Polak w brygadzie ratowniczej przy World Trade Center

Polak w brygadzie ratowniczej przy World Trade Center

To najtrudniejsze

Kinga Antoniewicz

Gdy trzy godziny po ataku wkroczylismy na teren, nie balem sie, choc widok byl
przerazajacy. Nie moglem uwierzyc, ze z tak wysokiego budynku zostalo tylko 20 stop
gruzu – mowi Jan Szumanski, Polak uczestniczacy w akcji ratowniczej w miejscu,

gdzie stalo World Trade Center.

Strach przyszedl pozniej, po kilku godzinach pierwszego dnia, gdy otaczal nas halas plomieni i szum
dymu. Tkwi w kazdym z nas, choc sie go nie okazuje, nie mysli sie o nim. Dopada czlowieka w
momencie, gdy trzeba uciekac. Jan Szumanski wypowiada te slowa, odkrztuszajac co chwila. Na jego
szyi wisi przepustka do strefy zero. Firma Tully, pod spodem rozpoznawalny dla wszystkich skrot -
WTC.

Jego samochod, w ktorym rozmawiamy, przesiakniety jest dymem z miejsca tragedii. Zapach, ktory
na zawsze zostanie w mojej pamieci. Za chwile pojedzie do domu, by “zlapac troche snu” i wrocic z
powrotem do pracy. Przez trzy pierwsze dni spal tylko osiem godzin. Zna takich, co nie wracaja spac
do domu.

Dzien pierwszy

W pierwszym momencie ucieklem przed dymem. Myslalem, ze sie udusze. Potem stanalem i
patrzylem. Patrzylem jak na specjalnie zaprojektowany pomnik. Pomyslalem nawet, ze moze powinno
sie tak to zostawic. Nie moglem uwierzyc, ze z tak wysokiego budynku zostalo tylko 20 stop gruzu i
kikuty. Czesc prawdopodobnie zapadla sie w podziemia. Czesc rozpadla sie w proch, na dwadziescia
ulic. Bialy pyl na stope wysoki. Z wiez zostala niewielka czesc fasady, za nia nie ma zadnego muru,
zadnej sciany. Z boku lezalo kolo samolotu.

Moja firma zareagowala natychmiast po tym, jak to sie stalo. Budowalismy West Side Highway, ten
fragment, przy ktorym bylo World Trade Center. Ostatnie prace zakonczylismy dwa dni przed
zawaleniem. Znalismy bardzo dobrze teren, co mialo duze znaczenie w tym momencie. Po dwoch
godzinach od ataku mielismy zezwolenie na wejscie na ten teren. Po trzech pod eskorta policji
zaczelismy sprowadzac maszyny.

Gdy wkroczylismy nie bylo jeszcze ratownikow. Chodzilismy miedzy kawalkami cial. Na ulicach
lezaly dlonie i inne nierozpoznawalne ludzkie szczatki. Nie widzialem zadnych ludzi. W tamtej chwili
bylo niemozliwe znalezc kogokolwiek.

Na poczatku byl wielki chaos. Zjawialy sie rozne firmy i kazdy robil wszystko po swojemu. Potem
caly teren podzielono na cztery sektory okolo dwudziestu ulic na polnoc i dziesieciu ulic na wschod i
zachod. Ja dostalem sektor poludniowy i kawalek czesci wschodniej. Dopiero po tym poczulismy sie
jak zespol. Po 26 godzinach, gdy wrocilem do domu, trudno mi bylo opowiadac zonie o tym, co
zobaczylem. Bylem przygnebiony.

Dzien drugi

Nastepnego dnia wstapila w nas nadzieja. Gdy znalezlismy pierwszych ludzi, uwierzylismy, ze nasza
akcja ma sens, ze jest bardzo wazna.

W mojej czesci wyciagnieto czlowieka. Byl przytomny. Gdy wynoszono go na noszach, wszyscy
staneli. Byly oklaski, wiwaty. Plakalismy. Moze to glupio zabrzmi, ale w tym calym nieszczesciu sa to
bardzo szczesliwe chwile. Oczy Szumanskiego wilgotnieja na to wspomnienie.

W miejscu, gdzie staly budynki, jest halas jak na budowie. Koparki przesypuja gruzy do samochodow.
Palnikami rozcinane sa metalowe elementy. W glownej czesci pracuja strazacy. To oni daja znak, na
ktory wszystko zamiera. Wylaczane sa maszyny. Siedem tysiecy ludzi nasluchuje w kompletnej ciszy,
czy ktos nie daje znaku zycia. Czasami cisza trwa kilka minut, czasami pol godziny, a czasami
godzine.

– Strazacy sa niesamowici – opowiada Jan Szumanski, a w jego glosie slychac podziw. – Wchodza w
szczeliny, w dziury miedzy rumowiskiem. Pamietam jak jeden wszedl w takie miejsce, gdzie ja bym
sie nie odwazyl. Byl tam z pietnascie minut. Czekalismy z niepokojem. W koncu jednak wyszedl, ale
nie znalazl nikogo.

Sa rozne momenty. Czasami ktos krzyknie przypadkowo i powstaje panika. Czasami strazacy daja
sygnal do ucieczki. Czasami nie wiadomo, z jakiego powodu zrywamy sie do biegu. Ludzie
rozpierzchaja sie w rozne strony, wpadaja na siebie. Powstaje chaos. Nieraz jest to nawet zabawne.
Smiejemy i za chwile wracamy wszyscy do pracy. To jest odruch. Pracujemy obok budynku, ktory
moze sie zawalic, z drugiej strony sa gruzy WTC.

Strach poteguja tez specjalisci od rozbrajania bomb. Gdy tylko pojawili sie w okolicy, ludziom
wydawalo sie, ze tam sa bomby. Kilka razy dziennie tak uciekamy.

Dzien trzeci

Noc z ulewnymi deszczami podwoila niebezpieczenstwo pracy. Z okolicznych budynkow zaczely
spadac elementy. Na glowy pracujacych sypalo sie szklo. Niebezpiecznie bylo tam, gdzie praca trwala
na metalowych elementach. Kazde poslizgniecie grozilo tym, ze cos sie zawali, ze zgina kolejni
ludzie.

Niektorych miejsc nie mozna jeszcze ruszyc. Drzenia wyczuwalne sa w okolicach Church Street. Tam,
gdzie byla fontanna i odbywaly sie koncerty, wszystko sie zapadlo. To miejsce nie istnieje.
Gdzieniegdzie widac jakies pomieszczenia, ale wiadomo, ze pod spodem jest pusto. Jak sie
wprowadza tam maszyny czy chodzi, to miejsce drzy okropnie. Kazdy ma swiadomosc, ze moze
zapasc sie pod nogami w kazdej sekundzie.

– Mimo trudnosci robota posuwa sie szybko. Z szesciu pieter gruzu pozostala warstwa prawie rowna z
chodnikiem. Pod nim szesc pieter w dol moga byc zywi ludzie. Budynki byly tak budowane, by w
razie zawalenia powstaly miejsca gdzie moga przezyc ludzie – tlumaczy ze spokojem.

Niestety, akcji nie mozna prowadzic szybciej. Gdyby robic wszystko maszynami, to moze bysmy sie
do nich dostali wczesniej, ale moglibysmy ich takze zabic, bo jest duze prawdopodobienstwo, ze
wszystko by sie zawalilo.

50-60 procent jest rozbierana recznie. To mozolna praca. Przekazywanie z rak do rak drobnych i
wiekszych elementow. Kublow gruzu. Jak przy piramidach egipskich. Praca zespolowa. Troche
mechaniczna, rutynowa.

– Wstepuje w nas zalamanie. Mamy swiadomosc, ze kazda godzina dziala na niekorzysc. Spod gruzu
wydobywaja sie gazy, dym swiadczy o tym, ze cos sie pali, a tam w szczelinach moga byc zywi
ludzie. Jesli tylko maja powietrze, jesli tylko wytrzymaja bez wody i jedzenia, wyciagniemy ich –
mowi z przekonaniem. – Jezeli sa tam jakies 20 stop pod ziemia, to do nich zdazymy. Ci, ktorzy sa w
pietrach i piwnicach, maja mniejsze szanse.

To, co pocieszajace i przygnebiajace

W strefie zero pracuja ludzie z calych Stanow, z Kanady, sa tez bliscy tych, ktorzy nie wrocili. Sa
biali, czarni, Latynosi. Nie ma muzulmanow. – Gdyby przyszli, nie wpuscilibysmy ich. Nie
moglibysmy – w tym miejscu zatrzymuje oddech.

W ekipie Jana Szumanskiego pracuje jeszcze dwojka Polakow. Wokol miejsca tragedii jest wiele
mlodziezy, ktora dba o to, by bylo jedzenie i napoje. – Na kazdym rogu rozlozone jest wszystko, co
nam potrzeba. Sa idealnie zorganizowani. Atmosfera jest niesamowita. Wszyscy staraja sie pomoc, tak
jak moga, tak jak potrafia.

Gdy wjezdzaja i wyjezdzaja, witaja ich oklaski. Po bokach autostrady grupki mlodych rozladowuja
zywnosc, ubrania, obuwie, baterie. Napisy "dziekujemy". To wszystko pomaga w gorszych chwilach.

Czujemy sie bezpieczni, otoczeni przez policje i wojsko. Na poczatku przestraszylem sie uzbrojonych
w karabiny maszynowe wojskowych pojazdow, ale wiem, ze chodzi o bezpieczenstwo. Ludzie
przedzierali sie po to tylko, by zrobic zdjecia. Znam juz takich, ktorzy zarabiaja na tym pieniadze.
Sprzedaja je w Internecie.

Jest jeszcze cos. O tym nie mowi sie glosno, ale kilku z pracujacych w tym miejscu nie zachowuje sie
godnie. Widzialem takich, ktorzy wybili szyby w restauracji po to, by napic sie alkoholu. Przez cala
noc na wyciagnietych skads meblach pili. Sa tez tacy, co siegaja po inne znalezione rzeczy. Dwoch
nawet wpadlo do dziury, z ktorej trzeba bylo ich wyciagnac. Wiwatowalismy myslac, ze wyciagamy
kolejnych zywych. Policja zabrala ich natychmiast. Zaden stres nie usprawiedliwia takiego
zachowania. Tak nie mozna – mowi podniesionym glosem.

Bede budowac

– Budynki naprawde zniszczone ciagna sie od Liberty Street do Vesey Street. Te na pewno trzeba
bedzie rozebrac. Czesc nad woda, gdzie jest American Express mimo kilku powaznych uszkodzen sa
calkowicie do uratowania – ocenia. Jest tez kilka mocno zniszczonych budynkow po mojej stronie.
Jeden palil sie dwa dni i dwie noce. Uszkodzony jest tez ten po drugiej stronie ulicy Liberty.
Olbrzymia czesc muru WTC wbila sie tak mocno, ze moze byc zagrozony wyburzeniem. Inne, ktore
stoja, powinny przetrwac. Oczywiscie, musza byc dokladnie zbadane. Usuniecie ruin moze trwac kilka
miesiecy. Trzeba bedzie wydobyc wszystkie ciala. Jesli bedzie trzeba, to bede pracowal do konca –
mowi z przekonaniem.

– Moja firma bedzie tez prawdopodobnie odbudowywac to miejsce. Nie sadze, ze powstana tu znow
tak wysokie budynki. Cokolwiek to bedzie, musza zostac odbudowane ulice. A to juz moja
specjalnosc. Odbudowa bedzie trwac wiele lat, ale bede w niej uczestniczyl. Bede budowac.

20 lat w Ameryce

Jan Szumanski z Polski wyjechal z zona trzy miesiace przed stanem wojennym. Byl szefem zwiazku
niezaleznych studentow w Koszalinie w Wyzszej Szkole Inzynierskiej. Domyslalismy sie, ze bedzie
stan wojenny. Tesc byl pulkownikiem i ktoregos dnia powiedzial nam, ze wszyscy dostaja pistolety.
Na wyjazd zlozyla sie tez sytuacja rodzinna. Stracilismy pierwsze dziecko, a zona byla w ciazy.
Dostalismy sie do obozu w Austrii. Bylismy tam przez trzy miesiace, stamtad trafilismy prosto do
Nowego Jorku. Bylo ciezko. Dziecko urodzilo sie za wczesnie. Umieralo. Wazylo mniej niz dwa
funty. Zona byla w ciezkim stanie, a ja bylem na ulicy bez jezyka i znajomych. Pamietam, ze
siedzielismy w swieta w dwojke, dziecko bylo w szpitalu, a my nie mielismy za co zyc. Ale to dawne
czasy – usmiecha sie do siebie. – Tutaj nie udzielalem sie w 'Solidarnosci". Nie bylem wielbicielem
Walesy. Dziecko przezylo. Dzis Elaine ma 20 lat. Jest artystka – mowi z duma. Ma dokladnie tyle lat,
ile tu jestesmy.

Zona pana Jana Wieslawa jest rowniez inzynierem. Ma za soba projekty jednych z najwyzszych
budynkow na swiecie i w Nowym Jorku. Ostatnio zaprojektowala lotnisko w Tel Awiwie. Otrzymala
kilka nagrod za projekty w Atlancie. Razem konczylismy WSI w Koszalinie i razem bylismy na
Columbia University. To wspaniala kobieta – znow sie usmiecha.

Na pytanie, jak sie czuje przeszukujac gruzowisko, odpowiada drzacym glosem. Czuje sie
prawdziwym Amerykaninem, choc oczywiscie jestem Polakiem. Mam wiele problemow z tym
krajem, ale jest to jedno z najlepszych miejsc na swiecie.

Na koniec rozmowy prosze o zdjecie. – To najtrudniejsze – odpowiada. Pozwala namowic sie na
zalozenie helmu ratownika. Usmiecha sie. Na jego samochodzie pomaranczowy kogut obraca sie
nieustannie. Na szybie samochodu przepustka ratownika z World Trade Center. Obok stoi on Jan
Szumanski, lat 46, inzynier, ratownik, Polak i Amerykanin.