matura geografia odpowiedzi

( matura_geografia_odpowiedzi.pdf )

http://www6.extrafiles.be/hf/matura_geografia_odpowiedzi#

Podobne: matura cke geografia odpowiedzi, operon geografia odpowiedzi, geografia odpowiedzi,

matura orginal odpowiedzi, oblicza geografii odpowiedzi, abc maturalne geografia odpowiedzi,

karty pracy geografia odpowiedzi, karta pracy geografia odpowiedzi, matura operon geografia odpowiedzi,

1. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych przyczyny, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: sytuacja, w ktorej trzeba

bedzie zadecydowac pomiedzy tymi racjami a, takze kazda postanowienie doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, z ktorych dwie sa jednakowo wazne a, takze sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko organizm zmarlego

zostanie pohanbione, ale wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona wejdzie w konflikt z prawem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbytnio zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze swoim sumieniem, uprawnienie

boskie a, takze wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia w scenie posiadal doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo pomiedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz zdecydowanie

wyzwolenie na niego od nich. Losy bohatera tragicznego pobudzaja odbiorce w celu niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a skutkiem tego

pozwalaja mu sie od momentu nich oswobodzic i osiagnac spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc a, takze

trwoge―, patrzac na akcje tragedii. Polska (jezeli jestesmy widzami) wspolczucie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

nieszczescie czlowieka, ktory jest w celu nas analogiczny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii pamietajac o tych celach.

Fatum – inaczej los badz przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w

zyciu, ktorych nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane poprzez wyrocznie ma obowiazek spotkac mezczyzny i nie wystepuje od tego wypromieniowywania. Jest to zazwyczaj zapowiedz

nieszczescia. Przykladem znajduja sie dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka a, takze taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi oraz wlasnym

wplywem bohatera. Bohater jest pozbawiony mozliwosci zrealizowania pomyslnego wybrania. Dzialania tej prowadza w celu katastrofy. Staje sie on

rownoczesnie ofiara a, takze winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa,

zdecydowanie siostra a, takze wierna prawom boskim. Jak obywatelka panstwa, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz

zdrajcow ojczyzny. Nad rodem Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona

prezentowala racje serca, nie widziala mozliwosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw a, takze dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach a, takze zeslali im w beczce Pandory

nieszczescie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom w zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go w dwie czesci: osobno

zlozyl mieso a, takze owinal halasuje w cere, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czesc ludzie moga miec skladac

bogom. Zeus wybieral druga czesc, myslac iz pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc ludzie skladali bogom w ofierze.

Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, jaka wciaz odrastala. Prometeusz

stal sie emblematem czlowieka cierpiacego z wybranki do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od momentu jego godnosci powstalo

zdefiniowanie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze w imie wybranki do osoby.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on poswiecic sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w imieniu

osoby Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, argumentuje, ze dysponuje taka moc jak Bog,

jego piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to rozlegla, piesn sporzadzanie, taka piosenka jest energia, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, by Bog dal mu

moc wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu jej nie da, to mezczyzna odwroci od momentu Niego osoby. Konrad jest cierpiacym

patriota, dla ktorego ojczyzna jest najwazniejsza, pragnie sie na rzecz niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow. Wyslali

po niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl mezczyzna jednak dojsc do panstwa cieni, poniewaz zona nie zakopala tej ciala wedle jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu totez wrocic w ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

poprzednio. Zyl dlugo, az wreszcie przypomniano sobie o poprzednio i wyslano Tanatosa po jego dusze. Za kare Syzyf posiadal wniesc wysoki kamien w

gore. Syzyf wzial sie do pracy, ale jak juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal mu sie a, takze spadl. Tak bardzo bylo zbytnio drugim, 3, dziesiatym

razem. Syzyf nieprzerwanie wznosi kamyczek, ale zawsze tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, operowania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji w ziemiach naszych do pracy Syzyfa. Przebieg ten nie byl w stanie zniszczyc polskosci

tkwiacej w samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna a mianowicie Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby

mu pozwolil wrocic do Grecji. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w taki

sposob mogl z synem wrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie zbytnio wysoko, poniewaz wosk byc moze sie stopic i by nie schodzil

zbyt nisko wody, poniewaz piora maja mozliwosc nasiaknac wilgocia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej

i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na glebe. Stal sie on emblematem czlowieka strasznego,

ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie wydaje sie byc zauwazona poprzez nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest odmiane Ikara z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem tak bardzo Michas

oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia poprzez Niemcow. Rowniez jego

znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi w poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony a, takze glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, lecz nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone.

Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do malzonka na 3 miesiace w roku, w takim przypadku to przyroda zamierala, azeby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego

rodzaju wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc odmian por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie w celu wybranych wzorcow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe podloze, z ktorej wyrosla a, takze na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka

otoczenia zachodniego). Sposoby nawiazan w celu kultury antycznej sa rozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po osoby

konkretne oraz kanony a, takze zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu pisarzy, poetow. Dzieki tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i motywow.

Jezeli chodzi o postawy ludzkie albo wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka jest bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna. Bogowie i herosi

greccy znajduja sie nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie owe sa sprowadzone niestety w celu jednego wymiaru - znajduja sie archetypami wrazen i zadbaj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w nowej

swiadomosci w takim wymiarze jaki to wytworzyla literatura staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit jest opowiescia, jaka przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, , ktorzy niejasne

pozostanie przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por roku - legenda „Demeter a, takze Kora"). Mity dla dawnych pelnily opcje poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie mozna w

pelni zrozumiec literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z Abdery, Epikura,

Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota jest dobrem najwazniejszym. Slowacki wspomina

Homera zdecydowanie piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka jest wyrazem dazenia czlowieka w celu nowych

odkryc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny wody, powietrza, gleby, ognia a, takze nasienia boskiego).

Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali zaczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze

czlowiek wystepuja w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego a, takze wytrwalego w ciagu

zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze wzorce ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Same w sobie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych tworcow i epok.

Z mitow wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Wielokrotny obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

kultury srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

cztery. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta jest wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Dzieki taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew grozacej

jej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera totez prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. o ile

pozostawila zwloki brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w wypadku kolejnego wybrania. Musi zadecydowac,

czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z pani a na korzysc szczescia osobistego syna. Gdy waha sie przed wykonaniem ostatecznej wyborow,

Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz jest za pozno - Antygona juz nie zyje. Owego ciosu nie wytrzymuje

Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka partnera, a malzonka Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon, bez ustanku stawiany w

wypadku wyboru, ma obowiazek rozwazyc, albo powinien wybrac dobro swego ludu, albo dobro wlasnej rodziny. Swoim nieustepliwosc wiedzie ku

tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w

smierc). Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej a, takze scharakteryzuj tworczosc kilku z nich.

W celu przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca w celu walki.

Po obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematem jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca zwiazany byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc jest zagrozona.

„Rzecz to pociagajaca zaprawde, jak kroczac w pierwszym szeregu

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje w celu trwania w polu walki i w celu gotowosci oddania zycia zbytnio swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tzw. anty przyklad – obrazuje, co oczekuje tchorza, mezczyzny, ktory nie chce przekazac zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc na niego wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy utwor, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Poeta

poprzez swa tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec przyszlych pokolen, jakkolwiek imie tego, ktory nie obcuje wraz z sztuka,

oraz przede wszystkim z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... zadna osoba cie z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek serca nie wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze tym nie chodzi o walke na zejscie i istnienie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu zdecydowanie potyczka w piesci, ktora podmiot

poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

, ktorzy przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy bog wie, co przyniesie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fart jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Los jest kaprysny, a przerabia sie tak

bardzo szybko, iz niejednokrotnie trudno jest sie nam chociazby zorientowac, kiedy przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, zanim

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zyciowej Horacego a, takze wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow stoikow

a, takze epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety jest okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy miec uznanie rozum, wydajny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Trwac nalezy wedle natura, zabierac od otoczenia tyle, tak

jak potrzeba, nie za wiele, ale i nie za niewiele. Taka postawa zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze wyobrazenie, ze pisanie wierszy daje poecie

niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia sobie za egzystencji poeta, jest jego tworczosc. Poeta daje tym samym termin swojej pewnosci, ze dysponuje

juz zagwarantowane wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza jest przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta albowiem nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc egzystowac bedzie w wierszach, w pamieci tych, ktorzy owe wiersze beda kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki w celu czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany utwor wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych

badz historycznych chojrakow na tle zdarzen przelomowych na rzecz danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Podlozem eposu znajduja sie mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o wsparcie w

robieniu dziela. Po „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w planecie bogow― (takze bogowie wojuja po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w planecie ludzi― a, takze ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia wylacznie w inwokacji, potem jest „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac wyraznie w

sposobie opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane tak bardzo, ze mozna je z latwoscia odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, niebios, morza, 3 miast a, takze zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego dalszy czlon jest rozbudowany tak bardzo, ze przesadza odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od momentu toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia skromniej istotnego, pobocznego, nie

zespolonego z glowna fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym polega piekno a, takze uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstw zachodniej Swiata -

tez i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy zdecydowanie cos cudownego, a

ow lampy led prowadza nas do zguby.

Mit na temat Edypie

Legenda ten mozna uznac zbytnio prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, w odniesieniu w celu dorastajacych

osoby. Ogolnie rzecz biorac wazne jest, ze kazdy ma w sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy z dotychczasowym systemem

wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, osobisty system wartosci, stajemy sie innymi

osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i nie rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma wylacznie dwoje najmlodszych. Bogini nie

zniosla takiej zniewagi a, takze jej najmlodszych: Apollin a, takze Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma strzalami z luku. Nieszczesliwa Niobe

powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja w kamien. Lecz i w takim

przypadku smutek duszy przebywajacej w glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit nasz przedstawia nature macierzynstwa a, takze

wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swe dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi w poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony a, takze glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i

nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do malzonka na 3 miesiace w roku, w takim przypadku to przyroda zamierala, azeby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego

rodzaju wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc odmian por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

dwoch. maja charakter uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o sprawach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie uzywane w sztuce

5. mozna je przyrownac do wydarzen majacych miejsce w terazniejszosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one tresc religijny a, takze duchowy. Dzisiaj posiadaja walory kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy to

jednakze, ze legendy odeszly gdzies w niepamiec.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Byly one na rzecz nich tak bardzo cenne jak na przyklad Pismo Religijne.

Przywiazywano w celu nich spora role. Ujawnia to zjawisko, ze kultura i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, tworczosc poetycka,

przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za pomoca

mitom poznajemy jakie dysponowali poglady w dane kwestie, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

na temat powstaniu osoby opowiada mnie mit na temat Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza problem winy

a, takze kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia pragnienia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna azeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, iz starozytni dysponowali podobny poglad

na dane sprawy, jak na przyklad my dzis.

Wrocmy jednakze do czasow obecnych. Jak wspomnialem od razu "piekno

a, takze uniwersalizm mitow greckich wykrywa sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni stuleci

mity dotychczasowy i znajduja sie obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja na rzecz poetow, tworcow i immych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie modelem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, astronomiczne,

pospolite, prywatne. W melodii - operetki Ofenbacha. Po przenosni a mianowicie powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele pozostalych.

Podsumowujac, w mitach zostaly utrwalone na wstepie wzory czlowieczych postaci a, takze zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Materia i geneza mitu stalo szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal swiat

i czlowiek, jaka jest jego natura i przeznaczenie. Dawni ludzie odpowiadali w te testowania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Pojmowanie tragizmu zdecydowanie kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

wymagania wyboru wartosci przeciwstawnych lecz jednakowo podstawowych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane w niepowodzenie oraz sam akt

wyboru, bez wzgledu na to, ktore z wartosci zostanie wybrana ma obowiazek doprowadzic w celu katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim oraz boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc moze ja spotkac za

witryny wladcy. Ustawa ludzkie wydane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybor jednego

powoduje kolizje pozostalego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa zupelnie rozne.

Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie odwazna a, takze energiczna. Zechce uczcic zejscie brata, chowajac go.

Jednakze aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena jest inna. Boi sie na temat swoje istnienie i nie chce zlamac zakazu krola. Boi sie

wladcy a, takze sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze nad losem swoim i

wlasnym bliskich. Godzi sie w smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie poprzednio Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba a,

takze przecietna osoba.

2. Kreon

Takze jest bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale rownoczesnie zlamal uprawnienie boskie. Totez zgineli tej bliscy. Jesliby

uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl przegrac caly wlasny autorytet oraz to moglo doprowadzic w celu anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon jest prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze potrafi byc zacny i okrutny dla wrogow.

Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Wzorem moze byc zakaz

pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny wladzy. Chce umocnic ja a, takze swoj autorytet. Bezwzgledny na

rzecz wrogow a, takze zdrajcow. Wydaje sie tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W czasie konfrontacji z

synem Hajmon pokazuje mu jego bledy i dominacje dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce azeby ojciec zobaczyl

prawdziwy portret sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla prywatnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore

znajduja sie wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie w celu jego czlowieczych uczuc. Zechce by spojrzal na to jak na przyklad zwykly czlowiek, a nie

krol. Wycofanie sie z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, iz Hajmon wystepuje w obronie demokracji

w panstwie, tej ojciec na niego nie slucha. Kreon uwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza w wskazowki syna, ktory jest mlodszy od

momentu niego. Po przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― jest najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tu poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora z postaci jest wartoscia w

„Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze nie mozna go unikac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest zejscie Polinejkesa. Wydaje sie on znany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy ogolnokrajowej.

Jest mezczyzna wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Familia wedlug pani a jest 1 i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla Antygony smierc. Pani

jednak uwaza, ze nie moze postapic inaczej. Role ktora narzucilo jej zycie przyjmuje bez buntu. Ma w celu wyboru 2 mozliwosci a, takze kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac smierci. Dalsze istnienie bedzie jednakze pelne wyrzutow

sumienia. Przytomnosc, ze zdolala by nie dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest na rzecz niej gorsza niz zejscie. Kreon takze uwaza, iz racja jest po

jej stronie, ma obowiazek jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma niepewnosci, w odroznieniu od momentu

siostry Polinejkesa, ktora nieustajaco i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia

wobec brata. Kazde z nich jest przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi mozliwosci kompromisu. A, takze to jest istota tragedii.

Czytajac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, jaka daje spoczynek i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie symbolem a, takze personifikacja pewnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy zezwolic Antygonie umrzec. Jest niesubordynowany i walczy z wdrozeniem.

Walka z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny koniec. Nic nie moglo uratowac Antygony

poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej kwestie, a nie zostac pokonanym mogla wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje poprzednio nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine a, takze oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku posiadamy do czynienia glownie z tragedia Kreona. Po utworze mozna odnalezc prawdy uniwersalne a mianowicie

problem wladzy, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt w imie wartosci moralnych to glowne aspekty utworu. Korab opowiadajaca sie po

niejakiej ze witryn internetowych ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Kwestia samo

wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu tez wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na zony sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec strata Kreona.

dziesiec. Wymien rodzaje literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie rodzaje literackie, popularne z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zaprezentowane postacie a, takze wydarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie tylko, lecz zdecydowanie przyklady

uniwersalnych prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula jest tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci.

Wlasciwa objasnienie przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie

emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa zamiary, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie przeznaczona jest w celu Boga. W

celu niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne, dziekczynne,

madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to okazac sie takze patetyczny utwor poetycki, o tresci

patriotycznej badz religijnej. Utwor ten nacechowany byl czesto patetyzmem a, takze wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby badz instytucji. Dla Biblii list gra funkcje szczegolna. Zwazywszy na duze odstepie miedzy

miastami, a takze w trudy przejazdzki, list stawal sie odmiana przekazu Slowa Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym kazde watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana jest Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i finiszu swiata.

STROFOWANIE:

Jest to tekst, wyglaszany poprzez duchowienstwo w celu wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez mozna tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs smierci, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

wartosci. Tren jest gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden z podstawowych aktow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jakis z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor nasz jest zazwyczaj wierszowany a, takze bardzo rozbudowany. Przedstawia

mezczyzna losy chojrakow na tle zdarzen waznych na rzecz danej spolecznosci. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz

eposu jest jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor poetycki, silnie zwiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, dziewictwo,

rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, natury, swiata a, takze milosci. Zapatrywania filozoficzne sygnalizuja najczesciej tematyke

piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez myslenie, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej a, takze refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z egzystencji panstwa, strukturze lub sekcji. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej jest ona obiektywna oraz

tym, iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki utwor epicki. Najczesciej opowiadanie blokuje sie w celu jednego drutu fabularnego. Charakterystyczne dla przekazywania jest wystepowanie

luznej akcji (w ktorej czesto wychodza epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj cechy tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani w kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch slow greckich:

‘tragos’ - koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla

sie w dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego -

Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie w celu trzech osob. Aktorami potrafili byc wylacznie mezczyzni, grali wiec tez i

funkcje kobiece. Po tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - ryk bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA KILKU JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jakis watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - wylacznie trzech aktorow moze wtem przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie prowadzilo w celu uszlachetnienia

wrazen, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu w akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii a, takze nosi nazwe konfliktu strasznego. Polega w zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru a, takze dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi na niego

do kleski, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne znajduja sie przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to totez konflikt wartosci i wymagania, bowiem smialkowie bronia

przeciwnych racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie

obronie jednostki. Z tego wzgledu, iz racje obu stron znajduja sie rownorzedne, konflikt tragiczny jest nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie w celu kleski

chojrakow. Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory jest winien smierci kilku osob (Antygony, jej

ukochanego, a osobistego syna a mianowicie Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda na niego dreczyly dozywotni.

Tragizm jest wywolany nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od sily charakteru a, takze szlachetnych intencji sprowadzaja w

siebie zejscie lub kleske. Nalezy dolaczyc, ze na temat ich losie decydowalo w tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los. Sympatia

czytelnika (widza) jest po stronie Antygony, bo w jego odbiorze urasta jej osoba do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak odwaga a, takze

przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i

religia, szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. utwor narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza jest obrazem egzystencji

codziennego, druga zas, jest nieuchwytna zmyslowo ale umiejscowiony jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie z 3 trzonow: dwa na wstepie to przyklady, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

trzy. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne znajduja sie osoby a, takze wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego charakter

5. moga miec zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na zakres by zasiac ziarna. Jedno upadlo w droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone poprzez slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem

jest wyraz boze, oraz gleba ogol ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna halasuje albo przyjac, albo pogardzic, ale wyniki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc na temat ojcu a, takze jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja czesc majatku a, takze wyruszyl w

swiat. Majatek roztrwonil jednakze szybko w zabawy. Zaczal pasc swinie dla zasobnego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Podczas gdy skruszony

syn wrocil w celu ojca nasz sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotu

syna, ktory byl jak na przyklad umarly, oraz teraz znow ozyl. Ojcem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to

wezwanie do dostrzegania swoich niedoborow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie na rzecz rannego a, takze obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za pobyt w

gospodzie. Wczesniej obslugi odmowili mu duchowni, ktorych zadaniem jest niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni okazywac innym

ludziom milosc a, takze milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to utwor narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i sytuacje nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, ale jako przyklad

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula jest tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje szersze, uniwersalne tresci.

Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo na rozne podloze. Przy

jednym spotkaniu padlo w droge a, takze wydziobalo halasuje ptaki, nie wzeszlo w kamiennym podlozu, ani pomiedzy cierniami. Wowczas gdy ziarno

trafilo w zyzna glebe, wydalo plon bogaty. Swobodnie odczytac istota uniwersalne tej przypowiesci, znalezc jej tresc, ktory dotyczy ziarna madrej nauki

Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc wlacza nakaz, azeby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje

zysk z nauczania. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda ma wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Bog cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl mezczyzna

wczesniej a, takze odszedl od momentu wiary, ale powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot

do rodziny traktuje tak bardzo, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada pewne cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Bog Ojciec oraz Jego

synowie to typy ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem w celu ciaglego

powracania, dostrzegania wlasnym bledow a, takze checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego

Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka. Po dzis

dzien samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego ogromnym cierpieniem autor probuje wytlumaczyc tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a w koncu i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie

jest kara za grzechy. Hiob osobiscie walczy na temat swoja godnosc odpierajac cechujaca je racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego

nieszczescia. Hiob przesadza symbol religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- czlowiek powinien ubostwiac tajemnicze zamiary Opatrznosci, oraz nie halasuje badac;

a mianowicie Bog ostatecznie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie w celu wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Zaliczane sa do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja dusze i organizm

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), oraz jego istnienie podporzadkowane pozostalo wlasciwie

przygotowaniu sie w celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe

sw. Franciszka. To tez wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do natury, do otoczenia. Mozna zaryzykowac stwierdzenie,

iz jest to przypadkowy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Duzy z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta sa: wiara,

kosciol katolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest totez symbolem wspanialego wladcy a, takze doskonalym rycerzem. Bedac

zwierzchnikiem panstwa jest meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu. Posiada na ziemi funkcje namiestnika

stworcy. Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i mozgiem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje

odwaga, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena smierci krola pozostala przedstawiona z

wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - jest to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec przyjaciol i damy swego serduszka, za

najlepsza wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie oraz swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista

adaptacja tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow,

symbol rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem tej zycia

jest walka w obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scena smierci bohatera, w ktorej

zbytnio swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w raju. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, mezny na jej miejsce wybiera wzgorze,

by byc bardziej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego stanu: miecz a, takze rog. Po swej ostatniej spowiedzi przypomina wartosci ktore nadawaly sens tej

zyciu. Po scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac pozostawac ascetami nierzadko oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim krokiem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w wielorakie tematy. Lecz na projekt pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu,

ktory oznacza zlokalizowanie Boga w centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji jest nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej zjawiskowy. Przykladami dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje dobre zasady plywania przy stole ï‚® opcja wychowawcza a, takze dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie pomocy Bozej -

wezwanie. Nastepnie autor opowiada na temat co rosnie na polu i niedlugo zostanie zebrane i wyszuka sie w biesiadnym stole. Udziela rad kobietom a,

takze mezczyznom. Na koniec zacheca w celu przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga na temat odpuszczenie grzechow i zaslanie

radosci w wszystkich osoby. Nazywany jest takze pierwszym savoir-vivrem naszym, gdyz wlacza zbior nakazow i pouczen, jak powinien zachowac sie

przy stole rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest zdecydowanie rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali

sie smiercia. Jej istota i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Odslania smierc

zdecydowanie wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten obrazuje smierc, jaka zaprasza w celu tanca pracownik

roznych stanow.

Obraz ukazuje sie w tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera myslenie, ze zejscie zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje stosunki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak azeby tego chcial

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja pracy. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w kosciele

ale zostal tam zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza miala jeden zamiar parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy

szykowne i uznawane w okreslonej epoce. Projekty osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, korzystne, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych w Zachodzie, ktore to obyczaje a, takze wyzsza

tradycje chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny obrazuje dobre maksymy zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie obslugi Bozej a mianowicie apostrofa. Nastepnie autor mowi o tym , ktorzy rosnie w polu a, takze

niedlugo zostanie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania

sobie porzadnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie rozkoszy na kazdego ludzi. Nazywany jest tez pierwszym

savoir-vivrem polskim, poniewaz zawiera komplet nakazow a, takze pouczen, jak na przyklad powinien zatrzymac sie tuz przy stole rycerz. Wyraznie

czuje sie w tym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem jest: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Do niej istota a, takze cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje zejscie jako

wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw nasz ukazuje zejscie, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli

roznorodnych stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje stosunki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak azeby tego chcial

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja pracy. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem jest takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w kosciele

ale zostal tam zabity. Zauwazamy tu konflikt spoleczny pomiedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac przywileje. Budzi sie posrod nich

pycha.

Jest jeszcze duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis dnia, polska piesnia religijna jest „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace na temat dacie jej powstania:

• piesn zaistniala w X w., oraz jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, iz powstala w 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest anonimowy.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o czym swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego z 1506r., , ktorzy nobilitowalo nasz tekst w celu rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. Jest to hymn w celu Chrystusa skierowany do Mamusi Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba

o wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, azeby Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, oraz po smierci przebywanie w raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania stanu sylabicznego, , ktorzy z czasem, w XVI w.,

doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe, ogarniajace

czasami po kilka wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych

wynika stad, ze w kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa a mianowicie pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon

zdaniowy, wypowiadane z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) lub opadajaca (kadencja),

np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Po zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw w jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― zaistniala na terenie nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen w

Szwajcarii. Po XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) a, takze

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem przewazajacym, byl to pierwszy utwor literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki, matematyczna precyzja

w ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to wylacznie niektore jej cechy. Wolno powiedziec, iz na tak bardzo przemyslane a, takze staranie dopracowane od

witryny formalnej oczekiwac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy juz w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range tej piesni, czyniac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed bitwa pod

Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana kazdej osobie Polakom tamtej

epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym

reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

W celu najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi z 1407r., jednakze juz w takim przypadku byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1-wszy hymn naszego kraju. Pierwsza jej zwrotka przeznaczona jest w celu Matki

Boskiej, druga w celu Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa oraz Syna

Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim a, takze wieczne istnienie po smierci. Uwage zwraca symboliczna

numer 4, w celu ktorej nierzadko nawiazywali ludzie sredniowiecza, ktora wspoltworza w Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog a, takze

Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy wiele historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w

funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ),

wyrazy, w ktorych nie przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy

np. wyrazy dziela zamiast na rzecz, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np.

(dziela Krzcicela). Zastosowane znajduja sie rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, czyli rownolegly, symetryczny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym argumentem na to,

iz w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lament

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Ale przede

wszystkim podsluchujemy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do pozostalych matek, ludziom

opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy. Napis Lamentu z

konca XV wieku jest zabytkiem tekstow polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis egzystencji swietego, czyli hagiografia. Przedstawia jego urodzenie, mlodosc, ozenek

z krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy komponuje slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, oraz bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa tez znane a, takze wciaz dzialajace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy na temat ich zyciu i czynach,, Legenda na

temat sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty powiazana tematycznie z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, znajduja sie rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Poteznieje w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), gama zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior przesadza psalterz., dotychczasowy bardzo popularne w

sredniowieczu, opiewaja wysokosc i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub miejsce np. terytorium szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

jest glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec tym

bardziej boli tej zniewazanie. Matka Boska obrazuje losy swego Syna od czasu biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go poprzez

Zydow, po przybicie w celu krzyza. Bezustannie wspolcierpi z nim, stara sie czuc tak jak On, myslec podobnie. Ale przede wszystkim podsluchujemy tu

ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do pozostalych matek, ludziom opowiada wlasny bol. Heroina

utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po miasteczku,

postrzegana poprzez ludzi zdecydowanie szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 3 barw: ciemnej i

srebrzystej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie w czarno, byc moze dlatego, iz jej skora juz zszarzala, stracila zdrowy kolor,

srebrny - gdyz jej klaki sa juz siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez postrach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych

utracila jedno z podstawowych zajec do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu utraty swoich najmlodszych, ale tez z powodu

calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w jakims stopniu. W moim odczuciu Matka z wiersza Rozewicza

Jest bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa potrzeby niesienia

jej pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych najmlodszych lecz tez przyjmuje w swoje barki

cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, ktorzy walczyli w obronie wlasnej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja w celu

szalenstwa. Ale juz Matka Przygniatajaca, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia sprzecznego

z prawami naturalnymi, ale nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do ekstrawagancji lecz jest przepelniona nadzieja, ze ta jedna zejscie,

smierc jej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma zyczenia, ze juz zadna matka nie zostanie musiala tak bardzo cierpiec jak na przyklad ona.

20. Wskaz cechy „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten jest nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Mamusi Bozej, znajduje w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy szanse nazwac

zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat wysluchanie

modlitwy, oraz bardziej specyficzne: na temat pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten posiada wielorakie opcje. Przede wszystkim jest refrenem,

otoz podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze zredagowana zostala zamierzenie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w skonczonym

tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie potezniejsza od czolowej, podwojone formy wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze rozbudowane wersy moga miec charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace wyraznie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, a takze na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = 5 + trzy;

* trzy. wers a mianowicie 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz pelnily

funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu jest niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma cechy krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione w tekst apostrofy. Apostrofe

przesadza cala pierwsza zwrotka, jaka obejmuje zbior wolaczy a, takze dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piesn spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w tekscie wychodza takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy z minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl z codziennego uzywania. Tych nieuzywanych dzis slow jest w

„Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali sobie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca w tych latach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory w centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Osobistosci uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tej filozofii dominowala mysl na temat zyciu

posmiertnym.

W tej epoce dwa pojecia znajduja sie centralne: Bog i czlowiek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, jest osoba. Lecz to czlowiek zostal stworzony na

portret i podobienstwo Boga a, takze dzieki temu sprawny jest znalezc w sobie doskonalosc a, takze jednosc z Nim. Akcentuje ona fundamentalne

wartosci mezczyzny, jego godnosc zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania wolnego wyboru, w celu zdobywania informacji, do wybranki i

czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i czlowiek znacza raz za razem mniej. Wszyscy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie z

konsekwencjami. Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac w filozofow z tamtej ery mozemy sie od nich uczyc harmonijnego postepowania. Musimy

przystanac na moment i rozwazyc o wlasnej sytuacji. Wzorem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest raz za razem mniej aktualny w

dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami tej nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli owe wartosci, ktore przestaja okazac

sie dla nas wazne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy caly czas aktualne takie jak: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i otoczenia.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w podaniach o paniach i na

temat panach „minionego czasu―. Jakze jest to aktualne w otaczajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, , ktorzy najwazniejsze, czyli

nasze istnienie. Zapominamy jakze jest ono ulotne a, takze kruche.

Namietnosc jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce w sredniowieczu. Wzorem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest aktualny w wszelkiej epoce. Namietnosc to wrazenie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci jest nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna nierzadko propagowala wzorce parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie wystepuje juz szlachcicow ani kroli, jednak my

mozemy czerpac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swa odwaga oraz tym ktora wage dysponuje dla faceta honor, ktory we wspolczesnym

swieci stracil w swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych juz w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wynika to stad, iz dotycza ow lampy led czlowieka, oraz czlowiek sie

nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Dzieki polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych chojrakow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego

do Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych na rzecz tworczosci religijnej czego modelem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe formy zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny prowansalska

tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do postepu hagiografii, sfery pismiennictwa wymagajacej sie opisywaniem zywotow

swietych, opartych w legendach a, takze dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory owe mialy charakter

dydaktyczny. Tworzenie sie nowych panstw a, takze dynastii stymuluje historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii sa

kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w

kosciele w sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy a, takze zakonnikow w kosciolach badz w planowo

wyznaczonych na dodatek miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna jest misterium, , ktorzy po

lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Swiezego Testamentu.

Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek

mezczyzny, odkupienie a, takze sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w Niemczech.

Jedynym ze wspanialych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie

aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne sytuacje z egzystencji Maryi. Z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza pochodza moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory

poprzez grzechy a, takze upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celu skierowanie mezczyzny na poprawna droge. Pierwszym

bohaterem moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna

walke miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Tobie utworow.

Pierwsza faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w niej w celu glosu miedzy innymi

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

mezczyzny. W sredniowieczu w centrum swiata mezczyzny stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary osoby, ktorzy

postrzegali Stworce w kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal cechujaca je glosy a, takze raczyl ofiarowac

spokojne, pobozne zycie a, takze miejsce w raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i

ostatecznych - smierci, wiecznosci a, takze zbawieniu. Po sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem

jest apartament. Zycie przesadza jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem oraz duszy z cialem. Bog stwarza wiare wygrania tej

walki. Po utworze ukazuje sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc.

Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy otoczenia tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow lampy led w

stanie ofiarowac czlowiekowi prawdziwego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Tez "I nie milowac z trudem, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy

cel milosci a, takze piekna w Bogu. Korzyscia trwala jest cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do

"wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe wartosci, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo dysponuje radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami sredniowiecznymi. Po

baroku kreuje sie typ czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech zycia, jak na przyklad

wiemy sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 roku Jana Laskiego). Czas jej powstania w celu

dzis pobudza zywe dysputy badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu powiazane sa z

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy metrow. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest jawnie do Mamusi Boskiej z prosba

na temat wstawiennictwo u Syna, azeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana jest do Syna Bozego, wlacza blagania na temat

"zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po smierci. Piesn jest zrodlem informacji o slownictwie i postaciach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona),

zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy.

Roznice w glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi, np.

Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla poza mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownoczesnie stanowila

ciagle nieodlaczna czesc wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski pismo, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - na wstepie polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem

tych kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy tekst napisany po polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia w

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i wylaczny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i cechujaca je odbicie w literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek pelnoletni skazal sie dobrowolnie w

ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe organizm i ducha. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie biezace wziecie duszy do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach ery sredniowiecza a, takze ich podejsciu do religii. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik

z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja dusze i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski a, takze

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wokol legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie w obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- skupia w sobie szlachetnosc

a, takze odwage, do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje w zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej Francji― i wierny

damie swego serca. Jak rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy ziom,

wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie spi―. Podlug Boleslaw powstal sie

w sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego

postrzegany za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od dziecka. Karol wysoki byl

obronca wiary chrzescijanskiej, wladca inteligentnym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka zostal przedstawiony w utworze Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla tez liryka milosna

zgodnie z maksyma, ze kazdy rycerz powinien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych wrazen i mysli poetow,

znajduja sie one poniekad wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a przedstawienie

uczuc rycerza - dosc stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy a mianowicie opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest

przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne jest chwilowym, tresciwym etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo w parze wraz z zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial osoby do myslenia o smierci, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala w celu tzw.

rzeczy ostatecznych w poblizu sadu ostatecznego, piekla a, takze nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego.

Pierwsza miala byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte formowanie sie w spotkanie wraz z

smiercia. Posiadaly temu poslugiwac: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi a, takze swiatem. Wzory motywow smierci w

literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy rozne wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, bezbarwna, zolte slepia i organizm, bez finiszu nosa a, takze

warg, zgrzytajaca zebami, z kosa w reku i tym podobne. Mowi jej osoba, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow,

ksiezy zyjacych w dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika stad, ze im czlowiek minie przez istnienie

skromniej, tym jego zgromadzenie ze Smiercia bedzie skromniej przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― matka Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie ich

oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem oraz ludzmi

Pierwsza zwrotka jest apostrofa w celu Matki Boskiej i wlacza w sobie wiele okreslen skierowanych przy jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem slawiena..

― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wierni zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Odkrywamy w pani a prosby publiczne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie mysli.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Mamusi Boskiej a, takze jej syna. Osoba

komunikujaca w tekscie jest Matka Jezusa. Jawi sie mnie jako odmiane cierpiaca, zalaca sie nad soba a, takze swoim synem. Oplakuje swe dziecko,

pragnie z poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest niezaradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest ono twe uroczystosci weselne

Co zes mi w celu obiecywal, wylacznie bano wiele..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Matka Boska wytycza dwudziestozwrotkowy tekst, prosi osoby o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem Gabrielem

nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku a, takze zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej glownie cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria jest matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest podstawowym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie syna,

poniewaz jest mezczyzna jej jedynym dzieckiem. Odslania losy swojego syna od czasu biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie go

poprzez zydow po przybyciu w celu krzyza. Bezustannie wspolcierpi z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec tak jak on, odczuwac. Wie, iz to juz ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki utwor poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i w blahy sprawa, dotyczy jakiegos zdarzenia badz osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety

wyrazista puenta stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa miala

charakter glownie sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czesc “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje ulatwienie budowy, nieskomplikowana skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos

szczegolu lub maksymy budowy). Istote piesni wyplywa z jej zwiazkow z muzyka; ulatwia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, nierzadko o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, powiazane z

rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli ryk, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet a, takze uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji krajowej

wprowadzil na niego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej sfery wiedzy. Poteznieje czesto w tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zespoly kazan przybraly charakter

skladow literackich niekoniecznie pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o zyciu pasterzy badz wiesniakow. Rodzaj ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w dekadzie

nowozytnych a, takze oznaczal wtedy wierszowany utwor o postaci monologu wlozonego w usta kreacyj literackiej z reguly pasterza, z przewazajacym

udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki narracyjne wystepowal takze

sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w sposob realistyczny badz

konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu

podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury a, takze niecheci w celu miasta,

charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z wlasciwym jej zainteresowaniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc formy (wyrazny pozycja

kulminacyjny, puenta), ograniczenie ilosci postaci, przedlozenie tylko okreslonego watku, skupienie sie w jednym wylacznie problemie, jakis punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w renesansie. Stala sie srodkiem wczytania do tekstow srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem

dziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo nasz gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie

patriotyzmu. Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Dzieki sokalskie

mogily ) a, takze nawolywanie w celu walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wiecej jest jednakze glosow

przemawiajacych, ze na temat ojczyzne trzeba sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na

temat M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P.

Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy,

postepuje we kazdego nastepnych epokach literackich a, takze jest powiazane z zajeciami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret zacnego

obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc a,

takze dobro ojczyzny stawia powyzej wlasnpe, prywatne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i proponuje sposoby renowacji, nie liczac sie z

przykrymi na rzecz niego konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie ujawnia

prawde chociazby ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest na rzecz niego naczelna wartoscia. Oddaje dla pani a

wszystko, chociazby osobiste ambicje i prywatne dobro. Mocy dodaje mu przekonanie na temat slusznosci takowego postepowania a, takze mysl, iz

zasluguje sobie nim na dobre imie.

30. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w przekazie M. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika w celu refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy a,

takze czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej

godzi w ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Wydaje sie jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza, oraz nam prostym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla". Po "Zywocie mezczyzny poczciwego" Rej

zawarl swe rozwazania na temat zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, takich jak

gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni dobre wychowanie, kwalifikacji praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie, odrzuca zas

dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto mezczyzny na

manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i pracy na wioski, totez szczegolowo opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez caly rok nie zabraklo

rodzinie gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy w wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz pozostalych

plodow rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi zysk i

daje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej a, takze

sprzedawac drozej w pozostalych okolicach.

Seks Reja w celu spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to upatrywal

w tym glownie modelowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac cechujaca je zbytnio. Najwyzej

cenil urzad posla ziemskiego, ale wylacznie dlatego, iz moze mezczyzna pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, gdyz oprocz informacji praktycznej przedstawiciel tego wysokiego

stanu spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza tez sympatii wspolzycie szlachcica w celu obowiazku

sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, przynoszac im mozg i mowe,

Dlatego tez, kazdy winien poslugiwac krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest

mezny - borykac sie w obronie wiary a, takze ojczyzny. Ogromniejsza wartosc dysponuje oddanie egzystencji za slawe, niz zejscie w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni na temat

spustoszeniu Podola", po klesce Polski z Turcja. Okresla postawe Polaka - „przed szkoda, a, takze po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei"

krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, wylacznie z powodu zarobku. Ksieza nie chca egzystowac wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc

do biesiad, atakuje utwor „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor a, takze la-sow". Podmiot

wspomina wedrowki (Francja, Rfn, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien korzystac z chwili. „O zywocie ludzkim"

stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stuleciu widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie

sklania Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takiej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia szlachty,

deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psiaczkow tureckich. Oferuje im walke, by placili na wojsko, na orez, by

walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac porzadna doborowa armie. Kochanowski pragnie by wojowal caly narod. Zada

patriotyzmu. O tej oburzeniu oferuje ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest glupek przed a, takze po krzywdzie. Mimo szkody nie pragna oni reperowac

bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na nich. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja z tragedii moralow. Nie potrafia

ustrzec sie przed blizniacza sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi ale problem jest aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy przekazac

Helene poslom i uratowac ojczyzne od momentu wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne. Staje sie

to przewazajacym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad kwestie kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Lokalny, swiadczy na temat podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Maja dbac na temat swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia. Stalosc i

wladza panstwa zalezy od poszanowania prawa a, takze przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki utwor o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego jest nastepujace: Nie istnieje nic powyzej ojczyzne, czlowiek powinien chociazby z rozkosza

umierac zbytnio nia.

32. Wymien a, takze omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic , ktorzy ludzkie nie wydaje sie byc

mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia a, takze podziw na rzecz urokow

natury. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy

czas po temu", "Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia,

przyjemnosc duchowa a, takze intelektualna. Kochanowski wzywa totez towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy tuz przy dzwiekach

muzy, w aurze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet w trakcie zabawy nalezy zachowac, tak bardzo ceniony poprzez Grekow, umiar. Od

dawnych przejmuje tez ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci mezczyzny. Czestym powodem jego skladow jest dziewictwo, ktora uznaje za

najlepsza wartosc a mianowicie "Piesn na temat cnocie". Wyraza refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu

koncepcji mezczyzny wyrazanej poprzez Platona a mianowicie wylacznie element duchowy u czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na budynek w

Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne

wyobrazenie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej mocy tworzenia.

Bodziec ten ukazuje sie w piesni "Niezwyklym i nie lada poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze tej wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod narodow

europejskich. Nawiazuje tez w celu mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do

gor a, takze lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), w utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie

do greckiego epitafium. Przedluza w nich pochwale cnot i zalet zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu,

iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Najczesciej poeta nabiera do Horacego, lecz przeksztalca je, spaja rozne

motywy w 1 tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow walki trojanskiej, jednakze przedstawiony tam problem dotyczyl

aktualnej kwestii. Pokazywal konflikt pomiedzy biznesem jednostkowym a, takze ogolnym. W powyzszym utworze bez trudu odnalezc urywki, w ktorych

liryk krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Slowa krytyki znajduja sie wyrazem glebokiej troski na temat losy wlasnej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe z

odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, moga miec sprawowac wladze nad skonczonym narodem, dziac na strazy prawa a, takze sprawiedliwosci.

Nie zaakceptowac wolno im myslec na temat prywatnych interesach, powinni posiadac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W minionym fragmencie tej

wypowiedzi choru umieszczone jest ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, a nawet

wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy (wypowiedziane ustami posla Ulissesa).

Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie w obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodzi

rycerska w celu grozacej juz wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do tragedii pewne detale, ktore pomimo umiejscowienia akcji w Troi

nadaja jej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy naszego kraju balagan).

Mysla przewodnia calego utworu jest stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym tekstow antyku, mocno zwiazanym z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z ta kobieta.

Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem na rzecz Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego znajduja sie

przekladami rzymskiego poety. Istnieja one w przewazajacej liczbie powazne, cechujaca je tematyka jest zas roznorodna. Wystarczy doprowadzic do

realizacji przegladu roznorodnych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas po temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, natury i egzystencji, milosci. Zapatrywania filozoficzne czesto stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge a, takze lament po klesce Mlodych

polakow poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana gleba i ludzie ( kobiety i najmlodszych ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie w celu tych, ktorzy czuja jeszcze milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w dzialaniu, przygotowania zasobow

dla wojsk, mysli na temat kraju oraz nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie nasz rym: „Polak madry po szkodzie―

Ale jesli prawda i z tego nas zbodzie,

Nowa przypowiesc Kowalski sobie kupi,

Ze a, takze przed szkoda, i po szkodzie glupek.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie patrzac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego stanowiska dla wszystkich elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, wreszcie

czlowieka na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i ludzie, bo dysponuje czyste

serce i tego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Panie za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa wizje

swiata. Oto kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali

utwor Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest tworca, poeta, tej tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz 1-wszy o tym podsluchujemy, przeciez

Horacy w wlasnym „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik sobie stawiam trwalszy niz

wraz z spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi w literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Obfity poemat skladajacy sie z dwunastu piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z noca swietojanska. Jest to

proba zrobienia pierwszej krajowej sielanki. Poeta chwali istnienie na wioski. Obraz jest wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o problemach i klopotach

codziennych, chociazby praca ukazana jest zdecydowanie czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie zdecydowanie szczesliwa egzystencja

pelna zalet, gdzie dojrzewa sie uczciwie, poboznie a, takze bezpiecznie. Posada na roli choc ciezka daje czlowiekowi stale a, takze pewne utrzymanie,

wysilek zas jest powodem do pychy. Po pracy mozna wypoczac wesolo spedzajac czas w tancach a, takze spiewach. Istota ludzka zyje w wsi w harmonii

z przyroda. Dla Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna jest podziwu, gdyz to oczywiscie oni demonstruja zmeczonej zyciem dworskim

szlachcie jak odszukac spokoj, lad i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze na temat milosci a, takze staropolskich

weselach szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski

polskiej poczatkow 17 stulecia jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach egzystencji

wiejskiego, na temat nierownosci spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako

protest poety przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem pociagajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, iz stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie a, takze radosc. Radosci plynace z zycia mezczyzny na wioski mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione w

obcowaniu w z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych na temat

swojej wybranki prosto z serca, podsmiewajacych sie z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tresc, stopien wlaczonej w nich

mitologizacji a, takze jezyk mozna podzielic w dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa badz przykladami, albo

przerobkami idylli antycznej, badz tez zestawem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, lecz alegorycznych, kompletnych powiazan z

mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy a, takze pasterek hhg Szymonowic osoby i stosunki dworskie. Z pewnoscia obrazy malowane w sielankach

konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Ow wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja przy mitologicznymi imionami:

Dafnis, Licydas nie znajduja sie prawdziwe ale sztuczne a, takze zmyslone, lecz prawdziwe niewatpliwie sa uczucia, szczescie a, takze nieszczescie w

milosci, ktorych doswiadcza niemal kazdy, jak wiele i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim skromniej lub bardziej dworskim sielankom

przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace z trafnej a, takze celnej obserwacji i marki zycia, takiej jak "Kolacze" i "Zency". W

nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze tym poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie kobiety, narzekajace w swoj los. Uderzajacy jest realizm, z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem dloni tego ludu wszakze jest

przepych wesela i bogate zycie zaprezentowane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja konflikt miedzy panskim dozorca a mianowicie Starosta,

ktory wystepuje zawsze z nieodlacznym symbolem naszej wladzy a mianowicie nahajka±, oraz chlopem zdecydowanie pedzonym w celu roboty.

Doswiadczamy wiec w tym miejscu krytyczna weryfikacje zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". Jest to

utwor na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw

nalezycie. Tez nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to nierzadko. Pan boi sie, albo czasem dzieki czemu postepowaniu ogol wraz z ksiedzem nie

odnajda sie w lewicy, czyli czy nie zostane potepieni. Wojt jest oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje jeszcze ksiedza, powiada tylko na temat

dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore sa

odpowiednio jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za , ktorzy otrzymuja odpust. Teraz

zamyka sie w celu rozmowy Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze w stu urzednikow, jeden jest

sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie zycza odprawiac swoich procesow, chyba ze za suplementarne swiadczenia. Przerozne lapowki a,

takze daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate

bez zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tego sporu zamyka sie a, takze przedstawia smutny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Tatusiek

Ksiedza, oraz nam prostym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to gesi, to kokosz. Pod

przymusem przeprowadzic trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala ponownie zwozic zboza poki nie wybierze dziesieciny,

wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka tez jest trudna, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje

postepowanie szlachty wobec faceta, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia powyzej

stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku a, takze nieuchronne bankructwa. Chlop jest zadowolony wraz z swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym a,

takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie sa zadowoleni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor jest obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wioski, omawia proces calego jej zycia. Po mlodosci wskazuje

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem militarnym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz jezyka mozna

sie wyszkolic bez jej znajomosci. Debiutujacy szlachcic powinien posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc prywatnych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac sie gospodarstwem a, takze ozenic.

Relacja malzenski trzeba zawierac z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. W celu urzedow nie powinno sie pretendowac. W czasie roku przewidzial

rowniez Rej zajecia na rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy w ogrodzie, szczepic galezie,

obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy z truskawkami i tym podobne. Latem mozna z tych przygotowanych wiosna krzewow a,

takze drzewek posiadac owoce a, takze pozytek. Istnieja juz w takim przypadku jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W szczycie

sezonu gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko na rzecz uzytku gospodarza. Nie nalezy

tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i ludzie zle pracuja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W lasach polowania z przyjaciolmi, a takze

lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W mieszkaniu wszystko przygotowywane jest to biesiady. Caloroczne

zapasy daja wreszcie pozytek. Lecz i podczas zimy nalezy pilnowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozna z wytworami, albo tez u handlarza sie

pobawic i baranow i cielat kupiwszy ekonomicznie sprzedac, w innej rejonie drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie trudni

sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, oraz korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia w wsi. Po Czarnolesie powstalo wiele milych dla oczu tego typu skladow. "Na lipe"

to wiersz o bardzo lubiany drzewie, planowo cenionym. Poeta zwraca obserwacje na to, ktore to wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. Sa

to wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego picia z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina stare lata, kiedy dwie strony mialy wiecej

powierzenia. Chlop tez o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na tej niekorzysc. Jest to jeden z utworow gdzie poeta porusza problem spoleczny w Polsce.

Opisywanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez panny.

Jest to utwor oparty w tradycjach uroczystosci poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla

obyczajow ludowych. Chwali wies a, takze zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie mowa na temat milosci, tancu i spiewie.

Wydaje sie to zupelnie ewidentne, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter prezentowanej uroczystosci. Piesn panny odrebnej mowi na temat tancu a,

takze radosci. Przekonuje wszystkich w celu pojscia w jej slady. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc a,

takze spokoj wioski. Chlop podtrzymuje ze wlasnej pracy zony i rodzine, a fach jego jest znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza,

zolnierza albo pisarza. Liczy nastepnie kazde przyjemnosci pracy, chwali wieczorne spiewy a, takze tance. Utwor nalezy odnosic sie jako artystyczne

uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw w uksztaltowanie bohatera lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniami dlan odmian, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Opierajac sie na tych

zrodel powstaly dwa glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w tej poezji odnajdujemy echa

ideologii epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego oddzialywania

przyrody w ludzka psychike. Zawiera tez pochwale a, takze zachete w celu harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji a, takze umiejetnosc

krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola mezczyzny w planecie,

zastanawiaja nad nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale tez podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje niemalze

wszystkie rozwazania i przy ich uzyciu mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Mu za utwor stworzenia otoczenia oraz mezczyzny, a takze melodie miedzy

nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, patrzac na owe czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie postawy

charakterystyczne na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje cechujaca je syntezy. W zyciu najwazniejsze jest miec czyste

sumienie, radzi, aby skorzystac z mozliwosci do zabawy, ale rozwaznie i w sposob umiarkowany. Wlasnie w poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej w sobie. Po „Piesni na temat cnocie― liryk stara sie zbudowac

swiadomosc czytelnika. Kluczem jest tu wyraz „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz z swiatem

podworza, odrzucenie wrazen niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty jest obowiazkiem kazdego czlowieka, a najlepsza cnota jest

sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage w celu slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez osobiscie proces tworczy. W „Piesni o

dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie oni pozostawic po sobie slawe i dobre imie. Problematyke sztuki

porusza tez w piesni „Niezwyklym a, takze nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory z racji w posiadany

zaciecie jest jednostka wybitna. Wizja lotu nad roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego na temat, ze tej dziela beda tez popularne

nie tylko rodakom, ale i hen poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez w celu antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy czas po

temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest hulac w stosownym miejscu a, takze czasie―. Tez filozofia epikurejska i

stoicka w powyzszych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie tez horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII mozna odnalezc tez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu literatura parenetyczna ciagle pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy godne

podpatrywania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu swojej

majetnosci. Wskazowki zawarte sa w „Zywocie mezczyzny poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac uposazenia,

rozkoszujac sie darami natury o wszelkiej porze roku, dbajac na temat harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Analogiczny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― a nawet „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlowiek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery a, takze znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych poprzez literature renesansowa mozemy tez wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swoich dobr a nawet zycia. Tego rodzaju ideal wykreowany jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze jeden schemat – typ

renesansowego tworcy, humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do niejakiej dziedziny tworzenia, jest wszechstronna, oprocz umiejetnosci

potrzebnych ma rozlegla wiedze oraz zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, pojmowana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, istnienie zgodne z natura. Dobry ozenek, obowiazki

gospodarskie a, takze obywatelskie definiuja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace w roli a, takze w ogrodzie, przyjemnosci plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie obowiazki szlachcica.

„Zywot... ― kresli czlowieka zdecydowanie bogatego ziemianina, ktory jest dobrym gospodarzem, dba na temat swoja rodzine, z rozkosza korzysta z

dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca a, takze troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak z dziedzicznego

albo nadanego tytulu, nie jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach pragnie Bozego

blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza wartoscia jest dziewictwo ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana zdecydowanie czyste etyka, ludzka

zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego powodzenia i spokoju wiec

przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu pewna z fraszek.

Podmiot poetycki uznaje tezyzna fizyczna za pewna z najwazniejszych wartosci, wobec ktorej inne dobra gubia swe istota. Poeta we fraszce „Na

lipe― chwali spokojne istnienie w aprobacie z natura i nie szuka wiele do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie do ludzkiego egzystencji i tej prawdziwych wartosci w wybranych utworach kompanow poczucie przemijalnosci i

„marnosci―. Wedlug mezczyzny odrodzenia trzeba zyc wedle natura a, takze jej prawami, pamietac, iz wszystko przemija ale trzeba przy tym

afirmowac zycie a, takze w pelni tu korzystac. Podlug stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i zapracowac spokoj wewnetrzny

broniacy poprzednio atakami fortuny.

38. Ustal, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski jest uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem jest wydany w 1551 r.

traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat ustroju idealnym

uszczesliwiajacym kazdego obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru niesamowitego obywatela Rzeczypospolitej oraz nad

obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat rownosci

wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej na rzecz roznych osoby jest rozne prawo. Na przyklad

prawo karania smiercia jest zroznicowane dla ludzi z roznorodnych warstw spolecznych, inne na rzecz szlachty a, takze inne na rzecz mieszczan. Sadze

ze, nasz problem jest nadal aktualny. Tak juz bylo a, takze jest, iz ludzie posiadajacy wplywy a, takze takze zamozni podlegaja niekoniecznie tym samym

prawom co typowy obywatel, ale zazwyczaj znajduja sie traktowani w znacznym stopniu lzej, w bardzo wielu sytuacjach moga sie chociazby wykupic.

Czesto ludzie na wysokich stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie w ich sprawie jest znacznie przedluzone. Kolejnym problemem, ktory porusza

Modrzewski jest uzycie nauki a, takze wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc sily panstwa a, takze jego potencjalu

intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe szkoly i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Obecnie

wynagrodzenia instruktorow sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda i manipuluje nadal z dobrej

decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w malych miejscowosciach, zamknieto a, takze dzieci

wielokrotnie musza spacerowac do tych odleglych w znacznym stopniu kilometrow. Poza tym szkoly moga miec zazwyczaj za male zasoby finansowe na

postep pracowni a, takze zakup obslugi naukowych, czasami nawet w utrzymanie. Po ksiedze na temat wojnie jakkolwiek mowi, iz kazda walka powoduje

nieszczescia i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez dzis w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze

walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia dotyczace spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad struktura panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - kazdy mieszkaniec jest obywatelem a,

takze panstwo powinno mu dac mozliwosc szczescie, a mianowicie o wartosci czlowieka nie decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek powinien byc legalnie

przygotowany w celu pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do pani a powinno opiekowac sie panstwo, a mianowicie nalezy zalozyc urzedy nadzorujace

wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej facet byl karany smiercia). Pisarz proponowal opracowac

nowy kodeks prawny z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci z wojny nie sa tak bardzo wielkie, by mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny oznacza

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w 1551 r. Modrzewski proponuje: - stworzyc kosciol narodowy niezalezny od

momentu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osoby

wyksztalconych a, takze szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy zbyteczne, takie jak zachwycajace domy oraz sute biesiady. Proponuje

zasoby finansowe przeznaczone w ten zamiar wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie w dotowanie szkolnictwa w

czasach, w ktorych nie docenia sie informacji i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie. Modrzewski proponuje

przejecie kurateli nad szkolami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego.

(Po raz 1-wszy prawo chodzenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. W taki sposob pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, czyli brak wybranki ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny jest

podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i prawem Bozym. Ow dwie wartosci (Bog a, takze ojczyzna) winowajca sie laczyc w pewna calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra lacznego, dla dobra ojczyzny nalezy poswiecic calosc: majatek, sily, zdrowie, fart, a

nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna byc zgoda, gdyz laczy na niego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do ktorych moga spowodowac niezgodni obywatele - spory

sejmowe, walki domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze

narod wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc,

oblude a, takze obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej w celu tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa.

Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego stanu rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo a, takze herezje. Podlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo lokalne od

szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, azeby stara religia ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie

znajduja sie spojni, nie tworza jednosci. A na rzecz Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli dysponuje wielu bogow.

Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej jest jednosc a, takze zgoda, ktorej podstawa jest wiara katolicka. Latwo jest naprawic niezgode u katolikow, ale

u heretykow jest to niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia

je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich domenach zycia, takze publicznego, a takze prywatnego. Heretycy nie maja

mozliwosc nawet bronic panstwa poprzednio poganami, poniewaz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest sprawne do wygrania wojny.

Skarga wzywa totez krola w celu obrony religii katolickiej, zdecydowanie straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia

jednosci religijnej w narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow a, takze pozbawienia cechujaca je ochrony prawniczej.

Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Zbytnio prawa

sprawiedliwe uwaza tworzone, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe,

ustanowione na rzecz porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga

byl zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim zamet (istnialo wtedy wiele

sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze w problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia norm ograniczajacych a, takze

naruszajacych przywileje Kosciola a, takze krola. W tym samym czasie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej a mianowicie

np. biezace sadzenie a, takze bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod nich

herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc a, takze brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne w celu matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek oraz do tonacego okretu, ktory

wszyscy, w chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla wage problemow a, takze zjawisk, ktore to maja miejsce w kraju oraz

proponuje reperacje istniejacego stanu rzeczy. Rownoczesnie przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tych chorob zaprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek w celu ojczyzny wyrazal zarowno w

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O dobrej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy na

rzecz dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do kwestii panujacej w Rzeczypospolitej jest "Odprawa poslow greckich". Utwor,

nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic maja mozliwosc

jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna mnogie analogie w celu wydarzen politycznych tego czasu. Priam wykazuje

zaskakujace podobienstwo do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Dostrzec

mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, iz nie przetrwa

zadne panstwo, w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda polozone ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie mezczyzny poczciwego" znalezc mozna schemat prawego obywatela.

Lecz zasadniczym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace na niego sprawy a, takze swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, ktore to dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja zdecydowanie pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow literackich.

M. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

widac w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor jest napisany z pozycji kalwina i w duzej czesci stanowi

nawiazanie do wymogow wysuwanych poprzez protestantow, , ktorzy jest zwlaszcza widoczne w krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje z

pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne

msze, lekcewazenie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, zamilowanie do egzystencji w przepychu i sztuczne zawyzanie ilosci

swietych, w ktorych nieustannie pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin a, takze „koled―, ktore sa wedle

niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego a, takze zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow lecz takze papieza,

oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym charakter sporow religijnych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi zrozumiec

istniejace w owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia na niego i rowna sie ponad typowych ludzi.

Tymczasem mnich ow jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbytnio swietych, z przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal

jest anegdotka na temat plebanie, ktory pochowal swego psa w cmentarzu w poblizu grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni a, takze

poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z psa uczynil parafianina.

Jest to wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a, takze lekcewazenie naczelnych

zasad religii. Inny epigramat, „Baba, , ktorzy w pasyja plakala, przesadza nawiazanie w celu czesto wysuwanego przez protestantow postulatu

odprawiania nabozenstw w zrozumialych na rzecz wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej

liturgii, nie wzruszaja cechujaca je spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo w odprawianej mszy swietej jest

jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega nieszczescie ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnym utworach nierzadko nawiazywal w celu filozofii stoickiej - osobiscie pragnal okazac sie stoikiem. Byl

przekonany, iz jest poufaly osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, w jakim

stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow ostatnich zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim zaciecie, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz znanych

a, takze zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal z ta maksyma. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie samodzielnie,

rownoczesnie stara sie dowiedziec, , ktorzy obecnie dzieje sie z Urszulka. Pyta o sposob pozagrobowego egzystowania. Brak jest na nie odpowiedzi

wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce

nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz po smierci, w celu miejsc w ktorych

przebywala poprzednio wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek jest, jeslis

jest").

Poeta za wszelka cene pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to w ostatnim z TRENOW, gdzie opowiada wlasny sen a

mianowicie we snie ukazala mu sie matka z Urszulka. Poeta chociaz czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze tej coreczka jest szczesliwa. Postura ojca

przerabia sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, jak sielskie istnienie Jana w wsi pozostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna jest do formy starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, - oplakiwanie, -

pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, nie rozumie, dlaczego to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta poprzez

nadgorliwego ogrodnika' (I), co wiecej bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia stale drecza, pustka po odejsciu coreczki,

jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga kulminacja, wiec pyta sie: Orszulo moja wdzieczna,

gdzies mi sie podziala, W ktoras strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana pozostala jego wiara w uczciwosc boska, wykonuje to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga a nawet w

punkcie kulminacyjnym w celu zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje w watpliwosc tresc calego egzystencji i dotychczasowych przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, iz corka zostanie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna smutku, rozpaczy, strachu.

W obliczu smierci corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, jakis z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - powiada matka poety - znos

po czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej wyborow - Urszula poprzez zejscie w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke zdecydowanie gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, ktorych bohaterami znajduja sie pasterze badz rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wczytania czy piesni spiewane poprzez bohaterow, w celu epiki – fabula a, takze narracja, w celu dramatu zas - dialogowe partie tekstu, wypowiedzi a,

takze rozmowy poszczegolnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie z

reguly z humanistyczna pochwala pociagajaca swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie nierzadko tlem na rzecz

prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy portret wsi krajowej Ostatnia z

panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; ciezka, codzienna posada w polu i tuz przy gospodarstwie wywoluje radosc innym ludziom wsi a, takze

jest na rzecz nich powodem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Kto twe wczasy, kto pozytki?

Moze nadmienic za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy w literaturze krajowej siegnal po motywy

folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia jakosci gatunku, jest

nietypowa, hhg bowiem robote panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje totez nie

sprawa, ale sposob, w jaki to zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w motywach ludowych i

skrzeczy razem z Oluchna w ciezka robote oraz w srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki pani a sielanka

Szymonowica potrafi znalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Nasz kraj wies finiszu XVI stuleciu jest, wedle Szymonowica, mieszkaniem wyzysku:

mieszkaniem, gdzie nierzadko dochodzi w celu naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw bolesnych, pokazuje ujemne strony

egzystencji na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji otoczenia i tworzac utwor usredniony raczej w celu antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle

przyrody, a jej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie ciagnie ze soba milosc. Gdy Laura przybywa w spotkanie z ukochanym przy

umowionym jaworem nikt w nia nie czeka. Sprawia to posadzenie o zdrada i relacja z rozna pasterka – Doryda, , ktorzy konczy sie atakiem rozpaczy i

zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza osciennych zarosli wybiega Filon a, takze

uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial wylacznie przekonac sie na temat jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow,

wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, tak bardzo charakterystyczne na rzecz

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu wybranki na postepowanie

czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zyciu do obecnie wiadomo bardzo niewiele, jest uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak charakter jego

wierszy wykracza hen poza czysto renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, ,

ktorzy powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety mialy podloze swiatopogladowe,

wynikaly wraz z zmiany religii, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj w mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy szok

swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niepewnosci, czy wybor ktorego dokonal, byl sluszny i pod dostatkiem uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy a, takze wszechmocny, lecz, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do obecnie i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest idealnym obrazem tych niepewnosci a, takze lekow. Szczegolnie wyraznie widac niepokoje poety w 3 sonetach – IV a, takze V.

Sonet IV: Na temat wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, jest wyrazem leki poety na temat wynik bezustannej walki,

ktora kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie dobra materialne a, takze pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od momentu Boga. W celu grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej walce z silami

ciemnosci czlowiek jest osamotniony, a stawka jest wszak zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc

ktorego kazdy czlowiek powinien zawierzyc, bowiem wylacznie z pomoca Boska mozna pokonac szatana, swiat i odepchnac pokusy osobistego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata tego, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co duchowe, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest milosc do Boga. Bog jest wielki a, takze dokonaly, czlowiek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc odciaga

czlowieka od momentu Boga, utrudnia mu droge do egzystencji wiecznego a, takze do zbawienia. Widac tu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii (

Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla powszechnie znana ludziom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi wylacznie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest mocne, a kiedy slabe. Tresc rozwazan pisarza ma

charakter uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w wszelkim czasie), jednakze najbardziej ciekawi Kochanowskiego Nasz kraj XVI stuleciu, wowczas

jeszcze silna a, takze znaczaca na starym kontynencie, ale juz z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow

poprzednio tym, iz niewlasciwa strategia moze spowodowac do upadku panstwa, jak wiele Troje. Po tekscie znajduja sie fragmenty swiadczace o tego

rodzaju intencjach pisarza.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita kwestia wladacie") jest skierowana w celu rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jak na przyklad

maja sprawowac powierzona im wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat dobro ogolne. Na

zakonczenie liryk przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy na temat polski sposob glosowania poprzez rozstapienie oraz obecnosc marszalkow

stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek odpowiedzialnosci zbytnio

losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych interesach, malo zas jest Antenorow troszczacych

sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod,

sklonna w celu pijanstwa a, takze obzarstwa, oraz niezdolna w celu zadnego trudu, a zwlaszcza do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie osoby

beda potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku panstwa rzadzonego jak wiele w Troi.

5. Po kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec rzeczy

narodowych. Pierwszy z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty, nieliczenia sie

z dobrem panstwa, realizowania prywatnych celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, jakkolwiek sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, jest

w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi albowiem o to, by poprzez atak zaskoczyc wroga, oslabic go a, takze nie

pozwolic do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza albowiem tematy w najwiekszym stopniu istotne, aktualne i

zlozone. Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo zdecydowanie dobrowolna struktura spoleczna zaistniala dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego

zycia. Trusia elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie rodowe, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz utwor "Laski badz o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten problem; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie,

badz wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O wiedzy potrzebnej w celu rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, oraz ci , ktorzy sa w jego czele powinni

dawac przyklad,

dwoch. "O wybranki ku ojczyznie" - oblicza 6 zachorowan Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, nielad religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, iz milosc w celu ojczyzny podstawowym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie wystepuje, Skarga boi sie, iz fakt nasz moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

jest wykorzystywana poprzez magnaterie w celu osiagniecia prywatnych celow, , ktorzy prowadzi w celu anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie w jej zlych synow, zamieszanie o

losy Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste w celu nieba sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego,

wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Lokalny, jesli jej

obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na gruncie niezaleznosci od momentu papiestwa a, takze cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o zyciu szlachcica od momentu narodzin do smierci. Zastanawia sie nad edukacja a, takze wychowaniem

najmlodszych szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Opowiadajac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauczania Rej ceni dobre wyksztalcenie, umiejetnosci praktyczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec a,

takze spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez

prywatnych zaslug. Zbytnio wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca nierzadko czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy w wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach roku, przynosza wiele pozytku, jak

i rowniez dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i parki warzywne, azeby niczego poprzez caly dwanascie miesiecy nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O duzym zamilowaniu pisarza do pracy na wioski swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw oraz innych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi wypoczywac w lekkim towarzystwie przyjaciol i rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi pozytek a, takze daje

przyjemnosc. Dbajacy na temat fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, kupowac je taniej i sprzedawac drozej

w innych rejonach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych oraz sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym glownie ksztaltowanie tej charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal na temat urzedach ogolnych nie ceniac

ich zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko dlatego, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz niezaleznie od wiedzy praktycznej

przedstawiciel tego wysokiego stanu spolecznego powinien posiadac tez gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica do

obowiazku sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow w Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl w niej swe przemyslenia odnosnie do tego wydarzenia oraz aluzje, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety na najazd Tatarow

w Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow oraz mysl na temat powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie poprzednio napascia

Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski proponuje opodatkowanie szlachty, co wyraza slowami:

"Skujmy talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie zdecydowanie postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka a, takze

niesmiertelnej a mianowicie poety. Dusza poety jego zdaniem jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie znajacy barier.

Piesn ta przekazuje intencjonalnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego zdecydowanie poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za

najgodniejsza i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" jest cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia w wsi.

Piesni te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem wody i Kupaly - bozka ognia. Kochanowski w

piesni Panny VI podkresla wage zycia w jednosci z natura. Wyraza pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy. W piesni Panny XII zawarta

jest pochwala egzystencji na wioski w zespole rodzinnym. Posada ziemianina w roli przeciwstawiona jest pozostalym, niemoralnym sposobom zycia, oraz

mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu a, takze stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie kierowac w zyciu.

Obszerny wplyw w tworczosc poety mialo tez spotkanie z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone jest z postacia znakomitego naszego poety, ktory jako jakis z glownych tworzyl literature narodowa. Ale

nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak na przyklad wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym utwor ten jest nie tylko

wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci czlowieka, jest tez uwidocznieniem swiadomosci wlasnej wartosci

Kochanowskiego zdecydowanie wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze dlugo po tej smierci beda czytane a, takze podziwiane poprzez wszystkie

narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie zagadnienia z egzystencji codziennego, , ktorzy bylo zwykle dla owczesnych humanistow, gdzie

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego przypadkami moga byc: Piesn XXIII

oraz fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w tej odrebnej przemyslenia wskazuja wyraznie w znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej, jakkolwiek

nie da sie schowac zawartej w niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, zdecydowanie humaniscie, nie bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu mezczyzny. Jego rozwazania na

nasz temat zostaly zawarte miedzy innymi w Piesniach XII a, takze XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, jaka pielegnowana w

sercu mezczyzny moze byc na rzecz niego w tym samym czasie "nagroda a, takze placa" oraz swoista dekoracja zycia. Explicite z cnota zwiazana jest

tak okreslana dobra slawa, tzn. dobra opinia u wspolczesnych, oraz po smierci pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie stronil od momentu rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc ogolne wsrod owczesnej szlachty. Z

pewnoscia jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty nie moglo tez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest fraszka "Na most

warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala jej osoba pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w niej swe przemyslenia a, takze sugestie,

jak na przyklad w przyszlosci podeprzec obrone barier, ale w najwiekszym stopniu emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat a, takze stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow.

Pozostalym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety jest Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze kazde zalety stanowiace cnote

znajduja sie cenne, lecz najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta cenna do niebios, Tym, , ktorzy

sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym momencie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w Czarnolesie, by tam aranzowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" obrazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem

ziemianina. Pisarz opowiada na temat poboznej a, takze spokojnej codziennosci gospodarza. Dla porownania wspomina takze na temat ludziach

tulajacych sie po swiecie w poszukiwaniu bitew i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej jest zyc w roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz z zbirow zdobytych z ofiarnej pracy wlasciciel

zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki a, takze pola, oraz nastepnie calosc znosi w celu stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej pracy

zawsze znajdzie czas na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby badz w lesie zastawia sidla, dzieki

czemu w mieszkaniu nigdy nie zabraknie jedzenia. Po zagrodzie z pewnoscia pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze na temat

wychowaniu mlodego pokolenia, kladac najwiekszy nacisk na skromnosc i zawstydzenie. Poeta pragnie, aby tej wnuki dotychczasowy dobrze

wychowane i aby posiadaly owe zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale tez glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa – jest

to renesansowa pochwala zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, ktorym holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby trzymac

dzien, a, takze stoickie, azeby przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w „Piesniach― miala

charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia mezczyzny jest fart, rozumiane zdecydowanie zycie harmonijne z zasadami cnoty,

gwarantuje czyste etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania

z przyjemnosci zyciowych. Wobec przemijalnosci otoczenia, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do korzystania z chwili,

cieszenia sie z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy mozliwosc

zaobserwowac w Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka wszechstronnie, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka

byla nie wolna od momentu sprzecznosci. Dlatego tez fraszki dotychczasowy tak odmienne. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami Horacego,

Cycerona czy Zenona zalecal ostroznosc do otoczenia i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl mu Horacy od

Zenona, lecz niewatpliwie blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie filozofii antycznej

dazenie do powodzenia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, ktora niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac smutkow,

ktore zdolaly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przywoluje bliskie mu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce „Na

budynek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co emituje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta

pragnie boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, czyste

sumienie, humanistyczna zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra tego swiata nie

zapewniaja prawdziwego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu

nieprzemijalnych norm a, takze przekonan. Specjalne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna z fraszek – „Na zdrowie―.

Pochwale egzystencji w aprobacie z natura odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i stalosc wobec tak bardzo krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc przedmioty i umiejacego ze

ogromnym spokojem obserwowac otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, totez szczescie mezczyzny w harmonijnym zyciu, w

korzystaniu z rozumu, ale i takze w przyjemnosci „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia a, takze wizji

Boga, jako duzego Architekta, odkrywamy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest albowiem dziekczynieniem wobec Boga, lecz tez

wizja czlowieka godnego, umiejacego wykorzystac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do powodzenia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od momentu trosk a, takze cierpienia oraz

obawy poprzednio smiercia. Naszym dramatyczniejsze jest wiec zwatpienie poety w ustalone poprzez myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta z ironia wytycza sie odnosnie do madrosci, jaka powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie z

problemami, dawac sile duchowa i porzadne szczescie oraz czynic odpornym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie w swych

piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi znalezc w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w tej harmonijnej i

calkowitej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po smierci Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednakze pocieszeniu a, takze

ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam sprawa utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swa „Iliade―. Kochanowski

z historii wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow po porwana poprzez Parysa Helene. Misja poslancow skonczyla sie kleska a, takze

stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac rozne postawy polityczne

mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem w celu rozwazan natury ogolnej.

Po konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, aczkolwiek w jakims stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w tragedii greckiej,

nastepuje podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta jest jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob w scenie nie przekracza kilku

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najwazniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty przewodzic maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia zjawisko, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal w nagrode zbytnio wyrok w sporze bogin, wine totez ponosi bogini, ktora na niego nagrodzila.

Istnieja jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno okreslonego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie tu takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno jest tu wyznaczyc glownego bohatera, bowiem postepuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed ktorym stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno albowiem stawiac prywatny interes w rowni wraz z sprawa panstwa

odstepstwem od momentu reguly jest rowniez nie umieszczenie godnosci ktoregos z bohaterow w tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin albo ziemianin

a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Cecha szczegolna skladow z tego okresu jest epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia orszaku: O doktorze Hiszpanie —

huczna rozrywke, w W celu Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Tez piesni z tego czasu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II —

„srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie przynaszaja, / A przy tym w zlote

gesle albo w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek swiatowy, ponad calosc przedkladajacy uciechy zycia dworskiego,

kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily.

Piesn o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy zdecydowanie krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie

pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego jest fraszka W celu gor a, takze lasow, zredagowana w

momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swe zycie, sentymentalne i zarazem ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie z przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie do Proteusza

(starogrecki bozek, ktory posiadal dar przemieniania sie w rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta a, takze przedmioty). Dzisiaj zas pyta z jakims niepokojem:

„dalej co zostanie? ―

dwoch. Czarnolas.

Dominuje tutaj zupelnie inny stan ducha, inne znajduja sie tez zagadnienia. W duzej ilosci utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), podnosi

wartosc budynku rodzinnego (Na dom w Czarnolesie), stawia pytania filozoficzne (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma

posiadac na pieczy / Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie natury, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje nad ludzkim

losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, gdyz wlasne istnienie bylo na rzecz Kochanowskiego najbardziej

waznym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te totez mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w tej zyciu

najistotniejsza byla tej poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbytnio raz me rymy nie gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) a, takze

nawet polski pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, bedacych wlasnoscia roznych gatunkow i klas literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow a, takze zagadnien z zycia mezczyzny, porusza kwestie jednostki, jak i rowniez calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze jest ono osiagalne poprzez przedlozenie w istnienie prostego ukladu wartosci.

Istota ludzka i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac tworczosc poetycka tego pisarza w, odniesieniu w celu w/w tematu, na wstepie nalezy stwierdzic, iz tematyka tej utworow dotyczy

jednoczesnie zwyklego czlowieka, a takze ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane zdecydowanie wskazowka na

rzecz jednostki, ale dla kazdego, bowiem wykorzystywac sie byc moze do nich kazdy, poniewaz ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie kliku wersach w lapidarny sposob przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w trakcie

ktorej doktor zamierza odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie z nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i naklaniaja go w

celu kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja slowa wypowiedziane poprzez glownego bohatera: „Trudny (... ) nalezacy do mnie rzad z tymi pany:

szedlem kimac trzezwo, oraz wstane na gazie. ― Fraszka ta dysponuje na celu osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa. Jego efekty i niekontrolowane

zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Grupy osob takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz przede wszystkim niszcza swoje

drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem zostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien wspominac o tym, iz cialo czlowiecze ulega po smierci rozpadowi, w totez kazdy powinien usilnie starac sie, aby pozostawic po sobie dobre

retrospekcja. Nie jest stosownym czlowiekiem nasz, kto mysli tylko na temat piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Bog

odroznil mezczyzny od zwierzat, dajac mu rozum a, takze mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba ojczyznie, w

celu zapewnienia sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako kto moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ― Sposoby sluzenia

ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych mozliwosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy powinien

szkolic swych konsumentow wlasciwych praw wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania rzeczywistej wolnosci. Ale juz

ludzie majacy odpowiednia moc i odwage powinni z bronia w reku borykac sie z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie w walce przekazac zycie.

„Piesn o dobrej slawie― porusza problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, porusza wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

dopuszczalny kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac w celu walki zdecydowanie jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic calosc

dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku hhg

tragiczne wyniki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci dostalo sie w

celu niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma tak bardzo rozwinietej cywilizacji;

nie wie budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia na temat Polaku inteligentnym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy nie

pomysla zawczasu o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak sobie kupi, iz i

poprzednio szkoda, a, takze po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory przeciez nie wydaje sie byc glupi. By to udowodnic potrzeba czynow, a wyraznie

– wysilku w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Lokalny, to oczywiscie odroznia polski narod od momentu

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zadanie i problem calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, lecz sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to na rzecz

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma w celu ukazanie postaw pracownik kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal w strazy porzadku juz od

momentu poczatku egzystowania naszego panstwa, ale albo takie dzialanie duchownych dopuszczalny przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola

powinni do glebi sie zastanowic nad dalszymi swoimi losami, by problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest tez problemem narodu, poniewaz konstruuja go zwykly ludzie. Jesli zawiedzie jakis element w

calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a nie tylko czesc ukladu organicznego – panstwa – mozna tu zaczac do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej mlodzi nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze pewna z powodow upadku niepodleglosci Polski

w XVI w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty w wzorach starozytnych.

Utwor nasz zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta z

mitologii a, takze przedstawia jakis z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym bez trudu odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz

nedzne spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal z

antyku:

chor stoi poprzez caly czas w scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora a, takze Aleksandra) jest zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – nie przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o zdarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach powiada posel

-akcji – ograniczona do okreslonego watku – sporu na temat Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, , ktorzy

ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw kreacyj, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, oraz na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swe losy spaja z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestie narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest totez Antenor, ktory wykazuje troske o kwestie ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad konsekwencjami

wszystkich czynu, nie reprezentuje biznesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, bazujacy na przykladach antycznych.

Utwor ten zostal napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i hhg jeden z epizodow walki trojanskiej. Po utworze tym latwo znalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz zle ludzie. Temat

„Odprawy... ― liryk zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny odlamek przelozyl. Kondycje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec niedostatek parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie poprzednio palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, co

czlowiecze nie jest mi obce―. Po odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg zadbaj postaci, cechujaca je zachowan; od momentu

patriotow zaczynajac, a w zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, istotny, rozsadny, wierny sprawom panstwa, zabiega na temat utrzymanie pokoju, swoje losy laczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem a, takze intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega poprzednio zgubnym

zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w tym kleske Troi. Jest totez czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu dysponuje charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zajmuje wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze oczywiscie w tej epoce tworzy sie chodliwy w Polsce legenda sielskiej,

cichej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa w „Nad Niemnem― itd.

Nie jest to jednakze jednolite oblicze wsi. Do niej obraz formuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot mezczyzny poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z natura przynosi czlowiekowi ukojenie,

milosc i wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa z „Piesni na temat Sobotce―:

„wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu w prace, jaka wszystkim

daje radosc a, takze rozrywke, jaka tez przynosi zadowolenie. Tego rodzaju obraz uosabia „Zywot mezczyzny poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza czesc sielanek Szymonowica.

Lecz jest jeszcze odrebna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie skloceni,

rozumuja egoistycznie, znajduja sie chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb

egzystencji. Ksiadz nie spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Chlop musi dzialac na panskim polu, posada nie jest wesola

piesnia a mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei z

„Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― M. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to tematy

podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak widac a mianowicie nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z podstawowych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja:

„Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza elementem dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w pani a mysl, iz „bez norm nie moze okazac

sie prawdziwej wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska w cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna byc moze jak wykrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie otrzymuje

kary, a plebejusz traci istnienie. Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze czlowiek ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za , ktorzy innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac ma

obowiazek rowniez kontrole wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama wylacznie szlachta kwitnac nie moze, poniewaz a ktoz bedzie dawal

zywnosc a, takze nam a, takze bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie zostanie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to

bronil chlopow poprzednio wyzyskiem a, takze samowola panow, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski jest, podobnie jak tej duchowy patron Erazm z Rotterdamu, wyznawca irenizmu a

mianowicie czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych a, takze zaczepnych), oraz zwolennikiem zgody i pokoju, chociaz uzasadnial

potrzebe walki obronnej, poniewaz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna a mianowicie wieksza anizeli Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage w celu edukacji

mlodego obywatela a, takze do rangi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan jest najcudniejszy a, takze rzeczom humanistycznym

najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore istotniejsze jest w dalszym rozrachunku niz koszty na inne rozmaitosci. Postulat

ten jest bardzo bez trudu zapamietac, poniewaz dzis jest on takze aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze swiecka

w panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w literaturze.

W dobie renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Wzor „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Wytyczne te zawarte sa w „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac

sie darami natury w wszelkiej porze roku. dbajac na temat harmonie. Nie jest zbyt medrzec, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc, czy

smierc. Cechuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug intelektu i w bliskosci z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze muzyke.

Idealem patrioty jest obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro powyzej prywate, nie zaluje jej

swoich towarow, a takze a, takze zycia a mianowicie taki ideal ukazany jest w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych

piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko w celu tworzenia, jest to czlowiek uniwersalny, oprocz

umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja tworcy tacy jak na

przyklad Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wyjasnij w jaki sposob autorzy polscy ery odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne a, takze lansujaca

porzadne. Przykladem takiej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem oraz Plebanem―

M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski tworcow tego czasu o losy ojczyzny. Po „Krotkiej rozprawie.... ―

Rej zastosowal odmiane dialogu. Dialog ten jest prowadzony pomiedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych na rzecz polskiego systemu

spolecznego stanow a, takze pietnuje zachowania kazdej wraz z stron. I tak Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i

starostw. Pan powiada o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a, takze

nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: Na temat

obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow

panstwowych jednostkom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal kierowania sie

jedynie dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Walczyl z

korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O

Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i tej legatow. Krytykowal

negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach publicznych a,

takze nakladow w ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

zapatrzenie we wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje

przypadlosci toczace Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu w 1575 r. Poeta

obrazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w boju a, takze

wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor nasz niesie w sobie tresci uniwersalne, hhg sytuacje panstwa w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego a,

takze zlego obywatela. Dobry jest Antenor, jest on ostrozny, nieprzekupny, troszczy sie o biznesy narodu, nie unosi sie ambicja jak chodzi na temat dobro

panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie w celu szantazu a, takze przekupstwa mlodzieniec. Wsrod

niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec utwor ten hhg niebezpieczenstwa grozace panstwu

wraz z strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dzielo poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej panstwa tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja

niemal ogol humanisci, kazde swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie mezczyzny poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o tej spoleczny obrys, odnajdujemy

glownie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada nieprawidlowosci, ktore to

zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, ale mysli na temat zysku („na

oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei a mianowicie mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, kiepsko sprawuje sie w sejmie („Pewnie

Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - powiada Pleban). Totez Wojt powiada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A mnie

prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i charakteryzuje

owa „poprawe kraju― w pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, ale bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do tonacego

okretu, oznacza go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Odslaniajac szesc zachorowan

spolecznych a mianowicie obojetnosc wobec ojczyzny, chciwosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa a,

takze grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym kraju. Wowczas, w XVI stuleciu,

przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony religii katolickiej, walki z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia w celu poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga uwaza, ze: milosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic moga miec fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych odkrywamy tez w licznych fraszkach, a najwazniejsza

pozycja jest tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego zdecydowanie artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym ludziom moze zaimponowac rozlegloscia wlasnym zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem. Jest z

pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze bardzo dbal na temat ksztalt swojego stylu, na

temat forme uprawianych gatunkow a, takze o artyzm jezyka, jak i rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w Akademii Krakowskiej,

Krolewcu, Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dotychczasowy mu tez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski,

studiowal tez epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych

tworcow naszych. Nawiazania w celu antyku w dorobku Kochanowskiego widac chociazby w doborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki,

dramat wedle regul perfekcyjnych, elegie. Nawiazanie to widac rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w odwolaniu sie do tworczosci Horacego,

w podejmowaniu motywow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca

postawionego powyzej tlumem.

Ow wybitny czlowiek zapisal sie w historii literatury krajowej nie tylko zdecydowanie poeta a, takze dramaturg, ale takze zdecydowanie tlumacz psalmow

Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu swiadcza takze filozoficzne poglady tworcy, ktory uznaje swiat zbytnio

wielka melodie, znajduje ogromne wartosci natury i wioski, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. zdecydowanie nazwy ery uzyto tego terminu nie wczesniej w 18 wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo na rzecz okreslenia zapozyczen i modeli wloskich w sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na

rzecz okreslenia czasow panowania Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W powyzszym znaczenie zdefiniowanie

to pozostalo przyjete poprzez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we

Wloszech" (1860). Podlug niego odrodzenie mialo okazac sie poczatkiem ery nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich".

Koncepcja ta wywarla wiele sporow a, takze polemik.

Nazwy "Odrodzenie" swiadomie uzyl nie wczesniej Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu jednakze odrodzenia

antyku lecz szmat swietnosci sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale dalej sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach kultury trwajaca we Wloszech od momentu XIV w celu poczatkow XVI wieku, oraz w panstwach Europy

polnocnej od finiszu XV do oporu XVI stuleciu. Jest mezczyzna rezultatem zawilego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak: kryzys

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Norwegia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe a,

takze religie, najbardziej istotne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot a, takze kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, w plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i bawic

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek staje w centrum badan

a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku zdecydowanie o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do

postepu osobowosci majac na uwadze wartosc tej rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania a, takze ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki

ludzkiej. Po mysl humanizmu czlowiek jest wielce przydatny, liczy sie tej talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie mezczyzny w centrum swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i

nic co czlowiecze nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do postepu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za urzedowy jej

zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe prady religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen

religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W roku 1529 a mianowicie protest mniejszosci

luteranskiej w Spirze w sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne jest podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili albowiem, ze mozna ja odtwarzac indywidualnie, iz nalezy tlumaczyc je w

jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze dawac udzielenia

rozgrzeszenia czyli uwolnienia osoby od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze kazdy czlowiek dysponuje swoj los zapisany w

gwiazdach. Oddane jest mu niebo badz pieklo, oraz zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i zachowywanie dobr. Swoje to

zaszczyt, a biernosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Wielkiej brytanii. Ruch nasz powstal z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek

wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil

ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani tez jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne. Arianie

potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Po polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie byli obojetni w sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem znajduja sie wydane w

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one w celu literatury religijnej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie

panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie

krzywd spolecznych i norm niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych

niedomaganiach Rzeczypospolitej, na temat sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Strofowanie I a mianowicie "O wiedzy potrzebnej w celu rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Pisarz charakteryzuje

przypadlosci, ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zachowywanie, ze moralnosc narodu jest warunkiem powodzenia i potegi panstwa.

Dlatego najbardziej normalni powinni okazac sie ci, ktorzy stoja na prowadzeniu narodu.

Strofowanie II a mianowicie "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza tu szesc zachorowan Polski. Sa to: brak wybranki ojczyzny, niedostatek zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Kolejny ciag kazania poswieca autor

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", jaka plynie z "chciwosci domowego lakomstwa". Po sposob wyrazny

i wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci

milosci w celu ojczyzny, wybranki dla pani a samej. Najscie skierowany jest w strone magnatow dbajacych jedynie na temat swoje bogactwa. Widmo

tonacego okretu.

Strofowanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, najmlodszych jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

gdyz laczy cechujaca je jedna religia, nakazujaca milosc blizniego, nasz sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Niedostatek tej

zgody szczegolnie w sejmach pobudza u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza.

Strofowanie IV a, takze V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - jest prawdziwa

kleska dla Lokalny, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, prowadzacej do

zgody i w celu potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza odmiana rzadu jest jednowladztwo, ktorego nie mozna jednakze utozsamiac z

absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni znajduja sie

swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co jest jednoznaczne z upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Liczy prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie milosc w

celu ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i wiare, ze wlasciwy Bog ustrzeze Polske od momentu zguby.

Tytulowe grzechy jawne to: niedostatek sprawiedliwego a, takze sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne

nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly

upadek Lokalny.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej tresc

zwiazana jest z pierwszym, pelnym jeszcze nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Posrednicy trzech podstawowych

stanow: Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w realia zyciowe dialog, ktory ujawnia fundamentalne problemy

zastanawiajace owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy korzystania z zup roznych metod oczyszczania wody, czy

niedostatek stalego ukladu obronnego panstwa. Wiele tez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno -

obyczajowy zycia ogolnego Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki

sprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie zasobna i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w

jedzeniu a, takze piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych naszych

utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie w celu rodakow z prosba, by pomysleli w koncu o grozacym im ryzyku;

Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke stanac w celu obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem nasz,

kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia sobie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest umrzec mlodo, lecz

w sposob bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo a, takze umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu na bazie o pewne przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy w wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly w celu komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w

przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka zdecydowanie czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa natury

c) pojmowanie zycia zdecydowanie wiecznej walki o byt

2. postawa uczonego a, takze badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny obiektywizm, bez prywatnych ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znalezc odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, chude bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Odcienie i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie on pelny podziwu na rzecz prostoty a, takze

kontaktu z natura. Wies, wspomnienia, zdecydowanie miejsce wazne i niepospolite. Poeta zwiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi tam

zyjacych. Istnieja oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego egzystencji. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie

do wioski, tamtego egzystencji, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii pisarza.

Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Maja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora po stracie malzonka sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z pracy rak, oraz kiedy jest stara to umiera.

19 Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, potezny, wzor pracy na wioski. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, lecz to nie pomagalo. Nie zaakceptowac stac na niego

na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy jest starsza

niewiasta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) a, takze mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci egzystencji. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem jest brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedostatek wlasnej decyzji na kolejny los, przygniatajaca wizja, wojna o byt, przetrwanie

cztery. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie w plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne dysponuje ukazywac klopoty duchowe mezczyzny. Te sfery ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Szczegoly w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Smierc - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 strzepkowy zbiorek z roku 1898. Sonety owe mozna zaliczac wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety byl

odmienny, glebszy. 2 pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. Pierwszy z nich leka sie burzy a mianowicie "skromnie w celu zimnej tuli

sie sciany". Losy rozety odnosza sie totez do losow czlowieka. Przedluza sie totez jak czlowiek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez ryzyka,

zadumane dysponuje skronie), jest wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak nasz probuje

sie jednak bronic przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez burze. Ow firma symbolem

uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz prochnem, w IV nastapil juz calkowity harmonogram. Podobnie jest

z czlowiekiem, ktory w starosc jest chorowity, skromniej przydatny w celu zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym zostal

przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn nasz wzorowany jest na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn nawiazuje do

"Apokalipsy sw. Jana". Tematem jest sad ostateczny i apokalipsa. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja zaprezentowac glebie nedzy

ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma charakter symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow wyraza charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka.

Osobiscie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w tym utworze mysli o potedze ducha. W porownaniu do

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego charakter skazony jest niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi a, takze przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Poprawka barw a, takze odcieni. 4 opisy

okreslonego krajobrazu zmieniajacego sie przy wplywem czasu dnia.

1. Dzwiek: jeki, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, poglos

2. Zapach: ziola

trzy. Wzrok: barwa, ksztalt

cztery. Nastroj: zachwyt, zaduma nad wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i jest piekna, ochrania sie, jest delikatna, poszukuje wsparcia azeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w trakcie burzy pozostana powaleni.

Roza to symbol witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza boi sie ulewy drzy poprzednio jej sila, ale dazy do przezycia. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta kurczowo

utrzymuje sie egzystencji. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Szczegoly symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly ery

studiowaly gawede starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, poniewaz dbal mezczyzna o artyzm jezyka, obrys swojego wzoru i odmiane

uprawianych klas, a nade wszystko posiadl kompleksowa wiedze. Swoim obfita tworczosc nierozerwalnie spaja sie z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy wydawca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o tej wyjatkowosci, zdecydowanie jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie niemalze boska moc tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), czyli przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - stosowac zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

przemija,

b) stoicka - zatrzymac umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

a mianowicie Piesn IX - uciecha zycia, nalezy sie bawic, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nas czeka jutro

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, iz zgadnie , ktorzy nan jutro przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten pan zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa wartosci materialne, ale moralne: cnota uczciwosci,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc z tego

, ktorzy sie dysponuje.

- Piesn XX a mianowicie w zyciu jest czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie pod zadnym pozorem bawic, lecz mozna a, takze zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- mnogie nawiazania w celu mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl nierzadko

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z podstawowych nurtow ery baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji, wrecz

tworzyl swoja szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom

Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal w roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. W celu najwybitniejszych skladow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki zdecydowanie przedstawiciel tekstow sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor nasz ukazuje portret panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii, kleski.

Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty krajowej, myslacej na temat bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna chce obrony a, takze pieniedzy w wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – utwor jest scenka satyryczna, jaka przedstawia jak to szlachta polska zrywa sie do walki z nieprzyjacielem. Ukazal w

niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace stosunki w wojsku,

poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie moze spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor jest epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami w bitwie przy Chicimiem w 1621

r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic patriotyzm, gotowosc w celu ofiar a,

takze poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie z 10 czesci dosc dokladnie opisujacych wczesniej obustronne przyrzadzania, a dalej bardzo

szczegolowo, dzien po dniu sytuacje pamietnej bitwy, az do wszczecia ukladow a, takze zaprzestania dzialan wojennych. Poeta wyraza uczuciowy

stosunek w celu opisywanych rzeczy: nad skonczonym obrazem goruje uczucie wybranki do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych

przodkow a, takze krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage terazniejszych nalezy skierowac na

kwestie naprawde wazne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnym wspolczesnych. Przedstawia w nich

zywy portret owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia informacji o Naszym kraju XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. Po 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl przy dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciwko Moskwie. Podczas rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku.

Od chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl w wsi w krakowskim, gospodarujac w dorobku i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, nierzadko procesujacego sie ze swymi sasiadami, oraz

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

Pierwsza czesc zawiera 1656-1666 r i wlacza opis zdarzen wojennych, czyli taki szmat jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa w

celu Danii, walka z Moskwa.

Druga czesc 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, jedynych cechach, wariancie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i napastliwoscia.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i wylacznie szlachte uwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w walce a, takze

sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie przedmioty nie wykrywa przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw w zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; pierwotnie nacechowane

jest dodatnio: sklad dodatnich jakosci odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie przeciwienstwem na rzecz

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak z czasem sarmatyzm

ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie a, takze obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie w celu zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako mysl calkiem podniecajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania postawa, jaka

doprowadzila w celu upadku A, takze Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa wzorce kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Pisarz w sposob mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu takimi jak: hiperbola,

metafora, porownanie, antyteza, elitarne epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje bogata kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej obowiazkiem jest ukazanie zycia a, takze urody w pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi przenikliwy kontrast z

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern a, takze biel, motyw smierci a, takze rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc

wrazen, wynika z kaprysu. Planuje to gre z uczuciem, nastroj zabawy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czesc zawiera probe identyfikacji podmiotu

lirycznego z sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Czesc druga a mianowicie zestawienie spokoju trupa z cierpieniami zakochanego.

Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od momentu nich

uwolnic. Pointa: poprzednio miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, autor w wyszukany sposob pokazal zalety psa i rozpacz wlasciciela po

jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym oraz slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty krajowej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem). Bral

udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji oraz poczciwego

ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow lampy led cennym podlozem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postawy i zapatrywania owczesnego szlachcica, przekazuja

wizerunek swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska jest przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci we wnetrzu stanowej, wyobrazenie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad pozostalymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow jest takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji w tematy

spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnym przywilejow,

oraz zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy led postac nie pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach stanu rycerskiego a, takze

wojennego rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy

upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja walki chocimskiej...

". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne cechy stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe cechy poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy wraz z wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – zawartoscia wiersz jest mysl, iz kobiety znajduja sie niestale w uczuciach. Pomysl ta

wyrazona jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. Dzieki calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore jest porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono caly szereg kwestii niemozliwych a, takze stwierdzono, iz predzej mozna je przeprowadzic (uspokoic morze, wiatr zapiac w wor) niz

zauwazyc stalosc w uczuciach kobiety.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, a nawet szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota a, takze okrucienstwo tez moga zostac tematem na rzecz artysty. Np.

„Do trupa― Tytul wyraza barokowe dazenie do ekspresji, jest to albowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a na cale

szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany smak,

erudycja, nowinki tez znajduja sie w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas rodzaju wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego stracie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej kwestii. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna reprezentowana jest zdecydowanie piekna a, takze zmyslowa niewiasta. Kiedy zas sie pokloca partnerka staje sie brzydka a,

takze nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku a, takze ich wplyw na istnienie umyslowe ery.

W jakims uproszczeniu rozmawiamy, ze w literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, podstawowe prady. Pierwszy - gentlemenski – rozwijajacy sie w

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miejscowosci, tetniacych

prywatnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska miala wiec zaskakiwac odbiorce, dowodzic

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z modeli

zachodnich, im skladajacy zachwyt, a z niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, naszych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie dworki. Zwany jest takze swojskim, bo ta wlasnie literatura, odmiennie anizeli nurt

gentlemenski, przykladala wielka wage w celu rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj naszego kraju rodowod

uznawala za najwazniejszy tworcami tego nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten oznacza sie tez sarmackim od momentu

slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. a, takze oddzialywujacej w pozniejsze ery.

Podzial tekstow na dwa nurty jest wygodny, ale nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly albowiem dwory – wiec gentlemenski i

dotychczasowy siedziby szlacheckie – totez ziemianski. Ale byly tez miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz juz Morsztyn a, takze Naborowski znajduja sie poetami, ktorzy znacznie sie roznia – mozna

totez mowic co najmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie w XV stuleciu. Szlachta polska w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi).

To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm dysponuje dwa sensu - na wstepie oznacza obyczaj szlachty w XV a, takze XVI stuleciu, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje postep zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza.

Szlachta polska miala poczucie, iz Polska przesadza przedmurze chrzescijanstwa - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej w

wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie

na temat szczegolnej roli polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci

krajowej - na temat szczegolnej roli jaka gra Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - istnienie na wioski,

fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze skladniki orientalizmu, wyrazajace sie w

zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje w celu laski, czegoz swiadectwem jest najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie w celu Danii. Osiadl na stale w krakowskim, dokad sady skazaly go w infamie a, takze banicje. Swoim pamietniki zawieraja okres ekipy

wojskowej. Staly sie zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z nich obraz

pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii a, takze milosci natury -

z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w mowe potoczna, laczyl nierzadko polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna z pierwszych naszych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w latach 1688 -

1696 "Moralia", w 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie wiele wagi w celu konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie respektuje. Pisarz zwraca obserwacje

na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne podejscie szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie dlaczego represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, iz represje nie dotykaja

wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia zdecydowanie element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go zjawisko, ze w kraju, ktory nie wystepuje za , ktorzy

oplacic armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja kosztow, nie pilnuja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo roku 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z niebanalnym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje aktualnych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego synonim

rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego jest regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie reprezentuje nawet najmniejszej z tych postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz z strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach wlasnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego mszy, oraz mysli zaledwie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk nedznej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic w dalszym ciagu formy obronnej kraju, gdyz szlachta w wojsku

wykazuje chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestie ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich w sluzbie

wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych w utworach Po. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta nierzadko dotyka rzeczy szlachty a, takze panstwa. Wielokrotnie poddaje krytyce

wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" pokazal stan wewnetrzny panstwa naszego, ktore

chyli sie w odniesieniu do upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze maja mozliwosc sluzyc pociechom do zabawy. Wszyscy pilnuja

o prywatne dobro, nie interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady systemu spolecznego. Polacy rozumuja tylko na temat

zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednakze

zyje czysta dla siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez jej osoba sama. Po wierszu "Kto mocniejszy nasz lepszy"

Potocki porusza problem nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory nie moze obronic sie poprzednio lwem.

Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan

Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, poniewaz jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy przy Chocimiem w

1621r. Poemat opisuje proces bitwy a, takze rokowan. Caloksztalt przepojona jest duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc w zwyciestwie

nad poganami. Patriotyzm widac w przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac sie w celu czasow

przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Wiele jest w nich krytyki, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty w XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosc znaczna

lokalizacje w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do zobrazowanych faktow znajduja sie znakomitym podlozem poznania

osoby i obyczajow tamtych czasow. Pierwsza czesc zawiera przedstawienie przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach wojennych.

Pasek opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia,

ktora przedstawil w oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji w celu walki

wytwarza mu pragnienie zdobycia lupow, a nie milosc w celu ojczyzny. Pasek mowi tez o odbytych podrozach obcych, ktore dotychczasowy wynikiem tej

zainteresowan a, takze ciekawosci. Pasek opisuje tez msze swieta, do ktorej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w licznych

ucztach. Lubil pojedynki i zwady z pozostalymi. Przykladem jest uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo w celu pojedynku Paska z Nurzynskim.

Chytry Pasek, ktory nie chcial borykac sie w obozie wojskowym, wyszedl z niego, wiedzac, ze rywal dogoni na niego. W koncu Pasek zabil natreta i

odcial reke tej bratu. Lecz taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal zmiany. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W

odrebnej czesci charakteryzuje swe zaloty i decydujaca rozmowe z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz egzystencji

ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za przyrodniczy stan rzeczy. Swa klase uwaza za godna przedstawicielke

narodu. Zycie prywatne szlachty polaczone jest troska o dobrobyt i wartosci wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie portret typowego sarmaty. Bohater

kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki. Istnieja pisane barwnie,

jezykiem potocznym, wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, azeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwoch. Monolog skierowany do osoby, wziety w cudzyslow ( autor jest zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego zdecydowanie utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar a, takze ulomnosci czlowieczych. Zdajac sobie sprawe z ich oddzialywania na istnienie

polityczne w owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym twierdzenia, do ktorych konfliktow a, takze klesk maja mozliwosc one spowodowac, stal sie

ich najglosniejszym przeciwnikiem. W celu walki z nimi sluzyly mu glownie bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie poza tym jak klechdy, ukazuja portret zycia w XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tych czasow.

Krasicki obnazal a, takze osmieszal w nich najogromniejsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto moga miec charakter interwencyjny i dorazny, rownie nierzadko sa jednakze uniwersalne a, takze

ponadczasowe. Krasicki tak osobiscie pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie okazac sie

nie tylko moralizatorem, lecz w tym samym czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Od razu utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest zastapiony juz w tytule,

oraz przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nietrafne pochodzenie, za mlody ilosc lat, zbyt

lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie a, takze przesadna zabieganie o nauke i tradycje. Zarzuty owe pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle glupie i bezsensowne, iz domyslec sie mozna, ze w taki sposob Krasicki obrazuje zalety krola.

Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia na rzecz jego polityki wewnetrznej, oraz jednoczesnie jest

atakiem w sarmacje, w jej ulomnosci i nedzne przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje alkoholizm. Jest ona zrobiona na zasadzie dialogu, konwersacji prowadzonej poprzez dwoch

szlachcicow. Jeden z nich mowi o suto zakrapianych biesiadach i na temat przykrych cechujaca je konsekwencjach. Wymowa satyry jest pesymistyczna

a mianowicie wymeczony napojem alkoholowym szlachcic ucieka, by odszukac ukojenie w... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez zwykle cechy

Mlodych polakow, ktorzy tuz przy alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie umieja sie w polityce, a przy tym uwielbiaja zastanawiac sie i przy lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie czasow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Okazuje sie, ze w Rzeczypospolitej dzieje sie raz za

razem gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly juz przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo, rozpusta.

Tego rodzaju brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie wartosci stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na

skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie nierzadko retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk prezentowana

byla w sposob niepodwazalny i bezposredni. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana w celu fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w przytoczenie,

przez co autor chcial podkreslic swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji widac najwyrazniej w satyrach dialogowych,

szczegolnie zas w tych, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze okazac sie uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika

do domowej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i unikniecie bezposredniego

a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje dosiegaja V. w. p.

n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera. Poemat

heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Scala w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety pozostanie poprzez

celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem przedstawiania i wzorem

wypowiedzi. Zawartoscia utworu jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze karmelitow. Zakonnicy walcza za pomoca

sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek posrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co wiele trunku mial mozliwosc pomiescic a,

takze na pejzaz ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody poprzednio

bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego przedstawiaja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Lokalny, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

czasow. Swoistym wytlumaczeniem do calego zbioru jest „Wstep w celu bajek―. Po sposob humorystyczny autor wymienia rozne czlowiecze wady,

twierdzac ze mozna spotkac ludzi perfekcyjnych, ale sa to tak wyjatkowe postawy, iz mozna halasuje miedzy klechdy wlozyc.

Bajka „Szczur a, takze kot― jest atakiem w jedna z najgorszych niedoskonalosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie tu tak zwana maska:

wspolwystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera bezsporne pouczenie, iz w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl tu problem wszechstronny, wazny odpowiednio dla wszelkiej zywej:

zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to gadanina dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie juz w niewoli i nie zna

posmaku wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje swe zycie w klatce a, takze uwaza, iz jest to cos normalnego. Lecz stary czyzyk nie zgadza sie z

twierdzeniem mlodego. On ongis byl nieograniczony, zostal jednakze uwieziony. Przenigdy nie przyzwyczai sie w celu niewoli, zawsze bedzie pragnal

wolnosci. Wielokrotnie interpretujac ta bajke, obrazuje sie w fakt, iz powstala jej osoba po pierwszym rozbiorze Lokalny, moze totez Krasicki chcial

napisac na temat nieszczesciu wlasnym rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl malarzem dobrym, ale

zyl w nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, ale byl bogaty. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal osoby naturalne, takimi, jakimi

znajduja sie, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej a, takze najniebezpieczniej mowic

ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna w znacznym stopniu wiecej osiagnac.

Przykladem uzycia poetyki maski jest bajka "Jagnie a, takze wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w planecie

dominuje uprawnienie silniejszego, iz racja jest po stronie internetowej tego, kto ma moc. Potwierdzeniem tej smutnej prawdy jest opowiedziana

historyjka: slabowite, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem sily, bezwzglednosci a, takze okrucienstwa).

Kiedy pyta, ktorym prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, watly i w lesie", oraz nastepnie pozostanie

pozarte.

Bajka „Filozof― obrazuje uczonego mezczyzny przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca chociazby wiare w Boga a,

takze smieje sie ze kazdego swietych. Lecz gdy maleje na faceta choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo ludzie sa chwiejni we prywatnych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze

nierzadko teoretyczne wiedzy nie wspieraja w zyciu.

A zatem swiat w bajkach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki a, takze

zaprezentowane konsumenta.

79. Docen role tekstow oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: w Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Lokalny. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z glebokiej troski na temat kraj, z leku poprzednio utrata

niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej zamiarem powinno okazac sie szczescie ojczyzny. Poniewaz

fart spoleczenstwa wyplywa z przydatnosci wszystkich tej mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem oswiaty krajowej okazac sie powinna zdatnosc

obywatela. Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki nad szkolnictwem, czym poparl znacznie program reform Komisji Oswiaty

Narodowej.

Wiele rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow jest dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim

mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym.

Gadal o wymagania utworzenia stabilnej armii, na ktorej utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne miejsce w tej dzielach zajmuje krytyka krajowej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek panstwa. Pisal: Z samych panow zguba Mlodych polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal program reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Pod swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

strukturze wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie prognozuje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny a, takze polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie traktowanie

chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, utwor o zakresie dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― jest satyra w owczesne ludzie.

Do listy utworow nalezy jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na krola―,

„Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal podczas kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma mezczyzna

charakter wspanialy – zachowana zostala regula trojjednosci: czasu, miejsca a, takze akcji, niedostatek jest takze scen zbiorowych, calosc zas

utrzymana jest w niejakiej konwencji. „Powrot posla― zostal napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na

opinie publiczna oraz na postawe polityczna poszczegolnych poslow.

Utwor ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc odmian

ustrojowych Lokalny, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu a, takze

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem a, takze ukazal chojrakow jednoczesnie

ustalonych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego otoczenia

jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia rozwiazan fabularnych

prezentujacych poszczegolne poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― beda przedstawieni zdecydowanie prawi a, takze

wzorowi obywatele, ci „zli― zas zdecydowanie durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Natomiast ich przeciwnicy to: tata Teresy –

Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly utwor jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka klopoty, jakie stwarza szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, , ktorzy doprowadza w celu upadku Lokalny,

podobnie jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swego zycia potezna i

wyzwolona z przy obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory wiele powiada, ale na ogol bez sensu; zadziwia sie, iz

Starosta zezwala na kazde dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); wreszcie okazuje sie, iz Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: uwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest typowym szlachcicem, nie respektujacym praw moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke przymusem za

partner, aby wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski uosabia jego niedostatek

zainteresowania wiedza, za to ogromne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; tez jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos,

liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete uprawnienie szlachty, do ktorego mozna z pewnoscia niezle zarobic; Szarmancki jest czlowiekiem, ktory

roztrwonil mienie rodzicow w zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac okazje finansowa, jak na przyklad moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz

posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego na niego nie nauczyly, niczego ciekawego sie nie dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o rozleglej roli slowa jako narzedzia oddzialywania w spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna sytuacje czlowieka. Wplyw na postep tego nurcie mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory glosil, iz

cywilizacja nie sprzyja progresowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal wrazenie –

byla to milosc, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on najmniejszy udzial w tworzeniu dorobku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Materia jego stalo rozumienie pociagajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Pomijajac literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane w malych postaciach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w eleganckiej

ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od momentu 1730 w celu 1822. startuje sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw Konarski,

ktory wypowiada sie w kilku dziedzinach egzystencji:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fallusa szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam nowatorskie metody nauczania. Byl mezczyzna pijarem a, takze z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla

ku ograniczenia laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 roku oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia slownika, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania maksymy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 roku oddano w celu uzytku ogolnego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum mysli naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym w 1764 roku krolem Lokalny zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole Szlachcicow.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna a, takze

wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane w

angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec aktualne i

odmienne tematy. W bazie tego tygodniki pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, paragraf, felieton, reportaz, listy w celu redakcji

a, takze odpowiedzi w nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan a,

takze chlopow, odpowiadaja o problemach gospodarczych a, takze politycznych Lokalny. Wydawany poprzez 21 czasow. Z inicjatywy krola w 1765 roku

zalozono na warszawskim rynku pierwszy w dziejach Lokalny staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach zwany Operalnia, gdzie zaczely

wystepowac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Po 1766 roku dla teatru zaczyna

aranzowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po

rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal na niego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny

powierzyl jej zespol prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly szkoly

wydzialowe a, takze podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w szkolach miala odbywac sie

w jezyku naszym. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia wlasciwego poziomu nauczania potrzebne znajduja sie dobre ksiazki dlatego w

1775 roku powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo opracowanie a, takze wydanie nowych podrecznikow szkolnych. KEN

przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego krola. Brali w nich udzial

miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform. Nieoficjalnym

organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, ale jego dzieje

siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie skladniki bohaterskie a, takze komiczne. Skutek komiczny osiagniety zostaje

za posrednictwem celowe uzycie kontrastu pomiedzy blaha zawartoscia, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym a, takze podnioslym

sposobem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha pomiedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych nie

wczesniej puchar, , ktorzy wiele trunku mogl ulokowac, na pejzaz ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu,

opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – w takim przypadku kuflem od

momentu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu jest osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa,

klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji poznajemy zycie wew. Konrada. Czesc pierwsza tego poematu na temat charakterze konfesyjnym to niesamowity hymn w

czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – dysponuje poczucie mocy, jest tworca, gra w gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Podlozem jego macy

jest milosc, ogarniajaca caly narod. Po imie tej milosci wymaga od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy w

uniesieniu. Swoim pragnienie wladzy bliskie jest tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie podporzadkowac, oczywiscie na rzecz jego

dobra. Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a wylacznie madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie

Boga na temat zlo dominujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory tez poswiecil sie dla dobra

ludzi. Konrad jest totez indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo jest sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny opiera sie wiec w buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w opinia szczescia ludziom, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on w pyche a, takze megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego zdecydowanie glos w dyskusji odnosnie do oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest wylacznie proba marki ruchu listopadowego i powodow jego kleski.

Nalezy zaznaczyc, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie w celu Paryza, dokad

uczestniczyl w wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich prasy emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie mezczyzna o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze tym Slowacki chcial dac odpowiedz na

watpliwosc dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle

poprzez zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, iz rzady tych ludzi

dotychczasowy jedna z przyczyn kleski. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku jest zamach w cara. Ludnosc jest w tej sprawie podzielone. Jedynie mlodzi oficerowie

pragna walki. Kler jest zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly bedaca sposobem dzialania. Narod, reprezentowany poprzez

zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi z kolei grupe, jaka nienawidzi cara i pragnie powstania, ale potrzebuje wodzow. Wynik glosowania, ktore

dysponuje przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam totez wyrusza, azeby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Wolno zatem w

dramacie odczytac caly proces powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana a, takze calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, cechujaca je pragnienie

wolnosci jest tu oceniane zdecydowanie bardzo wartosciowe i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki entuzjazm zostal zmarnowany, niz

krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Lokalny. Krytykowal ludzie, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narod, niz ochronic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia w niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest idealem

patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa historii i postepu. Poeta nawiazuje do

tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe skladow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie byly totez

rozumiane a, takze doceniane poprzez wspolczesnych. Wowczas po smierci toczono boje o slawe po nich lub stanowiska pochowku. ―.

Charakterystyczne, jest takze to, ze mowi o nich w momencie cechujaca je smierci badz po smierci. Smierc uwydatnia dopiero cechujaca je wielkosc.

Poeta uwaza, iz moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

prawdziwego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow minionych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi w celu grobu, w ktory nie sklada cialka bohatera. Jest to symbol przezycia idealow

Bema - walki o niepodleglosc. Owa mysl pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Przebiega

cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem jest mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze mezczyzna

do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo zejscie Browne’a

jest zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi porzadnych, prawych a, takze uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - ciemna noc z twarza Murzyna―. Po ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, czlowiek nieraz skona

A anizeli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze utrzymac sie przy zyciu historie a, takze budzic w celu walki narody. Ale zanim wielka mysl

Browna zostanie przez pozostalych pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, tej wielkosci. Melodia Chopina jest przedstawiona poprzez

Norwida zdecydowanie ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu, nieosiagalnego dla ludzi.

Materia sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny absolut. Idealu tego

nie mozna osiagnac ale mozna don sklaniac sie. Muzyka robi z osoby istoty idealne. Miara tej doskonalosci jest porownanie w celu hostii. Po wierszu

zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi

zlo. Dochodzi w celu glosu teoria mowiaca, iz zniszczenie materialu nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez tam triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja powodzenia za egzystencji, a nawet po smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu

po smierci Atenczycy postawili statue wraz z zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono dwa groby. Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl w cieniu ogromnych ludzi, nie doceniony, samotny, a

zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka zaplate musi uiscic kazda osobowosc za

swa odmiennosc, oryginalnosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzeczywiste, kiedys istniejace, niosa przyszlym

pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak bardzo dlugo jak na przyklad pamiec na temat nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne,

estetyczne.

96. Omow na wybranych przykladach cechy dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do tradycji dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady kilku jednosci: czas miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miesiac, miejsce: fabula rozgrywa

sie w duzej ilosci miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – kompozycja

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. jest wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy wypadek rom.

mieszal konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem. liryczne:

ogromne monologi w Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Szczegoly epickie: legend

Nastroj: istotny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek dama Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

spokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa idei wolnosci swietnie poswiecic caly narod, anizeli ocalic na niego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia w niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa historii i

postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, ktorym przykryta jest „anielska dusza narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal aktywnosc sil

politycznych o zakresie demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― 2 plaszczyzny historyczne, historie wspaniala, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz gawede obyczjowo-prywatna,

odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie oddzielal cechujaca je od zony, dzieki czemu dzieje ulegaja zdynamizowaniu. Swiat

powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie a, takze zolnierze walczacy o

niepodleglosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa w ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je totez autor

w wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie w celu panstwa a, takze monarchy. Dla Sienkiewicza tej bohater na temat

wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane, autor podkresla kilka elementarnych

typow cechujaca je charakteru. Wlasciwosci typowe znajduja sie najlepiej zauwazalne w charakterystyce Zagloby, zasadniczego sprawcy powiesciowego

komizmu, ktory to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, otoz posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W tym

utworze poeta pokazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca przez caly narod naszego kraju oraz poswiadczenie

grozy polozenia naszego kraju w ciagu najazdu. Pokazanie wojny wraz z Szwedami zdecydowanie ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy

stanowi najogromniejsza wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc a, takze szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie tej moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez krola, brak

odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w scenie spisku. Samotna wojna

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takowego pogladu uswiadamia

Kordianowi doktor, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne sily i

izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w walce. Odslaniajac

szeroko okolicznosci kleski patrzyl z duzym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc oraz

brak religii narodu we wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w kategoriach wznioslego

nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera wiele aluzji a, takze

mozna baczyc go zbytnio utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i przecietny Polak nie wystepuje prawa zatrzymac sie przy Termopilami, dokad

Grecy walczyli z Persami. Bitwa ta to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom tego brak. Poeta

nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac slow

oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie zyskal udzialu w

powstaniu, otoz identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska

wobec powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, autor pokazuje mnie tylko represje popowstancze

( wydarzenia z 1823 roku, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy dowiedziec sie z relacji naocznych

swiadkow – harmonijne z prawdziwoscia historyczna. Wystepuja takze mnogie postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy tez odnalezc

fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o cierpieniach, walce a, takze tragedii narodu przesladowanego z

kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Wlaczony jest problem winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, oraz Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje w

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien a, takze goryczy. Lekkie zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw a, takze pieszczot nie uprawnia w celu uzyskania powodzenia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud po ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic pozostalego czlowieka a, takze patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Dla widma pana nie ma juz zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie mozna uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec uczucia innych,

nie kpic z nich a, takze samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu jest postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny poglad na nature milosci. Dusze kochankow, wedle niego, znajduja sie

przeznaczone niezwyklego przez Boga i zwiazane na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc razem z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych a, takze nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom uprawnienie do osobistego szczescia oraz szydzi z tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie.

Podlug nauki moralnej wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, jak za egzystencji zazna mezczyzna

szczescia ziemskiego, bo tego rodzaju fakt tez opoznia a, takze utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza zdecydowanie romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, spelnia bowiem podstawowe wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej na temat natchnienie, wsparcie w robieniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka po siodmej sylabie

-narrator jest wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki przyrody, niebios,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater jest zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chojrakow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc ukazuje sie takze

arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu badz klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona w Moskwe).

Niedostatek jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - otoczenia bogow a, takze ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie