotyczy tego, z jak ą sytuacją mamy do czynienia, natomiast 
ocena wt órna dotyczy własnych lub środowiskowych mo żliwości i dostępnych sposob ów 
radzenia sobie ze stresem. 

Jak reagujemy na stres? 

Stres powoduje zmiany w funkcjonowaniu organizmu w trzech p łaszczyznach: 

l

wska źników fizjologicznych: przyśpieszony puls, rozszerzenie  źrenic, wzmożona 
potliwo ść, kołatanie serca, napi ęcie mięś ni rąk i nóg, sztywno ść karku, suchość w 
jamie ustnej, ucisk w gardle, pobudzenie psychoruchowe, naprzemienne uczucie 
gorąca i zimna, gonitwa myśli; 

l

wska źników psychologicznych: rozdra żnienie, podejrzliwo ść, wrogo ść, odczuwanie 
nieokre ślonego l ęku, ataki złości, apatia, przygnębienie, poczucie osamotnienia, 
trudno ści z podejmowaniem decyzji, zachwiane poczucie w łasnej warto ści; 

l

wska źników behawioralnych (zmiany w zachowaniu): zwiększona pobudliwo ść, tiki 
nerwowe, impulsywno ść dzia łania, utrata apetytu lub uczucie ciągłego g łodu, 
zaburzenia snu (bezsenno ść lub wzmo żona senno ść), nag łe wybuchy gniewu lub 
płaczu, podatno ść na wypadki, nadu żywanie alkoholu, nadmierne palenie, 
konfliktowo ść, brak satysfakcji z wykonywanej pracy, obni żona wydajno ść. 

Jak radzimy sobie ze stresem?

Obecnie radzenie sobie ze stresem rozpatrywane jest jako g łówny element og ólnego 
procesu stresu. Z bada ń można wnioskowa ć, że spos ób radzenia sobie ze stresem mo że 
pomniejszy ć wp ływ stresu oraz  łagodzi ć jego negatywne konsekwencje. 

Lazarus i Folkman okre ślają radzenie sobie ze stresem jako stale zmieniaj ące się 
poznawcze i behawioralne wysi łki, mające na celu opanowanie okre ślonych zewn ętrznych i 
wewn ętrznych wymaga ń, ocenianych przez osob ę jako obciąż ające lub przekraczające jej 
zasoby. W tym ujęciu radzenie sobie jest celowym wysi łkiem podjętym w wyniku oceny 
sytuacji jako stresuj ącej. Lazarus w swoich rozwa żaniach uwzgl ędnia dwie podstawowe 
funkcje radzenia sobie ze stresem: 

l

funkcję instrumentalną ­ zorientowan ą na problem oraz   

l

funkcję odnosz ącą się do regulacji przykrych emocji. 

Ta pierwsza polega najcz ęś ciej na zmianie sytuacji na lepsze albo przez zmian ę w łasnego 
destrukcyjnego dzia łania (koncentracja na "ja"), albo przez zmian ę zagra żającego 
środowiska. Druga za ś na obni żaniu przykrego napięcia i innych negatywnych stanów 
emocjonalnych. Obie funkcje mogą czasem wchodzi ć z sob ą w konflikt, często jednak 
wzajemnie si ę wspomagaj ą. 

Próby systematyzacji sposob ów radzenia sobie ze stresem nie doprowadzi ły do 
jednoznacznych rozstrzygni ęć. Lazarus i Folkman wyróż nili następujące sposoby radzenia 
sobie ze stresem: o konfrontacja ­ obrona w łasnego st anowiska, walka z trudno ściami, by 
zaspokoi ć swoje potrzeby; o planowanie rozwi ązania problemu  ­ zaplanowane dzia łanie 
wobec sytuacji stresowej; o dystansowanie si ę ­ podejmowanie wysi łków mających na celu 
odsuni ęcie od siebie problemu, unikanie my ślenia o nim; 

l

unikanie/ucieczka ­ fantazjowanie, przeczekiwanie, my ślenie życzeniowe;   

l

samoobwinianie si ę ­ samokrytyka, autoagresja;   

l

samokontrola  ­ powstrzymywanie negatywnych emocji;  

l

poszukiwanie wsparcia  ­ szukanie pomocy lub wsp ółczucia ze strony innych ludzi lub 
instytucji; 

l

pozytywne przewarto ściowanie? szukanie i podkre ślanie dobrych stron sytuacji 
stresowej, aby zmniejszy ć poczucie straty lub pora żki. 

Każdy z wymienionych sposob ów radzenia sobie ze stresem spe łnia zarówno funkcję 
rozwi ązywania problem ów, jak i regulacji emocji. Ka żdy z nich może być ukierunkowany na 
"ja" bądź na otoczenie i ka żdy może odnosi ć się albo do przesz łości i teraźniejszo ści 
(szkoda  ­ strata), albo do przysz łości (zagrożenie lub wyzwanie).   

Z bada ń wynika, że sposoby radzenia sobie ze stresem zale żą od płci, wieku oraz 
osobowo ści, w tym m.in. od cech intro­ekstrawersji, niepokoju, lokalizacji kontroli, a tak że 
od rodzaju stresora. Szczeg ólne znaczenie w procesie radzenia sobie ze stresem ma 
wsparcie spo łeczne, kt óre wp ływa na zwi ększenie zdolno ści do wytrwa łej i skutecznej z nim 
walki. 

Konsekwencje stresu chronicznego

Chroniczny stres, czyli stres do świadczany permanentnie lub cz ęsto, może przyczynia ć się 
do powstawania wielu chor ób. Do najczęstszych nale żą: wrzody  żołądka i dwunastnicy, 
nadciśnienie, choroby serca, cukrzyca, migreny, artretyzm, astma, zaburzenia snu, 
anoreksja nerwowa, bulimia, schorzenia sk óry (np. pokrzywka, opryszczka, egzema, 
łuszczyca), zaburzenia pop ędu płciowego u męż czyzn, zaburzenia menstruacyjne u kobiet. 

Codzienne  życie pokazuje,  że nie jeste śmy w stanie uniknąć stresu. To, w jaki sposób 
będziemy radzić sobie z nim, zależy w dużej mierze od nas samych. Warto uzmys łowi ć 
sobie, że to nie sam stres, lecz nasza reakcja na niego, jest tym, co może nam zaszkodzi ć. 

Bibliografia:

Lazarus R.S.: Paradygmat stresu i radzenia sobie.  "Nowiny Psychologiczne", 3­4, 2­39, 1986. 
Selye H.: Stres życia. PZWL, Warszawa 1963. 
Selye H.: Stres okiełznany. PIW, Warszawa 1977. 
Terelak J.: Psychologia stresu. Wydawnictwo Branta, Warszawa 1995. 

S.K.

na górę

 

Ogólnopolskie Pogotowie dla

Ofiar Przemocy w Rodzinie 

IPZ PTP

 

Szukaj autora:

 

 

O nas

Bieżący numer

Numery archiwalne

2009

 

2008

 

2007

 

2006

 

2005

 

2004

 

2003

 

2002

 

2001

 

2000

 

1999

 

Lektury

Konkurs

Prenumerata

Linki

Kontakt 

Szukaj

Niebieska Linia, nr 5 / 2003

O stresie i sposobach radzenia sobie z nim

Sylwia Kluczyńska

Stres towarzyszy nam niemal codziennie, dlatego coraz więcej badaczy próbuje zgłębić jego 

psychologiczne mechanizmy, szukając jednocześnie sposobów radzenia sobie z nim. 

Problem stresu oraz proces ów radzenia sobie z nim i jego skutkami jest stale aktualny. Do 
tej pory przeprowadzono wiele bada ń nad stresem w r óż nych jego aspektach. Analizując te 
prace, można zauwa żyć liczne, często odmienne, definicje stresu i radzenia sobie z nim. 

Termin "stres" pochodzi z fizyki i odnosi się do róż nego typu napi ęć, nacisków lub sił, które 
dzia łają na system. Poj ęcie to w 1926 roku po raz pierwszy wprowadzi ł do nauk o zdrowiu 
H. Selye. Stres wed ług niego to "nieswoista reakcja organizmu na wszelkie stawiane mu 
żądanie", kt órą nazwa ł zespo łem ogólnego przystosowania (GAS ­ General Adaptation 
Syndrome) lub zespo łem stresu biologicznego. W zespole tym wyr óż nia trzy stadia: 

l

stadium reakcji alarmowej ­ organizm mobilizuje swoje wszelkie dost ępne siły (np. 
nast ępuje wzrost ci śnienia krwi, podwyższenie temperatury ciała); 

l

stadium odporno ści ­ adaptacji, człowiek wzgl ędnie dobrze znosi czynniki stresuj ące, 
ale s łabiej toleruje inne dodatkowe bod źce, które uprzednio by ły nieszkodliwe; 

l

stadium wyczerpania  ­ pojawia si ę wtedy, gdy czynniki stresujące dzia łają zbyt 
intensywnie lub zbyt d ługo. Cz łowiek zaczyna tracić zdolno ści obronne, co powoduje 
rozregulowanie funkcji fizjologicznych. W ostatnim stadium może doj ść do trwa łych 
zmian patologicznych, które mogą doprowadzi ć nawet do  śmierci. 

Selye odróż nia stres konstruktywny od destrukcyjnego. Podkre śla, że nie każdy stres jest 
szkodliwy. Uwa ża, że stres mo że spe łniać pozytywn ą funkcję, gdyż w pewnych sytuacjach 
mobilizuje człowieka do efektywniejszego dzia łania. Taki pozytywny stres określa mianem 
eustresu, a nadmierny stres, powoduj ący szkody, nazywa dystresem. 

Gdzie mieszka stres?

Analizując poszczeg ólne teorie stresu, można wyciągnąć nast ępujące wnioski: 

l

Stres jest stanem całego organizmu. 

l

Jest stanem bardziej ekstremalnym niż stan zwyk łego napi ęcia nerwowego. 

l

Stres zak łada interakcj ę organizmu i otoczenia. 

l

Stres wymaga obecno ści zagrożenia, które jest spostrzegane i oceniane poznawczo. 

l

Odpowiedzi ą na stres jest uruchomienie regulacyjnych funkcji psychiki. 

Z punktu widzenia psychologii można wyr óż nić trzy nurty w okre ślaniu stresu: 

1.

stres jako bodziec (stresor) czy wydarzenie o określonych właściwościach; 

2.

stres jako reakcja, zw łaszcza emocjonalna; 

3.

stres rozpatrywany w kategoriach relacji mi ędzy czynnikami zewnętrznymi a ich 
odbiorem przez podmiot. 

Ten ostatni nurt ­ "relacyjny" ­ pojawi ł się najpóź niej, do niego nale ży teoria stresu 
psychologicznego R.S. Lazarusa i S. Folkman, kt óra zyska ła duże uznanie i jest najcz ęś ciej 
cytowana w literaturze przedmiotu. 

Teoria stresu psychologicznego prezentowana przez tych badaczy ma charakter 
transakcyjny. Według nich stres to "okre ślona relacja między osob ą a otoczeniem, kt óra 
oceniana jest przez osob ę jako obciąż ająca lub przekraczaj ąca jej zasoby i zagrażająca jej 
dobrostanowi". Lazarus i Folkman twierdz ą, że stres psychologiczny nie jest 
"umiejscowiony" ani w samej sytuacji, ani w osobie, pomimo  że jest uwarunkowany przez 
cechy środowiska i przez w łaściwości człowieka znajduj ącego si ę w okre ślonej sytuacji. W 
sytuacji stresu nast ępuje konfrontacja posiadanych przez cz łowieka przekona ń, warto ści i 
umiejętności z wymaganiami, ograniczeniami i zasobami, jakie wnosi sytuacja. Relacja ta 
określona jest mianem transakcji, poniewa ż nie tylko otoczenie wp ływa na osob ę, ale 
równie ż osoba wp ływa na otoczenie (relacja przebiega w obu kierunkach). 

Ocena pierwotna i wtórna

Między stresem a bezpo średnimi oraz odleg łymi jego skutkami zachodz ą dwa rodzaje 
proces ów po średniczących: ocena poznawcza i radzenie sobie, czyli zmaganie się lub też 
zwalczanie stresu. Ocena poznawcza dzieli si ę na pierwotn ą i wtórną. Ocena pierwotna 
obejmuje percepcj ę i interpretację sytuacji, w jakiej znajduje si ę człowiek, czy jest ona 
zagra żająca i w jakim stopniu. Jest to więc proces, w którym osoba ocenia, jakie znaczenie 
ma dla niej dana sytuacja, czy jest bez znaczenia, sprzyjaj ąco­pozytywna czy te ż 
stresuj ąca. 

Sytuacja stresuj ąca obejmuje trzy podtypy: 

l

krzywda/strata odnosi si ę do powsta łej już szkody (np. śmierć bliskiej osoby, utrata 
poczucia sensu  życia itp.); 

l

zagro żenie (threat) dotyczy szk ód, które przewidujemy,  że mogą się pojawi ć; 

l

wyzwanie (challange) wskazuje na w łasn ą ocen ę swoich możliwości opanowania 
sytuacji. 

Ocena pierwotna dotyczy znaczenia danej sytuacji lub zdarzenia dla jednostki. Je żeli 
zostanie ona oceniona jako stresuj ąca, wówczas zostaje uruchomiony proces adaptacyjny  ­ 
radzenie sobie. Przebieg procesu radzenia sobie ze stresem zale ży od wt órnej oceny 
poznawczej, kt óra odnosi si ę do tego, jakimi możliwościami poradzenia sobie z sytuacj ą 
dysponuje jednostka. 

Ocenę wt órną wsp ółtworz ą nast ępujące czynniki: stopień zagro żenia, istnienie 
alternatywnych sposob ów radzenia sobie z zagro żeniem, zmienne sytuacyjne (np. 
lokalizacja źródła zagro żenia, ograniczenia sytuacyjne, czynniki osobowo ściowe), hierarchia 
potrzeb cz łowieka, cenione warto ści, system przekona ń, dyspozycja do okre ślonych 
sposob ów reagowania. 

Tak więc ocena pierwotna dotyczy tego, z jak ą sytuacją mamy do czynienia, natomiast 
ocena wt órna dotyczy własnych lub środowiskowych mo żliwości i dostępnych sposob ów 
radzenia sobie ze stresem. 

Jak reagujemy na stres? 

Stres powoduje zmiany w funkcjonowaniu organizmu w trzech p łaszczyznach: 

l

wska źników fizjologicznych: przyśpieszony puls, rozszerzenie  źrenic, wzmożona 
potliwo ść, kołatanie serca, napi ęcie mięś ni rąk i nóg, sztywno ść karku, suchość w 
jamie ustnej, ucisk w gardle, pobudzenie psychoruchowe, naprzemienne uczucie 
gorąca i zimna, gonitwa myśli; 

l

wska źników psychologicznych: rozdra żnienie, podejrzliwo ść, wrogo ść, odczuwanie 
nieokre ślonego l ęku, ataki złości, apatia, przygnębienie, poczucie osamotnienia, 
trudno ści z podejmowaniem decyzji, zachwiane poczucie w łasnej warto ści; 

l

wska źników behawioralnych (zmiany w zachowaniu): zwiększona pobudliwo ść, tiki 
nerwowe, impulsywno ść dzia łania, utrata apetytu lub uczucie ciągłego g łodu, 
zaburzenia snu (bezsenno ść lub wzmo żona senno ść), nag łe wybuchy gniewu lub 
płaczu, podatno ść na wypadki, nadu żywanie alkoholu, nadmierne palenie, 
konfliktowo ść, brak satysfakcji z wykonywanej pracy, obni żona wydajno ść. 

Jak radzimy sobie ze stresem?

Obecnie radzenie sobie ze stresem rozpatrywane jest jako g łówny element og ólnego 
procesu stresu. Z bada ń można wnioskowa ć, że spos ób radzenia sobie ze stresem mo że 
pomniejszy ć wp ływ stresu oraz  łagodzi ć jego negatywne konsekwencje. 

Lazarus i Folkman okre ślają radzenie sobie ze stresem jako stale zmieniaj ące się 
poznawcze i behawioralne wysi łki, mające na celu opanowanie okre ślonych zewn ętrznych i 
wewn ętrznych wymaga ń, ocenianych przez osob ę jako obciąż ające lub przekraczające jej 
zasoby. W tym ujęciu radzenie sobie jest celowym wysi łkiem podjętym w wyniku oceny 
sytuacji jako stresuj ącej. Lazarus w swoich rozwa żaniach uwzgl ędnia dwie podstawowe 
funkcje radzenia sobie ze stresem: 

l

funkcję instrumentalną ­ zorientowan ą na problem oraz   

l

funkcję odnosz ącą się do regulacji przykrych emocji. 

Ta pierwsza polega najcz ęś ciej na zmianie sytuacji na lepsze albo przez zmian ę w łasnego 
destrukcyjnego dzia łania (koncentracja na "ja"), albo przez zmian ę zagra żającego 
środowiska. Druga za ś na obni żaniu przykrego napięcia i innych negatywnych stanów 
emocjonalnych. Obie funkcje mogą czasem wchodzi ć z sob ą w konflikt, często jednak 
wzajemnie si ę wspomagaj ą. 

Próby systematyzacji sposob ów radzenia sobie ze stresem nie doprowadzi ły do 
jednoznacznych rozstrzygni ęć. Lazarus i Folkman wyróż nili następujące sposoby radzenia 
sobie ze stresem: o konfrontacja ­ obrona w łasnego st anowiska, walka z trudno ściami, by 
zaspokoi ć swoje potrzeby; o planowanie rozwi ązania problemu  ­ zaplanowane dzia łanie 
wobec sytuacji stresowej; o dystansowanie si ę ­ podejmowanie wysi łków mających na celu 
odsuni ęcie od siebie problemu, unikanie my ślenia o nim; 

l

unikanie/ucieczka ­ fantazjowanie, przeczekiwanie, my ślenie życzeniowe;   

l

samoobwinianie si ę ­ samokrytyka, autoagresja;   

l

samokontrola  ­ powstrzymywanie negatywnych emocji;  

l

poszukiwanie wsparcia  ­ szukanie pomocy lub wsp ółczucia ze strony innych ludzi lub 
instytucji; 

l

pozytywne przewarto ściowanie? szukanie i podkre ślanie dobrych stron sytuacji 
stresowej, aby zmniejszy ć poczucie straty lub pora żki. 

Każdy z wymienionych sposob ów radzenia sobie ze stresem spe łnia zarówno funkcję 
rozwi ązywania problem ów, jak i regulacji emocji. Ka żdy z nich może być ukierunkowany na 
"ja" bądź na otoczenie i ka żdy może odnosi ć się albo do przesz łości i teraźniejszo ści 
(szkoda  ­ strata), albo do przysz łości (zagrożenie lub wyzwanie).   

Z bada ń wynika, że sposoby radzenia sobie ze stresem zale żą od płci, wieku oraz 
osobowo ści, w tym m.in. od cech intro­ekstrawersji, niepokoju, lokalizacji kontroli, a tak że 
od rodzaju stresora. Szczeg ólne znaczenie w procesie radzenia sobie ze stresem ma 
wsparcie spo łeczne, kt óre wp ływa na zwi ększenie zdolno ści do wytrwa łej i skutecznej z nim 
walki. 

Konsekwencje stresu chronicznego

Chroniczny stres, czyli stres do świadczany permanentnie lub cz ęsto, może przyczynia ć się 
do powstawania wielu chor ób. Do najczęstszych nale żą: wrzody  żołądka i dwunastnicy, 
nadciśnienie, choroby serca, cukrzyca, migreny, artretyzm, astma, zaburzenia snu, 
anoreksja nerwowa, bulimia, schorzenia sk óry (np. pokrzywka, opryszczka, egzema, 
łuszczyca), zaburzenia pop ędu płciowego u męż czyzn, zaburzenia menstruacyjne u kobiet. 

Codzienne  życie pokazuje,  że nie jeste śmy w stanie uniknąć stresu. To, w jaki sposób 
będziemy radzić sobie z nim, zależy w dużej mierze od nas samych. Warto uzmys łowi ć 
sobie, że to nie sam stres, lecz nasza reakcja na niego, jest tym, co może nam zaszkodzi ć. 

Bibliografia:

Lazarus R.S.: Paradygmat stresu i radzenia sobie.  "Nowiny Psychologiczne", 3­4, 2­39, 1986. 
Selye H.: Stres życia. PZWL, Warszawa 1963. 
Selye H.: Stres okiełznany. PIW, Warszawa 1977. 
Terelak J.: Psychologia stresu. Wydawnictwo Branta, Warszawa 1995. 

S.K.

na górę

 

Ogólnopolskie Pogotowie dla

Ofiar Przemocy w Rodzinie 

IPZ PTP

 

Szukaj autora:

 

 

O nas

Bieżący numer

Numery archiwalne

2009

 

2008

 

2007

 

2006

 

2005

 

2004

 

2003

 

2002

 

2001

 

2000

 

1999

 

Lektury

Konkurs

Prenumerata

Linki

Kontakt 

Szukaj

Niebieska Linia, nr 5 / 2003

O stresie i sposobach radzenia sobie z nim

Sylwia Kluczyńska

Stres towarzyszy nam niemal codziennie, dlatego coraz więcej badaczy próbuje zgłębić jego 

psychologiczne mechanizmy, szukając jednocześnie sposobów radzenia sobie z nim. 

Problem stresu oraz proces ów radzenia sobie z nim i jego skutkami jest stale aktualny. Do 
tej pory przeprowadzono wiele bada ń nad stresem w r óż nych jego aspektach. Analizując te 
prace, można zauwa żyć liczne, często odmienne, definicje stresu i radzenia sobie z nim. 

Termin "stres" pochodzi z fizyki i odnosi się do róż nego typu napi ęć, nacisków lub sił, które 
dzia łają na system. Poj ęcie to w 1926 roku po raz pierwszy wprowadzi ł do nauk o zdrowiu 
H. Selye. Stres wed ług niego to "nieswoista reakcja organizmu na wszelkie stawiane mu 
żądanie", kt órą nazwa ł zespo łem ogólnego przystosowania (GAS ­ General Adaptation 
Syndrome) lub zespo łem stresu biologicznego. W zespole tym wyr óż nia trzy stadia: 

l

stadium reakcji alarmowej ­ organizm mobilizuje swoje wszelkie dost ępne siły (np. 
nast ępuje wzrost ci śnienia krwi, podwyższenie temperatury ciała); 

l

stadium odporno ści ­ adaptacji, człowiek wzgl ędnie dobrze znosi czynniki stresuj ące, 
ale s łabiej toleruje inne dodatkowe bod źce, które uprzednio były nieszkodliwe; 

l

stadium wyczerpania  ­ pojawia si ę wtedy, gdy czynniki stresujące dzia łają zbyt 
intensywnie lub zbyt d ługo. Cz łowiek zaczyna tracić zdolno ści obronne, co powoduje 
rozregulowanie funkcji fizjologicznych. W ostatnim stadium może doj ść do trwa łych 
zmian patologicznych, które mogą doprowadzi ć nawet do  śmierci. 

Selye odróż nia stres konstruktywny od destrukcyjnego. Podkre śla, że nie każdy stres jest 
szkodliwy. Uwa ża, że stres mo że spe łniać pozytywn ą funkcję, gdyż w pewnych sytuacjach 
mobilizuje człowieka do efektywniejszego dzia łania. Taki pozytywny stres określa mianem 
eustresu, a nadmierny stres, powoduj ący szkody, nazywa dystresem. 

Gdzie mieszka stres?

Analizując poszczeg ólne teorie stresu, można wyciągnąć nast ępujące wnioski: 

l

Stres jest stanem całego organizmu. 

l

Jest stanem bardziej ekstremalnym niż stan zwyk łego napi ęcia nerwowego. 

l

Stres zak łada interakcj ę organizmu i otoczenia. 

l

Stres wymaga obecno ści zagrożenia, które jest spostrzegane i oceniane poznawczo. 

l

Odpowiedzi ą na stres jest uruchomienie regulacyjnych funkcji psychiki. 

Z punktu widzenia psychologii można wyr óż nić trzy nurty w okre ślaniu stresu: 

1.

stres jako bodziec (stresor) czy wydarzenie o określonych właściwościach; 

2.

stres jako reakcja, zw łaszcza emocjonalna; 

3.

stres rozpatrywany w kategoriach relacji mi ędzy czynnikami zewnętrznymi a ich 
odbiorem przez podmiot. 

Ten ostatni nurt ­ "relacyjny" ­ pojawi ł się najpóź niej, do niego nale ży teoria stresu 
psychologicznego R.S. Lazarusa i S. Folkman, kt óra zyska ła duże uznanie i jest najcz ęś ciej 
cytowana w literaturze przedmiotu. 

Teoria stresu psychologicznego prezentowana przez tych badaczy ma charakter 
transakcyjny. Według nich stres to "okre ślona relacja między osob ą a otoczeniem, kt óra 
oceniana jest przez osob ę jako obciąż ająca lub przekraczaj ąca jej zasoby i zagrażająca jej 
dobrostanowi". Lazarus i Folkman twierdz ą, że stres psychologiczny nie jest 
"umiejscowiony" ani w samej sytuacji, ani w osobie, pomimo  że jest uwarunkowany przez 
cechy środowiska i przez w łaściwości człowieka znajduj ącego si ę w okre ślonej sytuacji. W 
sytuacji stresu nast ępuje konfrontacja posiadanych przez cz łowieka przekona ń, warto ści i 
umiejętności z wymaganiami, ograniczeniami i zasobami, jakie wnosi sytuacja. Relacja ta 
określona jest mianem transakcji, poniewa ż nie tylko otoczenie wpływa na osob ę, ale 
równie ż osoba wp ływa na otoczenie (relacja przebiega w obu kierunkach). 

Ocena pierwotna i wtórna

Między stresem a bezpo średnimi oraz odleg łymi jego skutkami zachodz ą dwa rodzaje 
proces ów po średniczących: ocena poznawcza i radzenie sobie, czyli zmaganie się lub też 
zwalczanie stresu. Ocena poznawcza dzieli si ę na pierwotn ą i wtórną. Ocena pierwotna 
obejmuje percepcj ę i interpretację sytuacji, w jakiej znajduje si ę człowiek, czy jest ona 
zagra żająca i w jakim stopniu. Jest to więc proces, w którym osoba ocenia, jakie znaczenie 
ma dla niej dana sytuacja, czy jest bez znaczenia, sprzyjaj ąco­pozytywna czy te ż 
stresuj ąca. 

Sytuacja stresuj ąca obejmuje trzy podtypy: 

l

krzywda/strata odnosi si ę do powsta łej już szkody (np. śmierć bliskiej osoby, utrata 
poczucia sensu  życia itp.); 

l

zagro żenie (threat) dotyczy szk ód, które przewidujemy,  że mogą się pojawi ć; 

l

wyzwanie (challange) wskazuje na w łasn ą ocen ę swoich możliwości opanowania 
sytuacji. 

Ocena pierwotna dotyczy znaczenia danej sytuacji lub zdarzenia dla jednostki. Je żeli 
zostanie ona oceniona jako stresuj ąca, wówczas zostaje uruchomiony proces adaptacyjny  ­ 
radzenie sobie. Przebieg procesu radzenia sobie ze stresem zale ży od wt órnej oceny 
poznawczej, kt óra odnosi si ę do tego, jakimi możliwościami poradzenia sobie z sytuacj ą 
dysponuje jednostka. 

Ocenę wt órną wsp ółtworz ą nast ępujące czynniki: stopień zagro żenia, istnienie 
alternatywnych sposob ów radzenia sobie z zagro żeniem, zmienne sytuacyjne (np. 
lokalizacja źródła zagro żenia, ograniczenia sytuacyjne, czynniki osobowo ściowe), hierarchia 
potrzeb cz łowieka, cenione warto ści, system przekona ń, dyspozycja do okre ślonych 
sposob ów reagowania. 

Tak więc ocena pierwotna dotyczy tego, z jak ą sytuacją mamy do czynienia, natomiast 
ocena wt órna dotyczy własnych lub środowiskowych mo żliwości i dostępnych sposob ów 
radzenia sobie ze stresem. 

Jak reagujemy na stres? 

Stres powoduje zmiany w funkcjonowaniu organizmu w trzech p łaszczyznach: 

l

wska źników fizjologicznych: przyśpieszony puls, rozszerzenie  źrenic, wzmożona 
potliwo ść, kołatanie serca, napi ęcie mięś ni rąk i nóg, sztywno ść karku, suchość w 
jamie ustnej, ucisk w gardle, pobudzenie psychoruchowe, naprzemienne uczucie 
gorąca i zimna, gonitwa myśli; 

l

wska źników psychologicznych: rozdra żnienie, podejrzliwo ść, wrogo ść, odczuwanie 
nieokre ślonego l ęku, ataki złości, apatia, przygnębienie, poczucie osamotnienia, 
trudno ści z podejmowaniem decyzji, zachwiane poczucie w łasnej warto ści; 

l

wska źników behawioralnych (zmiany w zachowaniu): zwiększona pobudliwo ść, tiki 
nerwowe, impulsywno ść dzia łania, utrata apetytu lub uczucie ciągłego g łodu, 
zaburzenia snu (bezsenno ść lub wzmo żona senno ść), nag łe wybuchy gniewu lub 
płaczu, podatno ść na wypadki, nadu żywanie alkoholu, nadmierne palenie, 
konfliktowo ść, brak satysfakcji z wykonywanej pracy, obni żona wydajno ść. 

Jak radzimy sobie ze stresem?

Obecnie radzenie sobie ze stresem rozpatrywane jest jako g łówny element og ólnego 
procesu stresu. Z bada ń można wnioskowa ć, że spos ób radzenia sobie ze stresem mo że 
pomniejszy ć wp ływ stresu oraz  łagodzi ć jego negatywne konsekwencje. 

Lazarus i Folkman okre ślają radzenie sobie ze stresem jako stale zmieniaj ące się 
poznawcze i behawioralne wysi łki, mające na celu opanowanie okre ślonych zewn ętrznych i 
wewn ętrznych wymaga ń, ocenianych przez osob ę jako obciąż ające lub przekraczające jej 
zasoby. W tym ujęciu radzenie sobie jest celowym wysi łkiem podjętym w wyniku oceny 
sytuacji jako stresuj ącej. Lazarus w swoich rozwa żaniach uwzgl ędnia dwie podstawowe 
funkcje radzenia sobie ze stresem: 

l

funkcję instrumentalną ­ zorientowan ą na problem oraz   

l

funkcję odnosz ącą się do regulacji przykrych emocji. 

Ta pierwsza polega najcz ęś ciej na zmianie sytuacji na lepsze albo przez zmian ę w łasnego 
destrukcyjnego dzia łania (koncentracja na "ja"), albo przez zmian ę zagra żającego 
środowiska. Druga za ś na obni żaniu przykrego napięcia i innych negatywnych stanów 
emocjonalnych. Obie funkcje mogą czasem wchodzi ć z sob ą w konflikt, często jednak 
wzajemnie si ę wspomagaj ą. 

Próby systematyzacji sposob ów radzenia sobie ze stresem nie doprowadzi ły do 
jednoznacznych rozstrzygni ęć. Lazarus i Folkman wyróż nili następujące sposoby radzenia 
sobie ze stresem: o konfrontacja ­ obrona w łasnego st anowiska, walka z trudno ściami, by 
zaspokoi ć swoje potrzeby; o planowanie rozwi ązania problemu  ­ zaplanowane dzia łanie 
wobec sytuacji stresowej; o dystansowanie si ę ­ podejmowanie wysi łków mających na celu 
odsuni ęcie od siebie problemu, unikanie my ślenia o nim; 

l

unikanie/ucieczka ­ fantazjowanie, przeczekiwanie, my ślenie życzeniowe;   

l

samoobwinianie si ę ­ samokrytyka, autoagresja;   

l

samokontrola  ­ powstrzymywanie negatywnych emocji;  

l

poszukiwanie wsparcia  ­ szukanie pomocy lub wsp ółczucia ze strony innych ludzi lub 
instytucji; 

l

pozytywne przewarto ściowanie? szukanie i podkre ślanie dobrych stron sytuacji 
stresowej, aby zmniejszy ć poczucie straty lub pora żki. 

Każdy z wymienionych sposob ów radzenia sobie ze stresem spe łnia zarówno funkcję 
rozwi ązywania problem ów, jak i regulacji emocji. Ka żdy z nich może być ukierunkowany na 
"ja" bądź na otoczenie i ka żdy może odnosi ć się albo do przesz łości i teraźniejszo ści 
(szkoda  ­ strata), albo do przysz łości (zagrożenie lub wyzwanie).   

Z bada ń wynika, że sposoby radzenia sobie ze stresem zale żą od płci, wieku oraz 
osobowo ści, w tym m.in. od cech intro­ekstrawersji, niepokoju, lokalizacji kontroli, a tak że 
od rodzaju stresora. Szczeg ólne znaczenie w procesie radzenia sobie ze stresem ma 
wsparcie spo łeczne, kt óre wp ływa na zwi ększenie zdolno ści do wytrwa łej i skutecznej z nim 
walki. 

Konsekwencje stresu chronicznego

Chroniczny stres, czyli stres do świadczany permanentnie lub cz ęsto, może przyczynia ć się 
do powstawania wielu chor ób. Do najczęstszych nale żą: wrzody  żołądka i dwunastnicy, 
nadciśnienie, choroby serca, cukrzyca, migreny, artretyzm, astma, zaburzenia snu, 
anoreksja nerwowa, bulimia, schorzenia sk óry (np. pokrzywka, opryszczka, egzema, 
łuszczyca), zaburzenia pop ędu płciowego u męż czyzn, zaburzenia menstruacyjne u kobiet. 

Codzienne  życie pokazuje,  że nie jeste śmy w stanie uniknąć stresu. To, w jaki sposób 
będziemy radzić sobie z nim, zależy w dużej mierze od nas samych. Warto uzmys łowi ć 
sobie, że to nie sam stres, lecz nasza reakcja na niego, jest tym, co może nam zaszkodzi ć. 

Bibliografia:

Lazarus R.S.: Paradygmat stresu i radzenia sobie.  "Nowiny Psychologiczne", 3­4, 2­39, 1986. 
Selye H.: Stres życia. PZWL, Warszawa 1963. 
Selye H.: Stres okiełznany. PIW, Warszawa 1977. 
Terelak J.: Psychologia stresu. Wydawnictwo Branta, Warszawa 1995. 

S.K.

na górę