matura ustna angielski 2016 pytania

( matura_ustna_angielski_2016_pytania.pdf )

http://www3.fileserv.wf/view/matura_ustna_angielski_2016_pytania#

Podobne: matura ustna angielski 2016 pytania, matura ustna angielski 2015 pytania, matura ustna angielski 2014 pytania,

matura ustna angielski pytania, matura ustna jpolski 2015 pytania, matura ustna polski 2015 pytania,

matura ustna angielski 2016 pdf, matura ustna z angielskiego 2014 pytania, matura ustna z angielskiego 2015 pytania,

1-wsza. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 2 rownorzednych racji, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: stan rzeczy, w ktorej wypada

bedzie zadecydowac pomiedzy takimi racjami a, takze kazda rozstrzygniecie doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, pochodzace z ktorych obie sa rownie wazne a, takze sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko cialo

zmarlego bedzie pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona wejdzie w zatarg z prawem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbyt

zdrajce.

Wskazujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze wlasnym sumieniem, uprawnienie

boskie a, takze wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie posiadal doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo miedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jako wyzwolenie na

niego od tych propozycji. Losy herosa tragicznego wspieraja odbiorce w celu niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a przez to pozwalaja mu sie

od chwili nich oswobodzic i osiagnac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc a, takze trwoge―, uwzgledniajac

na akcje tragedii. Ta (jezeli jestesmy widzami) litosc wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory to

jest w celu nas analogiczny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o takich celach.

Fatum – w inny sposob los lub przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w zyciu,

jakich nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane za

sprawa wyrocznie musi spotkac dziecka i nie ma od tego ucieczki. Jest to na ogol zapowiedz nieszczescia. Przykladem sa dzieje rodu Labdakidow – od

chwili Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka a, takze taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze

trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, normami spolecznymi a wlasnym dzialaniem

bohatera. Zuch jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego doboru. Dzialania tej prowadza w celu katastrofy. Staje sie on jednoczesnie ofiara a,

takze winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jako siostra a, takze

wierna prawom boskim. W charakterze obywatelka panstwa, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu zdrajcow ojczyzny. Nad jak

Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie widziala

ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw a, takze dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach a, takze zeslali wykladzinom w beczce

Pandory zmartwienie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom pod zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go pod dwie

partii: osobno zlozyl mieso a, takze owinal halasuje w cere, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czesc ludzie

odgrywaja skladac bogom. Zeus wybral druga czesc, myslac ze pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko te czesc jednostki skladali bogom w

ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, ktora wciaz odrastala.

Prometeusz stal sie emblematem czlowieka cierpiacego z milosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od chwili jego godnosci

powstalo zdefiniowanie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie milosci do osob.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on poswiecic sie dla ludzi, narodu. Przemawia

do Boga w imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, twierdzi, ze posiada taka sile jak

Bog, jego piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to ogromna, piesn konstruowanie, taka piosenka jest energia, dzielnosc,

takowa piesn to niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, zeby Bog

dal mu moc wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu do niej nie da, to mezczyzna odwroci od chwili Niego osob. Konrad wydaje sie

cierpiacym patriota, dla ktorego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, potrzebuje sie w celu niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali na

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako pierwszego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl mezczyzna jednak dojsc do panstwa cieni, bowiem zona nie zakopala tej ciala wedlug jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic pod ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

nim. Zyl czasochlonnie, az finalnie przypomniano osobiscie o nim i wyslano Tanatosa na jego dusze. Za kare Syzyf posiadal wniesc duzy kamien pod

gore. Syzyf wzial sie do pracy, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie a, takze spadl. Naprawde bylo zbyt drugim, trzecim, dziesiatym

wespol. Syzyf stale wznosi kamien, ale zawsze tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, dzialania nie zakonczonego sukcesem,

bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji pod ziemiach lokalnych do pracy Syzyfa. Tok ten nie byl w stanie zniszczyc polskosci

tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna - Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby mu pozwolil

powrocic do Grecji. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by

dzieki temu mogl z synem powrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie zbyt wysoko, bowiem wosk ma mozliwosc sie stopic i zeby nie

schodzil zbyt nisko wody, bowiem piora moga nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie powyzej i

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na glebe. Stal sie on emblematem

czlowieka tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie wydaje sie byc

zauwazona za sprawa nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem tak

Michas oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za sprawa

Niemcow. Takze jego znikniecia nikt nie zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie na Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony a, takze glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, zeby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na trzy miesiace po roku, w takim przypadku to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W

tego rodzaju wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc zmian por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie w celu wybranych wzorcow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zalazek, z jakiej wyrosla a, takze na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka otoczenia

zachodniego). Metody nawiazan w celu kultury antycznej sa rozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki konkretne a

takze kanony a, takze zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu autorow, poetow. Pod tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i powodow.

Jezeli kroczy o postawy ludzkie albo wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna lub hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy sa nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety w celu jednego wymiaru - sa archetypami wrazen i zadbaj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja po nowej mysli w tego

typu wymiarze ktory wytworzyla literatura staropolska, europejska czy aktualna.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, jak niejasne

pozostanie przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por r. - legenda „Demeter a, takze Kora"). Mity dla starozytnych pelnily funkcje poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je pod teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna stanowi zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci nie sposob w

pelni odgadnac literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta pochodzace z

Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota wydaje sie dobrem najlepszym.

Slowacki wspomina Homera jako piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie wyrazem dazenia czlowieka w

celu nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny h2o, powietrza, ziemi, ognia a, takze nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali poczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze czlowiek

wychodza w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi model uczynnego a, takze wytrwalego w pracy, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze projekty ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci. Tylko

w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych tworcow i epok.

Z mitow wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Wielokrotny obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

czterech. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami dotyczacymi zyjacych.

Pod taki rotacja sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo grozacej do niej surowej

kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. jesliby pozostawila odroczenia brata

pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w wypadku kolejnego doboru. Musi zadecydowac, czy wymierzyc surowa

kare, czy tez odstapic z pani a na korzysc szczescia prywatnego syna. Gdy waha sie przed wykonaniem ostatecznej wyborow, Antygona popelnia

samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zyje. Tamtego ciosu nie wytrzymuje Hajmon i takze

popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka partnera, a zona Kreona odbiera sobie zywot. Kreon, bezustannie stawiany w wypadku wyboru, musi

rozwazyc, albo powinien wybierac dobro swojego ludu, albo dobro swojej rodziny. Jego nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod smierc).

Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej a, takze scharakteryzuj dzielo kilku pochodzace z nich.

Sluzace do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca w celu walki. Przy

obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow wsrod poetow

doby aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). W charakterze tworca powiazany byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny,

epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, gdy kroczac po pierwszym szeregu

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje w celu trwania pod polu walki i w celu gotowosci oddania zycia zbyt swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tak zwanym. anty model – obrazuje, co wyczekuje tchorza, dziecka, ktory nie chce zwrocic zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc na niego wita wsrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy kawalek, ktory formuluje przekonanie na temat niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji.

Poeta poprzez swa tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec spodziewanych pokolen, z kolei imie tego, ktory nie obcuje wraz

z sztuka, a przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie pochodzace z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze tym nie kroczy o bitwe na smierc i zywot; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka pod piesci, ktora podmiot poetycki

zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

jak przyniesie ci jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fart jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Zycie jest kaprysny, a

adaptuje sie tak szybko, ze niejednokrotnie trudno jest sie nam co wiecej zorientowac, jak przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, nim

Lotna mucha w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego a, takze wypracowanej za sprawa niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow a, takze epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze pod zadnym pozorem

nalezy lubowac sie rozum, wydajny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Trwac nalezy wedlug natura, zabierac od otoczenia tyle, jak duzo

potrzeba, nie za sporo, ale i nie za malo. Taka postura zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze mniemanie, ze pisanie wierszy daje

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia osobiscie za istnienia poeta, wydaje sie jego dzielo. Poeta daje tym samym wyraz swojej pewnosci,

ze posiada juz zagwarantowane wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc egzystowac bedzie po wierszach, po pamieci takich, ktorzy te wiersze sa kiedys odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny klasa epiki w celu czasow powstania powiesci. To rozbudowany kawalek wierszowany, ktory to ukazuje dzieje legendarnych

lub historycznych chojrakow na tle zdarzen przelomowych w celu danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Zrodlem eposu sa mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o pomoc w

czynieniu dziela. Przy „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie walcza po 2 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w swiecie ludzi― a, takze ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia tylko w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, jak widac wyraznie w sposobie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa one opisane tak, ze wolno je bez trudnosci odtworzyc. To 10 scen – ujec z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, nieba, morza, 2 miast a, takze zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego dalszy czlon wydaje sie rozbudowany tak, ze stanowi odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od chwili toku glownej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie

zwiazanego z naczelna fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli lub

spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym polega piekno a, takze uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod panstw zachodniej Europy - tez i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia codziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy jako cos znakomitego, a one

prowadza naszego biura do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten wolno uznac zbyt prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, po odniesieniu w celu dorastajacych osob.

Ogolnie materia biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek badz ma po sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy zrywamy pochodzace z

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, osobisty system

wartosci, stajemy sie innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga dzieci i nie rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje dzieci. Bogini nie zniosla tak

znakomitej zniewagi a, takze jej dzieci: Apollin a, takze Artemida zabily cale potomstwo krolowej paroma strzalami pochodzace z luku. Nieszczesliwa

Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za sprawa caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja po kamien.

Aczkolwiek i w takim przypadku smutek duszy przebywajacej po glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit nasz przedstawia nature

macierzynstwa a, takze wielkie zmartwienie rodzicow, ktorzy utracili swoje dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie na Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony a, takze glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie

i nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na trzy miesiace po roku, w takim przypadku to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W

tego rodzaju wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc zmian por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

2. maja charakter uniwersalny, tzn. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o sytuacjach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie stosowane w sztuce

5. wolno je przyrownac do wydarzen majacych polozenie w dzisiejszego swiata

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one meritum religijny a, takze duchowy. Aktualnie posiadaja atuty kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy

to jednakze, ze legendy odeszly gdzies w niepamiec.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Na rzecz Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Dotychczasowy one w celu nich tak cenne jak Pismo Religijne.

Przywiazywano w celu nich duza role. Ujawnia to zjawisko, ze obszar kulturowy i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Dzieki

mitom odkrywamy jakie miec poglady pod dane rzeczy, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

na temat powstaniu osob opowiada mnie mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza szkopul winy

a, takze kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, ze starozytni miec podobny stanowisko

na wiadomosci sprawy, jak my teraz.

Wrocmy jednakze do okresow obecnych. Jak wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

a, takze uniwersalizm mitow greckich dostrzega sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni wiekow

mity dotychczasowy i sa obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly one inspiracja w celu poetow, tworcow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie modelem jest wizja slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, niepojete,

pospolite, osobiste. W muzyce - operetki Ofenbacha. Przy przenosni - powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele pozostalych.

Podsumowujac, po mitach sa utrwalone pierwsze wzory czlowieczych postaci a, takze zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Materia i geneza mitu stalo sie szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jak powstal swiat

i czlek, jaka wydaje sie jego natura i przeznaczenie. Dawni jednostki odpowiadali pod te pytania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec koniecznosci

wyboru wartosci przeciwstawnych jednak jednakowo podstawowych. Dzialania herosa sa odgornie skazane pod niepowodzenie a sam swiadectwo

wyboru, niezaleznie od tego, ktore pochodzace z wartosci bedzie wybrana musi doprowadzic w celu katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim a boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma mozliwosc ja spotkac za

strony internetowej wladcy. Prawo ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Dobor

jednego powoduje kolizje innego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa absolutnie rozne.

Antygona jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie odwazna a, takze energiczna. Zechce uczcic smierc brata, chowajac

go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Aczkolwiek Ismena wydaje sie inna. Obawia sie na temat swoje zywot i nie chce zlamac zakazu

mistrza. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze nad

losem wlasnym i wlasnym bliskich. Godzi sie pod smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie chce upokorzyc sie przed Kreonem. Okazalaby sie

wtedy slaba a, takze przecietna osoba.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale jednoczesnie zlamal uprawnienie boskie. Totez zgineli tej bliscy.

Jesliby uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl stracic caly swoj autorytet a to moglo doprowadzic w celu anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze zdola byc zacny i nielitosciwy dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Modelem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) a takze zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny potegi. Chce umocnic ja a, takze swoj autorytet.

Bezwzgledny w celu wrogow a, takze zdrajcow. Wydaje sie tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W toku

konfrontacji pochodzace z synem Hajmon pokazuje mu jego bledy i przewage dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce aby

ojciec zobaczyl prawdziwy wizja sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla prywatnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw

boskich, ktore sa wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie w celu jego czlowieczych uczuc. Zechce by spojrzal na to jak zwykly czlek, a nie krol.

Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, ze Hajmon narasta w obronie

demokracji po panstwie, tej ojciec na niego nie slucha. Kreon zwaza sie zbyt nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza pod wskazowki syna, ktory wydaje

sie mlodszy od chwili niego. Przy przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm formuluje sie tutaj poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora pochodzace z

postaci wydaje sie wartoscia po „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze nie sposob go unikac. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest smierc Polinejkesa. Wydaje sie on znany za zdrajce ojczyzny. Naprawde uwaza Kreon - reprezentant wladzy publicznej. Jest

mezczyzna wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Rodzina wedlug pani a jest 1 i najswietsza forma ludzkiego

wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla Antygony smierc. Pani jednak

zwaza, ze nie powinna postapic w inny sposob. Role ktora narzucilo do niej zycie odpowiada bez buntu. Ma w celu wyboru 2 mozliwosci a, takze kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac zgonu. Dalsze zywot bedzie jednakze pelne wyrzutow

sumienia. Intencjonalnosc, ze potrafila by nie dopelnic musu pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz smierc. Kreon takze uwaza, ze racja wydaje sie

po do niej stronie, musi jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma zastrzezen, w odroznieniu od chwili siostry

Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec

brata. Kazde pochodzace z nich wydaje sie przekonane na temat swojej racji. Nie ma miedzy nimi ewentualnosci kompromisu. I to jest osobowosc

tragedii.

Odczytujac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, ktora daje spoczynek i wewnetrzna harmonie.

Wydaje sie symbolem a, takze personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy zezwolic Antygonie zginac. Jest wichrzycielski i walczy z zastosowaniem. Walka

pochodzace z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny skraj. Nic nie moglo zachowac Antygony

przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej rzeczy, a odniesc zwyciestwo mogla tylko jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje przed nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine a, takze oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku mamy do czynienia glownie z tragedia Kreona. Przy utworze wolno odnalezc prawdziwosci uniwersalne - problem

potegi, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt po imie wartosci moralnych to glowne konteksty utworu. Maly statek opowiadajaca sie po

1 ze witryn internetowych ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy. Idea samo

wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu tez wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na zony sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

dziesiec. Wymien rodzaje literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie rodzaje literackie, popularne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie a, takze wydarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie same, lecz jako przyklady uniwersalnych

prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych zawartosci.

Wlasciwa odczytanie przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie

emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa pomysly, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie przeznaczona jest w celu

Boga. Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to byc takze patetyczny utwor poetycki, o zawartosci

patriotycznej lub religijnej. Kawalek ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem a, takze wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby lub instytucji. Na rzecz Biblii list gra role szczegolna. Zwazywszy na duze odstepie miedzy

miastami, a takze pod trudy podrozy, list stawal sie postacia przekazu Slowa Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

kazde watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i ukonczenia swiata.

KAZANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany za sprawa duchowienstwo w celu wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez wolno tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs zgonu, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

wartosci. Tren wydaje sie gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden pochodzace z podstawowych dokumentow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy

dziela sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z typow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor nasz jest na ogol wierszowany a, takze bardzo powiekszony. Przedstawia mezczyzna

losy chojrakow na tle zdarzen waznych w celu danej wspolnoty. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu eposu wydaje sie jego

podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor poetycki, silnie powiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, wianek,

rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, przyrody, swiata a, takze milosci. Poglady filozoficzne egzystuja najczesciej tematyke piesni

refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez pomysl, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej a, takze refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z istnienia panstwa, strukturze lub instytucji. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej jest ona obiektywna a takze tym,

ze ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania ich zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Zazwyczaj opowiadanie powstrzymuje sie w celu jednego watku fabularnego. Reprezentatywne dla opowiadania jest

wystepowanie luznej dzialaniu (w jakiej czesto wystepuja epizody) a takze brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani po kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i ‘ode’ -

piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie pod dialogu prowadzonym przez

Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) pochodzace z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, innego - Ajschylos, trzeciego - Sofokles. Sklad

aktorski ograniczal sie w celu trzech internautow. Aktorami mogli byc tylko mezczyzni, grali wiec podobnie i funkcje kobiece. Przy tragedii antycznej nie

ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - ryk bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za sprawa zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze naraz przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie prowadzilo w celu

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu pod akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii a, takze nosi kategorie konfliktu tragicznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru a, takze dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi na niego do

kleski, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne sa przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt wartosci i koniecznosci, bowiem smialkowie bronia przeciwnych

racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z tego wzgledu,

ze racje obu stron sa rownorzedne, zatarg tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, prowadzi nieuchronnie w celu kleski chojrakow. Antygona, zbyt

przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory to jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej ukochanego, a prywatnego

syna - Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda na niego dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie wywolany

szczegolna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od krzepy charakteru a, takze szlachetnych intencji sprowadzaja pod siebie smierc lub

kleske. Nalezy dorzucic, ze na temat ich losie decydowalo po tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest na

stronie Antygony, bo po jego odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak odwaga a, takze przeciwstawianie sie

despotyzmowi a takze przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc a,

takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza wydaje sie obrazem istnienia

codziennego, 2 zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. komponuje sie pochodzace z 3 trzonow: dwa pierwsze to wzory, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzy. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne sa osoby a, takze wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale prawdziwy jest moralizujacy jego charakter

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na zakres by zasiac ziarna. Jedno upadlo pod droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone za sprawa slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyrazenie boze, a gleba kazdy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna halasuje albo przyjac, albo pogardzic, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu a, takze jego 2 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja czesc majatku a, takze wyruszyl po swiat.

Wlasnosc roztrwonil jednakze szybko pod zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Kiedy skruszony syn

wrocil w celu ojca nasz sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotow syna, ktory to

byl jak umarly, a teraz znowu ozyl. Ojcem jest Bog, ktory cieszy sie z kazdego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich

niedoborow i ich naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie w celu rannego a, takze obrabowanego za sprawa zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za pobyt w gospodzie.

Wczesniej wsparcia odmowili mu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie niesc pomoc innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni okazywac innym

ludziom milosc a, takze milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i zdarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie same, jednakze jako model

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje szersze,

uniwersalne zawartosci. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane za sprawa siewce padlo na rozne

podloze. Raz padlo pod droge a, takze wydziobalo halasuje ptaki, nie wzeszlo pod kamiennym podlozu, ani miedzy cierniami. Dopiero gdy ziarno trafilo

pod zyzna glebe, wydalo zniwa bogaty. Prosto odczytac znaczenie uniwersalne naszej przypowiesci, odszukac jej meritum, ktory tyczy sie ziarna madrej

nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc wlacza nakaz, aby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to

odnajduje pozytek z nauczania. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda zawiera wymiar

ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Bog cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl mezczyzna

wczesniej a, takze odszedl od chwili wiary, jednakze powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z

wloczegi. Powrot do bliskich traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada pewne cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej przypowiesci to

Bog Ojciec a Jego synowie to gatunki ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie

pochodzace z wezwaniem w celu ciaglego powracania, dostrzegania wlasnym bledow a, takze checi ich naprawy. Przebaczajacy ojciec stanowi alegorie

milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka. Wedlug

dzis dzien samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego wielkim cierpieniem pisarz probuje objasnic tajemnice cierpienia niezasluzonego. Bog pozwala

Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a wreszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za grzechy. Hiob

sam walczy na temat swoja urzad odpierajac ich racje. Szuka wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob stanowi symbol wiary, cierpienia

niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlek powinien uprawiac tajemnicze pomysly Opatrznosci, a nie halasuje badac;

- Bog calkowicie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie w celu wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Naleza do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialo

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), a jego zywot podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu sie w

celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw. Franciszka. To tez

wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do przyrody, do otoczenia. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to przypadkowy

wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami doskonalych wladcow byli: Karol Szeroki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego

zasobow sa: wiara, kosciol katolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest dlatego symbolem wspanialego wladcy a, takze

doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu.

Odgrywa na ziemi role namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i mozgiem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z

„Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego sprawiedliwosc i troske o

poddanych. Scena zgonu krola zostala przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i

wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego meza.

ideal rycerza - jest to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kompanow i damy swego serduszka, za

najwyzsza wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie a takze swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista

adaptacja tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow,

symbol rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem tej zycia

wydaje sie walka po obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scena smierci herosa, w

ktorej zbyt swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w raju. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, zuch na do niej miejsce wybiera

wzgorze, zeby byc blizej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego formy: miecz a, takze rog. Przy swej ostatecznej spowiedzi wspomina wartosci ktore

nadawaly sens tej zyciu. Przy scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac pozostac ascetami niejednokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim krokiem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Aczkolwiek na pomysl pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Jest to wynikiem

teocentryzmu, ktory to oznacza zlokalizowanie Boga po centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, ze mniej zjawiskowy. Przykladami moze byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje porzadne zasady zachowania sie przy stole ï‚® mozliwosc wychowawcza a, takze dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada o tym co wzrasta na polu i moment zostanie zebrane i odnajdzie sie pod biesiadnym

stole. Udziela rad kobietom a, takze mezczyznom. Pod koniec zacheca w celu przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga na temat

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci pod wszystkich osob. Nazywany wydaje sie takze pierwotnym savoir-vivrem naszym, gdyz wlacza zbior

nakazow i pouczen, jak ma obowiazek zachowac sie przy stole rycerz. Dokladnie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec

kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® wizja szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej esencja i wlasciwosciami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Obrazuje smierc

jako wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten obrazuje smierc, ktora zaprasza w celu tanca pracownik roznych

stanow.

Obraz mozna przeczytac sie po tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu

stosunkow spolecznych, zawiera pomysl, ze smierc zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

zwiazki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak aby tego chcial podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja pracy. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie po kosciele jednakze zostal tam zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza miala jeden zamiar parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy

wytworne i uznawane w okreslonej epoce. Wzorce osobowe to postacie warte nasladowania, skupiajace wzorowe, pozadane, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich a takze biesiadnych pod Zachodzie, ktore to obyczaje a, takze wyzsza

tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre normy zachowania sie obok stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie wsparcia Bozej - apostrofa. Pozniej autor opowiada o tym jak rosnie pod polu a, takze niedlugo bedzie zebrane a,

takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do przyswajania sobie zacnych obyczajow. Prosi tez

Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie radosci na wszystkich ludzi. Nazywany jest tez pierwszym savoir-vivrem polskim, bowiem zawiera

zespol nakazow a, takze pouczen, jak powinien oszczedzic sie obok stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w niniejszym utworze rozpowszechnianie

rycerskiego kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza jednostki

interesowali sie smiercia. Do niej istota a, takze cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje smierc jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw nasz ukazuje smierc, ktora zacheca do tanca

przedstawicieli rozmaitych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, ze smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

zwiazki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak aby tego chcial podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja pracy. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie po kosciele jednakze zostal tam zabity. Zauwazamy tu zatarg spoleczny miedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo miec przywileje. Wywoluje

sie wsrod nich pycha.

Jest wciaz duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis dnia, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie do niej

powstania:

• piesn powstala w X w., a jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, ze powstala po 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego pochodzace z 1506r., jak nobilitowalo nasz tekst w celu

rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. To hymn w celu Chrystusa skierowany do Matki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, aby Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, a po zgonu przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za sprawa „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania formatu sylabicznego, jak z czasem, po XVI po.,

doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace niekiedy po pare

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika skutkiem

tego, ze po kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa - pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane

pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) lub opadajaca (kadencja),

np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Wedlug zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla na ogol muzyka. Stosunek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw pod jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― powstala na terenie nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen po Szwajcarii. Przy XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja one piesni - wielkanocna (strofy 3-6) a, takze pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i ich czastki, matematyczna precyzja

po ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore do niej cechy. Wolno powiedziec, ze na tak przemyslane a, takze staranie dopracowane od strony

internetowej formalnej czekac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy w tej chwili w sredniowieczu dostrzegali szczegolna range naszej piesni, wykonywajac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie

rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana

wszystkim Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi pochodzace z 1407r., jednakze juz w takim przypadku byla to piesn

starodawna. Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1-wszy hymn polski. Pierwsza do niej zwrotka przeznaczona jest w

celu Matki Boskiej, druga w celu Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa a

Syna Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim a, takze wieczne zywot po zgonu. Uwage zwraca symboliczna

liczba 4, w celu ktorej niejednokrotnie nawiazywali jednostki sredniowiecza, ktora wspoltworza po Bogurodzicy swiete osoby: Oryginal Boska, Chrystus,

Bog a, takze Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy sporo historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i

fonetycznych, np. po funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci!

(pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod starych form

leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast w celu, jaz zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze

wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy a takze paralelny, to znaczy rownolegly, symetryczny rozklad

zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym dowodem na to, iz

w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Ryk

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak przede

wszystkim slyszymy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do pozostalych matek, ludziom

opowiada swoj bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Wpis Lamentu

pochodzace z konca XV wieku wydaje sie zabytkiem literatury polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis istnienia swietego, to znaczy hagiografia. Prezentuje jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, a bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod schodami

na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie postulaty gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa tez znane a, takze wciaz funkcjonujace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy na temat ich zywocie i czynach,, Legenda na temat sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty powiazana tematycznie pochodzace z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, sa rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Poteznieje w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), bogactwo zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior stanowi psalterz., dotychczasowy bardzo chodliwe w sredniowieczu,

opiewaja wysokosc i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub polozenie np. panstwo szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec tym

wiecej boli tej zniewazanie. Oryginal Boska obrazuje losy swojego Syna od chwili biczowania, za sprawa nalozenie cierniowej korony, bicie go za sprawa

Zydow, na przybicie w celu krzyza. Ciagle wspolcierpi pochodzace z nim, chce czuc podobnie jak On, mniemac podobnie. Jednak przede wszystkim

slyszymy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do pozostalych matek, ludziom opowiada swoj bol.

Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po metropolii,

postrzegana za sprawa ludzi jako szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 2 barw: czarnej i

srebrzystej. Czarny - prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie pod czarno, ma mozliwosc dlatego, ze jej skora juz zszarzala, stracila witalny kolor, srebrny -

albowiem jej wlosy sa w tej chwili siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo lub tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal

powieszonych utracila jedno pochodzace z podstawowych zajec do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu utraty swoich

dzieci, ale tez z powodu calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w porzadnym stopniu. W moim odczuciu Matka pochodzace z

wiersza Rozewicza Jest kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa

koniecznosci niesienia do niej pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych dzieci lecz tez przyjmuje

pod swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, ktorzy walczyli po obronie polskiej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja w

celu szalenstwa. Natomiast Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z prawami naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie prowadzi do ekstrawagancji lecz wydaje sie przepelniona

nadzieja, ze nasza jedna smierc, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma nadzieje, ze w tej chwili zadna matka nie bedzie musiala

tak cierpiec jak ona.

20. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana zostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Matki Bozej, znajduje w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona za sprawa Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka 2, ktora mielibysmy szanse

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz wybitniej specyficzne: na temat pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Ruch ten posiada wielorakie funkcje. Przede wszystkim wydaje sie refrenem,

wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze zredagowana zostala umyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calkowitym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― mamy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, 2 dwukrotnie potezniejsza od pierwszej, podwojone odmiany wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze profesjonalne wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe,

tworzace wyraznie zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, a takze na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu po wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + trzy;

* trzy. wers - 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych a takze

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow lub ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma wlasciwosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione po tekst

apostrofy. Apostrofe stanowi cala glowna zwrotka, ktora obejmuje zbior wolaczy a, takze dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. po tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy pochodzace z minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl pochodzace z codziennego uzycia. Tych

nieuzywanych dzis slow jest po „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali osobiscie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca po tych czasach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory po centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Osoby

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl

na temat zyciu posmiertnym.

W naszej epoce wiecej niz jeden pojecia sa centralne: Bog i czlek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jakkolwiek to czlek zostal

stworzony na wizja i podobienstwo Boga a, takze dzieki temu madry jest odszukac w osobiscie doskonalosc a, takze jednosc pochodzace z Nim.

Akcentuje ona zasadnicze wartosci dziecka, jego urzad zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania wolnego wyboru, w celu zdobywania

madrosci, do milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i czlek znacza raz za razem mniej. Kazdy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac pod filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc

harmonijnego postepowania. Musimy przystanac na chwile i przemyslec o polskiej sytuacji. Modelem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory

to jest raz za razem mniej biezacy w dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami tej nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli te

wartosci, ktore przestaja byc dla nas zasadnicze.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy caly czas aktualne na przyklad: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i

otoczenia. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w basniach o

paniach i na temat panach „minionego czasu―. Jakze jest to aktualne w oplatajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, jak najwazniejsze, to

znaczy nasze zywot. Zapominamy jakze jest to siano ulotne a, takze kruche.

Uczucie jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce po sredniowieczu. Modelem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest biezacy w wszelakiej epoce. Uczucie to odczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna niejednokrotnie propagowala projekty parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie ma juz szlachcicow ani kroli, jednak

nasza firma mozemy siegac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swa odwaga a takze tym ktora wage posiada dla jego zasobow

honor, ktory to we wspolczesnym swieci stracil pod swojej waznosci.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych w tej chwili w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wynika to stad, ze dotycza one czlowieka, a czlowiek sie nie

zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. Pod polnocy Europy i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych chojrakow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego

do Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych w celu tworczosci duchowej czego modelem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe odmiany zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc prowansalska

tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa prowadzi do progresu hagiografii, sfery pismiennictwa wymagajacej sie opisywaniem zywotow

swietych, opartych pod legendach a, takze dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory te mialy charakter

dydaktyczny. Tworzenie sie oryginalnych panstw a, takze dynastii stymuluje historiografii to znaczy powstawaniu zbiorow dziel zabytowych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny,

wystawiany po kosciele po sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za sprawa ksiezy a, takze zakonnikow po kosciolach

lub w umyslnie wyznaczonych do tego miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna wydaje sie

misterium, jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Swiezego

Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow

ludziom, upadek dziecka, odkupienie a, takze sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz po

Niemczech. Jedynym ze wspanialych misteriow lokalnych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja pochodzace z

Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z istnienia Maryi. Pochodzace z czasow pozniejszego

sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za sprawa grzechy

a, takze upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celu skierowanie dziecka na odpowiednia droge. Pierwotnym bohaterem

moralitetow byl zwykly czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej ukochany zycia, toczacy wewnetrzna bitwe

miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Panstwu utworow.

Glowna faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi po niej w celu glosu dla przykladu tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, dziecka. W

sredniowieczu w srodku swiata dziecka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary osob, ktorzy postrzegali Stworce po

kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal ich glosy a, takze raczyl ofiarowac spokojne, pobozne zycie a, takze

miejsce po raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i ostatecznych - zgonu, wiecznosci a, takze

zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem jest apartament. Zycie stanowi jednak

bitwe z "hetmanem ciemnosci" - szatanem a takze duszy pochodzace z cialem. Bog stwarza wiare wygrania naszej walki. Przy utworze mozna

przeczytac sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej

milosci rzeczy otoczenia tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa one w stanie ofiarowac czlowiekowi

prawdziwego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Rowniez "I nie milowac ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy obiekt milosci a, takze

piekna po Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i

prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe wartosci, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo posiada radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Przy baroku tworzy sie typ czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech

zycia, jak wiemy zawsze sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 r. Jana Laskiego). Czas do niej

powstania w celu dzis wywoluje zywe dysputy badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu zwiazane sa

pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko - bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym tlumaczeniem greckiego

Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest jawnie do Matki Boskiej pochodzace z prosba na temat

wstawiennictwo obok Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, wlacza blagania na temat

"zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie zrodlem dane o slownictwie i formach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja pozostale archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci,

raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, szybko wyszla pomijajac mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak twierdza

owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie stanowila wciaz

nieodlaczna czesc wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko I oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw lokalnych

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - pierwsze polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany na polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia po

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i wylaczny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i ich odbicie po literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. W charakterze czlowiek pelnoletni skazal

sie dobrowolnie pod ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe cialo i ducha. Nagroda zbyt jego cierpienia stalo sie biezace wziecie duszy do

Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza a, takze ich stanowisku do wiary.

Bunt autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly do

milosci do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja dusze i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski a, takze

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie po obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to zuch idealny- skupia w osobiscie

szlachetnosc a, takze odwage, do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje po zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany

„slodkiej Francji― i wierny damie swojego serca. W charakterze rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu.

Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy przyjaciel, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem po nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedle Boleslaw narodzil sie

po sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym za sprawa ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego

postrzegany za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od malucha. Karol duzy byl

obronca wiary chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka jest przedstawiony po utworze Dzieje Tristana a, takze Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla tez liryka milosna zgodnie z

zasada, ze ktorykolwiek badz rycerz ma obowiazek miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych wrazen i sadzi

poetow, sa one predzej wyrazem tesknoty do milosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a przedstawienie uczuc

rycerza - dosc stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Dzieje Tristana a, takze Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, krotkim etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo po parze wraz z zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial osob do rozumowania o zgonu, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala w celu tzw.

kwestii ostatecznych obok sadu podstawowego, piekla a, takze nieba. Kosciol roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza miala byc

przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte przygotowywanie sie pod spotkanie wraz z smiercia.

Posiadaly temu poslugiwac: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi a, takze swiatem. Przyklady motywow

zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy rozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, blada, zolte oczy i cialo, bez ukonczenia nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa po reku itp. Mowi ona, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale najpierw grzesznikow, ksiezy zyjacych po

dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika skutkiem tego, ze wykladzinom czlowiek minie przez zywot

skromniej, tym jego spotkanie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 2 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― matka Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem a ludzmi

Glowna zwrotka wydaje sie apostrofa w celu Matki Boskiej i wlacza w osobiscie wiele okreslen skierowanych pod jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W innej zwrotce wyznawcy zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Spotykamy w pani a prosby wszechstronne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie sadzi.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Matki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

komunikujaca w tekscie jest Oryginal Jezusa. Jawi sie mnie jako forme cierpiaca, zalaca sie nad soba a, takze swoim synem. Oplakuje swoje dziecko,

potrzebuje z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Aczkolwiek pod krzyzem jest bezradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi w celu obiecywal, tylko bano sporo..: ―

W tym utworze to wlasnie Oryginal Boska wytycza dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi osob o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem Gabrielem

nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku a, takze zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej glownie cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest podstawowym problemem utworu. Marie tym wiecej boli zniewazenie

syna, bowiem jest mezczyzna jej wylacznym dzieckiem. Obrazuje losy swojego wlasnego syna od chwili biczowania za sprawa nakladanie cierniowej

korony, bicie go za sprawa zydow na przybyciu w celu krzyza. Ciagle wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec podobnie jak on, odczuwac. Wie, ze to w tej chwili ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i pod blahy idea, dotyczy pewnego zdarzenia lub osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa miala charakter

glownie sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, na temat tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czesc “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to klasa liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje ulatwienie budowy, nieskomplikowana skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos

szczegolu lub normy budowy). Rys piesni wyplywa z do niej zwiazkow pochodzace z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni

Horacego nawiazal Kochanowski. Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne

do niej odmiany, zwiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze,

legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli ryk, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet a, takze uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji krajowej

wprowadzil na niego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej sfery wiedzy. Poteznieje czesto po tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zbiory kazan przybraly charakter skladow

literackich niekoniecznie pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu wzorom

istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to klasa poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja one o zywocie pasterzy lub wiesniakow. Klasa ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach nowozytnych a,

takze oznaczal wtedy wierszowany kawalek o formie monologu wlozonego w usta postaci literackiej najczesciej pasterza, pochodzace z przewazajacym

udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki narracyjne wystepowal takze

sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w strategia realistyczny lub

konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Na rzecz sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu

podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury a, takze niecheci w celu miasta,

charakterystyce to w celu kultury dworskiej z odpowiednim jej pragnieniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory znamionuje zwiezlosc kompozycji (wyrazny punkt

kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, zapoczatkowanie tylko okreslonego watku, skupienie sie pod jednym tylko problemie, 1 punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Stala sie srodkiem powtykania do literatury srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem

dziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo nasz gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) a, takze

nawolywanie w celu walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest jednakze glosow wymownych, ze na

temat ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, funkcjonuje we wszystkich

nastepnych epokach literackich a, takze jest zwiazane z zadaniami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret rzetelnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory uczciwosc, sprawiedliwosc a, takze dobro ojczyzny stawia wiecej

niz wlasnpe, prywatne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby renowacji, nie liczac sie pochodzace z przykrymi w celu niego

konsekwencjami. Odrzuca co wiecej przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde co wiecej ta przykra.

Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest w celu niego naczelna wartoscia. Poswieca dla pani a wszystko, co wiecej osobiste ambicje

i osobiste dobro. Sil dodaje mu przekonanie na temat slusznosci takiego rodzaju postepowania a, takze mysl, ze zasluguje osobiscie nim na stale imie.

30. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina po przekazie Metrow. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje czytelnika w

celu refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy a, takze

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej godzi

w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Wydaje sie jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz pana wini, tatusiek ksiedza, a nam

zwyklym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla". Przy "Zywocie dziecka poczciwego" Rej zawarl

swoje rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica a takze jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak

gramatyka, logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni porzadne wychowanie, umiejetnosci praktyczne a takze rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot,

odrzuca natomiast dziedziczenie na przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca

czesto dziecka na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i pracy na wioski, totez starannie opisywal zajecia ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez caly rok nie zabraklo

rodzinie gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy pod wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz

pozostalych plodow rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi pozytek i

daje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej a, takze

sprzedawac drozej w pozostalych okolicach.

Seks Reja w celu spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica, to

upatrywal w niniejszym glownie modelowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich zbytnio.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze moze mezczyzna pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, albowiem oprocz madrosci praktycznej ambasador tego wysokiego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza tez sympatii stosunek szlachcica w celu obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, przynoszac im rozum i mowe,

Dlatego tez, ktorykolwiek badz winien poslugiwac krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych.

Kto jest mezny - walczyc w obronie wiary a, takze ojczyzny. Wieksza wartosc posiada oddanie istnienia za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn

XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni na temat spustoszeniu

Podola", po klesce Polski pochodzace z Turcja. Oznacza postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi". We fraszce „O

kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca egzystowac wedlug przykazan.

Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor a,

takze la-sow". Podmiot wspomina jazdy (Francja, Rfn, Wlochy) a takze zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac

pochodzace z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Los.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stuleciu widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia szlachty,

deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Ofiaruje im bitwe, by placili na wojsko, na uzbrojenie, by walczyli.

Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by wojowal caly narod. Zada

patriotyzmu. O tej oburzeniu oferuje ironiczne sfinalizowanie iz Kowalski jest glupiec przed a, takze po szkodzie. Mimo szkody nie chca oni podreperowac

bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja pochodzace z tragedii

wnioskow. Nie umieja ustrzec sie przed rownolegla sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem wydaje sie aktualny w latach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

zwrocic Helene poslom i zachowac ojczyzne od chwili wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne. Staje

sie to uniwersalnym problemem pokazania interesow niekomercyjnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Polski, swiadczy o tym podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej do Sejmu i

analogia w obradach tych cial. Pouczenie lokalnych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone odpowiedzialnosc. Moga

miec dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia. Stalosc i potega

panstwa pozostaje w zaleznosci od poszanowania prawa a, takze przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie wystepuje nic wiecej niz ojczyzne, czlek powinien co wiecej z

rozkosza umierac zbyt nia.

32. Wymien a, takze omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic jak ludzkie nie wydaje sie byc mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia a, takze podziw w celu urokow przyrody.

We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy termin po

temu", "Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, radosc duchowa a, takze

intelektualna. Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy obok dzwiekach muzy, w atmosferze tanca,

dowcipu, radosci. Twierdzi tez, ze nawet w czasie zabawy nalezy zachowac, tak ceniony za sprawa Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje tez ideal

wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci dziecka. Czestym motywem jego skladow jest wianek, ktora uznaje za najwyzsza wartosc - "Piesn na

temat cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji dziecka wyrazanej za sprawa

Platona - wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na budynek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu

wartosci materialnych i opowiada sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne mniemanie o unikalnosci jednostki obdarzonej

talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemal boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten mozna przeczytac sie po piesni "Niezwyklym i

nie lada piorem opatrzony". Mowi za Horacym, ze tej wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez w celu mitologii, stosuje w

praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" mozna przeczytac sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" - Proteusz (bozek

lesny), po utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w tych propozycji pochwale cnot i

wartosci zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni"

maja rodowod antyczny. Zazwyczaj poeta nabiera do Horacego, lecz przeksztalca je, jednoczy rozne powody w konkretnym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow rywalizacji trojanskiej, jednakze przedstawiony tam

problem dotyczyl aktualnej kwestii. Pokazywal zatarg pomiedzy biznesem jednostkowym a, takze ogolnym. W tym utworze swobodnie odnalezc urywki, w

ktorych poeta krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Slowa krytyki sa wyrazem glebokiej troski na temat losy prywatnej ojczyzny. Jednym

sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe

pochodzace z odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad calkowitym narodem, stac na strazy prawa a,

takze sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac wolno wykladzinom myslec na temat prywatnych romansach, powinni miec wylacznie na uwadze dobro ogolu.

W minionym fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie

doprowadzaly do upadku miast, co wiecej wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza sie pod

obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodz rycerska w celu grozacej w tej chwili wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do katastrofy

pewne elementy, ktore wbrew umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja do niej jednak polski koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie

obrad Rady panuje typowy polski balagan). Mysla przewodnia calkowitego utworu wydaje sie stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie

prywata, a nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo starym, siegajacym literatury antyku, silnie zwiazanym pochodzace z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z

pania a. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem w celu Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni

Kochanowskiego sa przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w wiekszosci powazne, ich tematyka wydaje sie zas rozna. Wystarczy doprowadzic

do realizacji przegladu rozmaitych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, jak czas na temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda swiata,

przyrody i istnienia, milosci. Poglady filozoficzne najczesciej stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge a, takze lament na klesce Polakow

poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i jednostki ( dziewczyny i dzieci ) uprowadzone przez wroga.

Poeta odwoluje sie w celu tych, ktorzy czuja wciaz milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w dzialaniu, przygotowania zasobow dla wojsk,

mysli na temat kraju a nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie nasz rym: „Polak madry na szkodzie―

Jednak jesli mam racje i pochodzace z tego naszego biura zbodzie,

Nowa przypowiesc Kowalski sobie nabedzie,

Ze a, takze przed szkoda, i na szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej

filozofii, mniemanie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego obszaru dla kazdego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, finalnie

czlowieka na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i jednostki, bo posiada czyste

serce i tego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Kobiety za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali

dzielo Boskie-od dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest tworca, poeta, tej tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz 1-wszy o tym slyszymy, przeciez Horacy

w wlasnym „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam trwalszy niz

wraz z spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi po literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Wyczerpujacy poemat skladajacy sie z dwunastu piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z noca swietojanska. To

proba wykonania pierwszej krajowej sielanki. Poeta chwali zywot na wioski. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Autor nie wspomina o klopotach i

klopotach codziennych, co wiecej praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna wartosci,

gdzie dojrzewa sie uczciwie, poboznie a, takze bezpiecznie. Posada na pozycji choc uciazliwa daje czlowiekowi stale a, takze pewne utrzymanie, wysilek

natomiast jest powodem do pychy. Po pracy mozna odpoczac wesolo spedzajac czas pod tancach a, takze spiewach. Istota ludzka zyje pod wsi po

harmonii pochodzace z przyroda. Na rzecz Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, albowiem to oczywiscie oni

pokazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak znalezc spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 skladow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze na temat milosci a, takze staropolskich

weselach szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski

polskiej poczatkow 17 stulecia jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor tworzenia o ujemnych stronach istnienia wiejskiego,

na temat nierownosci spolecznej, o negatywnych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten wizja mozna odczytac jako

protest poety przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, ze stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie a, takze radosc. Radosci plynace pochodzace z zycia dziecka na wioski mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione po

obcowaniu po z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych na temat

swojej milosci prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tresc, stopien

wlaczonej w tych propozycji mitologizacji a, takze jezyk wolno podzielic pod dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa

lub przykladami, albo przerobkami idylli antycznej, lub tez zbiorem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, jednak alegorycznych, pelnych powiazan

pochodzace z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy a, takze pasterek hhg Szymonowic osob i zwiazki dworskie. Z pewnoscia obrazy dekorowane

w sielankach konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Owe wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja pod mitologicznymi

imionami: Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe jednakze sztuczne a, takze zmyslone, jednak prawdziwe niewatpliwie sa uczucia, szczescie a, takze

nieszczescie po milosci, jakich doswiadcza prawie kazdy, tak jak i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub wybitniej

dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej a, takze celnej obserwacji i oceny zycia,

tak znakomitej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizja zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od chwili siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze tym poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie dziewczyny, narzekajace pod swoj los. Uderzajacy wydaje sie realizm, pochodzace z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem rak tego ludu wszakze wydaje sie przepych urodziny i bogate zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja zatarg miedzy

panskim dozorca - Starosta, ktory to wystepuje zawsze z wiernym symbolem swojej wladzy - nahajka±, a chlopem bezwzglednie pedzonym w celu

roboty.

Zobaczymy wiec tu krytyczna ocene zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej literatury. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". To utwor na

temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie.

Rowniez nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to niejednokrotnie. Pan obawia sie, albo czasem za sprawa tego postepowaniu kazdy wraz z ksiedzem

nie znajda sie pod lewicy, innymi slowy czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje wciaz ksiedza, powiada tylko na

temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore

sa faktycznie jarmarkami. Osoby znosza ksiedzu kury, wino, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie w

celu rozmowy Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze pod stu urzednikow, jeden wydaje sie sprawiedliwy

a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swoich procesow, chyba ze za poboczne swiadczenia. Rozne lapowki a, takze daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate bez

zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac tego sporu wlacza sie a, takze przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna

Ksiedza, a nam zwyklym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba wreczac im to gesi, to kokosz. Przy

przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala ponownie zwozic ziarna poki nie wybierze dziesieciny,

wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest trudna, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje

postepowanie szlachty wobec jego zasobow, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek

zycia wiecej niz stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku a, takze nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie zadowolony wraz z swego losu. Jest

czlowiekiem uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie sa ukojeni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie

obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wioski, omawia tok calego do niej zycia. Przy mlodosci wskazuje

cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem militarnym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, a jezyka wolno sie

przyuczyc bez do niej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic ma obowiazek posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc prywatnych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie gospodarstwem

a, takze ozenic. Stosunek malzenski wypada zawierac pochodzace z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Sluzace do urzedow nie powinno sie

pretendowac. W trakcie roku przewidzial rowniez Rej zajecia w celu mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa a, takze

krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy pochodzace z truskawkami itp. Latem wolno z takich

przygotowanych wiosna krzewow a, takze drzewek miec owoce a, takze pozytek. Znajduja sie juz w takim przypadku jabluszka, gruszeczki, sliweczki,

ogoreczki, malineczki. W szczycie sezonu gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko w

celu uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i jednostki zle operuja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W

borach polowania z przyjaciolmi, a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. Na strychu wszystko przygotowane

jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja finalnie pozytek. Aczkolwiek i zima nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez wolno z

produktami, albo podobnie u handlarza sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy ekonomicznie sprzedac, po innej strefie drozej. Zobaczymy, ze Rej dba na

temat wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, a korzysci patrzy dla

szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia pod wsi. Przy Czarnolesie powstalo wiele milych dla oczu tego typu skladow. "Na

lipe" to wiersz o bardzo popularny drzewie, umyslnie cenionym. Poeta zwraca obserwacje na to, jakie to wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew

ptakow. To wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego popijania z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina stare lata, kiedy obie strony posiadaly

wiecej powierzenia. Chlop podobnie o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na tej niekorzysc. To jeden pochodzace z utworow gdzie poeta dotyka

problem spoleczny w Polsce. Zaprezentowanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni

spiewanych przez panny. Jest to kawalek oparty pod tradycjach ceremonii poganskich ku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob wyraz swojemu

podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies a, takze zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie mowa na temat milosci,

tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie ewidentne, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter prezentowanej uroczystosci. Piosenka panny innej mowi

na temat tancu a, takze radosci. Sklania wszystkich w celu pojscia po jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale istnienia wiejskiego. Chwali

wesolosc a, takze spokoj wioski. Chlop zachowuje ze swojej pracy zony i rodzine, a fach jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz

zeglarza, zolnierza albo pisarza. Wylicza nastepnie wszystkie przyjemnosci pracy, chwali wieczorowe spiewy a, takze tance. Kawalek nalezy traktowac

jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw pod uksztaltowanie herosa lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan odmian, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly wiecej niz jeden glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w tej poezji

odnajdujemy echa ideologii epoki. Naprawde juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze

dobroczynnego oddzialywania przyrody pod ludzka psychike. Zawiera tez pochwale a, takze zachete w celu harmonijnego wspolzycia z natura.

Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji a,

takze umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola dziecka w swiecie, zastanawiaja nad nim

samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale tez podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje niemal

wszystkie rozwazania i przy ich uzyciu mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Mu za dzielo stworzenia otoczenia oraz dziecka, a takze melodie miedzy

nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na te czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie postawy

charakterystyczne w celu renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje ich syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze wydaje sie miec

nieskalane sumienie, radzi, aby skorzystac z okazji do rozrywki, ale rozwaznie i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej po sobie. Przy „Piesni na temat cnocie― poeta stara sie

uksztaltowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako bieglosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych wraz z swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty wydaje sie obowiazkiem

kazdego czlowieka, a najwyzsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez olbrzymia wage w celu slawy doczesnej i posmiertnej,

istotny byl tez sam proces tworczy. W „Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie oni pozostawic

na sobie slawe i dobre imie. Problematyke sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym a, takze nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia

ale i samym artysta, ktory to z racji pod posiadany dar jest jednostka wybitna. Obraz lotu nad roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu

lirycznego o tym, ze tej dziela sa tez popularne nie tylko rodakom, ale i w oddali poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez w celu antyku.

Slowa z piesni „Milo szalec, kiedy termin po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest szalec w wlasciwym

miejscu a, takze czasie―. Rowniez filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala z antyku, podobnie

podobnie horacjanskie „carpe diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII wolno odnalezc tez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu literatura parenetyczna wciaz pozostala atrakcyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe, idealy godne

podpatrywania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej

majetnosci. Wskazowki zawarte sa po „Zywocie dziecka poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie

darami przyrody o wszelakiej porze r., dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Podobny model ziemianina pokazuje

„Piesn swietojanska na temat sobotce― co wiecej „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery a, takze znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych za

sprawa literature renesansowa mozemy tez wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swoich dobr co wiecej

zycia. Taki ideal stworzony jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a glownie

literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden standard – typ renesansowego autora,

humanisty. Taka jednostka nie ogranicza sie do 1 dziedziny sporzadzania, jest uniwersalna, oprocz umiejetnosci potrzebnych ma obszerna wiedze a

takze zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione za sprawa czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, rozumiana jako uczciwosc, patriotyzm, zywot zgodne pochodzace z natura. Odpowiedni ozenek,

obowiazki gospodarskie a, takze obywatelskie oznaczaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej

zajecia gospodarskie, prace pod roli a, takze w ogrodzie, radosci plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie obowiazki

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jako bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym szefem, dba na temat swoja rodzine, z rozkosza korzysta

z dobrodziejstw przyrody, rzetelnego ojca a, takze troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak pochodzace z

dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach chce

Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego zasobow najwyzsza wartoscia jest wianek ( jak u stoikow) rozumiana jako czyste sumienie, ludzka przyjaznosc i

wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego powodzenia i spokoju wiec przestrzega

nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z fraszek. Podmiot

poetycki uznaje wigor za wybrana z najistotniejszych wartosci, wobec ktorej pozostale dobra traca swe znaczenie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali

spokojne zywot w aprobacie z natura i nie szuka sporo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego istnienia i tej prawdziwych wartosci w niejakich utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

dziecka odrodzenia wypada zyc wedlug natura a, takze jej prawami, pamietac, ze wszystko przemija ale wypada przy tym afirmowac zycie a, takze w

pelni z niego korzystac. Wedle stoikow wypada ze spokojem przyjmowac zmienne koleje losu i zapracowac spokoj lezacy wewnatrz broniacy przed

atakami fortuny.

38. Okresl, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem wydaje sie wydany

po 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat ustroju wspanialym

uszczesliwiajacym wszystkich obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru zachwycajacego obywatela Rzeczypospolitej

oraz nad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej w celu roznych osob jest rozne prawo. Miedzy innymi

prawo karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla ludzi z rozmaitych warstw spolecznych, inne w celu szlachty a, takze inne w celu mieszczan.

Mniemam ze, nasz problem wydaje sie nadal biezacy. Tak w tej chwili bylo a, takze jest, ze ludzie majacy wplywy a, takze takze zamozni podlegaja nie

zawsze tym samym prawom co zwykly obywatel, jednakze zazwyczaj sa traktowani znacznie lzej, w ogromnej liczbie przypadkow moga sie chociazby

wykupic. Czesto jednostki na wielkich stanowiskach unikaja kary lub dochodzenie po ich kwestii jest w znacznym stopniu przedluzone. Kolejnym

problemem, ktory to porusza Modrzewski jest znaczenie nauki a, takze wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka a takze wspolzaleznosc krzepy

panstwa a, takze jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe uczelni i polepszyc sytuacje

finansowa nauczycieli. Aktualnie wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i

manipuluje nadal pochodzace z dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie po malych miejscowosciach,

zamknieto a, takze dzieci wielokrotnie musza chodzic do takich odleglych znacznie kilometrow. W dodatku szkoly odgrywaja zazwyczaj nazbyt male

zasoby finansowe na progres pracowni a, takze zakup wsparcia naukowych, niekiedy nawet pod utrzymanie. Przy ksiedze na temat wojnie z kolei mowi,

iz kazda wojna powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez teraz w wojnach gina

niewinni ludzie lub zolnierze walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia tyczace spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwie w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad struktura panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek badz mieszkaniec wydaje sie

obywatelem a, takze panstwo mialo mu zagwarantowac szczescie, - o wartosci czlowieka nie decyduje urodzenie, - ktorykolwiek badz czlowiek ma

obowiazek byc legalnie przygotowany w celu pracy, a ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pielegnowac panstwo, - nalezy zalozyc urzedy nadzorujace

wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej chlop byl karany smiercia). Autor proponowal zaplanowac nowy

kodeks prawny pochodzace z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie sa tak wielkie, zeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny

nazywa zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu po 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - stworzyc kosciol narodowy niezalezny od

chwili Rzymu, - wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob wyksztalconych a, takze

szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy zbyteczne, takie jak doskonale domy a takze sute biesiady.

Proponuje zasoby finansowe przeznaczone pod ten zamiar wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie pod dotowanie

szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie madrosci i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie. Modrzewski

ofiaruje przejecie opieki nad szkolami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz 1-wszy prawo kroczenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. Dzieki temu pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, to znaczy brak milosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny wydaje sie

podstawowym musem kazdego obywatela i prawem Bozym. Owe dwie wartosci (Bog a, takze ojczyzna) winowajca sie dobierac w wybrana calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra wspolnego, dla zacna ojczyzny nalezy poswiecic komplet: majatek, krzepy, zdrowie, fart,

a nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna stac sie zgoda, albowiem laczy na niego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do ktorych moga sprawic niezgodni obywatele - spory sejmowe,

rywalizacji domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze narod wymra, a

obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. W charakterze przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude

a, takze obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

w celu tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien rzadzic

krol, wspierany madra rada, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego formy rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, zle funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo a, takze herezje. Wedle Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo krajowe od szesciuset lat

polega na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, aby stara kult ustapila nowej. Jednak heretycy nie sa spojni, nie tworza jednosci. A

w celu Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej wydaje sie

jednosc a, takze zgoda, jakiej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow, ale obok heretykow jest to

niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec

roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich dziedzinach zycia, w podobny sposob publicznego, a takze prywatnego. Heretycy nie moga nawet

odparowac panstwa przed poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa dlatego

krola w celu obrony religii katolickiej, jako straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia jednosci religijnej po narodzie. Wymaga

odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow a, takze pozbawienia ich ochrony prawnej. Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze znaczenie

konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Zbyt prawa sprawiedliwe

uwaza zapisywane, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione w celu

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych a takze zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim zamet (istnialo wtedy wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze pod problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia norm ograniczajacych a, takze naruszajacych

przywileje Kosciola a, takze krola. Rownoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. biezace sadzenie a, takze

bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc a, takze

brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne w celu matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa one szacunek a takze do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, po chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla mase problemow a, takze zjawisk, jakie to maja polozenie w kraju

a takze proponuje reperacje istniejacego formy rzeczy. Jednoczesnie przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tych chorob doprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek w celu ojczyzny wyrazal

zarowno po piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O porzadnej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych

krytykowal wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i

sumiennej pracy w celu dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do kwestii panujacej po Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic moga jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna liczne analogie w celu wydarzen politycznych tego czasu. Priam

wykazuje zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu.

Zauwazyc mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor stanowi ostrzezenie, iz nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie dziecka poczciwego" odszukac mozna standard prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace na niego sprawy a, takze swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwie jest

"Krotka rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, jakie to dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Przede

wszystkim podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow literackich.

Metrow. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna zobaczyc w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany pochodzace z pozycji

kalwina i po duzej partii stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za sprawa protestantow, jak jest szczegolnie widoczne po krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, zamilowanie do

istnienia w przepychu i nienaturalne zawyzanie liczby swietych, pod ktorych bezustannie pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia

ksiezom danin a, takze „koled―, ktore sa wedlug niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego a, takze zabobonnego

chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow

jednak takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym charakter sporow wyznaniowych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu

czytelnikowi odgadnac istniejace po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat „Mnich― to

portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia na niego i siega ponad zwyczajnych

ludzi. Aczkolwiek mnich ow jest faktycznie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci jednostki, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbyt swietych, z przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje

sie anegdotka na temat plebanie, ktory to pochowal swojego psa pod cmentarzu obok grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni a, takze

poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z

czworonoga uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie

lapowek a, takze lekcewazenie naczelnych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, stanowi nawiazanie w celu czesto wysuwanego

przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw po zrozumialych w celu wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie

nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja ich spiewane na lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec ich uczestnictwo po odprawianej mszy swietej

wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega katastrofa ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnym utworach niejednokrotnie nawiazywal w celu filozofii stoickiej - sam pragnal byc stoikiem. Byl

przekonany, ze jest intymny osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo

sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow niedawnych zrzucony

I miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim dar, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych a,

takze zasluzonych internautow, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta zasada. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie osobiscie,

rownoczesnie chce dowiedziec, jak obecnie dzieje sie pochodzace z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego istnienia. Brak wydaje sie na nie

odpowiedzi wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z miejsc ostatecznych:

"raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz na smierci,

w celu miejsc w ktorych przebywala przed wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po zycie pozagrobowe

("Gdzieskolwiek wydaje sie, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to po ostatnim pochodzace z TRENOW, gdzie opowiada

swoj sen - we snie ukazala mu sie matka z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze tej coreczka wydaje sie szczesliwa.

Wizerunek ojca adaptuje sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie zywot Jana pod wsi pozostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do kompozycji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, - oplakiwanie,

- pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie rozumie, z jakiej przyczyny to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta za sprawa

nadgorliwego ogrodnika' (I), co wiecej bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia nadal drecza, pustka po odejsciu coreczki,

ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W ktoras strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana zostala jego wiara w sprawiedliwosc boska, prowadzi to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga co wiecej w punkcie

kulminacyjnym w celu zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje po watpliwosc meritum calego istnienia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, ze corka bedzie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolesci, rozpaczy, trwogi. W obliczu

zgonu corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym okres swoje Na tym

strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, 1 z wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to niesie

zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - powiada matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc koncepcje ukazujaca meritum boskiej wyborow - Urszula poprzez smierc w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, jakich bohaterami sa pasterze lub rolnicy. Sielanke

umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako klasa mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne powtykania

czy piesni spiewane za sprawa bohaterow, w celu epiki – fabula a, takze narracja, w celu dramatu natomiast - dialogowe partie tresci, wypowiedzi a,

takze rozmowy konkretnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie najczesciej z

humanistyczna pochwala piekna swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje sie nierzadko tlem w celu prezentowania

zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizja wsi krajowej Ostatnia

pochodzace z panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; uciazliwa, codzienna profesja w polu i obok gospodarstwie czyni radosc innym ludziom wsi

a, takze jest w celu nich powodem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi pogodna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Kto twe wakacje, kto pozytki?

Moze nadmienic za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) a takze staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy po literaturze krajowej siegnal na

motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

wydaje sie nietypowa, hhg bowiem robote panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica

decyduje dlatego nie idea, ale strategia, w ktory zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod

motywach ludowych i skrzeczy razem pochodzace z Oluchna pod ciezka robote oraz pod srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki pani a sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna dobroc czlowieka. Polska wies ukonczenia XVI stuleciu jest, wedlug

Szymonowica, stanowiskiem wyzysku: stanowiskiem, gdzie niejednokrotnie dochodzi w celu naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw

bolesnych, pokazuje ujemne strony istnienia na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji otoczenia i sporzadzajac utwor zblizony raczej w celu antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle

natury, a do niej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i radosci, jakie obejmuje ze soba afekt. Gdy Laura przybywa pod spotkanie pochodzace z ukochanym

pod umowionym jaworem nikt pod nia nie czeka. Powoduje to podejrzenie o zdrada i stosunek z odrebna pasterka – Doryda, jak konczy sie atakiem

rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. Wowczas zza pobliskich zarosli wybiega Filon a, takze

uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko przekonac sie na temat jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym

wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, tak charakterystyczne w celu sentymentalizmu,

zwrocenie uwagi pod swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu milosci na zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizja czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zywocie do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak charakter jego wierszy

wykracza w oddali poza schludno renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego,

jak powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety posiadaly podloze swiatopogladowe,

wynikaly wraz z zmiany wiary, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj po mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy

wstrzas swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go zastrzezen, czy wybor ktorego dokonal, byl sluszny i dosyc uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy a, takze wszechmocny, jednak, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do aktualnie i zostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest swietnym obrazem takich niepewnosci a, takze lekow. W szczegolnosci wyraznie mozna zobaczyc niepokoje poety w 2 sonetach – IV a,

takze V.

Sonet IV: Na temat wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, wydaje sie wyrazem trwogi poety na temat wynik bezustannej

walki, ktora kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie zacna materialne a, takze pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od chwili Boga. Sluzace do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej batalii z

silami ciemnosci czlek jest osamotniony, a stawka jest jednak zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na pomoc

ktorego kazdy czlek powinien zawierzyc, bowiem tylko z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, swiat i odepchnac pokusy prywatnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tego, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co duchowe, a najwznioslejsza

wartoscia duchowa jest afekt do Boga. Bog wydaje sie wielki a, takze dokonaly, czlek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka od

chwili Boga, zakloca mu koncepcje do istnienia wiecznego a, takze do zbawienia. Widac tutaj wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta),

a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla przez kazdego znana ludziom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko kostium historyczny, maske (pretekst), pod ktora

autor ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl szkopul: kiedy panstwo jest potezne, a jak slabe. Tresc rozwazan autora ma charakter

uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w kazdym czasie), jednakze najbardziej interesuje Kochanowskiego Polska XVI stuleciu, wowczas wciaz silna a,

takze znaczaca na starym kontynencie, ale w tej chwili z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow przed tym, ze

niewlasciwa polityka moze sprawic do upadku panstwa, tak jak Troje. Przy tekscie sa fragmenty swiadczace o tego typu intencjach autora.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita kwestia wladacie") wydaje sie skierowana w celu rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jak

maja wykonywac powierzona wykladzinom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat dobro ogolne.

Na zakonczenie poeta przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy o tym polski strategia glosowania za sprawa rozstapienie a takze obecnosc

marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek

odpowiedzialnosci zbyt losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych romansach, malo

natomiast jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodz magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w celu pijanstwa a,

takze obzarstwa, a niezdolna w celu zadnego trudu, a w szczegolnosci do defensywy ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie osoby beda mogli w

przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku panstwa rzadzonego tak jak w Troi.

5. Przy kreacjach nadrzednych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec kwestii

narodowych. 1-wszy z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie pochodzace z dobrem panstwa, realizowania prywatnych celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, choc sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by za sprawa atak zadziwiac wroga, oslabic go a, takze

nie dopuscic do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza gdyz tematy w stopniu daleko idacym istotne, aktualne i

zlozone. Swoje preferencje na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jako dobrowolna struktura spoleczna powstala dla przyrzeczenia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Trusia elekcyjny

(wybierany rowniez za sprawa chlopow), urzedy nie rodowe, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz kawalek "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten szkopul; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie, lub wysoka kara

[120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O wiedzy potrzebnej w celu rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, a ci jak sa pod jego czele powinni wreczac

przyklad,

2. "O milosci ku ojczyznie" - oblicza 6 zachorowan Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, anarchia religijna, oslabienie

wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, ze milosc w celu ojczyzny podstawowym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Nieszczesliwie jej nie ma, Skarga obawia sie, ze fakt nasz moze byc wyczerpany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie

wykorzystywana za sprawa magnaterie w celu osiagniecia prywatnych celow, jak prowadzi w celu anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ). zada wolnosci

wlasnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie pod jej negatywnych synow, niepokoj o losy

Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste w celu nieba zawsze sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez zacna pospolitego,

wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga stosujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Polski, jesli do niej

obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na gruncie niezaleznosci od chwili papiestwa a, takze cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

- zakaz apelacji od lokalnych sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla wszystkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o zywocie szlachcica od chwili narodzin do smierci. Zastanawia sie nad edukacja a, takze wychowaniem

dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Informujac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauczania Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczowe oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec a, takze

spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez

prywatnych zaslug. Zbyt wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych

czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy pod wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach r., przynosza sporo pozytku, a

takze dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i parki warzywne, aby niczego za sprawa caly dwanascie miesiecy nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O wielkim zamilowaniu autora do pracy na wioski swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw a takze innych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w blogim towarzystwie kompanow i bliskich, zaleca rozrywki, polowania, polow, co zapewnia pozytek a, takze daje radosc.

Dbajacy na temat fortune liryk zaleca po wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej i wyprzedawac drozej po innych

rejonach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych a takze sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem

mlodego szlachcica, to upatrywal w tym glownie ksztaltowanie tej charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Jednakowo myslal na temat urzedach ogolnych nie

ceniac ich zbyt. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko dlatego, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za sprawa Reja nie wydaje sie byc pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz niezaleznie od wiedzy uzytkowej

przedstawiciel tego wysokiego formy spolecznego ma obowiazek posiadac podobnie gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze sympatii stosunek

szlachcica do musu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow pod Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl po niej swoje przemyslenia odnosnie tego sytuacje oraz propozycje, jak pozniej wzmocnic obrone granic. Przy reakcji poety na

najazd Tatarow pod Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow a takze mysl na temat powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie

przed napascia Turkow, silniejszych w znacznym stopniu od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci barier Kochanowski ofiaruje opodatkowanie

szlachty, co formuluje slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka a, takze

niesmiertelnej - poety. Psyche poety w jego opinii jest jak ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie znajacy barier. Piesn nasza przekazuje

przytomnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego jako poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme

dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za sprawa tylez panien, gloszacych

chwale zycia pod wsi. Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w

wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem h2o i Kupaly -

bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia po jednosci pochodzace z natura. Formuluje pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznej pracy. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala istnienia na wioski w zespole rodzinnym. Posada ziemianina pod roli

przeciwstawiona jest odrebnym, niemoralnym sposobom zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza,

a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu a, takze stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie rzadzic w zyciu. Duzy wplyw pod

tworczosc poety mialo podobnie spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z forma znakomitego naszego poety, ktory to jako 1 z glownych tworzyl literature narodowa.

Jednak nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, ze jego psyche jest jak wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten wydaje sie

nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci czlowieka, jest tez uwidocznieniem mysli wlasnej wartosci

Kochanowskiego jako wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze czasochlonnie po tej smierci sa czytane a, takze podziwiane za sprawa wszystkie

narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie zagadnienia z istnienia codziennego, jak bylo zwykle dla owczesnych humanistow, gdzie

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego wzorami moga byc: Piosenka XXIII a

takze fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte po tej innej przemyslenia pokazuja wyraznie pod znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej, choc nie da

sie zakamuflowac zawartej po niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, nie bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka. Jego rozwazania na nasz temat

sa zawarte dla przykladu w Piesniach XII a, takze XIX. Cnota, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora pielegnowana po sercu dziecka moze

byc w celu niego w tym samym czasie "nagroda a, takze placa" a takze swoista ozdoba zycia. Otwarcie z cnota zwiazana wydaje sie tak zwana dobra

slawa, tzn. zacna opinia obok wspolczesnych, a po zgonu pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie stronil od chwili rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc pospolite wsrod owczesnej szlachty. Z

pewnoscia jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty nie moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na most

warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy po "Piesni na

temat spustoszeniu Podola". Powstala ona pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl po niej swoje przemyslenia a, takze

sugestie, jak w przyszlosci pokrzepic obrone barier, ale w stopniu daleko idacym emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat a, takze stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow.

Odrebnym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze wszystkie zalety stanowiace

cnote sa cenne, jednak najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli komu otwarta kosztowna do nieba, Tym, jak sluza

ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym momencie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej po Czarnolesie, zeby tam tworzyc i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem

ziemianina. Pisarz opowiada na temat poboznej a, takze spokojnej codziennosci gospodarza. Na rzecz porownania wspomina takze na temat ludziach

tulajacych sie na swiecie po poszukiwaniu przygod i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie zyc pod roli, albowiem ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz z zbirow otrzymanych z ofiarnej

pracy gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki a, takze pola, a nastepnie komplet znosi w celu stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy zawsze

znajdzie termin na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby lub w lesie zastawia potrzask, dzieki czemu w

mieszkaniu nigdy nie brakuje jedzenia. Przy zagrodzie oczywiscie pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic wspomina takze na temat wychowaniu

mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i wstyd. Poeta chce, aby tej wnuki dotychczasowy dobrze wychowane i aby posiadaly te

zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do moralu, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale tez

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa – jest to

renesansowa zgoda zycia, milosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, ktorym holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby lapac w pulapke

dzien, a, takze stoickie, aby przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta po „Piesniach― miala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen 2 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone

przez jego zasobow byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz obiektem zycia dziecka jest fart, rozumiane jako zycie zgodne z regulami cnoty, zapewnia czyste

sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania z radosci

zyciowych. Wobec przemijalnosci otoczenia, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do uzywania z chwili, cieszenia sie

pochodzace z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie

zaobserwowac po Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora byla nie

wolna od chwili sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki dotychczasowy tak rozmaite. Sprzyjala wykladzinom recepcja antyku, ktory slowami Horacego,

Cycerona czy Zenona zalecal opanowanie do otoczenia i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od

Zenona, lecz niewatpliwie blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Wplyw kazdego z tych propozycji we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie filozofii

antycznej zmierzanie do powodzenia wiazalo sie z sztuka wykorzystania wszelakiej chwili, ktora niesie zywot. Przede wszystkim nalezalo unikac

smutkow, ktore mogly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przywoluje bliskie mu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce

„Na budynek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem.

Poeta chce boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie,

nieskalane sumienie, humanistyczna zyczliwosc a takze spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra tego swiata nie

zapewniaja prawdziwego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu

nieprzemijalnych norm a, takze przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna pochodzace z fraszek – „Na

zdrowie―. Pochwale istnienia w aprobacie z natura odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i stalosc wobec tak krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, albowiem wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze duzym spokojem spostrzegac otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie dziecka w harmonijnym

zyciu, po korzystaniu pochodzace z rozumu, ale rowniez w radosci „poki termin po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia

a, takze wizji Boga, jako duzego Architekta, znajdujemy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem wobec Boga,

jednak tez wizja czlowieka godnego, umiejacego zuzytkowac swoj termin.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do powodzenia, uczyly jak uwolnic sie od chwili trosk a, takze cierpienia a takze obawy przed

smiercia. Tymze dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety po ustalone za sprawa myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, gdzie poeta pochodzace z ironia wytycza sie odnosnie madrosci, ktora powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie pochodzace z

problemami, wreczac sile duchowa i porzadne szczescie a takze czynic odpornym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie po

swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi odszukac w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie pod tej

harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego autora po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednakze

pocieszeniu a, takze ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swa „Iliade―.

Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow na porwana za sprawa Parysa Helene. Misja poslancow skonczyla sie

kleska a, takze stala sie rzeczywiscie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne postawy polityczne

mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem w celu rozwazan przyrody ogolnej.

Przy konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, choc w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Tak jak w katastrofy greckiej,

nastepuje podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob pod scenie nie przekracza 3

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow problemow.

Ukazane konflikty kierowac maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za sprawa wzbudzenie litosci i trwogi. Tragizm

dramatu poglebia zjawisko, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal po

nagrode zbyt wyrok po sporze bogin, wine dlatego ponosi laleczka, ktora na niego nagrodzila.

Sa jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie tutaj takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie tu okreslic glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu zuch zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno gdyz stawiac prywatny interes pod rowni wraz z sprawa panstwie

odstepstwem od chwili reguly wydaje sie rowniez nie umieszczenie godnosci ktoregos pochodzace z bohaterow po tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 2 osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Aczkolwiek Kochanowski — dworzanin albo

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Cecha szczegolna skladow z tego okresu wydaje sie epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna rozrywke, w Sluzace do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni pochodzace z tego czasu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego wina

przynaszaja, / A przy tym po zlote gesle albo po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek globalny, ponad komplet

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany takze

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), narasta wtedy jako krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak

nawet w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki

niech pisze! ―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Sluzace do gor a, takze lasow,

zredagowana w chwili, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na swoje zycie, sentymentalne i zarazem

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona tak zmienna, ze podmiot poetycki porownuje sie do

Proteusza (starogrecki bozek, ktory posiadal dar przemieniania sie po rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta a, takze przedmioty). Aktualnie zas pyta z

porzadnym niepokojem: „dalej co bedzie? ―

2. Czarnolas.

Dominuje tutaj absolutnie inny humor, inne sa tez zagadnienia. W duzej ilosci utworach pisarz opisuje urok natury (Na lipe), zwieksza wartosc mieszkaniu

rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), stawia pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma miec na pieczy /

Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie przyrody, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje nad ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, albowiem wlasne zywot bylo w celu Kochanowskiego najbardziej

istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w tej

zyciu najistotniejsza byla tej poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbyt raz me rymy nie gina, / Ale jak ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) a, takze

nawet nasz pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, bedacych wlasnoscia roznych rodzajow i typow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow a, takze zagadnien pochodzace z zycia dziecka, porusza rzeczy jednostki, a takze calego

systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w zywot prostego

programu wartosci. Istota ludzka i tej dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka tego pisarza po, odniesieniu w celu w/w przedmiotu, na wstepie nalezy stwierdzic, iz tematyka tej utworow tyczy sie

jednoczesnie zwyklego czlowieka, a takze ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane jako wskazowka w celu jednostki, jednakze

dla wszystkich, bowiem aplikowac sie ma mozliwosc do tych propozycji kazdy, bowiem ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie kilku wersach po lapidarny strategia przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie jakiej

doktor postanawia odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty doktora i

prowokuja go w celu kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja wyrazenia wypowiedziane za sprawa glownego herosa: „Trudny (... ) nasz rzad

pochodzace z tymi pany: szedlem kimac trzezwo, a wstane na gazie. ― Fraszka ta posiada na celu osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa. Jego wyniki

i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a przede wszystkim wyniszcza

swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem bedzie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek

powinien nie zapominac o tym, ze cialo ludzkie ulega na smierci rozpadowi, w dlatego kazdy ma obowiazek usilnie zabiegac, aby zostawic po osobiscie

dobre wspomnienie. Nie jest wlasciwym czlowiekiem nasz, kto sadzi tylko na temat piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie na

darmo Bog odroznil dziecka od zwierzat, dajac mu rozum a, takze mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba

ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako kto moze, niech ku pozytku dobra wspolnego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem

mowy powinien szkolic swych konsumentow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania rzeczywistej

wolnosci. Natomiast ludzie majacy odpowiednia sile i odwage powinni pochodzace z bronia po reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie po

walce zwrocic zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, dotyka wiec szkopul jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze byc kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac w celu walki jako jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic komplet dla

kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

hhg tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci dostalo

sie w celu niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak rozwinietej cywilizacji;

nie umie budowac domkow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia na temat Polaku madrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy nie pomysla

zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie kupi,

ze i przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec szkopul dobrej opinii o narodzie polskim, ktory to przeciez nie wydaje sie byc glupi. Aby to pokazac potrzeba czynow, a konkretnie

– poswiecenia w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to oczywiscie odroznia nasz narod od chwili

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zagadnienie i szkopul calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednak sam ich nie przestrzega w zyciu. Czyni to w celu

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma pod celu pokazanie postaw pracownik kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal pod strazy porzadku juz

od chwili poczatku istnienia naszego panstwa, ale albo takie procedura duchownych moze byc przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni

gleboko sie zastanowic nad dalszymi swoimi losami, zeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest tez problemem narodu, poniewaz czynia go zwykly ludzie. Jesli zawiedzie 1 element po calym

mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a lecz rowniez czesc ukladu organicznego – panstwie – wolno tu zawrzec do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej mlodz nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze wybrana z okolicznosci upadku niepodleglosci Polski po

XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty pod wzorach starozytnych.

Utwor nasz zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta

pochodzace z mitologii a, takze przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc urywki, w ktorych poeta krytykuje

wladcow oraz zle spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal

pochodzace z antyku:

chor stoi za sprawa caly czas pod scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora a, takze Aleksandra) wydaje sie zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – nie przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – materia dzieje sie przed palacem krolewskim, a o zdarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach powiada posel

-akcji – zredukowana do okreslonego watku – sporu na temat Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, jak ludzkie

nie wydaje sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw postaci, ich zachowan; od patriotow poczawszy, a na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy jednoczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na rzeczy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory to wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje biznesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, wzmacniany na wzorach antycznych.

Kawalek ten jest napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i hhg jeden pochodzace z epizodow rywalizacji trojanskiej. Przy utworze tym latwo odszukac fragmenty, w ktorych poeta krytykuje

wladcow a takze zle ludzie. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, jakiej obszerny odlamek przelozyl. Konstrukcje takze

zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec niedostatek parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych cenach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i zero, co ludzkie nie

jest jest obce―. Przy odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg zadbaj postaci, ich zachowan; od chwili patriotow poczawszy, a

pod zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega na temat utrzymanie noclegu, swoje losy laczy

pochodzace z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem a, takze intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega przed

zgubnym zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w niniejszym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie

nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calkowitego narodu.

Tekst dramatu posiada charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze oczywiscie w naszej epoce konstruuje sie atrakcyjny w Polsce legenda

sielskiej, sielankowej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za sprawa Orzeszkowa po

„Nad Niemnem― itd. Nie jest to jednakze jednolite oblicze wsi. Do niej obraz formuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot dziecka poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Na wstepie oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni na temat

Sobotce―: „wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu pod prace,

ktora wszystkim daje radosc a, takze rozrywke, ktora tez zapewnia zadowolenie. Taki obraz prezentuje „Zywot dziecka poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza czesc sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze pozostala wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, mysla

egoistycznie, sa chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz nie

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Facio musi manipulowac na panskim polu, profesja nie jest wesola piesnia - jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei pochodzace z „Krotkiej

rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem a Plebanem― Metrow. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie to tematy

podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z podstawowych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad, Wojsko,

Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza elementem dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- a w pani a mysl, iz „bez norm nie moze byc

prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszystkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska pod cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna mozliwe, ze jak wykrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza przyklad - w

odczuciu wspolczesnego dziecka niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje kary, a plebejusz traci

zywot. Za jak? Obaj pobili szlachcica tak, ze czlek ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za jak innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac musi rowniez

kontrole wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta udawac sie nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc a, takze nam a, takze

bydlu, jezeli zadnego oracza nie bedzie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow przed wyzyskiem a, takze samowola mezczyzn, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak tej duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli wielkim przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych a, takze zaczepnych), a zwolennikiem potwierdzenia i noclegu,

chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, bowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage w celu edukacji mlodocianego obywatela a, takze do

rangi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy a, takze rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o potrzebe

finansowania szkol, ktore wazniejsze jest po dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na pozostale rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie bardzo

swobodnie zapamietac, bowiem dzis wydaje sie on takze aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze

swiecka po panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane po literaturze.

W wieku renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Wskazowki te zawarte sa po „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami przyrody w wszelakiej porze r.. dbajac na temat harmonie. Nie jest zbyt badacz, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu ani starosc, ani smierc.

Charakteryzuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug rozumu i po bliskosci pochodzace z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro wiecej niz prywate, nie

zaluje do niej swoich towarow, a takze a, takze zycia - taki wzor ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie ogranicza sie tylko w celu tworzenia, jest to czlowiek wszechstronny, oprocz

umiejetnosci potrzebnych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja autora tacy jak Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wytlumacz w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne a, takze lansujaca dobre.

Przykladem tak znakomitej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem a Plebanem― Metrow. Reja,

„O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski tworcow tego czasu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej rozprawie.... ―

Rej zastosowal odmiane dialogu. Dialog ten wydaje sie prowadzony miedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych w celu polskiego systemu

spolecznego stanow a, takze pietnuje zachowania kazdej wraz z stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, zasobow

wojennych myt i starostw. Pan powiada o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie

a, takze nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Natomiast. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: Na temat

obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow

panstwowych jednostkom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym nalezytego przygotowania. Od sprawujacych wladze wymagal kierowania sie jedynie

dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. Przy ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Wojowal z

korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O

Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy publicznej od papieza i tej legatow. Krytykowal

negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach

publicznych a, takze nakladow pod ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

sobkostwo stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje slabosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa a takze ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu po 1575 r. Poeta

wskazuje jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju a, takze

wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor nasz niesie po sobie zawartosci uniwersalne, hhg sytuacje panstwa w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret

dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on rozsadny, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, nie unosi sie ambicja

gdy chodzi na temat dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie w celu szantazu a, takze przekupstwa

mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten hhg

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony negatywnych wladcow, mieszkancowrezydentow i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dorobek poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej panstwa tematyki. Postury patriotyczne

wykazuja niemal kazdy humanisci, wszystkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie dziecka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o tej spoleczny forma, odnajdujemy

glownie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada nieprawidlowosci, jakie to zauwaza

po panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze mysli na temat zysku („na

oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i prywatnym majatku, zle sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej

Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - powiada Pleban). Totez Wojt powiada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A mnie prostym ze

wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― po pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

role przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednakze bardziej wciaz przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do do niej synow - czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Odslaniajac szesc zachorowan

spolecznych - obojetnosc wobec ojczyzny, chciwosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa a, takze

grzechy przeciw Bogu - glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, po XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo

mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony wiary katolickiej, walki z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia w celu poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga zwaza, ze: afekt do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, kult katolicka, wplywowy rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych znajdujemy tez po licznych fraszkach, a szczegolnie istotna

pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym ludziom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnym zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem. Jest

bez watpliwosci najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal na temat ksztalt swojego

wlasnego stylu, na temat forme trzymanych gatunkow a, takze o zrecznosc jezyka, a takze o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal po Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to studia zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dotychczasowy mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina,

greka, hebrajski, studiowal tez epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu i

terazniejszych tworcow lokalnych. Nawiazania w celu antyku po dorobku Kochanowskiego widac choc w doborze uprawianych typow, poeta pisze piesni,

fraszki, dramat wedlug regul kapitalnych, elegie. Nawiazanie to mozna zobaczyc rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do

tworczosci Horacego, po podejmowaniu powodow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego wiecej niz tlumem.

Ow wybitny czlek zapisal sie w relacji literatury krajowej nie tylko jako poeta a, takze dramaturg, jednakze takze jako tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze filozoficzne poglady autora, ktory uznaje swiat zbyt wielka

melodie, znajduje wielkie wartosci przyrody i wioski, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jako nazwy epoki uzyto tego terminu wowczas w XVIII wieku we Francji - poczatkowo w celu

okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich po sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w celu okreslenia okresow panowania

Franciszka I, jak nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W tym znaczenie zdefiniowanie to pozostalo przyjete za sprawa nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie mialo

byc poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja nasza wywarla sporo sporow a, takze polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu jednakze

odrodzenia antyku lecz okres swietnosci sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale pozniej sama trafila do szczytow

przewyzszajacych projekty.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach kultury trwajaca we Wloszech od chwili XIV w celu poczatkow XVI wieku, a w krajach Europy polnocnej od

ukonczenia XV do oporu XVI stuleciu. Jest mezczyzna rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie czynniki jak: recesja

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Hiszpania, Francja, Polska, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe a, takze religie, najwazniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot a, takze kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, pod plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej obiektem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i bawic

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie pochodzace z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek okazuje w srodku badan

a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jako o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do progresu

osobowosci uznajac wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania a, takze ksztaltowania poszczegolnej, silnej placowki ludzkiej. Przy mysl

humanizmu czlowiek wydaje sie wielce przydatny, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, urok, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w srodku swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i zero co ludzkie nie jest

jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do progresu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za urzedowy jej

poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich

wojen wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W r. 1529 - protest mniejszosci luteranskiej po Spirze pod

sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze wolno ja oddawac indywidualnie, ze nalezy wyjasniac je

pod jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia rozgrzeszenia to

znaczy uwolnienia osob od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek posiada swoj los

zapisany po gwiazdach. Oddane jest mu niebo lub pieklo, a zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i gromadzenie dobr.

Posiadanie to zasluga, a bezczynnosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Anglii. Ruch nasz powstal pochodzace z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak

skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie byli obojetni pod sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem sa wydane po 1597 r.

"Kazania sejmowe". Nie naleza one w celu literatury duchowej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa naszego. Jako

katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd spolecznych i norm

niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, na

temat sposobach ich przezwyciezania.

Strofowanie I - "O wiedzy potrzebnej w celu rady" stanowi rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Autor charakteryzuje slabosci, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak wiec najbardziej

normalni powinni byc ci, ktorzy stoja na prowadzeniu narodu.

Strofowanie II - "O milosci ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc zachorowan Polski. To: brak milosci ojczyzny, niedostatek zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesluszne prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania poswieca pisarz pierwszej chorobie,

tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", ktora plynie pochodzace z "chciwosci pokojowego lakomstwa". Przy sposob wyrazny i wzruszajacy

mowi Skarga o swojej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci w celu

ojczyzny, milosci dla pani a samej. Napad skierowany wydaje sie w strone internetowa magnatow dbajacych jedynie na temat swoje majatku. Widmo

tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, dzieci jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, albowiem laczy ich

jedna kult, nakazujaca afekt blizniego, nasz sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Niedobor tej potwierdzenia szczegolnie pod sejmach

wywoluje u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV a, takze V - "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa klapa dla Polski, poniewaz poglebia niezgode

narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, oferujacej do potwierdzenia i w celu potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza postacia rzadu wydaje sie jednowladztwo, ktorego nie mozna jednakze

utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu.

Poddani winni sa swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" prowadzi do anarchii, co wydaje sie

jednoznaczne pochodzace z upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Wylicza prawa niesluszne, m.

in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, aczkolwiek podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc w celu ojczyzny,

oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i wiare, ze dobry Bog ochroni Polske od chwili zguby. Tytulowe grzechy jawne

to: niedostatek sprawiedliwego a, takze sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki,

kradziez zacna pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, a jej tresc zwiazana wydaje

sie z poczatkowym, pelnym wciaz nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech nadrzednych stanow:

Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty po realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia podstawowe problemy

nurtujace owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy korzystania z zup ozonatorow wody, czy niedostatek stalego programu

obronnego panstwie. Wiele tez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego

Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki sprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie zasobna i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie po jedzeniu a, takze piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z pierwszych lokalnych utworow o

tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie w celu rodakow pochodzace z prosba, zeby pomysleli w koncu o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby na wlasna reke stanac w celu obrony

barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem nasz, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest zginac mlodo, jednak w

strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo a, takze umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na podstawie o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz ich przejawy po wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly w celu komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w

przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka jako czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest za sprawa prawa przyrody

c) pojmowanie zycia jako wiecznej walki o byt

2. postura uczonego a, takze badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny obiektywizm, bez prywatnych ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znajdowac odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, chude bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Koloru i wigor mieszkancow. Wydaje sie on pelen podziwu w celu prostoty a, takze kontaktu pochodzace

z natura. Wies, wspomnienia, jako miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi tam zyjacych. Znajduja

sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego istnienia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie do wioski,

tamtego istnienia, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii autora. Pozostale sonety

to wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora na stracie meza sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z pracy rak, a kiedy wydaje sie stara to umiera.

19 Sonet

Jegomosc, ktory byl zdrowy, wplywowy, wzor pracy na wioski. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, jednak to nie pomagalo. Nie zaakceptowac stac

na niego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie

starsza niewiasta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) a, takze mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci istnienia. Mlodosc,

swiezosc i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - niedostatek wlasnej woli na inny los, przykra wizja, wojna o byt, przetrwanie

czterech. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie po plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne posiada ukazywac problemy duchowe dziecka. Te sfery ludzkich zagrozen

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizja, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Wizerunek Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 czesciowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety byl

inny, glebszy. Dwie pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia role symboli. 1-wszy z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie w celu zimnej tuli sie

sciany". Losy rozety odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Przedluza sie dlatego jak czlek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez ryzyka, zadumane

posiada skronie), wydaje sie wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak nasz probuje sie

jednak odparowac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za sprawa burze. Jest ona

symbolem uplywu czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV nastapil w tej chwili calkowity

harmonogram. Podobnie wydaje sie z czlowiekiem, ktory pod starosc wydaje sie chorowity, w mniejszym stopniu przydatny w celu zycia anizeli ludzie

mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym jest przedstawiony przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie pochodzace z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn nasz wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad ostateczny i koniec swiata. Szereg czulych wizji symbolicznych, ktore maja ukazac

glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma charakter symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow formuluje charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka.

Osobiscie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w niniejszym utworze sadzi o potedze ducha. Na tle dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego charakter skazony wydaje sie niemoca. Staff przeciwstawial

sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi a, takze przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Przemiana barw a, takze odcieni. 4 opisy okreslonego

krajobrazu zmieniajacego sie pod wplywem periodu dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, rezonans

2. Won: ziola

trzy. Wzrok: odcien, ksztalt

czterech. Nastroj: zachwyt, zaduma nad wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za sprawa burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i wydaje sie piekna, ochrania sie, wydaje sie delikatna, wypatruje wsparcia

aby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w czasie burzy pozostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza obawia sie ulewy drzy przed jej sila, ale dazy do przetrwania. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta kurczowo

podtrzymuje sie istnienia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

2. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly opowiastke starozytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny a takze jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, bowiem dbal mezczyzna o zrecznosc jezyka, forma swojego nurcie i odmiane

uprawianych typow, a nade wszystko posiadl kompleksowa wiedze. Jego obfita dzielo nierozerwalnie jednoczy sie pochodzace z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

- duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i mniemanie o tej wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie niemal boska moc tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), to znaczy przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - wykorzystywac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

przemija,

b) stoicka - oszczedzic umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

- Piesn IX - radosc zycia, nalezy sie bawic, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszego biura czeka jutro

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto tak madry, ze zgadnie jak nan jutro przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa wartosci materialne, jednakze moralne: uczciwosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec w jakim celu gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

jak sie posiada.

- Piosenka XX - w zyciu wydaje sie czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie pod zadnym pozorem bawic, jednak mozna a, takze zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o wigor.

- liczne nawiazania w celu mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na wielkim Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl niejednokrotnie

wykorzystywany za sprawa tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z nadrzednych nurtow epoki baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych

tradycji, wyraznie tworzyl osobista szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal pod roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Sluzace do najwybitniejszych

skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel literatury sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Polska stoi― – utwor nasz ukazuje wizja panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii,

kleski. Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty krajowej, myslacej na temat bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna postuluje obrony a, takze pieniedzy pod wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do walki z nieprzyjacielem.

Ukazal po niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu poeta panujace zwiazki w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami po bitwie pod

Chicimiem po 1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic patriotyzm,

gotowosc w celu ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie pochodzace z 10 partii dosc szczegolowo opisujacych wczesniej

obustronne przygotowania, a pozniej bardzo starannie, dzien na dniu zdarzenia pamietnej batalii, az do rozpoczecia ukladow a, takze zaprzestania

dzialan wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych kwestii: nad calkowitym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i Boga.

Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy ojczyzny. Poucza, ze

uwage terazniejszych nalezy skierowac na rzeczy naprawde zasadnicze: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnym wspolczesnych. Prezentuje w tych

propozycji zywy wizja owczesnego istnienia szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia dane o Kraju XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. Przy 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciw Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku.

Od nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl pod wsi po krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami,

a wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

Glowna czesc miesci 1656-1666 r i wlacza opis zdarzen wojennych, to znaczy taki okres jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa w

celu Danii, wojna z Moskwa.

Druga czesc 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, jedynych cechach, gatunku religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i napastliwoscia.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte zwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami po walce a, takze sasiadami pod

zadnym pozorem ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie dostrzega przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie dodatnio: sklad dodatnich wlasciwosci odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem w celu

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak z czasem sarmatyzm

ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie a, takze obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha,

dazenie w celu zycia wiecej niz stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako idea calkiem interesujaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa,

ktora doprowadzila w celu upadku I Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Na rzecz poezji barokowej charakterystyczne sa dwa projekty kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i

tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Autor w strategia mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu owymi jak: hiperbola,

metafora, konfrontacja, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwotnym dominuje roznorodna kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly...

), ktorej obowiazkiem jest pokazanie zycia a, takze urody po pelnym rozkwicie. Drugi wizja stanowi ostry kontrast pochodzace z pierwszym - jest

dwubarwny (czern a, takze biel, bodziec smierci a, takze rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety formuluje zmiennosc wrazen, wynika pochodzace z

kaprysu. Proponuje to gre z uczuciem, nastroj rozrywki dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czesc zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego

pochodzace z sytuacja nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Odsetek druga - zestawienie spokoju trupa pochodzace z cierpieniami

zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od chwili nich uwolnic. Pointa:

przed miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ukazal zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela na

jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym a takze slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota obszar

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizja szlachty krajowej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem

(gospodarzem). Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji a takze

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa one cennym pochodzeniem w odrebnym sensie: oddaja wiernie postawy i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja

wizerunek swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska wydaje sie przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci wewnatrz stanowej, mniemanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad pozostalymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego stanowi jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza one swoista panorame staropolskiego

istnienia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich refleksji pod tematy spoleczne,

stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnym przywilejow, a

zaniedbujacych obowiazki. Mialy one postac nie pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach formy rycerskiego a, takze wojennego rzemiosla.

Porownanie terazniejszych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo terazniejszy upadek

moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja rywalizacji chocimskiej... ".

Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy wraz z wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz wydaje sie mysl, ze kobiety sa niestale po uczuciach. Pomysl ta

wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore wydaje sie porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono caly szereg kwestii niemozliwych a, takze stwierdzono, ze predzej wolno je zrealizowac (uspokoic morze, wiatr zapiac w wor) niz

zauwazyc stalosc po uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota a, takze okrucienstwo podobnie moga stac sie tematem w celu

artysty. Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem

a szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa glebokim zywiolem specjalisty. Liczy sie innosc, wyrafinowany zapach, erudycja,

ciekawostki tez sa w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego utracie.

W poezji Morsztyna mozna zobaczyc konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej kwestii. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna a, takze

autor) sie kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest jako piekna a, takze zmyslowa niewiasta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest brzydka a,

takze nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku a, takze ich wplyw na zywot umyslowe epoki.

W porzadnym uproszczeniu rozmawiamy, ze po literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, istotne prady. 1-wszy - gentlemenski – rozwijajacy

sie pod dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – charakterystyczny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miast,

tetniacych prywatnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza atrakcyjna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska miala wiec zaskakiwac odbiorce, zapewniac

mistrzostwa autora, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

wzorow zachodnich, wykladzinom skladajacy szacunek, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, lokalnych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo nasza wlasnie literatura, odmiennie anizeli

nurt gentlemenski, przykladala olbrzymia wage w celu rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj polski rodowod

uznawala za najwyzszy tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten nazywa sie tez sarmackim od chwili slynnej teorii o

Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. a, takze oddzialywujacej pod pozniejsze epoki.

Podzial literatury na wiecej niz jeden nurty wydaje sie wygodny, jednakze nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec

gentlemenski i dotychczasowy siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Jednak byly tez miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze

slynnym bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz w tej chwili Morsztyn a, takze Naborowski sa poetami, ktorzy znacznie sie

roznia – mozna dlatego mowic co najmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm stanowi podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie po XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna role jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm posiada dwa znaczenia - pierwsze oznacza sposob zycia szlachty po XV a, takze XVI stuleciu, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka.

Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje progres zakresu znaczeniowego

o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska miala poczucie,

ze Polska stanowi przedmurze chrzescijanstwa - musi stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej pod wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat szczegolnej pozycji

polityczno - religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci krajowej - na temat szczegolnej pozycji jaka

odgrywa Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - zywot na wioski, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce

goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze skladniki orientalizmu, wyrazajace sie po zainteresowaniu kultura wschodu - stroj

szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje w celu laski, czegoz swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek a takze Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie w celu Danii. Osiadl na stale po krakowskim, dokad sady skazaly go pod infamie a, takze banicje. Jego pamietniki zawieraja okres sluzby wojskowej.

Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym pochodzeniem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych propozycji

obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii a, takze milosci

przyrody - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym po mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski pochodzace z

lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna pochodzace z pierwszych lokalnych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po latach 1688 -

1696 "Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie sporo wagi w celu konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie respektuje. Autor zwraca obserwacje na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne stosunek szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, ze represje nie

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go zjawisko, ze w polsce, ktory nie ma za jak oplacic armii, ludzie

nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja kosztow, nie pilnuja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo r. 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z niezwyklym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego synonim

rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory zadbaj: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek badz z takich postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz z strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach niekomercyjnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia wszystkich mszy, a mysli wylacznie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk biednej szlachty za sprawa bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic w dalszym ciagu formy obronnej kraju, albowiem szlachta po

wojsku wykazuje chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak jak Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich po sluzbie wojskowej.

Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych po utworach Przy. Potockiego.

Poezja Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka kwestii szlachty a, takze panstwa. Nierzadko poddaje

krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ukazal stan lezacy wewnatrz panstwa naszego,

ktore chyli sie ku upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze moga sluzyc pociechom do rozrywki. Wszyscy pilnuja o osobiste dobro,

nie interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady systemu spolecznego. Polacy mysla tylko na temat zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednakze zyje tylko dla siebie

a, takze nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zaginie tez ona sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy nasz lepszy" Potocki porusza szkopul

nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory to nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki

uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie

broni sie, bowiem jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy pod Chocimiem po 1621r. Poemat opisuje tok bitwy a,

takze rokowan. Caloksztalt przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc po zwyciestwie nad poganami. Umilowanie

ojczyzny widac po przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac sie w celu czasow przeszlych, chocby

Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie wizja XVII wiecznej Polski. Duzo jest po nich krytyki, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty po XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosc znaczna

lokalizacje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do przedstawionych faktow sa znakomitym pochodzeniem poznania osob i

obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czesc zawiera przedstawienie przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pas

opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora

przedstawil w oparciu na temat relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji w celu walki

zapewnia mu chec zdobycia lupow, a nie milosc w celu ojczyzny. Pas mowi podobnie o odbytych podrozach obcych, ktore dotychczasowy wynikiem tej

zainteresowan a, takze ciekawosci. Pas opisuje podobnie msze swieta, do jakiej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po

licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z pozostalymi. Przykladem wydaje sie uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo w celu pojedynku

Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie chcial walczyc w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni na niego. W koncu

Pas zabil natreta i odcial reke tej bratu. Aczkolwiek taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie

kandydatke na malzonke. W innej czesci opisuje swe amory i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera wielki

obraz istnienia ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za naturalny stan rzeczy. Swoja wlasna klase zwaza za godna

przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty obudowane jest troska o majatek i zalety wlasne. Pochodzace z "Pamietnikow" wylania sie wizja

typowego sarmaty. Bohater ceni zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizja ludzi tamtej epoki.

Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob pokazania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Glob zepsuty.

2. Monolog skierowany do osoby, wziety po cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego jako utwory na temat ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar a, takze ulomnosci czlowieczych. Zdajac osobiscie sprawe pochodzace z ich

oddzialywania na zywot polityczne po owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym twierdzenia, do ktorych konfliktow a, takze klesk moga one sprawic, stal

sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki pochodzace z nimi sluzyly mu glownie bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak klechdy, ukazuja wizja zycia po XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tamtych czasow. Krasicki

obnazal a, takze osmieszal po nich najbardziej znaczne wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i przygodny, rownie niejednokrotnie sa jednakze uniwersalne a,

takze ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie byc nie tylko

moralizatorem, lecz w tym samym czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pozor utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest zastapiony juz po tytule, a

przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nietrafne pochodzenie, nazbyt mlody ilosc lat, zbyt

lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie a, takze przesadna dbalosc o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie z takimi, stawianymi

monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle glupie i bezsensowne, iz domyslec sie wolno, ze dzieki temu Krasicki obrazuje zalety mistrza. Tak wiec

satyra ta faktycznie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia w celu jego polityki wewnetrznej, a jednoczesnie wydaje sie atakiem pod

sarmacje, pod jej wady i zle przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje alkoholizm. Jest ona skonstruowana na zasadzie dialogu, rozmowki prowadzonej za sprawa

dwoch szlachcicow. Jeden pochodzace z nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i na temat przykrych ich konsekwencjach. Wymowa satyry

wydaje sie pesymistyczna - wymeczony spirytusem szlachcic ucieka, by znalezc ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez zwykle

cechy Polakow, ktorzy obok alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie umieja sie pod polityce, a przy tym uwielbiaja rozwazac i pod lada pretekstem

wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie okresow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Wychodzi na to, ze po Rzeczypospolitej dzieje sie

raz za razem gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly w tej chwili przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo, rozpusta.

Taki brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie wartosci stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym weryfikacja zjawisk

przedstawiana byla po sposob jednoznaczny i bezposredni. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana w celu fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co pisarz chcial wyodrebnic swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odwrot od szczerej perswazji mozna zobaczyc najwyrazniej po

satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w takich, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze byc uznany zbyt reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie odpowiedniej

zawartosci i unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna fama w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje dosiegaja V. po. p. n.

e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Laczy w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malutko znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem

pokazania i stylem wypowiedzi. Zawartoscia utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze karmelitow.

Zakonnicy walcza za posrednictwem sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek wsrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co sporo

trunku mogl pomiescic a, takze na pejzaz ktorego to naczynia kazdy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu,

opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl pochodzace z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego prezentuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych okresow.

Swoistym wytlumaczeniem do calkowitego zbioru wydaje sie „Wstep w celu bajek―. Przy sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie wady,

twierdzac ze mozna spotkac ludzi doskonalych, ale zawsze sa to tak fenomenalne postawy, ze mozna halasuje miedzy klechdy wlozyc.

Historia „Szczur a, takze kot― wydaje sie atakiem pod jedna pochodzace z najgorszych niedoskonalosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie

tutaj tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kot, wykorzystujacy moment nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest wraz z sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Historia zawiera wyrazne pouczenie, ze w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi sie na silniejszego

lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem powszechny, wazny faktycznie dla wszelakiej zywej: zamilowanie

wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie w tej chwili w

niewoli i nie zna posmaku wolnosci, nie rozumie do niej. Akceptuje swoje zycie po klatce a, takze uwaza, ze jest to cos normalnego. Aczkolwiek stary

czyzyk nie zgadza sie pochodzace z twierdzeniem mlodocianego. On kiedys byl wolny, zostal jednakze uwieziony. W zadnym wypadku nie przyzwyczai

sie w celu niewoli, zawsze bedzie pragnal wolnosci. Nierzadko interpretujac te bajke, wskazuje sie pod fakt, ze powstala ona po pierwotnym rozbiorze

Polski, moze dlatego Krasicki chcial napisac na temat nieszczesciu wlasnym rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednakze zyl po nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl bogaty. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal

osob naturalne, owymi, jakimi sa, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej a, takze

najniebezpieczniej informowac ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna znacznie wiecej osiagnac.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest bajka "Jagnie a, takze wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w swiecie

dominuje uprawnienie silniejszego, iz racja wydaje sie po stronie internetowej tego, kto ma sile. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabe, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem krzepy,

bezwzglednosci a, takze okrucienstwa). Kiedy pyta, ktorym prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, slaby i po

lesie", a nastepnie pozostanie pozarte.

Historia „Filozof― obrazuje uczonego dziecka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca co wiecej wiare po Boga a,

takze smieje sie ze wszystkich swietych. Aczkolwiek gdy spada na jego zasobow choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko po Pana Boga―,

ale takze w „upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo jednostki sa chwiejni we prywatnych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca

obserwacje, ze niejednokrotnie teoretyczne wiedzy nie wspieraja w zyciu.

Natomiast zatem swiat w bajkach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki a, takze

zaprezentowane nabywcy.

79. Docen role literatury oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 2 dzielach: po Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z glebokiej troski na temat kraj, pochodzace

z leku przed utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza mase do wychowania mlodziezy, w celu ktorej obiektem powinno byc szczescie ojczyzny.

Poniewaz fart spoleczenstwa wyplywa z uzytecznosci wszystkich tej mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem edukacji krajowej byc powinna zdatnosc

obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki nad szkolnictwem, czym poparl wyraznie program reform Komisji Oswiaty

Narodowej.

Duzo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w

nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Gadal o koniecznosci utworzenia nieustannej armii, gdzie utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne polozenie w tej dzielach absorbuje krytyka krajowej magnaterii, ktora wini zbyt upadek panstwie. Pisal: Pochodzace z samych mezczyzn zguba

Polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal oprogramowanie reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Przy

swoim przywodztwem skupil ekipe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych strukturze

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie przewiduje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny a, takze polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o charakterze dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra pod

owczesne ludzie.

Do ewidencje utworow nalezy jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz oprogramowanie reform spolecznych

zmierzajacych w celu zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla Polski),

zrownanie norm mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal w czasie kilkunastu dob, w czasie spacji w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma mezczyzna

charakter doskonaly – zachowana zostala zasada trojjednosci: periodu, miejsca a, takze akcji, niedostatek jest takze scen zbiorowych, calosc natomiast

utrzymana wydaje sie w 1 konwencji. „Powrot posla― jest napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na opinie

publiczna a takze na postawe polityczna konkretnych poslow.

Kawalek ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc zmian

ustrojowych Polski, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro krolewskiemu a, takze

patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem a, takze ukazal chojrakow jednoczesnie

konkretnych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego otoczenia

jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia dialogow prezentujacych

jednostkowe poglady a takze racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― sa przedstawieni jako prawi a, takze wzorowi obywatele, ci „zli― zas jako

durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze ich syn Walery, Teresa

(wychowanka Podkomorzego i tej zony). Za to ich wrogowie to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka problemy, jakie stwarza szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, jak doprowadza w celu upadku Polski, podobnie

jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory to wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok schylku swojego zycia silna i

wyzwolona z pod obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory to wiele powiada, ale najczesciej bez sensu; dziwi sie, ze

Starosta zezwala na wszystkie dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); reasumujac okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny:

zwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski

jest zwyklym szlachcicem, nie respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac corke przymusem za mezczyzna,

aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski prezentuje jego niedostatek

zainteresowania wiedza, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; podobnie jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete uprawnienie szlachty, na ktorym mozna oczywiscie niezle zarobic; Szarmancki wydaje sie

czlowiekiem, ktory to roztrwonil dobrobyt rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac okazje finansowa, jak moze byc Teresa; gdy

dowiedzial sie, ze posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego na niego nie nauczyly, niczego

zaciekawiajacego sie nie dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace z

przeswiadczenia o rozleglej roli wyrazenia jako narzedzia oddzialywania pod spoleczenstwo. Istota klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna sytuacje czlowieka. Wplyw na progres tego stylu mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory to glosil, ze

cywilizacja nie sprzyja postepowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal odczucie –

byla to afekt, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali

sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on najmniejszy udzial po tworzeniu dorobku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Materia jego stalo sie rozumienie piekna jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Oprocz literatura

rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane po malych formach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po eleganckiej

ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od chwili 1730 w celu 1822. startuje sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw Konarski,

ktory to wypowiada sie w 3 dziedzinach istnienia:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Przy 1740 zalozyl szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

nowe metody nauczania. Byl mezczyzna pijarem a, takze z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia laciny

na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 r. oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania normy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 r. oddano w celu uzytku ogolnego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum sadzi naukowej panstwie. Na sejmie

konwokacyjnym po 1764 r. krolem Polski zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku zalozyl Szkole Rycerzy. Komendantem

uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna a, takze wszechstronna

wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane pod angielskim

„Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany po pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec aktualne i

rozmaite tematy. W bazie tego miesieczniki pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, paragraf, felieton, dokument, listy w celu redakcji a,

takze odpowiedzi pod nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan

a, takze chlopow, konweniuja o klopotach gospodarczych a, takze politycznych Polski. Wydawany za sprawa 21 czasow. Z inicjatywy krola po 1765 r.

zalozono na warszawskim rynku pierwszy po dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego zasobow gmach okreslany mianem

Operalnia, gdzie zaczely miec miejsce trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Sklad polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766

r. dla teatru zaczyna tworzyc F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze na starym kontynencie

ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal na niego na rzecz planowanej KEN.

Sejm Delegacyjny powierzyl jej kompleks prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ),

ktorym podlegaly uczelni wydzialowe a, takze podwydzialowe, te zas pelnily nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w szkolach

miala odbywac sie po jezyku naszym. Komisja zdawala sobie sprawe, ze dla zapewnienia nalezytego poziomu nauczania potrzebne sa dobre pozycje

ksiazkowe dlatego po 1775 r. powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo sie opracowanie a, takze wydanie oryginalnych

podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane za sprawa samego mistrza. Brali po

nich udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednakze jego

dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie skladniki bohaterskie a, takze komiczne. Wynik komiczny osiagniety

zostaje przez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym a, takze podnioslym

wybiegiem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych

wowczas puchar, jak wiele trunku mogl zmiescic, na pejzaz ktorego kazdy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu,

opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np. „wojne

domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – w takim przypadku kuflem od chwili wina

legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci,

lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Odsetek pierwsza tego poematu na temat charakterze konfesyjnym to niesamowity hymn pod

czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – posiada poczucie mocy, jest tworca, gra pod gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Zrodlem jego macy jest

afekt, ogarniajaca caly narod. Przy imie naszej milosci zada od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy po uniesieniu.

Jego pragnienie potegi bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie podporzadkowac, oczywiscie w celu jego zacna.

Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga na

temat zlo dominujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie poswiecil sie dla zacna

ludzi. Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Mimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo wydaje sie sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny opiera sie wiec pod buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w imie szczescia ludziom, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on po pyche a, takze megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos po dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest tylko proba oceny ruchu listopadowego i okolicznosci jego katastrofy. Nalezy

zaznaczyc, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie w celu Paryza, dokad uczestniczyl po

wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich czasopism emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan politycznych.

Dlatego pokusil sie mezczyzna o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze tym Slowacki chcial dac riposta na pytanie dlaczego

powstanie listopadowe upadlo, jaka role powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle za sprawa

zgromadzenie piekielne. Stworzone za sprawa nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, ze rzady takich ludzi

dotychczasowy jedna pochodzace z przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku wydaje sie zamach pod cara. Ludnosc jest po tej kwestii podzielone. Wylacznie mlodzi oficerowie

pragna walki. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly jako sposob dzialania. Lud, reprezentowany za sprawa

zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, ktora nienawidzi cara i chce powstania, jednakze potrzebuje przywodcow. Wynik

glosowania, ktore posiada przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, aby zabic tyrana, lecz posiada kleske.

Wolno zatem po dramacie odczytac caly tok powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana a, takze calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, ich pragnienie

wolnosci jest tutaj oceniane jako bardzo pozyteczne i pospieszniej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki euforia zostal zmarnowany, niz krytyke

dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Polski. Krytykowal ludzie, ktoremu zabraklo

zdecydowania po walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narod, niz ocalic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia po niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to jest

wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa relacji i postepu.

Poeta nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe skladow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie byly

dlatego rozumiane a, takze doceniane za sprawa wspolczesnych. Dopiero po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub obszaru pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie ich smierci lub po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero ich wielkosc.

Poeta uwaza, ze moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

prawdziwego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow minionych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi w celu grobu, po ktory nie sklada cialka bohatera. To symbol przetrwania idealow

Bema - walki o niezawislosc. Owa idea pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Przebiega cudowne

zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze

mezczyzna do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo smierc

Browne’a wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja.

Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi zacnych, prawych a, takze uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - ciemna noc z twarza Murzyna―. Przy ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, czlek nieraz skona

A anizeli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze przezyc historie a, takze budzic w celu walki narody. Ale nim wielka idea Browna bedzie przez

pozostalych pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, tej wielkosci. Muza Chopina wydaje sie przedstawiona za

sprawa Norwida jako ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu, nieosiagalnego dla ludzi.

Materia sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt absolutny.

Idealu tego nie mozna osiagnac ale wolno don zmierzac. Muzyka czyni z osob istoty bardzo dobre. Miara naszej doskonalosci wydaje sie porownanie w

celu hostii. Przy wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu hipoteza mowiaca, ze zniszczenie towaru nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez tam

triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja powodzenia za istnienia, a nawet na smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po

zgonu Atenczycy postawili statue wraz z zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono wiecej niz jeden groby. Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl po cieniu wspanialych ludzi, nie doceniony,

samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tu wierszu pragnal pokazac, jak wielka koszty musi uiscic kazda osobowosc za swa odmiennosc, innosc.

Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez oryginalne, kiedys prawdziwe, niosa przyszlym pokoleniom przeslanie, ktore istniec

bedzie tak dlugo jak pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na pewnych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do kulturze dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady 3 jednosci: termin miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miesiac, miejsce: fabula rozgrywa sie w

duzej ilosci miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niesamowitych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy wypadek

rom. mieszal konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem.

liryczne: wielkie monologi po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: opowiesci

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek pani Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), spokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad przygoda Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa koncepcji wolnosci lepiej poswiecic caly narod, anizeli ocalic na niego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) w celu zycia po niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile

rozwojowa relacji i postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal

ow „czerep rubaszny―, ktorym przykryta wydaje sie „anielska psyche narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki

hamowal inicjatywa sil politycznych o charakterze demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― 2 plaszczyzny o tematyce historycznej, historie ogromna, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz

opowiastke obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal ich od zony, dzieki czemu dzieje ulegaja zdynamizowaniu.

Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Pochodzace z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie a, takze zolnierze

walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych za sprawa tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je

dlatego autor po wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie w celu panstwa a, takze monarchy. Na rzecz Sienkiewicza tej

bohater na temat wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane, autor uwypukla

kilka elementarnych typow ich charakteru. Wlasciwosci typowe sa najlepiej zauwazalne w charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy powiesciowego

komizmu, ktory to to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, wobec tego posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―..

W tym utworze poeta ukazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z obcym najezdzca przez caly narod polski oraz

metryka grozy lokalizacji miasta naszego kraju podczas najazdu. Pokazanie wojny wraz z Szwedami jako ogolnonarodowego powstania przeciwko

zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc a, takze szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie tej moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez mistrza,

brak brawury, by zapozyczyc po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku. Samotna wojna

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu

uswiadamia Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we

wlasne krzepy i izolowali sie od chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce.

Odslaniajac szeroko pobudki kleski patrzyl z wielkim niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc a takze brak wiary narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji

katastrofy w kategoriach wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie klarownie do

powstania, zawiera sporo aluzji a, takze mozna baczyc go zbyt utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za sprawa Grecje konia i przecietny Polak nie ma prawa zachowac sie pod Termopilami, dokad Grecy

walczyli z Persami. Bitwa nasza to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Nieszczesliwie Polakom tego brak. Poeta nakreslil wizje

nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac slow oskarzajacych rodakow wyznaje:

„Mowie - bom smutny - i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie zyskal udzialu po powstaniu, wobec tego identyfikuje sie z narodem -

oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska

wobec powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie odnotowano, pisarz pokazuje mnie tylko represje popowstancze

( wydarzenia pochodzace z 1823 r., zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy otrzymac

wiadomosc z relacji naocznych swiadkow – zgodne z rzeczywistoscia historyczna. Wychodza takze liczne postacie o tematyce historycznej, w tym

takze Nowosilcow. Mozemy tez odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl katastrofa o cierpieniach, walce a, takze

tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Wlaczony jest szkopul winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, a Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje po utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie ich rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez dzieci, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien a, takze goryczy. Drobne zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw a, takze pieszczot nie uprawnia w celu uzyskania powodzenia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za sprawa lud na ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic innego czlowieka a, takze patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Na rzecz widma pana nie ma w tej chwili zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie mozna uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec uczucia innych,

nie kpic pochodzace z nich a, takze samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny stanowisko na nature milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, sa

przeznaczone niezwyklego przez Boga i scalone na lata. Zakochanych na calym swiecie nie mogli byc wespol z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych a, takze nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom uprawnienie do prywatnego szczescia a takze szydzi pochodzace z tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja

szczescie. Wedle nauki moralnej wypowiedzianej za sprawa Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za istnienia zazna

mezczyzna szczescia ziemskiego, bo tego rodzaju fakt podobnie opoznia a, takze utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo sztuki A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, spelnia bowiem istotne wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej na temat natchnienie, pomoc w czynieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka na siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, nieba,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chojrakow ( sa nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc mozna przeczytac sie

takze arystokracja a takze drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu lub klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona pod Moskwe).

Niedobor jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - otoczenia bogow a, takze ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie