349

Kołłątaj Barbara, Kołłątaj Witold, Sowa Magda, Dorota Karwat Irena, Szakuła Justyna. Ocena wiedzy kobiet, uczestniczek
profilaktycznego badania mammograficznego, na temat raka gruczołu piersiowego i znaczenia programu profilaktyki tej choroby =
Assessment of knowledge of women, participating in mammography screening, on breast cancer and the breast cancer prevention
program. Journal of Health Sciences. 2013;3(12):349-364. ISSN 1429-9623 / 2300-665X.

The journal has had 5 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 1107. (17.12.2013).

© The Author (s) 2013;

This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland

Open Access. This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium,

provided the original author(s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License

(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.

This is an open access article

licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and

reproduction in any medium, provided the work is properly cited.

Conflict of interest: None declared. Received: 10.10.2013. Revised: 15.11.2013. Accepted: 19.12.2013.

OCENA WIEDZY KOBIET, UCZESTNICZEK PROFILAKTYCZNEGO BADANIA

MAMMOGRAFICZNEGO, NA TEMAT RAKA GRUCZOŁU PIERSIOWEGO

I ZNACZENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI TEJ CHOROBY

Assessment of knowledge of women, participating in mammography screening, on breast cancer

and the breast cancer prevention program

Barbara Kołłątaj

1

, Witold Kołłątaj

2

, Magda Sowa

3

,

Irena Dorota Karwat

1

, Justyna Szakuła

3

1

Katedra i Zakład Epidemiologii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie;

2

Klinika Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej z Pracownią Endokrynologiczno-Metaboliczną

Uniwersytet Medyczny w Lublinie;

3

absolwentka Wydziału Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie

1

Chair and Department of Epidemiology Medical University, Lublin;

2

Department of Paediatric Endocrinology and Diabetology, III Chair of Paediatrics, Medical

University, Lublin;

3

student of Faculty of Nursing and Health Sciences, Medical University, Lublin

Adres do korespondencji:
dr hab. n. med. Witold Kołłątaj
Klinika Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny, Lublin
Dziecięcy Szpital Kliniczny, ul. Chodźki 2, 20-093 Lublin
e-mail: [e-mail]
Tel. [phone], fax. [phone]

Streszczenie

Wstęp: Rak gruczołu piersiowego jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym w populacji kobiet w
Polsce. Wczesne wykrycie i szybko wprowadzone leczenie daje szanse i możliwości dłuższego życia i lepszego
samopoczucia kobiet. Do skutecznej realizacji tego celu służyć ma edukacja zdrowotna społeczeństwa na temat
tej choroby oraz prowadzenie programu przesiewowych badań mammograficznych.
Cel

pracy:

Celem

pracy

była

ocena

wiedzy

kobiet

zgłaszających

się

na

badania

mammograficzne, na temat ich wiedzy związanej z rakiem gruczołu piersiowego oraz założeń i realizacji
programu profilaktycznych badań mammograficznych na terenie województwa lubelskiego.
Materiał: Badaniami objęto 204 kobiety, które zgłosiły się na badania mammograficzne do Instytutu Medyny
Wsi lub do Przychodni Wojewódzkiej, przy Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym w Lubinie.
Metoda: Do zrealizowania celów badań wykorzystano autorski Kwestionariusz Ankiety. Przestrzegane były
wszystkie metodologiczne zasady związane z realizacją badań, m.in.: zgoda każdej kobiety na udział w
badaniach, zachowanie anonimowości, możliwa rezygnacja w udziale w badaniach na każdym ich etapie.
Wyniki: Na podstawie samooceny wystarczający poziom wiedzy na temat raka gruczołu piersiowego
zadeklarowało 40% badanych kobiet. Rzeczywista wiedza na ten temat jest niewystarczająca. Niemal 10%
kobiet miało nieprawdziwe informacje dotyczące istoty choroby, ważności diagnostyki i leczenia. Fachowy
personel służby zdrowia jest źródłem wiarygodnych informacji na temat raka gruczołu piersiowego tylko dla
51% ankietowanych kobiet. Dla 70% ankietowanych kobiet, udział w badaniach mammograficznych był
wyrazem rzeczywistej dbałości o własne zdrowie, 30% podało inne przyczyny, wśród których istotne jest
zmotywowanie ich przez lekarzy, znajomych lub członków rodziny do zachowań prozdrowotnych. Spośród

350

ogółu ankietowanych 43% kobiet nie wyrażało chęci wykonania badania mammograficznego w mammobusie.
Niechęć do badań w mammobusie wydaje się mieć głównie pozamerytoryczne podstawy.
Wnioski:
1.

Deklarowana

i

rzeczywista

wiedza

kobiet

na

temat raka gruczołu piersiowego jest

niewystarczająca, co wiąże się z potrzebami edukacji zdrowotnej w tym zakresie.
2. Zbyt mały jest udział pracowników ochrony zdrowia w szerzeniu wiedzy na temat raka gruczołu piersiowego i
uświadamiania rodzajów korzyści z badań profilaktycznych.
3. Nie wykazano różnic w częstości korzystania z zaproszeń na badania mammograficzne zależnie od miejsca
zamieszkania badanych kobiet.
4. Poziom wykształcenia badanych kobiet jest wysoki, mimo to, aż 43% nie wyrażała chęci wykonania badania
mammograficznego w mammobusie.
Summary
Introduction: Breast cancer is the most common cancer occurring in women in Poland. Early detection as well
as proper treatment gives the opportunity and possibility of a longer life and better well-being of women. Free
mammography screenings and breast cancer education for women are the tools that enable the implementation
of these tasks.
Aim: The aim of this study was to analyse the opinions of women who entered for
mammography,

about

their

knowledge

related

to

breast

cancer

and

the

principles

and

implementation of preventive mammography in the Lublin province.
Material: The material consisted of 204 women entered for mammography to Institute of Rural Health in Lublin
and the Regional Specialist Hospital in Lublin.
Method: To assess the opinions and attitudes of women the authors questionnaire was used. Surveys were
confidential and anonymous.
Results: A sense of having sufficient knowledge about breast cancer reported only 40% of the surveyed women.
The

real

knowledge

of

this

subject

was

insufficient

–

almost

10%

of

surveyed believed in myths in told "the truth" that distort the picture of the disease as well as diagnosis and
treatment meanings.
For 70% of the surveyed women, the participation in mammography is an expression of genuine concern for
their own health, 30% gives other reasons for such participation – among them are persuasions used by doctors,
friends or family members. 43% of respondents present negative attitudes towards mammography screenings
realized in mammography coaches. Such attitudes towards mammography coaches seems to be in most cases
caused by other than objective factors.
Conclusions:
1. Declared and the real knowledge of women about breast cancer is not satisfied - which is associated with the
needs of health education in this field.
2. The role of health care workers in spreading knowledge about the breast cancer and
the benefits of cancer screenings is still insufficient.
3. There was no difference in the frequency of free mammography services usage depending on the place of
residence of surveyed women.
4. The level of education of surveyed women was satisfied, despite this, 43% of them did not express willingness
to realize mammography screenings in mobile mammography coaches.

Wstęp

Rozwój cywilizacji, w tym zanieczyszczenia środowiska, zmiany jakości i stylu życia

oraz odżywiania (na przykład ilościowe i jakościowe zmiany diety, w tym nadmiar energii
w pokarmach, zmniejszenie aktywności ruchowej), nadużywanie leków, zmiany obyczajowe
(hormonalna antykoncepcja, hormonalna terapia zastępcza), a nawet zmiany klimatyczne,
wiążą się nierozerwalnie ze zwiększeniem liczby zachorowań na choroby
nowotworowe [1-7]. Wśród kobiet, szczególnym problemem onkologicznym stają się
nowotwory gruczołu piersiowego. Amerykański National Cancer Institute, na podstawie
badań epidemiologicznych ocenia, że ryzyko rozwoju nowotworu piersi w życiu kobiety
wynosi około 12% [8], w Polsce, ocenia się, że, co 14 Polka (7.1%) zachoruje na ten rodzaj
nowotworu [9]. W naszym kraju, rak gruczołu piersiowego stanowi drugą, po raku płuc,
onkologiczną

351

przyczynę zgonu kobiet (w latach 2000-2007 stanowił pierwszą). Mimo, iż Polska należy do
krajów o średniej (na tle danych ogólnoświatowych) zachorowalności na raka piersi,
niepokojące jest to, że liczba zachorowań i zgonów systematycznie wzrasta, aczkolwiek
tempo wzrostu liczby zgonów jest wolniejsze, niż tempo wzrostu zachorowań. W 1984 roku
liczba nowych przypadków raka gruczołu piersiowego zbliżona była do 6 000 [10]. W 2001
roku w Polsce na raka piersi zachorowało około 12 000 kobiet i zmarło 4 825 [11]. W roku
2009 zanotowano w Polsce 15 752 zachorowania na raka piersi, natomiast z powodu tego
nowotworu zmarły 5 242 kobiety.

W ostatnim dziesięcioleciu obserwuje się wzrost zachorowalności na raka piersi wśród

młodych kobiet oraz kobiet w średnim wieku. W grupie kobiet w wieku 40-59 lat,
współczynniki zachorowalności na tą chorobę wzrastają liniowo z wiekiem, po czym częstość
zachorowań stabilizuje się, a nawet nieco zmniejsza, po 70 roku życia [12]. Prognozy na
najbliższe lata (do roku 2025) przewidują wzrost zachorowań na raka gruczołu piersiowego
we wszystkich grupach wieku. W roku 2015, według prognoz, należy spodziewać się około
17 000 zachorowań [13]. W 2025 r. liczba zachorowań ma przekroczyć 20 000 (wzrost o
50%, w porównaniu do roku 2006 [14]). Przewiduje się, że największy przyrost zachorowań
obserwowany będzie w grupie wieku 50-70 lat [14]. Wśród młodych kobiet umieralność z
powodu raka piersi stopniowo maleje, wśród kobiet w wieku średnim współczynniki
umieralności utrzymują się na względnie stałym poziomie [15].

Mimo umiarkowanego spadku śmiertelności, w niektórych grupach wieku rak

gruczołu piersiowego jest chorobą niosącą duże ryzyko zgonu. Polska należy do krajów o
średniej umieralności na raka piersi, ale ryzyko zgonu z powodu tego nowotworu jest nadal
znacznie większe, aniżeli w wielu krajach europejskich i USA. W 2002 roku, w Polsce szansę
na
5 letnie przeżycie miało 42.2% chorych (najgorszy wynik – województwo lubuskie 37.1%,
najlepszy wynik – województwo mazowieckie – 46.2%) [16]. W latach 2005-2006
szacowano, że szanse wyleczenia raka piersi dotyczyły w Polsce około 60% chorych kobiet,
w krajach rozwijających się 47%, a w krajach rozwiniętych 70-90% [17]. W Wielkiej
Brytanii, w latach 2007-2009 szacowano, iż szansę 5 letniego przeżycia miało 81.1%
pacjentek z rakiem gruczołu piersiowego (10 letnie lub dłuższe przeżycie – 77%) [18, 19], w
USA dane z 2007 roku wskazywały 5 letnie przeżycie u 89.2% chorych kobiet (90.4% wśród
pacjentek rasy białej, 78.7% – wśród ciemnoskórych) [20].

Dane zawarte w sprawozdaniu Ministerstwa Zdrowia RP przekonują, iż w Polsce

sytuacja w ostatnich latach nieco poprawiła się. W roku 2011 – szansę na 5 letnie przeżycie
miało wtedy 75% kobiet z rozpoznaniem raka gruczołu piersiowego [21].

Na dłuższe przeżycie rzutować może nie tylko jakość leczenia, ale i wczesne

rozpoznanie. Ocenia się, że szanse na 5 letnie lub dłuższe przeżycie kobiet z rakiem
gruczołu piersiowego bezpośrednio zależą od stopnia zaawansowania nowotworu w czasie
rozpoznania choroby i wynoszą [22]:
- dla I stopnia zaawansowania klinicznego – 90%;
- dla II stopnia zaawansowania klinicznego – 70%;
- dla III stopnia zaawansowania klinicznego – 40%;
- dla IV stopnia zaawansowania klinicznego – 10%.

Powyżej zamieszczone zestawienie wyraźnie określa znaczenie wczesnej diagnostyki

w programie zmniejszania śmiertelności z powodu tej choroby nowotworowej.

Wczesna diagnostyka jest elementem profilaktyki wtórnej. W Polsce profilaktyka

wtórna raka gruczołu piersiowego obejmuje następujące elementy: samobadanie piersi,
badanie piersi przez lekarza, USG piersi, mammografię, badania genetyczne, zwłaszcza w
rodzinach narażonych, badania markerów nowotworowych. W niektórych krajach dodatkowo
elementem wtórnej profilaktyki bywa także termografia, Breast MRI, MBI (molecular breast

352

imaging), duktografia i PEM (positron emission mammography).

Ze względu na możliwości finansowe i proporcje poniesionych kosztów do efektów

diagnostycznych, w Polsce bezpłatne badania skriningowe mające na celu wczesną
diagnostykę raka piersi, obejmują jedynie wybraną grupę wieku (50-69 lat) i związane są
wyłącznie z badaniami mammograficznym (mammografy stacjonarne lub przewoźne w
mammobusach). Badanie to realizowane jest w ramach Populacyjnego Programu Wczesnego
Wykrywania Raka Piersi finansowanego przez NFZ. Mammografia skriningowa
wykonywana jest zgodnie z wytycznymi European Guidelines For Quality Assurances In
Breast Cancer Screening And Diagnosis (to właśnie te wytyczne określają, miedzy innymi,
grupę wieku podlegającą badaniu przesiewowemu oraz częstotliwość ponawiania badania).
Badania mammograficzne należą do grupy 10 programów, których celem jest zapobieganie
chorobom lub wykrywanie ich we wczesnym stadium zaawansowania. Programy te wiążą się
z badaniami całkowicie refundowanymi przez NFZ. W 2007 roku Narodowy Fundusz
Zdrowia przeznaczył na wspomniane programy ponad 225 mln zł. W 2010 roku planował
wydatkowanie 161.5 mln zł, wydatkował 153.8 zł. W 2011 roku wydatkował 170.8 mln zł
[23], planował 173.5 mln zł [24]. Upubliczniony w 2012 roku Plan Finansowy Narodowego
Funduszu na rok 2013 przewiduje wydanie 180.5 mln zł na programy profilaktyczne [25], co
stanowi 0.28% spodziewanych przychodów NFZ. Z danych tych wynika, że nakłady na
profilaktykę są stosunkowo niewielkie, ale i tak plany nie są realizowane w całości. Na
przykład z zaplanowanych w 2007 roku środków, 30% nie zostało wykorzystanych, a z
funduszy na rok 2011 nie wydatkowano około 2%. Brak pełnego wykorzystania funduszy nie
wynika z braku świadczeniodawców lub niesumiennego wywiązywania się placówek ochrony
zdrowia z podpisanych kontraktów, a z niskiej zgłaszalności osób, do których programy
profilaktyczne są adresowane.

Wśród programów, które od lat nie są w pełni realizowane, jest Populacyjny Program

Wczesnego Wykrywania Raka Piersi. Na dzień 1.03.2013 r. bieżące objęcie populacji kobiet
badaniami w ramach Programu wynosi 12.44% [26]. Średnia zgłaszalność na badania
mammograficzne w Polsce wynosi obecnie 46.7% [27]. Ponad 50% zgłaszalność notowana
jest w województwach: zachodniopomorskim i lubuskim, najniższa, bo nie przekraczająca
40%, w województwach: małopolskim, podkarpackim i mazowieckim [27]. Istnieją duże
różnice w zgłaszalności nie tylko w poszczególnych województwach, ale nawet w
poszczególnych miastach i gminach. Na przykład w województwie lubelskim, gdzie średnia
zgłaszalność wyniosła 46.17%, w Zamościu osiągnęła jedynie 37.53%, w powiecie
chełmskim 41.13%, zaś powiatach opolskim i tomaszowskim przekroczyła 50%
(odpowiednio 51.76% i 53.07%) [28, 29]. Najniższy, notowany w Polsce, wskaźnik
wykonanych badań odnotowano w Radomiu, gdzie na bezpłatne badania mammograficzne
zgłosiło się jedynie 19.11% ogółu zaproszonych kobiet [30].

Wartości wskaźników zgłaszalności na badania profilaktyczne są w Polsce

niezadowalające. Aby wyniki programów populacyjnych realizowanych w naszym kraju
dorównały wynikom osiąganym, w tzw. starych krajach członkowskich Unii Europejskiej,
zgłaszalność kobiet do programów populacyjnych musi osiągnąć poziom 70%–75%. Na
przykład

w Szwecji, mimo że kobiety dopłacają do przesiewowych badań

mammograficznych, zgłaszalność jest na poziomie wyższym niż 80% [31].

Wśród przyczyn niskiej zgłaszalności kobiet do placówek zajmujących się wczesną

diagnostyką raka gruczołu piersiowego w Polsce mogą leżeć także czynniki natury
obiektywnej:



brak wystarczającej wiedzy na temat raka gruczołu piersiowego, a w szczególności brak
wiedzy na temat zagrożeń i roli badań diagnostycznych,



badania w warunkach trudnych do zaakceptowania,



brak rzetelnej informacji o czasie, miejscu i warunkach badania,

353



terminy badania niedostosowane do możliwości kobiet (np. badanie w godzinach

pracy zawodowej),



ośrodek, w którym można przeprowadzić badania, znacznie oddalony od miejsca
zamieszkania
oraz czynniki natury subiektywnej/psychologicznej:



obawa przed wykryciem raka,



„zła sława” ośrodka – wynik tak zwanej negatywnej propagandy,



brak przekonującego zmotywowania do badania, wynikający z braku wiedzy
i niedoceniania rangi problemu,



nieracjonalne czynniki, typu: badanie może boleć, po badaniu można „dostać raka”,



nieuzasadniony wstyd przed pojawianiem się w miejscu, które kojarzy się z
rozpoznaniem choroby nowotworowej.

Szczegółowe poznanie tych uwarunkowań może skutkować szybszym rozpoznaniem i

wcześniejszym wdrożeniem leczenia chorób nowotworowych.
Cele pracy
Niniejsza praca ma na celu ocenę:
- wiedzy kobiet, objętych badaniem profilaktycznym raka gruczołu piersiowego, na temat tej
choroby nowotworowej,
- opinii kobiet, objętych badaniem profilaktycznym raka gruczołu piersiowego, na temat
realizacji tego programu, na terenie województwa lubelskiego.
Materiał ujęty w badaniach

Badaniami objęto 204 kobiety, zamieszkałe na terenie województwa Lubelskiego,

uczestniczki badań mammograficznych realizowanych w ramach populacyjnego programu
wczesnego wykrywania raka piersi, finansowanego przez NFOZ. Badania te wykonywane
były w Instytucie Medycyny Wsi im. Witolda Chodźki w Lublinie oraz w Przychodni
Specjalistycznej przy Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym im. Stefana Kardynała
Wyszyńskiego w Lublinie, w okresie od 24 października 2011 roku do 29 lutego 2012 roku.
Wiek badanych wahał się od 50 do 69 lat.
Metody

Metoda, którą posłużono się w celu zebrania danych i informacji, była metoda

ankietowa. Narzędzie badawcze stanowił autorski Kwestionariusz Ankiety, opracowany na
potrzeby tej pracy.

Dobór placówek był celowy. Wybrano instytucje, w których prowadzone były badania

mammograficzne w ramach programu profilaktyki raka gruczołu piersiowego. Spośród nich
do przeprowadzenia badań wytypowano 2 placówki, w których Dyrekcja wyraziła zgodę na
przeprowadzenie badań. Były to: Instytut Medycyny Wsi im. Witolda Chodźki w Lublinie i
Przychodnia Specjalistyczna przy Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym im. Stefana
Kardynała Wyszyńskiego w Lublinie.

Kwestionariusz

Ankiety

zawierał

33

pytania

o

charakterze zamkniętym,

z możliwością jedno- lub wielokrotnego wyboru.

Pytania zostały przyporządkowane 5 grupom tematycznym. Były to pytania dotyczące

zagadnień demograficznych, samooceny stanu zdrowia, ogółu badań profilaktycznych,
wiedzy na temat raka piersi i mammografii.

Respondentki

nie

miały

narzuconego

limitu

czasowego,

samodzielnie

wypełniały ankiety po przebytym badaniu mammograficznym.

Ze względu na wagę omawianego problemu, badanie to ma charakter badania

pilotażowego, które stanowi wstęp do oceny realizacji profilaktyki i postaw wobec badań
profilaktycznych na większym obszarze kraju.
Wyniki badań
Badaniem zostały objęte kobiety, które zgłosiły się na badanie mammograficzne,

354

zamieszkałe na obszarze województwa Lubelskiego.
Struktura wieku badanych kobiet

W docelowej grupie badawczej znalazły się 204 kobiety, w tym – 141 osób (69.1%) w

grupie wieku 50-59 lat i 63 kobiety (30.9%) w grupie wieku 60-69 lat.
Miejsce zamieszkania badanych osób

Z analizy danych dotyczących miejsca zamieszkania wynika, że ponad dwukrotnie

więcej było osób zamieszkałych w miastach aniżeli na wsi. Wśród badanych respondentek 65
(32.0%) było mieszkankami wsi, 30 kobiet (15.0%) mieszkało w miastach do 20 tysięcy
mieszkańców, 22 (11.0%) w miastach liczących od 20 do 50 tysięcy mieszkańców oraz 87
(43.0%) w miastach ponad 50 tysięcy mieszkańców.
Wykształcenie badanej grupy kobiet

W badanej populacji najwięcej było kobiet z wykształceniem średnim 64 (31.4%),

następnie z wykształceniem wyższym 48 (23.5%). Trzecią grupę stanowiły osoby z
wykształceniem na poziomie policealnym 40 (19,6%) a kolejną z zawodowym 35 (17.2%).
Najmniej liczna była grupa osób z wykształceniem podstawowym - 17 osób (8.3%),
Sytuacja ekonomiczna badanej grupy

Z analizy danych dotyczących samooceny sytuacji materialnej wynika, że badane

kobiety najczęściej podawały kategorie odpowiedzi - sytuacja wystarczająca (średnia) - 88
(43.1%). Na dobrą sytuację materialną wskazało 77 (37.8%) respondentek. Zbliżone były
udziały kobiet, które określiły swoją sytuację materialną, jako bardzo dobrą - 19 (9.3%) i jako
złą 20 (9.8%).
Powód zgłoszenia się na badania mammograficzne

Z ogółu badanych, 121 kobiet (59.0%) dostało imienne zaproszenia na badania

mammograficzne realizowane w ramach Programu profilaktyki raka piersi, a pozostałe 83
osoby (41.0% badanych) otrzymały skierowania od lekarza rodzinnego, lekarza specjalisty
lub lekarza zakładowego lub zgłosiły się bez skierowania, korzystając z możliwości
wykonania bezpłatnego badania profilaktycznego.

Tabela 1. Powód zgłoszenia się na badania mammograficzne – badane kobiety według miejsca
zamieszkania

Miejsce zamieszkania:

Wymogi zarejestrowania na bezpłatne badania

mammograficzne:

Imienne zaproszenie na

badanie mammograficzne

Kryterium wieku,

brak imiennego zaproszenia

Wieś

39 (60.0%)

26 (40.0%)

Miasto do 20 tys.
mieszkańców

21

82 (59.0%)

9

57 (41.0%)

Miasto 20-50 tys.
mieszkańców

12

10

Miasto powyżej 50 tys.
mieszkańców

49

38

Razem

121 (59.0%)

83 (41.0%)

Z danych zawartych w tabeli 1, wynika, że niemal takie same były odsetki osób

zamieszkałych na wsi (60.0%) i w mieście (59.0%), które na badania mammograficzne
zgłosiły się na podstawie skierowanych do nich zaproszeń. W subpopulacji osób
zamieszkałych w miastach, z imiennych zaproszeń najrzadziej korzystały kobiety żyjące w
miastach od 20 do 50 tys. mieszkańców.
Ocena stanu wiedzy badanych kobiet na temat raka gruczołu piersiowego

355

Badane kobiety dokonały oceny własnego stanu wiedzy na temat raka gruczołu

piersiowego, w oparciu o pięć kategorii odpowiedzi. Dane te przedstawiono zależnie od grupy
wieku – tabela 2.

Tabela 2. Deklarowany stan wiedzy kobiet na temat raka gruczołu piersiowego –
różnice wynikające z wieku badanych

G

Grupy
wieku:

Ocena własnej wiedzy badanych kobiet na temat raka gruczołu piersiowego:

W

yda

je mi s

ię, ż

e

wie

m t

yle, ile

powinna

wie

dz

ie

ć

ka

żda

kobiet

a

W

iem duż

o, a

le

wie

dz

a mo

ja je

st

niepe

łna

W

iem niew

iele

W

iem ba

rdz

o m

ało

Nie

mam wie

dz

y

na

ten te

mat

50-59 lat

65

23

28

16

9

60-69 lat

17

16

15

9

6

Razem

82 (40.0%)

39 (19.0%)

43 (21.0%)

25 (12.0%)

15 (7.0%)

Największą grupę stanowiły kobiety (40.0%), które określiły swój stan wiedzy na temat

raka gruczołu piersiowego, jako „wydaje mi się, że wiem tyle, ile powinna wiedzieć każda
kobieta”. Najmniej, bo 15 kobiet (7.0%): 9 w wieku 50-59 lat, i 6 w wieku 60-69 lat,
odpowiedziało, że „nie mam wiedzy na ten temat”. Piąta część respondentek stwierdziła, że
niewiele wie na temat tej choroby, a niewiele mniejsza grupa kobiet swoją wiedzę oceniło
następująco: „wiem dużo, ale wiedza moja jest niepełna”

Tabela 3. Rzeczywisty stan wiedzy badanej grupy kobiet na temat raka gruczołu piersiowego (pytanie
– opcja wielokrotnego wyboru)

Odpowiedzi,

które

zdaniem

badanych osób poprawnie opisują
raka sutka

Poziom wykształcenia:

R

azem

Podstawowe

/gimnazjalne

Zawodowe

Średnie

Policealne

Wyższe

Może występować rodzinnie.

12

25

55

32

44

168 (82%)

Pierwszym objawem klinicznym
jest obecność macanego guzka.

8

22

37

18

29

114 (56%)

Występuje częściej u kobiet
leczonych hormonami.

10

6

23

14

13

66 (32%)

Może pojawiać się częściej
u kobiet stosujących leki
antykoncepcyjne.

6

9

20

12

11

58 (28%)

Ciąża i karmienie chronią przed
rakiem gruczołu piersiowego.

4

0

12

7

6

29 (14%)

Pierwszym objawem jest
powiększenie wielkości piersi.

2

3

9

5

7

26 (13%)

Pierwszym objawem jest ból.

1

7

5

3

4

20 (10%)

Powstaje od uderzenia (urazu).

2

4

3

7

2

18 (9%)

Może być następstwem noszenia
ciasnego biustonosza.

0

2

2

4

0

8 (4%)

Może być leczony lekami
i metodami zalecanymi przez
medycynę niekonwencjonalną.

1

1

2

0

1

5 (3%)

Nawet leczony, prawie zawsze
prowadzi do śmierci.

0

4

1

2

0

7 (3%)

Może być następstwem unikania
noszenia biustonosza.

0

1

1

0

2

4 (2%)

Leczenie operacyjne prowadzi do
szybkiego rozwoju choroby,
przerzutów i szybkiej śmierci.

0

1

1

1

1

4 (2%)

356

Pojawia się dopiero w okresie
starości.

0

0

2

1

1

4 (2%)

Jeżeli jest niewielki, to lepiej „go
nie ruszać” i nie leczyć.

0

1

0

2

0

3 (2%)

Częste badanie (uciskanie) piersi
może spowodować raka gruczołu
piersiowego.

0

2

0

0

1

3 (2%)

Mammografia może spowodować
raka gruczołu piersiowego.

0

1

0

1

0

2 (1%)

Jest zakaźny (można się nim
„zarazić” od innej osoby).

0

0

1

0

0

1 (0,5%)

Może być leczony ziołami.

0

0

0

1

0

1 (0,5%)

Pojawia się tylko u kobiet, które
karmiły piersią.

0

1

0

0

0

1 (0,5%)

Biopsja guzka piersi „uczynnia
raka”.

0

1

0

0

0

1 (0,5%)

Rak lubi wodę, więc częste mycie
zwiększa ryzyko raka piersi.

0

0

0

1

0

1 (0,5%)

Większość respondentek miała dość wysoką wiedzę z zakresu problematyki przyczyn,

zagrożeń i objawów związanych z rozwojem gruczołu piersiowego – tabela 3. Jednak nadal w
społeczeństwie pokutują mity i przesądy, które mogą być przyczyną opóźnienia diagnostyki
lub nieprawidłowego leczenia choroby nowotworowej.

W badanej grupie 10.0% kobiet stwierdziło, że pierwszym objawem raka gruczołu

piersiowego jest ból, 13.0% ankietowanych wyraziło opinię, że pierwszym zauważalnym
objawem raka jest powiększenie piersi, 9.0% odpowiedziało, że rak jest następstwem urazu, i
między innymi dlatego 1.0% ankietowanych unikałby biopsji, a 3.0% boi się
badania/samobadania piersi. Niepokojące jest to, że 5.0% badanych kobiet zgodziłoby się na
leczenie choroby nowotworowej metodami, tak zwanymi niekonwencjonalnymi, 2.0%
uważało, że ryzyko pojawienia się choroby nowotworowej zwiększa wykonywanie
mammografii, zaś kolejne dwie grupy wymieniły przyczyny związane z przesądami. I tak,
2.0% podało, że „jeżeli rak jest niewielki, to lepiej go nie ruszać”, a 3.0% – że „rak nawet
leczony zawsze prowadzi do śmierci” – tabela 3.
Ocena dostępności informacji na temat profilaktyki i możliwości wykonania badań
diagnostycznych w kierunku raka gruczołu piersiowego

Badane osoby były pytane o możliwości otrzymywania informacji na temat

profilaktyki raka gruczołu piersiowego. Uwzględniono tu miejsce zamieszkania. Wiedzę na
temat możliwości zdobywania informacji dotyczących profilaktyki raka gruczołu piersiowego
w badanej grupie kobiet, w zależności od miejsca zamieszkania przedstawiono w tabeli 4.

Tabela 4. Wiedza badanych kobiet na temat możliwości otrzymywania informacji dotyczących
profilaktyki i możliwości wykonania badań diagnostycznych w kierunku raka gruczołu
piersiowego

Miejsce zamieszkania:

Wiedza dotycząca otrzymywania informacji na temat
profilaktyki i diagnostyki raka gruczołu piersiowego:

Tak

Nie

Wieś

47 (72.0%)

18 (28.0%)

Miasto do 20 tys. mieszkańców

20

109 (78.0%)

10

30 (22.0%)

Miasto 20–50 tys. mieszkańców

18

4

Miasto

powyżej

50

tys.

mieszkańców

7

71

1

16

Razem

156 (77.0%)

48 (24.0%)

357

W badanej populacji zdecydowana większość kobiet (77.0%; 156 osób), niezależnie od

miejsca zamieszkania wie, gdzie można znaleźć/otrzymać informacje na temat raka gruczołu
piersiowego. Natomiast blisko czwarta część (23.5%; 48 osób) kobiet stwierdziła, że nie ma
takiej wiedzy, przy czym wyższy odsetek odnotowano tu wśród kobiet zamieszkałych na wsi
(28.0%) aniżeli w mieście (22.0%) – tabela 4.
Ocena dostępności informacji o profilaktyce raku gruczołu piersiowego wśród badanych

Badane osoby były pytane o źródła informacji na temat raka gruczołu piersiowego, z

których czerpały wiedzę. Z analizy danych według miejsca zamieszkania wynika, że
wystąpiły znamienne różnice w częstości korzystania z niektórych źródeł informacji.

Tabela 5. Źródła informacji na temat raka gruczołu piersiowego – badane kobiety według miejsca
zamieszkania

Miejsce
zamieszkan
ia:

„Skąd czerpie Pani informacje na temat profilaktyki raka gruczołu piersiowego?”

(Możliwość wielokrotnego wyboru)

Z

telewiz

ji i/ lu

b

r

ad

ia

Z

I

n

ter

n

etu

Od

cz

ło

nk

ów

ro

dzi

ny

Od

zn

ajo

m

y

ch

Od

lek

ar

za

O

pr

of

ilak

ty

ce

d

owied

ziała

m

s

ię

w

szk

o

le,

p

o

d

cz

as lek

cji

b

io

lo

g

ii/

wy

ch

o

wan

ia

do

ży

cia

w

ro

dzi

nie

O

pr

of

ilak

ty

ce

r

ak

a

pier

si d

ow

ied

ziała

m

się

w

tr

ak

cie

ku

rs

ów

pr

ze

dm

ał

że

ńs

kich

Z

k

siąże

k

i c

za

so

pis

m

p

op

ular

no

-

n

au

k

o

wy

ch

Z

cz

aso

p

is

m

k

o

b

iecy

ch

Z

in

ny

ch

źr

ód

eł

Wieś

14 (22%)

20 (31%)

13 (20%)

10 (15%)

36 (55%)

0 (0%)

0 (0%)

15 (23%)

24 (37%)

9 (14%)

Miasto do 20 tys.
mieszkańców

5

39

(28%

)

9

50

(36%

)

1

12

(9

%)

1

15

(11%

)

13

68

(50%

)

0

2

(1

%)

0

3

(2

%)

5

29

(21%)

1
2

43

(32%)

2

24

(18

%)

Miasto20-50 tys.
mieszkańców

6

8

2

2

14

1

0

4

5

3

Miasto powyżej
50 tys.
mieszkańców

2

2
8

3

33

9

9

1

12

4

41

1

1

3

2
0

2
6

1
9

Razem

53 (26%)

70 (34%)

25 (12%)

25 (12%)

104 (51%)

2 (1%)

3 (2%)

44 (22%)

67 (33%)

33 (16%)

Najwięcej było kobiet, które, jako główne źródło informacji o profilaktyce raka

gruczołu piersiowego wskazały lekarzy – 51.0%. Tylko nieco częściej były to mieszkanki
miast (58.0%) aniżeli wsi (55.0%). Kolejne dwa miejsca, o zbliżonych odsetkach zajęły
kobiety, które czerpały wiedzę zdrowotną z przekazów informacji drogą Internetu (34.0%) i z
czasopism kobiecych (33.0%). Wśród respondentek korzystających z Internetu, jako istotnego
źródła informacji o badaniach profilaktycznych w raku gruczołu piersiowego częściej
korzystały mieszkanki miast (36.0%) aniżeli wsi (31.0%). Natomiast po czasopisma kobiece
częściej sięgały mieszkanki wsi (37.0%) w porównaniu z kobietami zamieszkałymi w
miastach (32.0%). Czwarta część respondentek na ten ważny problem zdrowotny szukała
informacji w programach telewizyjnych i radiowych (26.0%), przy czym częściej były to
kobiety zamieszkałe w miastach (28.0%) aniżeli na wsi (22.0%). Istotnym źródłem informacji
dla badanych osób były także książki i czasopisma naukowe (22.0%), przy nieco wyższym
udziale odsetkowym kobiet zamieszkałych na wsi (23.0%) niż w miastach (21.0%). Tak samo

358

często, po 12.0% respondentek wskazywało na członków rodziny i znajomych, jako ważnych
dla nich źródeł informacji. Należy tu podkreślić, że członkowie rodziny ponad dwukrotnie
częściej byli wymieniani przez mieszkanki wsi. – tabela 5.

Tylko dwie kobiety na badania profilaktyczne zgłosiły się pod wpływem wiedzy na

temat profilaktyki, jaką uzyskały na lekcjach biologii i/lub wychowania do życia w rodzinie.
Opinia kobiet na temat celowości wysyłania imiennych zaproszeń na bezpłatne
badania mammograficzne

Imienne zaproszenia na bezpłatne badania mammograficzne dla kobiet są elementem

polityki zdrowotnej realizowanej przez podmioty, które podpisały z oddziałami NFZ umowę
na realizację Programu profilaktyki raka piersi.

Większość kobiet objętych badaniem (172 osoby – 84.0% ankietowanych) uważa, że

pomysł wysyłania imiennych zaproszeń na badania mammograficzne jest dobry,
natomiast 4 kobiety (2.0%) stwierdziły, że jest to zła inicjatywa. Dość duża grupa
respondentek (28 osób – 14.0%) nie miała na ten temat zdania. Należy podkreślić, że mimo
akceptacji takiej formy zaproszenia na badania profilaktyczne, 45 spośród badanych kobiet
(22.0%) w przeszłości przynajmniej raz odrzuciło zaproszenie na bezpłatne badania
mammograficzne.
Powody rezygnowania z bezpłatnych badań mammograficznych

Wśród badanych kobiet, 45 (22.0%) w przeszłości nie skorzystało z otrzymanych

imiennych zaproszeń na badania mammograficzne.

Najczęściej wymienianym przez respondentki powodem dla którego nie wzięły udziału

w badaniach mammograficznych, niezależnie od miejsca zamieszkania, była obawa dotycząca
wyniku badania (obawa przez wykryciem raka!) – 11 kobiet (24.4% kobiet, które nie
skorzystały z zaproszenia). Drugim powodem było wcześniejsze wykonanie badania na
zlecenie lekarza – 10 kobiet (22.2% kobiet, które odmówiły stawienia się na badanie),
trzecim powodem był brak czasu – 7 (15.6% tej podgrupy kobiet), kolejnym powodem była
obawa kobiet przed spotkaniem kogoś znajomego, który może uznać, że jest chora na raka – 5
(11.1% osób w tej podgrupie). Obawa, że badanie może być bolesne była powodem
nieskorzystania z bezpłatnej mammografii dla trzech osób. Cztery kobiety nie skorzystały z
badania podając takie powody, jak: „nie mam odpowiedniej wiedzy na temat tego badania,
więc nie wiem, czy to jest potrzebne i czy nie zagraża mojemu zdrowiu” oraz „uważam, że
takie badanie jest mało dokładne”. Pięć osób nie skorzystało z badania, bez podania
przyczyny.
Powody skorzystania przez badane kobiety z bezpłatnych badan mammograficznych

Wśród przyczyn zgłoszenia się na badania mammograficzne, badane kobiety

wymieniły następujące:
- dbałość o własne zdrowie – 65.0% badanych kobiet,
- ciekawość – 11.0% badanych kobiet,
- zgłoszenie się na zlecenie lekarza specjalisty – 10.0% badanych kobiet,
- zgłoszenie się pod namową ze strony członków rodziny – 7.0% badanych kobiet,
- zgłoszenie się na zlecenie lekarza rodzinnego – 4.0% badanych kobiet,
- udział w badaniach w wyniku namowy znajomych – 2.0% badanych kobiet,
- udział w badaniach na polecenie pracodawcy/lekarza zakładowego – 1.0% badanych kobiet.
Ocena satysfakcji z wykonywanych badań mammograficznych

Ocena satysfakcji z badania jest czynnikiem, który może być traktowany, jako

potencjalna promocja badania wśród innych kobiet – przede wszystkim bliskich i znajomych.
Większość (94.6%) kobiet była zadowolona z zakresu i przebiegu badań mammograficznych.
Tylko 5.4% z nich (11 osób) było odmiennego zdania.
Powody niezadowolenia z badań mammograficznych

359

Z ogółu badanych, z badań mammograficznych niezadowolonych było 11 kobiet

(5.4%), które podały następujące przyczyny:
– „czułam się skrępowana podczas badania” – 3 osoby,
– „w pomieszczeniu, w którym wykonywano badania, było zbyt zimno/ gorąco/ duszno” –
3 osoby,
– „musiałam długo czekać” – 3 osoby,
– „nie objaśniono mi dokładnie wyniku badania” – 1 osoba,
– „inne przyczyny”– 1 osoba.
Opinie kobiet na temat akcji profilaktycznej prowadzonej przy użyciu mammobusów

Program bezpłatnej profilaktyki raka gruczołu piersiowego obejmuje badania

mammograficzne wykonywane zarówno w poradniach (mammografy stacjonarne), jak i w
mammobusach (mammografy mobilne). Badane kobiety zgłosiły się na badania przy użyciu
mammografów stacjonarnych, tym niemniej wszystkie wiedziały o możliwości wykonania
mammografii w mammobusie. Zapytano je o opinię na temat zasadności prowadzenia akcji z
wykorzystaniem mammobusów. Respondentki udzieliły następujących odpowiedzi – tabela 6.

Tabela 6. Opinia badanych kobiet na temat zasadności akcji prowadzonych z udziałem
mammobusów

Miejsce
zamieszkania:

Czy akcje profilaktyczne z udziałem mammobusów mają sens:

Tak

Tak, ale na wsi

Tak, ale tylko dla tych

ludzi, których nie stać

na „lepsze” badania

Nie

Wieś

45 (70%)

12 (18%)

5 (8%)

3 (5%)

Miasto do 20 tys.
mieszkańców

24

108(78%

)

3

12(9%)

2

12(9%)

1

7(5%

)

Miasto 20-50 tys.
mieszkańców

19

1

2

0

Miasto powyżej 50
tys. mieszkańców

65

8

8

6

Razem

153 (75%)

24 (12%)

17 (8%)

10 (5%)

W grupie badanych osób aż 75.0% kobiet stwierdziło, że akcje profilaktyczne z

udziałem mammobusów są uzasadnione i potrzebne. Piąta część badanych wyraża się
pozytywnie o takiej formie profilaktyki, ale z pewnymi zastrzeżeniami, tj. – mammobusy to
sprzęt, który powinien być wykorzystywany jedynie na terenach wiejskich – 12.0%; takie
badania są adresowane do ludzi, których nie stać na lepszą diagnostykę – 8.0%. 5.0% ogółu
badanych wyraziło zdecydowanie negatywną opinię na temat prowadzenia akcji z udziałem
mammobusów.

Na pytanie, czy respondentki skorzystałyby z badania prowadzonego w mammobusie,

gdyby w przyszłości otrzymały zaproszenie na to badanie profilaktyczne, 57.0% (116) kobiet
odpowiedziało twierdząco, zaś 43.0% (88 osób) podało odpowiedź odmowną.

Osoby, które wyraziły

negatywną postawę wobec korzystania z badań

mammograficznych wykonywanych w mammobusach, najczęściej wymieniały następujące
przyczyny: obawy o jakość badania (39 kobiet – 44.3% tych, które deklarują, że nie
skorzystałyby z badań wykonywanych w mammobusie) oraz obawy o kwalifikacje personelu
(11 kobiet – 12.5% tej subpopulacji), a także twierdzenie że w mammobusie nie ma
odpowiednich warunków pozwalających na zachowanie intymności podczas badania (12
kobiet – 13.6% deklarujących niechęć do badań w mammobusie).
Wśród rzadziej wymienianych powodów były:
- „czas pracy mammobusu pokrywa się z moimi godzinami pracy zawodowej” – 7 osób,

360

-„wstydzę się wykonywania badań, podczas których powinnam się rozbierać przed obcymi” –
4 osoby,
- „nie widzę potrzeby wykonywania badań mammograficznych” – 2 osoby,
- obawa, „że ktoś znajomy mógłby mnie tam zobaczyć i pomyśleć, że mam raka” – 4 osoby.

Wydaje się, że negatywne nastawienie do wykonywania badań w mammobusie nie ma

u wielu kobiet racjonalnego uzasadnienia. Spośród 204 ankietowanych kobiet, tylko 32 osoby
(16.0%) miały okazję osobiście przekonać się, jak wygląda badanie w mammobusie. Kolejna
grupa – 73.0% (150) kobiet – przyznała, że widziała kiedyś mammobus, 27.0% nigdy takiego
pojazdu nie widziało.
Dyskusja

Wśród czynników, które decydują o powodzeniu programów badań przesiewowych

istotne są nie tylko: właściwa, przemyślana koncepcja badania, czynniki finansowe, zaplecze
techniczne i dobra organizacja badań, ale także właściwe postawy społeczeństwa wobec
celów i środków użytych podczas planowanego badania. Należy dołożyć wszelkich starań,
aby doszło do najpełniejszej akceptacji celów i środków przez osoby poddawane badaniu
przesiewowemu.

W realizacji badań przesiewowych mających na celu wczesne rozpoznanie

zagrożenia, jakim jest choroba nowotworowa, pożądane jest, aby osoby, które będą podlegały
badaniu przesiewowemu, miały jak najwyższą wiedzę o istocie choroby i znaczeniu
wczesnego rozpoznawania nowotworu, znały zagrożenia wynikające z późnego rozpoznania
choroby oraz rozumiały i akceptowały zastosowane metody diagnostyczne. Podsumowując,
miały takie przygotowanie teoretyczne i posiadały takie nastawienie emocjonalne, aby
stosowane badanie skriningowe traktowały, jako życzliwą próbę pomocy w utrzymaniu
dobrego zdrowia, ułatwienia realizacji jednego z ważnych celów życiowych, jakim jest dbanie
o własne zdrowie, a nie jako przykrą konieczność lub wręcz biurokratyczny nakaz, przed
którym warto uciec lub przynajmniej, odwlec w czasie.

Odnosząc się do pożądanego poziomu wiedzy na temat choroby nowotworowej,

zarówno samoocena kobiet (tabela 2), jak i wynik próby obiektywnej oceny wiedzy kobiet
(tabela 3) wskazują, że przygotowanie merytoryczne kobiet do badań mammograficznych jest
niewystarczające.

Wśród badanych kobiet 40.0% twierdziło, że ma wystarczającą wiedzę na temat raka

gruczołu piersiowego, a kolejne 40.0% wskazało odpowiedzi sugerujące, że wie niewiele,
bardzo mało lub wręcz, że nie ma wiedzy na ten temat.

Poziom wiedzy deklarowanej przez kobiety jest zróżnicowany w różnych regionach

Polski, ale nie są to różnice znaczące. Dlatego można brać tu pod uwagę błędy systemowe w
realizacji edukacji zdrowotnej, a nie przyczyny natury kulturowej, czy lokalne
niedociągnięcia w funkcjonowaniu osób i placówek odpowiedzialnych za edukację zdrowotną
(nauczyciele, lekarze rodzinni, ginekolodzy, działalność edukacyjna zakładów epidemiologii i
prewencji nowotworów regionalnych centrów onkologii). Także badacze realizujący badania
w różnych populacjach z województwa wielkopolskiego, podlaskiego, śląskiego i
małopolskiego wykazali niską samoocenę poziomu wiedzy kobiet na temat raka piersi [32-
35]. Na przykład, Agnieszka Paździor, Maria Stachowska, Aleksandra Zielińska z
Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, w opublikowanych w 2011 roku wynikach badania
na temat samooceny wiedzy kobiet z Wolsztyna (13.723 mieszkańców) na temat choroby
nowotworowej gruczołu piersiowego [32], opisały zależność między samooceną a wiekiem
respondentek. W badanej grupie kobiet najbardziej krytyczne wobec swojej wiedzy były
kobiety najmłodsze: 93.0% kobiet poniżej 20. roku życia było przekonanych, że ich wiedza
jest niewystarczająca. Podobne opinie dotyczyły 81.0% pacjentek w przedziale wieku 20-30
lat, 78.0% kobiet w wieku 31-40 lat, 60.0% kobiet w wieku 41-50 lat (60.0%), 59.0% kobiet
w wieku powyżej 50 lat. Kobiety z tej ostatniej grupy wieku miały samoocenę wiedzy na

361

temat rak gruczołu piersiowego zbliżoną do tej, jaką prezentowały respondentki w badaniach
własnych – tabela 2. Wśród badanych kobiet z Poznania n=96: wiedza zadowalająca
dotyczyła 41.0%, niezadowalająca 59.0%; w przedstawionym materiale - n=204: wiedza
zadowalająca „wiem tyle, ile powinna widzieć każda kobiet” – 40.0% respondentek,
niezadowalająca – 60.0%). Niewystarczający poziom wiedzy zgłaszały też kobiety z
województwa podlaskiego [33]. W tym badaniu zdecydowana większość kobiet (67.0%)
uważała, że świadomość Polek na temat raka gruczołu piersiowego jest przeciętna (w skali
bardzo dobra, dobra, przeciętna, słaba, bardzo słaba) [32]. W wymienionym badaniu tylko
1.0% respondentek oceniła własną wiedzę na temat raka piersi (skala j.w.), jako „bardzo
dobrą”, a połowa respondentek (45.0%) określiła ją, jako „przeciętną”, zaś pytane o posiadaną
wiedzę na temat mammografii, w zdecydowanej większości dostrzegały braki edukacyjne
(tylko 32.0% kobiet uważała, że posiadana przez nie wiedza na temat mammografii i
prowadzonego badania jest „dobra”). Porównanie samooceny i rzeczywistej wiedzy
ankietowanych kobiet wskazuje na fakt, iż rzeczywisty stan wiedzy jest gorszy, aniżeli
ankietowane kobiety określiły.

W badaniach z województwa śląskiego, w powiecie tyskim (2011 rok) większość

kobiet oceniła swoją wiedzę na temat raka piersi, jako średnią lub dużą [34]. Porównanie tej
wysokiej samooceny ze stanem rzeczywistym wykazało, że faktyczny poziom wiedzy
respondentek był znacznie niższy (blisko 25% ankietowanych deklarujących znajomość
objawów raka piersi legitymowała się zdecydowanie niewystarczającą wiedzą na ten temat,
niemal 50% ankietowanych deklarujących wystarczającą wiedzę, nie znała czynników ryzyka
raka gruczołu piersiowego). Autorzy opracowania sugerowali, że poziom wiedzy
respondentek maleje wraz z wiekiem i rośnie wraz z poziomem wykształcenia [34].
Niedostatki wiedzy na temat istoty i profilaktyki chorób nowotworowych u kobiet, opisywali
także badacze z województwa świętokrzyskiego, podkarpackiego i łódzkiego [35-37].

Z badań własnych wynika, że stan wiedzy badanych kobiet na temat raka gruczołu

piersiowego, również jest niewystarczający. Skoro 10.0% respondentek uważa, że pierwszym
objawem raka gruczołu piersiowego jest ból, 13.0% ankietowanych wyraża opinię, że
powiększenie piersi jest pierwszym zauważalnym objawem raka, a 9.0%, że rak jest
następstwem urazu, to zaległości edukacyjne są i tu zauważalne.

W opinii 70.0% kobiet informacje o programie profilaktycznym raka piersi powinny

być dostępne w szpitalach, poradniach, 38.0% uważa, że powinny być dostępne w
czasopismach, 34.0% – w TV, radiu i w Internecie [33]. Oczekiwania, więc, kierowane są
przede wszystkim do środowiska lekarskiego i pielęgniarskiego. Tymczasem realia są takie,
że w wielu rejonach Polski, to telewizja staje się głównym źródłem informacji o tym
programie, a rola lekarzy i średniego personelu medycznego jest niemalże marginalna. W
województwie podlaskim [33], wiedzę na temat problemów nowotworowych respondentki
najczęściej czerpały z programów telewizyjnych (46.0% kobiet), prasy (47.0% kobiet), z
Internetu (38.0%), z podręczników (33.0%), od lekarzy (30%) i znajomych (23.0%). Na
Śląsku [34] najczęściej wymienianymi źródłami wiedzy na temat raka gruczołu piersiowego
wskazywanymi przez respondentki były: programy telewizyjne, pracownicy poradni
ginekologicznych i prasa. W województwie wielkopolskim, podstawowym źródłem
informacji były ulotki, na drugim miejscu ankietowane wymieniły prasę (57.0%) i telewizję
(57.0%). Lekarz ginekolog oraz znajomi byli źródłem wiedzy dla 19.0%, a pielęgniarka i
położna rodzinna tylko dla 1.0% respondentek [32]. Na tym tle dane z badania własnego
wydają się być budujące. Większość badanych tu kobiet wskazała lekarzy, jako ważne źródło
informacji o raku gruczołu piersiowego i badaniach profilaktycznych – 51.0% kobiet, na
kolejnych miejscach były: Internet – 34.0% badanych kobiet, czasopisma kobiece – 37.0% i
programy telewizyjne – 26.0% ankietowanych.

362

Niedostatek wiedzy połączony z przesadnie wysoką samooceną mogą być jednym

z istotnych czynników, które w negatywny sposób będą oddziaływać na postawy wobec
udziału w badaniach profilaktycznych. Niedocenianie skali problemu, jakim jest zagrożenie
chorobą nowotworową i przekonanie, że diagnostyka jest prosta, bo oparta na łatwych do
zauważenia objawach („ból”, czy „powiększenie piersi”), może sprzyjać pochopnym
decyzjom o rezygnowaniu z badań przesiewowych. W badaniach własnych 22.0%
ankietowanych
w przeszłości zrezygnowało z takiego badania, mimo iż miały możliwości bezpłatnej
diagnostyki.

Niechęć do badań mammograficznych jest problemem występującym w całej Polsce.

Zgłaszalność na bezpłatne badania jest niższa od oczekiwań i niższa od tej, będącej
standardem w wielu krajach europejskich.

Badane kobiety na ogół doceniają rolę badań mammograficznych (w badaniach

własnych większość kobiet objętych badaniem – 84.0% uważa za dobry pomysł wysyłanie
imiennych zaproszeń na badania mammograficzne), ale w rzeczywistości ich postawa przeczy
takim deklaracjom. W województwie lubelskim zgłaszalność na te badania wynosi 46.2%
[28]). W województwie podlaskim 32.0% respondentek z grupy wieku objętej Populacyjnym
Programem Wczesnego Wykrywania Raka Piersi nie skorzystało z zaproszenia na badanie
mammograficzne. Przyczyną niechęci mogą być czynniki obiektywne różnej natury, często
subiektywne i niejednokrotnie mające swoje podłoże w zaniedbaniach edukacyjnych. W
badaniach własnych, osoby które przyznały, iż w przeszłości nie skorzystały z takich badań,
najczęściej wymieniały następujące przyczyny: obawa dotycząca wyniku badania (obawa
przez wykryciem raka! – niemal 1/4 kobiet, które nie skorzystały z zaproszenia), brak czasu,
obawy, że ktoś znajomy zobaczy i pomyśli, że jest chora na raka, obawa że badanie może być
bolesne. Kobiety z województwa śląskiego [34] wśród przyczyn niewykonania mammografii
wskazywały obawy przez rozpoznaniem choroby, strach przed odczuwaniem bólu podczas
badania oraz brak wiedzy na temat tego, gdzie można wykonać takie badanie.

Zjawiskiem wymagającym szczególnego zastanowienia jest niechęć kobiet do badań

mammograficznych wykonywanych w mammobusach. W omawianym materiale, na pytanie
(skierowano je do kobiet, które znają zasady badania mammograficznego i wykonały badanie
przy użyciu mammografu stacjonarnego) „czy skorzystałyby z badania prowadzonego
w mammobusie?” – 57.0% odpowiedziało twierdząco, 43.0% – przecząco. Problem ten
wymaga dalszych badań. Wydaje się, że pewne mniej lub bardziej nieuzasadnione obawy o
jakość badania, o kwalifikacje personelu o to, czy w mammobusie są warunki pozwalające na
zachowanie intymności podczas badania, to nie tylko dylematy kobiet z województwa
lubelskiego. Na przykład w portalach internetowych znaleźć można wiele wpisów, które
wskazują, iż jest to problem dość powszechny.
Wnioski
1. Deklarowana i rzeczywista wiedza kobiet na temat raka gruczołu piersiowego jest
niewystarczająca, co wiąże się z potrzebami edukacji zdrowotnej w tym zakresie.
2. Zbyt mały jest udział pracowników ochrony zdrowia w szerzeniu wiedzy na temat raka
gruczołu piersiowego i uświadamiania rodzajów korzyści z badań profilaktycznych.
3. Nie wykazano różnic w częstości korzystania z zaproszeń na badania mammograficzne
zależnie od miejsca zamieszkania badanych kobiet.
4. Poziom wykształcenia badanych kobiet jest wysoki, mimo to, aż 43% nie wyrażała chęci
wykonania badania mammograficznego w mammobusie.
Piśmiennictwo

1. Lopez AD, Mathers CD, Ezzati M et al. Global Burden of Disease and Risk Factors. Oxford

University Press, New York 2006.

2. Parkin DM. The global health burden of infection-associated cancers in the year

363

2002. International Journal of Cancer 2005; 118(12): 3030–3044.

3. Singletary SE. Rating the Risk Factors for Breast Cancer. Ann Surg. 2003; 237(4): 474–482.
4. Wasserman L, Flatt SW, Natarajan L et al. Correlates of obesity in postmenopausal women

with breast cancer: comparison of genetic, demographic, disease-related, life history and
dietary factors. Int J Obes Relat Metab Disord. 2004; 28(1): 49-56.

5. Suzuki R, Ye W, Rylander-Rudqvist T et al. Alcohol and postmenopausal breast cancer risk

defined by estrogen and progesterone receptor status: a prospective cohort study. J Natl
Cancer Inst. 2005; 97(21): 1601-1608.

6. Ritte R, Lukanova A, Berrino F et al. Adiposity, hormone replacement therapy use and breast

cancer risk by age and hormone receptor status: a large prospective cohort study. Breast
Cancer Res. 2012; 14(3): R76.

7. Borisenkov MF, Anisimov VN. Cancer risk in women: a possible connection with geographic

and certain economic and social factors. Vopr Onkol. 2011; 57(3): 343-354.

8. Tkaczuk-Włach J, Sobstyl M, Jakiel G. Rak piersi – znaczenie profilaktyki pierwotnej i

wtórnej. Przegląd Menopauzalny 2012;4:343–347.

9. Michałowska-Wieczorek I. Opieka medyczna i psychologiczna nad pacjentami

onkologicznych poradni genetycznych. Psychoonkologia, 2006; Tom 10, nr 1: 26–31.

10. Didkowska J. Wskaźniki zdrowotne chorób nowotworowych w Polsce na tle Europy. Polskie

Towarzystwo

Onkologii

Klinicznej.

Data

publikacji:

13

Sierpień

2012.

http://ptok.pl/edukacja/artykuly/wskazniki_zdrowotne_chorob_nowotworowych_w_polsce_n
a_tle_europy [Available 10.06.2013].

11. Ministerstwo Zdrowia. Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych.

Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2005.

12. Wojciechowska U, Didkowska J, Zatoński W. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2006 roku.

Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie, Warszawa 2008.

13. Didkowska J, Wojciechowska U, Zatoński W. Prognozy zachorowalności i umieralności na

wybrane nowotwory złośliwe w Polsce do 2020 roku. Centrum Onkologii - Instytut,
Warszawa 2009.

14. Didkowska J, Wojciechowska U, Zatoński W. Prognozy zachorowalności i umieralności na

nowotwory złośliwe w Polsce do 2025 roku. Centrum Onkologii Instytut im. Marii
Skłodowskiej-Curie, Warszawa 2009.

15. Horner MJ, Ries LAG, Krapcho M, et al. SEER cancer Statistics Review, 1975-2006,

National Cancer Institute. Bethesda, MD: National Cancer Institute; 2009 Accessed at
http://seer.cancer.gov/csr/1975_2006.

16. Wojciechowska U, Didkowska J, Zatoński W. Nowotwory złośliwe w Polsce – wskaźniki 5

letnich przeżyć według województw. Zakład Epidemiologii i Prewencji Nowotworów.
Krajowy Rejestr Nowotworów, Warszawa 2010.

17. Ministerstwo

Zdrowia.

NARODOWY

PROGRAM

ZWALCZANIA

CHORÓB

NOWOTWOROWYCH

Opisy

szczegółowe

zadań.

Warszawa,

2008.

http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/opis_zadan_3092009p.pdf

[Avalilable

10.06.2013]

18. Coleman MP, Forman D, Bryant H et al. Research commissioned by Cancer Research UK,

London School of Hygiene and Tropical Medicine. 2010.

19. Office for National Statistics (ONS). Cancer survival in England: Patients diagnosed 2005-

2009 and followed up to 2010. London: ONS; 2011.

20. U.S. Cancer Statistics Working Group. United States Cancer Statistics: 1999–2009 Incidence

and Mortality Web-based Report. Atlanta (GA): Department of Health and Human Services,
Centers for Disease Control and Prevention, and National Cancer Institute; 2013. Available
at: http://www.cdc.gov/uscs. [Available 10.06.2013]

21. Pachniarz A. Sprawozdanie z realizacji Narodowego programu zwalczania chorób

364

nowotworowych w roku 2011. Druk 474. Sejm RP, Warszawa 2012.

22. Świątoniowski

G.

Rokowanie

w

raku

piersi.

PZWL.

Forum

zdrowia.

http://www.forumzdrowia.pl/id,303,art,446,ptitle,rokowanie-w-raku-piersi.htm

23. NFZ. Sprawozdanie z działalności Narodowego Funduszu Zdrowia za 2011 rok. Warszawa,

czerwiec 2012.

24. NFZ. Sprawozdanie z działalności Narodowego Funduszu Zdrowia za rok 2011. Druk nr 686,

23 sierpnia 2012.

25. NFZ. Załącznik do zarządzenia Nr 64/2012/DEF Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z

dnia 17 października 2012 r. Narodowy Fundusz Zdrowia. Departament Ekonomiczno-
Finansowy, Warszawa 2012.

26. Analiza

wskaźników zgłaszalności na badania mammograficzne – 1.03.2013r.

http://onkologia.szczecin.pl/wok/?p=1733 [Available 10.06.2013]

27. WOK. Objęcie populacji Programem profilaktyki raka piersi na terenie Polski z podziałem na

województwa. Wojewódzki Ośrodek Koordynujący Populacyjny program wczesnego
wykrywania raka piersi (WOK). Lublin 2013.

28. Objęcie populacji Programem profilaktyki raka piersi na terenie województwa lubelskiego z

podziałem na powiaty (2013-06-01). Wojewódzki Ośrodek Koordynujący Populacyjny
program wczesnego wykrywania raka piersi (WOK). Lublin, 2013.

29. Starosławska E. Informacja na temat profilaktycznych badań mammograficznych.

Wojewódzki Ośrodek Koordynujący Populacyjny program wczesnego wykrywania raka
piersi (WOK). Lublin, 2013.

30. Radom: najgorsza na Mazowszu zgłaszalność kobiet na badania mammograficzne.

http://www.rynekzdrowia.pl/Uslugi-medyczne/Radom-najgorsza-na-Mazowszu-zglaszalnosc-
kobiet-na-badania-mammograficzne,123982,8.html [Available: 12.06.2013].

31. Giermek J. Mammografia się opłaca. Wywiad miesiąca. Nowoczesna Klinika.

http://www.nowoczesna-klinika.pl/pl/wywiady/4/63/Mammografia_sie_oplaca

[Available

10.06.2013]

32. Paździor A, Stachowska M, Zielińska A. Wiedza kobiet na temat profilaktyki raka piersi.

Nowiny Lekarskie 2011; 80(6): 419–422.

33. Najdyhor E, Krajewska-Kułak E, Krajewska-Ferishah K. Wiedza kobiet i mężczyzn na temat

profilaktyki raka piersi. Ginekol Pol. 2013; 84: 116-125.

34. Syrkiewicz-Świtała M, Buczek A, Kobza J. Skuteczność Populacyjnego Programu

Wczesnego Wykrywania Raka Piersi w świetle przeprowadzonych badań [w:] Waldemar
Bojar [red.] Studia i materiały polskiego stowarzyszenia zarządzania wiedzą. Polskie
Stowarzyszenie Zarządzania Wiedzą. Bydgoszcz 2011: 188-197.

35. Cichońska M, Borek M, Krawczyk W, et al. Wiedza kobiet w zakresie zapobiegania

nowotworom piersi i raka szyjki macicy. Acta Scientifica Academiae Ostroviensis. 2012; 1:
5-25.

36. Zych B, Marć M, Binkowska-Bury M. Stan wiedzy kobiet po 35 roku życia w zakresie

profilaktyki raka piersi. Prz Med Uniw Rzesz. 2006; 1: 27-33.

37. Nita R, Leśniczak B, Słomska B, et al. Wiedza i zachowania zdrowotne kobiet z

województwa łódzkiego w zakresie profilaktyki raka piersi. Pielęg. XXI wieku. 2010:1-2.