„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Agnieszka Tarasiuk
Projektowanie tkanin
311[41].Z2.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
mgr inż. Teresa Pruciak
mgr inż. Barbara Radziszewska
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Agnieszka Tarasiuk
Konsultacja:
mgr Zenon W. Pietkiewicz
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[41].Z2.02,
„Projektowanie tkanin”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik
włókiennik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie
3
2. Wymagania wstępne
5
3. Cele kształcenia
6
4. Materiał nauczania
7
4.1. Budowa tkanin
7
4.1.1. Materiał nauczania
7
4.1.2. Pytania sprawdzające
34
4.1.3. Ćwiczenia
34
4.1.4. Sprawdzian postępów
38
4.2. Analiza tkanin
39
4.2.1. Materiał nauczania
39
4.2.2. Pytania sprawdzające
41
4.2.3. Ćwiczenia
42
4.2.4. Sprawdzian postępów
44
4.3. Projektowanie tkanin
45
4.3.1. Materiał nauczania
45
4.3.2. Pytania sprawdzające
52
4.3.3. Ćwiczenia
52
4.3.4. Sprawdzian postępów
53
5. Sprawdzian osiągnięć
55
6. Literatura
60
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o projektowaniu tkanin.
W poradniku znajdziesz:
−
wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,
−
cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
−
materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
−
zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
−
ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
−
sprawdzian postępów,
−
sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,
–
literaturę uzupełniającą.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
Schemat układu jednostek modułowych
311[41].Z2
Technologia wytwarzania
tkanin
311[41].Z2.03
Przygotowanie przędzy do
procesu tkania
311[41].Z2.04
Wytwarzanie tkanin na
krosnach
311[41].Z2.05
Wykończanie tkanin
311[41].Z2.06
Planowanie procesu
wytwarzania tkanin
311[41].Z2.01
Badanie właściwości
użytkowych i konfekcyjnych
tkanin
311[41].Z2.02
Projektowanie tkanin
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
−
organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
−
rozróżniać prawą i lewą stronę tkaniny,
−
rozpoznawać układ osnowy i wątku w tkaninie,
−
odczytywać Kod Towarowo-Materiałowy,
−
rozpoznawać włókna pod mikroskopem,
−
przeprowadzać badania organoleptyczne włókien,
−
przeprowadzać badania chemiczne włókien,
−
wyznaczać masę liniową przędzy w texach,
−
wyznaczać kierunek i liczbę skrętu nitek,
−
wyznaczać liczność nitek w tkaninie,
−
wyznaczać wrobienie i stopień wrobienia nitek w tkaninie,
−
posługiwać się wagami laboratoryjnymi,
−
posługiwać się skrętomierzem,
−
dobierać przybory i materiały do wykonania rysunku,
−
obsługiwać komputer,
−
posługiwać się pakietem Microsoft Office,
−
korzystać z różnych źródeł informacji.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
–
rozróżnić rodzaje splotów tkackich,
–
scharakteryzować parametry splotów tkackich,
–
zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
–
sporządzić rysunki splotów tkackich,
–
sporządzić rysunki przekrojów podłużnych i poprzecznych tkanin,
–
określić elementy składowe rysunku dyspozycyjnego procesu tkania,
–
sporządzić rysunek dyspozycyjny procesu tkania dla różnego rodzaju splotów,
–
rozpoznać rodzaj splotu użytego w tkaninie,
–
scharakteryzować rodzaje krajek tkanin,
–
scharakteryzować podstawowe cechy, parametry i właściwości tkanin,
–
określić zasady doboru i tworzenia splotów tkackich,
–
odtworzyć splot tkaniny,
–
odtworzyć raport barwny osnowy i wątku,
–
dobrać rodzaj krajki do tkaniny,
–
wyznaczyć masę liniową osnowy i wątku,
–
obliczyć średnicę nitki osnowy i wątku,
–
obliczyć teoretyczną masę powierzchniową tkaniny,
–
obliczyć zapełnienie powierzchniowe tkaniny,
–
dokonać analizy próbek tkanin,
–
sporządzić sprawozdanie z wykonanej analizy,
–
opracować projekt tkaniny z uwzględnieniem jej wartości użytkowej,
–
zastosować techniki komputerowe w procesie projektowania tkanin.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Budowa tkanin
4.1.1. Materiał nauczania
4.1.1.1. Podstawowe parametry budowy tkanin
Rysunek 1 przedstawia widok tkaniny o splocie płóciennym. Jest to najprostszy sposób
przeplatania nitek w tkaninie.
Rys. 1. Widok ogólny oraz przekroje tkaniny o splocie płóciennym [1, s. 11]
W
1
, W
2
, W
3
, W
4
– kolejne nitki wątku, O
1
, O
2
, O
3
, O
4
– kolejne nitki osnowy
Nitki ułożone wzdłuż tkaniny, to osnowa. Wątek jest ułożony w poprzek tkaniny,
prostopadle do osnowy.
Splot tkacki jest to ściśle określony sposób przeplatania się nitek osnowy z nitkami wątku.
W celu bardziej plastycznego przedstawienia sposobu przeplatania się nitek zamieszcza się obok
widoku tkaniny, rzuty jej przekrojów wzdłuż osi symetrii nitek.
W wyniku przeplatania, następuje wzajemne opasywanie się nitek osnowy i wątku. Nitki
w tkaninie przyjmują postać falistą, co powoduje pozorne skrócenie nitek w stosunku do ich
długości początkowej. Względna zmiana długości nitki w tkaninie, wyrażona w procentach nosi
nazwę wrobienia. Wyznacza się wrobienie osnowy lub wątku, w zależności od rozpatrywanego
układu nitek.
Zagęszczenie tkaniny nitkami określa się najczęściej liczbą nitek osnowy i wątku
przypadającą na jednostkę długości tkaniny. Wielkość tego parametru zależy przede wszystkim
od rodzaju splotu tkaniny oraz grubości nitek.
Masa powierzchniowa tkaniny jest to masa metra kwadratowego tkaniny. Zależy ona od
zagęszczenia tkaniny nitkami oraz od grubości nitek.
Masa liniowa jest to masa metra bieżącego tkaniny i zależy od szerokości tkaniny.
4.1.1.2.Sploty tkackie – wiadomości ogólne
Parametry splotu
Splot tkacki można przedstawić w postaci zbliżonej do rzeczywistego obrazu powierzchni
tkaniny lub jako tkacki rysunek splotu. Na rysunku 2 przedstawiono widok tkaniny o splocie
atłasowym.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
Rys. 2. Widok tkaniny o splocie atłasowym oraz parametry splotu [1, s.48]
W
1
, W
2
, W
3
, W
4,
W
5
– kolejne nitki wątku, O
1
, O
2
, O
3
, O
4,
O
5
– kolejne nitki osnowy, s
o
– skok osnowowy,
s
w
– skok wątkowy, R
o
– raport osnowowy, R
w
– raport wątkowy
Nitki osnowy biegnące wzdłuż tkaniny, umieszcza się na rysunkach pionowo, a prostopadłe
do nich nitki wątku – poziomo. Numerację nitek osnowy rozpoczyna się od lewej strony
ku prawej (O
1,
O
2,
..., O
n,
), a wątku od dołu do góry (W
1,
W
2,
..., W
n,
). Miejsce skrzyżowania nitki
osnowy
z
nitką
wątku
nosi
nazwę
pokrycia.
Jeśli
osnowa
występuje
na wierzchu pokrycia, to określa się go mianem osnowowego, jeśli na wierzchu znajduje się
wątek, to pokrycie nazywa się wątkowym.
Raport splotu jest to najmniejsza liczba nitek osnowy i wątku, po której powtarza się
kolejność przeplatania nitek obu układów. Wymiary raportu określa się najczęściej liczbą
występujących w nim nitek osnowy – R
o
(raport osnowowy) i wątku – R
w
(raport wątkowy).
Na rysunku 3 przedstawiono także umowne przekroje wzdłuż pierwszej nitki osnowy
i wątku. Pozwalają one na sprecyzowanie pojęcia przegięcia nitki. W zależności
od rozpatrywanego układu nitek rozróżnia się przegięcie osnowy lub wątku. Każdy splot
charakteryzuje się ściśle określoną liczbą przegięć osnowy p
o
i wątku p
w
zawartych w obrębie
raportu splotu. Liczba przegięć osnowy i wątku stanowi drugi, obok raportu parametr splotu.
W prezentowanym raporcie splotu atłasowego liczba przegięć p
o
= p
w
= 2.
Sposób rozmieszczenia pokryć osnowowych i wątkowych w granicach raportu określa –
skok. Rozróżnia się skok osnowowy i wątkowy. Skok osnowowy s
o
wskazuje, o ile nitek wątku
oddalone jest analogiczne do rozpatrywanego pokrycie na poprzedniej nitce osnowy. Skok
wątkowy s
w
wskazuje, o ile nitek osnowy jest oddalone analogiczne do rozpatrywanego pokrycie
na poprzedniej nitce wątku. W przykładzie przedstawionym na rysunku 3 s
o
= 2, a s
w
=3.
Rysunek tkacki splotu
Obraz powierzchni tkaniny można przedstawić także w wersji uproszczonej (rys.3a),
która podobnie jak widok tkaniny odznacza się małą komunikatywnością przekazu i dużą
pracochłonnością wykonania. Z tych powodów, sposób przeplatania nitek w tkaninie zastąpiono
tkackim rysunkiem splotu.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
Rys. 3. Rysunek tkacki splotu: a) widok tkaniny o splocie płóciennym przedstawiony w uproszczeniu, b) rysunek
tkacki układów nitek w tkaninie, c) sposób oznaczania pokryć, d) rysunek tkacki splotu płóciennego [1, s.50]
W
1
, W
2
, W
3
, W
4,
W
5,
W
6
– kolejne nitki wątku, O
1
, O
2
, O
3
, O
4,
O
5,
O
6,
– kolejne nitki osnowy
Najprostszą metodą prezentacji sposobu przeplatania nitek w tkaninie jest tkacki rysunek splotu
(rys. 3b,c,d). Przyjęto, że pomiędzy nitkami każdego z układów nie występują prześwity,
a nitki są usytuowane stycznie jedna do drugiej (rys. 3b). po nałożeniu na siebie takich rysunków
obu układów nitek otrzymuje się ich skrzyżowania, czyli pokrycia. Pokrycia osnowowe zaznacza
się zawsze polem zamalowanym lub zakreskowanym, a wątkowe polem pustym,
nie zakreślonym (rys. 3c). Pokrycia osnowowe w granicach jednego raportu zabarwia się
na czarno, a poza raportem na czerwono lub kreskując pod kątem 45°(rys. 3d).
Na rysunku 4 przedstawiono tkacki rysunek splotu tkaniny przedstawionej na rysunku 2.
Rys. 4. Rysunek tkacki splotu atłasowego [1, s.51]
W
1
– pierwsza nitka wątku, O
1
,– pierwsza nitka osnowy, s
o
– skok osnowowy, s
w
– skok wątkowy,
R
o
– raport osnowowy, R
w
– raport wątkowy
Zamieszczając obok tkackiego rysunku splotu przekroje wzdłuż nitek osnowy i wątku
przyjmuje się następujące zasady:
−
Przekroje wzdłuż nitek osnowy rysuje się zawsze z lewej strony rysunku splotu,
a przekroje wzdłuż nitek wątku – nad rysunkiem splotu.
−
Przyjmuje się, że układ wzdłuż którego wykonuje się przekrój oplata nitki układu
prostopadłego leżące w jednej płaszczyźnie.
Papier kratkowy, na którym wykonuje się rysunki splotów nosi nazwę kratkówki.
W celu szybkiego ustnego określenia budowy splotu stosuje się oznaczenia cyfrowo-
-literowe. Oznaczenia takie stosowane są dla splotów o mało skomplikowanej budowie.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
Oznaczenie cyfrowo-literowe składa się z wyróżnika raportu splotu oraz wartości skoku
wątkowego lub literowego symbolu kierunku pochylenia rządków. Wyróżnik ma postać zbliżoną
do ułamka i wskazuje liczbę kolejnych pokryć osnowowych (nad kreską) lub wątkowych (pod
kreską) dla pierwszej nitki wątku. Budowa wyróżnika jest następująca:
m
n
, a dla bardziej
rozbudowanych splotów
k
k
2
2
1
1
m
n
...
m
...
n
m
n
.
Jeśli suma pokryć osnowowych (n
1
+ n
2
+ ... + n
k
) jest większa od sumy pokryć wątkowych
(m
1
+ m
2
+ ... + m
k
), to splot nosi nazwę osnowowego lub ciężkiego, w przeciwnym wypadku –
wątkowego lub lekkiego. Gdy sumy te są równe, wówczas splot jest dwustronny. Suma
wszystkich pokryć jest zawsze równa raportowi osnowowemu:
n
1 +
m
1+
n
2
+ m
2
+ ... + n
k
+ m
k
= R
o
Za wyróżnikiem podaje się w nawiasie wartość – lub kolejne wartości, jeśli są różne – skoku
wątkowego. Dla niektórych splotów przewidziano, w celu uproszczenia zapisu wartości skoku
lub podkreślenia ich charakteru, pewne odstępstwa od powyższej zasady. Wyjątki zostaną
przedstawione przy omawianiu grup splotów, których dotyczą.
Rysunek dyspozycyjny
Podjęcie produkcji tkaniny o określonym splocie wymaga uzupełnienia rysunku tkackiego
splotu dodatkowymi informacjami, stanowiącymi dyspozycje do wykonania jej na krośnie.
Są to:
−
sposób przewlekania nitek osnowy przez płochę,
−
rodzaj przewlekania nitek osnowy przez nicielnice,
−
program sterowania nicielnicami.
Informacje te naniesione odpowiednio na kratkówkę wraz z rysunkiem tkackim splotu
składają się na rysunek dyspozycyjny tkania.
Na rysunku 5a w sposób uproszczony przedstawiono przebieg nitek osnowy na krośnie
(widok z góry), uwzględniając przemieszczenie nicielnic warunkujące otrzymanie tkaniny
o założonym splocie. Nitki odwijane z wału osnowowego są pojedynczo przewleczone
przez oczka strun odpowiednich nicielnic, a następnie po dwie przez szczeliny płochy
znajdującej się między nicielnicami a tkaniną.
Rys. 5. Rysunek dyspozycyjny tkania: a) zasada sporządzania rysunku dyspozycyjnego,
b) rysunek dyspozycyjny [1, s.53]
W
1
, W
2
, W
3
, W
4
– kolejne nitki wątku, O
1
, O
2
, O
3
, O
4
– kolejne nitki osnowy
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
Liczba nicielnic (cztery) wynika z raportu splotu, w którym występują cztery różnie
przeplatające się nitki. Numerowanie nicielnic rozpoczyna się od strony tkaniny. Zgodnie
z tą zasadą pierwsza nitka osnowy O
1
jest przewleczona przez nicielnicę pierwszą, druga O
2
– przez drugą i następne kolejno przez dwie pozostałe nicielnice. Następne nitki
są przewleczone kolejno w taki sam sposób. Wynika stąd, że jednakowo przeplatające się nitki
przewleka się przez oczka strun tych samych nicielnic.
Aby wykonać tkaninę o przedstawionym splocie, mechanizm sterujący ruchem nicielnic
musi zapewnić:
§ podniesienie I i II nicielnicy oraz opuszczenie III i IV przy wprowadzaniu pierwszego
wątku W
1
do przesmyku,
§ przy wprowadzaniu drugiego wątku W
2
podniesienie nicielnic II i III, oraz opuszczenie
nicielnic I i IV,
§ w celu wprowadzenia wątku trzeciego W
3
podniesienie nicielnic III i IV oraz
opuszczenie I i II,
§ podniesienie I i IV nicielnicy i opuszczenie II i III przy wprowadzaniu czwartego wątku
W
4
.
Na rysunku 5b przedstawiono przykład rysunku dyspozycyjnego tkania.
Raport splotu A rysuje się w dolnym lewym rogu rysunku dyspozycyjnego. Oznaczenie
przewlekania osnowy przez płochę B polega na odpowiednim zamalowaniu kratek w dwóch
rzędach, z których jeden odpowiada parzystym szczelinom płochy, drugi – nieparzystym. Liczba
zamalowanych kratek w poszczególnych rzędach oznacza liczbę nitek osnowy przewlekanych
przez kolejne szczeliny płochy.
Przewleczenie nitek przez oczka strun nicielnic C zaznacza się przez zamalowanie kratek
w rzędach odpowiadających poszczególnym nicielnicom.
Program sterowania nicielnicami D umieszcza się po prawej stronie schematu przewlekania
przez nicielnice. Na przecięciu się przedłużenia nicielnicy z odpowiednim wątkiem zaznacza się
położenie nicielnicy. Zaczerniony kwadrat oznacza jej podniesienie, a pusty – opuszczenie.
Przewlekanie przez nicielnice przedstawione na rysunku nosi nazwę przewlekania
kolejnego, ponieważ kolejno po sobie następujące nitki osnowy przewleczone są przez kolejne
nicielnice. Oprócz opisanego istnieją inne rodzaje przewlekania:
−
przewlekanie przestawne,
−
przewlekanie symetryczne,
−
przewlekanie skrócone,
−
przewlekanie mieszane.
4.1.1.3. Sploty zasadnicze
Sploty należące do tej grupy muszą spełniać następujące warunki:
−
raport osnowowy i raport wątkowy muszą być sobie równe,
−
poszczególne rodzaje skoków powinny mieć wartości stałe w obrębie raportu:
s
o
= const., s
w
= const.,
−
wyróżnik splotu może mieć budowę
m
1
lub
1
n
, co oznacza, że każda nitka w obrębie
raportu
powinna
mieć
tylko
jedno
pokrycie
różniące
się
od
pozostałych
(p
o
= p
w
= 2). Równocześnie spełniony jest warunek 1 + m = R lub n + 1 = R.
Istnieją trzy podgrupy splotów zasadniczych: płócienny, skośne i atłasowe.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
Splot płócienny
Uproszczony widok tkaniny o splocie płóciennym oraz jego symboliczne, graficzne
przedstawienie pokazuje rysunek 4.
Parametry splotu płóciennego mają następujące wartości:
R
o
= R
w
= 2,
s
o
= s
w
= 1,
p
o
= p
w
= 2
Oznaczenie tego splotu przyjmuje postać:
1
1
. Wyraża ono, że na pierwszej nitce wątku
występują kolejno: jedno pokrycie osnowowe i jedno wątkowe. Wartość skoku wątkowego
równa jedności upoważnia do opuszczenia tej liczby za wyróżnikiem.
Tkaniny o splocie płóciennym mają powierzchnię gładką, równomierną, bez jakichkolwiek
charakterystycznych zgrupowań pokryć.
Do wytwarzania tkaniny o splocie płóciennym wystarczą w zasadzie dwie nicielnice. Liczba
strun w jednej nicielnicy powinna odpowiadać połowie liczby nitek w całej osnowie. Jeżeli
okaże się, że nie można umieścić w jednej nicielnicy wymaganej liczby strun, należy zastosować
większą liczbę nicielnic. Ich liczba musi odpowiadać pełnej wielokrotności raportu splotu,
a więc cztery, sześć itd.
Na rysunku 6 przedstawiono dyspozycyjne rysunki tkania, uwzględniające stosowane
przy splocie płóciennym rodzaje przewlekań przez nicielnice, tj. kolejne (rys. 6a) oraz
przestawne (rys. 6b).
Rys. 6. Rysunki dyspozycyjne tkania dla splotu płóciennego: a) z przewlekaniem kolejnym,
b) z przewlekaniem przestawnym [1, s.60]
Najprostsze rozwiązanie stanowi przewlekanie przez dwie nicielnice (wariant I). Warianty II i III
przewlekania kolejnego przedstawiają przykłady zastosowań większej liczby nicielnic.
Przykłady przewlekania przestawnego pokazano na rysunku 6b. Zasada tego rodzaju
przewlekania jest następująca: liczbę nicielnic będącą wielokrotnością R
o
, dzieli się na połowy.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
Do pierwszej przewleka się kolejno nitki nieparzyste, do drugiej również kolejno – parzyste.
Takie przewlekanie pozwala sytuować obok siebie nicielnice tak samo sterowane.
W przedstawionych na rysunkach dyspozycyjnych przewlekaniach nitek osnowy
przez płochę, przyjęto przewlekać po dwie nitki do jednej szczeliny. W przypadku splotu
płóciennego liczba nitek przewlekanych przez szczeliny płochy zależy od liczby nitek w całej
osnowie oraz szerokości osnowy w płosze, która powinna zapewnić uzyskanie żądanej
szerokości tkaniny surowej.
Sploty skośne
Sploty należące do grupy splotów skośnych spełniają następujące warunki:
R
o
= R
w
≥ 3,
s
w
= 1 lub – 1.
Wartość skoku wątkowego równa jedności przy raportach większych od 2, powoduje
wystąpienie zgrupowań pokryć (rządków) wzdłuż linii biegnących skośnie na powierzchni
tkaniny.
Gdy s
w
= 1 podaje się za wyróżnikiem zamiast wartości skoku symbol Z, ponieważ kierunek
pochylenia rządków jest zgodny z kierunkiem pochylenia środkowej części tej litery.
Gdy s
w
= – 1 podaje się za wyróżnikiem zamiast wartości skoku symbol S, ponieważ rządki
pochylone są w tym samym kierunku, co środkowa część tej litery.
Na rysunku 7 przedstawiono, wszystkie możliwe rozwiązania w zakresie najmniejszego
raportu trzynitkowego. Budowa wyróżnika może być dwojaka
2
1
lub
1
2
. W pierwszym
przypadku uzyskuje się sploty wątkowe
2
1
Z i
2
1
S (rys.7a,c), w drugim osnowowe
1
2
Z
i
1
2
S (rys.7b,d).
a)
b)
c)
d)
Rys. 7. Zasadnicze sploty skośne trzynitkowe: a) wątkowy s
w
= 1, b) osnowowy s
w
= 1, c) wątkowy s
w
= -1,
d) osnowowy s
w
= -1 [2, s. 55]
Najczęściej stosowanym przy splotach skośnych rodzajem przewlekania jest przewlekanie
kolejne. Rysunek dyspozycyjny dla splotu
1
3
S, uwzględniający wymieniony rodzaj
przewlekania przedstawiono na rysunku 8.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
Rys. 8. Rysunek dyspozycyjny tkania dla splotu
1
3
S [1, s. 65]
I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII – kolejne nicielnice, R
p
– raport przewlekania przez nicielnice
Sploty atłasowe
Sploty należące do tej grupy spełniają następujące warunki:
R
o
= R
w
= R ≥ 5,
1 < s
w
<R – 1,
ułamek
w
s
R
jest nieskracalny.
Na rysunku 9 przedstawiono wraz z etapami tworzenia, wszystkie możliwe rozwiązania
w zakresie najmniejszego – pięcionitkowego – raportu splotu atłasowego. Z drugiego warunku
wynika, że wartość skoku wątkowego jest zawarta między 1 a 4, a więc może wynosić jedynie 2
lub 3. Obie liczby spełniają również trzeci warunek, bowiem 5/2 i 5/3 są ułamkami
nieskracalnymi.
Rys. 9. Zasadnicze sploty atłasowe pięcionitkowe: a)
4
1
(2), b)
1
4
(2), c)
4
1
(3), d)
1
4
(3) [1, s. 66]
s
o
– skok osnowowy, s
w
– skok wątkowy,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
Cechą charakterystyczną tych splotów jest brak punktów styczności między pokryciami
występującymi w mniejszości oraz stosunkowo długie nie przeplecione odcinki nitek. Dzięki
temu powierzchnia tkanin jest równomierna i bardzo gładka.
W atłasach istnieje możliwość wystąpienia takiego przypadku, gdzie wartości skoków
wątkowego i osnowowego będą równe. Sploty takie noszą nazwę atłasów kwadratowych
(rys.10).
Rys. 10. Rysunek tkacki splotu atłasowego ośmionitkowego
7
1
(3)
z przekrojami wzdłuż drugiej nitki osnowy i wątku [2, s. 57]
W
2
– druga nitka wątku, O
2
,– druga nitka osnowy
Przy splotach atłasowych stosuje się najczęściej kolejne przewlekanie przez nicielnice.
Rysunki dyspozycyjne dla splotów
7
1
(5) i
1
7
(5) przedstawiono na rysunku 11.
Rys. 11. Rysunki dyspozycyjne tkania: a) dla splotu
7
1
(5), b) dla splotu
1
7
(5) [1, s. 72]
I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII – kolejne nicielnice
4.1.1.4. Pochodne splotu płóciennego
Sploty rypsowe
Sploty rypsowe są tworzone przez uwielokrotnienie tą samą (rypsy regularne) lub różną
liczbę razy (rypsy nieregularne) obu nitek jednego z układów nitek w raporcie splotu
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
płóciennego. Podział splotów rypsowych przedstawia rysunek 12. W wyniku takiego
postępowania pojawiają się długie nie przeplecione odcinki nitek ułożone równolegle w postaci
prążków (żeber) na powierzchni wyrobu. Jeżeli układem uwielokrotnianym była osnowa,
to rypsy noszą nazwę podłużnych, bowiem prążki układają się wzdłuż tkaniny. Jeżeli układem
uwielokrotnianym był wątek, powstają rypsy poprzeczne – prążki układają się w poprzek
tkaniny.
a)
b)
Rys. 12. Sposób tworzenia i podział splotów rypsowych: a) poprzecznych, b) podłużnych [1, s.75, 81]
Najmniejszy raport osnowowy splotu rypsowego podłużnego regularnego wynosi 4 (R
o
= 4).
Raport wątkowy zawsze jest równy 2 (R
w
= 2). Wtedy bowiem obie nitki osnowy w raporcie
splotu płóciennego zostają powtórzone najmniejszą ilość razy czyli dwa. Taki przypadek
pokazano na rysunku 13a. W miarę zwiększania wielkości raportu osnowowego zwiększa się
długość żebra tworzonego przez wątek (rys. 13b, c).
Rys. 13. Tworzenie i oznaczenia splotów rypsowych podłużnych regularnych:
a) czteronitkowy, b) sześcionitkowy, c) dziesięcionitkowy [2, s.58]
W
1
,– pierwsza bitka wątku, O
1
, O
2
– kolejne nitki osnowy s
o
– skok osnowowy, s
w
– skok wątkowy,
R
o
– raport osnowowy, R
w
– raport wątkowy
Na rysunku 14 przedstawiono przykłady splotów rypsowych podłużnych nieregularnych.
Najmniejszy z nich ma raport osnowowy równy 3 (R
o
= 3). Dla tych splotów nie można podać
oznaczenia symbolicznego, ponieważ porządek występowania pokryć dla obu nitek wątku
w raporcie splotu jest różny.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
Rys. 14. Sploty rypsowe podłużne nieregularne [2, s.58]
s
o
– skok osnowowy, R
o
, raport osnowowy, R
w
– raport wątkowy
Najmniejszy raport wątkowy splotu rypsowego poprzecznego regularnego wynosi 4
(R
w
= 4), a raport osnowowy zawsze będzie równy 2 (R
o
= 2) W miarę zwiększania raportu
wątkowego powiększa się długość żebra tworzonego przez osnowę (rys.15b). Pod rysunkami
umieszczono symboliczne oznaczenia splotów. Występujące w nawiasach za wyróżnikami
splotów zerowe wartości skoków wątkowych, wynikają z braku przesunięć pokryć osnowowych,
powodowanych powtórzeniem sposobu przeplatania nitek splotu płóciennego. Na rysunku 16
pokazano rypsy poprzeczne nieregularne.
Rys. 15. Tworzenie splotów rypsowych poprzecznych regularnych: a) czteronitkowy,
b) ośmionitkowy [2, s. 59] W
1
, W
2
– pierwsza nitka wątku, O
1
,– pierwsza nitka osnowy
Rys. 16. Sploty rypsowe poprzeczne nieregularne [2, s. 59]
Przy sporządzaniu rysunków dyspozycyjnych dla splotów rypsowych, należy kierować się
zasadami obowiązującymi dla splotu pierwotnego – płóciennego.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
Sploty panamowe
Sploty panamowe powstają analogicznie jak rypsy, z tym, że dla nich splotem wyjściowym,
jest właśnie ryps. Na rysunku 17a przedstawiono ryps podłużny regularny. Po uwielokrotnieniu
w jego raporcie obu nitek wątku dwa razy otrzymuje się najmniejszy regularny splot panamowy
(rys. 17b). Sytuacja przedstawia się podobnie, gdy jako splot pierwotny przyjmie się znacznie
większy raport splotu rypsowego na przykład
4
4
(4) (rys. 17c). Powtarzając w jego raporcie oba
wątki cztery razy otrzymuje się splot panamowy ośmionitkowy (rys. 17d). Ten sam wynik
można otrzymać wychodząc z rypsów poprzecznych i uwielokrotniając nitki osnowy.
Rys. 17. Tworzenie splotów panamowych regularnych: a) splot rypsowy
2
2
(2),
b) splot panamowy
2
2
(0,2,0), splot rypsowy
4
4
(4), splot panamowy
4
4
(0,0,0,4,0,0,0) [2, s. 59]
Uwielokrotniając w raporcie różną liczbę razy obie nitki splotu rypsowego regularnego
lub nieregularnego, lub tę samą liczbę razy nitki splotu rypsowego nieregularnego otrzymuje się
sploty panamowe nieregularne (rys. 18).
Rys. 18. Tworzenie splotów panamowych nieregularnych: a) splot rypsowy podłużny nieregularny, b) splot
panamowy nieregularny, splot rypsowy regularny
3
3
(3), splot panamowy nieregularny
3
3
(0,0,3,0) [2, s. 60]
Przy splotach panamowych obowiązują takie same zasady przewlekania przez nicielnice,
jak dla rypsów podłużnych. Sposób przewlekania przez płochę zależy od tego,
czy charakterystyczny „kostkowy” wygląd powierzchni tkaniny ma być bardziej lub mniej
wyraźny. W pierwszym przypadku grupę jednakowo przeplatających się nitek należy przewlekać
przez jedną szczelinę płochy, w drugim – warunek ten nie musi być spełniony.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
4.1.1.5. Pochodne splotów skośnych
Przy tworzeniu pochodnych splotów skośnych należy zwracać uwagę, aby charakter splotu
skośnego – skośnie biegnące rządki – został zachowany.
Sploty skośne wzmocnione
Tworzenie splotów skośnych wzmocnionych polega na dodaniu, stycznie do już istniejących
pokryć, na przykład osnowowych, dalszych pokryć tego samego rodzaju. Najmniejszy raport
splotu skośnego wzmocnionego jest czteronitkowy, a jego wyróżnik przyjmuje postać
2
2
Z
(rys. 19a) lub
2
2
S. Na rysunku 19b pokazano kolejne etapy wzmacniania splotu
5
1
Z.
Po trzech splotach pochodnych dochodzi się ponownie do splotu zasadniczego, lecz
już osnowowego
1
5
Z.
Rys. 19. Tworzenie splotów skośnych wzmocnionych: a) na bazie splotu
3
1
Z, b) na bazie splotu
5
1
Z [2, s. 60]
Sploty skośne wielorządkowe
Podobnie jak sploty wzmocnione sploty te powstają przez dodanie pokryć osnowowych.
Ale w tym wypadku dodatkowe pokrycia umieszcza się w pewnej odległości od już istniejących.
Dzięki temu powstają kolejne pasma pokryć osnowowych. Na rysunku 20 przedstawiono splot
skośny wzmocniony
7
3
Z do którego dodano, pasmo dwóch dodatkowych pokryć
osnowowych, oddzielając oba rzędy pasmem pojedynczych pokryć wątkowych. Nowy splot
ma symbol
4
2
1
3
Z.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
Rys. 20. Tworzenie splotu skośnego wielorządkowego: a) splot wyjściowy, b) splot wielorządkowy [2, s. 61]
Sploty skośne łamane
Sploty skośne łamane otrzymuje się przez zmianę, dla grupy nitek, znaku skoku
osnowowego lub wątkowego.
Projektując sploty łamane wzdłuż nitek osnowy przyjmuje się splot skośny podstawowy
(bazę) o raportach R
ob
, R
wb
(rys. 21a). Następnie po n
o
nitkach osnowy (nitka n
o
jest osią
symetrii splotu) zmienia się znak skoku osnowowego z + 1 na – 1, następuje więc zmiana
kierunku rządków z Z na S. Nowy splot ma raporty:
R
o
= 2n
o
– N,
R
w
= R
wb
.
N przyjmuje wartość 0 lub 2. Gdy N = 2 uzyskuje się wzór o ostrych wierzchołkach
(rys.21b). Wyróżnik tego splotu łamanego wzdłuż osnowy jest taki jak wyróżnik splotu bazy,
a za nim umieszcza się symbol V z indeksem liczbowym równym n
o
. Gdy N = 0 wierzchołki
są „tępe”. W tym wypadku oś symetrii splotu znajduje się tuż po nitce n
o
(rys. 21c).
Rys. 21. Tworzenie splotów skośnych łamanych wzdłuż osnowy: a) splot bazowy,
b) splot łamany z ostrym wierzchołkiem, c) splot łamany z „tępym” wierzchołkiem [2, s. 62]
n
o
– nitka stanowiąca oś symetrii, R
o
, raport osnowowy, R
w
– raport wątkowy, R
wb
– raport wątkowy splotu bazy
Dla splotów łamanych wzdłuż nitek osnowy stosuje się symetryczne przewlekanie nitek
przez nicielnice. Przykład takiego przewlekania przedstawiono na rysunku 22.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
Rys. 22. Rysunek dyspozycyjny dla splotu skośnego łamanego wzdłuż osnowy
2
1
1
3
V
7
[1, s. 104]
n
o
– nitka stanowiąca oś symetrii, R
w
– raport przewlekania przez nicielnice, i
n
– liczba nicielnic
Podobnie przedstawia się sytuacja przy splotach łamanych wzdłuż n
w
nitki wątku (rys.23).
Niezmieniony w stosunku do splotu bazy pozostaje raport osnowowy, natomiast raport wątkowy
wyznacza się z zależności R
w
= 2n
w
– N
Gdy N=2 (rys.23b) splot ma ostre wierzchołki, a za wyróżnikiem splotu bazy umieszcza się
symbol K z indeksem równym n
w
. Jeśli wierzchołki mają być stępione, wówczas przyjmuje się
N = 0.
Rys. 23. Tworzenie splotów skośnych łamanych wzdłuż wątku: a) splot bazowy,
b) splot łamany z ostrym wierzchołkiem, c) splot łamany z „tępym” wierzchołkiem [2, s. 63]
n
w
– nitka stanowiąca oś symetrii, R
o
, raport osnowowy, R
w
– raport wątkowy, R
wb,
R
ob
– raporty splotu bazy
4.1.1.6. Pochodne splotów atłasowych
Sploty atłasowe wzmocnione
Sploty te powstają przez dodawanie (sploty wątkowe) lub odejmowanie (sploty osnowowe)
wzdłuż wątku pojedynczych pokryć stycznie do już istniejących będących w mniejszości.
Na rysunku 24 przedstawiono sposób tworzenia splotu wzmocnionego na bazie
siedmionitkowego atłasu
6
1
(3). Tworząc sploty atłasowe wzmocnione należy przestrzegać
zasady, aby poszczególne grupy pokryć będących w mniejszości nie miały punktów wspólnych.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
a)
b)
Rys. 24. Tworzenie splotów atłasowych wzmocnionych: a) splot zasadniczy, b) splot wzmocniony [2, s. 67]
Sploty atłasowe nieregularne
Sploty atłasowe nieregularne podobnie jak zasadnicze, charakteryzują się występowaniem
pojedynczych pokryć osnowowych lub wątkowych. Mają one jednak zmienne wartości skoku
w obrębie raportu. Typowym przykładem splotu nieregularnego jest atłas sześcionitkowy.
Przy takiej wielkości raportu nie ma możliwości otrzymania regularnego splotu atłasowego,
gdyż brak takiej wartości skoku, która spełniałaby warunek, że
w
s
R
jest ułamkiem
nieskracalnym. Można jednak przy tym raporcie otrzymać charakter splotu atłasowego,
jeśli rozstawi się tak pokrycia, będące w mniejszości, aby się wzajemnie nie kontaktowały.
Ma to miejsce wówczas gdy zastosuje się różne wartości skoku, np.: s
w
= 2, 2, 3, 4, 4 (rys.25a).
W oznaczeniu symbolicznym za wyróżnikiem splotu, wpisuje się kolejno wszystkie wartości
skoków.
Atłas nieregularny, można także otrzymać w wyniku rozłożenia skoku wątkowego na dwa
skoki składowe. Na rysunku 25b pokazano atłas dziesięcionitkowy, którego skok równy 7
rozłożono na dwie składowe: s
w
= s
w1
+ s
w2
= 2 + 5. Następnie pokrycia osnowowe nanoszono
kolejno skokami 2 i 5, aż do powtórzenia sposobu przeplatania. W wyniku takiego postępowania
raport wątkowy wzrósł dwukrotnie, a osnowowy pozostał bez zmian.
Rys. 25. Tworzenie splotów atłasowych nieregularnych: a) przez zastosowanie różnych wartości skoków,
b) przez rozłożenie skoku wątkowego na dwa skoki składowe [2, s. 67]
4.1.1.7. Sploty modyfikowane i zestawne
Tworząc sploty modyfikowane i zestawne świadomie dąży się do odejścia od charakteru
splotu wyjściowego, stosując metody analogiczne jak przy projektowaniu splotów pochodnych
od zasadniczych. Wykorzystuje się na przykład dodawanie pokryć i zmianę wartości skoków.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
Stosuje się też inne metody polegające na zestawieniu różnych splotów w jedną całość.
Celem modyfikacji lub zestawiania splotów jest nadanie tkaninie wzorzystości splotowej,
odpowiednich właściwości lub jej powierzchni określonej faktury.
Drobnowzorzystość
Najprostsze postępowanie prowadzące do uzyskania wzorzystości tkaniny polega
na zestawieniu obok siebie wzdłuż wątku lub osnowy różnych splotów, różniących się między
sobą rodzajem pokryć będących w przewadze lub ich ułożeniem. Otrzymuje się w ten sposób
splotowe wzory pasiaste. Przykład takiego splotu przedstawia rysunek 26, gdzie zestawiono
ze sobą sploty skośne: wątkowy
3
1
Z i osnowowy
1
3
S. W celu spotęgowania efektu
pasiastości należy przestrzegać występowania przeciwstawnych pokryć (ostry przeplot) na
granicy stykania się dwóch splotów.
Rys. 26. Splotowy wzór pasiasty [2, s. 68]
W podobny sposób tworzy się sploty kostkowe. W celu uzyskania dużej wyrazistości
krawędzi kostek powinno się wykorzystać zasadę ostrego przeplotu wzdłuż wszystkich linii
styku odmiennych splotów. Na rysunku 27 pokazano wzór kostkowy powstały na bazie splotów
atłasowych: wątkowego
4
1
(3) i osnowowego
1
4
(2) odpowiednio wzajemnie usytuowanych.
Rys. 27. Splotowy wzór kostkowy [2, s. 68]
4.1.1.8. Sploty tkanin z reliefem
Tkaniny z reliefem charakteryzują się określoną rzeźbą – występują na ich powierzchni
wypukłości i wklęśnięcia. Określoną rzeźbę powierzchni można nadać tkaninie stosując
odpowiedni splot, wykończenie lub świadomie dobierając nitki o zróżnicowanie grubości.
Sploty krepowe
Cechą charakterystyczną tkanin o splotach krepowych jest ziarnista, niespokojna
powierzchnia. Taką fakturę tkaniny uzyskuje się stosując nitki o znacznym natężeniu skrętów,
powyżej wartości krytycznej lub odpowiednio dobierając splot.
Istnieje kilka metod tworzenia splotów krepowych. Niezależnie od przyjętego sposobu
ich tworzenia należy zawsze zwrócić uwagę na to, aby najdłuższe przeploty osnowowe
i wątkowe w otrzymywanym splocie nie przekraczały długości odpowiadającej czterem
pokryciom.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
Pierwsza metoda polega na zakłócaniu określonego porządku w występowaniu pokryć
w splocie wyjściowym zasadniczym lub pochodnym (wątkowym). Na rysunku 28a
przedstawiono splot krepowy otrzymany przez dodanie do splotu płóciennego dalszych pokryć
osnowowych. Pokrycia te dodano w taki sposób, aby nowe skupiska miały na przemian
przeciwny kierunek ułożenia.
Kolejna metoda sprowadza się do nałożenia na siebie dwóch, rzadziej trzech różnych
splotów. Aby uniknąć powstawania wielopokryciowych przeplotów, za podstawę należy
przyjmować sploty o przewadze pokryć wątkowych. Na rysunku 28b przedstawiono przykład
tworzenia takiego splotu krepowego. Na splot skośny łamany wzdłuż osnowy i wątku nałożono
splot rypsowy. W otrzymanym splocie skupiska pokryć są rozłożone dość przypadkowo,
bez żadnej określonej regularności.
Metodę wsuwania nitek raportu jednego splotu bazowego nitek drugiego splotu
przedstawiono na rysunku 28c. Wsuwać można między siebie w stosunku 1 : 1, 2 : 1, 2 : 2 tylko
nitki osnowy obu splotów lub tylko nitki wątku. Jako bazowe wykorzystuje się sploty skośne
wzmocnione lub wielorządkowe o przeciwstawnych kierunkach rządków lub splot płócienny
z jego pochodnymi.
Kolejna metoda polega na przypadkowym przestawianiu kolejności nitek osnowy lub wątku
w dowolnym splocie należącym do grupy pochodnych splotów skośnych. Jest nim najczęściej
splot skośny wielorządkowy. Na rysunku 28d pokazano splot krepowy utworzony
przez przestawienie nitek osnowy splotu
1
2
3
2
Z przesuniętego o jedną nitkę osnowy w prawo.
Ostatnia metoda polega na kolejnym obracaniu najczęściej o 90˚ (
2
π
rad) raportu
wyjściowego i zestawianiu jego obrazów w czterech ćwiartkach kwadratu.
Rys. 28. Tworzenie splotów krepowych: a) dodawanie nowych pokryć, b) nakładanie splotów, c) wzajemne
wsuwanie splotów, d) przestawianie nitek, e) obrót elementu splotowego [2, s. 70]
Sploty waflowe
Sploty waflowe charakteryzują się wyraźniejszym reliefem w porównaniu z krepami.
Najprostszy sposób prowadzący do uzyskania splotu waflowego polega na wypełnieniu splotu
skośnego łamanego równocześnie wzdłuż osnowy i wątku pokryciami osnowowymi
tak jak pokazano na rysunku 29a. Jako bazę przyjęto splot
4
1
V
5
K
5
, do którego dołożono
po bokach raportu dalsze pokrycia osnowowe w odległości od istniejących równej jednemu
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
pokryciu wątkowemu. Na skutek tego tkanina po zdjęciu z krosna zbiega się, tworząc wgłębienie
i wypukłości, upodabniające ją do powierzchni wafla. Podobny skutek uzyskuje się zestawiając
obok siebie sploty
7
1
Z,
1
7
S,
1
1
, co pokazano na rysunku 29b.
a)
b)
Rys. 29. Sploty waflowe: a) na bazie splotu
4
1
V
5
K
5
, b) z wykorzystaniem splotów
7
1
Z,
1
7
S,
1
1
[2, s.71]
Sploty żeberkowe
Tkaniny o splotach żeberkowych, zwane sztruksami charakteryzują wypukłe prążki
usytuowane wzdłużnie, poprzecznie lub skośnie względem brzegu tkaniny.
Sploty sztruksów podłużnych tworzy się przez kolejne zestawienie w odpowiednim
stosunku nitek wątku o splocie rypsowym podłużnym z innym splotem, najczęściej płóciennym
(rys. 30a). W wyniku takiego połączenia następuje skrócenie długich przeplotów wątków
leżących na lewej stronie tkaniny. Gdy liczność osnowy jest dostatecznie duża, wówczas
w płaszczyźnie wyrobu nie mieszczą się przeploty płócienne i wskutek tego powstają wyoblenia,
tworzące na prawej stronie tkaniny podłużne wypukłe prążki. Dla utrwalenia uzyskanej
wypukłości stosuje się nitki wypełniające. Leżą one swobodnie między odcinkami napiętych
wątków i drugą ich grupą przeplecioną z osnową.
Sploty sztruksów poprzecznych tworzy się na bazie splotów rypsowych poprzecznych,
dokonując w nich eliminacji pokryć osnowowych, według ściśle określonego splotu. Wówczas
przy odpowiednio dużej liczności nitek wątku, na prawej stronie wyrobu pojawią się wyraźne
prążki utworzone z ciągłej tkaniny. Lewa strona zachowa charakter tkaniny rypsowej.
Na rysunku 30b pokazano tkaninę o splocie sztruksu poprzecznego utworzoną na bazie splotu
rypsowego
1
1
(0, 0, 0, 0, 0, 0, 0, 1,0, 0, 0, 0, 0, 0, 0). Pokrycia eliminowano według splotu
1
1
.
a)
b)
Rys. 30. Sploty żeberkowe: a) sztruks podłużny [2, s. 71], b) sztruks poprzeczny [1, s. 169]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
26
4.1.1.9. Sploty tkanin z nawarstwionymi układami nitek
W dotychczas rozpatrywanych splotach każdy z układów nitek występował w jednej
warstwie (rys. 31). Rysunek 31a przedstawia tkaninę o splocie wątkowym, na przykład
3
1
Z,
gdzie na stronie wierzchniej występuje przewaga pokryć wątkowych. Tkaninę o splocie
osnowowym na przykład
1
3
Z przedstawia rysunek 31b, a tkaninę o splocie dwustronnym
na przykład
3
3
Z rysunek 31c.
Rys. 31. Symboliczne przedstawienie struktur tkanin pojedynczych: a) sploty wątkowe,
b) sploty osnowowe, c) sploty dwustronne [2, s. 73]
W wielu przypadkach rozwiązania z układami nitek rozłożonymi w jednej warstwie
uniemożliwiają uzyskania pożądanej grubości lub izolacyjności cieplnej lub niezależności
wyglądu prawej i lewej strony tkaniny. Aby osiągnąć te cele trzeba stworzyć takie tkaniny,
w których jeden lub dwa układy nitek są nawarstwione podwójnie lub wielokrotnie (rys. 32).
Rys. 32. Podział splotów złożonych [2, s. 74]
Sploty tkanin z nawarstwionym układem wątku
Sploty tkanin wzmocnionych wątkiem powstają z jednej warstwy osnowy i dwóch, rzadziej
trzech warstw wątku. Osnowa przeplata na przemian z wątkami każdej warstwy.
Nawarstwienie wątków jest możliwe tylko wtedy, gdy spełnione są jednocześnie trzy
warunki:
−
zagęszczenie tkaniny nitkami wątku warstwy górnej i dolnej jest większe
od zagęszczenia nitek ułożonych stycznie obok siebie,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
−
sploty obu warstw są zróżnicowane: wątkowe dla warstwy górnej, osnowowe
dla warstwy dolnej (czasami stosuje się dla jednej z warstw sploty dwustronne),
−
zestawienie
względem
siebie
splotów
obu
warstw
gwarantuje
nawarstwianie
poszczególnych układów wątkowych.
Sposób tworzenia tkaniny z nawarstwionym wątkiem pokazano na rysunku 38. Przyjęto
dla wątków warstwy górnej splot
3
1
Z (rys. 33a), dla dolnych
1
3
Z (rys. 33b) oraz stosunek
ich występowania 1:1. Aby ułatwić rysowanie i odczytywanie splotu, pokrycia osnowowe splotu
wątków warstwy górnej oznaczono kolorem czarnym, a osnowę i wątek cyframi od 1 do 4
(rys.38a). Pokrycia osnowowe splotu wątków warstwy dolnej oznaczono krzyżykami, a wątki
warstwy dolnej literami a, b, c, d (rys. 33b). Z wielkości raportów splotów składowych
i stosunku występowania wątków obu warstw, wynika wielkość raportu splotu złożonego:
R
o
= 4, R
w
= 2·4 = 8.
Po obliczeniu raportu splotu złożonego wykreśla się prostokąt o wymiarach: R
o
ÎR
w
= 4Î8
kratek. Z jego lewej strony oznacza się kolejność wątków. Wątki warstwy dolnej umieszcza się
na rysunku splotu złożonego między wątkami warstwy górnej. Występowanie wątków
na rysunku oddaje kolejność ich wprowadzania do przesmyku. Pierwszym wątkiem na rysunku
splotu jest zawsze wątek warstwy górnej, niezależnie od stosunku wątków – tylko jeden.
Po naniesieniu splotów obu warstw na wykreślony raport (rys. 33c), z lewej jego strony rysuje
się przekroje wzdłuż osnowy: rzeczywisty (rys. 33e) i umowny (rys. 33d). Pierwszy uwzględnia
rzeczywiste ułożenie wątków obu warstw w tkaninie (jeden nad drugim), drugi w rozsunięciu.
Rys. 33. Tworzenie splotu tkaniny z nawarstwionym wątkiem: a) splot wątków warstwy górnej, b) splot wątków
warstwy dolnej, c) splot tkaniny z dwiema warstwami wątków, d) umowny przekrój tkaniny z nawarstwionym
wątkiem, e) rzeczywisty przekrój tkaniny z nawarstwionym wątkiem [2, s. 75]
W przypadku splotów z nawarstwionym układem wątkowym należy zwracać szczególną
uwagę na przebieg osnowy. Powinna się ona układać bez żadnych gwałtownych zmian kierunku.
Rysunki 34a, b, c, d przedstawiają przykłady tkanin z nawarstwionym wątkiem o takich samych
splotach obu warstw ale różnie względem siebie przesuniętych. Dowodzą one, że spełnienie
warunku odnośnie doboru właściwych splotów dla obu warstw jest konieczne, ale może okazać
się niewystarczające. Istnieje bowiem jeszcze potrzeba ich prawidłowego wzajemnego
usytuowania. Przykład podany na rysunku 34d nie powinien w ogóle mieć miejsca, prowadzi
bowiem do wydobycia na prawą stronę dolnego wątku – co z punktu widzenie rozwiązań
kolorystycznych czy też splotowych jest nie do przyjęcia.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
28
Rys. 34 Przebieg osnowy w tkaninach z nawarstwionym wątkiem: a) rozwiązanie najlepsze,
b) rozwiązanie dobre, c) rozwiązanie nie zalecane, d) rozwiązanie złe [2, s.76]
W celu łatwiejszego i szybszego sprawdzenia poprawności przebiegu osnowy, zamiast
posługiwać się czasochłonnymi przekrojami, można śledzić pokrycia wzdłuż jednej nitki osnowy
dla trzech kolejnych wątków. W przypadku przebiegu osnowy ponad wątkiem warstwy górnej,
co nosi nazwę nadwiązu, powinny wystąpić dla wątków dolnych – poprzedzającego
i następującego – pokrycia osnowowe, a więc w sumie co najmniej trzy pokrycia osnowowe
(rys. 35a). Gdy natomiast osnowa przechodzi pod wątkiem warstwy dolnej (podwiąz) powinny
wystąpić trzy kolejne pokrycia wątkowe (rys. 35a). Z tej analizy wynika, że przykład pokazany
na rysunku 35b jest gorszy od poprzedniego, a dalsze dwa (rys. 40c,d) nie zalecane lub wręcz
złe.
Rys. 35. Nadwiązy i podwiązy: a) rozwiązanie najlepsze, b) rozwiązanie dobre,
c) rozwiązanie nie zalecane, d) rozwiązanie złe [2, s.76]
Sploty tkanin z nawarstwionym układem osnowy
Sploty tkanin wzmocnionych osnową powstają z jednej warstwy wątku i dwóch, rzadziej
trzech warstw osnowy. Wątek przeplata na przemian z osnowami każdej warstwy.
Nawarstwienie osnów jest możliwe tylko wtedy, gdy spełnione są jednocześnie cztery
warunki:
−
zagęszczenie tkaniny nitkami osnowy warstwy górnej i dolnej jest większe
od zagęszczenia nitek ułożonych stycznie obok siebie,
−
sploty obu warstw są zróżnicowane: osnowowe dla warstwy górnej, wątkowe
dla warstwy dolnej,
−
zestawienie
względem
siebie
splotów
obu
warstw
gwarantuje
nawarstwianie
poszczególnych układów osnowowych,
−
w szczelinie płochy powinny znajdować się nitki każdej warstwy nawarstwiającej się.
Sposób tworzenia tkaniny z nawarstwioną osnową pokazano na rysunku 36. Przebiega ono
analogicznie do tworzenia splotów z nawarstwionym wątkiem, z tym, że w tym przypadku raport
wątkowy pozostaje bez zmian, a podwaja się raport wątkowy.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
29
Rys. 36. Tworzenie splotu tkaniny z nawarstwioną osnową: a) splot osnowy warstwy górnej,
b) splot osnowy warstwy dolnej, c) splot tkaniny z nawarstwioną osnową,
d) umowny przekrój tkaniny z nawarstwioną osnową [2, s.78]
Sploty tkanin z nawarstwionymi dwoma układami nitek
Tkaniny podwójne powstają przez połączenie dwóch oddzielnych warstw tkanin. Składają
się więc z co najmniej dwóch warstw osnowy i wątku ułożonych jedna nad drugą.
Na rysunku 37 schematycznie przedstawiono metody łączenia warstw tkanin podwójnych.
W pierwszym przypadku (rys. 37a) dla obu warstw przyjęto sploty osnowowe. Układami
najbardziej do siebie zbliżonymi są: osnowa warstwy dolnej i wątek warstwy górnej. Ponieważ
są one do siebie prostopadłe mogą być więc przeplecione. Taki sposób łączenia nosi nazwę
nadwiązu – osnowa dolna wychodzi nad tkaninę dolną i przeplata się z wątkiem górnym.
Rysunek 37b ilustruje metodę łączenia podwiązem, ponieważ w obu warstwach o splotach
wątkowych układami najbardziej do siebie zbliżonymi są: osnowa górna i wątek dolny (osnowa
górna opuszcza się pod tkaninę górną i przeplata się z wątkiem dolnym).
Trzeci przypadek (rys. 37c) gdzie zastosowano sploty dwustronne, stwarza możliwość
łączenia warstw tkanin nadwiązem i podwiązem jednocześnie.
Jeżeli splot warstwy górnej jest osnowowy, a dolnej wątkowy (rys. 37d) to układami
najbardziej do siebie zbliżonymi są wątki górne i dolne. Jako wzajemnie równoległe nie mogą
być splatane i dlatego do ich połączenia, a więc zespolenia obu warstw, stosuje się dodatkową
osnowę łączącą. Analogicznie postępuje się gdy sploty warstw są: górnej – wątkowy, a dolnej
osnowowy (rys. 37e). Wówczas w celu połączenia nitek osnowy jako układów najbardziej
do siebie zbliżonych , stosuje się dodatkowy wątek łączący.
W celu połączenia tkanin można także dokonać wymiany całych warstw lub ich części
(rys. 37f,g). W pierwszym przypadku po określonej liczbie wątków obie warstwy przenikają się
wzajemnie, łącząc się w ten sposób ze sobą (rys. 37f). W drugim, jedna z warstw o splocie
płóciennym pozostaje niezmieniona. Natomiast układy drugiej są w ciągłej separacji. Jeśli
osnowa przechodzi do dołu, to wątki należące do tej warstwy przenikają warstwę środkową,
dążąc ponad jej powierzchnię (rys. 37g). Ten ostatni przypadek nosi nazwę spinania.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
30
Rys. 37. Metody łączenia warstw tkanin podwójnych: a) nadwiąz, b) podwiąz, c) nadwiąz i podwiąz jednocześnie,
d) łączenie dodatkową osnową, e) łączenie dodatkowym wątkiem, f) pełna wymiana warstw, g) spinanie [2, s.78]
Rysunek 38 przedstawia splot tkaniny podwójnej, której warstwy łączono metodą nadwiązu.
Rys. 38. Tworzenie splotu tkaniny podwójnej łączonej nadwiązem: a) splot warstwy górnej i dolnej, b) naniesienie
splotu warstwy górnej, c) naniesienie splotu warstwy dolnej, d) naniesienie dodatkowych pokryć dla osnowy
warstwy górnej, e) nadwiąz, f) splot tkaniny podwójnej z naniesionymi oznaczeniami nadwiązów [2, s. 79]
Tworząc taki splot najpierw dobiera się sploty obu warstw (dwustronne lub osnowowe).
Przyjęto drugie rozwiązanie, a więc sploty osnowowe
1
3
Z (rys. 38a), a stosunek ilościowy
nitek obu warstw osnów: O
g
: O
d
= 1 : 1, wątków: W
g
: W
d
= 1 : 1 (indeksy g i d odnoszą się
odpowiednio do warstwy górnej i dolnej). Wielkości raportu wyniosą więc:
R
o
= 2 • 4 = 8;
R
w
= 2 • 4 = 8;
Sposób rysowania przyjęto taki sam jak dla tkanin z nawarstwionym układem wątkowym
czy osnowowym. Na wyrysowany raport o wymiarach 8 Î 8 kratek nanosi się najpierw pokrycia
osnowowe splotu warstwy górnej (rys. 38b), a następnie dolnej (rys. 38c). Postępowanie takie
okazuje się jednak niewystarczające – wskazuje na to zamieszczony przykładowo przekrój
wzdłuż trzeciej nitki osnowy warstwy górnej. Widać wyraźnie niezamierzone łączenie warstw.
Stało się tak, ponieważ nie zachowano warunku sytuowania górnej osnowy zawsze nad wątkami
dolnymi, co widać wyraźnie na rysunku 38a przedstawiającym symbolicznie tkaninę podwójną.
W celu wykluczenia takich nieplanowanych połączeń należy skrzyżowania nitek osnowy górnej
i wątku dolnego oznaczyć symbolem pokrycia osnowowego na przykład
(rys. 38d). W tym
przypadku sporządzony przekrój wykazuje występowanie dwóch tkanin niczym ze sobą nie
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
31
połączonych. Teraz należy nanieść punkty łączenia obu warstw. Na rysunku 38e przedstawiono
obraz nadwiązu, a obok wynikający z niego warunek występowania pokryć. Nitka dolnej
osnowy O
d
ma przed nadwiązem pokrycia osnowowe w stosunku do obu wątków dolnych W
d
.
Powinna ona przebiegać łagodnie (rys. 34), ale i tak, aby nie była widoczna na prawej stronie
tkaniny. I dlatego obie nitki osnowy górnej O
g
mają w stosunku do wątku górnego W
g
pokrycia
osnowowe. Jeśli dodać do tego wymagane przechodzenie osnowy górnej nad wątkami warstwy
dolnej – łatwo zauważyć, że punkt nadwiązu jest otoczony pokryciami osnowowymi. Śledząc
pierwszą nitkę osnowy dolnej a (rys. 38d) można wskazać, że podane warunki nadwiązu będą
spełnione na skrzyżowaniu z pierwszym i czwartym wątkiem górnym. Wybrano pierwszą
propozycję (rys. 38f). W tym przypadku druga nitka osnowy dolnej przeplecie się z drugim
wątkiem górnym, trzecia z trzecim a czwarta z czwartym wątkiem warstwy górnej. Miejsca
nadwiązu przyjęto oznaczać gwiazdką
4.1.1.10. Sploty krajek tkanin
Podczas tworzenia tkaniny na krośnie w brzegowych nitkach osnowy występuje zwiększone
napięcie wynikające z geometrii układu osnowa – tkanina oraz wlotu i wylotu nośnika wątku.
W procesie wykończenia tkaniny na jej skrajne nitki działają również zwiększone siły
wynikające z konieczności otrzymania wyrobu gotowego o określonej szerokości. Dlatego
też brzegi tkaniny noszące nazwę krajek muszą być wzmocnione. Krajki tkanin mają szerokość
od kilku do kilkunastu milimetrów. Wzmocnienie krajek można uzyskać dwojako:
−
gdy w tle tkaniny są nitki jednokrotne, najczęściej klejone przyjmuje się w krajkach nitki
o zbliżonej do nich średnicy, ale wielokrotne;
−
gdy w tle tkaniny osnowa jest wielokrotna, przyjmuje się dla krajek zwiększenie liczności
nitek.
Splot obu krajek powinien:
−
różnić się od splotu tkaniny,
−
być dwustronny, w celu zapobiegania zwijaniu się brzegów tkaniny,
−
zapewniać w miarę możliwości takie wrobienie nitek osnowy krajek, jakie uzyska osnowa
tkaniny,
−
nie stwarzać konieczności stosowania dodatkowych nicielnic,
−
zabezpieczać prawidłowe zaplatanie wątku na skrajnych nitkach osnowy.
Spełnienie wszystkich wymagań nie zawsze jest możliwe. Należy wówczas uwzględnić
tylko te, które w sposób istotny wpływają na jakość tkanin oraz wydajność tkana i wykończenia.
Zalicza się do nich: konieczność stosowania splotów dwustronnych oraz dążenie do uzyskania
jednakowych wrobień osnowy tkaniny i krajek.
Aby ostatni warunek mógł być spełniony, parametry splotu tkaniny i krajek powinny spełniać
równanie:
ok
wk
o
w
p
R
p
R
=
gdzie: R
w
– raport wątkowy splotu tkaniny,
R
wk
– raport wątkowy splotu krajki,
p
o
– liczba przegięć osnowy w granicach raportu Rw,
p
ok
– liczba przegięć osnowy krajek w granicach raportu R
wk
.
Jednakowe lub bardzo zbliżone wartości ilorazów umożliwiają nawijanie osnowy krajek
na wał osnowowy razem z osnową tkaniny.
W tkaninach pojedynczych i z nawarstwionym wątkiem, wytwarzanych na krosnach
czółenkowych stosuje się jako sploty krajek sploty rypsowe regularne podłużne i poprzeczne
oraz panamowe. W tkaninach z nawarstwionym układem osnowowym splot krajek najczęściej
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
32
nie różni się od splotu tkaniny. Na rysunku 39 przedstawiono przykładowe sploty krajek tkanin.
Dla tkaniny o splocie płóciennym zastosowano splot rypsowy podłużny
2
2
(2) (rys. 39a),
natomiast dla tkaniny z nawarstwioną osnową otrzymanym na bazie splotów
1
3
X i
3
1
X.
Na krosnach czółenkowych powstają krajki obustronnie zamknięte.
a)
b)
Rys. 39. Sploty krajek tkanin wytwarzanych na krosnach czółenkowych: a) splot tkaniny
1
1
, splot krajek
2
2
(2)
[1, s. 419], b) splot tkaniny z nawarstwioną osnową otrzymany na bazie splotów
1
3
X i
3
1
X [1, s. 423]
Sploty krajek tkanin wytwarzanych na krosnach bezczółenkowych
Sposób wprowadzania wątku do przesmyku na krosnach bezczółenkowych uniemożliwia
otrzymanie krajek zamkniętych. Zachodzi więc konieczność odpowiedniego zaplatania
końcówek wątku, a tym samym zabezpieczania tkaniny przed wypruwaniem skrajnych nitek
osnowy. Zasady doboru splotu podstawowej części obu krajek są identyczne, jak dla krajek
tkanin wytwarzanych na krosnach czółenkowych. Jedynie skrajne nitki osnowy zewnętrznych
brzegów krajki mogą mieć inne przeploty wynikające ze sposobu zaplatania końcówek wątku.
Budowę najbardziej zbliżoną do krajek klasycznych mają krajki tkanin, w których odcinki
wątku o długości dwukrotnie większej od szerokości tkaniny są układane w przesmyku
w kształcie litery U. Dzięki dwustronnemu zasilaniu krosna wątkiem obie krajki są na przemian
zamykane (rys. 40a,b).
Układanie wątku w postaci litery U na krosnach z jednostronnym zasilaniem wątkiem
pozwala na otrzymanie jednej krajki zamkniętej, druga natomiast pozostaje otwarta
(rys. 40c).Druga krajka wymaga zastosowania splotu gazejskiego.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
33
Rys. 40. Widok krajek wytwarzanych na krosnach bezczółenkowych z układaniem wątku w postaci litery U:
a) zamykanych na przemian - kolejność wprowadzania nitek wątku 1:1, b) zamykanych na przemian - kolejność
wprowadzania nitek wątku 2:2, c) zamykanych jednostronnie – druga krajka otwarta [1, s. 429]
Układanie wątku pojedynczymi odcinkami o długości nieco większej niż szerokość osnowy,
wymaga obustronnego zabezpieczenia tkaniny przed strzępieniem. Sposoby wzmacniania
brzegów krajek można podzielić na dwie grupy:
−
oplatanie wątku dodatkowymi nitkami,
−
zawijanie końcówek wątku.
Do pierwszej można zaliczyć dwa rozwiązania przedstawione na rysunku 41a i b. Polegają
one na wprowadzeniu dodatkowych nitek krajkowych, które z wątkiem przeplatają się splotem
gazejskim. Na rysunku 41c przedstawiono kolejne rozwiązanie, w którym dodatkowe nitki
krajkowe wprowadza się do przesmyku w strefach krajek w postaci pętli. Są to tak zwane krajki
szydełkowane.
Rys. 41. Struktura krajek obustronnie otwartych: a), b) dodatkowe nitki tworzą splot gazejski,
c) wprowadzanie do przesmyku pętli nitek krajkowych [1, s. 430]
Zawijanie końców wątku może być realizowane różnie. Jeżeli zasilanie wątkiem odbywa się
z obu stron krosna – istnieje możliwość układania w następnym przesmyku zawiniętych końców
wątku. Końcówka każdego wątku jest zawijana w jednej z krajek (rys. 42a).
Przy jednostronnym zasilaniu wątkiem istnieje potrzeba zawijania obu końców wątku
za pomocą dodatkowego urządzenia (rys. 42b). wprowadza się je po otwarciu następnego
przesmyku, w wyniku czego liczność wątku w pewnym obszarze krajki wzrasta dwukrotnie.
Dlatego w tym obszarze krajki stosuje się inny splot lub mniejszą liczność osnowy.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
34
Rys. 42. Krajki z zawiniętym wątkiem: a) zawinięty jeden koniec wątku, b) zawinięte oba końce wątku [1, s. 431]
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są zasady wykonywania tkackich rysunków splotów?
2. Jaka jest budowa wyróżnika splotu?
3. Jakie parametry charakteryzują splot tkacki?
4. W jaki sposób wyznacza się parametry splotu tkackiego?
5. Z jakich elementów składa się rysunek dyspozycyjny tkania?
6. W jaki sposób wykonuje się rysunek dyspozycyjny tkania?
7. Jakie są zasady tworzenia splotów zasadniczych?
8. Jakie są zasady tworzenia splotów pochodnych od splotów zasadniczych?
9. Jakie są zasady tworzenia splotów modyfikowanych i zestawnych?
10. Jakie są zasady tworzenia splotów tkanin z reliefem?
11. Jakie są zasady tworzenia splotów tkanin z nawarstwionymi układami nitek?
12. W jaki sposób dobiera się splot krajki do określonego rodzaju tkaniny?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj rysunek tkacki splotu podstawowego lub pochodnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wyznaczyć wielkość raportu dla splotu podanego przez nauczyciela,
3) zaznaczyć na kratkówce wielkość raportu rysowanego splotu, rozpoczynając rysowanie
w dolnym lewym rogu arkusza,
4) oznaczyć kolejne nitki osnowy i wątku,
5) nanieść pokrycia osnowowe i wątkowe w raporcie splotu,
6) narysować większy fragment splotu – dodatkowe dwa raporty z prawej strony rysunku
i jeden u góry,
7) zaprezentować efekty swojej pracy,
8) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
35
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
przybory kreślarskie,
−
arkusz do ćwiczenia,
−
poradnik dla ucznia,
–
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wykonaj rysunek tkacki splotu z reliefem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wyznaczyć wielkość raportu dla splotu z reliefem podanego przez nauczyciela,
3) zaznaczyć na kratkówce wielkość raportu rysowanego splotu, rozpoczynając rysowanie
w dolnym lewym rogu arkusza,
4) oznaczyć kolejne nitki osnowy i wątku,
5) nanieść pokrycia osnowowe i wątkowe w raporcie splotu,
6) narysować większy fragment splotu – dodatkowe dwa raporty z prawej strony rysunku
i jeden u góry,
7) zaprezentować efekty swojej pracy,
8) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
przybory kreślarskie,
−
arkusz do ćwiczenia,
−
poradnik dla ucznia,
–
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Wykonaj rysunek tkacki splotu z nawarstwionymi układami nitek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wyznaczyć wielkość raportu dla splotu z nawarstwionymi układami nitek podanego przez
nauczyciela,
3) zaznaczyć na kratkówce wielkość raportu rysowanego splotu, rozpoczynając rysowanie
w dolnym lewym rogu arkusza,
4) oznaczyć kolejne nitki osnowy i wątku,
5) nanieść pokrycia osnowowe i wątkowe w raporcie splotu,
6) narysować większy fragment splotu – dodatkowe dwa raporty z prawej strony rysunku
i jeden u góry,
7) zaprezentować efekty swojej pracy,
8) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
36
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
przybory kreślarskie,
−
arkusz do ćwiczenia,
−
poradnik dla ucznia,
–
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Na podstawie rysunku splotu wyznacz jego parametry.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) podać raport osnowowy i wątkowy,
3) podać wartość skoku osnowowego i wątkowego,
4) narysować przekroje przez pierwszą nitkę osnowy i wątku,
5) podać liczbę przegięć osnowy i wątku,
6) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
rysunek splotu,
−
przybory kreślarskie,
−
arkusz do ćwiczenia,
−
poradnik dla ucznia,
–
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 5
Sporządź rysunek przekrojów tkaniny wzdłuż wybranych nitek osnowy i wątku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przeanalizować przebieg nitek osnowy i wątku w podanym splocie,
3) narysować przekroje tkaniny wzdłuż wskazanych nitek osnowy i wątku,
4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
rysunki tkackie splotów tkanin,
−
przybory kreślarskie,
−
arkusz do ćwiczenia,
−
poradnik dla ucznia,
–
literatura z rozdziału 6.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
37
Ćwiczenie 6
Wykonaj rysunek dyspozycyjny tkania dla splotu podstawowego lub pochodnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) narysować na kratkówce raport splotu podanego przez nauczyciela,
3) dobrać i narysować sposób przewlekania nitek osnowy przez płochę,
4) dobrać i narysować rodzaj przewlekania nitek osnowy przez nicielnice,
5) sporządzić program sterowania nicielnicami,
6) zaprezentować efekty swojej pracy,
7) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
przybory kreślarskie,
−
arkusz do ćwiczenia,
−
poradnik dla ucznia,
–
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 7
Dobierz rodzaj krajki do rodzaju tkaniny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przeanalizować budowę otrzymanej tkaniny,
3) narysować splot tkaniny i zapisać parametry przędzy użytej do jej wykonania,
4) dobrać parametry przędzy możliwej do zastosowania w krajce tej tkaniny,
5) dobrać splot krajki do splotu tkaniny,
6) narysować proponowany splot krajki i parametry przędzy osnowowej możliwej do użycia
w krajce,
7) przykleić pod rysunkami próbkę tkaniny,
8) zaprezentować efekty swojej pracy,
9) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
próbka tkaniny,
−
igła preparacyjna,
−
lupa tkacka,
−
waga laboratoryjna,
−
przybory kreślarskie,
−
arkusz do ćwiczenia,
−
poradnik dla ucznia,
–
literatura z rozdziału 6.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
38
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) zdefiniować pojęcia splot tkacki, raport splotu, skok osnowowy
i wątkowy, przegięcie nitki, wyróżnik splotu?
2) wyznaczyć parametry splotu?
3) odczytać wyróżnik splotu?
4) wykonać rysunek dyspozycyjny tkania?
5) wykonać rysunki tkackie splotów zasadniczych?
6) wykonać
rysunki
tkackie
splotów
pochodnych
od
splotów
zasadniczych?
7) wykonać rysunki tkackie splotów modyfikowanych i zestawnych?
8) wykonać rysunki tkackie splotów tkanin z reliefem?
9) wykonać rysunki tkackie splotów
tkanin z nawarstwionymi układami
nitek?
10) dobrać splot krajki do rodzaju tkaniny?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
39
4.2. Analiza tkanin
4.2.1. Materiał nauczania
Celem analizy tkaniny jest określenie elementów i parametrów charakteryzujących
jej budowę. Sprawozdanie z wykonanej analizy powinno zawierać wszystkie niżej wymienione
elementy. Można je wykonać ręcznie lub korzystając z komputera wyposażonego w edytor
tekstu, arkusz kalkulacyjny i program do rysowania splotów tkackich.
Na wstępie analizy określa się ogólną charakterystykę tkaniny, która powinna zawierać:
−
zewnętrzne charakterystyczne cechy rozpoznawcze,
−
przeznaczenie użytkowe,
−
rodzaj wykończenia tkaniny,
−
symbol klasyfikacyjny (KTM).
Po podaniu ogólnej charakterystyki tkaniny, ustaleniu jej prawej strony oraz kierunku
osnowy i wątku wyznacza się:
−
masę powierzchniową tkaniny,
−
liczność nitek osnowy i wątku,
−
splot tkaniny,
−
rodzaj surowca obu układów nitek,
−
masę liniową oraz liczbę i kierunek skrętu wszystkich rodzajów nitek występujących
w tkaninie z podziałem na osnowę i wątek,
−
barwny raport snucia i wątkowania,
−
stopień wrobienia nitek osnowy i wątku,
−
ponownie masę powierzchniową tkaniny na podstawie zidentyfikowanych parametrów
jej budowy.
Wymienione parametry stanowią minimum danych niezbędnych do opracowania projektu
technologicznego odtwarzanej tkaniny.
Wyznaczanie masy powierzchniowej tkaniny
Wyznaczając masę powierzchniową najpierw określa się długość, szerokość i masę badanej
próbki. Na podstawie uzyskanych wyników oblicza się następnie masę powierzchniową tkaniny
M
p
z zależności:
[
]
2
6
pr
p
m
/
g
10
b
l
M
M
⋅
⋅
=
gdzie: M
pr
– masa ważonej próbki w gramach,
l, b – długość i szerokość próbki tkaniny w milimetrach.
Obliczeń dokonuje się najczęściej z dokładnością do 10
-2
, a wynik zaokrągla się do 10
-1
.
Ważona próbka nie powinna być zbyt mała, a jej boki powinny być równoległe do kierunku
osnowy i wątku.
Wyznaczanie liczności nitek osnowy i wątku
Wstępną ocenę można przeprowadzić za pomocą lupy tkackiej. Liczy się wówczas podziałki
nitek widocznych w polu jej wykroju (1Î1 cm). Pomiar taki jest jednak mało dokładny. Zgodnie
z Polską Normą należy do wyznaczania liczności nitek obu układów tkaniny stosować jedną
z metod:
−
bezpośredniego liczenia nitek,
−
liczenia nitek przy zastosowaniu optycznych urządzeń powiększających,
−
liczenia nitek wyprutych z odpowiednio przygotowanej próbki.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
40
Określanie splotu tkaniny
W przypadku tkanin pojedynczych o splotach prostych, można określić ich splot w wyniku
obserwacji powierzchni tkanin gołym okiem lub przez lupę tkacką.
W przypadku tkanin o splotach modyfikowanych, zestawnych, a zwłaszcza złożonych
należy analizować sposób przeplatania kolejnych nitek. Do tego celu należy wybrać jeden
z układów nitek – korzystniej jest wybrać układ bardziej zagęszczony. Kolejność dalszych
czynności jest następująca:
−
z brzegów próbki usuwa się grupy nitek osnowy i wątku oraz ustala nitkę, od której
rozpocznie się analizowanie splotu (rys.43).
Rys. 43. Przygotowanie próbki do odtworzenia splotu [1, s. 463]
−
próbkę układa się na płytce o barwie kontrastowej tak, aby nitka od której będzie
analizowany splot znajdowała się z lewej strony lub górnej części płytki,
−
za pomocą igły preparacyjnej odsuwa się analizowaną nitkę od krawędzi tkaniny
na odległość około 0,5 centymetra,
−
na kratkówce zaznacza się kolejność pokryć,
−
po wypruciu przeanalizowanej nitki wysuwa się następną i postępuje analogicznie.
Czynności te kontynuuje się aż do chwili powtórzenia sposobu przeplatania nitek. Następnie
wyodrębnia się osnowowy i wątkowy raport splotu. Jeśli to możliwe, należy również podać
oznaczenie liczbowo-literowe splotu.
Odtwarzając sploty tkaniny wielowarstwowej należy rozdzielić jej warstwy, dokładnie
oglądając przedtem prawą i lewą stronę tkaniny. Oddzielnie określa się splot każdej warstwy,
a następnie określa się sposób i częstotliwość połączeń poszczególnych warstw. Na tej podstawie
rysuje się splot złożony. Należy przy tym uwzględnić stosunek nitek obu warstw.
Rodzaj surowca nitek osnowy i wątku
Gdy wiadomo, że tkanina jest surowcowo jednorodna, rodzaj surowca można ustalić
organoleptycznie, przeprowadzając próbę palenia. Zasadnicze rozpoznawanie polega na
obserwacji mikroskopowej widoków podłużnych oraz przekrojów poprzecznych włókien
i porównywaniu z mikrofotografiami lub preparatami oryginalnych włókien. W celu
uzupełnienia wnioskowania można przeprowadzić badania rozpuszczalności w odczynnikach
chemicznych.
Wyznaczanie parametrów struktury nitek osnowy i wątku
Masę liniową oraz liczbę i kierunek skrętu wyznacza się oddzielnie dla wszystkich rodzajów
nitek występujących w tkaninie, uwzględniając przy tym podział na osnowę i wątek.
Po określeniu parametrów wszystkich rodzajów nitek obu układów należy podać
ich symboliczne oznaczenie. W celu pełniejszego scharakteryzowania nitek analizowanej
tkaniny podaje się również ich nazwę wynikającą z systemu przędzenia, na przykład przędza
czesankowa, bezwrzecionowa.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
41
Określenie barwnego raportu snucia i wątkowania
W przypadku wystąpienia różnej barwy nitek należy podać kolejność ich występowania
oraz ich liczbę. Nitki każdej barwy analizowanego układu liczy się oddzielnie, a suma
ich stanowi barwny raport. Barwne raporty snucia i wątkowania należy powiązać ze splotem
przez zaznaczenie barwy nitek pod raportem splotu i z lewej jego strony, w odległości jednego
rządka i kolumienki kratek.
Obliczanie powierzchniowej masy tkaniny
Wyznaczone parametry budowy tkaniny pozwalają na obliczenie jej masy powierzchniowej
ze wzoru:
(
)
⋅
⋅
⋅
+
⋅
⋅
=
−
2
2
w
ww
w
o
wo
o
p
m
g
10
Tt
S
N
Tt
S
N
M
gdzie: No, N
w
– liczność nitek osnowy i wątku [nitek/1decymetr],
S
wo
, S
ww
– stopień wrobienia nitek osnowy i wątku,
Tt
o
, Tt
w
– masa liniowa nitek osnowy i wątku.
Czynność tę można uznać za sprawdzian poprawności pomiarów dokonanych podczas
analizy. Różnica między masą powierzchniową wynikającą z ważenia próbki a obliczoną
nie powinna być zbyt duża.
Analizę można uznać za poprawną, gdy spełniona jest nierówność:
%
5
10
Mp
Mp
Mp
2
1
1
≤
⋅
−
−
gdzie: Mp
1
– masa powierzchniowa wynikająca z ważenia tkaniny,
Mp – masa powierzchniowa obliczona.
Jeśli różnica jest większa niż 5%, należy sprawdzić prawidłowość wyznaczenia:
−
masy powierzchniowej tkaniny Mp
1
,
−
liczności, stopnia wrobienia oraz mas liniowych nitek osnowy i wątku.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie parametry należy wyznaczyć wykonując technologiczną analizę tkaniny?
2. W jaki sposób wyznacza się masę powierzchniową tkaniny?
3. W jaki sposób wyznacza się liczność nitek osnowy i wątku?
4. Jakie są zasady określa splotu analizowanej tkaniny?
5. W jaki sposób określa się rodzaj surowca obu układów nitek w tkaninie?
6. W jaki sposób wyznacza się masę liniową oraz liczbę i kierunek skrętu wszystkich rodzajów
nitek występujących w tkaninie z podziałem na osnowę i wątek?
7. W jaki sposób wyznacza się barwny raport snucia i wątkowania?
8. W jaki sposób wyznacza się stopień wrobienia nitek osnowy i wątku?
9. W jaki sposób wyznacza się masę powierzchniową tkaniny na podstawie zidentyfikowanych
parametrów jej budowy?
10. Na czym polega sprawdzanie poprawności wykonania analizy?
11. Jakie elementy powinno zawierać sprawozdanie z wykonanej analizy tkaniny?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
42
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj rodzaj splotu zastosowanego w tkaninie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) obejrzeć splot tkaniny przy pomocy lupy tkackiej,
3) przeanalizować układ pokryć w splocie tkaniny przez wypruwanie kolejnych nitek tkaniny –
w przypadku splotów zestawnych i złożonych,
4) narysować na kratkówce splot badanej próbki,
5) zapisać symboliczne oznaczenie splotu,
6) przykleić pod rysunkiem próbkę tkaniny,
7) zaprezentować efekty swojej pracy,
8) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
próbka tkaniny,
−
lupa tkacka,
−
igła preparacyjna,
−
przybory kreślarskie,
−
arkusz do ćwiczenia,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wykonaj analizę próbki tkaniny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) obejrzeć otrzymaną próbkę tkaniny i rozpoznać jej prawą i lewą stronę,
3) wykonać ogólną charakterystykę tkaniny,
4) ustalić kierunek osnowy i wątku w analizowanej próbce,
5) wyznaczyć masę powierzchniową tkaniny,
6) wyznaczyć liczność nitek osnowy i wątku,
7) określić splot tkaniny,
8) ustalić rodzaj surowca obu układów nitek,
9) ustalić masę liniową oraz liczbę i kierunek skrętu wszystkich rodzajów nitek występujących
w tkaninie z podziałem na osnowę i wątek,
10) określić barwny raport snucia i wątkowania,
11) obliczyć stopień wrobienia nitek osnowy i wątku,
12) wyznaczyć ponownie masę powierzchniową tkaniny na podstawie zidentyfikowanych
parametrów jej budowy,
13) ustalić różnicę pomiędzy masą powierzchniową wyznaczoną przez ważenie próbki a masą
powierzchniową wyznaczoną na podstawie określonych parametrów jej budowy,
14) ocenić poprawność wykonania ćwiczenia.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
43
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
próbka tkaniny,
−
lupa tkacka,
−
skrętomierz,
−
waga laboratoryjna,
−
palnik,
−
mikroskop,
−
odczynniki chemiczne,
−
igła preparacyjna,
−
przybory kreślarskie,
−
arkusz do ćwiczenia,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Sporządź sprawozdanie z wykonanej analizy tkaniny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przykleić na arkuszu papieru próbkę tkaniny prawą stroną do góry, zaznaczając kierunek
osnowy i wątku,
3) zamieścić ogólną charakterystykę tkaniny,
4) narysować splot tkaniny i raporty barwne osnowy i wątku,
5) zamieścić we właściwej kolejności wszystkie dokonane podczas analizy obliczenia i wyniki
pomiarów,
6) dokonać sprawdzenia poprawności wykonania pomiarów,
7) zapisać wnioski z wykonanej analizy,
8) zaprezentować efekty swojej pracy,
9) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
próbka tkaniny,
−
wyniki analizy tkaniny,
−
przybory kreślarskie lub komputer wyposażony w drukarkę, edytor tekstu i arkusz
kalkulacyjny,
−
arkusz do ćwiczenia,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura z rozdziału 6.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
44
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) wymienić składniki analizy technologicznej tkaniny?
2) wyznaczyć masę powierzchniową tkaniny?
3) wyznaczyć liczność nitek osnowy i wątku?
4) określić splot analizowanej tkaniny?
5) określić rodzaj surowca obu układów nitek w tkaninie?
6) wyznaczyć masę liniową oraz liczbę i kierunek skrętu wszystkich
rodzajów nitek występujących w tkaninie z podziałem na osnowę
i wątek?
7) wyznaczyć barwny raport snucia i wątkowania?
8) wyznaczyć stopień wrobienia nitek osnowy i wątku?
9) wyznaczyć
masę
powierzchniową
tkaniny
na
podstawie
zidentyfikowanych parametrów jej budowy?
10) stwierdzić poprawność wykonanej analizy?
11) sporządzić sprawozdanie z wykonanej analizy tkaniny?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
45
4.3. Projektowanie tkanin
4.3.1. Materiał nauczania
Celem projektowania jest ustalenie wskaźników techniczno-technologicznych potrzebnych
do wyprodukowania odtwarzanej tkaniny, a zarazem stworzenie podstaw do kontroli
jej wytwarzania. Projektowanie składa się zazwyczaj z trzech etapów:
−
opracowanie projektu wstępnego,
−
wytwarzanie próbnej sztuki tkaniny oraz wykonanie analizy laboratoryjnej tkaniny
w stanie surowym i po wykończeniu,
−
porównanie otrzymanych wyników z projektem wstępnym i skorygowanie ewentualnych
rozbieżności.
Dane do projektu wstępnego stanowią wyniki analizy technologicznej odtwarzanej tkaniny.
W projekcie należy uwzględnić:
Wykończenie tkaniny
Wykończenie tkaniny w znacznym stopniu wpływa na zmianę wymiarów i masy tkaniny
surowej, a tym samym na inne parametry jej budowy. Wydłużenie tkaniny w procesie
wykończenia powoduje zmniejszenie stopnia wrobienia nitek osnowy, zmniejszenie liczności
nitek wątku i najczęściej zmniejszenie szerokości tkaniny. Konsekwencją tego jest zwiększenie
liczności nitek osnowy oraz stopnia wrobienia nitek wątku.
Jeżeli w procesie wykończenia następuje skurcz w długości i szerokości tkaniny, wówczas
wzrastają liczności obu układów nitek i ich wrobienia. Pociąga to za sobą niejednokrotnie
zwiększenie masy powierzchniowej tkaniny wykończonej. Jej przyrost zależy jednak
od wielkości strat włókien spowodowanych niektórymi operacjami wykończalniczymi,
na przykład: opalaniem, drapaniem i strzyżeniem lub ubytków masy wynikających z innych
operacji wykończalniczych na przykład: odklejania, prania. Straty włókien lub inne ubytki mogą
być z kolei równoważone naniesioną apreturą. Wynika stąd, że na końcową masę
powierzchniową tkaniny wykończonej wywiera wpływ wiele czynników. Zakres zmian zależy
od przyjętego wariantu wykończenia, a zatem od rodzaju projektowanej tkaniny. Dlatego
w niektórych rodzajach tkanin może nastąpić wzrost masy powierzchniowej, w innych – ubytek.
W tabeli 1 przedstawiono kolejność operacji w procesie wykończania różnych rodzajów tkanin.
Tabela 1. Kolejność operacji w procesie wykończania tkaniny [1, s. 469]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
46
Tabela 1. cd.
Szerokość tkaniny wykończonej
Szerokości tkanin wykończonych są znormalizowane.
W normach podane są szerokości użyteczne tkanin b
u
, to znaczy wymiary tkaniny między
krajkami. Całkowitą szerokość tkaniny b
t
wyznacza się z zależności:
b
t
= b
u
+ b
kr
[cm]
gdzie: b
kr
– szerokość obu krajek tkaniny.
Szerokość krajek zależy od wymiarów b
u
i wynosi 0,5–1,5% szerokości b
u
.
Liczba nitek osnowy w tkaninie
Liczba nitek osnowy w tkaninie zależy od liczności nitek osnowy i przyjętej szerokości
tkaniny. Wielkość tę oblicza się ze wzoru:
t
o
o
b
10
N
m
⋅
=
gdzie: N
o
– liczność nitek osnowy w tkaninie wykończonej (wg analizy technologicznej).
Jeżeli zachodzi potrzeba, otrzymaną wartość zaokrągla się tak, aby była pełną
wielokrotnością raportu osnowowego splotu oraz raportu barwnego snucia.
Numery nominalne nitek osnowy Tt’
o
i wątku Tt’
w
w tkaninie surowej
Numery nominalne różnią się z reguły od numerów rzeczywistych wyznaczonych w czasie
analizy. Uwzględniając zmianę masy tkaniny wskutek jej wykończenia, numer nominalny Tt’
o
i Tt’
w
wyznacza się z ogólnej zależności:
m
rz
u
100
Tt
100
'
Tt
±
⋅
=
gdzie: Tt
rz
– numer rzeczywisty wyznaczony w czasie analizy,
u
m
– procentowa zmiana masy tkaniny.
Znak „+” oznacza przyrost masy, znak „–” – ubytek masy. Obliczone w ten sposób numery
obu układów nitek zaokrągla się do najbliższej wartości występującej w układzie numerów Tt
lub aktualnie produkowanych przez przemysł.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
47
Stopień wrobienia osnowy i wątku w tkaninie surowej
Przy obliczaniu wrobienia zakłada się, że podczas wykończenia nastąpi skurcz tkaniny
w szerokości i wydłużenie wzdłuż osnowy. Dlatego przyjmuje się dla tkaniny surowej nieco
wyższą wartość stopnia wrobienia nitek osnowy i niższą – nitek wątku, a więc:
S’
wo
≥ S
wo
i S’
ww
≤ S
ww
gdzie: S’
wo
, S’
ww
– stopień wrobienia nitek osnowy i wątku w tkaninie surowej,
S
wo
, S
ww
– stopień wrobienia nitek osnowy i wątku w tkaninie wykończonej (z analizy
technologicznej).
Jeżeli znane są procentowe wartości zmiany wymiarów tkaniny w kierunku osnowy uo oraz
w kierunku wątku uw, można stopień wrobienia obu układów nitek w tkaninie obliczyć
ze wzorów:
o
wo
wo
u
100
S
100
'
S
−
⋅
=
i
w
ww
ww
u
100
S
100
'
S
−
⋅
=
.
Szerokość tkaniny surowej
Szerokość tkaniny surowej wyznacza się na podstawie założonej wartości zmiany
szerokości u
w
i szerokości tkaniny wykończonej b
t
. Korzysta się z zależności:
]
cm
[
100
)
u
100
(
b
'
b
w
t
t
−
=
Szerokość użyteczną tkaniny surowej b’
u
oblicza się natomiast na podstawie szerokości b
u
tkaniny wykończonej:
]
cm
[
100
)
u
100
(
b
'
b
w
u
u
−
=
.
W związku z tym szerokość krajek b’
kr
wynosi:
]
cm
[
'
b
'
b
'
b
u
t
kr
−
=
.
Szerokość osnowy w płosze
O szerokości tkaniny w płosze decyduje szerokość tkaniny surowej b’
t
oraz stopień
wrobienia wątku podczas tkania S’
ww
. Znając te parametry szerokość w płosze można
wyznaczyć z zależności:
b
p
= b’
t
∙ S’
ww
[cm].
Gęstość (numer) płochy
Gęstość płochy N
p
. oznacza liczbę jej szczelin, jaka przypada na 1dm. Wyznacza się go ze
wzoru:
⋅
⋅
=
dm
1
szczelin
i
b
m
10
N
o
p
o
p
gdzie: i
o
– liczba nitek w jednej szczelinie płochy.
Liczność nitek osnowy N’
o
i wątku N’
w
w tkaninie surowej
Liczności osnowy oblicza się ze wzorów:
⋅
=
dm
1
nitek
'
b
m
10
'
N
t
o
o
gdy liczność nitek osnowy między krajkami tkaniny jest taka sama jak liczność krajek, lub
(
)
−
⋅
=
dm
1
nitek
'
b
m
m
10
'
N
u
okr
o
o
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
48
gdy liczności nitek osnowy między krajkami i krajek tkaniny są różne, wówczas liczność krajek
⋅
=
dm
1
nitek
'
b
m
10
'
N
kr
okr
kr
.
Liczność wątku oblicza się ze wzoru:
⋅
=
dm
nitek
S
S
N
N
wo
wo
w
w
1
'
'
.
Masa liniowa tkaniny surowej
Masa liniowa tkaniny surowej jest niezbędna do ustalenia zapotrzebowania przędzy lub
jedwabiu na osnowę i wątek do wyprodukowania tkaniny. Masę liniową oblicza się z zależności:
[
]
[ ]
g
10
'
Tt
'
b
'
S
'
N
'
Tt
'
b
'
S
'
N
'
Tt
'
b
'
S
'
N
'
M
4
w
t
ww
w
kr
kr
wkr
okr
o
u
wo
o
t
−
⋅
⋅
⋅
⋅
+
⋅
⋅
⋅
+
⋅
⋅
⋅
=
.
Poszczególne składniki sumy oznaczają masy odpowiednich układów nitek w tkaninie
surowej, a więc masę osnowy M’
lo
, masę osnowy krajek M’
lokr
oraz masę wątku M’
lw
.
Zapotrzebowanie przędzy lub jedwabiu na osnowę i wątek
Oblicza się masę nitek niezbędną do wyprodukowania 1m tkaniny surowej. Należy więc
znać wielkość odpadków i strat powstających we wszystkich procesach technologicznych
oddziału przygotowawczego tkalni i tkalni właściwej.
Gdy wielkość strat i odpadków w poszczególnych procesach nie przekracza 2% można
je zsumować i zapotrzebowanie przędzy lub jedwabiu na 1m tkaniny surowej obliczyć
z zależności:
−
dla osnowy:
[ ]
g
O
100
'
M
100
M
o
lo
zo
−
⋅
=
,
−
dla osnowy krajek:
[ ]
g
O
100
'
M
100
M
kr
lokr
zkr
−
⋅
=
,
−
dla wątku
[ ]
g
O
100
'
M
100
M
w
lw
zw
−
⋅
=
gdzie: O
o
, O
kr
, O
w
– procent odpadków i strat osnowy, krajek i wątku.
Rysunek dyspozycyjny tkania
Rysunek dyspozycyjny tkania powinien zawierać:
−
splot tkaniny i jej krajek,
−
barwny raport snucia i wątkowania,
−
sposób przewlekania przez płochę i nicielnice,
−
program sterowania nicielnicami.
Liczba nicielnic i strun nicielnicy
Przy ustalaniu liczby nicielnic i strun nicielnicy należy kierować się splotem tkaniny
i jej krajek, liczbą nitek osnowy oraz mechanizmem tworzącym przesmyk. Ustalenia te można
naruszyć, jeżeli gęstość strun nicielnicowych w stosunku do ich wymiarów jest zbyt duża.
Należy wówczas odpowiednio zwiększyć liczbę nicielnic, a więc zmienić rysunek dyspozycyjny
tkania.
Po dobraniu rodzaju strun (według tabel podawanych przez producentów strun)
nicielnicowych należy przystąpić do obliczeń sprawdzających. W tym celu wybiera się
nicielnicę, która według rysunku dyspozycyjnego tkania ma w raporcie przewlekania
zaangażowaną największą liczbę strun. Aby ustalić gęstość strun tej nicielnicy, należy obliczyć
najpierw ich liczbę oraz szerokość nicielnicy.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
49
Liczbę strun I
s
można wyznaczyć z zależności:
(
)
r
R
m
m
X
I
p
okr
o
s
s
+
−
=
gdzie: X
s
– liczba nitek przewlekanych przez dowolną nicielnicę w raporcie przewlekania R
p
,
r – liczba strun rezerwowych (najczęściej r=10).
Najczęściej przyjmuje się, że szerokość nicielnicy b
n
jest większa od szerokości osnowy
o 10cm.
Zatem gęstość strun nicielnicy g
str
wynosi:
+
⋅
=
dm
1
strun
10
b
I
10
g
p
s
str
.
Obliczona gęstość powinna być mniejsza niż podana przez wybranego producenta strun,
w przeciwnym wypadku zmniejsza się ją dwu lub trzykrotnie, biorąc do tego celu odpowiednio
dwa lub trzy razy większą liczbę nicielnic. Należy na nowo wykonać rysunek dyspozycyjny
tkania i dla nowo ustalonej liczby nicielnic obliczyć następnie liczbę strun.
Określenie rodzaju krosna
Zależnie od rodzaju tkaniny, jej szerokości, splotu należy określić rodzaj krosna podając:
−
nazwę krosna,
−
szerokość roboczą,
−
charakterystykę zasadniczych mechanizmów krosna oraz niezbędne oprzyrządowanie.
Dopuszczalne odchyłki parametrów budowy tkaniny
Dotyczą one: szerokości, liczności nitek oraz masy tkaniny. W praktyce przemysłowej,
osiągnięcie i utrzymanie na stałym poziomie wszystkich parametrów budowy tkaniny
jest niemożliwe ze względu na niejednorodność surowca oraz zmienność warunków
wytwarzania tkaniny w poszczególnych operacjach technologicznych.
Układ
dopuszczalnych
tolerancji
dla
różnych
asortymentów tkanin
surowych
i wykończonych podano w tabeli 2. Na jej podstawie ocenia się prawidłowość budowy,
wykonanej po projekcie wstępnym, próbnej sztuki tkaniny. Korzysta się z niej również
po uruchomieniu produkcji projektowanej tkaniny.
Tabela 2. Dopuszczalne odchyłki parametrów budowy tkanin [1, s.477]
Przykład opracowania projektu technologicznego tkaniny
Dane uzyskano na podstawie analizy technologicznej jednobarwnej tkaniny ubraniowej
o masie powierzchniowej M
p
=256g i składzie surowcowym PE70/W30. Wartości
poszczególnych parametrów budowy tkaniny wykończonej wynoszą:
−
liczność osnowy N
o
=278 nitek/1dm,
−
liczność wątku N
w
=226 nitek/1dm,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
50
−
splot tkaniny
Z
2
2
,
−
masa liniowa nitek osnowy (rzeczywista) – 22,2 texÎ2,
−
masa liniowa nitek wątku (rzeczywista) – 21,9 texÎ2,
−
stopień wrobienia osnowy S
wo
=1,05,
−
stopień wrobienia wątku S
ww
=1,08.
Sposób i wyniki obliczeń przedstawiono w tabeli 3.
Tabela 3. Projekt technologiczny tkaniny ubraniowej [1, s.477-479]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
51
Do sporządzania projektów technologicznych można używać arkusza kalkulacyjnego
Microsoft Excel, który pozwala na szybkie dokonywanie obliczeń – po zaprojektowaniu
odpowiednich tabel i wprowadzeniu formuł obliczeniowych. Przydatny jest także program
do projektowania tkanin, który umożliwia wizualizację opracowywanej tkaniny.
Projekt technologiczny tkaniny stanowi część składową jej dokumentacji techniczno-
-technologicznej przedstawiającej równocześnie podstawowe parametry charakteryzujące cały
proces technologiczny, jak również dane dotyczące wartości użytkowej. Opracowana
i zatwierdzona dokumentacja techniczno – technologiczna służy do:
−
uruchomienia produkcji tkaniny i kontroli procesu technologicznego,
−
analizy kosztów wytwarzania,
−
sporządzania planów zapotrzebowania na surowce, półfabrykaty i środki pomocnicze,
−
ustalenie ceny jednostkowej tkaniny.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
52
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie elementy należy uwzględnić projektując tkaninę na podstawie wyników analizy
technologicznej?
2. Jakie są zasady dobierania sposobu wykończenia projektowanej tkaniny?
3. Jaki jest wzór na obliczanie szerokości tkaniny wykończonej?
4. Jaki jest wzór na obliczanie liczby nitek osnowy w tkaninie?
5. W jaki sposób oblicza się numery nominalne nitek osnowy i wątku w tkaninie surowej?
6. W jaki sposób oblicza się stopień wrobienia osnowy i wątku w tkaninie surowej?
7. W jaki sposób wyznacza się szerokość tkaniny surowej?
8. W jaki sposób wyznacza się szerokość osnowy w płosze?
9. W jaki sposób oblicza się gęstość (numer) płochy?
10. Jakie są zasady określania liczności nitek osnowy i wątku w tkaninie surowej?
11. W jaki sposób masę liniową tkaniny surowej?
12. W jaki sposób wyznacza się zapotrzebowanie przędzy lub jedwabiu na osnowę i wątek?
13. Jak wykonuje się rysunek dyspozycyjny tkania?
14. W jaki sposób wyznacza się liczbę nicielnic i strun nicielnicy?
15. Jakie są zasady określania rodzaju krosna?
16. W jaki sposób określa się dopuszczalne odchyłki parametrów budowy tkaniny?
17. Jaką formę przyjmuje opis wykonanego projektu?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie wykonanej analizy próbki tkaniny opracuj projekt tkaniny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) odczytać wyniki analizy tkaniny,
3) podać sposób wykończenia projektowanej tkaniny,
4) obliczyć szerokość tkaniny wykończonej,
5) obliczyć liczbę nitek osnowy w tkaninie,
6) obliczyć numery nominalne nitek osnowy i wątku w tkaninie surowej,
7) obliczyć stopień wrobienia osnowy i wątku w tkaninie surowej,
8) obliczyć szerokość tkaniny surowej,
9) obliczyć szerokość osnowy w płosze,
10) obliczyć gęstość (numer) płochy,
11) określić liczność nitek osnowy i wątku w tkaninie surowej,
12) obliczyć masę liniową tkaniny surowej,
13) obliczyć zapotrzebowanie przędzy lub jedwabiu na osnowę i wątek,
14) wykonać rysunek dyspozycyjny tkania,
15) obliczyć liczbę nicielnic i strun nicielnicy,
16) określić rodzaj krosna,
17) określić dopuszczalne odchyłki parametrów budowy tkaniny,
18) sporządzić na papierze w formie tabelarycznej opis wykonanego projektu,
19) zaprezentować efekty swojej pracy,
20) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
53
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
wyniki analizy tkaniny,
−
katalogi płoch – strun nicielnicowych,
−
kalkulator,
−
przybory kreślarskie,
−
arkusz do ćwiczenia,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Sporządź, wykorzystując techniki komputerowe, opis projektu tkaniny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przeanalizować wykonany projekt tkaniny,
3) sporządzić przy pomocy technik komputerowych opis opracowanego projektu tkaniny,
4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
projekt tkaniny opracowany w ćwiczeniu 1,
−
zestaw komputerowy,
−
arkusz kalkulacyjny na przykład Microsoft Excel,
−
arkusz do ćwiczenia,
−
poradnik dla ucznia,
−
literatura z rozdziału 6.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) wymienić elementy uwzględniane podczas wykonywania projektu
technologicznego tkaniny?
2) określić sposób wykończenia projektowanej tkaniny?
3) obliczyć szerokość tkaniny wykończonej?
4) wyznaczyć liczbę nitek osnowy w tkaninie?
5) obliczyć numery nominalne nitek osnowy i wątku w tkaninie
surowej?
6) obliczyć stopień wrobienia osnowy i wątku w tkaninie surowej?
7) obliczyć szerokość tkaniny surowej?
8) obliczyć szerokość osnowy w płosze?
9) obliczyć gęstość (numer) płochy?
10) określić liczność nitek osnowy i wątku w tkaninie surowej?
11) obliczyć masę liniową tkaniny surowej?
12) wykonać rysunek dyspozycyjny tkania?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
54
13) obliczyć liczbę nicielnic i strun nicielnicy?
14) określić rodzaj krosna?
15) określić dopuszczalne odchyłki parametrów budowy tkaniny?
16) sporządzić opis wykonanego projektu?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
55
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko
jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. W zadaniach wielokrotnego
wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź znakiem X (w przypadku pomyłki należy błędną
odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiązanie testu masz 45 min.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Splot tkacki to
a) miejsce przeplecenia się nitki osnowy z nitką wątku.
b) ściśle określony sposób przeplatania się nitek osnowy z nitkami wątku.
c) rysunek sposobu przeplatania się nitek osnowy z nitkami wątku.
d) wzajemne opasywanie się nitek osnowy i wątku.
2. Masa powierzchniowa tkaniny to
a) masa badanego fragmentu tkaniny.
b) masa metra bieżącego tkaniny.
c) masa metra kwadratowego tkaniny.
d) masa kilometra tkaniny.
3. Pokrycie nazywamy wątkowym, gdy
a) nitka wątku przebiega nad nitką osnowy.
b) nitka osnowy krzyżuje się z nitką wątku.
c) nitka wątku przebiega pod nitką osnowy.
d) nitka wątku krzyżuje się z nitką osnowy.
4. Oznaczenie splotu
Z
3
1
wskazuje, że
a) na pierwszej nitce wątku znajduje się jedno pokrycie wątkowe i trzy pokrycia
osnowowe, rządki pochylone są w prawo.
b) na pierwszej nitce wątku znajduje się jedno pokrycie osnowowe i trzy pokrycia
wątkowe, rządki pochylone są w prawo.
c) w raporcie splotu znajduje się jedno pokrycie wątkowe i trzy pokrycia osnowowe,
rządki pochylone są w prawo.
d) w raporcie splotu znajduje się jedno pokrycie osnowowe i trzy pokrycia wątkowe,
rządki pochylone są w prawo.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
56
5. Poniżej przedstawiono
a) rysunek tkacki splotu.
b) raport splotu tkackiego.
c) widok tkaniny o splocie skośnym.
d) rysunek dyspozycyjny tkania.
6. Przewlekanie przez nicielnice przedstawione na rysunku to
IV
III
II
I
a) przewlekanie przestawne.
b) przewlekanie symetryczne.
c) przewlekanie kolejne.
d) przewlekanie mieszane.
7. Wyróżnik splotu o budowie
m
1
lub
1
n
opisuje sploty
a) modyfikowane.
b) rypsowe.
c) złożone.
d) zasadnicze.
8. Na rysunku przedstawiono splot
a)
S
1
4
.
b)
Z
1
4
.
c)
)
2
(
4
1
.
d)
)
2
(
1
4
.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
57
9. Raport wątkowy splotu rypsowego podłużnego jest zawsze jednakowy i wynosi
a) 2.
b) 3.
c) 4.
d) 6.
10. Sploty skośne wzmocnione powstają przez
a) użycie mocniejszej przędzy.
b) zwiększenie napięcia osnowy.
c) dodanie pokryć osnowowych stycznie do już istniejących.
d) dodanie pokryć osnowowych w pewnej odległości od już istniejących.
11. Oznaczenie
2
1
1
3
V
7
określa budowę splotu
a) skośnego łamanego wzdłuż osnowy.
b) skośnego wielorządkowego.
c) skośnego łamanego wzdłuż wątku.
d) skośnego wzmocnionego.
12. Zestawiając obok siebie wzdłuż wątku lub osnowy różne sploty, różniące się między sobą
rodzajem pokryć otrzymuje się wzór
a) kostkowy.
b) falisty.
c) liniowy.
d) pasiasty.
13. Splot krepowy przedstawiony na rysunku powstał przez
a) dodawanie nowych pokryć.
b) nakładanie splotów.
c) wzajemne wsuwanie splotów.
d) przestawianie nitek.
14. Splot przedstawiony na rysunku to
a) kostkowy.
b) krepowy.
c) żeberkowy (sztruks).
d) waflowy.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
58
15. Nawarstwienie wątków w tkaninie jest możliwe, gdy
a) sploty warstwy górnej i dolnej są osnowowe.
b) sploty warstwy górnej i dolnej są wątkowe.
c) splot warstwy górnej jest wątkowy a dolnej osnowowy.
d) splot warstwy górnej jest osnowowy a dolnej wątkowy.
16. Gdy obie warstwy tkaniny podwójnej mają sploty wątkowe, wtedy najlepszym sposobem
ich połączenia jest
a) nadwiąz.
b) podwiąz.
c) łączenie dodatkową osnową.
d) łączenie dodatkowym wątkiem.
17. Na rysunku przedstawiono splot tkaniny podwójnej, na którym należy wybrać miejsca
nadwiązu. Najlepszym miejscem do naniesienia nadwiązu na pierwszej nitce osnowy dolnej
jest jej skrzyżowanie z
a)
pierwszym wątkiem górnym.
b)
pierwszym wątkiem dolnym.
c)
drugim wątkiem górnym.
d)
trzecim wątkiem górnym.
18. Warunek, który powinien spełniać splot krajki, w sposób istotny wpływający na jakość
tkanin oraz wydajność tkana i wykończenia to
a) splot krajki powinien różnić się od splotu tkaniny.
b) splot krajki nie powinien stwarzać konieczności stosowania dodatkowych nicielnic.
c) splot krajki powinien zabezpieczać prawidłowe zaplatanie wątku na skrajnych nitkach
osnowy.
d) zapewniać w miarę możliwości takie wrobienie nitek osnowy krajek, jakie uzyska
osnowa tkaniny.
19. Analizę tkaniny można uznać za poprawną, gdy różnica między masą powierzchniową
wynikającą z ważenia próbki a obliczoną nie przekracza
a) 3%.
b) 5%.
c) 15%.
d) 50%.
20. Celem projektowania tkaniny jest
a) ustalenie wskaźników techniczno-technologicznych potrzebnych do wyprodukowania
odtwarzanej tkaniny.
b) sprawdzenie poprawności wykonanej analizy tkaniny.
c) ustalenie wskaźników potrzebnych do wykonania analizy tkaniny.
d) ustalenie
wskaźników
fizyko-chemicznych
potrzebnych
do
wyprodukowania
odtwarzanej tkaniny.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
59
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Projektowanie tkanin
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr
zadania
Odpowiedź
Punkty
1.
a
b
c
d
2.
a
b
c
d
3.
a
b
c
d
4.
a
b
c
d
5.
a
b
c
d
6.
a
b
c
d
7.
a
b
c
d
8.
a
b
c
d
9.
a
b
c
d
10.
a
b
c
d
11.
a
b
c
d
12.
a
b
c
d
13.
a
b
c
d
14.
a
b
c
d
15.
a
b
c
d
16.
a
b
c
d
17.
a
b
c
d
18.
a
b
c
d
19.
a
b
c
d
20.
a
b
c
d
Razem:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
60
6. LITERATURA
1. Balasiński T., Dziamara H., Malinowski L.: Pracownia włókiennicza. WSiP, Warszawa 1982
2. Materiałoznawstwo włókiennicze dla technikum. oprac. Edward Szucht. WSiP, Warszawa
1992
3. Nycz E., Owczarz R., Średnicka L.: Budowa tkanin. WSiP, Warszawa 1990
4. Szosland J: Podstawy budowy i technologii tkanin. WNT, Warszawa 1991
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
więcej podobnych podstron