Wydawnictwo Helion
ul. Kościuszki 1c
44-100 Gliwice
tel. 032 230 98 63
e-mail:
e-mail:
redakcja:
redakcjawww@septem.pl
informacje:
o księgarni septem.pl
IDŹ DO:
KATALOG KSIĄŻEK:
CENNIK I INFORMACJE:
CZYTELNIA:
NOWOŚĆ
BESTSELLER
Inteligencja emocjonalna
dla bystrzaków
Autor: Steven J. Stein
Tłumaczenie: Cezar Matkowski
ISBN: 978-83-246-3010-3
Tytuł oryginału:
Emotional Intelligence For Dummies
Format: 170 × 230, stron: 304
Zrozum język emocji
•
Naukowe podstawy inteligencji emocjonalnej
•
Sposoby rozładowywania napiętych sytuacji
•
Metody poprawiania własnej wydajności w pracy
•
Cztery kluczowe zasady trwałego związku
•
Wskazówki dotyczące tego, kiedy warto walczyć, a kiedy lepiej milczeć
•
Informacje pomagające rozwijać inteligencję emocjonalną Twojego dziecka
•
Strategie podwyższania inteligencji emocjonalnej u siebie i innych
•
Znaczenie inteligencji emocjonalnej w domu, pracy, szkole, wśród przyjaciół
i w kontaktach z nieznajomymi
Człowiek inteligentny emocjonalnie:
•
skutecznie radzi sobie w trudnych sytuacjach;
•
wyraża się jasno;
•
zyskuje szacunek otoczenia;
•
wpływa na rozmówców;
•
zachowuje zimną krew w stresujących momentach;
•
rozumie swoje reakcje na innych ludzi i różne sytuacje;
•
umie kontrolować innych podczas negocjacji;
•
posiada dużą automotywację;
•
zachowuje pozytywne nastawienie.
Czuj, myśl i zachowuj się tak, jak na osobę inteligentną emocjonalnie przystało! Czy pojęcie
inteligencja emocjonalna brzmi dla Ciebie niczym oksymoron? Coś takiego, jak olbrzymia
szpilka albo ciepły lód? Myślisz, że ludzie mogą być albo inteligentni (w tradycyjnym rozumieniu
tego słowa), albo emocjonalni? Nie wierzysz, że można posłać swoje uczucia na uniwersytet?
Jednak musisz zgodzić się z tym, że emocje są użyteczne i stanowią ważne źródło informacji.
Inteligencja emocjonalna ma wiele wspólnego z inteligentnym kierowaniem własnymi
uczuciami oraz emocjami osób w Twoim otoczeniu. A dzięki wiedzy i ćwiczeniom zawartym
w tej książce wreszcie ją zrozumiesz i rozwiniesz swoje zdolności rozpoznawania emocji,
wykorzystywania ich oraz zarządzania nimi.
Inteligencja emocjonalna dla bystrzaków zachęci Cię do spojrzenia z szerszej perspektywy na to, co znaczy
być inteligentnym, i pomoże Ci rozwinąć umiejętności emocjonalne, które pozwolą na prowadzenie
lepszego, szczęśliwszego życia.
dr Peter Salovey,
wykładowca psychologii na Uniwersytecie Yale
Spis treci
O autorze .......................................................................................................................11
Podzikowania od autora ..............................................................................................13
Przedmowa ....................................................................................................................15
Wprowadzenie ...............................................................................................................17
O ksice .........................................................................................................................................17
Naiwne zaoenia ..............................................................................................................................18
Konwencje zastosowane w ksice ......................................................................................................18
Czego nie czyta ...............................................................................................................................19
Jak podzielona jest ksika .................................................................................................................19
Cz I. Nowy gatunek inteligencji .................................................................................................19
Cz II. Podstawy inteligencji emocjonalnej ...................................................................................19
Cz III. Inteligencja emocjonalna w pracy ....................................................................................20
Cz IV. Inteligencja emocjonalna w domu ...................................................................................21
Cz V. Dekalogi ........................................................................................................................21
Ikony wykorzystane w ksice .............................................................................................................21
Co dalej? ..........................................................................................................................................22
Cz I: Nowy gatunek inteligencji .......................... 23
Rozdzia 1: Czy czujesz si mdrze? .............................................................................25
Definicja inteligencji emocjonalnej ......................................................................................................25
Jak dba o emocje ..............................................................................................................................26
Rozumienie emocji innych ludzi .........................................................................................................29
Wpywanie na emocje innych .........................................................................................................30
Zota zasada ................................................................................................................................31
Stosowanie inteligencji emocjonalnej w pracy ......................................................................................31
Zalety inteligencji emocjonalnej w miejscu pracy .............................................................................32
Zalety inteligentnego emocjonalnie rodowiska pracy .......................................................................32
W poszukiwaniu lepszych relacji rodzinnych .......................................................................................34
Rozdzia 2: Ocena Twojej inteligencji emocjonalnej ....................................................37
Mierzenie inteligencji emocjonalnej ....................................................................................................37
Czu, myle i zachowywa si tak, jak na osob inteligentn emocjonalnie przystao ..............................39
Czu jak na osob emocjonalnie inteligentn przystao .....................................................................40
4
Inteligencja emocjonalna dla bystrzaków
Myle jak na osob inteligentn emocjonalnie przystao ..................................................................41
Zachowywa si jak na osob inteligentn emocjonalnie przystao ....................................................42
Jak rozpozna osob mao inteligentn emocjonalnie ............................................................................43
Rozdzia 3: Jak znale szczcie ................................................................................ 45
Definicja szczcia .............................................................................................................................45
Zrozumie zalety szczliwoci ......................................................................................................46
Zmie swoje emocje .....................................................................................................................47
Kwestia optymizmu ......................................................................................................................48
Zna swoje wady i zalety ...............................................................................................................49
Odnale prawdziwe szczcie ...........................................................................................................50
Cz II: Podstawy inteligencji emocjonalnej ............53
Rozdzia 4: Naukowe podstawy inteligencji emocjonalnej ......................................... 55
Rónice pomidzy inteligencj emocjonaln a IQ ................................................................................55
Jaki wpyw maj na nas emocje ...........................................................................................................56
Przedstawienie inteligencji emocjonalnej .............................................................................................59
Jak dziaaj testy EQ ....................................................................................................................60
Czym róni si testy EQ od testów osobowoci .................................................................................64
Osobowo a umiejtnoci emocjonalne ..............................................................................................65
Osobowo a róne fazy ycia ........................................................................................................66
Zmiana inteligencji emocjonalnej ...................................................................................................67
Rozdzia 5: Jak zwikszy wiadomo wasnych emocji ........................................... 69
Definiowanie uczu ...........................................................................................................................69
Rozpoznawanie emocji ......................................................................................................................71
Zagbiajc si w emocje ...................................................................................................................73
Interpretowanie zachowa .............................................................................................................73
Ocena zachowa autodestruktywnych ............................................................................................74
Jak odczytywa jzyk ciaa .............................................................................................................77
Odczytywanie wasnych emocji na podstawie reakcji innych ludzi .....................................................79
Zmiana emocji negatywnych ..............................................................................................................80
Rozpoznawanie emocji negatywnych ..............................................................................................81
Teoria REBT .............................................................................................................................82
Rozdzia 6: Opanowanie emocji ................................................................................... 85
A zatem czuj si le, sabo i smutno. Co teraz? ..................................................................................85
Restrukturyzacja kognitywna .........................................................................................................86
Sposoby rozpraszania ...................................................................................................................88
Relaksacja, medytacja i podobne wiczenia .....................................................................................89
Jak dziaa wiadomo chwili .........................................................................................................92
Jak wydosta si z kiepskiej sytuacji ....................................................................................................93
Podejcie krótkoterminowe ............................................................................................................94
Rozwizania dugoterminowe ........................................................................................................95
Spis treci
5
Zmiana emocji na lepsze ...................................................................................................................95
wiczenie jest wane .....................................................................................................................96
Rozwijanie psychologii pozytywnej .................................................................................................96
Rozdzia 7: Zrozumie empati .....................................................................................99
Rónice midzy empati i sympati ....................................................................................................99
Na pocztku jeste Ty .................................................................................................................100
Dlaczego empatia jest taka wana ................................................................................................100
Odczytywanie emocji .......................................................................................................................102
Wejcie w skór drugiego czowieka .............................................................................................104
Zacznij od sowa ........................................................................................................................104
Co mówi twarz ...........................................................................................................................105
Dekodowanie mowy ciaa ............................................................................................................106
Jak pokaza innym, e rozumiesz ich uczucia .....................................................................................106
Sprawdzanie wizi ......................................................................................................................107
Uzyskiwanie potwierdzenia .........................................................................................................107
Sytuacje, w których empatia moe faktycznie pomóc ......................................................................108
Wzmacnianie relacji bliskich osób ................................................................................................108
Zrozumie przyjació i krewnych ..................................................................................................110
Radzenie sobie z obcymi w napitych sytuacjach ...........................................................................110
Rozdzia 8: Kontrolowanie emocji innych ludzi ..........................................................113
Zmiana reakcji na innych ludzi ........................................................................................................113
Uwaaj na wasne reakcje ............................................................................................................114
Praca z reakcjami alternatywnymi ................................................................................................115
Kontrolowanie emocji innych ludzi ...................................................................................................116
Okrelanie intencji innych ludzi ...................................................................................................117
Ustalanie realistycznego zachowania alternatywnego .....................................................................118
Jak sprawi, by inni zechcieli si zmieni .......................................................................................119
Kontakty z niemiymi ludmi ............................................................................................................120
Ustalenie optymalnego wyniku ....................................................................................................121
Opracowywanie technik radzenia sobie z trudnymi ludmi .............................................................122
Radzenie sobie z trudnymi przyjaciómi i krewnymi ...........................................................................123
Zacznij od koca ........................................................................................................................123
Jak odnale podan relacj ......................................................................................................124
Cz III: Inteligencja emocjonalna
w miejscu pracy ................................................127
Rozdzia 9: Radzenie sobie z trudnymi sytuacjami w miejscu pracy ..........................129
Czy masz uczucia w pracy? ..............................................................................................................129
Jak zrozumie uczucia w miejscu pracy .........................................................................................130
Jak kontrolowa wasne emocje .....................................................................................................130
Badanie sytuacji budzcej najgorsze emocje ...................................................................................133
Panowanie nad kopotami ...........................................................................................................134
Radzenie sobie z lkami ..............................................................................................................135
6
Inteligencja emocjonalna dla bystrzaków
Analizowanie sytuacji pozwalajcych dziaa optymalnie ....................................................................136
Kontrolowanie emocji innych wspópracowników ...............................................................................139
Rozdzia 10: Inteligencja emocjonalna jako ródo sukcesu ..................................... 141
Znale waciw prac ...................................................................................................................142
Badanie zainteresowa, osobowoci oraz inteligencji .....................................................................142
Kiedy EQ moe pomóc ..............................................................................................................145
Ocena ycia zawodowego ................................................................................................................147
Postaraj si zrozumie swoje odczucia ..........................................................................................147
Postaraj si zrozumie, kiedy dobrze czujesz si w pracy ................................................................148
Postaraj si zrozumie, co robisz najlepiej .....................................................................................149
Poprawienie skutecznoci w pracy z ludmi .......................................................................................150
Czy jeste osob towarzysk? .......................................................................................................151
Skuteczne kontaktowanie si z ludmi w miejscu pracy ..................................................................152
Jak dziaa skuteczniej w pracy samodzielnej .....................................................................................153
Czy lubisz pracowa samodzielnie? ..............................................................................................153
Jak pracowa samodzielnie ..........................................................................................................154
Wpywanie na ludzi w miejscu pracy ................................................................................................155
Korzystanie z empatii w celu dokonania sprzeday ........................................................................156
Zrozumie asertywno ...............................................................................................................157
Jak lepiej pracowa w zespole ...........................................................................................................157
Zrozumie zespoy ......................................................................................................................158
Jak znale swoje miejsce w zespole ..............................................................................................159
Pomaganie czonkom zespou ......................................................................................................159
Rozdzia 11: Jak zosta inteligentnym emocjonalnie przywódc .............................. 161
Jak skoni innych do pracy ..............................................................................................................162
Czy chcesz zosta kierownikiem? .................................................................................................162
Jak skoni innych, aby Ci suchali? ............................................................................................163
Zapewnianie sobie wspópracy innych ..........................................................................................164
Przewodzenie innym .........................................................................................................................165
Kim jest skuteczny przywódca w miejscu pracy? ........................................................................167
Poznaj swoje umiejtnoci przywódcze .........................................................................................170
Znaj swoje saboci .....................................................................................................................171
Czy nadajesz si na przywódc? ..................................................................................................172
Okazja czyni przywódc ..............................................................................................................173
Rozdzia 12: Jak stworzy inteligentne emocjonalnie miejsce pracy ....................... 175
Definiowanie inteligentnego emocjonalnie miejsca pracy .....................................................................176
Przecitne miejsce pracy ..............................................................................................................177
Inteligentne emocjonalnie miejsce pracy ........................................................................................179
Czy Twoje miejsce pracy jest inteligentne emocjonalnie? ....................................................................180
Opisywanie zalet miejsca pracy ....................................................................................................181
Zaznaczenie okazji do poprawy ...................................................................................................182
Skd wiadomo, czy miejsce pracy jest inteligentne emocjonalnie? ...................................................183
Jak równoway ycie zawodowe z osobistym ....................................................................................184
Znaj swoje wartoci ....................................................................................................................184
Czas pracy .................................................................................................................................185
Spis treci
7
Patrzc na swoje ycie .................................................................................................................187
Jak zrównoway prac i ycie osobiste .........................................................................................188
Tworzenie inteligentnych emocjonalnie zespoów ...............................................................................188
Definicja zespou roboczego .........................................................................................................189
Jak dziaa sprawny zespó ............................................................................................................190
Zwikszanie inteligencji emocjonalnej zespou ...............................................................................191
Uczy swoje miejsce pracy bardziej inteligentnym emocjonalnie ..........................................................191
Zacznij od siebie ........................................................................................................................192
Wpywanie na wspópracowników ................................................................................................192
Jak kierowa kierownikiem ...........................................................................................................193
Droga w gór .............................................................................................................................195
Rozdzia 13: Jak wykorzysta inteligencj emocjonaln w szkole ............................197
Dlaczego tak wielu studentów nie koczy pierwszego roku ..................................................................198
Szkolne stopnie i matura .............................................................................................................198
To ju nie przelewki: witamy na studiach .....................................................................................199
Problemy studentów pierwszego roku ...........................................................................................200
Przygotowanie do radzenia sobie z problemami emocjonalnymi i spoecznymi .................................201
Sygnay ostrzegawcze ......................................................................................................................202
Adaptacja na pierwszym roku ......................................................................................................203
Po czym poznasz, e co jest nie tak .............................................................................................203
Jak wróci na dawne tory .................................................................................................................204
Odkrywanie potencjalnych problemów .........................................................................................204
Sprawdzanie swoich zasobów ......................................................................................................205
Przejcie do dziaania .................................................................................................................206
Znajomo celów dugofalowych ......................................................................................................207
Spisywanie zalet .........................................................................................................................208
Okrelanie mocnych i sabych stron ..............................................................................................209
Ustalanie celów dugofalowych ....................................................................................................210
Osiganie celów dugofalowych ....................................................................................................210
Cz IV: Inteligencja emocjonalna w domu ........... 211
Rozdzia 14: Tworzenie inteligentnych emocjonalnie zwizków ................................213
Ocena wasnego zwizku .................................................................................................................214
Dlaczego inteligencja emocjonalna jest wana w zwizkach ............................................................214
Ocena zwizku ...........................................................................................................................215
Wpyw emocji na zwizek ................................................................................................................217
Emocje — uniwersalny klej do zwizków ......................................................................................218
W jaki sposób emocje pozwalaj Wam na wspólny rozwój .............................................................218
Dlaczego emocje si zmieniaj .....................................................................................................220
Zrozumie i opanowa emocje partnera ............................................................................................221
Mierzenie emocjonalnej temperatury partnera ...............................................................................221
Od czego zacz kontrolowanie emocji .........................................................................................221
Przekraczanie granic przy zmianie emocji .....................................................................................223
Korzystanie w zwizku z umiejtnoci emocjonalnych ........................................................................223
Mierzenie wasnej temperatury emocjonalnej .................................................................................224
8
Inteligencja emocjonalna dla bystrzaków
O co warto walczy .....................................................................................................................224
Kiedy lepiej trzyma jzyk za zbami ............................................................................................226
Empatia w subie zwizku ..........................................................................................................226
Budowanie zdrowych relacji spoecznych ..........................................................................................227
Wykorzystywanie umiejtnoci emocjonalnych w relacjach spoecznych ...........................................227
Równowaenie umiejtnoci emocjonalnych i spoecznych .............................................................228
Rozdzia 15: Rodzicielstwo inteligentne emocjonalnie ............................................. 231
Jak inteligentni ludzie staj si nieinteligentnymi emocjonalnie rodzicami .............................................232
Czego nie mówi si o dzieciach ....................................................................................................233
Kontrolowanie wasnych emocji ...................................................................................................233
Zrozumienie partnera ......................................................................................................................234
Dziaanie zespoowe ...................................................................................................................236
Kontrolowanie emocji partnera .....................................................................................................237
Zachowywanie spokoju w kontakcie z dzieckiem ...............................................................................238
Wykorzystywanie umiejtnoci emocjonalnych do kontrolowania zachowa dziecka ..............................239
Kontrolowanie emocji dziecka ......................................................................................................239
Empatia Twoim przewodnikiem ..................................................................................................240
Rozwizywanie problemów w trakcie kryzysu ................................................................................240
Jak sobie poradzi z nastolatkiem ......................................................................................................241
Co musisz wiedzie o elastycznoci ...............................................................................................241
Kiedy przydaje si opanowanie stresu ..........................................................................................242
Jak si odnale w burzliwym yciu nastolatka ...................................................................................243
Jak zachowa samoocen i równowag psychiczn .........................................................................244
Ocena umiejtnoci interpersonalnych nastolatka ..........................................................................245
Pokazywanie nastolatkowi odpowiedzialnoci spoecznej ............................................................245
Rozdzia 16: Jak wychowa inteligentne emocjonalnie dziecko ............................... 247
Zrozumie swoje dziecko .................................................................................................................247
Wczesne modelowanie empatii ....................................................................................................248
Odczytywanie nastrojów dziecka ..................................................................................................249
Jak sprawi, aby dziecko byo bardziej wiadome swoich emocji ..........................................................250
wiczenia samowiadomoci .......................................................................................................250
czenie emocji i konsekwencji ....................................................................................................251
Co robi, gdy dziecko jest wycofane ..................................................................................................253
Dlaczego dzieci bywaj niemiae .................................................................................................253
Jak wycign dziecko z jego skorupy ...........................................................................................254
Jak sobie radzi z nadmiern aktywnoci i agresj .............................................................................255
Epidemia ADHD ......................................................................................................................255
Czy Twoje dziecko cierpi na ADHD? .........................................................................................256
Dlaczego dziecko zachowuje si agresywnie ..................................................................................256
Jak stwierdzi, czy dziecko jest zbyt agresywne? ........................................................................258
Znaczenie braku emocji ..............................................................................................................259
Jak zredukowa opór dziecka .......................................................................................................260
Jak sprawi, by nastolatek lepiej pozna swoj inteligencj emocjonaln ...............................................261
Jak rozmawia z dzieckiem o emocjach .........................................................................................262
Jak skoni nastolatka do czytania poradników ...............................................................................263
Spis treci
9
Jak pomóc nastolatkowi w rozwijaniu inteligencji emocjonalnej ............................................................263
czenie teorii z praktyk ............................................................................................................264
Pozwól im odkrywa inteligencj emocjonaln ...............................................................................264
Cz V: Dekalogi ................................................ 265
Rozdzia 17: Dziesi sposobów na poprawienie wasnej inteligencji emocjonalnej ...... 267
Osign lepsz samowiadomo .....................................................................................................267
Wyraaj swoje myli, uczucia i przekonania ...................................................................................268
Odkryj swoje pasje ..........................................................................................................................269
Znaj swoje sabe i mocne strony .....................................................................................................269
Postaw si na miejscu innej osoby .....................................................................................................270
Kontroluj emocje innych ..................................................................................................................271
Okazuj odpowiedzialno spoeczn .................................................................................................272
Kontrola wasnych impulsów ............................................................................................................272
Zwiksz swoj elastyczno ..............................................................................................................273
Poczuj szczcie ..............................................................................................................................274
Rozdzia 18: Dziesi sposobów na pomaganie innym
w rozwijaniu inteligencji emocjonalnej .................................................275
Podejcie porednie .........................................................................................................................276
Rozmowa .......................................................................................................................................276
Wiedz, kiedy inni Ci suchaj .........................................................................................................277
Ocena chci zmian ..........................................................................................................................277
Informacje zwrotne ..........................................................................................................................278
Zapewnianie strategii ......................................................................................................................278
Sprawdzanie postpów ....................................................................................................................279
Analizowanie skutków zego zachowania ..........................................................................................279
Wyjanianie w inny sposób ..............................................................................................................280
Podkrelaj korzyci ..........................................................................................................................280
Rozdzia 19: Dziesi sposobów na uczynienie wiata
miejscem bardziej inteligentnym emocjonalnie .....................................283
Troska o innych ..............................................................................................................................283
Skupienie si na innych ...................................................................................................................284
Praca nad sob ...............................................................................................................................285
Pomagaj swojej rodzinie ..................................................................................................................285
Wspieranie spoecznoci lokalnej ......................................................................................................286
Poprawa stanowiska pracy ...............................................................................................................286
Propagowanie uprzejmoci ..............................................................................................................286
Ograniczanie nienawici ..................................................................................................................287
Suba ojczynie .............................................................................................................................287
Zmienianie wiata ...........................................................................................................................288
10
Inteligencja emocjonalna dla bystrzaków
Dodatek: Dodatkowe informacje na temat inteligencji emocjonalnej i spoecznej ..........289
Ksiki ...........................................................................................................................................289
Strony internetowe i inne róda .......................................................................................................290
Skorowidz ................................................................................................................... 293
Rozdzia 5
Jak zwikszy wiadomo
wasnych emocji
W tym rozdziale:
Odkryjesz swoje emocje.
Zapoznasz si ze swoimi emocjami.
Poradzisz sobie z emocjami negatywnymi.
tym rozdziale zajmiemy si wreszcie kwintesencj inteligencji emocjonalnej.
Zaczn od prostego truizmu: kady czowiek posiada uczucia. O ile nie jeste
Spockiem z serialu Star Trek (a i tak czasami mam wtpliwoci co do tej postaci),
to czsto okazujesz emocje. Paczesz, miejesz si, zocisz, smucisz, mieszasz,
ekscytujesz, odczuwasz zaskoczenie, a czasami po prostu si nudzisz. Kiedy zastanowi
si nad tym bliej, moe si okaza, e w kadej chwili odczuwasz jak emocj.
Uczu nie odczuwaj jedynie osoby cierpice na aleksytymi (nazwa tej choroby oznacza
po grecku „brak uczu”). Jest to rzadkie zaburzenie psychiczne, cho badania wykazay,
e w umiarkowanej i lekkiej postaci moe wystpowa u cakiem sporej liczby ludzi,
najczciej u mczyzn. Na szczcie nawet lekkie przypadki s wci stosunkowo
rzadkie.
Ludzie chorzy na aleksytymi nie s w stanie okreli, zrozumie czy opisa wasnych
uczu. Nie wiedz, czy w danej chwili czuj szczcie, smutek czy jakkolwiek inn
emocj. Nie potrafi te odpowiedzie na pytanie, jak si czuj. Zwykle maj równie
kopoty z wyobraeniem sobie wydarze, które mogyby im pomóc okreli wasne
emocje.
Dlatego te, o ile nie cierpisz na aleksytymi, w niniejszym rozdziale dowiesz si,
jak lepiej zrozumie wasne emocje.
Definiowanie uczu
Definicje emocji, uczu i nastrojów oraz rónice pomidzy nimi od dawna s
przedmiotem wielu dugich sporów. Na nasze potrzeby moemy jednak zastosowa
nastpujce proste definicje:
W
70
Cz II: Podstawy inteligencji emocjonalnej
9
Uczucia. Do uczu zaliczamy nasze subiektywne dowiadczenia emocji lub
wrae, np.: „Jest mi smutno”, „Czuj ból” czy te, cytujc amerykaskiego
prezydenta, „Czuj wasz ból”. Uczucie to doznanie osobiste. Patrzc na Ciebie,
mog wprawdzie uzna, e jeste osob w danej chwili zadowolon lub obojtn,
ale kiedy mi powiesz, e czujesz smutek, wówczas nie mam moliwoci dyskutowa
z tym stwierdzeniem. Podobnie jak „przeczucie”, uczucia s gboko osobiste
i niemoliwe do udowodnienia czy zademonstrowania.
9
Nastroje: Nastrój to stan mentalny (stan umysu) w danym momencie. czy on
odczuwanie oraz mylenie i zwykle trwa duej ni uczucie. Moe te odnosi si
do grupy (np. pastwa, którego obywatele czuj, e yje im si kiepsko). Na ogó te
starasz si trzyma z dala od pewnych ludzi, gdy s oni „znowu w tym nastroju”.
9
Emocje. Emocje, zwane te „afektami”, to silne uczucia o charakterze pobudzenia
pozytywnego lub negatywnego. Wikszo psychologów uwaa, e emocje
mona zdefiniowa w sposób twardy. Innymi sowy, jeeli powiesz, e czujesz si
„nie w sosie” (uczucie), to psycholog bdzie na ogó stara si doj, czy oznacza
to zmieszanie, zmczenie, smutek czy irytacj.
Rónic pomidzy emocjami a uczuciami atwo jest podsumowa w nastpujcy
sposób: emocje s obiektywnymi stanami uczuciowymi. S jasne, dobrze zdefiniowane
i dowiadczane przez wszystkich ludzi w podobny sposób. Psychologom udao si
zdefiniowa dziesitki czystych emocji, chocia moe s te stany czce kilka emocji
w jedn. Przypomina to czenie skadników podczas pieczenia: po zmieszaniu mleka,
mki i jajek oraz podgrzaniu tak powstaej masy powstaje ciasto. Poczenie
zniecierpliwienia i podenerwowania moe poskutkowa silnym gniewem, jeeli
emocje skadowe nie zostan w por rozadowane. Z kolei rado i niepewno mog
wywoa stan, zwany optymizmem.
Uczucia s bardziej subiektywne ni emocje. Niektórzy ludzie lepiej ni inni radz
sobie z ich okrelaniem. By moe uwaasz, e nie s one tak jasne jak emocje.
Julia na przykad usyszaa, jak jej koleanka z pracy mówia komu, e Tadeusz
otrzyma awans, na który ona bardzo liczya i bya pewna, i nowe stanowisko ma
prawie w kieszeni. Syszc t informacj, Julia poczua niemiy skurcz odka, który
przypomina objawy wzdcia. Jest to jednak tylko jej osobiste wraenie, gdy osoba
patrzca na ni z boku mogaby pomyle, e Julia tak naprawd czuje ból i smutek.
A jak w to wszystko wpisuje si nastrój? Có, Julia mogaby powiedzie, e jest w kiepskim
nastroju, ale jednoczenie mogaby pomyle, e jest on wynikiem niestrawnoci.
Bez uczu w zasadzie nie yjemy. Zdolno odczuwania szczcia, radoci, podniecenia,
a nawet bólu, krzywdy i straty czyni Ci czowiekiem. Jednak wspóczesne spoeczestwo
na wiele sposobów pozbawia nas zdolnoci odczuwania. W szkole, pracy i yciu
spoecznym skupiasz si przede wszystkim na umiejtnociach intelektualnych. Takie
ycie pozbawione uczu przypomina film czarno-biay, w którym widoczne s jedynie
odcienie szaroci — ciemniejsze, gdy nachodz Ci mroczne uczucia, i janiejsze, gdy
czujesz si lepiej.
Oczywicie drugi biegun tego spektrum, na którym wszystkie niuanse ycia oddane s
w ostrym, wielobarwnym Technicolorze, te nie jest szczególnie podany. Z pewnoci
znasz osoby, które silnie reaguj na kad, nawet najdrobniejsz zmian, tak jak brak
cigych komplementów, pochwa, uznania czy uwagi. Nadmiar emocji moe by
silnym obcieniem nie tylko dla Ciebie, ale take dla ludzi w Twoim otoczeniu.
Rozdzia 5: Jak zwikszy wiadomo wasnych emocji
71
Optymalnym rozwizaniem jest zachowanie równowagi. Oznacza to, e powinnimy
by wiadomi tego, na jak wiele emocji moemy sobie w danej sytuacji pozwoli, i nie
przekracza tej granicy. Niedostateczna ilo emocji oznacza bowiem brak motywacji,
za jej nadmiar moe sta si przyczyn lków. Przykadowo, jeeli przygotowujesz si
do wanego egzaminu, prawdopodobnie masz jak strategi przygotowywania si do
niego. Jedni preferuj uczenie si przez cay dzie i ca noc przed egzaminem (co nie
jest zbyt dobrym pomysem), podczas gdy inni przygotowuj si wczeniej, tak aby na
egzamin przyj wypocztym i penym si.
Pomyl o niektórych swoich emocjach, które pojawiaj si w cigu dnia. By moe
pamitasz frustracje czy poraki prowadzce do wybuchu gniewu albo jakie osignicia
budzce rado. Jeli przypomnisz sobie jakie emocje z ostatnich 48 godzin, zapisz je
w notatniku. W wykonaniu tego zadania mog Ci pomóc ponisze pytania:
9
Ile rónych emocji pojawio si w tym czasie?
9
Czy byy one agodne, czy intensywne?
9
Jak trudne byo dla Ciebie ich rozpoznanie?
Przykadanie wikszej wagi do odczuwanych emocji jest jednym ze sposobów
zwikszenia zdolnoci do ich dostrzegania. Zastanów si, czy w cigu ostatnich dwóch
dni zdarzyo Ci si odczuwa wiele rónych emocji, czy te byo ich tylko kilka?
Rozpoznawanie emocji
W jzyku polskim istnieje wiele sów na okrelenie stanów emocjonalnych. W tej czci
rozdziau chc przedstawi Ci list takich sów. Cz z nich oznacza emocje pozytywne,
cz — neutralne, a cz — zdecydowanie negatywne. Ludzie inteligentni emocjonalnie
zwykle prezentuj bogaty zasób sownictwa uywanego do okrelania wasnych stanów
emocjonalnych. Przy czym nie mam tu na myli pozowania na osob wysublimowan,
ale raczej autentyczne wyczucie tego, co aktualnie si dzieje. Ludzie tacy na ogó
potrafi równie sprawnie przekazywa informacje o swoich stanach emocjonalnych.
Ludzie posiadajcy bogatszy zasób odpowiednich sów na ogó podczas wyraania
emocji posuguj si kontekstem w celu peniejszego wyraenia tego, co maj na myli.
Porównaj:
„Czuj si gupio”.
„Czuj zniechcenie po trzech nieudanych próbach”.
Dobry sownik emocjonalny pozwala nie tylko na janiejsze przedstawianie swoich
emocji, uatwiajc Ci zrozumienie, co si z Tob dzieje, ale umoliwia take
skuteczniejsze poinformowanie o tym innych. Rozumiejc siebie i pozwalajc, aby inni
rozumieli Ciebie, masz wiksze szanse na osignicie wyznaczonych sobie celów.
Zapewne zdajesz sobie spraw z tego, jak frustrujca moe by niemono ustalenia
róda emocji lub skali jej wpywu na otoczenie. Ciko jest bowiem co naprawi,
jeeli nie wiemy, w czym tkwi bd.
72
Cz II: Podstawy inteligencji emocjonalnej
Ponisze wiczenie pozwoli Ci nazwa emocje. Zacznij od przejrzenia poniszej listy:
agresja
apatia
bezradno
bogo
ciekawo
depresja
duma
ekscytacja
ekstaza
entuzjazm
frustracja
histeria
lk
mio
nadzieja
niepewno
niesmak
niezdecydowanie
odrzucenie
optymizm
ostrono
paranoja
pewno siebie
podejrzliwo
podenerwowanie
ponuro
przekonanie
przeraenie
przykro
rado
rozbawienie
rozczarowanie
samotno
satysfakcja
skrpowanie
sabo
smutek
spokój
strach
szczcie
szczliwo
szok
ulga
uniesienie
upokorzenie
uraza
wesoo
wina
wrogo
wstrt
wcieko
wycofanie
wyczerpanie
wyobcowanie
wzburzenie
zachwyt
zadowolenie
zainteresowanie
zakochanie
zaskoczenie
zawi
zawstydzenie
zazdro
zo
zdecydowanie
zmieszanie
zniechcenie
al
Po przejrzeniu powyszej listy wykonaj nastpujce dziaania:
1.
Zapisz w swoim notatniku kad emocj, jakiej zdarzyo Ci si
dowiadczy w cigu caego ycia.
Rozdzia 5: Jak zwikszy wiadomo wasnych emocji
73
2.
Nastpnie obok kadej emocji zapisz odpowiednio: znak +, jeeli
jest to emocja pozytywna, znak – obok emocji negatywnej i 0 obok
emocji neutralnej.
3.
Oce intensywno kadej z emocji, uywajc skali 1 – 10, gdzie 1 oznacza
si minimaln, 5 to rednie natenie, za 10 to emocja skrajnie silna.
4.
Dodaj wartoci wszystkich dowiadczanych emocji i zapisz wynik
w notatniku.
5.
Dodaj wartoci wszystkich emocji pozytywnych i zapisz wynik.
Nastpnie zrób to samo z emocjami negatywnymi.
6.
Porównaj warto emocji negatywnych i pozytywnych.
Których emocji dowiadczasz wicej? Jaka jest rednia intensywno emocji
pozytywnych w porównaniu do negatywnych? Czy sdzisz, e intensywno
ma zwizek z tym, jakiego rodzaju emocje dostrzegasz czciej?
Moesz wykorzysta powysz list, tak aby lepiej zrozumie i nazwa swoje emocje.
Czasami nie przykadamy bowiem zbyt duej wagi do tego, co czujemy. Majc jednak
na podordziu stosowny sownik, moesz pod koniec dnia skorzysta z niego, tak aby
lepiej zrozumie uczucia, których zdarzyo Ci si w tym dniu dowiadcza. Ludzie
o szerszym zakresie emocji maj bogatsze ycie i dowiadczaj wiata w sposób gbszy
i peniejszy. Waciwe postrzeganie i nazywanie emocji oraz nawizywanie empatycznej
wizi z innymi wymaga zdolnoci do opisywania rónych emocji oraz korzystania z nich.
Przy dalszym rozbudowywaniu wasnego sownika spróbuj znale synonimy dla
emocji, których dowiadczasz najczciej. Wikszy zasób sów uatwi Ci dokadne
okrelanie tego, co naprawd czujesz w danej chwili.
Zagbiajc si w emocje
Czasami samo przeczytanie nazwy emocji nie pozwala stwierdzi, co tak naprawd
czujesz. Ba, nawet wiadomo tego, e co jest nie tak, moe nie wystarczy.
Konieczne jest wówczas zrozumienie, dlaczego w danej sytuacji lub towarzystwie
czujesz si le. Naley wic obserwowa swoje dziaania, reakcje swojego organizmu
oraz zachowanie innych ludzi.
Interpretowanie zachowa
Prawdopodobnie znasz takie sytuacje, w których zachowanie jakiej osoby jest niezgodne
z tym, co ta osoba Ci mówi. Kto moe Ci na przykad owiadczy, e jeste osob
zabawn, ale mówi to bez cienia wesooci czy sympatii, podobnie jak dziecko
zarzekajce si, e nie wzio ciastek z kredensu, chocia jego rozbiegany wzrok,
wiercenie si na miejscu, niemoliwe do powstrzymania umieszki i napicie w gosie
mówi co zupenie innego.
Zachowania nierzadko skutecznie zdradzaj faktyczne myli i uczucia. Dlatego te musisz
wyczuli si na to, jak zachowuj si ludzie przebywajcy wokó Ciebie, i dobrze
interpretowa te wskazówki. Umiejtno dostrzegania niewerbalnych sygnaów
wysyanych przez osoby, z którymi si spotykasz, moe Ci pomóc w zrozumieniu ich
prawdziwych uczu i emocji.
74
Cz II: Podstawy inteligencji emocjonalnej
Ponisze wiczenie polega na obserwacji ludzi z daleka.
9
Postaw si w roli obserwatora. Nie musisz si angaowa osobicie w sytuacj,
wystarczy, e przyjmiesz pozycj bezstronnego wiadka. Pozwól sobie na odrobin
kreatywnoci. Obserwuj ludzi w miejscach publicznych, takich jak hol w hotelu,
popularny bar w centrum czy galeria handlowa (staraj si jednak zachowywa
dyskretnie i nie gap si na kogo jak sroka w gnat). Moesz te robi to podczas
ogldania filmów i seriali. Jednak emocje ywych ludzi s duo bardziej realistyczne,
a nie sztuczne jak w filmach. Najlepiej zacznij od rozpoznawania wasnych emocji.
Kiedy ju uznasz, e analizowanie uczu nie sprawia ci problemów, i nauczysz
si rozpoznawa swoje emocje, moesz poprosi partnera (partnerk) o to samo,
a nastpnie porówna Wasze wnioski.
9
Zapisz swoje obserwacje. Przy kadej zaobserwowanej sytuacji zapisz w swoim
notatniku nastpujce informacje (patrz przykad na rysunku 5.1):
x Za kadym razem, gdy widzisz wyraz jakiej emocji, zorientuj si, czy jest
to emocja pozytywna, czy negatywna, i oce jej intensywno w skali 1 – 10
(1 – niska, 10 – wysoka).
x Sprawd, czy potrafisz okreli przyczyn pojawienia si tej emocji.
x Wska sygnay, dziki którym udao Ci si zidentyfikowa dan emocj
(np. jzyk ciaa, ton gosu, wyraz twarzy itp.).
x Nie zapomnij o zanotowaniu kontekstu, w jakim pojawia si ta emocja.
Emocja
Typ
Natenie
Przyczyna
Sygnay
kobieta
zadowolona
P / N
1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0
Powiedzia co do niej
i popatrzy na ni.
szeroki, promienny
umiech, podejcie
do mczyzny
Rysunek 5.1.
Obserwuj in-
nych i notuj
wyniki ob-
serwacji
kobieta
zatroskana
P / N
1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0
Mówia spokojnie
i patrzya na jego
filiank.
zmarszczenie brwi,
spuszczenie wzroku
Chocia niekiedy udaje nam si stumi, zafaszowa czy ukry nasze prawdziwe
uczucia w stosunku do kogo lub czego, to jednak za porednictwem naszych
zachowa moemy czasem zdradzi nasze prawdziwe intencje. Zdarzyo Ci si
zapewne zachowywa niekiedy w jaki dziwny sposób, chocia sam nie rozumiae
powodu takiego zachowania. Czy na przykad zdarzao Ci si unika pewnych ludzi
bez wyranego powodu? A moe kiedy przesadnie zareagowae czy zareagowaa
na poczynion przez kogo uwag, która bya tylko niewinnym komentarzem? Aby
uzyska wikszy wgld w takie emocje, zastanów si nad tymi swoimi zachowaniami,
które wykonujesz nawykowo, cho waciwie nie wiesz, dlaczego to robisz w taki
wanie sposób.
Ocena zachowa autodestruktywnych
Pomyl o zachowaniach, które s dla Ciebie najszkodliwsze. Moe to by palenie,
przejadanie si lub uywanie narkotyków. Wiele osób zaczyna pali, aby zademonstrowa
swoj doroso, wyrafinowanie czy ekscentryczno. Pocztkowo ju samo uczucie
towarzyszce zaciganiu si papierosem sprawia, e chcesz pali, chocia sama czynno
nie wydaje Ci si naturalna czy choby przyjemna. Twoje niektóre emocje i uczucia
Rozdzia 5: Jak zwikszy wiadomo wasnych emocji
75
mog jednak spowodowa, e wpadniesz w naóg palenia. Pocztkiem naogu mog by
na przykad lki bd niskie poczucie wasnej wartoci. To wanie z ich powodu wiele
nastolatków zaczyna siga po papierosy.
A teraz wyobra sobie, e ludzie potrafi okreli te uczucia spustowe (czyli emocje
bdce przyczyn danego zachowania). Dziki zrozumieniu, e takie uczucia
istniej, i uwiadomieniu sobie ich przyczyny ludzie mog zmieni swoje zachowanie
(np. rzuci naóg). Niektórzy palacze twierdz, e nawet gdyby wiedzieli, jakie emocje
le u podstaw ich zachowania, i mogli podj wiadomy wybór, to najprawdopodobniej
wybraliby palenie. Dlatego te taka wiadomo moe pomóc wielu pocztkujcym
palaczom, dajc im pewne informacje, które mog, cho wcale nie musz, doprowadzi
ich do rzucenia palenia.
Po pewnym czasie palenie staje si naogiem. W midzyczasie emocje wzbudzajce
tak reakcj przejmuj nad palaczem coraz wiksz kontrol. Wiele osób uywajcych
nikotyny mówi, e s chwile, w których bardzo chc zapali. Ta ch jest emocjonaln
przyczyn takiego wanie zachowania. Dlatego te na przykad poczucie lku przed
egzaminem czy rozmow moe by przyczyn sigania po papierosa. Z kolei próby
rzucenia palenia mog by dla palacza dodatkowym bodcem stresujcym.
Identyczny mechanizm mona te dostrzec u osób przejadajcych si lub uywajcych
narkotyków, gdy zachowania te na ogó s uwarunkowane emocjonalnie. Wprawdzie
w pocztkowych stadiach takiego procesu potrafimy jeszcze kontrolowa nasze
nieprzyjemne uczucia, ale czsto wyglda to tak, e kiedy czujemy smutek lub lk,
idziemy co zje i dziki temu czujemy si lepiej (a jeeli zaywamy narkotyki, to
nawet duo lepiej). Póniej ju za kadym razem, gdy tylko nachodz nas wspomniane
nieprzyjemne uczucia, zaczynamy powtarza t sytuacj, przez co jedzenie, narkotyki
czy inny bodziec staj si naszym jedynym sposobem radzenia sobie z niemiymi
uczuciami.
Niektórzy ludzie wykazuj mniej skrajne nawyki, które czasami ciko jest im wyjani
racjonalnie. Mog oni na przykad w restauracji czy kinie siada w konkretnych
miejscach, wybiera tylko specyficzne typy potraw, unika pewnych ludzi, przerywa
innym podczas rozmowy, patrze w ziemi podczas rozmowy czy te kóci si
z wybranymi osobami. Niektórzy ludzie nie mog na przykad powstrzyma si od
natychmiastowej reakcji na widok mczyzny z dugimi wosami, czowieka w mundurze
czy osoby w stroju rytualnym jakiej religii. Czy opisane wyej sytuacje wywouj
u Ciebie jakie uczucia? Czy masz nad nimi kontrol i moesz je wykorzysta do
zapocztkowania podanych zachowa?
Osoby bardzo odmienne niekiedy wywouj w Tobie lk lub ostrono. Te uczucia
mog szybko przerodzi si w emocj lub jakie dziwne zachowanie, np. unikanie
danej osoby (lub grupy osób), dowiadczanie niemiych emocji na jej widok lub
wygaszanie krytycznych komentarzy. Ci, którzy w takich sytuacjach wykazuj
przesadn ostrono, mog si wycofywa i utrzymywa nienaturalnie daleki dystans
wobec odmiennych osób.
W wielu sytuacjach Twoje zachowania mog by dobrym wskanikiem Twoich
emocji, a niekiedy jeszcze gbszych mechanizmów. Moesz je te potraktowa jako
sygnay posiadanych uczu. Patrzc na sytuacj z innej perspektywy, moesz uzyska
wskazówki, które pomog Ci lepiej zrozumie przyczyny oraz charakter Twoich
dziaa.
76
Cz II: Podstawy inteligencji emocjonalnej
Bycie panem samego siebie
Kiedy zaczynaem swoj karier psychologa, pra-
cowaem z nastolatkami cierpicymi na powane
zaburzenia natury emocjonalnej i behawioralnej.
Wielu z tych modych ludzi miao te kopoty z pra-
wem. Czsto reagowali oporem oraz buntem i zwykle
starali si pokaza, e to wanie oni „kontroluj”
siebie i ca sytuacj. Jednake pomimo tych prób
zaprezentowania wysokiej samokontroli wyranie
byo wida, e ludzie ci nie potrafi kierowa wa-
snym yciem. Wikszo z nich bya wyrzucana
ze szkó, za czonkowie spoecznoci lokalnych,
a nawet ich rówienicy, odsuwali si od nich. Nie
musz dodawa, e nierzadko byli wzywani do sdu,
a take kierowani do poradni zdrowia psychicznego,
a czasem te na leczenie psychiatryczne.
Ci modzi ludzie wydawali si naogowo popada
w tarapaty, chocia przez cay czas starali si udo-
wodni, e w peni kontroluj swoje ycie. Czsto
zadawaem im pytanie, czy wol by panami, czy
niewolnikami, a oni (bez wyjtku) wybierali pierwsz
odpowied. Wtedy pytaem ich, dlaczego w takim
razie decyduj si na rol niewolnika.
Syszc to pytanie, modzi ludzie czsto nie rozu-
mieli, o co mi chodzi. Wtedy im wyjaniaem, e
tracc kontrol nad wasnym yciem, w rzeczywi-
stoci stali si niewolnikami wasnych impulsów
i emocji. A wanie brak kontroli emocjonalnej
czsto bywa przyczyn, dla której modzi ludzie
popadaj w kopoty i zaczynaj naduywa alko-
holu bd narkotyków.
Wikszo nastolatków nie lubi by niewolnikami ani
nawet sucha polece wydawanych przez innych.
Dlatego te przedstawienie ich zachowania w tym
wietle pozwala czsto na poprawienie sytuacji
tych modych ludzi. Jakkolwiek na to patrze, gdyby
byli panami samych siebie, wówczas mieliby przy-
najmniej czciow kontrol nad swoimi emocjami.
Wtedy mógbym ich poprosi, aby mi udowodnili
(a przede wszystkim sobie), e faktycznie maj
nad sob wadz, pokazujc obszary ycia, w któ-
rych faktycznie sprawuj kontrol nad emocjami.
Takie postawienie sprawy umoliwiao mi osi-
gnicie podwójnego sukcesu. Gdyby bowiem moi
pacjenci zaczli kontrolowa zachowania (co ozna-
czaoby, e si myliem w ich ocenie), wówczas
ich stan zaczby si rzeczywicie poprawia.
Gdyby jednak kontynuowali szkodliwe zachowania
(przyznajc mi tym samym racj), wówczas przy-
szliby do mnie po rad, jak sta si panami wa-
snych emocji.
Gdy próbujesz sprawi, aby ludzie zmienili swoje
nawyki, musisz zacz od oceny ich gotowoci do
takiej zmiany. Pierwszym stadium zmian jest bo-
wiem tzw. faza prekontemplacyjna. Osoba, która
powinna si zmieni, mówi wtedy: „Wszystko
jest pod kontrol. Dziki za trosk, ale dobrze so-
bie radz”. Na tym etapie interwencje polegajce
na wywoywaniu strachu czy stymulowaniu do
nauki bd terapii nie daj wikszych szans na
wywoanie dugofalowych efektów.
Aby skutecznie zmotywowa drug osob do dziaa-
nia, w fazie prekontemplacyjnej dobrze jest przed-
stawi problem w taki sposób, aby druga osoba
zainteresowaa si swoim stanem i moliwocia-
mi uzyskania nad nim wikszej kontroli. Moesz
pokaza takiej osobie, w jaki sposób jest ona w sta-
nie zmieni swoje zachowania, i podkreli, e jest
to moliwe wycznie przy zmianie trybu ycia. Na
przykad jeden z moich przyjació musia uda si
do dentysty na powane leczenie. Dentysta mu
powiedzia, e powinien codziennie wieczorem
czyci zby yk dentystyczn, gdy jest to nie-
zbdne dla prawidowej regeneracji szkliwa i dzi-
se. Mój przyjaciel odpar jednak, e nie ma na to
czasu. Dentysta wcale nie zacz go straszy ani
poucza, powiedzia jedynie po prostu: „Nie ma
sprawy. Prosz czyci tylko te zby, które chce
pan zachowa”. Nawietlanie problemu z odpo-
wiedniej perspektywy do skutecznie podnosi
szans sukcesu.
Rozdzia 5: Jak zwikszy wiadomo wasnych emocji
77
Jak odczytywa jzyk ciaa
Badania wykazuj, e jzyk ciaa przekazuje do 50% tego, co chcemy powiedzie. Jeeli
nie wierzysz, e ludzie mog odczytywa to, co przekazujesz ciaem, spróbuj spdzi
nieco czasu w towarzystwie wiatowej klasy pokerzystów, którzy znani s ze swoich
zdolnoci odczytywania intencji innych ludzi. Jeli wci bdziesz mie wtpliwoci,
spróbuj zagra z nimi kilka partii.
Pokerzyci nazywaj sygnay niewerbalne wskazówkami, by moe dlatego, e wskazuj
one Twoje emocje zwizane z jakim konkretnym zachowaniem. Prawdopodobnie
znasz takie subtelne sygnay, jak unoszenie brwi, drapanie si po gowie czy zagryzanie
wargi. Z tego te powodu pokerzyci zakadaj czasami ciemne okulary i czapki z daszkiem,
aby w ten sposób ukry niektóre z tych sygnaów, które mogyby zdradzi ich emocje
podczas gry. Obserwowanie graczy moe by kopalni wiedzy na temat zachowania
ludzi. Przykadowo, jeeli kto wyglda na niezadowolonego, moe to oznacza, e
czuje si saby i naraony na atak, na co moesz zareagowa prób wsparcia. Z kolei
dobrze widoczne oznaki pewnoci siebie mog sugerowa, e dana osoba przecenia
swoje szanse. Sabo lub niepewno mog by z kolei znamionowane przez takie
sygnay, jak: przyspieszone ttno, wyschnite gardo, drenie mini (zwaszcza
dygotanie doni), amicy si gos czy rozszerzone renice. Z drugiej strony osoba
pewna siebie równie moe mie podniesione ttno. Osoby próbujce wprowadzi
Ci w bd potrafi kontrolowa swoj mow ciaa oraz sposób oddychania.
Pokerzyci uwaaj równie, e istotne informacje moe nie sama postawa ciaa.
Po rozdaniu kart gracz moe zmieni sposób, w jaki siedzi. Zapadnicie si w krzele
moe oznacza sabe karty i brak pewnoci siebie. Wychylanie si do przodu kojarzone
jest zwykle z blefowaniem, za pozycja wyprostowana oraz zwracanie uwagi na zachowanie
innych graczy znamionuje posiadanie mocnych kart. Kiedy wic nastpnym razem
bdziesz z kim rozmawia, popatrz na sposób jego siedzenia. Jakie sygnay moesz
odebra, obserwujc, jak ta osoba wychyla si w Twoj stron, odsuwa od Ciebie
ewentualnie stoi lub siedzi sztywno, jakby pokna kij?
Obserwujc zachowanie innych, moesz te lepiej zrozumie wasn mow ciaa.
Zwracanie uwagi na zachowanie innych osób moe take zwikszy nasz wraliwo
na zmiany mimiki oraz mow ciaa, które odzwierciedlaj zmiany emocjonalne.
Wiedza taka równie moe by przydatna podczas analizowania wasnych zachowa.
Wicej informacji na ten temat moesz znale w ksice Mowa ciaa dla bystrzaków
autorstwa Elizabeth Kuhnke.
Jak rozpozna gniew
Przypomnij sobie, kiedy ostatni raz zdarzyo Ci si widzie kogo w chwili gniewu.
Jakie sygnay wskazyway na jego stan emocjonalny? By moe w oczy rzucay si
najbardziej typowe oznaki gniewu, takie jak:
9
Podniesiony gos i okrzyki.
9
Popychanie i kopanie.
9
Szeroko otwarte oczy.
9
Zaczerwieniona twarz.
9
Odsonite zby.
9
Wydte wargi.
78
Cz II: Podstawy inteligencji emocjonalnej
9
Prychanie i warczenie.
9
Zacinite pici.
9
Zblianie twarzy do twarzy innej osoby, poczone z naruszaniem osobistej
przestrzeni rozmówcy.
9
Wpatrywanie si w inn osob lub mruenie oczu.
Cz z tych powyszych znaków moe wydawa si oczywista lub nawet przerysowana,
ale naley pamita, e mog one przyjmowa take agodniejsze formy.
Rozpoznawanie strachu i lku
Mam nadziej, e dobrze wiesz, jak moe wyglda osoba czujca podenerwowanie lub
obawiajca si czego:
9
Spocona twarz.
9
Blado skóry.
9
Wyschnite gardo i usta.
9
Rozbiegane spojrzenie.
9
Nienaturalnie wysoki gos.
9
Napite minie.
9
Drenie ciaa.
9
Przyspieszone ttno.
Kiedy ludzie wycofuj si do defensywy, zwykle sygnalizuj to skrzyowaniem rk lub nóg.
Postrzeganie smutku
Smutni ludzie równie wysyaj pewne sygnay, takie jak:
9
Zwiotczae ciao.
9
Spuszczony wzrok.
9
zawe spojrzenie.
9
Kciki ust skierowane w dó.
9
Drenie dolnej wargi.
9
Mówienie w sposób pozbawiony emocji.
Znaki te u jednych ludzi mog by subtelniejsze ni u innych.
Postrzeganie zaenowania
Inn emocj ujawnian przez jzyk ciaa moe by zaenowanie. Jej oznakami mog by:
9
Zaczerwienienie twarzy.
9
Unikanie spogldania na innych.
Rozdzia 5: Jak zwikszy wiadomo wasnych emocji
79
9
Unikanie bezporedniego kontaktu wzrokowego.
9
Faszywy umiech lub grymas.
9
Unikanie pewnych tematów podczas rozmowy.
Rozpoznawanie zaskoczenia
Osoba zaskoczona przejawia do charakterystyczne zachowania, takie jak:
9
Uniesione brwi.
9
Szeroko otwarte oczy.
9
Otwarte usta.
9
Szybki ruch caego ciaa do tyu.
Rozpoznawanie szczcia
Osoby szczliwe wykazuj nastpujce zachowania:
9
Umiech na twarzy.
9
Peny umiech, obejmujcy oczy i usta.
9
Rozlunione ciao.
9
Umiech odsaniajcy zby.
9
Rce i nogi nie s skrzyowane.
9
Rozlunione, otwarte donie.
9
Spokojny, dugi kontakt wzrokowy.
Odczytywanie wasnych emocji
na podstawie reakcji innych ludzi
Inni ludzie czsto potrafi okreli, jak si czujesz, zanim jeszcze si zorientujesz,
e w ogóle odczuwasz jak emocj. Dlatego te niezalenie od tego, jak bardzo
starasz si ukry swoje uczucia (nawet przedstawiajc je jako zupenie inne emocje),
inni s w stanie dostrzec to, co czujesz naprawd. Gdy co wykonujesz, np. suchasz
wiadomoci (dobrych lub zych), skupiasz si przede wszystkim na tym, co robisz,
a nie na emocjach, jakie to dziaanie budzi w Tobie. Jednak inni mog atwo dostrzec
te emocje, zwaszcza jeeli s to ludzie Ci bliscy.
W wiecie zawodowym specjalici HR, trenerzy biznesowi czy psychologowie czsto
oceniaj przywódców i kierowników, korzystajc z testów 360 stopni skadajcych si
z formularzy, na których badani sami zaznaczaj odpowiedzi na kilku skalach (wicej
informacji na temat tego rodzaju testów znajdziesz w rozdziale 4.). Skale te mog
zawiera odpowiedzi testowe, takie jak:
9
Jestem osob cierpliw.
9
Sucham ludzi wokó siebie.
9
Trudno mnie zmiesza czy zaniepokoi.
80
Cz II: Podstawy inteligencji emocjonalnej
Przyjrzyj si licie emocji z wiczenia zawartego w sekcji „Okrelanie emocji”
(jeeli jeszcze nie udao Ci si go wykona, zrób to teraz). Kiedy je zakoczysz,
wykonaj kolejne wiczenie:
1.
Sprawd emocje zaznaczone jako negatywne i wybierz jedn, któr
chcesz osabi lub chcesz zredukowa jej czstotliwo pojawiania si.
Wybierz jedn z emocji, która pojawia si do czsto w Twoich codziennych
dziaaniach, tak jak gniew czy zniecierpliwienie.
2.
Sprawd emocje pozytywne i wybierz jedn, której chcesz dowiadcza
czciej lub silniej.
Wród tych emocji moe znale si na przykad szczcie i spokój.
3.
Zastanów si, jak na ogó wyraasz emocje wybrane w punktach 1 i 2.
Jak wyglda Twój wyraz twarzy? Jak przyjmujesz postaw? Czy Twoj emocj
wida na pierwszy rzut oka, czy raczej zachowujesz kamienn twarz? Wyobra
sobie, e dowiadczasz tej emocji wanie teraz i patrzysz na siebie z zewntrz.
4.
Zbierz informacje od ludzi wokó siebie.
Moesz zwróci si o pomoc do partnera, przyjaciela czy dowolnej osoby, z któr
masz regularny kontakt. Powiedz jej, e interesuj Ci pewne wasne reakcje
w rónych sytuacjach:
a. Zapytaj, czy udao si jej zauway u Ciebie emocje negatywne
wybrane z punktu 1. Zacznij od ogólnego pytania, np.: „Jak wygldam
w takiej chwili?”. Jeeli to pytanie okae si dla rozmówcy niezbyt jasne,
zapytaj, jak wygldasz, co mówisz i co robisz w chwili takiej emocji oraz jakie
wraenie wywouje Twoje zachowanie na osobie, która Ci obserwuje.
b. Zapytaj, czy osoba ta zauwaya u Ciebie emocj wybran z punktu 2.
Jak wygldasz w takiej chwili? W jaki sposób wyraasz t emocj? Jak Twój
stan emocjonalny wpywa na innych? Chocia wikszo ludzi docenia
pozytywne wraenia u innych, niektórych mog one denerwowa. A cilej
mówic, denerwujce s dla nich nie tyle same emocje, co sposób, w jaki s
one wyraane.
Uzyskanie od innych osób informacji o wasnych emocjach uatwia ich ocen.
Czasami bowiem jestemy tak silnie skupieni na tym, co si dzieje wokó, e nie mamy
czasu si zastanawia, w jaki sposób wpywa na nas ta sytuacja. Skorzystanie z pomocy
osób, które nas znaj i s w stanie nam pomóc, pozwala lepiej zrozumie nasze wasne
zachowanie.
Zmiana emocji negatywnych
Czasami masz ochot zmieni swoje emocje, najczciej te negatywne. Nikt tak naprawd
nie cieszy si przecie z dowiadczania smutku, gniewu, zazdroci czy jakiejkolwiek
innej niemiej emocji. Czy to oznacza, e zawsze powinnimy czu si szczliwi?
W adnym razie.
Rozdzia 5: Jak zwikszy wiadomo wasnych emocji
81
Cz negatywnych emocji, takich jak na przykad al, stanowi nieodczn cz
ludzkiej egzystencji i wyeliminowanie ich jest nie tyle trudne, co wrcz nonsensowne.
al jest bowiem emocj, któr przeywa kady, kto straci kogo wanego, i stanowi on
naturalny sposób radzenia sobie z utrat oraz jest elementem procesu leczenia. Z tego
te powodu ignorowanie go jest bardzo ryzykowne. Ludzie starajcy si eliminowa
ze swego ycia tego rodzaju emocje zwykle pac za to wysok cen. Ze emocje
(czsto wywoywane wspomnieniami) zwykle pojawiaj si regularnie do
momentu przepracowania ich poprzez dowiadczenie intensywnej utraty.
Kiedy zatem warto zmienia emocje? Zwykle wtedy, kiedy maj one charakter
destrukcyjny i utrudniaj Ci ycie. Skd jednak wiadomo, które z emocji s destrukcyjne?
Dobrym wskanikiem okrelenia tego jest wpyw tych emocji na osiganie celów.
Innymi sowy, jeeli jaka emocja utrudnia Ci osignicie wyznaczonych celów, to jest
ona destrukcyjna. Jeeli zatem jakie dowiadczenie emocjonalne ogranicza Twoje
moliwoci konstruktywnego radzenia sobie z ludmi, wykonywania zaoonych zada
w szkole lub pracy czy te wywierania pozytywnego wpywu na swoje otoczenie,
to najprawdopodobniej masz problem.
Rozpoznawanie emocji negatywnych
Emocje negatywne to silne uczucia, które niezbyt dobrze wpywaj na Twoj zdolno
do robienia w yciu tego, co chcesz. Zwykle przeszkadzaj nam one w jasnym myleniu
i radzeniu sobie z denerwujcymi nas problemami czy sytuacjami. W procesie ewolucji
emocje rozwijay si jako elementy systemu ostrzegania, dlatego te nieprzyjemne
uczucia stanowi bodce, które maj Ci motywowa do dziaania czy te informowa
o tym, e co jest nie w porzdku.
Innym problemem, z jakim czsto si zmagamy, jest to, e jaka informacja pojawia si
z przesadn si, która przeszkadza nam w podjciu konkretnego dziaania. Ludzie
czsto wtedy poddaj si emocji, skupiajc na niej ca uwag i nie dostrzegajc jej
róda (o docieraniu do róda emocji napisz nieco dalej, w sekcji Teoria REBT).
Szkodliwo negatywnych emocji moesz okreli, oceniajc je w taki sposób, w jaki
mierzy si temperatur. Zaó, e intensywne emocje s gorce, natomiast umiarkowane
s chodne. Emocje gorce maj tendencje do wcigania Twojego nastroju i myli
w samonapdzajc si spiral uczu, za emocje chodne, cho wci nieprzyjemne,
nie s a tak silne.
Reagowanie na przeciwnoci poprzez okazywanie emocji chodnych moe pomóc Ci
skuteczniej radzi sobie z trudnymi sytuacjami takimi jak utrata pracy czy problemy
maeskie. Tabela 5.1 przedstawia rónice pomidzy emocjami gorcymi a ich chodnymi
odpowiednikami.
Tabela 5.1. Emocje gorce i zimne
Emocje gorce
Emocje zimne
Wcieko, furia i gniew
Podenerwowanie oraz irytacja
Zaamanie, rozpacz, depresja i pesymizm
Smutek
Poczucie winy, wyrzuty sumienia
al
Poczucie braku wartoci, nienawi w stosunku do siebie
Samokrytyka
Lk, strach i panika
Zatroskanie
82
Cz II: Podstawy inteligencji emocjonalnej
Ponisze wiczenie pomoe Ci zwikszy wraliwo na pojawianie si emocji
negatywnych i uatwi ocen ich natenia. Postaraj si definiowa kad pojawiajc si
emocj i docza do niej jak najwicej synonimów. Oto przykad:
Emocja. Gniew
Definicja. Stan emocjonalny, który moe przyjmowa róne formy, od lekkiego
podenerwowania do wciekoci. Gniew wywouje efekty fizjologiczne:
podniesienie ttna, przyspieszenie rytmu serca oraz napicie mini twarzy.
Synonimy. Irytacja, podenerwowanie, furia, zo, wcieko, wybuch.
Zapisz definicje i synonimy nastpujcych emocji:
9
Niesmak.
9
Strach.
9
Smutek.
Teoria REBT
Teoria ta nosi nazw teorii racjonalno-emotywno-behawioralnej (Rational Emotive
Behavioral Theory). Zostaa ona opracowana w latach 50. XX wieku przez psychologa
dra Alberta Ellisa. U jej podstaw ley podzia wikszoci niepokojów (agodnych) lub
zaburze emocjonalnych (skrajnych) na nastpujce komponenty:
9
Aktywator. Jest to zewntrzna sytuacja, która dla wikszoci ludzi jest faktyczn
przyczyn problemu, np:
x On mnie obrazi.
x Zostawi mnie chopak.
x Nie dostaem pracy.
x Nauczyciel le mnie oceni.
9
Pogldy. Wikszo ludzi bdnie zakada, e to okolicznoci odpowiadaj za ich
zo czy nisk produktywno. Emocje wzbudzane s jednak nie tyle przez same
sytuacje, co przez pogldy osób, które si w nich znajduj. Innymi sowy, przyczyn
emocji jest interpretacja sytuacji przez pryzmat posiadanych przekona. Moe to
by na przykad myl: „Skoro mnie obrazi, to widocznie jestem faktycznie zym
czowiekiem”. W takim ukadzie przyczyn zdenerwowania staje si nie sama obraza
(w kocu wiele osób dobrze je znosi), ale skupienie na przekonaniu, e w jaki
sposób jest ona zasuona.
9
Konsekwencja. Konsekwencje to szkodliwe emocje (jak np. depresja, ualanie
si nad sob czy odwlekanie). U wikszoci ludzi ten proces zaczyna si wanie
na tym etapie. Innymi sowy, zdawszy sobie spraw z istnienia konsekwencji
(zoci, gniewu czy innej negatywnej emocji), ludzie przypominaj sobie aktywator,
aby zrozumie, skd wzia si ta emocja. A std niedaleko ju do prostej konkluzji
w rodzaju: „Jestem zy i dlatego tamten czowiek mnie obrazi”. Wikszo ludzi
sdzi, e przyczyn wszystkich konsekwencji emocjonalnych s tego rodzaju
zdarzenia, chocia tak naprawd przyczyn emocji s ich wasne myli.
Rozdzia 5: Jak zwikszy wiadomo wasnych emocji
83
9
Dyskusja. Na tym etapie czowiek zaczyna dyskutowa sam z sob, omawiajc
swoje przekonania zwizane z sytuacj aktywujc. Dyskusja polega na
kwestionowaniu racjonalnych oraz irracjonalnych myli lub przekona
dotyczcych aktywatora.
9
Efekt. Kiedy dowiadczasz chodniejszych emocji, Twoje ciao i umys s bardziej
rozlunione oraz otwarte na nowe sposoby poradzenia sobie ze stresujc sytuacj.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
więcej podobnych podstron