W

E T E R Y N A R I A

W

T

E R E N I E

• 3 / 2 0 1 1 •

32

B y d ł o

Zabiegi chirurgiczne

Zabiegi chirurgiczne wykonywane
na gruczole mlekowym w zdecydowa-
nej większości dotyczą strzyków. Mogą
być one przeprowadzane pod kontrolą
wzroku (uszkodzenia powierzchowne,
amputacja, zabiegi dotyczące wnętrza
strzyka przy otwartej ścianie cysterny
strzyka, zabiegi endoskopowe) lub pod
kontrolą palców – „na wyczucie” – np.
poszerzenie światła przewodu strzy-
kowego.

Rany strzyków
Powierzchowne rany. W przypadku
obecności obrzęku zalecane są zimne
okłady i częste przepłukiwanie strzyka
zimną, czystą wodą. Jeśli istnieje podej-
rzenie głębszej perforacji, infuzja błękitu
metylenowego umożliwia potwierdzenie
lub wykluczenie penetracji ściany strzy-
ka. Wstępnie zaopatrzone i zdezynfe-
kowane przy pomocy niedrażniących
środków powierzchowne skaleczenie
powinno być wysuszone i zabezpieczo-
ne specjalnym bandażem do strzyków,
który może być zakładany bezpośrednio
na rany. Rokowanie co do ran uzależnio-
ne jest od czasu, jaki upłynął od momen-
tu ich powstania, lokalizacji (tym gor-
sza, im bliżej wierzchołka strzyka) oraz
kierunku przebiegu rany. Lepiej rokują
rany podłużne niż poprzeczne strzyka,
co związane jest podłużnym przebie-
giem naczyń krwionośnych oraz mniej-
szymi siłami oddziałującymi na ranę.
Każda rana strzyka traktowana jest jak
rana zakażona, wymagająca zastosowa-
nia antybiotyku. Środkami polecany-
mi są preparaty zawierające penicylinę
ze streptomycyną lub oksytetracyklinę.
Antybiotyki w postaci maści mogą być
nakładane bezpośrednio na ranę pod
opatrunek, jeśli nie decydujemy się

na jej szycie. Nie należy natomiast sto-
sować maści na brzegi rany, które mają
być zbliżone szwami.

Rany głębokie. Głębokie rany pe-

netrujące do wnętrza cysterny strzyka
powstają na skutek urazów, pęknięcia
ropni lub podczas zabiegów, w trakcie
których lekarz operujący usuwa frag-
ment ściany strzyka, który nie powinien
znaleźć się w obrębie rany podczas jej
szycia (usunięcie przetoki strzyka, za-
wierającej tkankę bliznowatą lub usu-
nięcie tkanek, które uległy martwicy).
Rany głęboko penetrujące i perforujące
powstałe spontanicznie w wyniku urazu
powinny być czym prędzej oczyszczone,
odświeżone i zaszyte. Otwarcia cyster-
ny strzyka dokonuje się zawsze w płasz-
czyźnie podłużnej, po przeciwległej stro-
nie do miejsca, w którym znajduje się
struktura będąca powodem naszej inter-
wencji (polipy, ciała obcego itp.). Rana
powstała przy tej okazji powinna, zgod-
nie ze sztuką, zmniejszać swoje światło
w kierunku od skóry do błony śluzowej.
Aby w sposób łatwo dotrzeć do wnętrza
strzyka, wskazane jest umieszczenie
w jego świetle kateteru dostrzykowego,
który ułatwi nam lokalizację światła za-
toki. Należy wystrzegać się przecinania
okolicy rozety Fürstenberga oraz zwie-
racza kanału strzyka. Obecność kate-
teru w strzyku zalecana jest również
podczas szycia, aby przypadkowo nie
doprowadzić do zwężenia światła cy-
sterny. Ze względu na grubość i struk-
turę ściany strzyka konieczne jest zało-
żenie szwów umożliwiających piętrowe
zamknięcie rany. Wśród szwów poleca-
nych do zespalania ścian strzyka wymie-
nić należy szew Wolfa (pojedyncze szwy
materacowe oddzielnie zamykające war-
stwę głęboką i powierzchowną), szef Cu-
shinga, szew Pavsiča oraz szew Götzego.

A

Artykuł skupia

się na opisie czynników

wpływających

na tworzenie się zmian

w obrębie strzyków oraz

ich klasyfi kacji. Opisuje

ponadto elementy

istotne dla rokowania,

nowoczesne metody

diagnostyczne oraz

techniki operacyjne

i zasady opieki

pooperacyjnej.

Część II – technika operacyjna, przyczyny komplikacji
oraz opieka pooperacyjna

Zabiegi operacyjne
na gruczole mlekowym krów

dr n. wet. Michał Dzięcioł

lek. wet. Hanna Mila

dr n. wet. Wiesław Bielas

dr n. wet. Roland Kozdrowski

dr hab. Wojciech Niżański

dr inż. Robert Kupczyński*

Katedra Rozrodu

z Kliniką Zwierząt Gospodarskich

Wydziału Medycyny Weterynaryjnej

Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

*Katedra Higieny Środowiska i Dobrostanu

Zwierząt Wydziału Biologii i Hodowli

Zwierząt Uniwersytetu Przyrodniczego

we Wrocławiu

W

E T E R Y N A R I A

W

T

E R E N I E

• 3 / 2 0 1 1 •

33

B y d ł o

Szew Götzego jest szwem ciągłym ma-
teracowym dwupiętrowym. Umożliwia
on zbliżenie brzegów rany na całej jej
grubości (ryc. 1). Założenie dodatko-
wej nitki, tasiemki, w miejscu przejścia
piętra głębokiego w powierzchowne
umożliwia podczas ściągania szwu od-
ciągnięcie nitki od skóry, przecięcie jej
i wyciągnięcie całości materiału szewne-
go poprzez pociągnięcie za nić w oko-
licy węzła (ryc. 2). W przypadku szwu
Pavsiča jedynie dolne piętro zaszywane
jest szwem ciągłym materacowym, zaś
warstwa powierzchowna zamykana jest
pojedynczymi szwami węzełkowymi. Po-
dobnie jak w przypadku omawianego
wcześniej szwu, stosujemy tutaj cienki
materiał niewchłaniany. W tym wypad-
ku końcówki nici użyte do zamknięcia
głębszych warstw wyprowadzamy ponad
brzeg rany (zamykanej szwami węzełko-
wymi) i przymocowujemy do gazików
na dwóch przeciwległych brzegach rany.
Dzięki temu, podobnie jak w przypad-
ku szwu Götzego, po przecięciu nitki
z jednej strony, możliwe jest usunięcie
całego materiału zespalającego głębokie
warstwy. We wszystkich szwach zakłada-
nych w obrębie strzyka należy pamię-
tać o nieprzekłuwaniu błony śluzowej
strzyka. Bardzo ważne jest ponadto za-
kładanie szwów z optymalną siłą. Zbyt
mocne ściągnięcie szwów może powo-
dować zaburzenia w krążeniu, złe goje-
nie, obrzęki, deformacje, a nawet mar-
twicę tkanek. Zbyty słabe zespolenie
nie zapewni natomiast odpowiedniego
zbliżenia tkanek, co również spowoduje
nieprawidłowe gojenie się rany.

Do szycia ściany strzyka stosowa-

ny może być materiał niewchłaniany
(polecany przy zakładaniu ciągłych
szwów piętrowych) lub dobrej jako-
ści materiał wchłanialny (Vicryl, PGA)
grubości 3-0, 4-0 (szycie warstw głębo-
kich). Do szycia skóry strzyka (pojedyn-
cze szwy węzełkowe lub materacowe)
polecany jest materiał niewchłaniany
o grubości 2-0. Szycie głębszych warstw
szwem ciągłym pozwala na ograniczenie
ilości obecnego w ranie materiału, a po-
nadto w przypadku niektórych metod
pozwala na sprawne usunięcie całego
materiału szewnego, również z głębsze-
go piętra szwów.

W przypadku znacznych uszkodzeń

dotyczących wewnętrznej powierzchni
cysterny strzyka, w celu umożliwienia

1

ry

c. ar

chiwum autor

ów

Ryc. 1. Szew Gőtzego – zakładając pierwsze piętro szwu, wkłuwamy się dalej od rany i staramy się się-
gnąć igłą w pobliże błony śluzowej, nigdy jej jednak nie przekłuwając (wkłuwamy się daleko i głęboko);
Ryc. 2. Szew Gőtzego – zakładając piętro górne, wkłuwamy się bliżej brzegu rany i chwytamy skórę
i powierzchowną warstwę ściany strzyka (wkłuwamy się blisko i płytko). Na przejściu szwu głębokiego
w powierzchowny wygodnie jest przełożyć pod szwem nitkę lub tasiemkę, która ułatwi nam dostęp
do szwu przy jego usuwaniu; Ryc. 3. Endoskopia przez kanał strzyka

2

3

W

E T E R Y N A R I A

W

T

E R E N I E

• 3 / 2 0 1 1 •

34

B y d ł o

regeneracji tkanek, niekiedy zalecane
jest umieszczenie wewnątrz strzyka tzw.
protezy strzyka (Silastic silicone medical
tubing, American Scientifi c, McGraw
Park, Illinois), będącej rurką zbudowa-
ną z silikonowego elastomeru przymo-
cowywaną do wewnętrznej powierzchni
przy pomocy kilku szwów wykonanych
z materiału niewchłanialnego (2-0). Tego
typu proteza wprowadzana jest na okres
kilku tygodni w celu umożliwienia wy-
gojenia się urazów ściany strzyka. Wa-
runkiem jej zastosowania jest brak in-
fekcji ćwiartki.

Nabyta i wrodzona atrezja kanału
strzykowego i cysterny strzyka
Nabyta atrezja przewodu strzykowe-
go, polegająca na znaczącym zwężeniu
jego światła (drożność zazwyczaj jest
zachowana), powodowana jest przez
blizny oraz bujanie podrażnionej tkanki
łącznej w okolicy rozety Fürstenberga.
Przyczyną takiego stanu rzeczy są po-
wtarzające się urazy (nieprawidłowy
dój mechaniczny) lub chroniczne infek-
cje powodowane przez Staphylococcus
aureus. Postępowanie lecznicze oparte
jest na poszerzeniu światła przewodu
przy pomocy lancetu lub/i usunięciu

nadmiernie wyrośniętej tkanki łącznej
z okolicy wewnętrznego ujścia przewo-
du przy pomocy ekstraktora. W obu
przypadkach zalecane jest wykorzysta-
nie techniki endoskopowej w celu wyko-
nania zabiegu pod kontrolą wzroku.

Wrodzona atrezja przewodu strzy-

kowego polega na braku wytworzenia
zewnętrznego ujścia, które pozosta-
je zamknięte przez skórę. Mleko nie
ma możliwości wydostawania się na ze-
wnątrz i przy ściśnięciu strzyka, w miej-
scu, gdzie powinien znajdować się ze-
wnętrzny otwór przewodu strzykowego,
pojawia się ono w postaci małego pę-
cherzyka. Udrożnienie przewodu, po-
przez przecięcie skóry, przy pomocy
noża lub grubej igły iniekcyjnej zazwy-
czaj daje zadowalające rezultaty, jako
że pozostałe części kanału są prawidło-
wo rozwinięte.

W odróżnieniu od wrodzonej niedroż-

ności przewodu strzykowego znacznie
gorsze rokowanie daje zarastanie cyster-
ny strzyka. Ta nieprawidłowość diagno-
zowana jest zazwyczaj w okresie popo-
rodowym, na początku kolejnej laktacji,
kiedy krowę zaczyna doić się jedynie
na trzy strzyki. Badanie endoskopowe
wykonane przez kanał strzyka wykazuje

koncentryczną stenozę, zlokalizowaną
w górnej części cysterny. Rozwijając się
w okresie zasuszenia, stenoza doprowa-
dza do całkowitego zamknięcia światła
strzyka. Ze względu na często odnoto-
wywaną wznowę po operacyjnym udroż-
nieniu rokowanie nie jest pomyślne.

Niedomykalność zwieracza strzyka
Niewłaściwe funkcjonowanie zwieracza
strzyka zazwyczaj objawia się mlekoto-
kiem. Stanowi ono czynnik sprzyjający
infekcjom gruczołu. W niektórych przy-
padkach może ustępować spontanicz-
nie. Możliwość korekcji chirurgicznej
jest raczej ograniczona. Zaleca się na-
strzykanie okolicy zwieracza jałowym
drażniącym środkiem (pojedyncze kro-
ple parafi ny) lub założenie przy pomo-
cy bardzo cienkiego materiału, nasączo-
nego środkiem drażniącym „mikroszwu
kapciuchowego”. Irytacja tkanki otacza-
jącej zwieracz powoduje obrzęk i zwę-
żenie światła przewodu strzykowego.
Zwężenie to nie stanowi zazwyczaj prze-
szkody podczas doju.

Strzyki dodatkowe
Dodatkowe strzyki są stosunkowo czę-
sto spotykane u bydła. Schorzenie

Ryc. 4. Endoskopia z dostępu bocznego; Ryc. 5.
Trokar przebijający od wewnątrz ścianę strzy-
ka pozwoli nam na precyzyjne umieszczenie
endoskopu (wprowadzonego od zewnątrz
do wewnątrz) w świetle cysterny strzyka;
Ryc. 6. Zestaw do terenowej endoskopii strzyka.
W uchwycie mieści się „latarka” będąca źródłem
światła typu LED (Dr. Fritz

®

); Ryc. 7. Kateter

dostrzykowy z mocowaniem. (Dr. Fritz

®

Perma-

nent catheter)

4

6

5

7

ry

c. ar

chiwum f

ir

m

y Dr

. F

ritz

®

ry

c. ar

chiwum f

ir

m

y Dr

. F

ritz

®

ry

c. ar

chiwum autor

ów

ry

c. ar

chiwum autor

ów

W

E T E R Y N A R I A

W

T

E R E N I E

• 3 / 2 0 1 1 •

36

B y d ł o

to ma charakter wrodzony i dziedzicz-
ny. W przypadku gdy dodatkowy strzyk
ma przynależną do niego tkankę wy-
dzielniczą, określamy to zjawisko poli-
mastią, natomiast strzyk nieposiadający
własnej tkanki wydzielniczej określamy
mianem politelii.

Strzyki dodatkowe powinny być usu-

wane do osiągnięcia przez jałówkę wie-
ku czterech tygodni życia. Wykona-
nie zabiegu może być prolongowane
do około czwartego, szóstego miesiąca
życia, w przypadku trudności ze ziden-
tyfi kowaniem, który ze strzyków jest
strzykiem dodatkowym. Należy wystrze-
gać się wykonywania zabiegu w okresie
okołoporodowym. Jeśli jednak decydu-
jemy się na wykonanie zabiegu w tym
okresie, technika operacyjna powinna
być taka, jak w przypadku amputacji
strzyka. O ile jest to możliwe, należy roz-
ważyć możliwość przesunięcia wykona-
nia zabiegu do okresu zasuszenia.

W przypadku usuwania strzyków do-

datkowych u młodych jałówek technika
operacyjna polega na zmiażdżeniu pod-
stawy strzyka kleszczykami lub klesz-
czami Burdizzo, a następnie odcięciu
znajdującej się poniżej tkanki strzyka,
przy pomocy skalpela prowadzonego
kraniokaudalnie. Ten kierunek cięcia
powoduje lepsze gojenie i schowanie po-
wstającej blizny w naturalnych fałdach
skóry wymienia. Szycie rany zazwyczaj
nie jest konieczne. Choć w praktyce te-
renowej zdarza się, iż zabieg usunięcia
strzyka dodatkowego wykonywany jest
bez znieczulenia, właściwe postępowa-
nie wymaga lokalnej analgezji.

Przystrzyki, czyli strzyki dodatkowe

łączące się ze strzykiem prawidłowym,
usuwane są poprzez wykonanie elipso-
idalnego cięcia równoległego do długiej
osi strzyka, a następnie, po odpreparo-
waniu niepożądanej tkanki na piętro-
wym zszyciu rany. W celu identyfi ka-
cji ewentualnego połączenia pomiędzy
strzykami, można wykonać badanie
ultrasonograficzne lub zaaplikować
do jednego ze strzyków barwnik, które-
go obecność w drugim strzyku dowie-
dzie istnienia komunikacji pomiędzy
cysternami, jak również ułatwi lokaliza-
cję „łącznika”. Jeśli nie ma połączenia
pomiędzy strzykiem i strzykiem dodat-
kowym, podczas zabiegu należy wy-
strzegać się przypadkowego otwarcia
cysterny strzyka głównego.

Niektórzy autorzy, w przypadku ist-

nienia znacznej ilości tkanki wydziel-
niczej przynależnej do dodatkowego
przystrzyka (polimastia), zalecają pod-
czas operacji usunięcia go utworzenie
połączenia pomiędzy dwoma komorami
strzyków, tak aby mleko produkowane
przez obie części gruczołowe płata spły-
wało do wspólnego zlewiska i mogło
być pozyskiwane przez ujście strzyka
właściwego. Takie rozwiązanie, chociaż
pozwala na wykorzystanie całej obec-
nej w płacie tkanki wydzielniczej, może
nieść ze sobą pewne ryzyko. W sytuacji,
kiedy zespolenie to zostanie wykona-
ne niewłaściwie, możliwe jest powsta-
nie kieszeni w przestrzeni strzyka, któ-
ra utrudni płynne opróżnianie zatoki
strzyka z mleka, co z kolei przy zabu-
rzonym przepływie i obecności resztek
mleka z pewnością będzie sprzyjało
obniżeniu zdrowotności ćwiartki po-
przez ułatwienie namnażania się drob-
noustrojów.

Amputacja strzyka
Amputacja strzyka jest konieczna
w przypadku nieodwracalnych zmian
dotyczących głównie struktur zlokali-
zowanych w obrębie wierzchołka strzy-
ka, wynikających ze zmiażdżenia lub
rozwoju martwicy. Przeprowadzana jest
również niekiedy jako element lecze-
nia bardzo ciężkich zapaleń wymienia,
w tym zapalenia zgorzelinowego. Zabieg
ten może być wykonany w znieczuleniu
miejscowym. Przed odjęciem strzyka
ćwiartkę należy zdrenować w celu usu-
nięcia mleka i/lub ropy oraz zaapliko-
wać głęboko dostrzykowo antybiotyk.
Następnie u podstawy strzyka zakłada-
my stazę i odcinamy strzyk na wysoko-
ści około 2 cm od podstawy. Wskaza-
ne jest usunięcie części błony śłuzowej
(na ok. 1 cm od brzegu rany) oraz wwi-
nięcie resztki śluzówki do wnętrza. Za-
mknięcie światła amputowanego strzy-
ka dokonujemy dwu- lub trójwarstwowo,
nie przekłuwając śluzówki (głębsze po-
kłady zamykamy szwem ciągłym).

W przypadku amputacji strzyka

ćwiartki dotkniętej ciężkim ropnym lub
zgorzelinowym zapaleniem, podstawę
amputowanego strzyka, należy zmiaż-
dżyć np. przy pomocy kleszczy Burdiz-
zo, zaś światło pozostawić niezaszyte,
umożliwiając sprawny drenaż ćwiartki.
Inna metoda polega na zamknięciu świa-

tła amputowanego strzyka, a następnie
wykonaniu nacięcia skóry w okolicy,
w której wymię przechodzi w strzyk,
tak aby umożliwić drenaż wydzieliny,
infuzję H

2

O

2

oraz ułatwić dostęp po-

wietrza.

Komplikacje pooperacyjne
Wśród głównych komplikacji poopera-
cyjnych należy wymienić silny obrzęk
pooperacyjny, silny krwotok, martwi-
cę fragmentu strzyka (zazwyczaj przy
dłużej trwającym naderwaniu znacznej
powierzchni tkanki) lub martwicę brze-
gów rany oraz infekcję. Komplikacje
mogą być spowodowane zarówno zbyt
słabym, jak i zbyt mocnym zespoleniem
oraz nieprecyzyjnym odświeżeniem
brzegów rany.

Endoskopia

Technika endoskopowa stosowana w le-
czeniu nieprawidłowości dotyczących
strzyków umożliwia zarówno wyko-
rzystanie jej jako techniki diagnostycz-
nej, jak i bezpośrednio operacyjnej.
W chwili obecnej, oprócz możliwości
używania drogich stacjonarnych urzą-
dzeń (dostępnych głównie w dużych
klinikach lub jednostkach uniwersytec-
kich), możliwe jest również wykorzysta-
nie dostępnych komercyjnie na rynku
małych, przenośnych i znacznie tań-
szych zestawów, znakomicie przysto-
sowanych do pracy w terenie z dużymi
zwierzętami. W skład takich zestawów,
oprócz narzędzi typu klema, ekstraktor,
nóż dostrzykowy i sonda dostrzykowa,
wchodzi również endoskop z szerokim
kątem widzenia (średnica 3 mm, dłu-
gość 14 cm), trokar (śr. 4 mm, dł. 12 cm),
podręczny insufl ator oraz źródło światła
typu LED. Zestaw zasilany jest poprzez
baterie (ryc. 6, str. 34).

Technika zabiegu
Przygotowanie pola operacyjnego jest
identyczne z omówionym wcześniej
w artykule. Niemniej, w tym wypad-
ku szczególnie istotne jest zdrenowa-
nie ćwiartki, precyzyjne założenie sta-
zy oraz dokładne wypłukanie strzyka
(podczas ostatniego płukania możemy
dodatkowo wprowadzić do strzyka śro-
dek znieczulający miejscowy).

Endoskopia może być przeprowa-

dzana poprzez kanał strzyka (ryc. 3,
str. 33) lub z tzw. dostępu bocznego.

W

E T E R Y N A R I A

W

T

E R E N I E

• 3 / 2 0 1 1 •

38

B y d ł o

Endoskopia przez kanał strzyka, pomi-
mo szerokiego kąta, pod jakim możemy
oglądać wnętrze zatoki, pozwala nam je-
dynie na zbadanie struktur powierzchni
ściany, w tym głównie jej górnych partii.
Ta technika ponadto nie pozwala na wy-
konywanie zabiegu, a jedynie na wizu-
alizację. Jak już wcześniej wspomniano,
zmiany typu stenozy, które stanowią
główną przyczynę interwencji chirur-
gicznej z wykorzystaniem endoskopu,
zazwyczaj zlokalizowane są w okolicy
rozety Fürstenberga. Aby dobrze obej-
rzeć to miejsce, konieczny jest inny,
boczny dostęp (ryc. 4, str. 34). W celu
precyzyjnego umieszczenia w ścianie
strzyka toru wizyjnego, trokarem wpro-
wadzonym poprzez kanał strzykowy,
przebijamy się od wewnątrz na zewnątrz
na wysokości górnych 2/3 ściany (ryc. 5,
str. 34). W ten sposób umieszczony en-
doskop pozwala nam kontrolować ope-
racje wykonywane przy użyciu noży
i ekstraktorów wprowadzonych przez
kanał strzyka.

Jeszcze większe możliwości skutecz-

nej korekcji nieprawidłowości w obrę-
bie strzyka zapewnia teleresektoskopia.
Dzięki połączeniu sztywnego endosko-
pu z umieszczoną w osłonce elektrodą
pętlową, technika ta łączy endoskopię
z działaniem prądu o wysokiej często-
tliwości. Zaletą tej metody jest mniejsze
niż w tradycyjnej metodzie prawdopo-
dobieństwo wznowy. Ponadto działanie
koagulacyjne prądu na naczynia krwio-
nośne ogranicza istotnie krwawienie,
co zmniejsza ryzyko powstania zrostów
szczególnie, jeśli zabieg dotyczy błony
śluzowej zatoki strzyka.

Opieka pooperacyjna
Główną zasadą postępowania ze strzy-
kiem po zabiegu chirurgicznym jest cza-
sowe wyłączenie go z doju, zarówno me-
chanicznego, jak i ręcznego. Okres ten
może trwać od 9 do 14 dni. W tym cza-
sie mleko z danej ćwiartki ewakuowane
jest przy pomocy plastikowych kateterów
(w przypadku ćwiartki dotkniętej zapale-
niem zalecane są podobne, lecz metalo-
we katetery). Dodatkowo wskazana jest
administracja oksytocyny. Co kilka dni
należy zmieniać opatrunek. Przed wpro-
wadzeniem do ponownej produkcji trze-
ba pamiętać o zwróceniu uwagi na okres
karencji wynikający ze stosowania osło-
nowo antybiotyków, które są również

przyczyną niemożności użytkowania
mleka pozyskiwanego przez okres rekon-
walescencji z pozostałych ćwiartek.

W przypadku zabiegu endoskopowe-

go (dostęp boczny), po jego zakończe-
niu, otwór po endoskopie zamykamy,
zakładając pojedynczy szew węzełkowy
powierzchownie na skórę lub stosując,
jedynie na kilka minut, stapler. Następ-
nie poprzez przewód strzykowy wpro-
wadzam kateter. Po zdjęciu stazy mleko
zgromadzone podczas zabiegu powyżej,
swobodnie wypływa z wymienia, wypłu-
kując ewentualne drobne resztki tkanek
i krew z zatoki. Po zdrenowaniu ćwiart-
ki do strzyka deponowany jest antybio-
tyk. W miejsce kateteru do przewodu
strzykowego wprowadzamy specjalny
sztyft zapobiegający zbliżaniu i zrasta-
niu się ścian przewodu. Sztyfty wyko-
nane są z specjalnego wosku i zaopa-
trzone w nitkę ułatwiającą umocowanie
(przyklejenie plastrem) oraz późniejsze
jego wydobycie (Suture plug Dr. Fritz

®

).

Można również używać zatyczek siliko-
nowych, które dostępne są w różnych
rozmiarach tak, aby umożliwić indywi-
dualne dopasowanie ich do wielkości
poszczególnych przewodów (np. Kerate-
lin silicon plug Dr. Fritz

®

). Jest to szcze-

gólnie istotne w przypadku zabiegów
dotyczących bezpośrednio przewodu
strzykowego (poszerzenie światła), gdyż
świeżo nacięte tkanki będą miały ten-
dencję do zrastania się, jeśli nie zostaną
odseparowane. W przypadku gdy do za-
mknięcia otworu w ścianie strzyka nie
był zastosowany szew, a jedynie stapler,
po infuzji antybiotyku może być on usu-
nięty, a świeże brzegi jałowo powstałe-
go małego otworu samoistnie i szybko
zrastają się. Ponadto na czas rekonwa-
lescencji do strzyka zamiast zatyczek
można wprowadzić kateter z zatyczką
(permanent catheter) (ryc. 7, str. 34), któ-
ry będzie oddzielał brzegi rany, jedno-
cześnie pozwalając na doraźny drenaż
strzyka bez konieczności dodatkowych
manipulacji (wyjmowanie zatyczek,
wkładanie kateteru itp.).

Podsumowanie

Potrzeba utrzymania w produkcji w peł-
ni sprawnych krów mlecznych spowodo-
wała w ostatnich latach renesans starych
i rozwój nowych technik umożliwiają-
cych wykonywanie zabiegów na strzy-
ku. Pojawiły się również nowe materiały

umożliwiające sprawne przeprowadze-
nie zwierząt, zarówno przez sam zabieg,
jak i przez równie istotny okres rekon-
walescencji. Wydaje się, iż ze względu
na wartość wysokowydajnych zwierząt
oraz dobre rezultaty procedur chirur-
gicznych, celowość wykonywania tego
typu zabiegów nie budzi obecnie żad-
nych wątpliwości, a lekarze pracujący
z bydłem mlecznym powinni rutynowo
wykorzystywać je w swojej codziennej
praktyce.



Piśmiennictwo
1. Couture Y., Mulon PY.: Procedures and

surgeries of the teat. „Vet. Clin. North. Am.
Food. Anim. Pract.”, 2005, 21 (1):173-
204.

2. Ducharme G., Arighi M., Horney F.D.,

Livesey M.A., Hurting M.H., Pennock
P.: Invasive teat surgery in dairy cattle.
I. Surgical procedures and classifi cation
of lesions. „Can. Vet. J.”, 1987, 28 (12).

3. Franz S., Floek M., Hofmann-Parisot M.:

Ultrasonography of the bovine udder and
teat. „Vet. Clin. North. Am. Food. Anim.
Pract.”, 2009; 25 (3):669-85.

4. Goldberg J.J., Murdough P.A., Howard

A.B., Drechsler P.A., Pankey J.W., Led-
better G.A., Day L.L., Day J.D.: Winter
evaluation of a postmilking powdered teat
dip. „J. Dairy Sci.”, 1994, 77, 748-758.

5. Hospes R.: Zabiegi chirurgiczne na wymie-

niu. „Życie Weterynaryjne”, 2001, 76 (9),
489-491.

6. Hull B.L.: Teat and udder surgery. „Vet.

Clin. North. Am. Food. Anim. Pract.”,
1995; 11 (1): 1-17.

7. Neijenhuis F., Barkema H. W., Ho-

geveen H., Noordhuizen J.P.T.M.: Clas-
sifi cation and longitudinal examination
of callused teat ends in dairy cows. „J. Dairy
Sci.”, 2000, 83, 2795-2804.

8. Olechowicz J.: Zewnętrzna i wewnętrzne

uszkodzenia strzyków krów. „Medycyna
Wet.”, 2007, 63 (7), 786-791.

9. Roberts J., Fishwick J.: Teat surgery

in dairy cattle. „In practice”, 2010, 32,
388-396.

10. Saratsis P.: Diagnosis of teat stenosis in cat-

tle using ultrasonic tomography (Literature
review). „Dtsch. Tierärztl. Wochenschr.”,
1991, 98 (12): 456-8.

11. Twardoń J., Dzięcioł M., Nizański W.,

Dejneka G.J.: Zastosowanie endoskopii
w diagnostyce i terapii schorzeń strzyków.
„Medycyna Wet.”, 2002, 58 (6), 430-432.

12. Twardoń J., Dzięcioł M., Nizański W.,

Dejneka G.J.: Zastosowanie ultrasonografi i
w diagnostyce schorzeń strzyków. „Medy-
cyna Wet.”, 2001, 57, (12), 874-875.

13. Weaver A.D., Jean G.S., Steiner A.: Teat

surgery. Bovine surgery and lameness.
Second edition, Wiley-Blackwell 2005.