Tytułoryginału:GaspareMutolo–Lamafianonlasciatempo

Projektokładki:KatarzynaKonior/bluemango.pl

Redaktorprowadzący:BożenaZasieczna

Redakcjatechniczna:SylwiaRogowska-Kusz

Składwersjielektronicznej:RobertFritzkowski

Korekta:DorotaWojciechowska-Ring

Naokładcewykorzystanozdjęcie:

©FrancescoFanconi/Shutterstock

©2013RCSLibriS.p.A.,Milano

©forthePolisheditionbyMUZASA,Warszawa2015

Wszelkieprawazastrzeżone.

Żadnaczęśćniniejszejpublikacjiniemożebyćreprodukowana,przechowywanajakoźródło

danychiprzekazywanawjakiejkolwiekformiezapisubezpisemnejzgodyposiadaczapraw.

ISBN978-83-7758-942-7

MUZASA

Warszawa2015

WydanieI

Spistreści

Prolog

1Kryminalnaedukacja

2Politycyobiecują,mafiadotrzymujesłowa

3Mafijnadrabina

4System

5Chrzestbojowy

6Fabrykapieniędzy

7Agentsłużbspecjalnych

8Czegożądamafia?

9Pozakręgiempodejrzeń

10Spalonaziemia

11Ludzieprawa

12Odchodzę

13Addaura–mójteren

14OdFalconegodoBorsellina

15PrzedFalconemiponim

16Namecie

17Walkaowładzę

18Niejestemzdrajcą

19Spotkanie

20Cośnietak,paniesędzio?Palipandwapapierosyjednocześnie?

21Strzałwplecy

22Niebezpiecznerelacje

23Grawprawdę

24UrodziliśmysięrazemzDIA

25Niemaodwrotu

26Bezprzyszłości

Epilog

Prolog

–Oficjalnieodchodzęzcosanostry,doktórejnależałemjakoczłonekklanuPartanna-Mondello,

któremuprzewodziłSaroRiccobono.

Minęłowielelatodchwili,gdywypowiedziałemtesłowa.

CentrumUrazowo-OrtopedyczneweFlorencji,26czerwca1992roku,godzina16.30…

Świadkowie:sędziowiePierLuigiVignaiSilviaDellaMonica.

Tak,minęłowielelat.TymczasemwyjechałemdoRzymuinauczyłemsięponimporuszać,

nawetsamochodem.Bezproblemuorientujęsięwjegotopografii.Czujęsiętucorazpewniej.

OczywiścienietakdobrzejakwPalermo,które–jakomafioso–znałemodpodszewki,alepo

kilkunastulatachrzymskieotoczenieniestanowijużdlamnietajemnicy;potrafięrozróżnićjego

uczciweiprzestępczeoblicze.Przestałemsięukrywaćiwielokrotniezdarzyłomisięotrzeć,

przypadkiem,poprzezznajomośćchociażbyzjubilerami,olokalnypółświatek.Alenieskusiłem

sięnałatwyzarobek.

NazywamsięGaspareMutolo.JestemSycylijczykiemiwspółpracujęzwymiarem

sprawiedliwości.Mamburzliwąprzeszłość.Jakwszyscy,którzydokonalitakiegowyboru.

Przestępcy,zabójcy,złodzieje.Oto,kimbyliśmyprzezwielelat.Takiegopiętnaniesposóbzsiebie

usunąć.Każdyznasrozliczasięzprzeszłościąnaswójsposób.Żaliwyrzutysumieniato

prywatneodczuciaitakiejużnazawszepozostaną.

Wiem,żewieleosóbpodskórniewyczuwamojeokrutnedrugieja;wiedzą,żenadalwemnie

tkwi,lękająsiędrzemiącejwemnieprzemocy,obawiająsię,żenagłygestczynieszczęśliwie

dobranesłowomogąjąrozbudzić.Aleijawiem,zkimpowinienemsięspotykać,unikam

ryzykownychdlasiebiemiejsc.Choćniekiedytrudnostwierdzić,któreznichsądlamnie

faktycznieniebezpieczne.

Żyjęwnieustannymstaniegotowości.Niepotrafiępozbyćsiętegonawyku,choćdzieci

śmiejąsięzemnie,kiedyzarazpouruchomieniusilnikaspoglądamwtylnelusterko.Zawszetak

robię.Czasamiwybieramdłuższątrasę,bydojechaćnamiejsce;ot,staryzwyczajgubienia

ewentualnegoogona.Czujnośćiciągłagotowośćdoodparciaatakutowarzysząminacodzień,

chociażdawnoodrzuciłemprzeszłość.

PomimoupływulatRzympozostałdlamnieobcymmiastem.MarząmisięlodywMondello,

tęsknięzatelefonamiodkumpliczykrewnychzaczynającymisięodsłów:„patrzęnamorze

idzwoniędociebieGaspare,bo…”,zarozmowamiostarychczasach.Wciągutychdwudziestu

jedenlatnigdynieodezwałsięwemnie„zewkrwi”,nigdynieuległempokusie.Trzymamsię

uparcierazobranejdrogi,choćpoczątkibyłynaprawdętrudne,zwłaszczagdypatrzyłemna

dzieci,którymniemogłemzapewnićdobrobytu,dojakiegobyłyprzyzwyczajone.Państwonadal

mniechroni,jestfizycznieobecne.Imimożeostatnimiczasytęochronęzredukowanodo

minimum,toimojelękiorodzinęniecozelżały.Jasne,żenigdyniebędęmógłpoprostuzniknąć.

Żonaodsamegopoczątkuzgadzałasięzmojądecyzją.Jakokobietamafiosanauczyłasięnie

wtrącać,akceptowaćmojewyboryiznosićswójloswmilczeniu.Jednakwprzypadkudzieci,

którebyłyjeszczemałe,kiedynależałemdocosanostry,musiałominąćkilkalat,zanimwszystko

wróciłodonormyiudałomisięnauczyćjenowegożycia.

Terazznającałąprawdę;zbiegiemlatzrozumiały,żeniejestemzłymczłowiekiem.Inie

kryjędumyzezmiany,jakąprzeszedłem.Myślę,żejestemczułymojcem.Inadalpotrafię

wyczytaćwichspojrzeniutęsknotęzaSycylią.Zostałypozbawionetożsamości,alewciążczują

sięjakpołudniowcy.Pracowałemtotu,totam,alegdytylkoktośsiędowiadywał,kimjestem,

przestawałmiufać.Nienegujęprzeszłościijestemdumnyzmychdokonań;wkońcustałemsię

innymczłowiekiem,takżedziękitemu,cobyłokiedyś.

Dostałemnowątożsamość.Noszęinnenazwisko,choćrzadkogoużywam,wprzeciwieństwie

doczwórkimoichdzieciiżony.Rozumiemich:tonieonipowinnipłacićzamojewcześniejsze

orazostatniewybory;winnyjestemtylkoja.

Dzieciwyrosły,założyłyrodziny,wyprowadziłysięodnas;mojażonaspędzaczasgłównie

wdomu,choćnapewnoczujesiębezpieczniejniżkiedyś.Taświętakobietastoiprzymnieod

czterdziestulat.Kilkadnitemuporazpierwszyposzliśmysaminaspacer,ażdocentrum.Nigdy

wcześniejtegonierobiliśmy.

Odbyłemmojąkaręichcęterazopowiedziećinnymiomafii,opiekle,zktóregoniesposób

wyjść,chybażenogamidoprzodu.Chcęopowiedziećomafii,któraniesieśmierć.

Zawszeszczerzeodpowiadałemnawszelkiepytaniapolicji,alewciążdostajęwezwaniado

składaniazeznańicojakiśczasmuszęwracaćdostarychzbrodni.

–Dlaczegowcześniejniewspomniałpanotym?–słyszęcopewienczaswyrzuty.

–Boniktmnieotoniepytał–odpowiadam.

Wiem,kiedyjestczasnasłowa,akiedynadziałanie.Nauczyłamnietegoulica,powojenne

zaułkiPalermo.Wtamtychczasach,kiedypytanoSycylijczykówomafię,odpowiedźbyła

zazwyczajjedna:„Nieistnieje”.

Niełatwooskarżyćdziśsędziów,policjantówczypolitykówoto,żesąnaczyichśusługach.

Trzebabyćwiarygodnym.Seryjnymordercakaladobreimięzasłużonychobywateli?!Jakśmie

oskarżaćowspieraniemafiiosobyodznaczonezawalkęzprzestępczościązorganizowaną?!

Wciążpamiętam,jakporazpierwszy,wobecnościPaolaBorsellino,wymieniłemnazwisko

BrunaContradyzSisde

[1]

orazsędziegoDomenicaSignorina.Siedzącyobokstrażnikkopnąłmnie

wściekłypodstołem.Potemwyjaśnił,żekierowałnimlęk,iżmojezeznaniamogąwywołać

reakcjęłańcuchową.Onteżchciałwalczyćzmafią,aleobawiałsięrozpaduwłoskiegopaństwa.

Wymiarowisprawiedliwościniełatwouwierzyćwsłowaodwiecznegowroga.Imordercy.

Uczciwiludzie(atakichspotkałemwielu)ztrudemakceptująoskarżeniapodważającestruktury

państwa,któregosągotowibronićnawetzacenęwłasnegożycia.Teobawytożerdlamafiosów.

Dlaprawychurzędnikówwiadomość,żepółświatek–zktórymwalczą–zdołałskorumpowaćdo

cnainstytucjezaufaniapublicznego,stanowiprawdziwycios.

Zdarzyłomisięprzemilczeńkilkanazwisk,aletylkodlatego,żeteosobyjużdawnowypadły

zgry.Pewnietrudnouwierzyć,żezabójcamojegopokrojuniechcezniszczyćkomuśżycia.Ale

toprawda.Takżeidlamnieczasmasweznaczenie,aprzeszłość,nawetnajbardziejhaniebna,to

tylkoprzeszłość.Dlakażdegoznas.Czasamijednakdajeosobieznaćpodługimokresie

milczenia.WciążbrzmiąmiwuszachsłowaGiuseppeAyal

i[2]

,twierdzącego,żebratPaola

Borsellina,Salvatore,ma„problemyzgłową”,„jestpsychiczny”itympodobnemałopochlebne

określenia.Ayalawytoczyłciężkiedziała,ponieważbratsędziegozarzuciłmuwielokrotne

zmienianiezeznańwsprawieczerwonegoterminarzaznalezionegowdniuzamachunavia

D’Amelio.Ayalajakojedenzpierwszychudałsięnamiejscezamachu.

Jegoobelgikażąmiwrócićdominionychlat,choćpróbowałempogrzebaćje,sprawić,by

zapadływniepamięć.Ayalabyłtylkojednymzwielu.Miałkilkasłabości,któremożnabyło

ewentualniewykorzystaćiniewzbudzałstrachujakoprokurator,choćzpewnościądalekomu

byłodoCarnevalego,zwanego„zabójcąwyroków”,naktóregomafiamogłazawszeliczyć

[3].

Dotegopotrzebawewnętrznejperfidii,niewystarczykorupcyjnazachęta.

Niezabardzoufamypleciuchom.Dziś,zastanawiającsięnadjegosłowami–mamnaprawdę

sporoczasunarozmyślaniaiwspomnienia–świtająmiwgłowiepewnefakty,pojawiająsię

dręczącemyśli.Wsłynnymmaksiprocesie

[4]

–jakjużwspomniałemwkilkuwywiadach–

SignorinoiAyalawystępowalizramieniaprokuraturyiwakcieoskarżeniażądalidlamniekary

25latpozbawieniawolności.Alejużdlamojegomafijnegoprzełożonego,GiacomoGiuseppe

Gambino,żądalitylko10lat.DoskonalepamiętamteżoświadczenieAyalizokresuzaciekłejwalki

zmafią,wlatach1992–1993.Wjednymzwywiadów,odnoszącsiędouregulowańwzakresie

świadkówkoronnych,stwierdził,żesędziowiemająjużdodyspozycjipełenmateriałdowodowy

iżewszyscyświadkowiekoronnipowinniwrócićnatychmiastzakratki.Ot,pomocnicy

jednorazowegoużytku.Czułsiębardzopewnie,zwłaszczażewłaśniew1992roku,kiedypodjąłem

współpracęzwymiaremsprawiedliwości,zostałwybranydosejmuzramieniaPartii

Republikańskiej.Potemzrobiłbłyskawicznąkarierę.Stałsięnietykalny,przeistoczył

wantymafijnysymboliobnosiłsięwszędzieznajomościązFalconem

[5].

Bardzochciałemopowiedziećmuozdarzeniach,którychbyłemświadkiem.Zwłaszczaże

większośćinformacjiocosanostrzepozostajewsferzeniedomówień.Iniewieletrzeba,abystać

się„marionetką”,narzędziemwrękachinnych.Kiedywychodząnajawaferyzfigurantami,

sprawy,októrychwszyscyoddawnawiedzieli,zawszezadajęsobiepytanie,dlaczegodopiero

teraz…Topewniemojeskrzywienie„zawodowe”.GdyczytamoVitoNicastrim,„wiatrowym

królu”,któryzaprojektowałwiększośćfarmywiatrowychwKalabriiiSycylii,zastanawiamsię,

dlaczegotakpóźnoodkrytojegopowiązaniazmafiązTrapani.UrodziłsięwAlcamo,gdzie–jak

powszechniewiadomo–rządzi,zramieniacosanostry,MatteoMessinaDenaro.Wiem,że

dochodzeniewymagaczasu,aleongranatejsceniepierwszeskrzypceodtrzydziestulat.

Dlategotaktrudnojestzacząćmówić;trzebawyczućodpowiednimoment,zyskaćpewność,że

zeznanianietrafiąnaopóriżepaństwobędziezainteresowanewyjaśnieniemdanejsprawy.Od

zawsze,odtrzydziestulat,odkądNicastrizacząłpracowaćjakoelektryk,wszyscywiedzieli,że

wrejonieTrapaniludzieonajczystszychrękachmająnajwięcejnasumieniu.AsamoTrapani,

rodzinnemiastoostatniegozezbiegów,mawłasnąhistorię.Tojedynyrewir,wktórymmafiosiod

dawnamająswoistąprzepustkędoświatamasonerii.WinnychczęściachSycyliitedwie

organizacjeniebratająsięzesobą,botrudnodobrzesłużyćdwómpanom.Tylkoci,którzymają

dostępdowieluinformacji,sąwstaniepoznaćzłożonąmozaikęrzeczywistości.Aleukładankajest

natyleskomplikowana,żenawetodkryciewieluelementówmożeokazaćsięcałkowicie

bezużyteczne.ItodlategoBuscetta

[6]

nieopowiedziałwszystkiegoFalconemu,stwierdzając,że

niemożewyznaćcałejprawdy.Stałzatymniestrach,aleświadomośćbezsensustuprocentowej

szczerości.

Odejściezmafiiwywołujesyndromosierocenia,boprzecieżmafiastałasięcałymtwym

światem,niezbędnymdożyciajakpowietrze.Wgłębiduszyczujeszsięmafiosempowszeczasy,

jeżeliżyjesznaSycylii,wojczyźnieegzageracji.Niektórzytwierdzą,żecosanostrawydała

wyroknaFalconego,nietylezewzględunamaksiproces,ilewnastępstwiejegoświętokradczego

stwierdzenia:„Mafianiejestwżadnejmierzeniezwyciężona.Mawsobieczynnikludzki,ajak

wszystkozwiązanezczłowiekiemmaswójpoczątekikoniec”.Widoczniekomuśsiętonie

spodobało.Przecieżmyjesteśmynieśmiertelni.

Uważamsięzacennegowspółpracownikawymiarusprawiedliwości.Podpewnymwzględem

nawetistotniejszegoniżTommasoBuscetta.Podobniejakonznamnajskrytszetajemnicemafii:

jakoczłonekwyższegoszczeblaklanuPartanna–Mondellomiałemdostępdoinformacjinietylko

wramachmejdziałalności,aleotrzymywałemteżbezpośredniowiadomościodnaszegosztabu

prowincjiwPalermo.Ufalimirównieżczłonkowieinnychrodziniczęstopowierzalirolę

negocjatorawsporach.Niebezpowodunazywanomnie„Rozjemcą”.PracowałemdlaRiiny

jakokierowcaizabójca,mamnaswymkonciedwadzieściadwamorderstwa.Najczęściej

dusiłemswojeofiary:zaciskałemimsznurwokółszyiiwtensposóbpozbawiałemżycia;

zdecydowanierzadziejwybierałempistoletlubkarabin.Niezabiłemżadnegosędziego,

prokuratoraanipolicjanta.Chodziłozawszeowewnętrzneporachunki,aofiaramibylimafiosi,

tacyjakja.Pewnietoprzypadek,żeakurattaksiępotoczyłomojeżycie.Poznałemwięzienne

cele,przezkilkamiesięcyukrywałemsięprzedpolicją,przeżyłemzakazopuszczaniamiasta,

zbierałemharacze,handlowałemnarkotykami,organizowałemśledzeniaiporwania.

Nigdyniewypierałemsięprzeszłości,aleteżnieprzesadzałemwmychopowieściach.Inni

eksmafiosipotwierdzilimojewersjewydarzeń,nawettenajważniejsze,jakwsprawiezabójstwa

SalvatoreLimy

[7]

.JestempierwszymświadkiemkoronnympochodzącymzzastępówRiiny.

Podjęciedecyzjiowspółpracyzwymiaremsprawiedliwościniezajęłomiwieleczasu.

Spotkałemsię15grudnia1991rokuzGiovanniFalconem,któremuzakomunikowałemchęć

rozpoczęcia„nowego”życia.Drugiważnymomentwprocesiemojegoodrodzeniamiałmiejsce

25czerwca1992roku,kiedywyjechałemzzakładukarnegowPiziewwozieopancerzonym.

Abyukryćprawdęprzedinnymimafiosamiodsiadującymiwyrok,wymyślonobajkęomoim

przesłuchaniuwsądziewLivorno.Musiałemuważaćnakażdygest,ponieważwśródmoich

towarzyszyzcelibylimafiosiwysokiejrangi,jakCiccioMadonia,capomandamentozResuttana,

czyEnzoGalatolo,capofamigliazAcquasanta.Jużwcześniejzdecydowałemsięnawspółpracę

iterazmusiałemtylkowszystkodobrzerozegrać.Postanowiłemnieizolowaćsięod

współwięźniów:odseparowanieispecjalnaochronastrażnikówtowyrokśmierci,ponieważ

jednoznaczniedowodzizdrady.Niemogłemsiętaknarażać.Doskonalewiedziałem,żemafia

zdoładopaśćkażdego,jeślitylkotegozapragnie.Żyjącwśródinnych,zachowującsięostrożnie,

ajednocześnienaturalnie,zapewniałemsobienajlepsząochronę.

WLivornozawiezionomniedosądu,gdziewpiwnicachspotkałemsięzGiannimDeGennaro,

FrancescoGratterimzAntymafijnejDyrekcjiŚledczejzRzymuipułkownikiemDomenicoDi

Petrillo,zwanym„ŻelaznymWąsem”,którywczasachwalkizterrorystamiwspółpracował

zDallaChiesa

[8].

Wichobecnościpowtórzyłemmojądeklaracjęopuszczeniaszeregówmafii.

NastępnieDeGennaronakazałswymdwómwspółpracownikom,byodtegomomentu

informowaligookażdymmoimruchu.Tobyłbezwątpieniarozkaz.Potemzawiezionomniedo

szpitalaCareggiweFlorencji.

Następnegodnia,26czerwca,przyszedłdomniePierLuigiVigna,oczywiściewporozumieniu

zDeGennaroidokonałprzesłuchaniawobecnościmecenasSilviDellaMonica.Towtedy

złożyłemoficjalneoświadczenieowystąpieniuzmafii.Odtejchwilistałemsięprawowitym

współpracownikiemwymiarusprawiedliwości.Wnastępstwiedecyzjiozwolnieniuzwięzienia

czekałmniearesztwstrzeżonym,sekretnymmiejscu.Jużnigdyniewróciłemzakratki.

Wtamtymczasieświadkówkoronnychbyłoniewielu.Historieprekursorów,jakchoćby

Buscetty,któregonajbliższąrodzinęikrewnychpozbawionożycia,skutecznieodstraszały.

Wszyscysiębali.Japrzestałemodczuwaćlęk,choćdoskonalezdawałemsobiesprawę,żeludzie

Riinyzklanucorleonesinieznająlitości.Byłonastakniewielu,żemogliśmypozwolićsobiena

pewneżądania.Poprosiłemoto,byprzesłuchiwałmniePaoloBorsellino.Falconebył

przychylnytemurozwiązaniu,aleszefprokuraturywPalermo,PietroGiammanco,niechciałsię

zgodzić.Byłomuniewsmak,żetojadyktowałemwarunki.Amożebyłyteżjakieśinnepowody,

kwestiewpływówiwładzy?FalconeiBorsellinojakojedyninieprzedkładaliosobistych

względówiinteresównadwalkęzmafią.Amyznamysięnaludziachipotrafimyrozpoznać,kto

zasługujenaszacunek.

PowyjściuVigniiDellaMonicazeszpitalaCareggiwyruszyłemdoRzymuzestatusemosoby

podszczególnąochroną.Odtejdecyzjiniebyłojużodwołania.ZatrzymaliśmysięwGavorrano,

podGrosseto,gdziemojarodzinazamieszkaław1989roku,abybyćbliżejmnie.Żona

przygotowałacośdojedzenia,potemsięzniąpożegnałem,obiecując,żeprzyjedziedomnie

zdziećmiwodpowiednimmomencie.Taknaprawdęmójwybórwywróciłświatdogórynogami

przedewszystkimmoimnajbliższym:żonie,trzemsynomicórce.Najstarszymiałwówczas

22lata,córkaprawie20,amłodsi16i10lat.Gdybymtakniepostąpił,nieczekałabyichżadna

przyszłość.

Przezwielelatnierozmawiałemzdziećmiomojejdecyzji.Aleczasniestoiwmiejscu;oni

rośli,amojahistoriazyskałarozgłos.Jednaknapoczątkuanija,anioniniepodejmowaliśmy

otwarcietegotematu.Najwyżejczasamicośimsięwyrwałoityle.Jakprzystałona

Sycylijczykówwychowanychwnaszejkulturze,pozwalalisobiejedynienaniezobowiązujące

pytanieoto,dlaczegoniemożemywrócićdoPalermo.

Wciągukilkumiesięcyichżycieuległoradykalnejzmianie.Niemogliliczyćnapowszechny

szacunek,jakimcieszylisięwnaszejdzielnicy.Mieliśmyjeszczedużopieniędzy,ależonazaczęła

oszczędniejprowadzićdom.

Ztrudemprzychodziłomiprzekonanienajbliższych,żenieutożsamiamsięzbestialskimi

mafiosami,którzybezwahaniazabijalidzieciikrewnych.Musiałemimwyjaśnić,dlaczego

rozpocząłemwspółpracęzwymiaremsprawiedliwości,alenigdynieczułempotrzeby,bysię

tłumaczyćzprzeszłości,kiedybyłemmordercą.Pochodzilizespecyficznegoświata,bylidziećmi

mojejSycylii.Itaknaprawdętylkorodzinomofiarwinienembyłwyjaśnienia.

Nastałtrudnyczas;koszmarnemiesiącepośmierciBorsellina,któremuzaufałemiprzy

którymczułemsiębezpieczny.

Podświadomiespodziewałemsięfalizabójstw,ponieważwcosanostrzeotwarciemówiłosię

okoniecznościpodjęciaradykalnychdziałań.Tobyłdlanaschlebpowszedniija,starymafioso,

nierazprzeżyłempodobnehistorie.

W1974rokuwłoskikodekskarnyniezawierałjeszczedefinicjiprzestępczościzorganizowanej,

aleniektórzypolicjanci,prokuratorzyisędziowiezaczęlipodchodzićwnowatorskisposóbdotego

rodzajuspraw.Corazczęściejwtrakciedochodzeńprowadzonychprzezkarabinierówczypolicję

wpisywanopojedynczeprzestępstwawszerszykontekst,costanowiłonoweiskuteczniejsze

narzędziewrękachorganówścigania.

Mafijnibossowiewyczulizagrożenieizagrozilifalązabójstw.Wefekciemiędzyśrodowiskiem

adwokatów,polityków,sędzióworazmafiosamizawiązałsięniepisanypaktuniemożliwiający

jakąkolwiekwalkęzezorganizowanąprzestępczością.Policjamiałaznówtraktowaćwszelkie

przestępstwajakopojedynczewykroczenia.Cosanostrawydałaprecyzyjnenakazy:jeżeli

zacznieciejeklasyfikowaćjakoprzypadkidziałalnościmafijnej,zaatakujemycałyPółwysep

Apeniński:dokonamyzamachówwmiejscachpublicznych,naulicach,wbankach.Wojna

przekroczygranicepodległychnamdzielnic.

Mojahistoriatohistoriaczłowieka,którypostanowiłprzeciwstawićsięchoremusystemowi,

będącemuowocemszaleństwaRiiny.Jestemjednymznajstarszychstażemświadków

koronnych,którywciążżyje.Iautentycznymkronikarzemmafii.Częstosłyszępytanie,jakto

możliwie,żemnieniezabito,zwłaszczanasamympoczątku.Odpowiadam,żepozostałemprzy

życiu,boukryłemsiędalekoodPalermo.Pozatymżadenmafiosoniemiałomniezłegozdania;

niedarzonomniepowszechnąnienawiścią.Tozresztąjednazróżnicmiędzyzwykłym

żołnierzem,jakja,aszefemtypuBuscetta.Wielubossów,przeciwktórymskładałemzeznania,

powinnomidziękować.Gdybynietrafilidowięzienia,terazgnilibywgrobie.Namafijnych

szczytachzaczęlisięlęgnąćzdrajcy,każdymógłpaśćichofiarą,amafianiecierpichaosu,który

utrudniarealizacjęstrategii.

Udałoimsięuciszyćpierwszychświadkówkoronnych:Buscettę,Mannoię,Contorno.

Pierwszych,jacypojawilisiępoponadstuleciucałkowitejzmowymilczenia–omertà.Należeli

dogrupyskazanejnaporażkę–jakwszyscyspozaklanucorleonesi–aichdecyzjaowspółpracy

byłapodyktowanachęciąucieczkiprzedkrwawymszaleństwemRiiny.Aleijegoludzieniemogli

spaćspokojnie.Zapanowałterroristrach.

Janależałemdozwycięskiejfrakcji,byłemprawąrękąRiiny,azacząłemsypaćniezobawy

przedjegowyrokiemśmierci,alebypołożyćkresporządkowi,jakiwprowadził:historiajestpełna

przykładówtyranówzamordowanychprzezzaufanychpopleczników.Riinabyłdemonem,ito

niezwykleprzebiegłym.Jużw1992rokuczuł,żekrągwokółniegosięzacieśnia.Idlategowlatach

1992–1993postawiłwszystkonajednąkartęizacząłprzygotowywaćgruntpodokreszamachów

bombowych,masakripaktówzpaństwem.

Częstozastanawiamsięnadaktualnąkondycjąmafii.Napewnostarasięprzeformowaćszyki,

jakzawszewykorzystująckryzyswkraju.Alejużnigdyniebędzietaka,jakbyłakiedyś.Ichoć

minąwieki,niesądzę,bydawna,mafijna„kultura”miałaszansenanoworozkwitnąć.Przed

wysypemświadkówkoronnychmafiosomilczał,zapewniałbezpieczeństwo,brzydziłsię

donosamiidlategoteżdziałaczepolitycznitakchętniewspółpracowalizcosanostrą.Teraz

politycy,sędziowieiludzieuwładzyzastanowiąsiętysiącrazyzanimnawiążąrelacjezmafią.

Dawneukładyumarły.Jasamnieumiałbymdziśodnaleźćsięworganizacji,bostarezasady

odeszłydolamusa;kiedyśwystarczyłospojrzenieczylekkieskinieniegłowy,bywyrazić

aprobatęlubodmowę.Jeżeliwstępowałeśdogronajakoprzyjacielprzyjaciół,wiadomobyło,że

jesteś„swój”iniktnietraciłczasunazbędnezapewnienia.

Jednaknadaldźwigambrzemięprzeszłości.Kiedysięwkurzam,niktniemawątpliwości,że

staramsiępowstrzymaćagresję.Każdy,ktostaniemiwtedynadrodze,wyczuwaówmały,

pozornie,szczegół,któryodróżnia„normalnego”człowiekaodbyłegozabójcy.Przelanakrew

naznaczacięnazawsze.

Potymwszystkimcoprzeżyłem,jużnicniemożemniezranić.Nieczułemstrachu,gdy

wystąpiłemprzeciwkrwiożerczemuRiinie,choćpaństwosięprzednimugięło.Mamtwardą

skórę,aleniepotrafiłbymjużnikogozabić.Odrzuciłemprzemoc,awentylemdlamoichemocji

stałasięsztuka.Ostatnimiczasyzauważamzmianywmoichmalunkach:pejzażezaczęłysię

zaludniać.Wypełniająjemałepostaciwciemnychubraniach.Wcześniejichnierysowałem.

Pojawiłysięzchwilą,gdyzrozumiałem,żezmarnowałemżycie.Próbujęznaleźćwłaściwe

proporcjenaobrazach,aleprzedewszystkimwewnątrzsiebiesamego,międzyprzeszłością

naznaczonąśmierciąateraźniejszością,którejchcęnadaćmianożycia.

Jakoczłonekmafiimocnopowiązanyześrodowiskiemniewieledostrzegałemwokółsiebie.

Jestemprzekonany,żegdybymniewyrósłwtymświatku,niemiałbymteraznasumieniu

zabójstw.Nadalniepotrafięonichrozmawiaćzmoimdziećmi,choćsąjużprzecieżdorosłe.Od

wielulatniebyłemwPalermo.Kiedyśnadejdziechwila,bytamwrócić.Pewnietużprzed

śmiercią.

1

Kryminalnaedukacja

UrodziłemsięwPalermo5lutego1940roku,wdzielnicyPallavicino;dorastałemnaulicach

pobliskiegoMondelloiPartanna.Dziśwspółpracujęzwymiaremsprawiedliwości.

Zanimstałemsięzłodziejaszkiem,specemodkradzieżysamochodów,byłemspokojnym

dzieckiem.Nauczyłemsiękraść,patrzącnakobietyzmojejdzielnicy.Niedokonywały

oczywiścierabunków,conajwyżejwzajemniewykradałysobiepokryjomuto,cosiędało.

Wokółdomówbyłyogródkiwarzywneirosłydrzewkacytrynoweorazpomarańczoweigdy

wtrakciegotowaniazabrakłoimjakiegośskładnika,brałygospoddomu.Czasamiwybuchały

awantury,aleniktniezwracałuwaginakłótniemiędzykobietami,częstozesobąspokrewnionymi

lubzaprzyjaźnionymi.Ichkonfliktynigdynienaruszałyrelacjimiędzymężczyznami.Doszkoły

zaglądałemrzadko,alenikogonieobchodziło,gdziedzieciarniaspędzaczas.Doroślimartwilisię

raczej,jakzarobićtrochęgrosza.

Ojciecmiałstałąposadę;pracowałjakokierowcaautobusu,alewdomubyłonassześcioro:

ja,trzysiostry,mójbratGiovanniorazmama,któradorabiałajakokrawcowa.Kiedymiałem

dziesięćlat,zaczęłachorować.Problemypsychiczne,ciągłepobytywszpitalachitakjużzostało.

Dopieropodkoniecżyciazaznałaniecospokoju,pomieszkująctrochęumnieitrochęumojej

siostryGiacominy.Zmarław1981roku.

Niedługoprzedmoimiosiemnastymiurodzinamiojcieczałożyłdrugąrodzinę.Doczekałsię

jeszczedwóchsynówiczterechcórek.Miałemznimisłabykontakt,botaknaprawdęzacząłem

jużżycienawłasnyrachunek.

Żyłemnaulicy,wświecie,gdzietylkomafiosiniemoglinarzekaćnaswójlos.Nawetpolicja

wjakimśstopniuichszanowała,więcnienależysiędziwić,żedlawieluubogichrodzin

przystąpieniepotomkadocosanostryoznaczałołutszczęścia.

Pozostalimoglizajmowaćsiędrobnymikradzieżamiiprzemytemnawłasnąrękę.Tylko

farciarze,posiadającyodpowiednieznajomości,trafialipodopiekuńczeskrzydłalokalnych

mafiosów.Taksięstałoizemną.

Bratmojejmatkibyłsoldato–żołnierzemwBorgoVecchioipracowałdlacapofamiglia

[9]

LeopoldaCancelliere,członkastarejiszanowanejwPalermorodziny.Gdyskończyłem

trzynaścielat,tooniwyświadczylimojemuojcuogromnąprzysługę.Znaleźlimipracę

wwarsztacieSalvatoreVetrano,spokrewnionegozbossemPaolinoBontade.Doszkołychodziłem

corazrzadziej,ażwkońcuwogólezniejzrezygnowałemicałedniespędzałemwwarsztacie

przyviaMontesanto,niedalekosklepuStanda,międzyviaDivisiaviaRoma.Zostałem

mechanikiem.Izłodziejem.

Pierwszekradzieżesązawszenajprostsze.Wykręcałemtylneświatławsamochodachalbo

kradłemkołazapasowe.OpowiadamoPalermopołowylat50.,mieściebiedy,wktórym

większośćzadowalałasiębyleczym.Zacząłemprzynosićdodomupierwszepieniądze.

Wokresiedorastania,ażdodwudziestychurodzin–czylipoczątkulat60.–żyłemwswoistej

symbioziezGiuseppePanzicą,synemsiostrywłaścicielawarsztatu.MieszkałwPallavicino

iznaliśmysięjeszczezeszkoły.

Giuseppeźleskończył.Zostałwplątanywzabójstwoprostytutki,słynnejMaddaleny,którą

zadźganonożem.Broniącygoadwokatwierzyłwniewinnośćchłopaka,wszyscywiedzieli,że

mordercąjestnieon,alesutenerzBorgoVecchio,woźnica,którypodpretekstempracymiałna

wszystkobaczenie.

GiuseppezacząłsięspotykaćzMaddalenąijej„opiekun”postanowiłpołożyćkresich

znajomości.Tyleżeparaniechciałanawetsłyszećorozstaniu.Wtedysutenerzałatwiłsprawę

siłą.ZabiłMaddalenęiwrobiłGiuseppe.Mójprzyjacieldostałdożywocie,choćbyłjeszcze

smarkaczem.Zmarłwwięzieniuwielelatpóźniej.

Vetranobyłspokojnymczłowiekiem,lubiłmnieitraktowałpoojcowsku,takżezewzględuna

przyjaźńzsiostrzeńcem.RazemzGiuseppedokonywaliśmydrobnychkradzieży,zazwyczajbyły

toczęścizamienne,którepotemoddawaliśmyVetrano.Potemprzyszłakolejnasamochody.

Byliśmyniscyiztrudemsięgaliśmypedałów.Wciskaliśmysięniskowfotel,ażniebyłonas

widaćzakierownicą;możnabyłoodnieśćwrażenie,żeautojedziesamo.

Kradliśmypierwszekombi,fiatycinquecentoimillecento,któreVetranowypożyczał

mafiosomiludziomzajmującymsiękontrabandą.Wjegowarsztaciepracowaliświetni

mechanicy,potrafiącywpięćminutzamontowaćlubwykręcićodpowiedniączęść,przerobić

samochódlubpodrasowaćsilnik.

Wtamtychczasachpolicjarzadkoprzeprowadzałakontrolę,zwłaszczażeradiowozyrozwijały

małąprędkość.Niebyliwstanienasdogonić,pozatymznaliśmyjakwłasnąkieszeńulice,zaułki

orazmiejsca,gdziezregułystałypatrole.Teważneszczegółybyływyrytewnaszejpamięci,

stanowiącejcennąbrońkażdegoczłonkamafii.

Vetranomiałsmykałkędointeresów.Sporopodróżowałiniebrakowałomufantazji.Będąc

przejazdemwNeapolu,odkryłdwustulitrowepojemnikipobenzynie,pozostawioneprzez

amerykańskąarmię.Zacząłjekupowaćiprzerabiaćnałóżka.

Cieszyłsięogólnąsympatią,amafiosichętniespotykalisięwjegowarsztacie;wpadalinie

tylkowinteresach,aleteżpoprostupoto,bypogadać.Byłemzamłody,żebystwierdzić,kto

należydomafii,alejużpotrafiłemodróżnićmafiosówodzwykłychprzestępców.Byłyto

uprzejme,dobrzewychowaneosobyiskwapliwiewyświadczałemimdrobneprzysługi,

biegałempopapierosyczyudzielałeminformacjinatematsamochodów,chcączwrócićna

siebieichuwagę.

Czasemzostawałemdłużejpoto,bymócnanichpopatrzeć;zdarzyłomisiępodsłuchaćich

rozmowy;nigdynieposługiwalisięplugawymjęzykiem.Niepodnosiligłosu,niekiedywyglądali

napodenerwowanych,aleuciekalisiędoprzemocytylkowpracy.Dawalimidrobneupominki

ihojne„koszyczkowe”.Nosilieleganckieubraniaiwyczyszczonenaglancbuty.Nieobnosilisię

zeswoimbogactwem,mielijedyniesłabośćdozegarków.No,chybażechodziło

oneapolitańczyków…Rozpoznawałemichzdalekapozłotychłańcuchachisygnetach,które

nazywaliśmy„neapolitańskątandetą”.

Cieszylisiępowszechnymmiremibudzilirespekt.Wtowarzystwiemafiosówczułeśsię

bezpiecznieiodnosiłeśwrażenie,żewkroczyłeśnawłaściwądrogę.My,smarkateriawyrosła

wbiedzie,niezdawaliśmysobiesprawy,żewrazzpierwszymi,łatwymipieniędzminadejdą

problemy.

Czasami,pracującprzysamochodach,znajdowałemkarabinalbopistolet.Cojakiśczasktoś

umierał,aleniezastanawiałemsięnadtym,botakwyglądałnaszświat.Gdyktośniewracałdo

domu,niktoniegoniedopytywał.

Pamiętamjednakpewnąśmierć,którazrobiłanamniepiorunującewrażenie.

NazywałsięCarmeloNapoliizginąłnatyłachviadellaDiscesadeiGiudici,wuliczcemiędzy

viaRomaapiazzaBellini.Piłkawęwbarze,gdyrozwaliligoseriązkarabinumaszynowego.Na

moichoczach.

Szybkosięprzyzwyczaiłemdotego,żeodczasudoczasuktóryśztychuprzejmychpanów

znikainiepojawiasięwięcejwwarsztacie,alenigdywcześniejniewidziałemnawłasneoczy

grzecznego,dystyngowanego,ajednocześniewielkiegofaceta,którysłaniasięnanogachiginie

jakbezbronnysmarkacz.Cozawstyd!

Wówczesnymświecieinteresówniebyłokobiet.Obowiązywałatakazasada.To,oczym

wiedziały,kobietyzachowywałydlasiebie,trzymałysięzboku,siedziałycichoispędzałyczas

wdomu,ogródku,nabazarze,wkuchni;wiedziałyowszystkim,aleniepodejmowałyżadnych

działań.Niereagowały.

Milczeniebyłoichbronią.Izapewniałoszacunek.Wiadomo,żemafiosimająwzglądna

rodzinęinielubiązdrad.Tokwestiaprzetrwania.JakmówiłGaetanoBadalament

i[10],

kobietajest

wstanieznieśćwszystkoopróczmężowskiegoromansu.Zdradzonakobietastajesięgroźna

inieobliczalna.

Swegoczasukobietypotrafiłyudźwignąćnawetśmierćswychdzieci,jeśliwynikała

zrozgrywekwewnątrzorganizacjiprzestępczej.

Jedynywyjątek,jakiprzychodzimiterazdogłowy,miałmiejscepodkonieclat50.Serafina

Battagliawrazzmężem,StefanoLeale,prowadzilisklepzwędlinamiprzyviaTorino.Pewnego

dniadwóchinnychczłonkówmafiizabiłomasarzapodsklepem.Wkrótkimczasie,wobawie

przedzemstą,zginąłzichrąkrównieżjegosyn,TotiLupoLeale.Byłotorzadkospotykane

posunięcie,ponieważzregułyoszczędzanokobietyidzieci.Serafinastraciłagłowę,niechciałasię

pogodzićześmierciąsynaizaczęłamówić.

Zeznałaprzedsędziąwszystkoco,wiedziała,anasalirozprawniemalrzuciłasięnaznajomego

syna,PaolinaBontade,któryokazałsięzleceniodawcązabójstwa.Byłajakchodzącafuria,alejej

słowarozmyłysięwkolejnychprocesach.

Czasysztabuantymafijnegomiałydopieronadejść.DokońcażyciaSerafinaubierałasię

tylkonaczarno.

Zabójstwaniebyłydziełemprzypadku.Obowiązywałyjasnookreślonezasady.Całe

terytoriumpodzielonoswegoczasunastrefywpływówposzczególnychrodzin,alecojakiśczas

wybuchałysporyozakreswładzy.

TakjakwytyczonograniceterytorialnewmieścieinacałejSycylii,taksamoustalono

granicewrelacjachzurzędamiipolitykami.Jeżelijakaśulica,znajdującasięwdzielnicy

kontrolowanejprzezdanąrodzinę,wymagałanaprawylubprzebudowy,robotynależałozlecić

firmomwskazanymprzeztenklan.Wprzeciwnymraziewybuchałysporyiwojnymiędzy

gangami,jednaknigdyniedochodziłodorozłamówwłonierodziny.Wobrębiedanejgrupy

zdradaniewchodziławgrę.PrzynajmniejdoczasupojawieniasięTotò–SalvatoreRiiny.

Pierwsząważnąofiarąwewnętrznejwojny,którastałasiępotemchlebempowszednim

wcałejorganizacji,padłarodzinaNoce,kierowanaprzezSalvatoreScaglionego.

PracowałemdlaRiinyodroku1969iwidziałem,jakzdradapowoliobejmujewszystkieczłony

organizacji.Jejrozmiaryrosłyzkażdymdniem,proporcjonalniedożądzywładzy.Wtym

okresieobajwłaśniewyszliśmynawolność.Totòcierpiałnabrakpieniędzy,natomiastjadobrze

sobieradziłemdziękinapadomikradzieżom.Pomagałemmufinansowo,kupowałemprezentydla

niegoijegonarzeczonej.Pamiętam,żerazemzniejakimCasciopierwsiusłyszeliśmynowinę:

„Zaręczyłemsięześwietnądziewczyną,inteligentnąibardzoładną.Jestsporomłodsza,może

chcesięprzymniepoczućjakubokuprawdziwegofaceta”.

WybrankanazywałasięNinettaBagarella.

Totòzapewniałmniewówczas,żenieinteresujągopieniądzeiżemaważniejszesprawyna

głowie.Wtymczasiebyłemnowicjuszemworganizacji,przechodziłemokrespróbny

woczekiwaniunaoficjalneprzyjęcie.PozostawałempodogromnymwpływemRiiny,choć

oczywiściedostrzegałemjegożądzęwładzy,dominacjiikontroli.

SiedzieliśmywjednejceliwUcciardone,więcmiałemczaspoznaćjegocharakter.Budził

powszechnyrespekt.Wielupodejmowałoryzykotrzydniowejkary,byletylkomócgoodwiedzić.

JużwtedyRiinabyłgrubąrybą.Powyjściuzwięzieniaprzezdługiczasukrywałsię,podobniejak

Provenzan

o[11]

.

UmieścilimniewcelirazemzRiiną,starszymodemnieo10lat,bozabardzosięstawiałem.

Stwierdzili,żeprzynimalbosięuspokoję,albo…zostanęuspokojony.Nakażdymkrokuszukałem

jegoaprobaty.Pozwalałemmunawetwygrywaćzemnąwwarcaby.

Pewnegodnia,naspacerniaku,jedenzwięźniów,czującsiępewniewobecnościstrażników,

zacząłpodpuszczaćRiinę.Ewidentnieszukałzaczepki.Salvatoreażpoczerwieniałnatwarzy.Gdy

tylkotozauważyłem,zacząłemgouspokajać,anastępniepchnąłemgnojanaścianę,uważając

nastrażników,iwymierzyłemtzw.łapę,czylispoliczkowałemgoosiemrazy.Zaczęliśmysię

szarpaćizarazpodbiegliklawisze,żebynasrozdzielić.Wlepilimidziesięćdnikarceru,plus

dodatkowedwadni,botrzebabyłozaczekaćnadyrektora.Dojedzeniadostawałemtylkochleb

ispałemnakawałkudeski.

Kiedywyszedłempodwunastudniach,zauważyłem,żeRiinazachowujesięwobecmnie

inaczej.Gdytylkozobaczył,żerozmawiamzestrażnikami,zawołałmnienabokispokojnie

skarcił,żeniepowinienemsięznimizadawać,boododbieraniachlebajestGioacchino,aod

odbieraniazupyjeszczeinnywięzień.Zewszystkimisprawamimiałemsięzwracaćdoniego.

Jeślichciałemzostać,musiałemsiędostosować.Wprzeciwnymraziezmianaceliiwynocha.

Posłuchałemizostałem.

2

Politycyobiecują,mafiadotrzymujesłowa

Mafiosiodzawszenarzekająna„swoich”polityków,żenieprzestrzegająustaleń,aprzezto

interesybiorąwłeb,noinarażająichnapośmiewiskoprzedkumplami.Częstoteżrozczarowują,

gdyżudająbardziejwładnych,niżsąwrzeczywistości.Niemówiącotych,którzywypowiadają

wojnęorganizacji.

Jużwroku1973BernardoBruscautyskiwał,żeGiuseppeInsalacozpartiichrześcijańsko-

demokratycznejjest„zły”.Bruździłnietylkonam,aleiinnympolitykom,typuVitoCiancimino,

którzychcielispokojnieprowadzićznamiinteresy.Bruscapoczątkowołudziłsię,żeInsalaco–

podobniejakinnipolitycyztegougrupowania–zbiegiemczasustaniesięjego„duszyczką”.Nie

chciałuwierzyć,żemadoczynieniaznieprzekupnymczłowiekiem.Wkońcupostawiłwszystko

najednąkartęipostanowiłgozabić.

Jednakwwiększościprzypadkówpolitycyibiznesmenitrzymaliznamisztamę.

Gdytylkoprzystąpiłemdocosanostry,zacząłemczęściejspotykaćsiętakżeiznimi.Nieraz

odwoziłemRiccobono

[12]

doSalvatoreLimylubdosenatoraGiovanniegoMattaalbojeździłem

zSalvatoreMicalizzim

[13]

dosenatoraErnestoDiFresco.Pokonywałemtetrasyjakokierowca

wielerazy,awiadomo,żenikttamniejeździł,byzapytaćosamopoczucie,alewzwiązku

zkonkretnąsprawą.KonkursnalekarzywośrodkuVillaSofia?Udziałwprzetargunaintratny

kontrakt?Wtedyudawaliśmysiędoodpowiedniegopolitykaipodawaliśmynazwiskokandydata,

którymiałwygrać.Byłatodlawszystkichnormalnaprocedura.

KtóregośrazuMicheleGreco

[14]

wezwałmniewrazzSalvatoreMicalizzimipowiedział:

–WCapacizatwierdzilinowyplanzagospodarowaniaprzestrzennegoichcąznajomemu

zabraćkawałekdziałki.Idźciedogminyipogadajciezburmistrzemalbodyrektorem

departamentu,żebywprowadziliniewielkiepoprawkiwtymplanie.Tojakiśabsurd,żepotrzebują

akurattegokawałkazieminaplacczycośtakiego.

Porozmawialiśmyzkimtrzebaisprawęzałatwionowpięćminut.Gdymieliśmydoczynienia

znowicjuszemnaeksponowanymstanowisku,ostrożniegobadaliśmy,bysprawdzić,czymoże

namsięprzydać.Ajeślistawiałopór,podejmowaliśmykonkretnedziałania,bysięgopozbyć.

Czasamiwystarczałowyeliminowaćgo„politycznie”,czyliusunąćzestanowiska.Szliśmywtedy

donaszegopolitykaimówiliśmy:„Załatwiszsamsprawęztymkretynem?Czymamygo

sprzątnąć?”.Tosamowodniesieniudowrogichnamsędziów.

Pamiętam,jakjeszczewwięzieniupoznałemLaurę,zajmującąsięresocjalizacją.Właśnie

kupiładomimiałaproblemyzpodłączeniemkanalizacji.Wtrakciejednejzrozmówzapytała,

czymogęjejjakośpomóc.Nieznaliśmysięzbytdobrze,aleprzytaknąłemiporadziłem,by

pogadałazbossemGiovannimBontade.Podwóchtygodniachsprawabyłazałatwiona.

Uszczęśliwionaniewiedziała,jakmidziękować.

Taktowszystkowyglądało,nawetwówczesnych,niespokojnychczasach.

Od1963rokupopocząteklat70.trwałczaswewnętrznychstarć,któregokulminacjąstałasię

wojnamiędzycorleonesiapalermitaniorazmasakraprzyvialeLazio.Wgrudniu1969rokuTotò

Riinazaplanowałwnajmniejszychszczegółachprawdziwąoperacjąmilitarną.Razem

zBernardoProvenzanoiCalogeroBagarelląskrzyknąłoddziałiwtargnąłdokryjówkiMichele

Cavataio.Zabiłbossaorazjegoludzi.

Podekadzierzeziikonfliktównastałwreszcieczaspokoju.W1973rokumafijniprzywódcy

ponowniezasiedliprzyjednymstole,byracjonalnierozwiązaćkonflikt.Dlawszystkichbyło

jasne,żewewnętrznawojnaosłabiłacałąorganizację.Głównymorędownikiemzawieszenia

bronibyłGaetanoBadalamenti,którynamawiałdopodążenia,przynajmniejczęściowo,drogą

kuzynówzAmeryki.WStanachZjednoczonychgangizarabiałynahazardzie,prostytucji,handlu

narkotykamiidziałalnościbankowej.Nasnieinteresowałyprostytutki,hazardstanowił

drugoplanowąinwestycję,siedzieliśmyjużmocnownarkotykach,alepozostawałyjeszczebanki.

Dotejchwiliwszyscypatrzylinanieraczejkrzywo,bostanowiłykonkurencjędlanaszych

lichwiarzy.

Wjakisposóbwślizgnąćsiędobanku?Najprostsządrogą,czyliprzezokienka.Dzięki

figurantomizaprzyjaźnionymdyrektoromdeponowaliśmyogromnekwoty.Pierwszyzacząłsię

tymzajmowaćBontadeiprzekonałsię,żetodoskonałysposóbnapraniebrudnychpieniędzy.

Narkotykoweinteresyświetniesięrozwijałyiprzynosiłykolosalnezarobki,atrudnobyłowyprać

czywydaćcałytenszmal.

Kolejnympomysłemwtychlatachnarozwiązanieproblemuogromnychwpływówstałasię

branżadeweloperska.Wszyscymafiosisiedzieliwbudownictwie.Każdydużyprzetargprzypadał

mafii,anaplacachbudowynasiludziepełnilifunkcjekierownikówrobót.Tomy,aniezwiązki

zawodowe,sprawowaliśmypieczęnadpracownikaminaSycylii!

Naszespółkibyłynotowanenagiełdzie,więcpraniebrudnychpieniędzyprzestałobyć

problemem.Pozatymmogliśmyliczyćnazaufanychludzi,jakSindona

[15]

czyRoberto

Calvi

[16]

.NawetBankWatykańskistałzanami!Wykorzystywaliśmyrównieżzakorzenione

powiązaniazeświatempolityki,sięgająceXIXwieku.

Opróczoczywistychkorzyściwpostacilokalnychprzetargówdobreizacieśnionerelacje

zpolitykamipozwalałynamsprawowaćkontrolęnadsądami,awkonsekwencjinadprawem.

Przekupienielubzastraszenieprokuratoraczysędziegotopryszcz,acałazabawapolegałana

wymuszeniuustawiprzepisów,którezapewniąnamswobodędziałania.Wtymcelumusieliśmy

uzyskaćwsparciepolitykówiprzedewszystkimczłonkówrządu.Mafiosichcielispaćspokojnie,

pewni,żewraziepotrzebywyjdąszybkozwięzienia.

Ktokontrolujepolityków?Masoneria.Kimdokładniesąjejczłonkowie?Toosoby

zdecydowanieważniejszeodmafiosów,piastującenajbardziejeksponowanestanowiska

wpaństwie.Tyleżemafiosonieobawiasięwolnomularzy,aonidrżąprzednimzestrachu.

Dlategożemafiosistrzelają.Masonimogązkoleidoprowadzićdoekonomicznejipolitycznej

zguby.

Powstanieświętegoprzymierzamiędzyobiemagrupamibyłotylkokwestiączasu.Zarówno

im,jakinamchodziłoowładzę,adojejzdobycianawzajemsiępotrzebowaliśmy.

Politycyczęstonależądolóżwolnomularskich,amasoniwstępujądopartiilubutrzymują

ścisłerelacjezpolitykami.Kiedynawiązywałemkontaktzwybranymmasonem,automatycznie

poznawałemjakiegośpolityka.Oczywiściesystemtendziałał(idziała)takżewdrugąstronę.Nie

zapominajmy,że–przynajmniej–naSycyliitomafiakierujewyborami,decyduje,nakogo

należygłosowaćidziękikontrolinadznacznągrupąelektoratuwskazujezwycięzcę.Jesteśmy

powiązanizpolityką,bosporaczęśćświatapolitykijestpowiązanaznami.Iwszyscyotym

doskonalewiedzą.

3

Mafijnadrabina

Mafijnawierchuszkaniezauważyła,żeRiinapniesięzbytszybkopohierarchicznejdrabinie.

Iniktnieprzedsięwziąłśrodkówzaradczych.JedynieGiuseppediCristinazacząłcośpodejrzewać.

Podczaslicznychspotkańzinnymibossami,np.RosariodiMaggioczyStefanoBontade,mówił:

–Słuchajcie,chłopaki,niemaciezielonegopojęcia,cowyrabiaRiinawmniejszych

miasteczkach.

Aleniktnietraktowałtychsłówpoważnie.DiMaggiowszystkichuspokajał:

–NawetjeśliTotòRiina,zklanucorleonesi,wprowadzausiebieporządek,toconamdotego?

KiedygościunaswPalermo,siedzicicho,więccomamypowiedzieć?Jeżelizacznierządzićsię

wPalermojakwewłasnymdomu,gorzkotegopożałuje.

PrzezkrótkiczasnależałemdogrupyzaufanychludziSalvatoreRiiny.Po„zamachustanu”,

któryzatrząsłwposadachcosanostrą,towłaśnieichawansowałnastanowiskocapomandamento.

Ostatecznycioszadałjednakkilkalatpóźniej,w1979roku,gdyjużkontrolowałwiększość

członkówsztabugłównego,będącegoorganemkierowniczymmafii.Wtedytozrealizowałplan,

nadktórympracowałoddłuższegoczasu.

Każdyjegokrokikażdesłowobyłydokładnieprzemyślane.Nawetgdywydawałosię,że

popełniabłąd,taknaprawdęmiałnaceluwpędzeniekogośwkłopoty.

–Kiedywojskoprzegrywa–oświadczyłmipewnegorazu–winanieleżypostronieżołnierzy,

alegenerałów.GaetanoBadalamentikazałpowiedziećwAmeryce,żejestcapoditutticapi.

Wiesz,cojabymzrobiłzGaetanoBadalamentim?Dałbymmuszczotkęikazałczyścićkibleod

ranadowieczora.

Riinanimgardziłigoniecierpiał,choćBadalamentizapewniłmuschronienieusiebie

wCinisi,kiedyTotòukrywałsięprzedpolicją.GaetanootoczyłopiekąiutrzymywałRiinę,Liggio

iProvenzano,aonizajegouprzejmośćodpłacilizdradą.Nakażdymkrokuowatrójcapodburzała

dokłótni,aleimiędzynimiwciążdochodziłodoscysji.

Wkońcuichprzymierzesięrozpadło.RiinapożarłsięzLiggioprzed1974rokiem.Liggio

krążyłwtedymiędzyNeapolemaMediolanem,ukrywającsięprzedpolicją.Któregośdnia

oświadczył,żejeżeliktóryśzmafiosówchciałbymuprzekazaćwiadomość,masięzwrócićdo

Provenzano,aniedoRiiny.Zapytanyoprzyczynęodparł:

–KiedyRiinazapraszaludzidodomu,upijasięizabijajednegolubdwóchzeswychgości.

FaktyczniewtymokresieTotòczęstoorganizowałkolacje,ponieważzwierałmafijneszeregi

ichciałsprawdzić,nakogomożeliczyć.Nielojalnychwspółpracownikówzabijałalbosięich

pozbywał.Wierzyłwswojąintuicję,ponieważwtamtymczasieniebyłojeszczeprzypadków

prawdziwejzdradyworganizacji.Wystarczałprzebłysk,negatywnewrażenie,paranoiczna

obawa,bywydałnadelikwentawyrokśmierci.

Podziesięciulatachwendetyispiraliprzemocyzapanowałpokój.Przywódcyzwycięskiej

frakcjidoszlidowniosku,żenależyprzeorganizowaćcosanostrę.Urodzonycapo,LucianoLiggio,

stwierdził,żepowinienbyćtraktowanynarównizBontadeorazBadalamentim,izacząłdomagać

sięprawdoPalermotytułemzadośćuczynieniazaśmierćwieluzjegoludzi.

–MamynaswejliścietakżeofiarywPalermo,nietylkowCorleone–oświadczył.–Myteż

powinniśmydecydowaćotym,ktomazginąć,aktonie!–wołał,walącpięściąwstół.

Niechciałbyćdłużejtraktowanyjakobcy,alenarównizpalermianinemBontadeoraz

zBadalamentim,pochodzącymzCinisi.TaknarodziłsiętriumwiratBadalamenti–Bontade–Liggio.

Jedenorgandecydującyokolejnychkandydatachdoodstrzałuzprzegranychrodzin,którenie

przystąpiłydosojuszu.Niektórezofiarpiastowaływysokiestanowiska,byłypowiązania

zwpływowymiosobamiwmieście,aleLiggiochciałoczyścićszeregi.Wszyscy,których

ominęłafuriacorleonesi–przedewszystkimwspółpracownicyCavataio–zawdzięczaliżycie

wstawiennictwuBadalamentiegoiBontade.GdybytozależałodoLucianaLiggio,wszyscy

palermitanibyzginęli.Klancorleonesitakwłaśniepostępuje.

W1974roku,pozaprzestaniunajkrwawszychwalk,sztabgłównyznówpodjąłdziałalnośćpod

przywództwemtriumwiratu:StefanoBontadeobjąłrejonPalermo,LucianoLiggiootrzymał

Corleoneiokolice,aGaetanoBadalamentimiałzarządzaćrejonemTrapani.

Wskładsztabuwchodzilinajwyżsiprzedstawicielemafijnychrodzin.Każdyznichpiastował

funkcjęszefaokręgu–capomandamento–ireprezentowałrejonobejmującyprzynajmniejtrzy

graniczącezesobąstrefy.

Oczywiścieniewszyscyszefowieokręgówbylisobierówni.Naichczelestałkoordynator,

którymiałrozstrzygającezdaniewsprawachdotyczącychpozostałychczłonkówsztabu.

Wokresie,gdydowładzyzacząłdochodzićRiina,około1974roku,funkcjękoordynatorapełnił

GaetanoBadalamenti,któryutrzymywałbliskiestosunkizBontadeorazzcapomandamento

SalvatoreInzerillo.

Sztabniemiałściśleokreślonegokalendarzaspotkańizbierałsię,gdypojawiałasiękonieczność

rozwiązaniawiększychproblemówlubdelikatnychkwestii.Obowiązywałyjasnezasady,aktoich

nieprzestrzegał,wydawałnasiebiewyrokśmierci.

TotòRiinastopniowozacząłnaginać,apotemłamaćtezasady,jednakniktniezdobyłsięna

otwartysprzeciwwobecniego.Riccobonotylkoraz–zaniepokojonywydarzeniami–zwróciłsię

doGaetanoBadalamentiego.

–Słuchaj,adlaczegoniepozbędziemysięwszystkichpoplecznikówRiiny?

–Niemożemyterazryzykowaćkolejnejwojny.UlicewPalermozapełniłybysięznowu

trupami–odparłBadalamenti.

Szkodatylko,żeRiinanieobawiałsięprzelewukrwi.W1976albo1977rokuzostalizatrzymani

wTrapaniArmandoBonanno,GiacomoGiuseppeGambinoijeszczejedengość.Czatowali

nieopodaldomuCordò,żebygozabić.

Przyjechalikarabinierzy,prawdopodobniepootrzymaniuzawiadomienia,iicharesztowali.

RosarioRiccobono,pełniącywówczasfunkcjęcapomandamentowokręguPartanna-Mondelloaż

doBorgoVecchio,nicniewiedziałoplanowanymzabójstwie;takimbrakiemszacunkupoczułsię

upoważnionydopodjęciaostrychkroków.Takzresztązrobił.

Wyrzucił„zrodziny”(czyliusunąłzestowarzyszenia)GambinaiBonanna,doprowadzając

następniedoichwykluczeniazgangówSanLorenzoiResuttana,działającychwramachjego

okręgu.FrancescoMadonia,stojącynaczeleganguResuttana,byłzawszebliskozwiązany

zGambinąiobajutrzymywalibliskiekontaktyzRiiną.Riccobonopostanowiłskorzystać

zprzysługującegomuprawa(chodziłooludzizpodległegomuokręgu,którzydziałalinawłasną

rękęzajegoplecami),aleprzesadził,doprowadzającdootwartejwojnyzTotò.Oczekiwaliśmy

jegoreakcjiwkażdejchwili.Nieowijającwbawełnę,powiedziałemRosario:

–Albomyichsprzątniemy,albooninas.Wykluczyłeśichzrodzinyinigdycitegonie

wybaczą;przypierwszejokazjiukręcąnamłby.

–Aledlaczegomielibycośnamzrobić,Gaspare?–odparł.–Jakktośmaczystesumienie,to…

–Coichtoobchodzi,żeniemamynicnasumieniu–zacząłemtracićnadsobąpanowanie.

–Dlamnietozasadanumerjeden–odrzekłkrótko.–Czystesumieniatopodstawa.Musiałem

ichwyrzucićzrodziny,boniepoinformowalimnie,swegocapomandamento,oplanowanych

działaniach!

TyleżeRiinamiałgdzieśtezasady.Niecałedwamiesiącepóźniejsztabgłównyponowniesię

zebrał.ObradyrozpocząłTotò.

–Riccobonomapodsobązbytwielerodzin,czaspowrócićdodawnychpodziałów–

oświadczył.–Niedasiędobrzedowodzićokręgamiozbytdużejliczbiegangów.

Riinazdołałprzekonaćinnychszefówokręgów,żenależyodebraćRiccobonorodzinyVergine

Maria,AcquasantaiResuttanaorazoddaćjeFrancescoMadonieiuczynićgo,wefekcie,

capomandamento.ZajednymzamachemosłabiłRosarioizyskałlojalnośćkolejnegoczłonka

sztabugłównego.

Riinaniepozostawiałniczegoprzypadkowiikonsekwentnieprowadziłswąwojnęwpojedynkę.

Wlistopadzie1977rokuMadoniamusiałspłacićmudługwdzięczności,dokonujączamachuna

DiCristinę.Dwóchzabójcówwfiacie127zajechałodrogębmwizmusiłokierowcędozjechania

nabok.Wysiedlizsamochoduizastrzeliliwszystkichpasażerów.AletegodniaDiCristinanie

jechałswoimautemiodkulwynajętychmordercówzmarlijegoprzyjaciele:GiuseppeDiFede

iCarloNapolitano.

Obajpracowali,nazlecenieDiCristiny,wbiurzeGrazianaVerzotto,znanegopolityka,

zamieszanegowaferępaliwowąjeszczewczasach,gdynaczeleENIstałMatte

i[17].

DiCristina

doskonalezdawałsobiesprawę,żejegożyciezawisłonawłosku.WrozmowiezeStefano

Bontade,szefemklanuSantaMariadiGesù,niekryłswychobaw:

–Słuchaj,wtymzamachutojamiałemzginąć;tamtegorankaplanowałemjechaćrazem

znimi.Wysiadłemwostatniejchwili,bochciałempogadaćzkrewnym,itomnieuratowało.

Zrozumiał,żezapodwójnymzabójstwemstaliludzieTotòRiiny.Postanowiłwięcodpłacićmu

tąsamąmonetą.

Wmarcu1978rokuDiCristinaiSalvatore„Turi”Pillera,zaufanyczłowiekbossaGiuseppe

Calderonego,zabiliFrancescoMadonię.Tyleżemorderstwo,zamiastosłabićRiinę,dałomu

okazjędowzmocnieniaswejpozycjiwsztabiegłównym.

–DiCristinanigdyniezabiłbyFrancescoMadoniibezwsparciaCalderonego–oświadczył

przedinnymiczłonkamisztabu.–IfaktycznierazemznimwsamochodziebyłPillera.Kimsą

zatemjegokumple?ToStefanoBontadeiGaetanoBadalamenti.

Szkodatylko,żekiedyonpodjąłpróbęzabiciaDiCristiny,członkowiesztabuniekiwnęli

palcem.Atodlatego,żewtymokresiepraktyczniewszystkiekluczowedecyzjepodejmowałjuż

Riina.Acałyproceszacząłsięod„zamachustanu”w1976roku.„Fałszywykrok”DiCristiny

iPilleryprzyspieszyłbiegwypadków,ponieważdałRiinieokazjędopozbyciasięniewygodnych

rywali.

Jegorządzawładzywymknęłasięspodkontroliibyłgotówzłamaćwszelkiezasady

idoszczętniezniszczyćnaszkodekspostępowania,abyjązaspokoić.

W1979rokuodsiadywałemwyrokwSulmonie.TampoznałemnajwiększegowAzji

Południowo-Wschodniejprzemytnikanarkotyków,KohBakKina.Trafiłzakratki,bozłapanogo

wRzymiez30-kilogramowąwalizkąheroiny,którejniezdążyłrozprowadzić.

WwięzieniuKohBakKinpracowałjakostolarz.Pozatymoddawałsięmalarstwu.Dzieliłcelę

zkilkunastomaAzjatamizChin,TajlandiiiFilipin.NiektórzybylinawetzManili,jakon.

Zaczęliśmyzesobągadaćiszybkosiępolubiliśmy.Godzinęnaspacernikuspędzaliśmyzawsze

razem:jauczyłemgodialektusycylijskiego,aontłumaczyłmipodstawyangielskiego.

PojakimśczasiezawiezionomniedoPalermonamałoznaczącyprocesiwtamtejszym

więzieniupoznałemznanegoprzemytnikapapierosówPinoSavoce,kumplaSalvatoreRiiny.

OpowiedziałemmuoprzyjaźnizAzjatą,coonskomentował,mówiąc:

–Pamiętaj,żehandlarznarkotykamizDalekiegoWschodutojakkran,zktóregowypływa

złotozamiastwody.

PopowrociedoSulmonyzacząłeminaczejpatrzećnaKohBakKina–byłpotencjalnym

źródłembogactwa.Postanowiłemwejśćznimwowocnyukład.

Zaznajomionyjużtrochęztymtowarzystwem,zrozumiałem,żesprawujekontrolęiczuwa

nadazjatyckągrupą.Kazałemwięcżonieprzysłaćminowedresyorazbutysportowe

ipodarowałemjechłopakom,którzydzieliliznimcelę.Ichkrewnimieszkalidaleko,aoninie

mielinikogo,ktobyimpomógłweWłoszech.

KohBakKinmiałodsiedziećwyroktrzechlat,więczwolniligosporoprzedemną.Kiedy

wychodziszzpakiiniktnaciebienieczeka,dobrzejestmiećtrochęgroszaprzyduszy.Tyleżenie

zdążyłemzałatwićdlaniegokasy.Takwięcnapożegnaniepodarowałemmuzłotąbransoletę,

zegarekigrubyłańcuszekzkrzyżykiemwysadzanymdiamentami.Przekazałemteżkontaktdo

znajomegomafiosawNeapolu,aleonztegonieskorzystał.Pokilkumiesiącachwyjechał

zRzymuiwróciłnaFilipiny.

WniedługimczasiezacząłemdostawaćpocztówkizManili.Widniałnanichadresposte

restante.Zrozumiałem,żeszykujenaszwspólnyinteres.

W1981rokuwkońcuwyszedłemnawolność.PopowrociedoPalermonatychmiast

obgadałemzGiuseppe„Pino”Savocąnowemożliwościzarobku.Potrzebowałemzaufanego

nabywcy,któryzdołarozprowadzićtowarnietylkonaswoimterenie,aleiwokolicy.Savocastał

naczeleklanuBrancaccio,byłwięcidealnymodbiorcąmoichprzesyłekzManili.

Odrazudoszliśmydoporozumienia:KohBakKinmiałdostarczaćnarkotyki,ajapełnić

funkcjęjegowyłącznegoprzedstawicielaweWłoszech.Wkrótkimczasieznalazłemsię

wcentrumsiecidystrybucji,przezktórąprzechodziłomiesięcznieokoło20kilogramówheroiny.

KohBakKinprzesyłałmitowarzapośrednictwemchińskichkurierów,którzydocieralido

Włochstatkiemlubsamolotemizostawialiwalizkizpodwójnymdnemwprzechowalnibagażu.

Następniewybraniprzezemnieludzie,oczystejkartotece,odbieralibagażeiprzywozilijedo

Palermo.Wtamtychczasachkontrolebyłyrzadkością.

Płaciłem50milionówzakilogramheroiny;Savocakupowałjąodemnieza75milionów.

Resztanależałajużdoniego.

Savocazajmowałsięwszystkimsam,alechciałkupowaćtowartylkoodemnie.WPalermo

działałyjużprzetwórniemorfinynaheroinę,aletylkojazapewniałemsurowiecnajwyższej

jakości.ZeWschoduprzychodziłaheroinaoczystościw98%iamerykańskamafia,importująca

jązSycylii,niechciałażadnegoinnegotowaru.Świetniezarabiałem,kupiłemsobieferrari.

Pamiętam,jakkiedyśzatrzymałamniedrogówka.Policyjnepsyzaczęłyobwąchiwać

samochód,nerwowokręcącsiędookołaiszczekając.Tyleżejawiozłemtylkosłodkierurki

znadzieniemserowym.Widoczniewyczułyzapachricotty.

Policjancizarekwirowalisamochód,zdemontowali,cosiętylkodało,alenieznaleźlinicprócz

ciastek,więcoddalimiauto.Niestety,źlejezłożyliizacząłemmiećproblemy–wyciekałolej.

Nigdywcześniejniemielidoczynieniazferrari.

WtymczasieRiinabardzonaciskał,bymwszedłdogronajegonajbliższych

współpracowników,alezdecydowaniesięodniegoodsunąłem,kiedykazałmidokonać

niedopuszczalnego,jakdlamnie,czynu:chciał,bymzdradziłmojegocapomandamento,Saro

Riccobona.

PewnegodniasiedzieliśmywgarażuprzycorsodeiMille,gdziezregułyzawoziliśmy

delikwentówskazanychnauduszenie.

–Słuchaj,Gaspare–zagaiłRiina,odnoszącsiędoludzizabitychwtymmiejscu–opewnych

sprawachlepiejniewspominaćRiccobonowi.

ByłemwówczaswtakzażyłychstosunkachzRiiną,żepozwoliłemsobieodpowiedzieć:

–Totuccio,pracujędlaciebieijestemdotwojejdyspozycji.Alemuszęwszystkoopowiadać

Riccobonowi.Nauczonomnie,żecapofamigliawymagaszacunkujakojciec.

–Jasne,jasne–odparł.–Tobyłatylkomojarada.

Natymsprawasięzakończyła,alenieulegałowątpliwości,żeRiinapozwoliłsobienabardzo

osobistąsugestię.Oczywiścieuczyniłtozwyrachowaniaicałkowicieświadomie.Gdybym

kiedykolwiekopowiedziałczłonkomsztabugłównego,naprzykładBadalamentiemu,żeRiina

zachęcałpodwładnychdozdradyswegoszefa,wybuchłabywojna.

Totòkontynuowałswąbataliępocichu.

W1981roku,wciągumiesiąca,corleonesisprzątnęliBontadeiInzerillego.Efektemtych

zabójstwbyłarzeźwśródczłonkówrodzinobuugrupowań.

Znówwybuchławojna.Iwszyscyzdawalisobiesprawę,nakimskrupisięspiralaprzemocy.

CzęśćoskarżałaRiccobona,aleonpostąpiłwedługzasad.Możeprzesadził,doprowadzającdo

okrutnejripostyzestronycorleonesi,aleprawdziwąwinęzaówkrwawyrozdziałnaszejhistorii

ponosiłSalvatoreRiina.

Potwierdzenienadeszłowlistopadzie1982roku.

Wczerwcuznowutrafiłemzakratki.TampoznałemFrancescoMadonię,którysiedział

wwięzieniuoddłuższegoczasu.

–Cosłuchaćunaszych,Gaspare?–zapytał.

–Chybawszystkojużdobrze–uspokoiłemgo.–NadalhandlujemyzTajlandią,aRiinadał

sobiespokójzRiccobonem.

Niemogłemsiębardziejmylić.RosarioRiccobono30listopadaznikłbezśladu.Pokilkudniach

wymordowanojegorodzinęiludzi.TakotoRiinaświętowałzwyprzedzeniempoczątek

nadchodzącegoroku.

Nastąpiłkrespewnejepoki.

Napoczątkulat70.mafiawciążbyłatąsamącosanostrą,doktórejprzystąpiłemw1965roku,

zwerbowanywwięzieniuprzezRiinę.Choćnieznałemjejodpodszewki,jawiłamisięjako

idealnyświat.Utwierdzonywtymprzekonaniuwstąpiłemoficjalniedomafiiw1973roku,

wdomuczłonkacamorryLorenzoNuvoletty,podNeapolem,wMarano.

Kroplekrwiskapującenaświętyobrazek,którykurczysięwpłomieniachognia.Trudnoto

zapomnieć.Tlącasięrycinaprzechodzizrąkdorąk.Powtarzanesłowaprzysięgi:„Niechspłonę

niczymtenświętyobrazek,jeślidopuszczęsięzdradycosanostry,niechmeciałosczeźnie

wogniujaktenświętyobrazek…”.Pamiętamwszystko,jakbytobyłowczoraj.Kiedy

przekazywanyzrąkdorąkkartonikdoszczętniespłonął,mójcapo–SaroRiccobono–powiedział:

–Żadenojciecniemożeuratowaćswegosyna,jeślinapastowałonżonę,córkęlubsiostrę

innegomężczyznyhonoru.Wówczas,nawetzełzamiwoczach,musiudusićsynawłasnymi

rękoma.Tofundamentalnazasada.

WciążsłyszęgłosSaroiczujęnasobieprzeszywającywzrokwszystkichpozostałych.

–Słyszałeśwcześniejomafii?–spytałRiccobono,kiedypłomieńzgasł.

Niespodziewałemsiętegopytaniaizacząłemkręcić:

–Tak,kilkarazyobiłomisięcośouszy…

Natychmiastmiprzerwałiwyjaśnił:

–Mafiaistniejeijestsilniejsza,niżsiępowszechnieuważa.

Międzymłodymiastarszymirangąpanowałaogólnazasadarówności.Wszyscybyliśmy

jednakowi.Jeślipotrzebowałemczegoś,coposiadałinnyczłonekorganizacjiigootopoprosiłem,

niemógłmiodmówić.Cokolwiekbytobyło!Hasłowypowiadanewmomencieprzedstawiania

sięinnemuczłonkowimafiibrzmiało:„Takisam”.Dopieropotemprzechodziliśmydopodania

imieniainazwiska.Nawetmiędzybossemazwykłymżołnierzem,międzytuzemaszaraczkiem

niebyłodystansu,ponieważobajnależelidomafii.GdyktóregośrazuBuscettaprzedstawiłmi

wwięzieniuUcciardonelaryngologa,którywrazzinnymilekarzamiprzyjeżdżałdozakładuco

osiemdni,powiedziałtylko:„Takisam”.

Nauczononasmyśleć,żerodzinaobejmujezarównokrewnych,jakiwszystkichczłonków

mafii.Zczaseminaszekobietypoznawałyowezasadypostępowaniaistosowałyje.Gdy

wieczoremznajomypukałdodrzwi,bouciekałprzedpolicjąalbowpadłwtarapaty,bezpytania

oszczegóływpuszczałygodośrodka.Przechodziliśmyprawdziwąszkołężycia,obejmującą

alternatywnąedukację.Abysięotymprzekonać,wystarczyłomiporównaćzachowaniemojej

żonyinieświadomychniczegosióstr.Mojażonadoskonalewiedziała,zakogowyszłazamąż,

zdawałasobiesprawę,żenależędomafii.Zresztąspotykaliśmysięgłówniezinnymimafiosami

lubichkrewnymi.Otaczałnaswąskikrągznajomych,wktórymwszyscyokazywalisobie

szacunek,przedewszystkimkobietom.

Riinawyłamałsięztegokręgu,sprzeniewierzyłsiętradycji.

Niewiem,wjakimstopniuhistorialudzkościjestprzesiąkniętaokrutnąnaturąwładzy.Dziś

chybażadnepaństwonieoddałobyrządówdrugiemuHitlerowi,odpowiedzialnemuzazagładę

Żydów,czyStalinowizsyłającemutysiącewięźniówdogułaguiwidzącemuwkażdym

potencjalnegowroga.

Toniewładzasprowadzapanującychnamanowce,alerządzawładzypopychaichdo

haniebnychczynów.Riinażyłpragnieniemzdobyciaabsolutnejkontroliiustanowieniarządów

terroru.Jegoumysłzaprzątałatylkojednamyśl:Tenfacetstałsięzbytmocny.Lepiejgo

sprzątnąć.

Więcejna:www.ebook4all.pl

4

System

Aktywnymczłonkiemmafiistałemsięw1969roku,czyliwokresie,gdydoszlidowładzy

corleonesiimiałamiejscemasakraprzyvialeLazio.

PrzezdługiczasbyłemprawąrękąRiiny,anawetpołączyłanasswoistaprzyjaźń.W1973

rokuzostałemoficjalnie„przyjęty”docosanostryistałemsięmężczyznąhonoru.Idączajego

radą,przeszedłempodochronneskrzydłaRosarioRiccobona,stojącegonaczeleklanuPartanna–

Mondello.TegosamegoRiccobona,któregokilkalatpóźniejkazałmizdradzić.

PracowałemdlaRiccobonaprzezwielelat,najczęściejwrazzMichele,bratemSalvatore

Micalizziego,którybyłszwagremRosaria.

TworzyliśmyzMichelezgranytandem.Pozatymstanowiłdlamniedodatkowągwarancję

bezpieczeństwa:byłpowinowatymRiccobono,copozwoliłomiuniknąćdwarazyuczestnictwa

wzabójstwie.Zazwyczajniemożnabyłoodmówićwykonaniarozkazu.Naszczęścienigdynie

musiałemzabijaćpolicjantów,sędziów,prokuratorówanizwykłychobywateli.Wprzeciwnym

raziemojeżyciewyglądałobydziśzupełnieinaczej.Czydręczyłybymniewyrzutysumienia

ipoczuciewiny?Mordowanieludzizmojegoświatanigdyniestanowiłodlamnieproblemu.

Byliśmyżołnierzami.Znaliśmyzasadyiwiedzieliśmy,żepewnegodniaimymożemysię

znaleźćpo„niewłaściwej”stronielufypistoletu.

Życiemafiosatoczyłosięwedługżelaznychreguł.Popierwsze:wdomutylkomafiosilub

najbliższarodzina.Zinnymimożnasiębyłospotykaćtylkonazewnątrz.Święta,rocznice,śluby,

urodziny,chrztyczypogrzebyorganizowaliśmytylkowewłasnymgronie.Najczęściejżony

pochodziłyzmafijnychdomówlublojalnychrodzinztejsamejdzielnicy.

Naprzykładmojażonajestsiostrąmojegoszwagra.Takwięcjeszczeprzedślubem

należeliśmydotegosamegokręgu.Kiedyzaczęliśmysięspotykać,byłażywiołową,śliczną

ikrewkądziewczyną.Lubiłasiębuntować,alezamążpójścieimacierzyństwozmieniłyją

wprzykładnążonęimatkę.

Międzynamijestdziewięćlatróżnicy,więcmożnapowiedzieć,żewidziałem,jakdorastała.

Zgodniezsycylijskątradycjązdecydowaliśmysięnaprzedślubnąucieczkę.Wtamtychczasach

obowiązywałazasadadługoletniegonarzeczeństwa,więckiedymężczyznatraciłcierpliwość,

porywałwybrankę,oczywiściezajejzgodą,ipokrzyku.Takteżuczyniłem.

PojechaliśmydoKatanii,gdzieugościłnasmafiosoMimmoCondorelli,któregoojciecpełnił

funkcjęconsigliere,doradcylokalnejrodzinykierowanejprzezCalderonego.Wroku1968nie

byłemjeszczemafiosemwpełnymtegosłowaznaczeniu,alecieszyłemsięopiniąwybitnego

złodzieja.Zapracowałemnareputacjękilkomaspektakularnymiwłamaniami.

Niedługopoucieczceznarzeczoną,jeszczewtymsamymroku,pojechałemdoBolonii,by

ukraśćwspaniałąkolekcjęzegarkówkieszonkowych.Większośćegzemplarzypochodziła

zprzełomuXIXiXXwieku.Calderonekupiłwszystkozasześćsettysięcylirów

[18].

Żonadoskonalewiedziała,żejestemzłodziejem:wnaszejdzielnicywiedzieliśmyosobie

wszystko.Niepracowałemprzecieżwbanku,więckiedyprzystąpiłemdomafii,niczegoprzednią

nieukrywałem.Zresztą,nawetbymniemógł.

Kiedyrozlegałosiępukaniedodrzwi,wyskakiwałemprzezokno.Gdymusiałemsiępozbyć

zakrwawionychubrańczyukryćbroń,mogłemnaniąliczyć.Nigdyonicniepytała.Tylkoraz,

w1982roku,gdydowiedziałasięozabójstwiesynaNinoBadalamentiego,powiedziała:

–Chybawszyscyoszaleliście.

Mojaodpowiedźniebyłazbytuprzejma:

–Pilnujlepiejgarów!

Inatymzakończyliśmyrozmowę.Taknaprawdęcałetowydarzenieporuszyłomniebardziej

niżją,choćnigdysiędotegonieprzyznałem.Zdrugiejstronyonaniewielewiedziałaowalkach

międzymafiosami,omieszanceurazyikrwawegoszaleństwa,któraopanowałaumysłRiiny.

Każdegoranka,nieważneczybyłemnawolności,czyukrywałemsięprzedpolicją,

zachodziłemdoRiccobona,podobniejakinniczłonkowierodziny.Jeżeliniebyłonowychwieści

anirozkazówdowykonania,miałemdzieńwolny.Alejakożołnierzmafiimusiałembyćzawsze

wstaniegotowości,naszasłużbatrwałacałądobę,takżewświęta.

Gdymieliśmyochotęnalodyczyspacerzżonąidziećmi,chodziliśmyzawszewtesame

miejsca,wktórychnietylkoczuliśmysiębezpiecznie,aleipozostawaliśmyzawszeuchwytni

idyspozycyjniwraziepotrzeby.Zmianaplanówczyniespodziewanerozkazybyłynaporządku

dziennym.

Mieliśmyteżustalonemiejscaspotkańzmafiosamizinnychgangów.Gdymusiałemna

przykładpogadaćzManganoczyCangemim,jechałemdoposiadłościPippoCalò„Stalla”lubdo

warsztatuVetrano.AlbodosklepuzseramiprzybazarzeVucciria,gdziepanowałspokójibez

przeszkódmogliśmyprowadzićrozmowy.ByłjeszczemałydziedziniecPipitonewrejonie

Acquasanta.Zaletątychdwóchostatnichmiejscbyłalokalizacja:ukrytewlabiryncieuliczek

sprawiały,żepolicyjneradiowozyniemogłyprzemknąćniezauważone.

Pozostawałyteżdomywielkichbossów,alerzadkotambywałem.Przekroczenieichprogów

kojarzyłosięzwejściemdokatedry.PamiętamnaprzykładposiadłośćMicheleGrecawCiaculli,

najlepszemiejscenacałejSycyliidouprawymandarynek.GrecokupiłjąodksięciaFavarellego

zaparęgroszy.Złożyłarystokraciepropozycjęniedoodrzucenia.Początkowodzierżawiłteren,

alezczasem,jakwiększośćwielkichojcówchrzestnych,stałsięwłaścicielemziemskim.Dzięki

wsparciupodupadłycharystokratówbossowiedorabialisięmajątku(napoczątkuprzydawałsię

budzącyzaufanie„opiekun”),agdyjużpiastowaliwysokiestanowiskowmafii,zyskiwaliwładzę,

itotakogromną,żenakoniecrolesięodwracały:dawnyprotektorstawałsięprotegowanym.

Niktniezauważył,żeRiinastanowizagrożeniedlakażdegoznas.Pokoleieliminowałswych

przyjaciół.Wjegoopinii,gdytylkoktośstawałsięzbytważny,należałosięgopozbyć.Chciał

samsprawowaćwładzę,jakStalin.Itakibyłjegoplanodsamegopoczątku,choćnikttegonie

podejrzewał.Ukryłswąprawdziwąnaturępodgęstymwoalemobłudy.

Totònigdyniewahałsięzadawaćciosówponiżejpasa.Jużw1974rokuwydałpolicjiLuciano

Liggia,choćwówczasniktnieprzypuszczał,żetoRiinamaczałpalcewaresztowaniu.Pamiętam,

żejakiśczaspóźniejspotkaliśmysięwieczoremwdomuPietraVernengowPonteAmmiraglio.

Zebrałasięsporagrupa,międzyinnymiFrancoMasera,GiacomoGiuseppeGambinoisam

Riina.Wpewnymmomenciezapytałemzgłupiafrant:

–Słuchaj,Totò,możebypojechaćpoLucianadoLodi?

WięzieniewLodibyłowówczasmałąplacówką,zktórejłatwobyłouciec.Ogólniewtamtych

czasachzakładykarneniebyłyniedostępnymifortecami.Kontrolezaostrzonodopieropo

zabójstwiegenerałaDallaChiesa;wcześniejzorganizowanieucieczkiniewydawałosięzbyt

skomplikowane.

Palnąłemtomożebezzastanowienia,alewsumieniepowiedziałemnicobraźliwego.Jednak

Riinazareagowałniespodziewanieostro.Spojrzałmiprostowoczyiwycedził:

–Nieumieszpilnowaćswojegonosa?Liggiotocorleoneseitojazajmujęsięjegosprawą.

OczywiścieniekiwnąłnawetpalcemiLiggio,skazanynadożywocie,zmarłwwięzieniu.Do

ostatniegodnianiestraciłnadzieinaopuszczeniewięziennychmurów.Mamnatodowody,bo

w1987rokusiedziałemwjednejcelizjegoznajomym.Czekałcodzienniedopółnocy,

przechadzającsiętamizpowrotem,ubranywgarniturijedwabnąapaszkę,boceniłsobie

eleganckiwygląd.Niezatrzymywałsięnawetnachwilę,pomimozapewnień,żepodwudziestej

niemożnawyjśćzwięzienia.

Wtedyniczegoniepodejrzewaliśmy.Niktniezorientowałsię,żeRiinajestzdrajcą.Jasam

święciewierzyłemwnasząprzyjaźń,zwłaszczażedowiódłmiswejlojalnościwielerazy.

Chociażbyprzyokazjiślubu,gdywiedzącomoichproblemachfinansowych,zaproponował

wszystkimmężczyznomhonoru,bypodarowalinampopięćdziesiąttysięcylirów.Dziękitemu

pozwoliłmizacieśnićstosunkizMicalizzimiRiccobonem,ponieważpodzieliłemsiępieniędzmi

znasząmafijnąrodziną,aniezachowałemwszystkiegodlasiebie.

UtrzymywałemzTotòbliskierelacje,amimotoniezdawałemsobiesprawyzjego

szaleństwa.Wstosunkudomniezachowywałsięprzyzwoicie,anawetprzymykałokonamoją

niesubordynację,jakwtedy,gdywrazzinnyminiewykonaliśmywyrokunasędziwymbossie

VincenzoNicolettim,którymiałsilnepowiązaniazezmarłymwcześniejCavataio.

WykonanieegzekucjipowierzonoSaroRiccobono,alewprzygotowaniuzamachuwzięłoudział

teżkilkużołnierzyzrodzinyBuffa,którzymielizbadaćtereniznaleźćnajlepszemiejscena

dokonaniezabójstwa.

Dostawszyodnichcynk,razemzTotuccioInzerilloiMichelangelo„Angelo”LaBarberą

zajęliśmystanowiska.GdytylkopojawiłsięNicolettiwtowarzystwiestajennegoMesii,

zaczęliśmydonichstrzelać.Alepomimociężkichobrażeńobajprzeżyli.

Odrazuzaczęliśmyopracowywaćplanzabójstwanaterenieszpitala,wktórymoperowano

Nicolettiego.JednakplanBnigdyniezostałzrealizowany,ponieważniespodziewaniekazanonam

czekać.Staruszekwiedział,żechcemygozabić,alenieoswojeżyciesięmartwił.Przesłał

wiadomość,żezależymutylkonatym,abydziecidokońcauważałygozaporządnegoczłowieka.

Prosił,byichzostawićwspokoju,bożadnenienależałodomafii.

Realizacjęplanuzawieszono,egzekucjęstaregobossaprzesuniętowczasie.Byłgotowyna

śmierć,więcmogliśmyzaczekać,ażwyjdziezeszpitala.

Kiedygowypisano,zapośrednictwemkrewnegoprzekazaliśmymuwiadomość,żetego

samegodnia,oosiemnastejtrzydzieści,masięstawićwPalermo,naplacuwdzielnicy

Pallavicino,podbaremAugello,należącymdomafiosów.Jeżeliniepojawimysiędo

dziewiętnastej,jestwolny:ot,deklaracjaświadczącaowzajemnymzaufaniu.

Razemzchłopakamibyliśmynamiejscu,kiedystaruszekzjawiłsiępunktualnie

wumówionymmiejscu.Stałnieruchomoiczekał.

Patrzyliśmynaniegowmilczeniu.Doskonalewiedział,cogoczeka,aleprzyjąłgodnieswój

los,ufając,żeoszczędzimyjegodzieci.

Przezcałeżycieprzestrzegałrygorystycznegokodeksupostępowania,aterazmiałwypełnić

ostatniaktposłuszeństwa.

Myteżwierzyliśmywtenkodeks,alebyliśmymłodsiinaglecałasytuacjawydałanamsię

absurdalna.Szanowaliśmyjegohonorowośćiniepotrafiliśmystrzelić.Onwywiązałsię

zzadania,zpewnościątrudniejszegoodpowierzonegonam.Anamwykonanierozkazuzkażdą

minutąwydawałosięcorazbardziejbezsensowne.

Wkońcuoddaliśmycześćjegoodwadze.Schowaliśmybrońiwróciliśmydodomu.Pozatym,

gdybynaprawdęszukałzemsty,niestanąłbyprzednami,woczekiwaniunaśmiertelnystrzał.Po

nieudanejpróbiezamachu,gdybyzdecydowałsięwypowiedziećnamwojnę,mógłbyzbiec

izatrzećzasobąślady.Aleonstałnaplacugotównaśmierć,proszącwzamianjedynie

opozostawienieprzyżyciuswychdzieci.

OstatecznadecyzjanależaładoRiccobona,którybyłtamrazemznami.ZabicieNicolettiego

wchodziłowzakresjegokompetencjiiniepotrzebowałzgodytriumwiratu.Saropostanowił

zostawićgowspokoju.Wróciliśmydosiebie.

Naszasamowolaniemiałareperkusji.Zresztąpomysłeliminowaniastarychojców

chrzestnych,którzyswegoczasubylipowiązanizCavataio,stałsięistnąobsesjąLiggia,której

BadalamentiiBontadeniepodzielali.Było,minęło.Stwierdzili,żepotencjalneofiarydożywały

jużsędziwegowieku,więcitakschodziłyzesceny.

Uszłonamtonasucho,aleLiggionadalpozostawałszefem.ARiinajegocieniem.Niewahał

sięprzedzbrukaniemrąkkrwiąizchęciąprzyjmowałzleceniamorderstw.Byłmłodyirwałsię

dotakichczynów.Gdybyśmybylimniejnaiwni,dostrzeglibyśmy,żeczekatylkonaodpowiedni

moment,bywycyckaćLiggiego.Wkońcunadeszłakutemuokazja.

Liggioukrywałsięprzedorganamiściganiaodroku1971,czyliodczasuzabójstwaprokuratora

generalnegoPietraScaglionego.NajpierwkrążyłmiędzyMediolanemaNeapolem,bo

wPalermogroziłomuzbytdużeryzykośmierci.PozatymwMediolaniemieszkałajego

konkubinazdzieckiem.

Alenawetnaodległośćnieprzestawałkierowaćludźmiinadaluważanogozabossa.

Liggioszybkozrozumiał,żeniepowinienufaćRiinie.Imającdowyborudwóchcorleonesi–

ProvenzanaiRiinę,którzydziałaliwjegoimieniu,kiedysiedziałwwięzieniulubukrywałsię

przedpolicją,postawiłnaProvenzana.JednakRiinaniewzruszeniekontynuowałswójplan.

Wpływałnadecyzjesztabugłównego,wskazywałkolejneofiary,pogrążałwybranerodziny,by

pozwolićinnymwypłynąćnapowierzchnię,skazywałnaśmierćcapomandamentoizastępował

ichnowymi,zaufanymiludźmi.Stosująctęstrategię,sztabwkrótkimczasiecałkowiciezmienił

swójskład:podkoniecgryprzystolezasiadalitylkoludzie,którychRiinabezpośrednio

kontrolował.

PozdobyciuwładzywsztabieRiinamógłbezprzeszkódnadaćnoweobliczecosanostrze;

zacząłkierowaćprzetargami,umiejętniepodporządkowującsobiedeweloperówipolityków.Za

jegorządówzatarłysięróżnice,naktórychopierałasiępierwotnakoncepcjanaszejorganizacji.

Zanikłpodziałna„nas”i„nich”,staliśmysięjednymorganizmem,posiadającymogromną

władzę.Dawnykodekspostępowaniastraciłjakikolwieksens.

WjakisposóbRiinazdołałdokonaćtakradykalnychzmian?Toproste:wykorzystałogólny

chaos,jakipanowałodpewnegoczasu.Liggioukrywałsięprzedpolicją,pozatymjegorelacje

zBadalamentimiBontademnienależałydonajlepszych.Mafiaztrudempodnosiłasięzkolanpo

dekadziekrwawychwalk,którewznowiłyzapomnianezatargiiotworzyłydrogędonowej

rywalizacji.Tenszczwanylispotrafiłdoskonalesięodnaleźćwnapiętejatmosferze.Miałtak

jasnyobrazsytuacji,żepotrafiłkontrolowaćwszystkonawetwczasie,gdymusiałsięukrywać

przedpolicją.Cowięcej,wodróżnieniuodLiggiazdołałwykorzystaćokresswejnieobecności.

Riinanieograniczyłsiędowprowadzeniadosztabuzaufanychludzi,którzymielimuowszystkim

donosić.Stwierdził,żezewzględunautrudnionewarunki(jakbyukrywaniesięprzedorganami

ściganiabyłodlamafiosaczymśnowym),wraziekoniecznościpodjęciaważnejdecyzji

wkrótkimczasie,możezrezygnowaćzezwyczajowejprocedurykonsultacjiorazuzyskiwania

zgodyizałatwićsprawębezpośredniozmafiosamiwmiejscowościach,wktórychakurat

przebywał.

Riinaobaliłstaryporządekihierarchię,którenakazywałyprzeprowadzićnajpierwrozmowy

zcapodecina

[19],

potemzdoradcą–consigliere,następniezcapofamigliaorazcapomandamento,

anakońcuzesztabem.

–JeślimuszęsięukrywaćprzezjakiśczaswMondelloipotrzebujęsamochodu–wyjaśniał–

idębezpośredniodoMutolo,bojestemnajegoterenie.AgdyjestemwParco,rozmawiam

zlokalnymmafiosem,jeżeliczegośpotrzebuję.

Patrzącteraznatozboku,oceniam,żepodobnerozumowanieniebyłobardzoodkrywcze,ale

–jaksięokazało–zapoczątkowałonowąepokę.Postępującwtensposób,Riinazdołałskupićwokół

siebiebardzowąskągrupęlokalnychmafiosów,nadzwyczajlojalnychigotowychwykonać

wszelkiejegopolecenia,odkradzieżypozabójstwa.Ukrywającsięprzedpolicją,otoczyłsię

„swoimi”ludźmiiniepotrzebowałkonsultowaćżadnychdecyzjizinnymibossami.

Zajednymzamachemzdołałnietylkozdobyćpoparciesztabugłównego,aleiograniczyć

jegopolityczneznaczenie,zwłaszczażeczułsięjakrybawwodzietakżepozamafijnym

środowiskiem.

Politycyniebralibezpośredniegoudziałuwnaszychwewnętrznychrozgrywkach,ale

pozostawalipodichwpływem.Takżemiędzynimipojawiłysiępodziałyodzwierciedlające

antagonizmymiędzymafijnymifrakcjami;wystarczyprzypomniećokonflikcieinteresów

międzyVitoCiancimin

o[20]

iSalvoLimą.

Bezwątpieniadziścosanostraniematakiejwładzyjakkiedyś.Toefektzbytdużejliczbyofiar,

nadmiaruinteresów,którewymknęłysięspodkontroli,noioczywiściezasługawybitnych

umysłówiodwagiśledczychzesztabuantymafijnego,ludzitakichjakFalconeczyBorsellino.To

ichpostawadoprowadziładotego,żejaiwieluinnychwyszliśmyzpodziemiaizdecydowaliśmy

sięnawspółpracęzwymiaremsprawiedliwości.

Mafiosistracilipoczuciebezpieczeństwa,pewność,żejakoczłonkowieorganizacjisą

nietykalni.„Współpraca”tozaraźliwachoroba.Dziśkażdynormalnyczłowiekzastanowisię

dziesięćrazy,zanimwstąpiwszeregimafii.Kiedyśprzyjaźńzmafiosemstanowiłapowóddo

dumy,tyleżewtedymafiosomilczałjakgrób,umiałtrzymaćjęzykzazębami.Terazmoże

okazaćsięgwoździemdotrumny.Dlaczego?Bojeśliwejdzieszznimwukład,alepotemon

zaczniesypać,maszprzechlapane,znajdzieszsięwsytuacjibezwyjścia.

Pozatym–próbowałemwyjaśnićtopodczasprzesłuchaniawybitnejsędzinieBoccassini,

którazawszelkącenęchciałapoznaćtajnikiorganizacjiijejstrukturę–siłamafiidługosię

opierałana„młodymnarybku”,zastępiegorliwychpoplecznikówiosóbsympatyzującychzcosa

nostrą,mogącychwprzyszłościzasilićjejszeregi.

Towśródnichbossznajdowałnoweofiary,stopniowosiędonichzbliżał,oferowałprzysługi

ipomoc,bywodpowiednimmomenciezażądaćspłatydługu.Mafiosostaleczegośpotrzebuje

imusiwiedzieć,dokogosięzwrócić,gdybędzieszukałzłodziejasamochodów,osobymającej

wyśledzićkolejnąofiaręczyhandlarzabronią.Mężczyznahonorunieustanniepotrzebujenowych

pistoletów,bowkażdejchwilimogągozatrzymaćiznaleźćprzynimbroń,zktórejstrzelał,ato

byoznaczałopoważnekłopoty.„Spalona”brońwymaganatychmiastowegousunięcia,ale

niekiedymożnająjeszcze„wyczyścić”iponowniewykorzystać.Trzebajątylkodobrzeukryć

izaczekaćnaodpowiednimoment:przydasięprzykolejnymzabójstwieczydozastraszenia

ofiary,zktórejściągasięharacz.

Biorącpoduwagędużezapotrzebowanienauzbrojenie,pomocnikmafiosamusiznaćzłodziei,

którzynatychmiastpoznalezieniubronibędąwiedzieć,komująsprzedać.

Tenłańcuchzależnościmiędzymężczyznamihonoruazłodziejamimaogromneznaczenie,

jestnawagężycia;mafiosoniemożejednakufaćpierwszemulepszemuprzestępcy,boów

delikwentnależydoinnego,choćprzyległegoświata.Takipomocnikbierzeudziałwdrobnych

wykroczeniachinadużyciach,któreniestawiająklanu,będącegoichzleceniodawcą,wzbyt

negatywnymświetle.Naprzykład,możnadaćmutrochęgroszaikazaćpodpalićjeszczetego

samegowieczorumagazyn.Zdarzasięjednak,żepodłuższymczasiewspółpracyrodzisię

wzajemnezaufanieisammafiosorzucapropozycję:

–Słuchaj,mamydowykonaniawyroknajednegogościa,awszyscysądziśzajęci.

Jeżelikandydatwykonazadanie,tosukcesjestpodwójny:popierwsze–przeszedłkryminalną

inicjację,apodrugie–czujesięwspółodpowiedzialny.Dopókiniewpadniewmafijnesidła

współudziału,tochoćznamafijnykodeks,nakazomertàitrzymajęzykzazębami,nadalpozostaje

osobązzewnątrz.Przebywaniezczłonkamicosanostrytodlaniegozaszczyt.Nietylewsensie

finansowym(napoczątkuprofitysąniewielkie),iledlatego,żemarzymusiękarieramafiosa,zna

obowiązującezasadyidobrzesięsprawuje,byzostaćdostrzeżonym.

Bossowiestawiająsobiezacelumiejętnezacieranieśladówiniezależność.Liczącysięcapo,

częstomającyzasobąkaręwięzienia,musiniekiedyukrywaćsięprzedpolicją,alenadalchce

sięczućbezpieczny.Powiązaniarodzinneiprzyjacielskie,sięgającejeszczeczasówdzieciństwa

(jedyne,któresądozwolonepróczmafijnychkontaktów),mająkluczoweznaczenie:pierwsze

dyskoteki,pierwszerandkiwulicznychzaułkach,pierwszekradzieże.

Kiedypotrzebadotrzećdoławnika,najlepszymsposobemnawpłynięcienajegodecyzjęnie

jestwcaleprzekupstwo.Lepiejznaleźćdostępdokrewnegolubznajomego.Jeżeliwmłodości

zawieramyprzyjaźńzdwudziestomaosobami,tomożnazałożyć,żetrojeznichbędzie

wprzyszłościzajmowaćsięhandlem,jedenożenisięzcórkąsędziego,jedenbędziemiałszwagra

policjantaitd.Iwłaśniepoprzezteosobisterelacjemafiosistarająsięwpłynąćnawybranego

ławnika.Nawetnieprzyjdziemudogłowy,żewieloletniaznajoma,porządnaskądinądosoba,

możepoprosićgooprzysługęnarzeczmafii.Aprzecieżwystarczy,żeusłyszyodniejpodobne

zdanie:

–Słyszałeśotymzabójstwie?Mójdobryznajomyjestjednymzoskarżonych,aleto

oczywistapomyłka.

Jejsłowabardziejgoprzekonająiodniosąlepszyskutekniżjakiekolwiekgroźby.

Wielokrotniemniepytano,czypłaciliśmyczłonkomsąduorzekającego.Nie!Kiedy

chcieliśmyuzyskaćkorzystnądlanasdecyzję–itonietylkoławników–uciekaliśmysiędo

kosztownychprezentówdlaichżon,szwagierekczykochanek.Dziękitemunasiwybrańcyczuli

siębardziejzobowiązaniigotowiokazaćwdzięcznośćzaświątecznylubokazjonalnypodarunek

wformiebrylantu,naszyjnikaczyinnejkosztowności.Alegotówka?Nigdy!Pieniądzeto

delikatnasprawa.Lepszyodprostackiejłapówkijestcennypodarek(dającyzresztąbardziejdo

myślenia).Aimdroższyprezent,tymsilniejszarodzisięwięź.Stawkawgrzeidziewgórę.

Przyjmującpropozycjęmafiosa,należypamiętać,żeodtejdecyzjiniemaodwrotu.Do

naszegoświataniemożnawpaśćtylkonachwilę.Choćniektórzynierozumieją,araczejudają,

żenieznajątejprostejprawdy.

Takżedrobniprzedsiębiorcystanowiąlicznągrupęnaszychpomocników,bomafijnysponsor

możewyznaczyćnowykurswżyciufirmy.Pamiętamwielemałychspółek,interesujących

znaszegopunktuwidzenia,któreprzechodziłykryzys.Wystarczyłonawiązaćkontakt

zdystrybutoremichwyrobów.Apotemrazemzkumplamijeździliśmynaprzedmieścia,żeby

„pozawracaćgłowę”lokalnymmafiosom.Razemznimizachodziliśmydosklepówiuprzejmie

proponowaliśmynabycietegoczyinnegoproszkudopraniaalbociastekdanejmarki…

Oczywiściepodobnawspółpracaobywałasiębezumównapiśmie.Tosamodotyczyłogłosów

wyborczych.

NaSycylii–jakwiadomo–politykabyłaijestnadalściślepowiązanazmafią.Strach

pozostał.Iniemaznaczenia,żedanymafiosoutraciłprawogłosuwwynikuorzeczenia

sądowego.Onreprezentujetylkojedengłos,alejestwstaniezmobilizowaćlicznyelektorat.

Kiedypolitykprzelewapieniądzenafinansowaniekampanii,częstopowierzajeporządnejosobie.

Tyleżepóźniejpieniądzedocierajądomafii,mającejzapewnićodpowiedniąliczbęgłosów.Siła

mafiosówwtejgrzeopierasięnapomocnikachonieskazitelnejreputacji.Nazajutrzpo

wyborachznikająjakkamfora,wracajądoswejcodzienności,alewkażdymmomenciemożna

siędonichzwrócić.Osobynienależącedomafiinazywająich„szarąstrefą”;dlanasto

najgorszysort,potencjalnikapusie.Chcielibynaswykorzystać,nieponoszącżadnych

konsekwencji.Naiwniacyalbotchórze.Myodwalamybrudnąrobotę,mamyręceumazanewe

krwi.Zapominająjednak,żemafiatonietaksówka,zktórejmożnawysiąśćpodojechaniudo

celu.

Doskonaleznammechanizmkontroligłosówiwiem,żetojedynarzecz,jakaniezmieniłasię

naprzestrzenilat.Kasa,obietnicaetatów,karnetyobiadowe,benzyna…zależyodliczbygłosów,

jakiemożnazapewnić.Mafiosistalisięmistrzamiwtejdziedzinie.Zbierajągłosywsposób

grzeczny,uprzejmy,rzadkopokazująpazury,chybażeniemająinnegowyjścia.Każdagrupa

mafiosówkontrolujewybranyrewir,znaliczbęokręgów,wie,iległosówzebrałdanypolityk.

Krótkomówiąc,trzymająrękęnapulsieiwszyscyprzestrzegajązasadgry.Jeżelirozdano

dwieściekarnetównabenzynę,alepolitykniezebrałdwustugłosów,toznaczy,żektośnie

wywiązałsięzeswychzobowiązań.Wykrycieoszustanienastręczatrudności.Możeiistnieje

zasadatajnościgłosowania,alezapewniam,żenietrudnojązłamać…

5

Chrzestbojowy

Nieprzypominamsobiezbytdokładnieokolicznościmojegopierwszegozabójstwa.Pamiętam

tylko,żeczułemsięgotówiwiedziałem,corobić.

Wielokrotniekazanonamwykonywaćwyrokipozanasząstrefą.Niechodziłoonaruszenie

granic,aleoprzysługędlasąsiedniegobossa.Capomandamentopomagalisobienawzajem

iczęsto„wymieniali”sięzabójcami.Zdarzałosięwięcnieraz,żeRiccobonowysyłałmnie

zwyrokiemdowykonanianarzeczGaetanoBadalamentiego.Kiedywchodziłowgręzabójstwo,

lepiejbyłojezlecićkomuśzinnejdzielnicy,osobienieznanejwdanymrewirze.

Pewnegodnia,razemzinnymichłopakami,wysłanonasdoCinisi,abyśmyzabiliniejakiego

Gallinę.Mafiosizamordowalimuwcześniejbrataiuważali,żeplanujeodwet.

Byłwczesnyranek,jechaliśmydwomasamochodaminawieś,bowiedzieliśmy,żeotejporze

wyprowadzakrowynapastwiskonieopodaldomu.Mógłokazaćsięniebezpiecznyitak

odosobnionemiejsceidealniesięnadawałodowykonaniawyroku.Pierwszystrzałoddałszybszy

odemniekumpel.Wmgnieniuokawyskoczyłzauta,otworzyłogieńipozwoliłnamdokończyć

robotęseriamizpistoletów.

PamiętamteżzabójstwowBorgonovowokręguTotuccioInzerillego.Nazwiskaofiaryjuż

sobienieprzypominam.Dostaliśmycynk,żemamynatychmiastjechać.Podanonamteżnazwę

ulicy.Odrazuruszyliśmywdrogęipokilkuminutachdotarliśmywewskazanemiejsce.

Czekaliśmywsamochodzie.

Gdytylkodostrzegłemfaceta,stwierdziłem,żetymrazemtojaodwalębrudnąrobotę.

Wysiadłemzsamochodu,aresztaśledziłarozwójwydarzeńprzezokna.Powolizbliżyłemsiędo

naszegoceluizacząłemgocichaczemśledzić.Niechciałem,żebymniedostrzegł,atymbardziej

zrozumiał,żejestemsam.Przemykałemsiępodarkadami,utrzymującodpowiedniąodległość.

Niemiałemztymproblemów,wkońcudotegonasszkolono.

Wpewnymmomenciewyprzedziłemgookilkakroków,chowającpistoletzaplecami.Kaliber

38,modelbębenkowy,mójulubiony.Automatmożesięzawszezaciąćizmyśliwegostanieszsię

ofiarą.Natomiastpistoletbębenkowyjestniezawodny.

Naglesięzatrzymał,bypogadaćzeznajomym.Oparłsięomurpodsklepemiwdałsię

wrozmowę.Podszedłemzdecydowanymkrokiemistanąłemnaprzeciwkoniego.Wyciągnąłem

brońiwycelowałem.Przezkrótkąchwilętrzymałemgonamuszce,kontrolującnawet

najmniejszyruch.

Pierwszakulatrafiłaprostowklatkępiersiową:zbliskatojakbynaglespadłonaciebietrzysta

kilo.Nieupadłtylkodlatego,żeopierałsięomur.Wostatnimprzebłyskuświadomościrzuciłsię

dosklepu.

Ruszyłemzanim.Dopadłemgo.Iwykończyłem.Gdyosuwałsięnaziemię,wyszedłem

spokojnienaulicę.

Zregułypostronneosobynawetniezdająsobiesprawyztego,cosiędzieje.Zwykliludzienie

sąprzyzwyczajeni,takjakmy,dokontaktuzbronią,strzałów,gwałtownejśmierci,krwi.Wielu

obezwładniastrach.Albotracągłowę.Awiększość–jeślirozumie,cosiędzieje–niechce

komplikowaćsobieżycia.

Tegodniamiałemnasobieeleganckąmarynarkęzzielonegoaksamitu,którąkupiłemod

ukrytegowspólnikaGiacomoGiuseppeGambina.Podczasucieczkiprzyszłomidogłowy,że

lepiejbędziepozbyćsięjej.Rzucającesięwoczyubraniemożenaprowadzićnaślad

właściciela.

Właśniezabiłemczłowieka,alemojąpierwsząmyśląbyłamarynarka.Żadnychwyrzutów

sumieniaczypoczuciawiny,martwiłemsiętylkooto,jakzniknąćwtłumie.Nigdysięniebałem,

nawetzapierwszymrazem,bowtakichmomentachpoprostunieodczuwaszstrachu.Dobry

zabójcawytrzymujestresichoćczujeprzypływadrenalinyijestmocnopobudzony,niedajesię

ponieśćemocjom.

Byliśmyzawszewgrupie,dobrzezorganizowaniigotowidointerwencjiprzynajmniejszej

komplikacji.Abyuniknąćstrzelaninypośródtłumu,mieliśmyzesobąnietylkopistolety,aleteż

kilkakałasznikowówici,którzyzostawaliwsamochodzienaczatach,bylizawszegotowido

oddaniastrzału.Najczęściejniezachodziłatakakonieczność,bowystarczyłwidokbroni,abynasi

wrogowiezrozumieli,żetonieporanażartyilepiejsięzwinąć,anampozwolićdokończyć

robotę.Ot,głupiepsychologicznegierki,alenaprawdęskuteczne.

Częstomijaliśmyradiowóz,aleipolicjancinawidokkarabinówskręcaliwinnąulicę.

Oczywiścieinaczejwyglądasytuacja,gdymusiszkogośudusić.Niejedenkumpel,zarazpo

wykonaniuwyroku,rzygałjakkot.

Abypozbawićkogośżyciawtensposób,trzebamiećmocneręceizaciskaćpętlęażdo

samegokońca.Dopierokiedygośćmauszyzalanekrwiąizeszczałsięwgacie,możnastwierdzić,

żeodszedłztegoświata.

Ztegocowiem,NittoSantapaola,wielkibosszKatanii,tojedynyzabójcabędącywstanie

udusićofiaręgołymirękoma.

Zregułynikttegonierobiwtensposób.Aniniedziałateżsam.

Dwóchtrzymaręceofiaryztyłu,atrzecizakładamunaszyjępętlę.Klasyczneuduszenie.

Częstonapotykaszjegowzrok,alecoztego;woczachumierającegozawszemożnawyczytać

strach,przerażenie,czasaminiedowierzanieizdziwienie.Stojącjednąnogąwgrobie,trudno

zdobyćsięnawesołość.

Tylkojednaosobawyszłazmoichrąkcało.Członekklanucorleonesi;wyrokwydanyprzez

TotòRiinę.

Pracowałwukrytymmagazynie.Riccobono,Gambio,CarmeloPedoneijaposzliśmytam,

udając,żechcemykupićkilkaobrazów.TużpowejściuPedoneprzywaliłmuwnosifacetosunął

sięnaziemię.Dwóchprzytrzymałomuręcenaplecach,ajazacząłemzaciskaćmupętlęwokół

szyi.Uniosłemnachwilęwzrokizobaczyłem,żeoknamagazynuwychodząnawewnętrzne

podwórko.Ktośnasobserwowałi,jakbytegobyłomało,dostrzegłembiuraochrony.

Obawaprzedwpadkąprzeważyłainieczekałemnaewidentneoznakizgonu.Zerokrwi

wuszach,zeroszczyn.Kiedypoczułem,żeosuwasięnaziemię,puściłemsznurekizwialiśmy.

Alefacetnadalżyłiwyszedłzopresjibezszwanku.

Daliśmyniewątpliwieciałaiprzezjakiśczaswszyscysięznasnabijali.

–Czterechnajednego…iniedaliścieradygowykończyć!

6

Fabrykapieniędzy

Pewnietrudnouwierzyć,żebandaniedouczonychfacetówzdołałazgromadzićtakogromnąkasę.

Aletakajestprawda.Potrafiliśmywyczućdobryinteresiosobygodnezaufania.

Kiedywsierpniu1979rokudoPalermoprzyjechałwielkibankowiecSindona,byłemakurat

pozamiastem.Starałemsiętrzymaćrękęnapulsie,aleakurattainformacjamiumknęła.Nie

wiedziałemaniojegoprzyjeździe,aniopowodachwizyty.

WtamtymczasieSindonamieszkałwNowymJorku,gdziezresztąoskarżanogooszereg

przekrętów,międzyinnymioupadekFranklinNationalBanku,instytucjikredytowej,którąprzejął

w1972roku;podwóchlatachbankwykazywałzadłużeniewobecAmerykańskiegoBanku

Centralnegorzędumiliardadolarów.

W1979rokuprocesnadalsiętoczyłiSindonaniemógłopuszczaćterytoriumUSA,ale

amerykańscykuzynisfingowaliporwanieibankowiecprzyjechałnaSycylię.

Nasimafiosizainwestowalikupęszmaluwjegobankachiwidzącsytuację,zaczęlisię

obawiać,żeichnieodzyskająwrazzustalonymiodsetkami.Bylinawetgotowipomócmu

wybrnąćztejpatowejsytuacji,bylebytylkoodebraćnależnąsumę.

OddłuższegoczasuSindonanieprosiłnasopomoc.Nawetkiedyplanowałzabójstwo

Ambrosoleg

o[21],

zwróciłsiędoAmerykanów,aniedonas.Możezdecydowałsięnaten

dystans,abyukryćprawdę:znalazłsięnazakręcieibyłnamwinienkupękasy.

Jednakprzezwielelatczynnienaswspomagał.Podczasróżnychwłamańznajdowaliśmy

czasamiwsejfachakcje.Sprzedażbyładośćutrudniona,zgotówkązawszemieliśmymniej

problemów.AleSindonazeswymiwspółpracownikamipotrafiłwszystkozałatwić.Szerokie

znajomościwświeciefinansjerypozwalałymunaznalezieniepośredników,którzynabywali

papierynarzeczosóbtrzecich,bynastępnieobracaćnimi,uzyskującwysokiezyski.System

powiązańbyłdośćzłożony,alenasnieinteresowało„jak”;liczyłysięjedyniezapewnioneprofity,

ityle.

Scenariuszdziałańbyłnatyleskomplikowany,żerozgryzieniegoprzezorganaścigania

zakrawałonacud.Jednakwcześniejczypóźniejnawetwprzypadkudomniemanych

„nietykalnych”,jakSindona,nadchodziłmomentprawdy.Idziśtrudnozrozumieć,czyzajego

upadkiemstaływysiłkiśledczych,czyzdradaktóregośzbyłychprzyjaciół.

Pozostajefaktem,żezdnianadzieńSindonaznalazłsięsamjakpaleczarównow„legalnym”

świeciefinansowejipolitycznejwierchuszki,jaki„nielegalnym”półświatku.

W1980rokusiedziałemwUcciardone,czekającnaproces.Więzieniebyłopełnemafiosów

ispotkałemtamwieluznajomych.Niedzieliliśmyjednejceli,alenaspacerniakumożnabyło

wybraćsobietowarzystwo.Któregośdniastrażnikspytałmnie,czychcępospacerować

zCrimim.

JosephMiceliCrimi.Słyszałemjużonimwcześniej.Byłmasonem,przyjaźniłsięzSindoną

imógłokazaćsięcennymkontaktem.Zwróciłemnaniegouwagękilkadniwcześniej,bo

więźniowiegadali,żetrzymasięodwszystkichzdalekaimyślitylkooswoichsprawach.

Zaczęliśmyspacerizpoczątkubyłempewien,żeniezamienimynawetsłowa.Tymczasem

wpewnejchwilinajwyraźniejnaszłagochęćnapogawędkę.Opowiadałoswejkarierze

wAmerycejakochirurgplastyczny,oklientkach,któreprzychodziłydoniego,bypoprawićsobie

piersiczyjakieśmankamentyurody.Podczasrozmowyzauważył,żewszyscymijającynas

mafiosiwitająsięzemną.Niebyłgłupiizrozumiał,żeznajdujesięwtowarzystwiegodnej

zaufaniaosoby,więcmożesięzdecydowaćteżnapoważniejszewyznania.

ItakopowiedziałmioSindonieisfingowanymporwaniu,którezorganizowałarodzina

Gambinojużrokwcześniej,byumożliwićbankierowiprzyjazddoPalermo.Uzyskałemcenne

informacje,choćnieznałemwszystkichpowodówikulissprawy.

Kilkamiesięcypóźniejwyszedłemzwięzienia.NatychmiastudałemsiędoRiccobono,by

poznaćbrakująceszczegóły.

–Możeszbyćpewien,żeSindonanieprzyjechałdoPalermo,bopodobamusięnaszemiasto!

–Wybuchłśmiechem.

Idodał:

–Niestety,jestzamieszanywinteresyzważnymibossamiimusiimwszystkowyjaśnić.

Wymieniłteżnazwiskagrubychryb:StefanoBontade,TotuccioInzerilloiTotòRiina,ludzi,

którzypowierzyliSindonienietylkowłasnepieniądze,aleioszczędnościprzekazaneimprzez

licznegangi.NaprzykładRiinazarządzałmajątkiemrodzinyMadoniaorazwieluinnychklanów.

–Podjęliśmynawetstarania,byodzyskaćcałąkwotę–oświadczyłRiccobono–iwysłaliśmy

doMediolanubrataRosarioSpatol

i[22]

zlistąpięciusetnazwisk,którąmiałprzekazać

zaprzyjaźnionemuadwokatowiSindony.

–Alecotozalista?Coonimająwspólnegozodzyskaniempieniędzy?–spytałem.

–Niewieminigdysiętegoniedowiemy–odparłRosario.–AresztowalibrataSpatoli,zanim

spotkałsięzadwokatem.Niezdążyłnawetwejśćdokancelarii.Zatrzymaligowholu.

Listazniknęła,podobniejakczerwonynotesBorsellina.

MafiosównieobchodziłlosSindonyanijegoproblemy,zależałoimtylkonaodzyskaniu

pieniędzy.Odtegomomentuzacząłtracićgruntpodnogami,ponieważlistastanowiłajego

ostatniekołoratunkowe.Niektórzytwierdzili,żeznajdowałysięnaniejnazwiskaczłonkówloży

masońskiej–P2–którejprzewodziłGelli,aleniemamcodotegopewności.

DlanasP2,wprzeciwieństwiedoAndreottiego,Limyiwieluchrześcijańskichdemokratów

zSycylii,stanowiłaobce,bliżejnieokreśloneciało.Uznawaliśmyjązamiejscespotkańszych,

ważnychosób,masonóworazwieluinnych.Alemasoneriaimafiadziałająwróżnysposób.Dla

naskarązapopełnieniebłędubyłaczapa,niezależnieodwcześniejszychzasług.

Krążyłypogłoski,żewielcybossowienależądomasonerii.Ale–nawetjeślitoprawda–

chodziłotylkoowybrane,nieliczneosoby.Niektórzytwierdzili,żeczłonkiemlożyjestSalvatore

Greco,zwany„Senatorem”,bratMichele,ksywka„Papież”,wywodzącysięzszanowanej

powszechnierodziny.TosamomiałotyczyćsięStefanoBontade,„KsięciaVillagrazia”,również

pochodzącegozeznanegoklanuicieszącegosiędodatkowoprzychylnościąśrodowiska

wPalermo,dziękistosownemuożenkowi.

Krótkomówiąc,wszyscymafiosi,którzyszybkorobilikarierę,bylipodejrzewani

oprzynależnośćdomasonerii.Nieulegawątpliwości,żedlamężczyznyhonoruosiągnięcie

sukcesupozanaszymgronem,wśród„uczciwych”obywateli,stanowiłonieladawyzwanie.Tak

więcmożnapodejrzewać,żeiwtychpogłoskachkryłasięcząstkaprawdy.

7

Agentsłużbspecjalnych

W1981roku,niedługopoporwaniuprzezCzerwoneBrygadyamerykańskiegogenerałaNATO

Doziera,poznałempewnegomłodegoczłowieka.NazywałsięMarioFabbriidopieropodługim

czasieodkryłem,żepracowałdlasłużbspecjalnych.

PorazpierwszyzobaczyłemgowRzymie,wchińskiejrestauracji,gdziemiałemumówione

spotkaniezFrancescoGasperinim,kurieremnarkotykowym,zktórymwówczasprowadziłem

interesy.Początkowowiedziałemtylko,żeFabbrijestzatrudnionywMinisterstwieSpraw

Wewnętrznychimadobrekontaktyzpolitykami.Jakwszyscydrobnikurierzy,Gasperininie

budziłpodejrzeń.ByłzatrudnionyweWłoskimZwiązkuMotoryzacyjnym,mieszkałwRzymie

itamzresztąpoznałFabbriego.Kiedymigoprzedstawił,niezadawałemzbytwielupytań.

Wnaszymfachunadmiernagadatliwośćjestniemilewidziana.

JednakjużtamtegowieczoruwrestauracjiFabbrizrozumiał,żeróżnięsięodGasperiniego,że

niejestempierwszymzbrzeguhandlarzemnarkotyków.Wpewnymmomenciewstałempod

bylepretekstemiposzedłemzapłacićrachunekzacałątrójkę.

KilkamiesięcypóźniejprzebywałemwTeramonawarunkowymzwolnieniu.Wtamtym

okresienieustanniewychodziłemnawolnośćiwracałemdowięzienia.Fabbriznalazłmniedzięki

znajomym.Izacząłproponowaćspotkania.Odrazuwyczułem,żezjakiegośwzględumojaosoba

bardzogointeresuje.Trochękręciłicośukrywał,aleewidentnieczegośodemniechciał.

Mimożetrudnobyłoodgadnąć,ocomuchodzi,niechciałemtracićznimkontaktu,bo

wtyczkawministerstwiemogłaokazaćsiękiedyśprzydatna.Jednoniebudziłomoichwątpliwości:

skorozawarłzemnąznajomość,niemógłbyć„czysty”inajprawdopodobniejniestroniłod

mafii.PorazpierwszyzobaczyłemgowtowarzystwieGasperiniego,awięcwjakiśsposób

musiałdoniegodotrzeć,nawetjeślipóźniejudawał,żegoniezna.Stwierdziłem,żeosobajego

pokroju–mieszkaniecRzymuzczystąkartoteką–możeaspirowaćdoważnegostanowiska

politycznego,dałemmuzatemdozrozumienia,żewraziepotrzebymogęzapewnić,jemualbo

jegoprzyjaciołom,sporąliczbęgłosów.JeżeliplanowałzasiąśćwSenacielubIzbie

Deputowanych,towystarczyło,żebywystartowałnaliściezPalermo,ajamogłemmu

zapewnićwyborczysukces.

Odparł,żeźlesięzrozumieliśmy.Ich–nieokreślił,kogomanamyśli–nieinteresowałymoje

mafijnepowiązania.„Oni”chcielitylkouzyskaćinformacjeoterrorystach.Odrazuwyznałem,

żeznamtylkokilkuznich,bobywająwPalermo,alenieutrzymujemykontaktówtowarzyskich

anitymbardziejnieprowadzęznimiinteresów.Nikogozmafiosównieobchodziło,czyowetypy

głosząlewicowe,czyprawicowehasła.Patrzyliśmynanichzodrazą.Zzawodowegopunktu

widzenianicnasniełączyło.Zatoróżnicbyłoażnazbytwiele.

Wówczasrozmowanatymsięskończyła.SpotkaliśmysięjeszczekilkarazywTeramo,żeby

cośrazemwypićlubzjeść,bofacetbyłsympatyczny.

Pewnegowieczoru,zmęczonyjużzabawąwkotkaimyszkę,postanowiłemodkryćjego

intencje.Poprosiłemoprzysługę,którąmógłmiwyświadczyćjakopracownikministerstwa.

–Korzystajączeswychkontaktów,mógłbyśmiwskazaćjakiegoś„sensownego”sędziego

kasacyjnego?ChodziouzyskaniepoparciadlaprośbySaroRiccobonooułaskawienie…–

wyjaśniłem,choćdoskonalezdawałemsobiesprawę,żeszansenaułaskawieniemafiosa,

ukrywającegosięprzedpolicją,sąznikome.

ByłtozmojejstronyukłonwkierunkumatkiSaro,którawysłałatakąprośbę;chciałemteż

pokazać,żewraziepotrzebyzrobięwszystko,cowmejmocy,bywesprzećczłonkówcosanostry.

Sprawabyłabeznadziejna,aletaprostakobiecinaniechciałasłuchaćargumentów.Zdrugiej

stronypróbowałemdaćgościowidozrozumienia,żemożemyhojniesięodwdzięczyćza

przysługę,nieprzekazującmujednakżadnychkompromitującychinformacji.

Sprawasięrozmyłaikilkamiesięcypóźniej,17czerwca1982roku,trafiłemzakratki

wzwiązkuzzabójstwembossazKatanii,AlfioFerlito.PolicjaprzeczesałacałyrewirPartanna-

Mondelloiaresztowałakilkanaścieosób.Byłemjednymzmafiosówwtymokręgu,więc

podejrzeniapadłyteżnamnie,choćśledczyniemieliprzeciwkomnieżadnychdowodów.

MinęłotrochęczasuinalotniskuOrlyzostałzatrzymanyGasperiniztrzemakilogramami

heroiny.Podczasprzesłuchania,któreprowadziłFalcone,oświadczył,żenarkotykinależądomnie.

Gdybydotegodoszłowinnymmomencie,nigdyniepodałbymojegonazwiska,ponieważ

stanowiłemdlaniegogwarancjębezpieczeństwa.Alewtamtymokresieniemogłemnijakgo

wesprzeć:przesłuchiwanomniewsprawiezabójstwaFerlito,więcmniewsypał.Podałteżinne

nazwiska:KohBakKina,ukrywającegosięprzedpolicją,iMarioFabbriego.Jegostrategia

polegałanawskazaniujaknajwiększejliczbyosób,zróżnychśrodowisk,abynamotaćśledczym

wgłowach.Klasycznazagrywka,więcnawetniebyłemzdziwionyjegozachowaniem.

ZaskoczyłmniedopieroFabbri,którypodczasprzesłuchaniastwierdził,żepoznałmnieprzy

okazjisprawyprzemytubroni,którąprowadziłzramieniaministerstwa.Zgodniezjegowersją

miałemsięchwalićkontaktamizfaszystowskimiterrorystami,odktórychuzyskałem

przedmiotowekarabiny.MożechciałwtensposóbukryćswepowiązaniazKrajowąAgencją

Bezpieczeństwa.Ipewnienawetbymsięnieprzejąłtymiopowieściami,gdybyniefakt,że

zmyśliłzbytwieleszczegółów,oznaczającychdlamniepoważnekłopoty.

Stwierdziłnaprzykład,żedysponujęsporymzapasemrosyjskichkałasznikowówAK-47,

zktórychstrzelanodogenerałaDallaChiesaiFerlito.Krótkomówiąc,przedstawiłmniejako

handlarzabronią,którąwykorzystanowostatnich(inajgłośniejszych)mafijnychzabójstwach.

UratowałmnieśledczyzmysłFalconegoiłutszczęścia.Wtrakciedochodzeniadokonano

zamachunabossaTotuccioContornazganguSantaMariadiGesù;strzelanodoniegowłaśnie

zAK-47.Contornooświadczył,żesprawcamibyliGiuseppe„’uLucchiseddu”Luccheseoraz

GiuseppeGreco,zklanuCiaculli.WtedyFalconezrozumiał,żeśledztwonależyskierowaćnainne

toryioddaliłposzlakiwskazaneprzezFabbriego.Miałemnaprawdęszczęście.Nieprzestawałem

sięjednakzastanawiać,dlaczegoMariowciągnąłmniewtęrozgrywkę.Możechciałmnie

wykorzystać,abyochronićswychinformatorówokryminalnejprzeszłości,amożeotrzymał

zadaniezagmatwaniaiopóźnieniaśledztwawsprawiezabójstwaDallaChiesa?

Poznaniecałejprawdy,wprzypadkuKrajowejAgencjiBezpieczeństwa,zakrawanacud.

Ifaktycznie,kiedyagencisłużbspecjalnych,zamknąwszyproblemterrorystówpodkonieclat80.

XXwieku,zaczęli„rozpracowywać”mafię,rozszyfrowanieichzagrywekokazałosię

skomplikowanenawetdlamafiosów,którzywkrótkimczasierozluźniliswekontaktyzagentami,

bywkońcucałkowiciejezerwać.

Abstrahującodwydźwiękumoralnego,trzebaprzyznać,żecosanostrakierowałasięzawsze

jasnymiregułami.Podwójneipotrójnegierkisłużbspecjalnychniepasowałydonaszego

kodeksupostępowania.

8

Czegożądamafia?

Czegożądająmafiosiodswychwspółpracowników?Żebyuniemożliwiliichareszt,ewentualnie

zapewnilikrótkąodsiadkęalbo,wnajgorszymrazie,pozwoliliimprowadzićinteresyzceli.Kto

matakiemożliwości?Ktodysponujepodobnąwładzą,byzawrzećtegorodzajuugodę

zmafiosamiizapewnićjejdotrzymanie?Broniącynasadwokacimasonilubprzychylni

sędziowie,którzyjedząnamzręki.Tenhaniebnyukładstanowipoczątekikonieckręgupowiązań

międzymafiąapaństwem.

–Słuchajcie–mówicosanostrazaprzyjaźnionymprokuratoromisędziom–niepowinniście

braćpoduwagęraportówkarabinierówipolicji.

Ajeżelimafiosozostałzłapanynagorącymuczynku?Przecieżwtejsytuacjiorganyścigania

musząpostąpićzgodniezwytycznymiprawa.No,aleinatojestsposób.Cosanostrakontaktuje

sięzsędziąbędącymnajejliściepłacinakazujemuzałatwieniesprawy.Jakbychodziło

omandatzazłeparkowanie.

Problempojawiasiędopierowtedy,gdykomisarzpolicjialbofunkcyjnykarabinier

postanawiaprzyjrzećsiębliżejposzczególnymprzestępstwomipróbujepołączyćzesobąfakty

wskazującenagangsterskiepowiązania.Mafianietolerujepodobnychkroków.

Dostajemydrgawek,słyszącoprzestępczościzorganizowanej.Zabójstwo,napad,

wymuszenia,przemyt–wszystkobrzmidobrze,aleoskarżenieomafijnądziałalnośćodbiera

władzę,zagrażapowiązaniomwobrębieorganizacji,ponieważmożedoprowadzićdokonfliktu

międzymężczyznamihonoruzróżnychklanów.

Cosanostrażyłaspokojnieibezproblemówprzezwieki,dopókinaczelesąduwPalermonie

stanąłRoccoChinnici;toon,nakrótkoprzedtragicznąśmiercią,wpadłnagenialnypomysł

stworzeniaspecjalnejgrupy,którąjegonastępca,AntoninoCaponnetto,przekształciłw1983roku

wsztabantymafijny.

Tobyłaprawdziwarewolucja.

Sztabantymafijnymógłkorzystaćznajnowszejzdobyczy,czyliustawyRognoni-LaTorre,ze

słynnymartykułem416bis,wprowadzonymwżyciew1982roku,któryregulowałkwestie

przestępczościzorganizowanej.Wcześniejosobaprzyłapananaprzemyciepapierosów

otrzymywaławyroktylkoiwyłączniezakontrabandę.Ityle.Powejściuwżycieartykułu416

bis,któryrozszerzyłdefinicjędziałalnościmafijnej,określonejwartykule416,zaostrzonokary.

Nastąpiłaepokowazmiana.

Jużniemożnabyłoliczyćnakilkalatodsiadki,wyjścienawolnośćiewentualnypowrótza

kratkinakolejnekilkalat.Odterazgroziłocidożywocieibrakkontaktówzeświatemzewnętrznym.

Wtamtymczasiemafianiebyłaprzygotowananapodobnązmianęzasad.Stanowiła

skostniałąorganizację,mocnozwiązanąztradycjamiigeograficznymistrefamiwpływów.

PodziałnaokręgisięgałXIXwieku,choćtymczasemdoszłynowerodziny,zmuszonedo

prowadzeniadziałalnościnacorazmniejszychobszarachibacznegoprzestrzegania

wyznaczonychgranic,abyniewejśćwparadęsąsiednimgangom.

Należypamiętać,żedodziśwkażdymklanieobowiązujeściśleokreślonahierarchia.Naczele

stoicapofamiglia,potemjegozastępca,vicecapo,którymożewydawaćrozkazypodczas

nieobecnościszefa;następniedoradca,consigliere,prawarękacapofamiglia,zaufanyczłowiek

pomagającyrozwiązaćnajbardziejdelikatnekwestie.Oczywiścieimliczniejszarodzina,tym

większaliczbadoradców.StefanoBontademiałpodsobąstopięćdziesiątosób,którymikierował

przywsparciutrzechconsiglieri.Ostatnim,kluczowymogniwemłączącymwierchuszkęze

zwykłymiżołnierzamimafiijestcapodecina.Toonaktywniedziaławterenie,koordynuje

poczynaniamafijnychżołnierzy,odwykonywaniawyrokówihandlunarkotykami,przezlichwę

izbieranieharaczy,ażpopraniebrudnychpieniędzy.Każdyżołnierzmożeteżdowodzićjednym

lubkilkomawspółpracownikamipragnącymiwstąpićdoorganizacji,nazywanymiaffiliati,którzy

sąjedyniewykonawcamirozkazówinieposiadajądostępudoinformacji.

Porewolucji,jakasiędokonaławnastępstwiewdrożeniaprzepisówiutworzeniasztabudo

walkizezorganizowanąprzestępczością,mafiapodjęłajedynąmożliwąwówczasdecyzję.

Zwarłaszykiiwspólniestanęładowalki.Wojnaprzeciwpaństwustałasięnadzwyczajzaciekła

iniebyłomiejscanawewnętrznerozgrywki.

Abyprzeciwstawićsięrządowymdziałaniomiskutkomnowychregulacjiprawnych,każdy

musiałbezwzględniepoddaćsięnakazomsztabugłównego.Tyleżewtymsamymczasiesztab

znajdowałsięjużwrękachRiiny.

9

Pozakręgiempodejrzeń

Mojahistoria,jakoczłonkamafii,przeplatasięzlosamiwieluosób,któreuniknęłyjakiejkolwiek

kary.JakchociażbySilvioBerlusconi.Zawszegopodziwiałem;toczłowiekoniesamowitej

intuicji,jednakniemogęzaprzeczyć,żewlatach70.XXwiekunaszedroginierazsiękrzyżowały.

Wmarcu1974rokuprzebywałemwMediolanie.Właśniedokonałemwtychokolicachdwóch

porwań,gdykazanomiwracaćnaSycylię,abyzorganizowaćtrzeciąoperację.

Przygotowanieporwaniajestpracochłonne,trwaprzynajmniejkilkamiesięcy.Naszą

kilkunastoosobowągrupąkierowaliStefanoBontadeiGaetanoBadalamenti.Nieznaliśmyjeszcze

celu,alepowiedzianonam,żetoważnaszycha.Zamiastnazwiskausłyszeliśmy,żechodzi

ofaceta,którybuduje„Mediolan2”

[23]

.

Wynajęliśmylokal,jakzawszeprzyokazjiplanowanychporwań.Udawaliśmy,żeplanujemy

otworzyćsklepinawetzaczęliśmypraceremontowe,byniebudzićpodejrzeń:nowepółki,

malowanieścian,sprzątanie,alejedynymmiejscem,którenasnaprawdęinteresowało,była

piwnica.TowniejmieliśmyprzetrzymywaćBerlusconiego.

Wszystkobyłogotowe.Znaliśmynapamięćjegorozkładdnia,wszyscyzostaliodpowiednio

przeszkoleni.NagletelefonzPalermo:„Akcjaodwołana.Wracajcie”.

Kilkamiesięcypóźniejdowiedziałemsię,żeBerlusconiodjakiegośczasugościwdomu

wyjątkowąosobę.WjegowiliiwArcorezamieszkałVittorioMangano.Kiedysłyszęczasem

Dell’Utriego

[24]

,którynazywago„stajennym”,chcemisięśmiać.MożeinaSycyliiMangano

pracowałwstajni,międzyjednymzabójstwemadrugim.

ManganozostałzatrudnionywArcorejakoochroniarz.Wtamtymokresienietylkomafiosi

przeprowadzalinapółnocyWłoch„błyskawiczneporwania”dlaokupu.RównieżKalabryjczycy,

Sardyńczycyilokalnigangsterzywyspecjalizowalisięwtejformiezarobkowania.Każdy

majętniejszyobywatelczułsięzagrożony,więcumieszczeniewdomuosobytypuManganobyło

doskonałymposunięciem.Poprzezswąobecność„stajenny”dawałwszystkimdozrozumienia,że

jegopracodawcajestnietykalny.

ZnałemsięzManganopraktycznieodzawsze.Wielelatwcześniejodsiadywaliśmywspólnie

wyrokzanapadnafirmęsprzedającąartykułyspożywcze.Chodziłoopokazanie,ktoturządzi.

Chybaniktnieprzypuszcza,żeopróżnieniesklepowejlodówkileżywstrefienaszych

zainteresowań,biorącpoduwagękasę,jakązarabialiśmy,prowadzącinteresy.Chcieliśmy

postraszyćwłaścicieliinakłonićokolicznych,wahającychsięwciąż,sklepikarzydopłacenia

haraczu.

Manganożyłnaluzieidowielusprawpodchodziłlekceważąco.Podczasnapadu,kiedy

pozostalikradlitowar,onmiałunieszkodliwićstrażnika.Tyleżezamiastzrobićtoporządnie,tylko

gozwiązał.Jużprawieskończyliśmyładowaćseryiwędlinydosamochodu,kiedyfacetsię

uwolniłizadzwoniłpopolicję.

Zajegobeztroskęzapłaciliśmyodsiadką.Byliśmyjeszczeżółtodziobami,zczasemzdobyliśmy

odpowiedniedoświadczenie.TylkoManganosięniezmienił.Dlategoteż,gdyktośpozwoliłsobie

nafuszerkę,mówiłem,że„odwaliłrobotęjakMangano”.

PoodwołaniuporwaniawszyscyzaczęliśmysięinteresowaćBerlusconim.

Krążyłypogłoski,żewjegospółkachzasiadająnasiludzieiżewypranepieniądzeStefano

Bontadeznajdująbezpiecznelokumwfirmowychkasach.Niewiem,jakwtamtychczasach

rozwiązywanoproblembrudnychpieniędzywMediolanie,alewiem,gdziejelokowałPippoCalò

wRzymie:wbranżybudowlanej.ŚciślewspółpracowałzhochsztapleremFlavioCarbonim,

bliskimznajomymBerlusconiego.

PoznałemCarboniegoprzezCalò,napoczątkulat80.,kiedyzaczęłysięwielkiespekulacje

budowlanenaSardynii.Zakażdąoperacjątegorodzajustałmafijnyinwestor.Takbyłoiwtym

przypadku.Calòzebrałwśródnaszychludzistosownykapitałiprzeznaczyłnafinansowanierobót

naSzmaragdowymWybrzeżu.

Myakuratniebyliśmyzaangażowaniwteinteresyizwróciliśmyznowuuwagęna

Berlusconiego28listopada1986roku,potym,jakpodłożonoładunekwybuchowywjego

mediolańskiejwiliiprzyviaRovani.Tegosamegodnia,jakwykazałypolicyjnepodsłuchy,

BerlusconiiDell’Utriżartowalisobieprzeztelefonnatematzajścia.Podejrzewali,żeza

wszystkimstoiMangano,przebywającywówczaswwięzieniu,copotwierdzazażyłąznim

znajomość.Owe„bombki”niemiałynikogozabić,stanowiłyjedynieostrzeżenie.Berlusconi

doskonalejezrozumiałiporównałwtejsłynnejrozmowietelefonicznejdolistupoleconego.

Niewinnywybuch,zleconyprzezMangano,miałprzypomniećtwórcyosiedla„Milano2”

orealizacjipodjętychzobowiązań.Niewiemjakich,alekażdyobeznanyzmafijnymjęzykiem

doskonalewie,żeprzydemonstracjisiływobectakwpływowejosobyautoremkomunikatunie

jestpojedynczymafioso,alecałacosanostra.

Żadenmafiosoniemożesamzdecydowaćowystosowaniupogróżekdoprzedsiębiorcytego

pokroju.Podobnaakcjamusibyćzawszepodyktowanastrategiąorganizacji.

Berlusconiniebyłjedynąznanąosobą,naktórąmiałemokazjęsięnatknąć.Drogimafiosów

ipolitycznychczybiznesowychrekinówczęstoinieuchronniesięprzecinają.Zdrugiejstronyto

nieprzypadek,żekażdymafiosozmojegopokolenia,wcześniejczypóźniej,utrzymywałzażyłe

bądźluźniejszekontaktyzniebudzącymipodejrzeńpolitykami,biznesmenamiibankierami.

Podkonieclat80.odsiadywałemwyrokwSpoleto.Złapalimniezmilionemfałszywych

dolarów.Banknotybyłyświetniepodrobione,aleniezdążyłemwprowadzićichdoobiegu.Gazety

jeszczeprzezdługiczasrozpisywałysięnadzajściemiprzedewszystkimkunsztemfałszerza.

HistoriastałasiędośćgłośnaidlategowwięzieniunatychmiastzagadałdomnieGiulioLena.

Powiedział,żejegobratmaznanąwRzymiedrukarnię,tużprzySchodachHiszpańskich.

Lena,podobniejakFlavioCarboni,takżeodsiadywałwyrokzapodrabianiepieniędzy;udałoim

sięsfałszowaćniewiarygodnąliczbęnigeryjskichmonet,awprowadzenieichdoobiegumogłoby

doprowadzićdobankructwakraju.Chciałpoznaćpracującegodlamniespeca,któregotalent

wzbudziłtakizachwyt.Odpowiedziałem,żefacetmieszkawAulli,wToskanii.Izapewniłem,że

przedstawięmugozarazpowyjściunawolność.

Itakpołączyłanasnićsympatiiinarodziłasięmiędzynamiprzyjaźń.Podczasjednej

zpogawędekwyznał,żezaprzemytemmonetstałGiulioAndreott

i[25]

.Informacjanawetmnie

niezdziwiła,bojużwcześniejpoznałemAndreottiegodziękiSalvoLimie.Człowiektegopokroju,

działającywcieniuprzeztewszystkielata,byłgotowyzrobićwszystko.Fałszowaniepieniędzy

zpewnościąnienależałodonajgorszychmachlojek,wjakiebyłzamieszany.

Lenaprzyznałsięteżdoswychobaw.SędziaAlmerighi,podczasdochodzeniawsprawie

przekrętówzlecanychprzezCarboniegonaszkodęBankuWatykańskiego,wydałnakaz

przeszukaniajegodomu.WpapierachLenyznalezionolistyorazdwaczekinakwotęsześciuset

milionów,podpisaneprzezjakiegośksiędza,któregonazwiskaniepamiętam.Takżeiduchownynie

należałdonajbardziejświętobliwychosób,byłwplątanywszeregoszustw,aowedwaczeki–jak

siępóźniejokazało–wystawiłbezpokrycia.Lenadostałjewzamianzabardzocennedokumenty,

którewykradzionozteczkifinansistyRobertoCalviego,zmarłegokilkalatwcześniejwLondynie

wniewyjaśnionychdodziśokolicznościach.

WlistachLenaoskarżałksiędzaowystawienieczekówbezpokryciaidomagałsięrozliczenia.

Zkoleiduchownyodmawiałzapłaty,ponieważwotrzymanychdokumentachnieznalazłtego,na

coliczył.Lena,nawszelkiwypadek,zachowałkopiękażdegopisma,łączniezponagleniami

wysłanymidoksiężulkaiobawiałsięgłównie,żeAlmerighiznajdzielist,wktórymnapisał,żenie

obchodzągotłumaczeniaiżewyciągnietepieniądzeodGiulia.

Możnasobiewyobrazićskutkiznalezieniaprzezpolicjępapierówwyjawiających

najciemniejszesekretynajnowszejhistoriiWłoch.Najgorszyelementstanowiłwłaśnie„Giulio”,

nazywanywtensposób,bezpodanianazwiska.TrudnosiędziwićobawomLeny;każdyśledczy

zatrzymałbysięnapodobnymszczególe.TakżeiAlmerighizacząłdochodzić,ktokryjesiępod

tymimieniem.Lenaoświadczyłmi,żejeślizrozumieją,żechodzioAndreottiego,wyjdąnajaw

wszystkiebrudneinteresyzCarbonim,łączniezesprawąNigerii.

Jednaktaksięniestało.GiulioLenazająłjedyniekolejnemiejscenadługiejliściewłoskich

tajemnicicałahistoriaposzławniepamięć.

10

Spalonaziemia

Nigdynieodgrywałemściśleokreślonejroliworganizacjiprzestępczej.Przezpewienczas

piastowałemfunkcjęcapodecinazRiccobono,potemsiedziałemtrochęzakratkamii,nakoniec,

idączaradąPinoLeggio,wyjechałem.Jegosugestia,bytrzymaćsięzdalaodPalermo,była

jednoznaczna.

PoznałemPinow1963roku,adwadzieścialatpóźniej,wBolonii,jegoradaocaliłamiżycie.

Choćniespodziewałemsiępodobnejlojalności,przyszłośćpokazała,żetakżekilkainnychosób

zaoferowałomipomoc,zopłakanymidlasiebieskutkami.

Nadzieńprzedrozpoczęciemmaksiprocesu,10lutego1986roku,zawiezionomniezTrapani

doPalermoiumieszczonorazemze„złymi”mafiosami.„Mniejźli”więźniowieipacjenci

psychiatrycznychoddziałówwięziennychzcałychWłochzostaliprzywiezienijużkilkatygodni

wcześniej.

Następnegorankapodzielononasnagrupy:szóstąisiódmą.Mnieprzydzielonodoszóstej,

razemze„złymi”.Niestetyosoba,zktórąmusiałempilniesięskontaktować,trafiładosiódmej.

NinoPorcelli–boonimmowa–od1983roku,czyliodzabójstwaRiccobono,kierowałmoją

rodzinąrazemzGiuseppeCivilettim(aleonpełniłtęfunkcjętylkoprzezkrótkiczas).

Trzylatawcześniej,kiedysiedziałemwwięzieniuwMontelupoFiorentino,mójbratGiovanni

przekazałmiwtrakcieodwiedzininformację,żePorcelli,GiuseppeSavocaiGaetanoCarolla

specjalniegoodnaleźliipoprosili,abymniezapewnił,żenawetpośmierciRiccobonamoje

miejscewrodzinieniebudziwątpliwości.

Trochęmnietozdziwiło.Pocotylezachodu,żebypowiedziećmicoś,cowydawałosię

oczywiste.Cotaknaprawdęukrywali?

KrótkopotymGiovanniznowudomnieprzyjechał,tymrazemzmojążoną.Trzejmafiosi

znowusiędoniegoodezwali.Chcieli,abymichskontaktowałzFioravantePalestinim,zaufanym

człowiekiem,któryprowadziłdlamnieinteresyzKohBakKinem.

HistoriaPalestiniegojestbardzointeresująca.Jegonazwiskodziśpewnienikomunicniemówi,

alewszyscymoirówieśnicypamiętająstarą,biało-czarnąreklamęfirmyPlasmon,wktórej

umięśnionymężczyznaodwróconytyłemrzeźbiłnazwęproducentabiszkoptównagreckiej

kolumnie.TymosiłkiembyłwłaśnieFioravantePalestini.Wpołowielat60.cieszyłsięsławą,ale

potemwszystkosięrozwiało.Itak,odkilkulat,pracowałdlamnieiczuwałnadprzemytem

narkotykówzeWschodu.

Ztego,comówiłGiovanni,całatrójkapodkreślałanieustannie,żeniemajązamiarumnie

wysiudaćitylkowzwiązkuzmoimpobytemwwięzieniuchcązacieśnićkontaktyzKohBak

Kinem.

Niedługopotem,wmaju1983roku,Palestinizostałaresztowanynapokładziestatku

przewożącegodwieściepięćdziesiątkilogramówheroinyidwadzieściapięćkilomorfiny.

Dochodzeniem,którezaowocowałotymspektakularnymzatrzymaniem,kierowałniektoinnyjak

GiovanniFalcone.

Krótkomówiąc,nadmiernezainteresowaniePorcellego,SavociiCarollowydawałomisię

podejrzane.Chcieliwykorzystaćmojekontakty,apotemsięmniepozbyć.

Dlategoteż,zarazpoprzyjeździedoPalermo,postanowiłemjaknajszybciejwyjaśnićsprawę

zPorcellim.Udałomisięzorganizowaćspotkaniewtejsamejsali,wktórejrozmawialiśmy

zadwokatami.

Kiedysiępojawił,niedałemmunawetczasu,byotworzyłusta.

–MamjeszczemajątekwPalermo–wypaliłemprostozmostu.–Dobretrzytysiącemetrów

działkiprzyzjeździedoparkuFavorita,drugietrzytysiącewPizzoSella,atoniekoniec.Pozatym

chciałbymsiędowiedzieć,cosięstałozpieniędzmi,którezapośrednictwemfigurantów

zainwestowałeśwmoimimieniu.

–Pierwszesłyszę–odparłspokojnie.

–Chceszmiwmówić,żenicniewiesz?–niedawałemzawygraną.–Nawetostu

sześćdziesięciutysiącachmetrówterenunależącegodoRiccobona,nieopodalFavority?

–Oczymtymówisz?–warknął.–Pięćdziesiąttysięcymetrówjestmoje,pięćdziesiąttysięcy

mojegobrataPietro,asześćdziesiąttysięcynależydonaszegoszwagra.

Itakwkółkoprzezdobrągodzinę.Jasiędopytywałemonależnymimajątek,aonwszystkiego

sięwypierał.

Wyszedłemwściekłyjakcholera.Wróciłemdoceli,którądzieliłzemnąCarmeloGrisafi,Pino

LeggioorazjegobraciaLucaiSalvatore,SalvatoreProvenzano,SalvatoreRizzutoiMariano

Agate.ZcałejtejgrupytylkojaiMarianonienależeliśmydocorleonesi.

Marianowziąłmnienabokipowiedział,żechwilęwcześniejrozmawiałzposłańcemBernardo

Bruski.

Bruscatrafiłdosiódmejgrupy,aleudałomusięprzekazaćwiadomośćprzezokno.

–NinoPorcellitwierdzi,żerozmawiałztobąwsaliwidzeńzadwokatami–wyjaśnił.–Iże

obiecałeśpomścićRiccobonazarazpowyjściunawolność.

Ninochciałmniezakatrupićwwięzieniu.

–Wierzyszwteopowieści?–spytałembezogródek.

–Janie,alecimówię,coongada.

Ewidentniechcielimniewykończyćniezewzględunakasęitereny,aledlatego,żepowyjściu

nawolnośćbyłbymnajlepiejprzygotowanąosobądodowodzeniagangiemPartanna–Mondello.

Niebyłtopierwszyraz,kiedyktośorganizowałzamachnamojeżycie.

W1989rokuzostałemzesłanydoGavorrano.PewnegodniaodwiedziłmnieDomenico

Condorelli.Właśniewyszedłzwięzieniairównieżonzostałskazanynaprzymusowypobyt.

Znaliśmysięodwielulat,toongościłmnieznarzeczonąponaszejprzedślubnejucieczcezdomu.

Jednaknieprzyjechałzkurtuazyjnąwizytą.Przywiózłkasetę,naktórąnagrałrozmowę

telefonicznązCalogeroCampanellą,consigliereNittoSantapaoli.Campanellawiedział,żejeden

zmoichkrewnychposiadastojącynauboczudom,otoczonyczterdziestomahektaramiterenu.

KazałCondorellemu,abygozawiadomił,gdytylkotamsiępojawię,żebymógłwysłaćdwóch

chłopakówdoodwaleniamokrejroboty.

Słyszącpropozycję,Condorellioświadczył,żewykonaniezadanianiebędzieproste,bojestem

podejrzliwy.Idodał,żenierozumiepowodówtejdecyzji.Tłumaczył,żeniejestemzłym

facetem.„Wiem,żeniejestzły–odpowiedziałCampanella–alechodziooddanieprzysługi’u

tignusu”.„’Utignusu”,czyliłysy,toniktinnyjakGiacomoGiuseppeGambino.

Dwalatapóźniej,wlipcu1991roku,CondorellirobiłzakupynabazarzewGavorrano.Zabili

gonaoczachmałegosynkadwomastrzałamizpistoletu.

Zostałukaranyzaprzekazaniemitamtejinformacji.

WsierpniutegosamegorokutrafiłemnaGambinowwięzieniuwSpoleto,gdzieion

odsiadywałwyrok.Itoonzainicjowałspotkanie.Powitałmniezdobrodusznymwyrazemtwarzy,

jakbychciałmiprzekazaćwspaniałenowiny.

–Czekanaciebiekupazaległejkasy!PodczastwojejodsiadkiinteresywPalermonadalsię

świetnierozwijały–oznajmił.

Zdawałsobiedoskonalesprawę,żemunieufamipróbowałmnieudobruchaćinformacją

opieniądzach.

–Ale–dodał–musiszprzyjechaćdoPalermoiodebraćjeosobiście.

Mojepodejrzeniaprzeobraziłysięwpewność.Aleionpojąłwlot,żeniechwyciłem

przynęty.Więczmieniłtemat,próbujączatrzećzłewrażenie.

–Alesięciągnąteprocesy.Nietak,jakkiedyś,gdyłatwobyłowszystkowyprostować.Aby

zyskaćnaczasie,musieliśmyzlikwidowaćScopellitiego,sędziegowKalabrii.

Pozwoliłemmudokończyćzdanieipożegnałemsię.Postanowiłemtrzymaćsięmożliwiejak

najdalejodtegoczłowieka.

KilkadnipóźniejspotkałemwwięzieniuSalvatore„Turi”Pillerę,którystałsięwrogiemnumer

jedenbossaNittoSantapaoli.

Przyjaźniliśmysięod1963roku,praktycznieprzezcałeżycie.

Spytałem,czymajakieśnoweinformacje,czywie,jaksięukładająsprawywPalermo.

–Żartujesz?Liczysznainformacjeodemnie?–spytał.–Totyobracaszsięwśródcorleonesi.

–Trzymamsięznimidlawygody,alewiem,żezarazpowyjściunawolnośćniebędęim

mógłufać–wyznałem.–NamocyustawyRognoni-LaTorrezamrozilicałymójmajątek.

Grubeszychy,jakGambino,deklarują,żewszystkozałatwią,gdytylkoopuszczęwięzienie,aleja

wtoniewierzę.Kiedywyjdę,pośląmniedopiachu.

RównieżGiuseppeSavoca,którybyłjednymzpierwszychnabywcównarkotyków,jakie

sprowadzałemodKohBakKina,próbowałmnieuspokoić.Doskonalewiedział,żecałymój

majątekzostałzajęty,aletwierdził,żetożadenproblem.

–Później…Kiedystądwyjdziesz,odzyskaszwszystko.

–Alejapotrzebujęforsyteraz!

Nietylkoniewierzyłemwowo„później”,alezacząłemsięgopoważnieobawiać.

SwegoczasuwszedłemwspółkęzbraćmiCaravelloorazbraćmiMicalizzi;budowaliśmydwa

blokiwPalermo,przyviaAmmiraglioCagni,wmojejrodzinnejdzielnicyPallavicino.

PostanowiłemodzyskaćkawałekdziałkiwrejonieMondello,którąprzekazałmideweloperBondì.

WysłałemwięcżonędoCaravellich,abypoprosiłaotrochępieniędzy;potrzebowałaich,żeby

utrzymaćdzieciwczasiemojejodsiadki.Ale,kunaszemuzdziwieniu,usłyszałajedynie,żesięze

mnąrozlicządopieropomoimwyjściu.

Dlaczego?Pewniemyśleli,żeskorojestembezgroszaprzyduszy,będęzmuszonyprzyjechać

doPalermo.Czekali,bysięzemnąrozmówićizdecydować,czymniezlikwidować,czy

oszczędzić.

Ichgraniepozostawiaławątpliwości,aleniemogłemzaakceptowaćjejzasad.Postanowiłem

postawićwszystkonajednąkartę.

–NiewrócędoPalermo–oznajmiłem.–ZarazpowyjściunawolnośćjadędoGavorrano.

WToskaniimogłemnawiązaćkontaktzlokalnymimafiosami,utworzyćgrupęinanowo

zacząćdziałać.

Atmosferawwięzieniuradykalniesięzmieniła;coświsiałowpowietrzu.

Miałemwrażenie,żewokółmnierozciągasięspalonaziemia.Corazczęściejmyślałem

opodjęciuwspółpracyzwymiaremsprawiedliwości.

WspomnienieowymordowaniurodzinyBuscettybyłowciążżywe,aleczasysięzmieniły.

Policjazaczęładarzyćwiększymszacunkiemosoby,któreodchodziłyzmafii,aproponowane

środkibezpieczeństwastawałysięcorazbardziejskuteczne.ToFalconedoprowadziłdowzrostu

znaczeniaświadkówkoronnych.Potrafiłprzekonaćdomówienia,ponieważniestosowałgierek

ipojmowałnaszsposóbrozumowania.Najgorzejmielipierwsi„skruszeni”,zewzględuna

biurokracyjneniedociągnięciainadmiarukrytychpowiązańmiędzypaństwem,mafią

amasonerią.

LeonardoVitale,któryposzedłnawspółpracęzpolicjąw1973roku,usłyszałorzeczenieoswej

niepoczytalności.WMannoia,miesiącpozłożeniuzeznań,zabitojegomatkę,siostręiciotkę.

DopierowAmerycezapewnionomuwłaściwąochronę,alewróciłdoWłoch,ponieważjego

rodzina–żonaidzieci–niepotrafiłasięodnaleźćwobcymkraju.Powódmożewydawaćsię

błahy,aletakajestprawda.JateżzostałemweWłoszechztegosamegowzględu.Dlarodziny.

Żonamusiałaponosićprzezcałeżyciekonsekwencjemoichwyborów.Taksamonaszedzieci.

Itowłaśnieprzezwzglądnaniepostanowiłempodjąćwspółpracęzpolicją.Abydaćimlepszą

przyszłość,zdalaodcosanostry.

11

Ludzieprawa

SalvoLimauchodziłwśródczłonkówmafiizaczłowiekaAndreottiegonaSycylii.Kiedywmarcu

1992rokudostałkulkęwłeb,wszyscyinnipolitycy–zarównonawyspie,jakipozanią–zaczęli

drżećzestrachu.

Trudnoimsiędziwić,wkońcunigdyniebraliudziałuwwalkach.Kiedysłalinanasgromy

iskładalideklaracje,wiadomo,żebyłotoprzedstawienie.Podstawowaróżnicamiędzynami

polegałanatym,że–wprzeciwieństwiedonich–liczymysięzawszeześmiercią,ocieramysię

oniąkażdegodnia.Onimyślelitylkooocaleniuskóryiżyliwstrachu.

Wkrótcepowstałalistapolityków,którzymieliskończyćwpiachu,jakLima.Napierwszym

miejscufigurowałCalogeroMannino.

Całasprawawywołałazdziwieniewnaszychkręgach.Kolejnalista,jakzaczasówSindony?

Skądpomysłpozostawianiaśladównapiśmie,ujawniającychnaszeplany?Kilkamiesięcy

późniejbyliśmyświadkamipodobnejhistorii:wdzieńpomasakrzewCapaciRiinaprzekazał

władzomsłynną„listążyczeń”,zawierającąjegożądaniawzamianzaprzerwanieognia.Dla

osóbtakichjakja,czylinienależącychdościsłegokręgucorleonesi,podobnygestbył

pozbawionysensu.Jakświatświatempodobneporozumienianiebyłyzawieranenapiśmie.Nie

potrzebujemylistidokumentów.Wystarczy,żewiemyipamiętamy.Nasząnajpotężniejszą

bronią,pozabroniąpalną,jestwłaśniepamięć.

Niebyliśmyprzyzwyczajenidopisemnychrozkazów.Takżepolitycyniekorzystaliztej

formy:wystarczałoskinieniegłowyiwyszeptanenazwiskoosoby,któraczyniłaproblemy

izawadzała.W1982rokuniktniepowiedziałdosłownie„zabijcieDallaChiesa”.Wszystko

opierałosięnapółsłówkach,któredlanasbyłyjasneioczywiste.Pamiętamsłowajednego

zpolityków:

–Strasznietubruździ[DallaChiesa],jeździpoośrodkachszkoleniowych,opowiadaomafii,

praworządności,przeprowadzakontrolewszkołachjazdy…

Ityle.Niepowiedziałnickonkretnego,alewtymjednymzdaniuprzekazałnaminformację,

żeDallaChiesazacząłwęszyćiżeszkołyjazdyprzestałybyćbezpiecznymrozwiązaniem.

Recydywiściniemogądostaćprawajazdy,akorzystaniezsamochodubyłodlanasżyciową

koniecznością.Znaleźliśmyjednaknatosposób.Pobieraliśmywszkołachjazdyzezwolenie,

wydawanepozdanymegzaminieteoretycznym,naprowadzenieautapodokiembardziej

doświadczonegokierowcy.Ipokłopocie.Potemnaszczłowiekzdawałegzaminpraktyczny

idostawałtymczasoweprawojazdy.PokilkumiesiącachWłoskiZwiązekMotorowyprzesyłał

decyzjęwsprawieodrzuceniawnioskuowydaniebezterminowegoprawajazdy.Wtedy

delikwentodczekiwałkilkamiesięcy,niesiadajączakółkiem,anastępnieudawałsiędokolejnej,

przychylnejnamszkoły,gdziepowtarzałodnowacałyproceder.DallaChiesaprzejrzałoszustwo

ipodjąłradykalnekroki.Zagroziłwłaścicielomszkółodebraniemlicencji,jeżelibędąwydawać

mafiosomdokumentypozwalającenatenprzekręt.

Wmomencie,gdypolitykostrzegacięprzedproblememtejrangicoszkołyjazdy,

zpewnościąspodziewasięprzysługi.DonosinaDallaChiesa,wiedząc,żemafiosozrozumie

rangętejskargiiprzekażejąprzełożonemu,któryzkoleipoinformujeowszystkim

capomandamento.Całymechanizmjestprostszy,niżsiętomożewydawać.Itaniepisanaumowa

dobrzesięsprawdzałaprzezwielelat.Niestety,lęklojalnychpolitykówprzedśmierciąwywrócił

porządekdogórynogami.Wrazzdecyzjąosporządzaniulistipisemnychżądańprzyjęliśmy

zasadywłoskiej,nietylkosycylijskiej,gry.Grynatakimpoziomie,żekażdystarałsięuniknąć

odpowiedzialności.Światpolitykirównieżposiadaswetajnezabezpieczenia,swójkodeks

milczenia.

Wcześniejprzesyłaliśmypocichuklarownewiadomościosobom,któremiałyjezrozumieć.

Chcieliśmy,bytrupbyłostrzeżeniem;toonmiał„przemówić”.Onizkoleichcieli,byzamilkłna

zawsze.Dodziśchowająsięzademokracją,wktórąniewierzą,izabezpieczająnakażdym

froncie.Wypuszczajązasłonędymnąwpostaciliczb,aresztowań,konfiskat,oświadczeń,

celebracji,choćdoskonalewiedzą,żemafiosibojąsięjednego:więzieniaozaostrzonyrygorze,

izolacji,odebranianadzieinaprzedawnieniewyroku,utratymożliwościukrywaniasięprzezlata

przedpolicjąlubskorzystaniazusługlojalnychadwokatów,sędziówiludziuwładzy.

Spytajciejakiegokolwiekmafiosa,czywolizrezygnowaćzCarnevaleiuniknąćdziesięciulat

odsiadki,czyzachowaćjegoprzychylnośćipójśćdopaki.Każdyodpowie:„Współpraca

zCarnevale!”.Rzadkomożnaspotkaćprzyjaznegosędziegotejrangi.Pozatymjesteśmy

przyzwyczajenidoprzebywaniazakratkami.Ważnetylko,bymiećprzysobiekasęiprowadzić

wwięzieniurelatywnienormalneżycie:naszeulubionedaniaiwino,pogawędki,panienka,gra

wkarty,możliwośćplanowaniaakcji,pociąganiazasznurki,komunikowaniasięzludźmina

zewnątrz.Zostawcienampewność,żewcześniejczypóźniejwyjdziemynawolność.Mafiinie

wystarczystatuswieczności,musiczućsięniezwyciężonaibezkarna.

Zbacznąuwagąśledziliśmywyrokisędziów.Pozwalałynampoznaćichpoglądy,charakter

iprzewidzieć,comożenasspotkaćpodczasewentualnegoprocesu.Wszyscypatrzyliprzede

wszystkimnapoczynaniaGiovanniegoFalcone.

Poznałemgow1983roku.OdjakiegośczasuodsiadywałemwyrokzazabójstwoFerlito,kiedy

wezwanomnienaprzesłuchanie.Chodziłoostatekwypełnionynarkotykami,naktórym

zatrzymanoPalestiniego.TakiesamowezwaniedostałTommasoBuscettaiKohBakKin.

ToGiovanniFalconewpadłnatenpomysł.

DotarłdonasdziękimoimrozmowomtelefonicznymnietylkozPalestinim,BuscettąiKoh

BakKinem,aleizNittoSantapaolą(któremupóźniejudowodnionozleceniezamordowania

Ferlito),GiuseppeSavocą,GaetanoCarollemiNinoPorcellim.Falconebyłuprzejmy.Aleibez

owijaniawbawełnęoświadczył,żemająstatek.

–Aco,jajestemarmatorem?–zażartowałem.

–ChodziostatekznarkotykamiodKohBakKina.

–NieznamżadnegoKohBakKina–odparłemześmiechem.

Jasne,żekłamałem.

Wjednejchwilizrozumiałem,jakimczłowiekiemjestFalcone.Kierowałonimpragnienie

zrozumieniacałegomechanizmu,niechorafiksacja.Widząctakąpostawę,mogłemtylko

wspominaćzgorycząinnychsędziów,kórychnapotkałemnawłasnejdrodze.Chociażbytakich

jakPierLuigiVigna.

Pamiętam,jakTommaso„Masino”SpadarozostałaresztowanywToskaniizczterdziestoma

kilogramaminarkotyków,którechciałwywieźćdoAmerykiwpudełkachnabuty.Vignawydał

nakazzatrzymaniawszystkich,którzytegodniawpadlichoćbynachwilędodomuSpadaro.Żonę,

córki,synową,szwagrów.Wszyscytrafilizakratki.Wyszlinawolnośćdopieropowykazaniu,że

niemielinicwspólnegozprzemytem.

Falconemógłzrobićtosamo.Analizującnagrania,słyszał,żeczasemodbierałemja,

aczasemmojażonalubinnykrewny.Prosilitylkoopozostawienienazwiska,abymmógł

oddzwonić.IgdybyFalconechciałichzatrzymać,niktbymuwtymnieprzeszkodził.Aleon

nigdynieprześladowałczłonkówmojejrodziny.Rozumiał,żeichjedynymprzewinieniembyło

odebranietelefonu.Tojabyłemprawdziwymwinowajcą.

Okazałswąwielkośćteżprzywieluinnychokazjach.KilkalatpóźniejmójbratGiovannizostał

zatrzymanyzpodejrzeniemoudziałwpodwójnymzabójstwie.PrzesłuchiwałgoFalcone.

Giovanniopowiedziałmiwszystkownajdrobniejszychszczegółach.

–Jakwidzisz,dotejporynietykałemczłonkówrodzinyGaspare–oświadczyłsędzia

uprzejmieibezogródek.–Choćwiem,żeonijegokumpletylkonamnieczyhająiniemieliby

nicprzeciwkotemu,abycośmisięstało.

TakibyłwłaśnieFalcone;nieowijałwbawełnę.Zeswoistąnonszalancjąwykorzystywałswe

wrodzonezalety,jakinteligencjaipoczuciemoralności.Byłuprzejmy,uśmiechnięty,niepodnosił

głosu,traktowałmafiosówjakludzi.Nienadużywałwładzyibrzydziłsięagresją.Niebroniłsię

przednami.Iznałnasząmentalność.PodobniejakBorsellino,byłpalermianinemzkrwiikości.

Urodziłsięiwychowałstopięćdziesiątmetrówodmojegodomu.Obajpochodziliśmyzsamego

sercaPalermo,okolicplacuMarina,gdziezginąłJoePetrosino.Tyleżejapracowałem

wwarsztaciemafiosa,aonbyłporządnymchłopakiemilubiłsięuczyć.

Kiedyw1988rokuRadaGłównaSądownictwapostanowiłapowierzyćstanowiskosędziego

śledczegoprzyprokuraturzewPalermoAntoninoMulemu,anieFalconemu,skakaliśmy

zradości.

Mafiaodebrałatędecyzjęjakoświatełkowtunelu,naktóreczekałaoddłuższegoczasu.

Obudziłasięwnasnadzieja,żewkońcuwszystkozacznieukładaćsięponaszejmyśli.Jakobiecał

Lima,odtądwszelkiewyroki–jeśliniesądudrugiejinstancji,toprzynajmniejsądukasacyjnego

–miałybyćdlanaskorzystne.

NiemamnicprzeciwkosędziemuMule,aleniemogęukrywać,żedecyzjaoodsunięciu

Falconegonapełniławszystkichmafiosówradością.

–Ukręcilimułeb–mówiliśmymiędzysobą.

Wpewnymsensiebyłtonaszmakabrycznysposóbokazaniarespektudlawielkościtego

człowieka.Jakoprzeciwnikbudziłnaszeobawy,terazwidzieliśmyprzyszłośćwróżowych

barwach.

Któregośrazu,podczasjednejzrozmów,powiedziałemżartem:

–Paniesędzio…mytutylkogadamy,agdziepopitka?

Falconenawetniemrugnąłokiem.Wstał,wyjąłzsejfubutelkęwhiskyinalałposzklaneczce

dlamnieimojegoadwokata.Byłuprzejmy,alebudziłszacunek.Itowkażdychokolicznościach.

Nawetgdypozwalałemsobienażarty,nigdybymsięnieośmieliłprzekroczyćpewnejgranicy.

PodobnymszacunkiemdarzyłemBorsellina.Spotkałemgownajciemniejszym–dlanas

obydwóch–okresieżycia.Czułemoddechśmiercinakarku,wiedziałem,żestanowięłatwycel,

aledecyzjaopodjęciuwspółpracyzwymiaremsprawiedliwości,choćzpewnościąryzykowna,

stanowiładlamnieostatniądeskęratunku,szansęnaradykalnązmianę.RównieżBorsellinoznalazł

sięnacelownikumafii.DopierocoFalconezginąłwrazzżonąiochronąwzamachubombowym,

więcsammusiałkontynuowaćjegopracę.Wiedział,takjakimafiosi,żeniedługoprzyjdziejego

kolej,żetoonstaniesiękolejnąofiarą.

Wtrakciepięćdziesięciusiedmiudni,jakieminęłyodzamachuwCapacidomasakrynavia

D’Amelio,zacząłemnoweżycie.Ipodczasgdyjaczułem,żesięodradzam,Borsellinoszedłna

spotkanieześmiercią.Wpowietrzuczućbyłonapięcie.Iwtychokolicznościachpotencjalny

świadekkoronnymógłliczyćnaspecjalnewzględy.Nawysłuchanieżądań,poważnetraktowanie

iochronę.Dziśpewniedostalibyśmykopawtyłek,gdybyśmysięzachowywalijakwówczas.

12

Odchodzę

Mojeformalneodejściezmafii,którenastąpiłonieodwołalniew1992roku,wymagałodługiego

okresuprzygotowań.Wszystkozaczęłosięw1986roku,odrozmowyzżoną.Odsiadywałem

wtedywyrokwUcciardone.Trwałmaksiproces.PowiedziałamiozniknięciuGiuseppe

Civilettiego,któryrazemzNinoPorcellimrządziłgangiemPartanna–Mondello.Zaginąłwraz

zsynem,którymiałwtedyszesnaście,możesiedemnaścielat.

PopowrociedoceliopowiedziałemowszystkimMarianoAgatemuiPinoLeggiemu.Nie

mogłemzrozumiećprzyczyntejśmierci.Jakibyłjejsens?

JakośprzełknąłemzabójstwoRiccobona,wpisującesięwdynamikęwewnętrznychzmian

włoniemafii,aledlaczegonadalwyrzynanoprzywódcówklanuPartanna–Mondello?Doszedłem

downiosku,żeRiinamazniminapieńkuzosobistychwzględów:byłatojedynarodzina,doktórej

niezdołaliprzeniknąćcorleonesi.AgateiLeggiopróbowalijednakznaleźćjakieś

usprawiedliwienie.

–Możeniewiemywszystkiego.Możepopełniłniewybaczalnybłąd.

–Asyn?–odparłemnatychmiast.

–Etam,poprostubyłwtedyzojcem.Niepowinnotaksiędziać,aleczasem…nosamwiesz,

tosięzdarza.

Taodpowiedźniebyładlamniewystarczająca.Niemiałemwątpliwości,żeRiinadokładnie

wszystkozaplanowałidążyłterazdozniszczeniaklanu,którystawiłmuopór.Niepotrafiłemtego

udowodnić,aletakiemiałemprzeczucie.

Wkońcudoczekałemsiępotwierdzenia.

Podkoniecroku1991trafiłemdoszpitalawięziennegowPizie.

TakspotkałemVincenzoGalatola,capofamigliaganguAcquasanta.Byłidealnymźródłem

informacji,którychpotrzebowałemdowyjaśnieniacałejzagadki.Udawałem,żepodzielam

decyzjęomorderstwieimiędzysłowamidałemdozrozumienia,żeosobyjakCivilettizasługują

naśmierć.Galatolodałsięnabraćizacząłmówić.

–AchtenCiviletti!–oświadczyłzpychąwgłosie.–Tojagozabiłem.Pobierałharaczna

moimterenie.

Cośmituniegrało.Civilettimiałkupęszmaluidoskonalewiedział,żezapodobnyafrontmoże

zapłacićżyciem.Byłtopretekst,wymyślonyprzezcorleonesi,abywykończyćklanPartanna–

Mondello.Przekazbyłjasny:panRiinanieoszczędzianiwas,aniwaszychdzieci.

Jużwcześniejmyślałemowspółpracyzwymiaremsprawiedliwości,aletoFalcone,jego

osoba,inteligencjaiuczciwośćwzbudziłymojezaufanieiprzekonałyostateczniedopowzięcia

tegokroku.Gdybynieon,anija,aniwieluinnychniezdecydowałobysięnaodejściezmafii.

Oczywiścieniktniewiedziałomojejdecyzji.Krążyłemnieustanniemiędzyzakładem

karnymwSpoletoaszpitalemwięziennymwPizie.Tymczasemsytuacjanazewnątrzwciążsię

pogarszała.

Popierwsze,zabójstwoLimy.Nibystanowiłobezdyskusyjnypokazsiły,alezdrugiejstrony

możnajebyłookreślićstrzałemwkolano.Bowtensposóbutraciliśmyogniwołączącenas

zAndreottim.Rodziłosiępytanie,czyzdołamyznaleźćinnegopolityka,będącegowstanie

reprezentowaćnaszeinteresynaszczytachwładzy.Podrugie,problemywewnątrzcosanostra:

Riinasprawowałniepodzielnerządy.Znaleźliśmysięwrękachżądnegokrwiszaleńca,którybez

mrugnięciaokiemwydawałwyrokinawetnaswychkrewnych.

PosłałdopiachukuzynaPinoLeggia,jedynegocorleoneseomanierachdżentelmena.Riina

byłnieobliczalnyinikomunieufał.Amafiosizaczęlisięobawiaćnietylkoswegocapo,ale

ireakcjiwładznajegonową,mordercząstrategię.

IpodczasgdyRiinaobnosiłsięzesłynnąlistąkolejnychznanychosóbdoodstrzału,ruszyły

przygotowaniadozamachuwCapaciego.

Popodjęciuostatecznejdecyzjioodejściuzmafiimogłemufaćtylkojednejosobie.

SędziemuFalcone.Każdypotencjalnyświadekkoronnymusizdaćsięnaśledczego,któryjeszcze

chwilęwcześniejbyłjegozaciętymwrogiem.Niemożeszzłożyćswegożyciaorazlosów

rodzinywręceosobymogącejmiećpowiązaniazgrupą,odktórejwłaśnieodwróciłeśsię

plecami.Wprzeciwnymraziestanieszsiętowaremwymiennym.

Falconenietylkobyłbardzosłowny,aledoskonaleznałmafijnąmentalność.Czytałwnaszych

myślach.Wiedział,żeustalamycel,kiedynadchodziodpowiednimoment.

Jeżelimafiosiwidzą,żesędzialubpolicjantpodejmujebezkompromisowąwalkę,czekają,aż

wokółniegozaczniepowstawaćpustka.Przedstawicielprawa,odznaczającysięodwagą

ideterminacją,wcześniejczypóźniejzostaniesamjakpalec.Niewszyscymająwystarczające

jaja,bydzieńpodniuryzykowaćwłasneżycie,aimostrzejszastajesięwalka,tymszeregiosób

gotowychdojejpodjęciastająsięcorazbardziejprzerzedzone.

Gdytylkonieprzekupnypracownikwymiarusprawiedliwościtracipoparciekolegów

iprzełożonych,stajesięłatwymcelem,którymafiosimogąwyeliminowaćbezwiększych

problemów.

Falconeniebyłjedynym,któryskazałsiędobrowolnienaizolację;wpodobnejsytuacji

znaleźlisięwszyscyśledczy,gotowizerwaćzdotychczasowymprocederemprzymykaniaoka.

–Niemamysięczegoobawiać–stwierdzaliniektórzy.

–Mafianieistnieje–dodawalikolejni.

Bardzowieluprokuratorów,politykówidziennikarzypodawałowwątpliwośćistnieniemafii,co

akuratdlanasbyłonarękę.Ibudziłorozbawienie,botaknaprawdędoskonalewiedzieli,żemafia

tonieułuda,zwłaszczażeczęstodziałalipodnaszedyktando.

ZachowanieCorradoCarnevalego,któryotwarciemanipulowałprocesami,wywołało

powszechneporuszenie,aleilupostępowałotakjakon?Możetylko,wprzeciwieństwiedoniego,

potrafilizachowaćwiększądyskrecjęiostrożność.

Najbardziejzaskoczyłmniefakt,żeFalconenietylkomiałinstynktśledczy,aleprzede

wszystkimniezadowalałsięuzyskanymiwynikami.Każdymetrterenu,jakiudałomusięzyskać,

otwierałwjegoumyśletysiąckolejnychdrógzasługującychnadogłębnezbadanie.Falconenie

byłzainteresowanyaresztowaniemkilkuszychczydopadnięciemkonkretnegoprzestępcy.Jemu

zależałonaobaleniucałegosystemu,leczabytegodokonać,musiałwyodrębnićfilary

utrzymującecałośćwryzach.

Oczywiścienależałopodążyćśladempieniędzy.Dlategoteżzwielkąuwagąprzyglądałsię

dochodzeniommediolańskiejprokuratury,rozpoczętymwlutym1992roku.Wciągukilku

zaledwiednisztabantymafijny,kierującyoperacją„Czysteręce”,ukazałWłochom

skorumpowanysystemobejmującywszystkiepoziomywładzy.Falconechciałpodjąćścisłą

współpracęzsędziamiwMediolanie,ponieważnatychmiastdostrzegłpowiązaniamiędzyich

rezultatamiaprowadzonymiprzezsiebiesprawami.

Aletowymagałoczasu,niemożnabyłodziałaćzbytpochopnie,ofiarowującdziennikarzom

gratkęwpostacigłośnegoaresztowania.Niestety,burmistrzPalermo,LeolucaOrlando,zarzucił

sędziemuzbytniąpowolność,aiinnikrytykowaligozaprzeciągającysięczasdochodzenia.

Falconeodparł,żewszystkowymagadogłębnejanalizy,ponieważjednymprzedwczesnym

nalotemmożnazniszczyćefektywielomiesięcznejpracy.Ifaktycznie,naprzykładMulepopełnił

takiwłaśniebłąd,wpisującnalistęoskarżonychwmaksiprocesieznanegodeweloperaCarmelo

Costanzo.Meliwystraszyłgościaityle,natomiastFalconezpewnościąskłoniłbygodomówienia.

Costanzo,GaetanoGeraci,MarioRendo,IgnazioSalvo,SalvoLimaiVitoCiancimino:

politycyibiznesmeni,którzydziękipomocyiprzyzwoleniumafiipodzielilimiędzysiebiecałą

Sycylię.ZapośrednictwemCostanzoFalconemógłbynakreślićmapęinteresów,które

wykraczałypozawyspę,dochodzącażdoArezzo,miastaGellego.Niedawnoodkryto,że

SalvatoreiNinoBuscemi,przedsiębiorcynależącydomafijnejrodzinyzdzielnicyPassodi

RiganowPalermo,posiadalicementownięwrazzRaoulemGardinim.Aktostałza

cementownią?KrwawyrzeźnikRiinaijegoludzie.

Falconeniespoczywałnalaurach,chciałprzeniknąćdosystemu,dosiecipowiązań.Niestety,

zabrakłomuczasu.

Nawetja,wostatnichlatach,zdałemsobiesprawę,jaksilnewięzyłącząmafię,światpolityki

ibiznesu.

PrzezpewienczasutrzymywałemkontaktyzTommasoD’Alią,deweloperem,który

wybudowałmiędzyinnymihotelPoliteama.W1981roku,przyokazjispotkanianahipodromie

LaFavorita,przyznałsię,żepośmierciw1979rokusekretarzaprowincjiMicheleReiny(zpartii

demokratyczno-chrześcijańskiej)poradzonomu,abyzniknąłzpolawidzenia.D’Alia,podobnie

jakReina,miałpowiązaniazSalvoLimą,ajegoniesnaskizVitoCianciminemodzwierciedlały

konfliktymiędzyStefanoBontademijegoludźmiaSalvatoreRiinąicorleonesi.Działalizgodnie

zwyznaczonąstrefąwpływów:Limaijegogrupaprowadzilipracebudowlanenaviale

Strasburgo,wResuttana,naviaLibertà,natomiastCianciminoiD’Alia,opróczhoteluPoliteama

wsamymcentrummiasta,realizowałprojektywdzielnicyMondello.Kiedysięspotkaliśmy,

D’Aliazostałjużwykluczonyzgry.Kupiłkilkakoniijakmipowiedział,postanowiłzostać

dżentelmenem.Wpraktyce,jeślisiedziszwsiodledlapieniędzy,jesteśdżokejem,jeślitorobisz

dlaprzyjemności,jesteśdżentelmenem.

RównieżśmierćprezydentaSycylii,PiersantiegoMattarelli,zpartiidemokratyczno-

chrześcijańskiej,zabitegowstyczniu1980roku,wpisywałasięwgrępodziałuwpływów.

WtamtymokresieCiancimino,zasiadającywewładzachgminyPalermo,odpowiadałza

rozstrzyganieprzetargów.Mattarellazacząłmuzawadzać,gdyrozpocząłczystkiwewnątrzswej

partii.

MojepodejrzeniawtejsprawiepotwierdziłFrancescoDavì,należącydogrupydellaNoce.

Wpadliśmynasiebiew1981roku;spytałemgo,dlaczegotakdawnosięniewidzieliśmy.

Oznajmił,żeukrywałsięwValdiSusa,ponieważrazemzGiacomoGiuseppeGambinem

iAntoninoMadoniąwykonaliwyroknaMattarelli,działającnazlecenieCalogeroGanciego

iFrancescoPaoloAnselma,zrodzinydellaNocepodlegającejRiinie.

Imbardziejzagłębiałemsięwtentemat,tymwięcejodkrywałem.

13

Addaura–mójteren

PrzezostatnielatasłyszałemwielebredninatematzamachuwAddaurze,więcwkońcu

postanowiłemwyjaśnićtęgłośnąsprawę.Niektórzytwierdzilinawet,żecałezajściebyło

sfingowane,iżetoFalconekazałrozmieścićpięćdziesiątosiemładunkówdynamitu,abyzwrócić

nasiebieuwagęizyskaćsławę.Wierutnabzdura.

Addaura,odktórejwziąłnazwęówsłynnyzamach,tonadmorskamiejscowość,wktórej

Falconeposiadałdomletniskowy.Bomba,któranikogonieuśmierciła,zostałaumieszczona21

czerwca1989rokunaplażyrozciągającejsięzawillą.Powodywydająsiędośćoczywiste.

FalconeprzyjmowałwówczaswPalermoszwajcarskąprokuratorCarlędelPonte.Doskonale

wiedzieliśmy,żeniebyłatokurtuazyjnawizytaiżeodkilkulatpracująobojenadsprawą

przepływupieniędzy,którewcześniejczypóźniejlądowaływszwajcarskichbankach.

Wprocederbyłyzaangażowaneosobyzpierwszychstrongazet.Wiadomo,żetakąkasąnie

obracalizwykliżołnierzeczycapodecina.FalconeidelPonteinteresowałygruberyby,jakznany

biznesmenOlivieroTognoliczyagentsłużbspecjalnychBrunoContrada.Tognolibyłpowiązany

zLeonardoGreco,bossemzBagherii,itodlaniegoprzeistoczyłwybraneszwajcarskiebanki

wistną„pralnię”brudnychmilionówpochodzącychzprzemytunarkotyków.

LeonardoGrecobyłjednymznajbardziejniebezpiecznychprzyjaciółRiiny.Posiadał

odlewnię,gdziewytwarzanoprętybudowlane,służącątaknaprawdędopozbywaniasię

niewygodnychosób.Przywożonojedozakładu,duszonoiwrzucanodoroztopionegometalu.

Niewątpliwiegrubaryba,choćpozacentrumzainteresowańsędziego.Falconedoskonale

wiedział,żetoBrunoContradawprawiawruchwszystkietrybymechanizmu.Miałszereg

kontaktówwróżnychmiejscachiwszyscyzabiegaliojegowsparcie.Pozatymfakt,że

poszukiwanylistemgończymiznajdującysięnacelownikusędziegoTognolibyłwstaniekrążyć

przezczterylatapoEuropie,niewpadającnigdywsidłapolicji,budziłszeregpytań

iwątpliwości.Niemówiącotym,nawetniepochodziłzSycylii,alezBrescii.

PrawdopodobnieContradaodkrył,jakdalekoposunęłosiędochodzenie,któreprowadzili

FalconeidelPonte.Możezacząłsięobawiać,żeodkryjąjegościsłepowiązaniazmafią.Poza

tymjesienią1988rokuTognolizostałwkońcuzatrzymanyinatychmiastzacząłsypać.

NiewątpliwieFalconeidelPonteznalitreśćjegozeznańiniedługodoszlibydotego,jakąfunkcję

pełniłwprocederzeContrada.

Itakoto,wceluostrzeżenia,podłożonowAddaurzebombę.Szeregowiczłonkowiecosanostry

nieznalizbytwieluszczegółówichybatrudnopodejrzewać,żetomyzaplanowaliśmyzamach

bezofiar.Ichoćcałezajściemiałomiejscenaterenie,któryznałemodpodszewki,niebyłem

pewienwstuprocentach,ktozatymwszystkimstoi.

Niektórzypróbowalizatrzećślady,zupełniejakkilkalatpóźniej,gdyzaginąłsłynnyczerwony

notesBorsellina.Wszyscywiedzieli,żesędzianosiłgozawszeprzysobieiżewdniuzamachuna

viaD’Amelioznajdowałsięwjegosamochodzie.Ktogozabrał?Przechodzień?Jasne,żenie.

Zwykłypolicjant?Żadenszeregowyfunkcjonariuszniedopuściłbysiępodobnegoczynu,jeślinie

miałbypoparciaprzełożonych.Aiwtymprzypadkufacetmusiałbybyćświetniewyszkolony

ipotrafićzachowaćzimnąkrew.Stawiałbymwięcraczejnagenerałalubpułkownika

posiadającegowysokoustawionychprzyjaciół.Naosobę,któradobrzeznaławłaściwychludzi

irozumiaławagęnotatek.

ZamachwAddaurzeniebyłpierwsząpróbązabiciasędziego.Jużwcześniejprzeprowadzano

podobneakcje.

Wlatach1981–1982,kiedyFalconemieszkałjeszczewValdesi,posiadałdomnazamkniętej

ulicy,kończącejsięzłożamisoli.Nieopodalznajdowałasiępizzeria,wktórejwłaściciel–Franco

Teresi–urządzałpotańcówkiiimprezyciągnącesiędopóźnejnocy.Byłtodoskonałypunkt

obserwacyjny,umożliwiającykontrolowanieruchówsędziegookażdejporzedniainocy,bez

wzbudzaniapodejrzeń.Teresiprzekazywałteinformacjemafii,ponieważjużwtedy

planowaliśmyzamachnajegożycie.

Początkowomyśleliśmyozastrzeleniugonasiedmiokilometrowejdrodzeprowadzącej

zFavoritadojegodomu,alewkońcuzrezygnowaliśmyztegoplanu.Ulicabyłazbytdługaiza

wieleryzykowaliśmy.Jeszczewcześniejktośzaproponowałwykorzystaniewyrzutni,którą

SantapaoladałkiedyśRiinie.Czysteszaleństwo,alewtamtymokresieczłonkówgrupybojowej

świerzbiłyręceibylinaprawdęgotowinawszystko.

TakwięcjeszczeprzedAddaurąmafiaplanowałapozbyciesięsędziego.Widziaławnim

człowieka,któryrzeczywiściepróbujezmienićstanrzeczy.

Tosamoodnosiłosiędoojcasztabuantymafijnego,RoccoChinniciego.W1982rokuChinnici

budowałdomnatereniepodlegającymTommasoNatale-Cardillemu.Zaplanowanowówczas

zamordowaniesędziego,aleLinoSpatola,odpowiedzialnyzaobserwacjęwszystkichjego

ruchów,przekazałnam,żekażdemuprzejazdowiChinniciegotowarzyszyoddziałpolicji,

sprawdzającywcześniejcałąokolicę.

Najwidoczniejioniwyczuwaliniebezpieczeństwo.Ifaktycznie,rokpóźniej,wlipcu1983roku,

ChinnicizginąłprzedswoimdomemnaviaPipitone,wcentrumPalermo,wwynikueksplozji

wypełnionegoładunkiemwybuchowymfiata127.

14

OdFalconegodoBorsellina

Piętnastegosierpnia1991rokuaresztowanomnieporazsetny.Podpisałemwswymżyciutak

wieleprotokołówpolicyjnych,żewpewnymmomencieprzestałemjenawetczytać.Taksamo

byłoitymrazem.

Dopieropodczasspotkaniazadwokatem,wwięzieniuwSpoleto,zapoznałemsięzaktem

oskarżenia.Przyskałach,gdziewcześniejwidzianomnierazemzsynem,znalezionowagędo

ważenianarkotyków.Jasne,żeniebyłamoja.Zajmowałemsięhandlemnaszerokąskalę,

grubymprzemytemkilogramówheroiny,pocibymibyłatakawaga?Itojeszczenaspacerze

zdzieckiem?

KilkadnipoaresztowaniupodszedłdomniepewienTunezyjczyk.Powiedział,żemazamiar

zeznaćwsądzie,żewaganależaładoniego.Chłopakitakmiałprzechlapane,więcjedenzarzut

mniejczywięcejpewnienierobiłmuróżnicy.Ktowie?

Stwierdziłem,żetopropozycjawartarozważeniaiopowiedziałemoniejmojemuadwokatowi.

–Anisięważ,Gaspare!Sędziemunigdywcześniejnietrafiłasiętakagrubaryba,jakty–

ostrzegłmnieprawnik.–JeśliopowieszmuterazoTunezyjczyku,ktowie,cosobiepomyśli.

Miałrację.Znalazłemsięwpodbramkowejsytuacji;starzykumpleodwrócilisięodemnie,

więccorazczęściejmyślałemoodejściuzmafii.Należałounikaćsytuacji,któremogłyby

ukazaćmniesędziomwniekorzystnymświetle.

Doceniłemradęadwokataijegoszczerość.Odniosłemniespodziewaniewrażenie,żenie

przychodzidomnietylkodlapieniędzy.Porazpierwszy,oddłuższegoczasu,poczułem,że

znajdujęsięwdobrychrękach.Mogłemmuufać.Ipodjąłemostatecznądecyzjęoopuszczeniu

cosanostry.Pozostałtylkoostatnikrok:znalezieniesędziego,któremumógłbymotympowiedzieć.

Dlamniewybórbyłoczywisty:Falcone.Jeżelimaszzamiarprzedkimśsięwyspowiadać,szukasz

osobybudzącejtwójszacunek,Falconebyłgodnyzaufania.Wielokrotniesięotymprzekonałem.

Musiałempoinformowaćgoozamiarzespotkania,atowymagałonadzwyczajnejostrożności.

Zadzwoniłemdoadwokata,którywzbudziłmojezaufanie,ipoprosiłem,abyskontaktowałsię

zsędziąwRzymie.

Mecenasoczywiścieniewiedział,żeplanujęwspółpracęzwymiaremsprawiedliwości;

przypuszczał,żewymyśliłemnowąlinięobrony,aleuszanowałmojąwolę.Popowrocie

zRzymuprzekazałmidobrewieści.Musiałpokonaćnieskończonąliczbępunktówkontrolnych,ale

wkońcuudałomusięumówićzsędziąnarozmowę.Falcone,przedostatecznymwyrażeniem

zgody,spytał:

–OktóregoMutolochodzi,oGiovanniegoczyGaspare?

–OGaspare–odparładwokat.

FalconeprzyjechałdozakładukarnegowSpoleto15grudnia1991roku,okołogodziny

szesnastej.Otejporzewięźniowieprzebywaliwcelach,aiadwokacipokończylijużwizyty.Był

todoskonałymoment,abypozostaćniezauważonymorazuniknąćpodejrzeńikomentarzy

współwięźniów.Zawołanomniedosalispotkańpodbylepretekstem.Czekałnamniedyrektor

zakładu,Falconeijegomłodszykolega,sędziaGiannicolaSinisi.

Wszedłemokulach,zgiętywpółiwspartynaramieniujednegozestrażników.

Falconerzuciłnamnieokiemiwszystkowlotzrozumiał.

Wtamtymokresiewięzienieprzestałobyćrajemdlaludzizcosanostryikażdy,wmiarę

możliwości,wymyślałsposóbnalepszetraktowanie.Wostatnichlatachregułystałysięnatyle

rygorystyczne,żemafiosiprześcigalisięwsymulowaniunajróżniejszychchoróbfizycznych

ipsychicznych.

Pomysłnaparaliżnógpodsunąłmizaprzyjaźnionychirurg.Powiedział,żeniekiedyoperacja

dyskopatiipowodujepowikłaniawpostaciniedowładukończyndolnych.Itakotozacząłem

udawaćparaliż.Nieźlemitoszłoiodparumiesięcymogłemliczyćnakilkudniowypobyt

wklinicewPizie.Nibywięziennyszpital,alepanowałytamoniebolepszewarunkiniż

wzakładziekarnymwSpoleto.

GdytylkoFalconezobaczyłmniewtymstanie,spytałzuśmiechem:

–Gaspare,czytekulesąnaprawdękonieczne?

–Nie–przyznałemioparłemjeościanę.

Usiadłemizaczęliśmyrozmawiać.

Nasamympoczątkuwypaliłem,żeFalconemusiuważaćnaludziwswymbiurze

iwymieniłemnazwiskaContradyiSignorina.Gadałemjaknajęty,odmiesięcyczekałemnaten

moment.Podjęciedecyzjiospaleniuzasobąmostówbyłobardzotrudne,aleterazczułemsię

pełenenergii.

–DomenicoSignorino?–spytał.

Skinąłemgłowąizamilkłem.

–Niemogędalejsłuchaćpańskichoświadczeń.Zajmujęsięsprawamikarnymiiobowiązują

mniepewnezasady–powiedział.

Tyleczasuczekałemwwięzieniunatenmoment.Słyszącpodobnąodpowiedź,wstałem

izacząłemszykowaćsiędowyjścia.

–Nietonie–odrzekłemzirytowany.–Alejabędęrozmawiaćtylkozpanem.

Chodziłoomojeżycieiolosymojejrodziny.Niemogłemryzykować;najmniejszybłąd

słonobymniekosztował.

Falconezatrzymałmnie,poprosił,abymusiadłispróbowałgozrozumieć.

–Spieszysiępanu?–spytałironicznymtonem,naktórymógłsobiepozwolićzewzględuna

łączącąnas,wjakimśstopniu,przeszłość:obajpochodziliśmyzPalermo,wychowaliśmysię

wtejsamejdzielnicy,pamiętaliśmypierwszepocałunkiprzesyconecytrusowymzapachem,

wońmorzawmroźne,zimowedni,smaklodówztejsamejcukierniiznanyobuwidok

zachodzącegosłońca.Gdziemogłomisięspieszyć?Czekałanamnietylkowięziennacela.

–Możepanawysłuchaćpewnaosoba.Rozmowaznimtojakrozmowazemną.Nazywasię

PaoloBorsellino.

Możesięwydawaćdziwne,żewcześniejonimniepomyślałem,choćprzecieżpoznałemgo

jakiśczastemu;chodziłoo„zawodową”znajomość:onbyłsędzią,ajaczłonkiemmafii.Uparłem

się,żetomusibyćFalconeiBorsellinonieprzyszedłminawetdogłowy.

TyleżedlaGiovanniegoFalconebyłemnawetgotówpoświęcićżycie.Nieprzesadzam,

wkońcuwychowanomnienażołnierza.Mafijnegożołnierza,tojasne,alepotrafiłemwyczuć

dobregodowódcę,któremumogłemcałkowiciezaufać.ByłdlamniejakNapoleon.Awiadomo,

ilużołnierzypoległozaNapoleona.

Falconeuchodziłzaczłowiekauprzejmegoitraktującegowszystkichzszacunkiem,ale

zdrugiejstrony,jakosędzia,byłzawszegotowydoataku;istnybrytan.Borsellinomiałskłonność

dołagodzeniakonfliktówibyłmniejagresywny.Jednakobajpotrafiliwalczyć,wykazywalisię

odwagąipracowalibezustanku.Każdynaswoimfroncie.

Falconewciążmnieprzekonywałigdygosłuchałem,naszłamnieprzeraźliwiesmutnamyśl.

Siedzącegoprzedemnączłowiekaczekałarychłaśmierć.Wolałbym,abybyłoinaczej,aletaka

byłaprawda.Zarównoon,jakiBorsellinostalisiężywymcelem,chodzącązapowiedzią

zamachu.Bylinieprzekupni,nieczulinajakiekolwiekpokusyczyobietnicekariery.Dlategoznami

wygrywali:niemożnaichbyłoszantażować.Nasząsiłąbyłasłabośćprzeciwnika,strachprzed

ujawnieniemprawdy,przedogłoszeniemudziałuwbrudnychinteresach.

Wprzypadkutychdwóchsędziówmogliśmyposłużyćsiętylkojednymnarzędziem:śmiercią.

Falconechybaczytałwmoichmyślach,wyczułobawyizapewnił,żewszelkiemojeżądania

wzakresieochronyzostanąspełnione.Pragnąłmnieprzekonaćzewszystkichsił.Chciał,bym

poczułsięważnymogniwemcałegomechanizmuiuwierzył,żenieprzyjechałpoto,bymnie

wykorzystaćiwyrzucićjakwyżętąszmatę.Wyjaśniłmi,naczympolegajegopracawRzymie,

orazopowiedziałopowiązanychzesztabemantymafijnymwPalermo.Dodał,żeniektórzy

ministrowiewrządziesąpoważniezainteresowanizwalczaniemzorganizowanejprzestępczości.

Przemawiałprzezdobrągodzinę,nakreślającwszystkowklarownyiprzekonującysposób.

Naprawdęodnosiłemwrażenie,żeczytawmoichmyślach,ponieważudzieliłwyjaśnień

izapewnień,którerozwiaływszelkiemojeobawy.

Zrozumiałem,żemarację.Byłtarczą,równieżdlaBorsellina.PozamachuwCapaci

Borsellinoniewątpliwiezrozumiał,żezachwilęprzyjdziekolejnaniego.

Falconetrąciłwszystkiewłaściwestruny.Powyjściubyłemprzekonanynastoprocent,że

Borsellinotonajlepszywybór.

15

PrzedFalconemiponim

Mojeżyciedzielisięnadwaetapy:przedFalconemiponim.Zawszetakmówiłem.Zresztąnie

tylkoja;równieżBuscettapodkreślałtonakażdymkroku.

Trafiłemnawielunaprawdęzłychludzi,jasamnienależałemdoświętych,alekiedy

poznałemsędziego,któryróżniłsięodwszystkichosób,jakiekiedykolwiekstanęłynamojej

drodze,jakomafijnyżołnierzpoczułem,żeznalazłemnowegogenerała.Ludziepochodzący

zmojegośrodowiskasąprzyzwyczajenidowykonywaniarozkazów,potrafiąwyczućwielkiego

przywódcęisągotowipodążaćzanim,pomimoniebezpieczeństw,nieodwracającsięnigdyza

siebie.TowłaśnieczułempospotkaniuzFalconem.

Pojegowizycie15grudnia1991rokuwwięzieniuwSpoletojużnigdygoniezobaczyłem.

Pożegnaliśmysię,wziąłemkuleiwróciłemdoszpitalawPizie,udającciężkąchorobę.

Chciałemnajdłużej,jaktomożliwe,graćmójspektakloparaliżu,żywiącpotajemnienadzieję

naaresztdomowyzewzględunastanzdrowia,alekiedyurządministrasprawiedliwościobjął

Martelli,zapalonyorędownikFalconego,wymyśloneschorzeniaprzestałybudzićlitośćwśród

sędziów.

WklinicewPizieczekalijużnamniestarzyznajomizPalermo:PippoCalò,Salvatore

Montalto,GiacomoGiuseppeGambino,TommasoSpataro…Spędzałemczasnarozmowach

znimi,niewzbudzającnajmniejszychpodejrzeń.Zresztąnicniewskazywałonato,że

zdecydowałemsięodejśćzmafii.Znalimojąhistorię;zawszebyłemwierny,lojalnyigodny

zaufania.Niechcęprzeztopowiedzieć,żeniemiałemnicnasumieniu.Naturalnie,dopuszczałem

sięstrasznychczynów,wprzeciwnymraziejużdawnobymgryzłpiach.

Myślałem,żeprzebywającwichtowarzystwie,poczujęwyrzutysumienia,żebędęsię

wstydziłpodjętejdecyzji.Alenicztychrzeczy.Odmałegoobracałemsięwśródczłonkówmafii,

którastałasięmoimnaturalnymśrodowiskiemidoskonalepotrafiłemsięwnimporuszać.

MusiałemtylkotrzymaćjęzykzazębamiiczekaćnatelefonodBorsellina.

Tymczasemzacząłemrozmyślaćnadrodzajemwspółpracy,jakimiałemdozaoferowania.

Mogłemnietylkoopowiedziećonaszejstrukturzeorganizacyjnej,aleteżwskazaćwielu

lojalnychnamadwokatów,którzydalekowykraczalipozasweobowiązkizawodowe.

Musiałemobmyślićstrategiędziałania,ponieważwiedziałem,żewrogowiezrobiąwszystko,

bymniezdyskredytować,bynastawićprzeciwkomnieniewieluprzyjaciół,jacymizostali,

iprzeinaczyćkażdemojesłowo.Byłemtegopewien,bodoskonaleznałemmafijnemetody:

wykorzystanienajpodlejszychrywalizacjiorazantypatii–tozawszedziałało.

Rozmyślałemoinformacjach,któremogłemprzekazać,orazosposobieudowodnienia,że

mówięprawdę.Icorazbardziejniecierpliwieczekałemnatelefonodsędziego.

PrzebywałemwwięzieniuwSpoleto,nadaludającparaliż,kiedyusłyszałemwiadomośćdnia.

Dwudziestegotrzeciegomaja1992rokuzginąłFalcone.

Wieluwięźniówśmiałosięiwznosiłotoasty.Zdruzgotanytąinformacjąmusiałemtryskać

dobrymhumoremija.Niemogłemsięzdradzićipokazać,jakbardzotoprzeżywam.Nie

pozostawałominicinnego,jakprzyłączyćsiędoświętujących,starającsięukryćnajmniejsze

oznakiżalu.

16

Namecie

NakilkadniprzedzamachemwCapaciodwiedziłmniewPizieGiovanniDeGennaro.

–Cozamierzasz,Gaspare?–zapytał.

Chciałsięupewnić,żepośmierciFalconegoniezmieniłemzdania.

–Jestemwciążzdecydowany,podwarunkiemżeprzesłuchamnieBorsellino–odparłem.

Dziśtrudnosobiewyobrazićtakbezpośrednikontaktmiędzypolicjantami,karabinierami,

prokuraturąaświadkamikoronnymi,alewtedytaktowyglądało.Należyjednakpamiętać,że

wtamtymokresiepanowałastrasznaatmosfera.Nazewnątrztoczyłasięwojna,astan

wyjątkowywymagałklarownychiniczymniezmąconychrelacji.

Takżeiwmafiisprawyzaczęłysiękomplikować.Zarównożołnierzy,jakiszefówogarnął

nastrójniepewności.Bossowieszukalinowychkontaktówwśródpolityków,mogącychzastąpić

dawnychwspółpracowników,którymprzestaliufać,alewówczesnej,napiętejatmosferze

niełatwobyłozbliżyćsiędopartyjnychdziałaczy.Poprzezrzezieizamachy,przeprowadzone

wostatnichlatach,mafiaukazałaswenajgorszeoblicze,tracącotoczkęniewidocznego(lecz

solidnegoigodnegozaufania)sprzymierzeńca,któremuufałykolejnepokoleniaaparatczyków.

Riina,upojonywładzą,pragnąłzaostrzeniakonfliktu.Politycy(inietylko)wykorzystywalinasdo

tejporyjakosiłęzbrojną?Odwróćmyregułygry.Eskalujmypoziomprzemocyiprzyciśnijmy

ichdomuru,bysięprzednamiugięli.Zmuśmypaństwo,abyzaproponowałozawieszeniebroni,

awtedycosanostrabędziemogłapodaćcenęzapokój.

Nastał25czerwca,przeddzieńwielkichwydarzeń.

NastępnegodniapojechałemdoszpitalawCareggi,ponieważprzeniesionomniezPizydo

Florencji.TamtegopopołudniawsaliCentrumOrtopedyczno-Urazowegopojawilisięsędziowie

PierLuigiVignaiSilviaDellaMonica,abymnieprzesłuchaćwobecnościFrancescoGratteriego

zAntymafijnejDyrekcjiŚledczejwRzymie.

Nigdyniezapomnępoczątkuprzesłuchania:„Oficjalnieodchodzęzorganizacjicosanostra”.

Następnieopowiedziałemwszystko,cofającsięażdoroku1973,kiedytowstąpiłemdojej

szeregów.PodczaskolejnychprzesłuchańwRzymie,prowadzonychprzezVignę,poproszono

mnieowyjawieniewszystkichinformacjidotyczącychdziałalnościmafiiwToskanii.Informacji

ozamordowanychwrogach,przyjaciołachumierającychnamoichoczach,przestępcach

ukrywającychsięprzedpolicją,handlunarkotykami,porwaniachiaktachprzemocy.Podczas

wielogodzinnegoprzesłuchaniaodtworzyłemswąkryminalnąbiografięiodsłoniłemkartyhistorii

mafijnychwspółpracowników,zbiorowejodpowiedzialności,niebudzącychpodejrzeńkontaktów

–wszystkieelementy,którepozwoliłyminamalowaćkompleksowyobrazprawdziwegożycia

wPalermo.

Byłtookreszaciekłychwalk,Sycyliawypowiedziałapaństwuwłoskiemuwojnę.Aja

oficjalniezostałemświadkiemkoronnym;potężnąbroniąwrękachwymiarusprawiedliwości,ale

iczłowiekiemzkrwiikości,celemdlamafiosów.DeGennaroiGrattericzulisięzobowiązani,aby

mniechronić,przekazałimmniesamFalcone,wiedzieli,żeterazmojeżyciezależytylkoodnich.

Opróczprzesłuchującychmnieśledczychorazpolicjantówbezpośrednioodpowiedzialnychza

mojebezpieczeństwoniktniewiedziałomojejdecyzjioodejściuzcosanostry.Nawetmoja

rodzina.Immniejwiedzieli,tymmniejszebyłoryzyko,żepopełniąfatalnywskutkachbłąd.

Choćżonapewniesiędomyślała.PrzedwyjazdemdoRzymupozwolonomisięzniąspotkać

wnaszymdomuwGavorrano.Byłotowczerwcu1992roku.Poszybkimposiłkunadszedł

momentrozstania;wmoimgłosiewyczuławahanie,niemalzapowiedźostatecznegopożegnania.

PoprzyjeździedoRzymuczekałemnatelefonodBorsellina.Niestety,wtedywłaśnie

wtelewizyjnychwiadomościachjednemuzdziennikarzywyrwałasięinformacja,że

„prawdopodobnieMutolozdecydowałsięnawspółpracę”.NatychmiastzadzwoniłemdoDe

Gennaro,abyusłyszećwyjaśnienia.Odkądtodelikatnekwestietegotypulądowałynabiurkach

dziennikarzy?Jakmiałemrozumiećowo„prawdopodobnie”?Ktośniewątpliwiechciałmnie

wystawićnaniebezpieczeństwo.Skorotelewizjajużotymtrąbiła,zpewnościąmoiwrogowie

zostalipoinformowaniocałejsprawiedużowcześniej.DeGennarozorganizowałprzeniesienie

mojejrodzinypodRzym,doTorreSanLorenzo.Zamieszkaliwniewielkimdomuiodczasudo

czasumogłemichodwiedzać.Policja,znalazłszydlanasbezpieczneschronienie,zaczęła

pracowaćnadnowątożsamościądlakażdegoznas.Dostaliśmydokumenty,cobyłoistotne

zwłaszczawprzypadkudzieci,bomogłypójśćdoszkoły.

Alarm,jakiwywołałwyciekinformacji,przyniósłteżpozytywneskutki.Mojarodzinamogła

spaćspokojnie,dzieciiżonazyskałyszansenagodziwąprzyszłość.Aijamiałemjużnigdynie

byćposzukiwanymzbiegiem;konieczodsiadkamiwyrokówwrazzinnymimafiosami,koniec

zzabijaniemiprzemytemnarkotyków.Czasyukrywaniasięprzedcałymświatemwłaśnie

minęły.

17

Walkaowładzę

ZarazpośmierciSalvoLimy,zarównowśródwięźniów,jakimafiosównawolności,zaczęło

krążyćprzekonanie,żenadchodząciężkieczasy.Wszystkichogarnęłopoczuciezagrożenia;mafia

znalazłasięwopałach.WprzeciwieństwiedooszalałegoRiinydoskonalewiedziałem,że

decydującsięnaeskalacjęprzemocy,ryzykujemyprzekroczeniegranicyciemności.Cosa

nostrapotrzebowałapokoju,byznówczerpaćzyskizprowadzonejdziałalności.

Wielusprawców,nawetzwyrokiemośmiumiesięcyczyroku,zaczęłoprzystawaćna

współpracęzwymiaremsprawiedliwości.Byłatowyjątkowasytuacja.TakżeiPippoCalò

zdawałsobieztegosprawę,stwierdzając,jaktoon,lakonicznie,żenastałytrudneczasyinie

wiadomo,jakwszystkosięskończy.

RównieżLucianoLiggiobyłpoważniezaniepokojonyskutkamimaksiprocesu.

–Jaktowidzisz,Luciano?–spytałem.–Damyradępokonaćsztabantymafijnyiponownie

zewrzećszeregi?

–Wieszco,Gaspare–odparł–wedługmniebędziecorazgorzej.

Miałrację,ponieważnawetspołeczeństwoporazpierwszyotwarciewystąpiłoprzeciwko

nam.Ruchrodzinofiarmafiizacząłdomagaćsięposzanowaniaprawa,rozwalającorganizację

odśrodka.Kobietyzłamanebólemmiaływsobietrudnądozrozumieniagodność.Ichprotest,

takżedziękizainteresowaniumediów,towarzyszącemumaksiprocesowi,unaoczniłliczbę

niepotrzebnychpogrzebów,zaktóreodpowiadałamafia.Ponadtoinnekobiety,innematki,które

wzrosływmafijnejkulturze,widząctocierpienie,naglezaczęłyprzeglądaćnaoczy.

WkolejnychmiesiącachpozabiciuFalconegodługosięnadtymwszystkimzastanawiałem.

Jegośmierćoznaczaładlamnieutratęważnegopunktuodniesienia,jednakzamiastpoczucia

zagubieniatowarzyszyłomicorazmocniejszeprzekonanieosłusznościpodjętejdecyzji.Mafia

obiecałamipokazaćsłabośćludzi„zzewnątrz”ipozwalałapoczućsięsilnym„wewnątrz”

organizacji.Nawetprzyaresztowaniachiciężkichoskarżeniachozabójstwoszedłemdowięzienia

spokojny,bomiałemzasobąstrukturę,któramiałamipomócuporaćsięzproblemem.Dopiero

terazpoczułemsiłępaństwaicorazmocniejzacząłemzawierzaćjegoprzedstawicielom.

DecyzjaRiinyowypowiedzeniupaństwuwojnyokazałasięzabójczatakżedlaorganizacji.

Ludzienależącydocosanostryprzestaliczućsięczłonkamisilnejstruktury.Jakmówił

Badalamenti:„Nienależyiśćnawojnęzpaństwem,ponieważwotwartejwojniezawszewygra

państwo”.Dlaczegozatem,wmomenciegdyzwycięstwonadmafiąznajdowałosięna

wyciągnięcieręki,państwopostanowiłorozpocząćhaniebnenegocjacjezcosanostrą?Tylko

dlatego,żejedenczydrugikacykzacząłgrozić,żejeśliniewyjdziezewszystkiegoobronnąręką,

rozpętapiekłoprawdyowieloletnichprzekrętach?

Państwobyłobliskiezwycięstwadziękisztabowiantymafijnemu.Dziękiludziomtakimjak

Falcone,Borsellinoorazinnym„bojownikom”,dobrzeznanychmafiosom.Dziękiuczciwym

sędziom,wwiększościSycylijczykom,którzypragnęlioczyścićswąziemię.Wieluodeszło

wzapomnienie,jakchoćbyAntonioSaetta.Niewielupamiętatonazwisko,choćdlanasbył

swegoczasuwrogiemnumerjeden,osobąskutecznieprzeciwstawiającąsięmafijnejpotędze.

Idlategomusiałzginąć.

Wowejwojnietakżeimy,świadkowiekoronni,odegraliśmyniemałąrolę,choćniewszyscy

podchodzilidosprawywjednakowysposób.TakinaprzykładSalvatoreCangemi…Kiedypodjął

współpracęzpolicją,myślał,żewystarczywystąpićzcosanostryizłożyćzapewnienieoswej

niewinności.Niewyobrażałsobie,żetymczasemopowiedziałemozabójstwach,jakich

dokonaliśmywspólnie.Gdytylkosięotymdowiedział,zacząłwszystkiemuzaprzeczać,próbując

obalićmojewcześniejszezeznania.Atakżezeznania,którezłożyłBuscetta,ContornoiMannoia.

Cangemi,któryprzejąłschedępoPippoCalòistanąłnaczeleklanuzPortaNuova,mógł

okazaćsięcennymwspółpracownikiem,opowiedziećokluczowychwydarzeniach,alepostanowił

ograniczyćsiędonegowaniazeznańinnychświadkówkoronnych.Jakocapomandamentostałna

czeletrzechrodzin,więcmusiałmiećkrewnarękach.Byłmężczyznąhonoruizgodnie

zmafijnymkodeksem,musiałkogośposłaćdopiachu,byzyskaćtentytuł.Wkońcuśledczy

postanowiliwszystkodokładniewyjaśnićidoprowadzićdonaszejkonfrontacji.Rozmowiemieli

sięprzysłuchiwaćgenerałMarioMori,komendantpolicjiFrancescoGratteri,sędziowieRoberto

Scarpinato,GioacchinoNatoli,GuidoLoForteorazadwokatCangemiego,zktórymwdałemsię

zresztąwpyskówkę.

Cangemiowinąłsobieprawnikawokółpalca,możenaprawdęzdołałgoprzekonać,żepomimo

mafijnejprzeszłościniemanasumieniuanijednegozabójstwa,więcmecenaswyładowywałsię

namniezaniecneoskarżaniejegoklienta.

–Mamsumienieczystejakłza–zapierałsięCangemi.

Wybuchłemśmiechemiodparłemwpodobnymtonie:

–Wtakimraziemojeażlśni!

Cangeminieprzestawałgraćtegomizernegospektaklu,choćjużwtrakciespotkaniazrozumiał,

żepowinienbyłpodjąćwspółpracęzDIA–AntymafijnąDyrekcjąŚledczą,jakuczyniłemtoja.

Tylkotakadecyzjagwarantowałabezpieczeństwoiswobodęruchu.Tymczasemonzawierzył

karabinieromzwydziałudowalkizprzestępczościązorganizowaną(ROS)irazemzinnymi

potencjalnymiwspółpracownikamiżyłwpewnymzawieszeniu,czekającwkoszarachnarozwój

sytuacji.

Kilkadnipóźniejpowiedzianomi,żezorganizowanoprzesłuchanieCangemiegowsiedzibie

DIA.Postanowionogoprzenieśćdozamkniętegoośrodka,choćniedoprawdziwegowięzienia,

abymiałczassięnadwszystkimzastanowić.Itojamiałemmuprzekazaćtęwiadomość.

Kiedymyślęoówczesnychwydarzeniach,ażtrudnomiuwierzyć,żemiędzynamiapolicją

panowałytaknieformalnerelacje;tylkoten,ktopoznałsmakkrwiiwojny,możetozrozumieć.

Odnosiłemczasemwrażenie,żeśledczyimprowizują,niezastanawiającsięzbytnionad

konsekwencjamitakiejczyinnejdecyzji;wjakimśstopniupewnietakbyło.Niemoglisobie

pozwolićnaprzeciąganieprzesłuchańwnieskończoność.Państwoodnosiłokolejnezwycięstwa,

aleimafiadokładaławszelkichstarań,byjaknajszybciejznaleźćnowychwspółpracowników

wświeciepolityki,nowychprotektorów,nowychpoplecznikówwposzczególnychpartiach.

ZapewniłemCangemiego,żenietrafidowięzienia,alegdytylkowypowiedziałemsłowo

„więzienie”,załamałsię.Złapałmniezarękęiwybuchłpłaczem.Wylałistnąrzekęłez.

–Niechcęiśćdowięzienia.Tojużwolęsiępowiesić.

Niewypuszczałmoichrąkipowtarzałwkółko„powieszęsię”.Wkońcu,wciążzanoszącsię

płaczem,powiedział:

–Niechmnieprzesłuchająodrazu!DamDIAdowóduczciwości,dowód,któregoniktnie

podważy.

Wyswobodziłemręceiwyszedłem,zostawiającfacetasamego,abyprzekazaćjegosłowa.

Zostałwpustympokoju;niemógłsobieniczrobić.

Dotrzymałsłowa.Zeznał,żewpodziemnymkorytarzunieopodalgranicyzeSzwajcarią

ukrytodwamilionydolarów.Znalezionopieniądze,choć–jakpowiedziałmipóźniejświadek

koronnyFrancoScrima,zklanuzPortaNuova–nienależałydoniego.

–Tobyłamojakasa–oświadczyłScrima.–Tenpalantzdołałzrobićzsiebiebohateradzięki

moimpieniądzom!

18

Niejestemzdrajcą

Wciągużyciazaliczyłemwielelatwięzienia.

Porazpierwszytrafiłemdoaresztuwmaju1976roku.W1981rokuwyszedłemnazwolnienie

warunkowe,alewróciłemzakratkiwczerwcu1982roku.Odzyskałemwolnośćw1988rokutylko

dziękiupływowiprocesowychterminówizostałemwysłanynaprzymusowypobytdoToskanii,

doGavorrano.

W1989rokutrafiłemznowunadwadzieściadnidoaresztuwToskaniiiniedługopotem,

wlipcutegosamegoroku,zostałemzatrzymanyzaposiadaniefałszywychdolarówibroni.Po

sześciumiesiącachodsiadkiwyszedłemnawolnośćnapoczątku1990roku.

Piętnastegosierpnia1991rokutrafiłemdozakładukarnego,tymrazemozaostrzonym

rygorze,wSpoleto.Zacząłemmiećdośćtakiegożycia.

Odpewnegoczasurozmyślałemnadsensemmojejegzystencji,dokonywałembilansu

ostatnichlatspędzonychnausługachmafii,corazmniejprzypominającejorganizację,doktórej

wstąpiłemjakomłodychłopak.Chciałemzostawićwszystkozasobą,czując,żewtymświecie

nieczekamnieżadnaprzyszłość.

PiętnastegogrudniaodbyłemrozmowęzFalconemiodtamtegoczasurozpocząłemnowy

etap,będący–nadobreizłe–konsekwencjądecyzjipodjętejowegodnia.

Jakiśmiesiącpóźniejotrzymałemostatecznywyrokwmaksiprocesie.Kolejnychosiemlat

pozbawieniawolności.

W1987rokuskazanomnienaosiemnaścielatwięzieniazaprzynależnośćdomafiiiprzemyt

narkotyków.Sądapelacyjnyodjąłmitrzylata,aleSądKasacyjnyutrzymałwyrokpierwszej

instancjiiwszyscytrafiliśmyzakratkizdługimiwyrokami.

Miałotomiejsce10stycznia1992roku.„Popraweczka”,którejwielusięspodziewało,nie

przeszłainiektórzydostalikarędożywocia.

Paktyzostałyzłamane.Każdymusiałmyślećosobie.

Dlategoteż,gdypodjąłemwspółpracęzpolicją,nieczułemsięzdrajcą.Tomafiazdradziła

mnie.

Mafiauległatransformacji,stałasięarogancka.Cosanostrapowinnabyłaprzestrzegać

dawnychzasad:jakiebezpieczeństwomogłanamzapewnić,jeślidążyładofrontalnegostarcia

zpaństwem,jeślizabijałakobiety,dzieci,anawetwnuki?Należałopozostaćprzystarymkodeksie

postępowania;oczywiściemafiosiniebyliświęci,aledziałalizgodniezustalonymiregułami.

Zarzynaliśmysięmiędzysobą,wgronieczłonkówmafii:tyzabiłeśjednegozmoichludzi,toja

zabijęjednegoztwoich.Ityle.Ewentualneofiarywśród„cywili”oznaczaływymknięciesię

akcjispodkontroli.Nigdyniestrzelaliśmywstronęprzechodniówtylkopoto,byichzabić.

Chaoszapanowałwmomencieujawnieniaskorumpowanegosystemupowiązańmiędzy

politykąazorganizowanąprzestępczością.Igdyw1992rokustaryukładrozpadałsięnakawałki

wnastępstwieprocesu„Czystychrąk”,takżenaSycyliidoszłodozburzeniadawnejrównowagi

sił.Skorumpowanepaństwozaczęłochwiaćsięwposadach.Amafiarazemznim.Znaszego

punktuwidzeniasprawywyglądałydośćprosto.Należałoznaleźćnowychwspółpracowników

wpartyjnychkręgach,ponieważaferałapówkarstwanaszczytachwładzy,tzw.Tangentopoli,

zdyskredytowałaówczesnąklasępolityczną,zktórąutrzymywaliśmykontaktyażdotego

momentu,bozapewniałaochronęnaszychinteresów.

KolejnyproblemstanowiłRiinaijegożądzazemsty.Byłkrwiożercząbestią,niepodobnymdo

większościmafiosów.Bossowiesązimni,wyrachowani,aleniestosująprzemocydlaczystej

przyjemności.Dawniej,nawetzaciężkieuchybienia,zabijanotylkoiwyłączniewinowajcę,

mężczyznęhonoru,którypopełniłniewybaczalnybłąd.Zzasadybliższychidalszychkrewnych

zostawianowspokoju.KiedywładzęprzejąłRiina,zwyczajemstałosięzabijaniekobietidzieci.

SynowieBadalamentiegoiInzerilla,żonaGiovanniegoBontadeiwieluinnych.

Tocorleonesisązdrajcami,nieja.

TakinaprzykładFrancesco„Ciccio”DiTrapani.Doskonalegopamiętam.Poaresztowaniu

MadoniiprzejąłkontrolęnadgangiemzResuttany.

JegorodzinapochodziłaztamtychokolicibyładalekospokrewnionazMadonią.Późniejte

więzyjeszczebardziejsięzacieśniły,bopomasakrzewCapacijednazcórekDiTrapaniego

poślubiłaSalvuccioMadonię.StaryDiTrapanimiałjednaknapieńkuzFrancescoMadoniąi,by

uniknąćprzelewukrwi,GaetanoBadalamentiprzyjąłCicciowrazzrodzinąwCinisi.Badalamenti

nietylkozaoferowałmuschronienie,alewprowadziłwkrąginteresów.

W1960roku,wtrakcieodsiadkizajednozmoichlicznychwłamań,poznałemCiccio.Jego

ojcieczmarłjakiśczaswcześniejion,młodymafioso,zostałoskarżonyrazemzCarmeloVitalem

ostrzelaninęwBorgoVecchio.Zaprzyjaźniliśmysię,choćnieprzypuszczałem,żejużzostał

mężczyznąhonoru.Dowiedziałemsięotymdopierow1973roku,gdyzrekrutowanyprzez

RosariaRiccobono,oficjalniewstąpiłemdocosanostry.

WtamtymokresiemieszkałemzrodzinąwVillagraziadiCarini,podobniejakRosario,iobaj

ukrywaliśmysięprzedpolicją.ZBadalamentimłączyłynaszażyłestosunkiibyłemzawszedo

dyspozycjijegorodziny.Robiłemdlanichdosłowniewszystko:podkładałemmateriały

wybuchoweiładunkiwzakładach,zmuszającwłaścicielidopłaceniaharaczu,wykonywałem

wyrokiitakdalej.

SpotykałemsięzCicciowielokrotniewróżnychokolicznościach.Toonbyłrazemzemną

wMediolaniew1974roku,kiedyotrzymaliśmynakazodstąpieniaodporwaniaBerlusconiego.

Dobrzemusięwiodło.ZnajdowałsiępodopiekuńczymiskrzydłamiGaetanoBadalamentiego

ipracowałdlaniegojakokierowca.Miałpięknydomiprosperującąhodowlękurczakóworaz

bydła.Wszystkoukładałosiępomyślniedoczasu,gdyGaetanozostałwyeliminowanyzgry.Po

utraciejegoochronywszystkozaczęłosięsypać.

JednazcórekCicciawyszłazamążzasynaVincenzaRimiegozAlcamo,Leonarda,

najmłodszegocapomandamentonaSycylii.TakżeiRimibylimocnopowiązanizBadalamentim,

alezdołalizachowaćswąmocnąpozycję.Dlategoteż,kiedyw1978rokuGaetanozostał

wykluczonyzrodzinynarozkazRiiny,Cicciomógłliczyćnawsparcieinnegopotężnegoklanu.Ta

licznarodzinaposiadałaszerokiekoneksje.IRiinaniemógłtegostrawić.

WtrakcieprocesujednegozsynówVincenzoRimiego,Natale,wyszłonajaw,żejegożona,

przepięknakobieta,sypiałazjednymzjegoadwokatów.Riina,dowiedziawszysięotym,

natychmiastudałsiędoNataleikazałmujązabić.

–Rozumiesz,cozrobiła?–pytałRiina.–Nietylkowyrządziłakrzywdętobie,aleiwszystkim

mężczyznomhonoru.Ktoterazbędzieufaładwokatom?

–Niemogę–odparłNatale.–Tomatkamoichcórek.Mogęjąprzegonić,odebraćdzieci,

pieniądze,odizolowaćodwszystkich,aleniezabić.

Przeztęodpowiedź,najbardziejnaturalnądlamężczyznywtychokolicznościach,NataleRimi

straciłwszystko.Zostałodrzuconyprzezrodzinę,bookryłhańbąwszystkichjejczłonków.

Itakoto,wwynikumałżeńskiejzdradyinnegofaceta,Cicciostraciłzdnianadzieńochronę.

Wiedział,żeRiinatylkoczeka,bygodopaść,ichcącuzyskaćjegoprzychylność,wymyślił

kłamstwonatematBadalamentiego.Cicciodoskonalewiedział,żenienawiśćRiinydo

Badalamentiegoprzewyższaniechęćdoniegosamegoiwierzył,żeoferującpretekstdo

wyeliminowaniaczłowieka,którymimowszystkocieszyłsiępowszechnympoparciem

iszacunkiem,wyjdziezopresjicało.Byłtchórzem.Gotowymoczernićczłowieka,którydał

schronieniejemuirodzinie,bylebyocalićskórę.

Rozpuściłplotkę,żeBadalamentispotykasięzDomenikiemCoppoląirazemplanujązamach

naRiinę.DomenicobyłsynembossaAntoninoiwnukiemFranka„TrzyPalce”,znanego

iszanowanegoprzezwszystkichojcachrzestnego,jednegozniewielu,który–choćprowadził

interesydokońcaswychdni–zdołałumrzećzestarości.

Riina,usłyszawszytęinformację,poczułsię,jakbydostałwymarzonyprezent.Oddawna

czekałnapretekst,abypozbyćsięBadalamentiego:byłżądnykrwi,aledoskonalezdawałsobie

sprawę,żeniemożezałatwićtakiejszychyjakGaetanobezogólnegoprzyzwolenia.Nareszcie

mógłzrealizowaćplan,nadktórympracowałodwielulat.

PrzedewszystkimpostanowiłzaangażowaćNina,kuzynaGaetano.Cowięcej,towłaśniejemu

zleciłdokonaniezabójstwa,bojakokrewnymógłzłatwościązbliżyćsiędobossa.Nino

kategorycznieodmówiłizakarędostałkulkęwłebkilkamiesięcypóźniej.Zabójcyzastrzeliliteż

jegokilkunastoletniegosyna.

LeonardoRimipoczuł,żepalimusięgruntpodnogami.Iwyjechałwrazzżonąidwiema

córkamidoHiszpanii.Riinanadalpałałżądzązemsty.

WezwałCiccioinakazałmuzadzwonićdozięciainamówićnapowrótdoWłoch,doCinisi.

Ciccionawetsięniezająknąłizacząłprzygotowywaćpułapkędlamężaswejcórki,człowieka,

którynigdymuniczłegoniezrobiłiktóryzawszepostępowałuczciwiewzględemwszystkich.

Miałczelnośćwmówićcórce,żeniegroziimniebezpieczeństwo,twierdząc,żebliskierelacje

międzyRimimiaBadalamentiminicdlaRiinynieznaczą,było,minęło.

Leonardo,słyszączapewnieniateścia,przyjechałdoWłoch,bywybadaćgrunt;niedokońca

jednakprzekonany–zostawiłżonęidzieciwbezpiecznymmiejscu.Zginąłtejsamejnocy.

Jakbytegobyłomało,podrzuconowjegodomukarabin,zktóregowcześniejzastrzelonotrzy

inneosoby.Dlazmyleniaśladów.Riinamiałsmykałkędopodobnychforteli.

Kiedymłodażonadowiedziałasięośmiercimęża,wróciłazcórkaminaSycylię.Amiała

innewyjście?Zamieszkałaumatki,wdomupodmiastem.Dziewczynkinawidokdziadka

natychmiastpobiegłysięprzywitać.Jednakzdjętabólemkobietapozostałaniewzruszonaitylko

wysyczaławjegokierunkudwazdania:

–Niedotykajciedziadka.Jegoręcesąsplamionekrwiąwaszegoojca.

Gdyopowiedziałemtęhistorięwsądzie,zapadłalodowatacisza.Sędzinaniebyławstanie

dojśćdosiebie.Nawetjejzjeżyłysięwłosynagłowie.

GardziłemDiTrapanimidlategozdecydowałemsiędonieśćnaniegowtrakcieprocesu.

Zasługiwałnakarę,więcnieomieszkałemzeznać,żerazemdokonaliśmykilkuzabójstwiwspólnie

podkładaliśmymateriaływybuchowewokręguCinisi.ChoćtaknaprawdęCicciobył

zaangażowanygłówniewlogistykęakcji.Znajdowałdlanasschronienieizapewniałtransport.

Kiedypolicjancizapukalidojegodomu,zmarłnazawał.Pękłomuserce,bodziękimoim

zeznaniomwszyscypoznalihańbiącągoprawdę.

DiTrapaniniebyłjedynymmafiosem,którypoświęciłswąrodzinędlauzyskania

przychylnościprzełożonych.

Pamiętampewnąrozmowęwceli.PrzymoimstolesiedzieliMarianoAgate,LucianoLiggio,

PinoLeggioikilkuinnychwspółwięźniów.Wtamtymczasiezakładykarneprzypominaływielkie

hoteleimogliśmysięspotykaćirozmawiaćbezwiększychograniczeń.Wpewnymmomencie

ktośpodjąłtematniedawnegozabójstwa.WbarzeDonBoscowPalermozastrzelonożonęcapo

zCiaculli,RinoLucchese.Ponoćnarkomanpróbowałwyrwaćkobiecietorebkę,agdymusięto

nieudało,zastrzeliłją.Byliśmywłaśniepoposiłkuigraliśmywkarty.LucianoLiggiostwierdził,

żewszystkichćpunównależałobyzabić.

Tyleżebeznarkomanówstracilibyśmymorzepieniędzy.Wszyscyzajmowaliśmysię

handlemiprzemytem,zemnąnaczele.Pozatymdoskonalewiedzieliśmy,żezazabójstwemnie

stałżadennarkoman.Zamordowanojąnazleceniemęża,który–niezłysplotokoliczności–wpadł

donaszejcelikilkadnipóźniej.

Lucchese,udajączłamanegobólemwdowca,pokazałLucianokolorowezdjęciezmarłejżony

obokwazonuzkwiatami.Artystycznezdjęcie,naprawdęładne.Lucianopodałnamfotografię,

abyśmywszyscyjązobaczyli.Niezłeprzedstawienie!Zleceniodawcaszukałpocieszenia

iwyrazówwspółczucia.Chybawszyscyznaliprawdę,aleoczywiścieniktsięztymniewydał.

Dlaczegozginęła?Jegomatka,wtrakciewizytywwięzieniu,narzekała,żesynowajeździzbyt

częstoztrzynastoletniącórkądoMondello.Wiedziała,żesynjestchorobliwiezazdrosny,więcby

pozbyćsięmłodejsynowej,nieomieszkaładodać:

–Siedzisztu,biedaku,wwięzieniu,aonajeździtamnabaletyisprowadzanazłądrogętwoją

córkę!

Nieszczęsnakobietaniezrobiłaniczłego.Byłatylkomłodaiładna.Itedwiecechy

zaprowadziłyjądogrobu.

NieporazpierwszyLucchesedokonywałpodobnieodrażającychczynów.Wcześniejnakazał

zamordowanieszwagierki,bospotykałasięzneapolitańskimpiosenkarzemPinoMarchesem.

Przyłapaliparęwsamochodzieizabili.Jązastrzelono,ajegopotraktowanowspecjalny

sposób.Poddanotorturom,wykastrowano,anastępnieuduszono.Kiedyrozniosłasięwiadomość

otymmorderstwie,niektórzypozwalalisobienażartobliwykomentarz:

–Dobrze,żeniechcąobciąćfiutakażdemu,ktosypiałzeszwagierkąLucchesego!

Wwięzieniucochwilawychodziłanajawpodobnahistoria;wciążonichgadaliśmy.

Zastanawialiśmysięteż,jakmybyśmyzareagowaliwpodobnychsytuacjach:zdradażony,

przekrętysyna,zhańbienierodzinyprzezkrewnego.

–Nodobra,Gaspare–pytalicorleonesi,zktórymisiedziałemwjednejceli–aleczynie

należyukaraćcórki,któraokryłacięwstydem?

–Niebyłbymwstanietegozrobić–odpowiadałem.–Cokolwiekuczyniłabymojacórka,nie

umiałbympodnieśćnaniąręki.

Mojesłowazbijałyichztropu.Niepotrafilipojąć,żeojciecmożekochaćswedzieciponad

wszystkonaświecie.

BylitoprzyjacieleSalvatoreRiiny,corleonese.Odrażającyludzie,którzybyliwstaniezabić

wuja,brata,córkę,bylebyzadowolićswegoszefa.Bydlakipozbawionegodności,usuwające

przeszkodynajegodrodze.Budziliwemnietakiwstręt,żetoizichpowoduzdecydowałemsięna

rozmowęzBorsellinem.

19

Spotkanie

PaolaBorsellinapoznałemnadługoprzedpodjęciemdecyzjioodejściuzmafii.Naszepierwsze

spotkaniemiałomiejscew1975rokuiwspomnienietegowydarzenia,pomimoupływupiętnastu

lat,przekonałomniedozłożeniaprzednimzeznań.

Toczyłsięwówczasprocesozamordowaniepolicjanta;jednozpierwszychzabójstw

przedstawicielasłużbmundurowych.NazywałsięGaetanoCappielloibyłmistrzemsztukwalki;

potrafiłsiębronić.DlategoteżpowierzonomurolękierowcysędziegoGiovanniegoPizzilla,który

niemiałbezpośredniodoczynieniazmafiosami,aleznalazłsięnacelownikuganguSalva.

KomendawPalermooskarżyłamnieowspółudział,choćakuratwtymprzypadkuniemiałem

nicnasumieniu.Wdniupopełnieniaprzestępstwabyłemoperowanynadyskopatię.Rano

odwiedzilimniewszpitaluRiccobono,DavìorazMicalizziiopowiedzielioAngeloRandazziu,

optyku,którypłaciłnamharacz.Podejrzewaliśmy,żecośkręciipostanowiliśmygosprawdzić.

Zakażdymrazem,gdyumawialiśmysięnaodbiórpieniędzy,wostatniejchwilizmienialiśmy

miejsce,abyniemógłsięskontaktowaćzpolicją,leczonznajdowałzawszejakiśpretekst,by

zyskaćnaczasie.Zaleciłemostrożność,bowedługmnieRandazzoewidentnieszykowałpułapkę.

Postanowiliwięcumówićsięznimwłatwymdoskontrolowaniamiejscu,przedkościołem

VillaggioRuffiniwPalermo.PięćdziesiątmetrówdalejstałdommisterCuculla,staregomafiosa,

którypopowrociezAmerykizająłsięhodowlą.Posiadłościpilnowałwiekowyjużmężczyzna

honoru,Buffa,którywysłałswegosyna,Nino,abynampomógł.

ZgodniezprzewidywaniamiRandazzoprzyjechałwtowarzystwie.Natylnymsiedzeniu

ukrywałsięGaetanoCappiello.

Stopięćdziesiątmetrówdalej,przedbarem,stałzaparkowanysamochódpralni

zzaciemnionymiszybami.Siedzącywśrodkupolicjancikontrolowalicałezajście.

MicheleMicalizzistałpodarkadamiiobserwowałakcję.GdyautoRandazzazatrzymałosię

podkościołem,RosarioRiccobonoiSalvatoreMicalizziwypadliwtejsamejchwilizkrzakówpod

muremogradzającymmajątekmisterCuculla.

Randazzowysiadłztorbąpieniędzy;chwilępóźniejwyskoczyłCappiello.Trzymającwgórze

pistolet,wykrzyknął:

–Nieruszaćsię!

Nieumiemterazpowiedzieć,czypierwszywystrzeliłSalvatore,czyRosario,alezpewnością

jedenznichotworzyłnatychmiastogieńizastrzeliłpolicjantanamiejscu.Randazzomiałwięcej

szczęścia.Kulaprzeszyłamupoliczek,wybiłakilkazębówiwyleciałazdrugiejstrony.

Słyszącwystrzały,takżepozostalipolicjanciwyskoczylizfurgonetki.SaroiSalvatorepobiegli

zpowrotempodmur,przeskoczylinadrugąstronęiztejbezpiecznejkryjówkinieprzestawali

ostrzeliwaćfunkcjonariuszy.PokilkuminutachrozbieglisiępogospodarstwiemisterCuculla.

Następnegodniaznówodwiedzilimniewszpitalu,abyopowiedziećozajściu.Operowano

mniedzieńwcześniej,alenatychmiastwezwałemlekarza.

–Panieprofesorze,muszęwyjść.Zginąłpolicjantijutrogazetyopublikująmojezdjęcie.

–Jeślijutrobędzieszwstaniechodzić–odparł–pozwolęciwyjść.Aledotegoczasumasz

leżećwłóżku.

Następnegorankamojażonawrazzsiostrzenicąpomogłymiwstać.Wszystkomniebolało,ale

jakośtrzymałemsięnanogach.Lekarzwpośpiechunałożyłmigipsiwypisałdodomu.

Zdążyłemjeszczepoprosićżonęokupieniedużegobukieturóżdlasiostryzakonnej,którasięmną

opiekowała.Podarowałemkwiatyzaskoczonejzakonnicyipodziękowałemjejzatroskę.

Naturalnieniekierowałamnąjedyniewdzięczność;chciałem,bydobrzezapamiętałamoją

twarz.Byłempewien,żetrafięnalistępodejrzanychzewzględunakryminalnąprzeszłość.Ichoć

posiadałemalibiwpostacioperacjidyskopatii,zeznaniasiostrymogłymibardzopomóc.

Oczywiściezostałemaresztowanyitowłaśniewtychokolicznościachspotkałemporaz

pierwszyBorsellina.Kiedywprowadzonomnienaprzesłuchanie,przedstawiłmidługąlistę

zarzutów.Choćwykazbyłimponujący,pozwoliłmispokojnieopowiedziećwłasnąwersję

wydarzeń.Zrozumiał,żewiększośćoskarżeńbyłabezpodstawna.Oczywiścieniebyłemświęty

idobrzewiedziałemowieluakcjach,aletonieznaczyło,żeosobiściebrałemudziałwkażdej

znich.Słuchałmniebezuprzedzeń,sprawdzałdaneiskreślałkolejnezarzutyzlisty.

Wtamtymczasienawetniewiedziałemoprocedurzewykreślania.Dopieroadwokatwyjaśnił

mi,ocochodzi:

–Gaspare!Niecieszyszsię?–spytał.–Borsellinoodrzuciłniektórezarzuty!Toznaczy,że

skreśliłcięzlistyoskarżonychwczęściprocesów.

Całaaferanieskończyłasięnamoimwcześniejszymwyjściuzeszpitalaiukryciusię

wpobliżuposiadłościCuculla.Prawiewszyscy,którzybraliudziałwtamtejakcji,trafilizakratki

albomusielisięukrywaćprzedwymiaremsprawiedliwości.Policjaprzesłuchałanawetcórkę

NinoBuffy,któraniemiałaoniczympojęcia.Kiedywkońcunajgorszybólminąłistanąłemna

nogi,spotkałemsięzInzerilliem,Scaglionemorazinnymiważnymimafiosami.Iobiecałem,że

zabijęRandazza,gdytylkowyjdziezeszpitala.

Niemogłemprzypuszczać,żemojesłowawywędrujązpokojuitrafiądobezpośredniego

zainteresowanego,aletaksięwłaśniestało.

ŻonaRandazzabyłaspokrewnionazksięciemAlessandroVanniCalvellodiSanVincenzem,

którydowiedziałsięomoimzamiarzenajprawdopodobniejwtrakcierozmowyzjakimśważnym

bossem,możezBontadem.

Książęwezwałmnieosobiściedorezydencjiswejmatki,PalazzoSant’Anna.Naturalnie,jako

zwykłyżołnierz,niemogłempodjąćrozmówztakznamienitąosobistościąipostanowiłem

zaczekać,ażRiccobono,ukrywającysięwówczaswNeapolu,wrócidoPalermo.

ZarazpoprzyjeździeRosariadomiastazorganizowaliśmyspotkanie.Towarzyszyłnam

adwokatGallinaMontana.

Wtrakcierozmowyzksięciemwciążrozglądałemsiędokoła.Naścianachwisiaływspaniałe

obrazy,alemojąuwagęprzykułastara,piękniemalowanawaza.Miałemwdomuporcelanowy

serwisopodobnymzdobieniu.Trafiłdomnieprzypadkiem.Odkupiłemgoodzłodziei,którzy

wynieśligozokradzionegosamochodu.Książęzauważyłmojezainteresowaniewazą.

–Nieznamjejhistorii–powiedział–aleskoroznajdujesięwdomumojejmatki,topewnie

jestsporowarta.Wszystkiezgromadzonetuprzedmiotysąbardzocenne.

Uśmiechnąłsięiwróciliśmydointeresów.

ZależałomunaugodziewsprawieRandazza.Zaproponowałnawetpieniądzezaocaleniemu

skóry,aleodmówiliśmy.

–Żyjemyzharaczyiwymuszeń–stwierdziłRosario–aleprzyjmowaniepieniędzyza

odstąpienieodwyrokuniewpisujesięwnaszezasadypostępowania.

Wkońcuznaleźliśmyoptymalnerozwiązaniedlaobustron.Randazzoniestaniewprocesie

jakooskarżycielposiłkowy,ajeżelibędziemypotrzebowaćprawników,książęzapewninam

najlepszychadwokatów.GallinaMontananieprzypadkiemtowarzyszyłnampodczastejwizyty.

Alenajlepszemiałodopieronadejść.

W1992roku,kiedyksiążędowiedziałsięomoimodejściuzmafii,zacząłtrząśćzestrachu

portkami.Byłpowszechnieznanąosobąiobawiałsię,żeopowiemprokuraturzeonaszym

spotkaniu.

Pewnegodnia,podczasprzesłuchaniawtejwłaśniesprawie,sędziapoinformowałmnie,że

wPalazzoSant’Annawybuchłpożar.Zaniosłemsięśmiechem,bonatychmiastprzejrzałem

książęcegierki.Postanowilispalićobrazy,którepodziwiałemostatnimrazem.Dobrzeje

zapamiętałeminawetsporządziłemichkopiewzeszycie.Facetznalazłzatemsposób,bydowody

namojąobecnośćwrezydencjizniknęłybezśladu.

20

Cośnietak,paniesędzio?Palipandwa

papierosyjednocześnie?

Pierwszegolipca1992rokuprzewiezionomniedosiedzibyDIA,którejjużdokładnienie

pamiętam.Zapamiętałemtylkoschody,którepokonałemwpośpiechu,podnieconymyślą

oczekającymmniespotkaniuzBorsellinem.

Nadzieńdobryoświadczyłem,żeszczerzeubolewamnadśmierciąFalconego.Idodałem,że

terazwszyscypowinnimiećsięnabaczności,bokażdegomożespotkaćtensamlos.Cosanostra

bezzwłoczniereagujenawszelkiezagrożenia.Aczasypertraktacjijużsięskończyły.Zabijanie

policjantówisędziówstałosięnormą.

BorsellinoczekałnamniezprokuratoremAliquò,alepoprosiłemgrzecznieorozmowętylko

zsędzią.Aliquòmiałdonaswrócićnakoniec,abyspisaćprotokółzprzesłuchania.

TakjakwprzypadkuFalconego,zacząłemodostrzeżeniaBorsellinaprzedosobami

znajbliższegootoczenia,pracownikamijegobiura.Odparł,żeijegoobowiązująpewnezasady,

inawetjednoznaczneorazuzasadnioneoskarżeniewymagadowodów.Dodał,żemojesłowa,czy

zapewnieniakogokolwiekinnego,niesąwystarczające.Domnienależałoopowiedzeniecałej

prawdy,adoniegoweryfikacjamoichzeznań.Niestety,gdydochodziłodorelacji

zfunkcjonariuszamipaństwowymi,sprawyodrazusiękomplikowały.Dostarczeniedowodównie

byłotakieproste:mafiosówwszyscydobrzeznali,istniałyposzlaki,rejestrkarny,dokumentacja

natematzabójstwipoprzednichprzestępstw.Skorumpowanyurzędnikzostawiamniejśladów.To

my,jakozbrojneramięmachiny,byliśmynawidelcu.

–Rozumiem–odparłem.–Aleprzynajmniejpostarajmysięzłapaćgruberyby,

wprzeciwnymrazienigdyniewygramy.Mafiajestściślepowiązanazpolitykami,policjantami,

sędziami.Ijeżelinieprzetniemytejpępowiny,doniczegoniedojdziemy.

Chciałemzainicjowaćczystkę.

Zacząłemzeznawać,aonotworzyłswójczerwonynotes.Niewiem,cozawierał,alebyłto

grubyipełenzapiseknotatnik.WtympamiętnymlipcuwidziałemsięzBorsellinemtrzyrazy

izawszenastolekładłnotes,paczkępapierosówinicwięcej.Pisałipalił.

KiedywymieniłemnazwiskoContradyisędziegoSignorina,zauważyłem,żeniepozostał

obojętny.Prawdęmówiąc,Contradachybagozabardzoniezaskoczył,aleniespodziewałsię

usłyszećoSignorinie.To,conastąpiłopóźniej,wwynikumoichzeznań,nienapawałomnie

radością.WiadomośćosamobójstwieSignorinazbiłamnieztropu.Mógłzrobić,jakpozostali,

zarzucićmikłamstwoidziśjeszczebyżył.Niemówiącotym,żeobecnieeksponowane

stanowiskazajmująosoby,któremajązdecydowaniewięcejnasumieniuodniego.

RazemzAyaląpełniłfunkcjęprokuratorageneralnegopodczasmaksiprocesu.Wtedy

wysłałemwiadomośćRiinie,któryakuratukrywałsięprzedpolicją,żemamdojściado

Signorina.Jegoodpowiedźbrzmiała:„fatti’ucarceratieddu”,toznaczy„bądźgrzecznym

więźniem”,pilnujswoichspraw,amyzajmiemysięprocesem.

Riinaczułsiębardzopewnysiebie;jamogłemliczyćnawspółpracęzSignorinem,ale

najwidoczniejonmiałjeszczelepszekontakty.Spodziewaliśmysięwieloletnichkarwięzienia

decyzjąsądupierwszejinstancji,aleprzecieżistniałaapelacja.Zapewnianonas,żewszystko

dobrzesięskończyimieliśmybyćdobrejmyśli,nawetwraziepierwszego,ciężkiegowyroku.

Maksiprocesmiałwydźwiękpolityczny,więcmusieliśmyzostaćskazani.Zwyczajowyszum

mającypokazać,żewszyscyzwalczającosanostrę.Wiedzieliśmy,żesąddrugiejinstancji

dokonamałejpoprawki,anakoniecsądkasacyjny,dziękiwstawiennictwudrogiegoCarnevalego,

załatwisprawęponaszejmyśli.TymczasemFalconemiałzostaćwysłanydoAmeryki

Południowej.

Nasiadwokacipracowaliwpocieczoła,by–nieprzypadkowo–doprowadzićdomałych

uchybieńproceduralnych.Toonemiałymiećdecydująceznaczeniedlasądukasacyjnego,czyli

zapewnićCarnevalemunarzędziepozwalającezłagodzićlubunieważnićwyrok.

Dotegoklasycznazagrywkaprzedsądemapelacyjnym.Zakażdymrazemtraciliśmykupę

czasunasprawdzenie,czywszyscysąobecni.Razemzoskarżonymi,świadkami,sędziami,

adwokatamiitp.aulęwypełniałachmaraludzi.Potemsamarozprawatrwałakrótkąchwilę.

Wystarczyło,żebynaszadwokatzgłosiłsięzamiastinnego,nieobecnegomecenasa,zapewniając,

żekolegazarazdojdzie,choćtaknaprawdęznajdowałsięonwtedynainnejsalirozpraw,

winnymmieście.

SędziaGiordanobyłuczciwy,alewywodzącsięześrodowiskacywilistów,brakmubyło

sprytutypowegodlakarnistów.Idziękitemupodczassprawdzaniacałejdokumentacjisądowej

wychodziłynajawtegorodzajukruczki,pozwalającenastępnieCarnevalemunapodjęcie

właściwychdziałań.

Jednaktymrazemwszystkowyszłozupełnieinaczej.

Tamtegolipcowegodniaopowiedziałemomojejprzeszłości,otymjakwyglądastruktura

organizacyjnamafii,omoimpierwszymspotkaniuwwięzieniuzRiiną,omafiosach,doktórych

sięzbliżyłempodczaspracywwarsztacieVetrana,orazotych,którychpoznałempowstąpieniu

docosanostry.Nagle,wtrakciezeznań,nastąpiłaniespodziewanaprzerwa.

Borsellinootrzymałtelefonipowiedziałmi,żemusimynatychmiastprzerwaćprzesłuchanie.

MinistersprawwewnętrznychNicolaMancinowezwałgonapilnąrozmowę.Protokółzostał

zawieszonyogodzinie17.40.

Borsellinowróciłwściekły.Jednegopapierosatrzymałwustach,adrugiegowręku.Nie

omieszkałemwięczapytać:

–Cośnietak,paniesędzio?Palipandwapapierosynaraz?

WministerstwiespotkałContradęiniemógłtegoznieść.Naszarozmowamiałabyćpoufna,

aokazałasiępublicznątajemnicą.Ministerwezwałgodosiebienasamympoczątkunaszej

relacji,czyliwbardzodelikatnymmomencie,kiedynawetnieustaliliśmyzasadmojejochrony.

Ponadtoteraz,gdyzdecydowałemsięnawspółpracę,musieliśmyrozwiązaćproblemobecności

służbspecjalnych.Pamiętampoczątkiżyciazochronąuboku.Zakażdymrazem,gdydokądś

jechaliśmy,towarzyszyłnamsamochód.Toniemoglibyćmafiosi,bowjednejchwili

otoczyłobyichkilkadziesiątpolicyjnychradiowozów.Tomusielibyćagenci.Kontrolowalikażdy

mójruch,dopieropopewnymczasiejaimojaochronaprzyzwyczailiśmysiędoichobecności.

Borsellinoniebyłwstanietegopojąć.Skądowszystkimwiedzieli?Idoczegomiałyimsłużyć

uzyskaneinformacje?Mążstanujegopokrojuniepotrafiłpojąć,żetopaństwomożestanowić

przeszkodę,aczasemnawetzagrożenie,dlaswegowłaściwegofunkcjonowania.Alemimo

wszystko,dosamegokońca,nieprzestałnigdywierzyćwinstytucjepaństwowe.

Pewnegorazukomentowaliśmynajnowsząwiadomość:MarianoAgateiNittoSantapaola

zostaliuniewinnieniprzezsądapelacyjnyzzarzutuozamordowanieburmistrzaCastelvetrano,

VitoLipariego.Niemogłemwtouwierzyć,aleBorsellinospokojnymtonempowiedział:

–Gaspare,należyufaćwymiarowisprawiedliwości.Pamiętaj,żedoniedawnapodawano

wwątpliwośćistnieniemafii.Trzebażywićnadzieję,żezajakiśczaswszystkosięzmieni.

21

Strzałwplecy

ZBorsellinemspotkałemsięponownie16i17lipca1992roku.Wpoprzednichdniach,po

rozmowachzinnymiświadkamikoronnymi,którzy–jakja–przebywaliwsiedzibieDIA,

opracowałemstrategiędziałania.Każdyznasmusiałstawićczołoswymsłabościom,lękowi

przedśmiercią.Pomimoobawłączyłanaspewność,żenadobreskończyliśmyzprzeszłością.Ale

koniecznybyłwspólnyfront,jeślichcieliśmymyślećospokojnejprzyszłości.Namafijne

groźbyniemogliśmyodpowiedziećstrzałami;jedynąbroniąpozostawałysłowa.Trzebabyło

przerwaćzmowęmilczenia,abydoprowadzićjaknajszybciejdoaresztowań.

ZtegopowoduwtrakcieowychdwóchdniopowiedziałemzeszczegółamiBorsellinowiprzede

wszystkimowewnętrznychsprawachmafii.Stwierdziłem,żepowiązaniazpolitykąiprokuraturą

zrelacjonujęwdrugiejkolejności.Niemogłemwiedzieć,żeowo„wdrugiejkolejności”nigdy

nienastąpi.

Długiegodzinyprzesłuchaniaprzerwałoniepokojącezajście.Wczasiejednejzprzerw

wyszedłemnakorytarz,gdzieusłyszałemnaglepodniesionygłosBorsellina.Krzyczał

rozwścieczony:„Oszaleli!Poprostuoszaleli!”.Nieumiempowiedziećnastoprocent,kogomiał

namyśli,alejegowzburzeniewskazywało,żechodzioważną,itoraczejnieprywatną,sprawę.

Przypuszczamteż,żenieodnosiłsiędozachowaniaktóregośzmafiosów,bowtedyniestraciłby

panowanianadsobą.Najprawdopodobniejkomentowałdecyzjęswychprzełożonych,którzy–

choćpaństwozwyciężałowkolejnychbataliach–postanowilipodaćmafiipomocnądłoń.

Odpewnegoczasupodejrzewaliśmy,żektośrobikreciąrobotę.Zbytwielerazyzeznania

świadkówkoronnychwyciekałynazewnątrzalbobyłykompletnieignorowaneitraktowane

zprzymrużeniemoka.Najgłośniejszyprawdopodobnieprzypadek,mającymiejscekilkalat

później,dotyczyłLuigiegoIlarda.

Pewnegodnia(współpracowałemzpolicjąjużoddłuższegoczasu)przyszedłdomnieDe

Gennaro,ówczesnyszefDIA,ispytał,czyznamLuigiego„Gino”Ilarda.Spotkałemgow1984

rokuwFavignanaipamiętam,żeobajostroskrytykowaliśmymetody,jakiestosowałRiina,

wwalcezrodzinamisycylijskichmafiosów,którzygoniepopierali.Odpowiedziałemwięc,żeto

wpływowaijednocześniegodnazaufaniaosoba.

W1995rokuIlardowskazałpułkownikowikarabinierówMicheleRicciowi,kryjówkęBernardo

Provenzana.Zniezrozumiałychprzyczynkarabinierzyniewykorzystaliinformacji,skazująctym

samymIlardanaśmierć:zastrzelonogowmaju1996rokutużpoddomem.Kilkatygodni

wcześniejpodpisałoświadczenieopodjęciuwspółpracyzwymiaremsprawiedliwości.

Wtymokresie,zamiastskupićsięnaProvenzano,policjaaresztowałajegoprzyjaciela

MicheleAiella,przedsiębiorcęzBagherii.Dziękilicznymkontaktomwsłużbiezdrowiabiznesmen

szybkowyszedłnawolność;znajomidoktorzypodarowalimuw2012rokuprezentwformie

orzeczenialekarskiego,wedlektóregocierpiałnafawizm.Niemógłwięcspożywaćwięziennych

posiłków!Niewiadomo,czyśmiaćsię,czypłakać.

KolejnyskandaldotyczyłBalduccioDiMaggia,któryswymizeznaniamiumożliwiłpolicji

wytropienieRiinyiwydanienakazuaresztowania.JeszczeprzedzatrzymaniemśledczyzDIA

wiedzieli,żeBruscaposzukujeDiMaggia.SędziaGratteriijegowspółpracownicystwierdzili

zatem,żejeśliBalducciotrafizakratki,zaczniesypaćiumożliwiujęcieGiovanniegoBrusca,

którytymczasemuciekłnapółnocWłoch,zostawiającżonęidzieci.

Faktyprzerosłyichoczekiwania.DiMaggiozostałaresztowany8stycznia1993roku

inatychmiastzdecydowałsięnawspółpracę,wskazująckryjówkęRiiny.Tydzieńpóźniej,15

stycznia,Totòtrafiłzakratki.

AlenietylkoDIAmiałachrapkęnaRiinę.TakżeROSzPalermo,wpotajemnym

porozumieniuzCianciminoiProvenzano,deptałmupopiętach.Ifaktycznietokarabinierzy

zROSdokonaliaresztowania.Szkodatylko,żenieprzeszukalikryjówkibossa,czylijegodomu

przyviaBernini.Ażtrudnowtouwierzyć.Zakażdymrazem,gdypolicjalubkarabinierzy

zakładalimikajdanki,dokładnieprzeczesywalicałydom.Zzałożeniaidlazasady.

Możliwe,żeprzeszukaliposiadłośćnawłasnąrękęipokryjomu,abyzabraćzawartośćsejfów.

ZnajdowałysiętaminformacjeważniejszenawetodzapiskówwczerwonymnotesieBorsellina:

wszystkieraportyorazlistykontaktówcosanostryzpolitykamiszczeblalokalnegoikrajowego.

NajwyraźniejProvenzanoposzedłnaukładzROSizdradziłRiinę,akarabinierzypostanowili

dokonaćaresztowania,aleukryćważnedokumentydlaochronyinteresówkacykówpowiązanych

zbossem.

Wiadomozpewnością,żedomniezostałoficjalnieprzeszukany,codałoteżmafiosomczasna

zniszczeniedowodówprzestępstw.Zdołalinawetpomalowaćściany,abyzatrzećwszelkieślady.

KiedywkońcukarabinierzyzdecydowalisięrzucićokiemnalokumRiiny,nictamnieznaleźli.

Jestmałoprawdopodobne,żebyProvenzanoniemaczałwtymwszystkimpalców.

Potwierdziłytorównieżpóźniejszezajścia,związanezjegoaresztowaniemkilkalatpóźniej.

Oglądającfilmzzatrzymania,zauważyłempewienszczegół,którytylkomężczyznahonorubył

wstaniewyłapać.Provenzanomiałnasobiepolicyjnąkurtkę.Lojalnymafiosowolałbydostać

obustronnegozapaleniapłuc,niżjąnasiebiewłożyć.Dlategoteż,gdytrafiłdowięzieniawTerni,

synRiiny,Giovanni,wykrzyknąłmuwtwarz:„Przywieźlinamglinę”!

Borsellinozginąłprzedtymiwypadkami,alejużtamtegodnia,kiedyusłyszałemjegookrzyk,

stwierdziłem,żeodkryłjakieśgrubemachlojki.„Potracilirozum”–stwierdziłzniesmaczony.

Zrozumiał,żeniemożenikomuufać,nawetprzełożonym.Byłtookrespertraktacjizpaństwem

orazsłynnejlistyRiiny,któryobiecywałzakończyćkrwawąjatkęwzamianzanajdroższy

każdemumafiosowi„dar”:wykreśleniezkodeksukategoriimafijnejdziałalnościorazlikwidację

więzieńozaostrzonymrygorze.Wpraktyceoznaczałotozrezygnowaniezewszystkichosiągnięć

sztabuantymafijnegoipowrótdoczasówprzedChinnicim:pięciogwiazdkowecele,swoboda

działaniai–przedewszystkim–brakochronydlaświadkówkoronnych.

Wprzeszłościmafiarzadkodokonywałarzezinaulicach,wolałauderzaćwpojedynczycel.

Jednakzczasemrozwinęłanowąstrategię,którejzwieńczeniemstałasięfalazamachówwe

Florencji,RzymieiMediolanie,wiosnąilatem1993roku.Ofiaramiatakówwmiejscach

symbolicznychdlahistoriiikulturyWłochstalisiępechowiprzechodnie,niewinniobywatele.Ten

okrutnyśrodekmiałosłabićpaństwoizmusićjedokompromisu.

Procesrozpocząłsięjużkilkalatwcześniej,aledopierosędziaPierLuigiVignaprzejrzałna

oczyiw1986rokuskazałzazamachzużyciemmateriałówwybuchowychimasowe

morderstwoPippoCalòorazjegoludzi;chodziłoowysadzeniew1984rokupociągupospiesznego

nr904.Zginęłowówczassiedemnaścieosób.Masakraniebezpiecznieprzypominałasłynną

tragedięsprzeddziesięciulat,czylipodłożeniebombynatrasieprzejazdupociągu„Italicus”,do

którejprzyznałasięorganizacjaneofaszystowskaOrdineNero.Teoretycznienieistniałydowody

przeciwkoczłonkomcosanostry,aleVignaprzejrzałichgrę.Calòspecjalniepostanowiłodejśćod

standardowychakcjimafii,symulującatakterrorystyczny,abyzmylićśledczychiodwrócić

uwagęwymiarusprawiedliwościorazopiniipublicznejoddochodzeńprzeciwkomafii.Niestety,

wkrótkimczasietakżeinnibossowieposzliwjegoślady.

22

Niebezpiecznerelacje

Kolejnemuprzesłuchaniupoddanomnie18lipca.TymrazembezBorsellina,aleniktzobecnych

wówczaswsiedzibieDIAnieprzypuszczał,żetoostatnidzieńjegożycia.

Nazajutrzwieczorem(byłatoniedziela),właśnieszedłemsiępołożyćnapoddaszudomu,

wktórymmieszkałemwrazzpolicjantamizochrony,kiedyusłyszałem,jakmówiąodużym

wybuchuprzyviaD’Amelio.

–ZabiliteżBorsellina?–spytałem.

–Niemamypotwierdzeniacodojegośmierci–odparli.

Dobrzeznałemmafię;zamachtegorodzaju,przeprowadzonywwielkimstylu,niemógł

skończyćsiębezofiar.Czułem,żezdołaligozabić.Znówzostałemsam.

Wszystkomuopowiedziałem,pokładałemwnimcałąnadzieję.Czułem,żepołączyłanasnić

porozumienia.Łączyłanasczystarelacja.Światbyłprzepełnionybrudnymipowiązaniami

międzyprzedstawicielamiprawaamężczyznamihonoru.Wystarczypomyślećogrupowych

zdjęciachnotabli,duchownychimafiosów!Zdrugiejstronykto,wedługwas,sponsorujelokalne

obchodyiparafialneodpusty?

Czystychrelacjibyłoniewiele,takżedlatego,żekażdapróbazbliżeniasięuczciwego

mężczyznyhonorudorównieuczciwegoprzedstawicielawymiarusprawiedliwościkończyłasię

fiaskiem.Przychodziminamyślgrubaryba,jakGiuseppeDiCristina,mafioso,syniwnuk

mafiosów.JegoojciecrządziłwRiesi,abratzostałnawetwybranynaburmistrzazramienia

PartiiDemokratyczno-Chrześcijańskiej.

Kiedypodkonieclat70.poczuł,żeRiinazastawiananiegopułapkę,nieuwierzyłinnym

mężczyznomhonoru,jakDiMaggio,BadalamenticzyRiccobono,którzystaralisię

zbagatelizowaćjegoobawy,radzilizachowaćspokójizapewniali,żewszystkojakośsięrozwiąże.

DiCristinanieufałjużnikomuiudałsiędokapitanakarabinierówwGela,AlfioPettinata,który

wlistopadzie1977rokucudemocalałzzamachu.Ostrzegłgoprzedniebezpieczeństwem,jakie

stanowiłRiina,iwzamianzaochronęzaoferowałprzekazanieinformacjinatematProvenzana,

Bagarelli,LiggiaisamegoRiiny.Alejegostaraniaspełzłynaniczym.Dlaczego?Niemacodo

tegopewności.MożePettinatoniebudziłzaufaniawierchuszkiwymiarusprawiedliwości,amoże

cosanostra,dziękiswoiminformatorom,dowiedziałasięowszystkimiuniemożliwiła„wymianę”.

DiCristinazginąłkilkamiesięcypóźniej,wmaju1978roku.

NawetpozejściuzescenyRiinyniewielesięzmieniło,bojegozięć,LeolucaBagarella,

przejąłponimnietylkoschedę,aleisposóbdziałania.

PoznałemBagarellęwwięzieniu.PoczątkowoRiinanieprzepadałzaswymzięciemiwolał

zdecydowanieCalogera,drugiegobrataswejżonyNinetty,któryzginąłw1969roku,wmasakrze

przyvialeLazio.Zdrugiejstronytrudnomusiędziwić.Calogerobyłnadzwyczaj

sympatycznymczłowiekiem.Pamiętam,jakwknajpieniechcącyochlapałemgososem.Miałna

sobieelegancką,błękitnąkoszulę,którąpoplamiłem,krojącmięsonatalerzu.Niewiedziałem,jak

sięzachować.Byłgrubąszychą,bałemsię,żepotraktujetojakoprzejawbrakuszacunku

izacząłemgoprzepraszaćzewszystkichsił.

–Niewygłupiajsię,Gaspare–odparłspokojnie.–Nicsięniestało.

Wieleosóbnajegoszczebludostawałopianynaustachzbardziejbłahychpowodów.

Leolucakontynuowałstrategięterroruswegopoprzednika,więcProvenzanoijegoludzie

postanowilisięgopozbyć.Dowiedziałemsięotym,gdyśledczyzDIApoprosilimnieopomoc

wrozgryzieniunagranychrozmówtelefonicznych.Częstotoczyłysięonewdialekcie

sycylijskim,pozatymmogłemrozpoznaćpogłosietożsamośćrozmówców.Provenzanobył

bezlitosnymmordercąikiedysprzedałRiinękarabinieromzROS,nieuczyniłtego–jakpisali

niektórzy–bochciałpowrotudowładzy„umiarkowanegoodłamu”mafii.Zależałomutylko

iwyłącznienausunięciuszaleńcaitosamopostanowiłzrobićzBagarellą.

Provenzanoczułsięchronionyprzezpaństwoitrudnomusiędziwić,jeśliwziąćpoduwagę

chociażbylosnieszczęsnegoIlarda,którystarałsięzewszystkichsiłoddaćgowręce

sprawiedliwości.AresztowanieRiinywstrząsnęłoposadamimafii,alecosanostraniewiążeswej

przyszłościzjednymtylkoczłowiekiem.Igdyjegorozdziałsięzamknął,nadeszłakolejna

Bagarellę,azarazpotemnaProvenzana,któryszybkozająłmiejsceTotòizebrałowocejego

pertraktacjizprzedstawicielamiwłoskiegopaństwa.Zdrugiejstronyefektyowychnegocjacji,

podjętychwchwilipustkiwywołanejskandalemkorupcyjnym„Tangentopoli”,skwapliwie

wykorzystałoteżnoweugrupowaniepolityczne,którezaczynałodochodzićdogłosu,bywkrótkim

czasiezwielkimhukiemwstąpićnapolitycznąscenęWłoch–ForzaItalia.

CzłonkowiepartiiBerlusconiegotylkopozornieuosabialipowiew„nowego”.Nietylkona

Sycylii.Różnicę–wstosunkudopoprzedników–stanowiławyłącznienazwa.Zmieniającyco

rokuskóręwążnieprzestajebyćwężem.

23

Grawprawdę

PośmierciBorsellinazacząłemjeszcześciślejwspółpracowaćzpolicją.Oddawnawiedziałem,

żegłównyproblemstanowiwyciekinformacji.Wprotokolez4sierpnia1992rokunakazałem

zapisać,żeinformacjeprzekazywaneprzezświadkówkoronnychzłatwościądocierajądouszu

mafiosów.Atooznaczałonietylkoryzykodlazeznającego,aleograniczałopoledziałania

organówścigania,ponieważmafiosizyskiwaliczas,byzmienićplanylubzniszczyćdowody.

W1993roku,przesłuchującnagranerozmowyrazemześledczymizDIA,odkryliśmy,że

AntoninoGioèiGioacchinoLaBarbera,zganguAltofonte,organizująakcjęprzedbudynkiem

sądu.Krótkomówiącstrzelaninę,wktórejnajprawdopodobniejmielizginąćlicznisędziowie

ipolicjanci.Należałonatychmiastpodjąćstosownekroki,alejakie?Przesłuchującporazkolejny

taśmę,przyszedłmidogłowypewienpomysł.

Zorientowałemsię,żeobajnadająnaBagarellę.Narzekali,żeciąglesięczepia,żeodgrywa

„Duce”.Ichniezadowolenie–oczywiścieumiejętniewykorzystane–mogłosięobrócićnanaszą

korzyść.ZaproponowałemskontaktowaniesięzLaBarberąiGioèorazpoinformowanie,żeDIA

znaichopinięnatematBagarelliiżenagranerozmowyzostanąujawnione,jeżeliobajnie

podejmąwspółpracyzpolicją.PrzyciśniętydomuruLaBarberawyraziłzgodę,natomiastGioè

popełniłwwięzieniusamobójstwo,wieszającsięnakratachprzyużyciusznurówekdobutów.

Wstrzymałoddechizacisnąłkilkanaściesupłówwokółgardła.Kiedyzaczynacibrakowaćtchu,

niejesteśwstanieopanowaćimpulsunakazującegorozwiązaniesznura.Imwięcejsupłów,tym

mniejszeprawdopodobieństwo,żeinstynktsamozachowawczywygra.

Postawiłemsobiezacelnakłonieniedowspółpracyjaknajwięcejmafiosów,ażebytego

dokonać,musiałemwszystkichzapewnić,żemamzaufaniedoochronyzapewnionejmiprzez

państwoiwierzęwuczciwośćzamiarówDIA.Dlategoteżzgodziłemsięwziąćnasiebiedwa

zabójstwa,którychwżadensposóbniemogłempopełnić,bowtymczasieodsiadywałemwyrok

wwięzieniu.Takżeśledczywiedzieli,żekłamię,alebyłtonajskuteczniejszysposóbna

podniesienierangimoichzeznań.Zwłaszczażeopróczswojegonazwiskapodałemteżimiona

prawdziwychzabójców.Zostałemoskarżonyoskładaniefałszywychzeznań,alewszystko

rozeszłosiępokościach.

Mojametodastanowiłaprzełomwstosunkudopostawy,jakąreprezentowali„historyczni”

świadkowiekoronni:Buscetta,Contorno,Mannoia.Oniprzedstawialisiebiejakodobrychludzi,

którzyprzypadkiemzeszlinazłądrogę,natomiastpozostałychmafiosówjakozłych

niegodziwców.Japostępowałemodwrotnie:nieograniczałemsiędomówienia,żejestemzły.

„Jestembardzozłymczłowiekiem”–stwierdzałem.Dodwudziestudwóchzabójstw,które

faktyczniepopełniłem,dodałemjeszczekilka.Ipodkreślałemnakażdymkroku,żeci,cochodzą

nawolności,sąjeszczegorsiodemnie.

Osiągnąłemtakimomentwżyciu,żeniezależałomijużnadobrejopinii,alenazebraniu

licznegozespołuświadkówkoronnych,takabyśmyrazemstworzyliwspólnyfront.Musieliśmy

unikaćwzajemnegoobalaniaczydyskredytowaniazeznań,bowtensposóbtylko

utrudnialibyśmydochodzenie,niemówiącowystawieniunaniebezpieczeństwonaszegożycia

orazżycianaszychrodzin.

PrzedewszystkimnależałouderzyćwmafijnysystemnapółnocyWłoch,czyliwszystkie

gruberyby,któreoddłuższegoczasuoficjalniemieszkałybądźpotajemniedziałałyzdalaod

Palermo,częstoukrywającsięprzedpolicją.Przyświecałimjedencel:organizowanieataków

terrorystycznych,odwrócenieuwagiodwalkizmafią,łączniezmasakramijakta,któramiała

miejscew1993rokuprzyviadeiGeorgofiliweFlorencjiczynaviaPalestrowMediolanie.Choć

wtamtymczasiebyłemjużpozagrą,beztruduprzejrzałemperfidnyplan.Jeszczewczasach

przygotowańdozabójstwaSalvoLimymyśleliśmyoprzeprowadzeniuszeregugłośnych

zamachów.KtośzaproponowałnawetspowodowaniekatastrofylotniczejwMediolanie.

Dziękimoimzeznaniomniektórzywinnizostaliaresztowaniipodjęliwspółpracęzwymiarem

sprawiedliwości:Francesco„Ciccio”Onorato,SalvatoreCucuzzaczyFrancescoDiCarlo.

Oczywiścieniezawszebyłotowynikiemdojrzałejiprzemyślanejdecyzji.Niekiedymafiosibyli

„skłaniani”dopodjęciategokroku.

NaprzykładDiCarloposzedłnawspółpracęzpewnościądziękimoimdziałaniom.W1996

rokukończyłodsiadywaniewyrokuiprzygotowywałsiędowyjścianawolność.Niewiedział,że

wnastępstwiemoichzeznańoskarżonogookolejneprzestępstwo:oświadczyłem,żekilkalat

wcześniej,wrazzksięciemAlessandroVanniCalvellodiSanVincenzem,zapłaciłmitrzysta

tysięcydolarówzapartięheroiny.Dopierotawiadomośćskłoniłagodowspółpracy.

Tobyłmójaswrękawie:albowspółpraca,alboodsiadka.Prawienakażdegotodziałało,choć

nieukrywam,żeczasamiodbijałomisiętoczkawką.Zdrugiejstronyistniałoryzyko,że„coza

dużo,toniezdrowo”iżeDIAbędziemiećdoczynieniaznieprzygotowanymiświadkami.

Niektórzyjednaknawetzakratkamizachowalimilczenie,jakManganoczyFilippoiGiuseppe

Graviano.MożebraciaGravianosąnatylemłodzi,żelicząjeszczenawcześniejszewyjście.

Imajązbytwieleinteresówdozabezpieczeniaorazkontaktówdoukrycia.NatomiastMangano

zmarłnarakaw2000roku,odbywającaresztdomowy.Pokójjegoczarnejduszy.

24

UrodziliśmysięrazemzDIA

WjakimśsensieDIAurodziłasięrazemzemną.DobrzepamiętamjejsiedzibęwRzymie,navia

CarloFea,ulicypoprzecznejdoviaNomentana.Byłtosporydom,wktórymnapoczątku

mieszkaliśmywszyscynakupie.Wspaniałedoświadczenie,możliweżezawdzięczamje

Falconemu.Żyłemtam,podochroną,odmomentuodejściazmafii.Niemogłemwrócićdo

więzienia,ponieważdecyzjaowspółpracystałasięoficjalna.Zabilibymniewjednejchwili.

PóźniejzwolniłasięwiększaposesjanapiazzaPriscilla.DeGennarozdołałuzyskaćzgodęna

przeniesieniatamsiedzibyAntymafijnejDyrekcjiŚledczej.DeGennaro,którywtymczasie

otrzymywałnieustannepogróżki,nakazałwygospodarowaćwpustymskrzydlebudynkudwa

pokojezespecjalnymiwzmocnieniami,jedendlasiebieidrugidlamnie.

Doskonalepamiętamtamtedni,czerwonypokój,wktórymzbieralisięszefowiekarabinierów

ipolicji,abyomówićsprawy,orazprzeświadczenie,żestaliśmysięświadkamiwielkichzmian.

Wtedyteż,możedlategożepowolizaczynałemodzyskiwaćspokójducha,wróciłemdo

malowania.Pasjęodkryłemwwięzieniu,kiedydzieliłemcelęzLiggiem.Jamalowałem,

aLiggiopodpisywałpłótna:jegonazwiskomiałowyższąwartość.Stworzyłemwieleobrazów,

ażelokumprzypiazzaPriscillabyłopusteismętne,zapytałemDeGennara,czymipozwoli

zawiesićobrazywczerwonejsali.Dodałem,żeścianytamsązupełniegołe.

Itakuzyskałemzezwolenie.

Międzyludźmiżyjącymirazemwzamknięciu,targanymikażdegodnialękiemowłasne

życie,różnicesięzacierają.Niemajużstrażników,niemajużzłodziei.Przyzwyczaiłemsiędotej

atmosfery,dotamtegożycia.PrzebywaniewsiedzibieDIAstałosiędlamnienormą.Jako

eksmafiosoniemogłemliczyćnalepszemiejscepobytu.Aleijajestemczłowiekiemzkrwi

ikości,więckiedyDeGennaroiGratteripowiedzielimi,żemogęspędzićweekendzrodziną,nie

posiadałemsięzradości.Skorowięźniowiemającotygodniowewidzenieznajbliższymi,dlaczego

odmówićtegoświadkomkoronnym?

ŻonaidzieciniemieszkałyjużwTorreSanLorenzo.Jakiśczaswcześniejprzeprowadzilisiędo

Rzymu.Nareszciemogłemspędzićsobotęiniedzielęwichnowymmieszkaniu.Aleniewszystko

upłynęłowspokojnejatmosferze,jaktosobiewymarzyłem.

Pierwszegowieczoru,gdysiedzieliśmywdomu,usłyszałempukaniedodrzwi.

–Ktotam?–spytałem.

–Policja–usłyszałemodpowiedź.

Ktobywtouwierzył?WPalermowieleosóbzginęłozrąkzabójcówprzebranychza

karabinierówipolicjantów.Otwierałeśdrzwi,aonioddawalistrzały.

Wyjrzałemprzezoknobalkonoweizauważyłemnaulicyradiowóz.Jednaknieopuszczały

mniewątpliwości.Corobić?Zebrałemsięnaodwagęiotworzyłem.Policjancispostrzegli,że

całysiętrzęsę.Powiedzieli,żemogęspaćspokojnie,żewszystkojestpodkontrolą.

–Nodobrze,alektowampowiedział,żetujestem?–spytałem.

Nieudzieliliodpowiedzi,rozejrzelisięiwyszli.

Oprócztegopojedynczegoepizodunicnieprzewidzianegosięniewydarzyło.Wsobotę

wieczorempolicjaodwoziłamniedorodzinyiprzyjeżdżałapomniewniedzielę.Wiedzieli,żenie

ucieknę.Bonibygdzieipoco?Popewnąśmierć?

WTorreSanLorenzokontrolabyłabardziejrestrykcyjna.Zawszetowarzyszyłmistrażnik,

któryzostawałwdomu,wprzygotowanymspecjalniedlaniegopokoju.GratteriiDeGennaro

traktowalimniegodnie.Niezapominaliomoichprzewinieniach,alezdawalisobiesprawę,jak

trudnyjesttodlamnieokresirozumielitrudnościzwiązanezdecyzjąoodejściuzmafii.

Któregośdniaśledczypodsłuchalirozmowędotyczącąplanuzabiciaświadkakoronnego.Nie

padłyżadnenazwiska,aleewidentniemyślanoomnie.Rozmowęnagranowweekend,kiedy

spędzałemczaszrodziną.

Natychmiastprzyjechalipomnieizapytali,czyznamniejakiegoCarmeloMilonego.

Wiedziałem,okogochodzi.PrzebywałwwięziennymszpitalupsychiatrycznymwBarcellona

PozzodiGotto,którydlamafiosówbyłniczympięciogwiazdkowyhotel.Itoonrozmawiałprzez

telefon.

Gliniarzeotoczyliulicę,jaknafilmiekryminalnyminatychmiastzawieźlimniewrazzrodziną

wbezpiecznemiejsce,dopensjonatu.Żonabyłazałamana.Przezkrótkąchwilęodniosła

wrażenie,żezaczynawieśćnormalneżycie,czyżbyznowumiałazaczynaćwszystkood

początku?

Naszczęściesięmyliła.Pokilkudniachzagrożenieokazałosiębezpodstawneiwszystko

wróciłodonormy.Poczułemprzypływsiłienergii,bystawićczołowszelkimtrudnościom,

dostosowaćsiędokażdejsytuacji.Nawetjakbymmusiałchowaćsiępodziemią.Skończyłem

zmafią.Byłemgotowynawszystko.

Tylkoprzyjednejokazjiwyraziłemsprzeciw.StałosiętowAmeryce,gdziemiałemzeznawać

przeciwkoJohnowiGambinowi.Umieszczonomniewtedywkryjówcepodziemią,pompowali

świeżepowietrzeprzeznawiewy,bosiębali,żerodzinaGambino,mającaszerokiekontaktyna

Sycylii,wkońcumniedopadnie.ZadzwoniłemdoDeGennaraipowiedziałembezogródek:

–NiebojęsięSalvatoreRiiny,amamdrżećprzedbandąamerykańskichkretynów?Albomnie

przeniesiecie,albonicwięcejniepowiemiwyjeżdżam.

Przewieźlimniedomiasteczkamarines.PopowrociedoWłochodzyskałemwigor.

WsiedzibieDIAczułemsięjakwdomu.Miałemswójpokój,dokumenty,nadktórymi

pracowałem,małearchiwum,zktóregomogłemkorzystać,przygotowujączeznania.Tak

wyglądałomojeżycie,askorochodziłemjeszczepoziemi,abymócwyjawićprawdę,zależało

minapoznaniuwszystkichkulisspraw,wktórebyłemzaangażowany.

Wielugadałodlasamegogadania.Niektórzychcielizmylićtropy,inniliczylinazłagodzenie

wyrokówlubspecjalnetraktowanie,choćniemielinicdozaoferowania.

JakchociażbyVincenzoScarantino,kretyn,któryprzyznałsiędouczestnictwawmasakrzena

viaD’Amelio,nieznającszczegółówcałejakcji.Ktogozmusiłdomówienia?Comuobiecano?

Iprzedewszystkim,kogochronił?Naszczęściew2008rokuwspółpracęzpolicjąpodjąłGaspare

Spatuzza,którymiałodwagęzdradzićniewygodnąprawdęokulisachzabójstwaBorsellinaoraz

zamachówweFlorencji,RzymieiMediolanie.Niewahałsięwskazaćpolityków,którzypociągali

zasznurkiwtychakcjachioczywiściespotkałygozewsządponiżająceibluźnierczeataki.

Dlaczego?Dlatego,żeskończyłtylkotrzyklasyszkołypodstawowejibyłmalarzempokojowym.

Tyleżewszyscymafiosiledwopokończylipodstawówki;toniedouczenimalarze,złoterączki

izłodzieje.Wszyscywywodzimysięznizin.

WystarczyłjedenScarantino,byzdyskredytowaćinstytucjęświadkówkoronnych.Zaczęłosię

obrzucaniebłotemprzez„przyjaciółprzyjaciół”ipismakówzapatrzonychwmafię;cikrytycy

niemogliznieśćtego,żepaństwowłoskie,reprezentowaneprzezDIA,oferowałonamskuteczną

ochronę.Wolelibyzobaczyć,jakzostawienisamisobiepadamyofiarążądnychkrwiwrogów.

Jateżstałemsięobiektemataków.NiezapomnęostrychsłówTizianoMaiolaczyLino

Jannuzziego,którzypodnieślijazgot,gdytylkozacząłemopowiadaćopowiązaniachmiędzy

mafiąapolitykami.Wytoczyliciężkiedziała,alemnieniewystraszyli.Niemogłemprzestać

poruszaćtejkwestii,bostanowiłakluczdorozwaleniazamkuzkart.Gdybymniepodążałuparcie

obranądrogą,jakisensmiałybypoświęcenia,doktórychzmusiłemnajbliższąrodzinę?

WtymokresieudałomisięspotkaćzBuscettą,którywłaśniewróciłzAmeryki.Płynęliśmyna

tejsamejłodzi,rozumiałem,przezcoprzeszedł.ObajpodziwialiśmyFalconegoiznaleźliśmy

wspólnyjęzyk.

WprzeciwieństwiedomnieBuscettaniebyłjednakzainteresowanyujawnieniemnazwisk

notabliipolityków.Oznajmił:

–Jeślidojdziedorozprawy,adwokacinaszjedzą.Występujeszwzbytwieluprocesach,

nadepnąłeśnaodciskzbytwieluosobom.Aonimająnajlepszychobrońców,którzybędą

pracowaćnadkażdymprzecinkiem.Jakzdołasztowszystkozapamiętać?

–Niemartwięsięnazapaswynikamiprocesów–odparłem.–Chcę,żebysięwogóle

rozpoczęły,apotembędęszukałinnychświadkówkoronnych,którzypotwierdząmojezeznania,

amożedodadząteżcośodsiebie.

Buscettamiałjużswojelata,byłstarszyodemnieodziesięćlat,wieleprzeszedłiczułsię

zmęczony.Wostatnimczasiedoświadczyłspororozczarowańitragedii,choćsamstwierdzał,że

wporównaniuzokresem,kiedyonpodjąłwspółpracę,wielesięzmieniło.Jemumafiawyrżnęła

rodzinę,natomiastochronazapewnionawostatnichlatachprzezDIApraktyczniewyeliminowała

toryzyko.PośmierciFalconegomiałomiejscewydarzenie,które–wpewnymsensie–położyło

kreszabójstwomświadkówkoronnych.JegogłównymbohateremstałsięzięćBagarelli,Giovanni

Marchese,którypostanowiłpodjąćwspółpracęzpolicją.Niebyłmafiosempierwszymzbrzegu,

ajegodecyzjamiałapozytywnywpływnacałąinstytucjęświadkówkoronnych.Dlaczego?

Bagarellaswegoczasupełniłfunkcjęcapo,takwięcwraziejakiegokolwiekplanuzamordowania

zdrajców,toonwinienzajmowaćpierwszemiejscenaliście,gdyżjakobossmusiałdawać

przykład.Naszczęściedlaniegomafiastraciłaimpetichcączakończyćniepotrzebnekonflikty

wewnętrzne,postanowiłazawiesićbroń.

Abstrahującjednakodtegopozytywnegoepizodu,świadkowiekoronnizmojegopokolenia

czulisiębezpieczniprzedewszystkimdziękizaangażowaniuidokonaniompracownikówDIA.Nie

mówiącopostawieprokuratorówisędziówzpierwszejliniiorazdziałaniomstowarzyszeńrodzin

ofiarmafii,którerozbudzałyświadomośćspołeczną.Odtamtychwydarzeńnieminęłodużo

czasu,alechybazbytwieleosóbjużzapomniałosłowa,jakiepadałypodczasmów

prokuratorskichorazwtrakciepublicznychmanifestacjiprzeciwcosanostrze.Słowaludzi

oburzonychfaktami,gotowychdowalkiistawieniaoporu.Byłtobitewnykrzyk,bofaktycznie

toczyłasięwalkanaśmierćiżycie.

IleżpogrzebówmiałomiejscewPalermo.Ilematekdodziśopłakujedzieci,któreczęstonie

majągrobu,gdziemogłybyzłożyćkwiaty.Wojnataprzekroczyłaprogidomów,postawiłaojców

przeciwsynom,mężówprzeciwżonom.Zbrukałanajświętszewięzykrwi.Tosamospotkało

imnie,kiedyw1999rokumójbratGiovanniobróciłsięprzeciwkomnie.

Wjednymzwywiadówoświadczył,żewidziałmniew1994roku,jakrozmawiampocichu

zBuscettąidziennikarką.Wedługniego(atylkonaswidziałiniesłyszałanisłowaznaszej

rozmowy)spiskowaliśmywceluzaszkodzeniakilkupolitykom,ustaleniatreścizeznańiotym

opowiadaliśmywłaśniedziennikarce.

Giovanninajwyraźniejdziałałpoddyktandojakiegośwpływowegomafiosa,codotegonie

miałemwątpliwości,alekiedyzobaczyłemgowpopularnymprogramiepublicystycznymPorta

aPorta,zacząłemsięzastanawiać,czyniestoizatymjeszczektośspozamafii.Niemamnato

dowodów,aleniejestemwstaniepojąć,wjakisposóbGiovanni,biedny,prostySycylijczyk,jak

ija,niebędącymężczyznąhonoru,zdołałskupićnasobietakwielemedialnejuwagi.

25

Niemaodwrotu

Doskonalepamiętamsłowa,którewypowiedziałSaroRiccobonow1973roku,wmomencie

przyjmowaniamniedoorganizacji.„Każdegozdrajcęcosanostryczekaśmierć,nawetjeśli

miałobytozająćstolat”.Zpewnościąświadomośćtaniewpływanamniekojąco.Wiem,że

gdzieśnaświecieczteryczypięćosóbjestgotowychmniezabićizatrzećpomnienajmniejsze

ślady.Itonietylezewzględunatreśćmychzeznać,iledlasamejsatysfakcjiwyrównania

rachunków.„Wkońcugomamy!Udusiliśmygościa!Nieumarłwewłasnymłóżku!”.Dlanichto

kwestiazasad.

Zabilibymnietąsamąmetodą,którąposługiwałemsięija:rękoma,zaciskającymisznurna

szyiofiary.Naszczęście,kiedywszystkoidziegładko,mafianiemażadnegointeresuwrozgłosie

czyrozlewiekrwi.WdzisiejszychczasachcosanostrapodprzywództwemMatteoMessiny

Denaro

[26]

wyrastanagospodarczo-politycznąpotęgę,odpuszczającsobiemilitarnedziałania.

MessinaDenaroodwielulatukrywasięprzedwymiaremsprawiedliwości,aposzukiwania

mającedoprowadzićdojegoaresztowaniajaknarazienieprzyniosłyrezultatów.Cojakiśczas

ludziemniepytają,kiedywkońcuschwytająnowegocapoditutticapi?

Mojaodpowiedźbrzmizawszetaksamo:„Kiedytobędziewszystkimnarękę”.

Mężczyznahonorujegokalibrutrafiazakratkipodwarunkiem,żewymagategosytuacjaalbo

jeśliniedotrzymałumowy,albosampostanowiłzejśćzesceny.Posiadaogromnąwładzę,

koneksjewśrodowiskupolitykiifinansjery,więcidącnadno,pociągnąłbyzasobązbytwielu

notabli.

Okreskrwawychrozgrywekiprzestępstwdawnominął,alejeśliomniechodzi,dopókibędzie

cieszyłsięwolnościąchoćbyjedenmafiosopragnącyzaistnieć,dopótyniebezpieczeństwobędzie

mitowarzyszyćnakażdymkroku.

Przedpodjęciemdecyzjiowspółpracyzwymiaremsprawiedliwościmyślałem,żebędę

musiałusunąćliniepapilarnekwasem.Obawaprzedrozpoznaniemiujawnieniemtożsamości

doprowadzałamniedoobłędu.DIAzapewniłanowedokumentyoraznowedaneidentyfikacyjne

mnieimojejrodzinie,aleniełatwoskreślićprzeszłość,oczymnajlepiejświadcząfakty.

W1995rokupostanowiłempodjąćuczciwąpracę,pierwsząwżyciu.Posprzedaniu

mieszkaniażonywGavorrano,dodaniurodzinnychoszczędnościorazprzymałymwsparciu

KomisjiŚwiadkówKoronnychzdecydowałemsięprzejąćstołówkęwzakładziemaszynowym

Inail.Codzienniepracowaliśmycałąrodziną,wydającposiłkidlaczterystupracowników.Byłem

zadowolony,mogącpracowaćubokunajbliższych,mająckontaktznowymiosobami,którenie

żywiływzględemmniezłychzamiarówinieznałymejprzeszłości.Odnosiłemwrażenie,żeta

właśnienormalnośćstanowidlamnienajlepszągwarancjębezpieczeństwa.

AlegdytylkoruszyłsłynnyprocesAndreottiego,iluzorycznabańkaspokojupękła.Jedna

zgazetopublikowałanazwiskaizdjęciaszesnastuświadkówkoronnych.Napierwszymmiejscu

ja.Wiadomośćnarobiłasporoszumuiw1996rokudyrektorInailwrazzprzedstawicielami

związkówzawodowychpoinformowalimnie,żerozpoznanomojątwarziżepracowniceniechcą

miećzemnądoczynienia.Budziłemstrach.

Wpierwszymodruchuwszystkiemuzaprzeczyłemipokazałemnowedokumenty.

Zapewniłem,żeosobanazdjęciujesttylkodomniepodobna.Dodałemjednak,żezamkniemy

interes,jeślipracownicesięmnieboją.

Dyrekcjapróbowałapolubownierozwiązaćsprawęipodługichdyskusjachpozwoliłami

zostać,aleliczbaklientówdrastyczniespadła,więcztrudemwiązaliśmykonieczkońcem.

Niektórzypracownicypozostalinamwierniicodzienniezamawialiposiłki,alejanie

przestawałemsięzastanawiać,czyrobiątozewzględunanaszekulinarneumiejętności,czy

najzwyczajniejzestrachu.

26

Bezprzyszłości

W1992rokumafianiemiałaprzedsobąprzyszłości,podobniejakinaszepaństwo,ściśle

powiązanezumocnionąwładzącosanostry.Wszystkodopieromiałosięrozsypać,aleja

przeczuwałempoczątekkońca.Iztegowzględu,aniezestrachuprzedśmiercią,postanowiłem

odejśćzorganizacji.

Mafia,którastałasiędlamnieszkołążycia,odchodziładolamusa,wudręcepowolnejagonii.

Zamoichczasówzabijaliśmy,abyutrzymaćkontrolęnadswoimterenemikrążącymitam

pieniędzmi.AlekiedyRiinastanąłnaczelecorleonesi,interesyzeszłynadrugiplan,adogłosu

doszłażądzawładzy:zaczęliśmyzabijać,tworzącpołaciespalonejziemi.Jednocześnienasznowy

capo,któryosiągnąłszczytywwynikuzdrady,zkażdymdniemcorazbardziejsięobawiał,żeion

padnieofiarąspisku.Inaczelenajważniejszychklanówstawiałtylkoswoichzaufanychludzi.

Niemogłemnadalżyćwcieniunowejmafii,musiałemodejść.Tyleżetooznaczałospalenie

mostów,opuszczenieprzyjaciółipożegnaniesięzrodzinnymistronami.

PierwszemiesiącespędziłemwRzymie,przygotowującsiędowyboruostatecznegomiejsca

zamieszkania.Nadszedłczas,bywyjść„nazewnątrz”,byzacząćnoweicałkowicieodmienne

życie.

DobrzeznałemWłochy,itonietylkopodwzględemkrajowychzakładówkarnych,więc

posiadałemwiedzęumożliwiającąwybraniebezpiecznegomiasta,wktórymbędęmógłoczyścić

sięzdawnegożycia.Życiaspędzonegowotoczeniumężczyznikobietmafii,wzamkniętym

kręguznajomości,znaków,ciszy,aluzjiijęzyka,którepoznałemjeszczejakomłodychłopak.Zbyt

długożyłemwtensposób,abymmógłwjednejchwilistrząsnąćzsiebiecałąprzeszłość.

Wpojonykodekszasadwciążwemnietkwił.Wychowanomnienażołnierzamafii,ażołnierzmusi

sięsłuchać.Nigdyniebyłembossem,ojcemchrzestnym,nigdyniezabijałemdlawłasnych

interesów.Wykonywałemrozkazyzgodniezwielowiekowymizasadamiprzekazywanymi

zpokolenianapokolenie.Nigdyniepytałemopowody;żołnierzniewymagaodprzełożonych

wyjaśnień,dlaczegomaodpalićbombęczyiśćnawojnę.

Potychwszystkichlatachspędzonychwpotrzaskuposłuszeństwaobawiałemsię,żeniezdołam

odtrućorganizmu.Pierwszympowodembyłykwestiefinansowe:musiałemzrezygnować

złatwegozarobku.

Przezdługiczasżyłemwluksusieiszybkosiędotegoprzyzwyczaiłem.Góraszmalu,

odjazdoweimprezy,sportowesamochodyzmienianedlakaprysujakrękawiczki.Wlokalach

dobrzemnieznali;niemusiałemnicmówić,aitakwszystkobyłogratis.Realizowałemwłoskisen.

Acena?Ciągłeodsiadki,ukrywaniesięprzedpolicją.Tyleżezarównowwięzieniu,jakina

wolnościmafiamniechroniła.Palermonależałodonas.Aiwinnychmiastachwiedzieliśmy,jak

sięporuszać;znaliśmy„znamienitych”obywateli,którzynaskryli.

Coteraz?Spaliłemzasobąmosty,dokonałemwyboru,któryniepozwalałwrócićdoprzeszłości

iuniemożliwiałpójścienaskróty.Któremiastobędzienajlepsze,byrozpocząćnowyrozdział?

Rzymmiałstanowićchwilowerozwiązanie,alezacząłemsięzastanawiać,czyniewartotu

zostać.Stolicatochaos,ajawłaśniewchaosieczułemsiębezpieczny.Niktnieznałmieszkańców

sąsiedniegoosiedla,generalnieludziesięnieznali;wtakimmieściemogłemzatrzećzasobąślady,

żyćniezauważonyprzeznikogo.PozatymRzymprzypominałmilatamłodości.

Porazpierwszyprzyjechałemdostolicyw1958roku.Miałemosiemnaścielatiwybrałemsię

zPalermonawakacje.Wpociągupoznałemdziewczynę,tancerkęoimieniuGina.Mieszkała

nieopodalBazylikiŚwiętegoPawła.Poprzyjeździeprzedstawiłamiprzyjaciółkę,Rosi,śliczną

aktoreczkę,próbującąswychsiłwCinecittà.Zakręciłemsięwokółniejizostaliśmyparą.Jej

rodzice,abydorobić,wynajęlimipokójwswymmieszkaniuprzyviaCorinto.

Płaciłemgroszeimiałemzawszedziewczynęnawyciągnięcieręki.Istnyfuks.Dopóki

któregośdniaojciecRosi,pracującyjakośmieciarz,nienakryłnasrazemwłóżku.Dostałszału;

naszczęściematkaibraciadziewczynystanęliwmojejobronie.Nawetniepamiętamdlaczego.

Niesądzęjednak,żechodziłoopieniądze.

Wszystkorozeszłosiępokościachizostałemunichjeszczeprzezkilkamiesięcy,dopóki

starczyłomikasy.Akiedyzaczęłomijejbrakować,poprosiłemojcaopomoc.Tyleżeon

zamiastzrobićprzekazpieniężny,wsiadłnatychmiastdopociąguiprzywiózłmniezpowrotemdo

Palermo.

Ztegookresu,opróczzadurzenia,pamiętamgłówniekościoły.Mogłemjeoglądaćnaokrągło.

Podziwiałemarchitekturęifreski.

Stawiałemjużpierwszekrokijakozłodziejaszek,wyświadczałemprzysługimafii,alemogłem

godzinamipatrzećnaobrazy,zafascynowanyprzedstawionymipostaciami:świętymi,

madonnami,herosami.Brakowałomiobyciaiwiedzy,otmechanikprzyuczonydokradzieży,ale

uwielbiałemkościoły,zachodziłemdonich,przesiadywałemprzezdługiczas,oglądałem

zzewnątrz;napełniałymniespokojem,przywracałyrównowagęduchaidawałypoczucie

bezpieczeństwa.

Początkiżyciajakoświadekkoronnybyłynaprawdęciężkie.Choćpodwzględematmosfery

RzymprzypominałPalermo,brakowałomikolorówSycylii,jejcytrusowegozapachu.

Atęsknota,któramniedopadławpierwszychmiesiącach,zbiegiemczasuwcaleniezelżała.

OddałbymwówczaswszystkozalodywMondelloozachodziesłońca!Alektoprzejmujesię

przygnębieniemwielokrotnegomordercy?Osobom,którenigdynienależałydocosanostry,

trudnozrozumieć,ilekosztujepowrótdonormalności.Wmoimprzypadkutrudnonawetmówić

opowrocie,biorącpoduwagę,żetejnormalnościnigdyniezaznałem.

WRzymieopanowałamnietęsknotapołączonazezłością.Zdarzałomisięprzeżywaćkryzys

iwtychtrudnychdozniesieniamomentachnieprzestawałemzadawaćsobiepytania,dlaczego

musiałemtowszystkozrobić.Skreślićdawneżycie,opuścićkrewnych,Palermo…

Odczuwałemteżrozgoryczenie,myślącolicznychofiarach,którenaznaczyłymoją

przeszłość.Długalista.Przyjacieleodserca,jakSalvatoreMicalizzi,AntonioBadalamenti,Saro

Riccobono.

Początkowoztrudemorientowałemsięwrzymskichuliczkach,brakowałomipunktów

odniesienia.WPalermowiedziałem,żekażdeosiedle,dzielnica,ulica,zaułekpodlegają

capofamiglia,któryzkoleimiałbezpośrednieipośredniepowiązaniazcosanostrą.Rzym,

pozbawionyorientacyjnychwytycznych,wymagałodkrycia.Niemiałemgeograficznychani

mentalnychpunktówodniesienia.Odzawszesiłąmafiosów,opróczbroni,byłapamięćizdolność

wtapianiasięwtłum:stanowiliśmyintegralnączęśćsycylijskiegokrajobrazu.Dobrzeukrycibez

potrzebyukrywaniasię.

Pomogłamimalarskapasja.Dom,niebo,łódkadalekowmorzu;malowałempogodnepejzaże

iczerpałemznichspokój.Niedręczyłymniewyrzutysumienia.Czasamimyślałemomatkach

iżonachmoichofiar,takjaksięmyśliokobietachpoległychnafroncieżołnierzy.Jedynaróżnica,

żejaakuratczęstojeznałem.

Pomogłomimalarstwoirodzina.Choćwgłębiduchabyłemzawszesam,zatopiony

wdręczącychmyślach.Sam,nawetwtedy,gdytowarzyszylimi„aniołowiestróże”.

PamiętamdobrzeinspektoraCariddiego.Fantastycznygość,oposturzekulturysty,należącydo

„klanuKalabryjczyków”wdyrekcjiantymafijnej.Tomyichtaknazywaliśmy.Kiedy

musieliśmyzałatwićcośzesłużbamiumundurowanymi,większezaufaniebudziliKalabryjczycy

niżpalermianie.ByliśmywstaniewojnyzSycylijczykami,więctakiepreferencjebyłydość

oczywiste.

NapoczątkupobytuwRzymiespałemwsiedzibieDIAprzypiazzaPriscilla.InspektorCariddi

chciał,bymwszędziechodziłzośmiomapolicjantamiochrony.Lekkaprzesada.Poszedłemwięc

doDeGennaraipowiedziałem,żeniechcętakiejzgraiwokółsiebie.

–Śledziłemmojeofiary,wieleudusiłemwłasnymirękoma,żyłemwukryciu.Znammafię

iwiem,żekiedychcekogośwykończyć,potrafitegodokonaćnawetpowielulatach.Jeżelibędą

chcielimniezabić,itaktozrobią,pomimoochrony,więcpocochłopakimająumieraćrazemze

mną.

Wtedyprzydzielilimitylkojednegoagenta,DiFrancesca.

Wrazieataku–oczywiście,jeślimaszczassiębronić–jedenczłowiekwystarczy,byocalićci

skórę.Szkodatylko,żemafianikomuniedajeczasu.

Epilog

KiedywracammyślamidożycianaSycylii,historiimojegopokoleniaorazwarunków,wjakich

wyrośliśmy,stwierdzam,żetrudnobyłoniewstąpićdomafii;praktyczniebyłotoniemożliwe.

IFalconedobrzeotymwiedział.

Rodziny,wktórychsięwychowaliśmy,byłypowiązanezmafiązbytmocnymiwięzami.Moi

wujkowienależelidogangów,podobniejakteśćmojejsiostryimójszef,awwarsztacie,

wktórympracowałem,zbieralisięmafiosi.Byliśmydziećmidrugiejwojnyświatowej,

chłopaczkamizasłuchanymiwopowieściotym,jakMussolinipróbowałwyplenićprzestępczość

zorganizowanąnanaszejwyspie.Duceniegodziłsięzmyślą,żenaSycyliiklanysąpotężniejsze

odniego,iwypowiedziałimbezlitosnąwalkę.Dyktatorzynielubiądzielićsięwładzą.Dla

mafiosówdużolepszymustrojemjestdemokracja.

Wmoichnastoletnichoczachmafiosiróżnilisięodzwykłychmieszkańcówdzielnicy.Alepo

wielulatach,gdystanąłemnaprzeciwRiinywsądzie,wydałmisiępodobnydowęża.Dobrzego

znałem,opowiadałemonimsędziom,zanimdoszłodokonfrontacji.Zaznaczyłem,żeniewolno

daćsięzwieśćjegoniewinnemuwyrazowitwarzy.Sprawiałwrażeniełagodnegoczłowieka,ale

podmaskąpokorykryłosięokrucieństwo.Powtarzałem,żenależyspojrzećmuprostowoczy,

którewciążsięporuszają,niczymuwęża.Przeztewszystkielatawcalesięniezmieniły.

Wtrakcierozprawypanowałagrobowacisza.Oddawnaniewidziałemmojegodawnego

capo,którypostanowiłudawaćprostego,biednegorobotnika.Kiedyjednakoświadczył,żezarabia

miesięcznietrzystatysięcylirów

[27]

,wszyscywybuchnęliśmiechem.Niebaczącnafakty,

stwierdziłbutnie,żejestemkłamcąiwyparłsięnaszejznajomości.Zaprzeczanie,zaprzeczanie,

zaprzeczanie–otojegoulubionysport.ChybatylkoBerlusconipotrafigowtymprzebić.

Sędziawysłuchałnaszychdwóchwersjiwydarzeń.Powstałypewnenieścisłości,jeślichodzi

odatywskazaneprzezRiinęiprzezemnie.Zauważyłemwięc,żewtamtymczasieniktnie

chodziłzkalendarzemwręku,aleTotòwykorzystywałkażdąokazję,byzarzucićmikłamstwo.

Zjegosłówwynikało,żenigdysięniespotkaliśmywwięzieniu.Szkodatylko,żepolicyjne

rejestrymówiłycośinnego.

Wyparłsię,żepomagałmifinansowoiżeosobiścieposzedłdomojejżonyzpieniędzmi,kiedy

odsiadywałemwyrok.WyparłsięnaszegospotkaniawwarsztacieFilippoMarchese,kiedy

odmówiłemzdradzeniaRiccobona.Przezcałyczaswszystkiemuzaprzeczał.

Naskoczyłnamnie,żeoskarżampolityków,sędziówiurzędnikówpaństwowych.Następnie

podniósłstawkę,przypominając,żetownastępstwiemoichoświadczeńprokuratorDomenico

Signorinopopełniłsamobójstwo.Sędzia,GioacchinoAgnello,niedałsięjednakzwieśćinakazał

Riinieograniczyćsiętylkodoewentualnegokwestionowaniamoichzeznań.

Ogłoszonoprzerwę.Wyłączonokameryisędziowiewyszlizsali.ZostaliśmyjaiTotò,

naprzeciwkosiebie,podbacznymokiemkarabinierów.

Niktnieprzypuszczał,żesędzinaSilvanaSaguto,niewciemiębita,nakazałapozostawienie

jednejkamerywłączonej.Doświadczeniprokuratorzyczęstouciekająsiędoróżnychmetod,by

uzyskaćdodatkoweinformacjeodniepodejrzewającychpodstępuoskarżonych.Pułapkazadziała.

Riinazacząłmówić.

–Gaspare–spytał–dlaczegoniewróciszdodawnegożycia?

–Toniemożliwe–odparłem.–Przystałemnawspółpracęzwymiaremsprawiedliwościinie

podzielamwaszychdecyzji:zabijaciekobietyidzieci.

–Jestjeszczeczas,bywszystkonaprawić–nalegał.–Wystarczy,żeznowustanieszsię

Gasparino,któregoznałem.

–Niewrócędotego,cobyło,przelaliściezbytwieleniewinnejkrwi.

–Zostawiaszdzieciomniezłyspadek–stwierdziłzprzekąsem.

–Lepszetoodprzyszłości,którątyoferujeszwszystkimmafiosom.Skończąwtrumniealboza

kratkami.

–Zostawiaszimniezłyspadek–powtórzył,zamykająctemat.–SkończyszjakMatteoLo

Vecchio.

LoVecchio,bohaterpowieściIBeatiPaoli,byłgliniarzemwalczącymzsektąmścicieli(Beati

Paoli),karzącychbogaczyzaznęcaniesięnadbiedakami.Książkacieszyłasiędużąpopularnością

wnaszychstronachiobajzRiinądobrzejąznaliśmy.

–TyleżezabójcaLoVecchiomiałwsobiegodność,którejwamakuratbrakuje.

Sędziowiewrócilinasalę,więczamilkliśmy.ASagutoodrazuzadałapytanie:

–Przepraszam,panieRiina,alejakskończyłMatteoLoVecchio?

Totòpoczerwieniałjakburak,bozrozumiał,żepodsłuchiwanonasząrozmowę.Niewiedział,co

odpowiedzieć.

Sagutoniedawałazawygraną:

–Proszęmiwyjaśnić,jakskończyłMatteoLoVecchio,bardzomnietointeresuje.

–Niewiem–mruknąłRiina.

–Todlaczegopanonimwspomniał?

–Opisaligowjednejksiążce.

–Apanczytaksiążkitylkodopołowy?–nieprzestawałagoprowokowaćSaguto.

Totòdoskonalewiedział,żeLoVecchiozostałpowieszonynapiazzadellaVergogna,ale

podobneoświadczeniebyłorównoznacznezprzyznaniemsiędotego,żewsalisądowejgroziłmi

śmiercią.

OpróczRiinyspotkałemsięteżzinnymimafiosami.Wzywanomniedoskładaniazeznań

wwieluprocesachimusiałemstawićczołoniejednejkonfrontacjiilicznymprowokacjomzich

strony.

Pewnegorazu,podczasgdyodpowiadałemnapytaniesędziego,zklatkioskarżonychpadło

pytanie:

–Gaspare,dlaczegoniepowieszsędziom,byzamknęliciętutajrazemznami?

Chcielimniezbićztropu,aleniezrobiłotonamniewrażenia.

–Powinniściemipodziękować–odparłemwyzywająco.–Siedziciesobiewbezpiecznym

miejscu,podczasgdywieluwaszychkumplizginęłozgłupichpowodów.Dziświeczorem,kładąc

sięspać,zróbcierachuneksumieniaipomyślcie,ileosóbzabiliście,niewiedzącnawetpoco

idlaczego.

Niktnamniepodawałuzasadnieńwyroków,któremieliśmywykonać,byliśmytylkood

realizacjirozkazów.Raczejsięniezdarzało,żebyktośsięwycofał.Ufaliśmynaszym

przełożonym,zgodniezodwiecznymkodeksemzasad.

Pamiętamjednak,żerazemzMicheleMicalizzimodmówiliśmyw1982rokuwykonania

wyrokunabraciachFilippoiDomenicuPedone.Mieliśmyichudusić.Filippomiałprzewrócone

wgłowieisplamiłhonorswejkuzynki.DziewczynabyłaspokrewnionazNinoPorcellim,który

zażądałzemsty.Domenicozkoleiniemiałztymnicwspólnego;byłtoporządnychłopak.

ZdołaliśmyzMichelewykręcićsięodroboty,boRiccobononaslubił;pozatympowstałozbyt

dużoszumuwokółsprawy.Wedleplanuciałabracimiałyzostaćprzewiezionenawieś,gdzie

Salvatore„Taneddu”Ligaposiadałogromnygrill,którypodpalał,kiedytrzebasiębyłopozbyć

ludzkichszczątków.To,czegopłomienieniezdołałyspopielić,trafiałodokorytajegoświń.

Drugiiostatniraz,kiedyodmówiłemwykonaniawyroku,chodziłooNinoBadalamentiego.Jak

jużwcześniejopowiedziałem,Ninoodparł„nie”,słyszącpolecenieRiiny,którychciał,abyzabił

swegokuzynaGaetano,napodstawiezarzutówrozpowszechnianychprzezCiccioDiTrapaniego.

Taodmowasłonogokosztowała.Zobawyprzedśmierciązabarykadowałsięwdomuizaczął

uchodzićzawariata.

DarzyłemNinozbytwielkimszacunkiemiubłagałemRiccobona,byoszczędziłmitego

zlecenia.Wkońcumiałdodyspozycjilicznągrupębojową.Jedenmniejtegodnianiestanowił

problemu.

Trudnoodróżnićprawdęodoszczerstwa,czasamiprościejrozpowszechniaćzafałszowane

wersjewydarzeń.Czyktokolwiekdałwiarętemu,żenieszczęsnyidiotaVincenzoScarantinoto

prawdziwyautorzamachunaviaD’Amelio?Pewnie,żenie,ajednakwieleczasuminęło,zanim

tozdementowano.

CojakiśczaszachodziłdoDIAArnaldoLaBarbera,dobrypolicjant,którywtymczasie

prowadziłsprawęScarantina.Nigdyniezadałmiżadnegopytania,słuchałjedyniemoichzeznań,

ityle.Kiedyzapytanomnie,cowiemnatematScarantina,odparłem,żetojakaśpłotkaiżenigdy

onimniesłyszałem.Naszczęściepokilkulatachzeznaniainnegoświadkakoronnego,Gaspare

Spatuzzy,wszystkowyjaśniły.ScarantinoniestałzamasakrąprzyviaD’Amelio,asamochód

pułapkabyłdziełemsłużbspecjalnych.Ludziedużowówczasgadaliobardzoeleganckim

mężczyźnie,którysięnaglepojawił.Niebyłzwiązanyześrodowiskiemmafijnyminiktnieznał

jegotożsamości.

Byłtonajlepszydowódnato,żepodczasgdynajlepsiludzieinstytucjipaństwowychzaciskali

pętlęwokółszyizorganizowanejprzestępczości,najgorsioferowalijejpomocnądłoń.Jak

wyjaśnićwprzeciwnymraziefakt,żeakuratw1993rokuwalczącemuzcosanostrąministrowi

ClaudioMartellemunaglewyciągniętosprawęłapówkisprzeddwudziestulat?Znanywszystkim

chwyttykającegozegaraskandalu.Gdytylkoktośzaczynałdeptaćmafiipopiętach,natychmiast

znajdowanocoś,cogomogłoskompromitowaćwoczachspołeczeństwa.Nieważne,czybyłyto

zasadne,czywyssanezpalcazarzuty,liczyłosięoszkalowaniewroga,zdyskredytowaniego

wkluczowymmomencie.

Aledopodejmowaniatakichdziałańwewłaściwejchwilikoniecznebyływpływowe

znajomościwświeciepolitykiiwymiarusprawiedliwości.Niechodziłoowtykiwśródmężczyzn

honoru;wraziekoniecznościmafiapotrafipertraktowaćzewszystkimi.Dlategonigdyniestałem

sięzaciekłymoskarżycielemAndreottiego.Wiadomo,żeszliśmyrękawrękę,zresztąLimazostał

zabitywłaśniedlatego,żeśmiałmuprzypomniećokoniecznościdotrzymaniaobietnic.Jednak

nigdynieuwierzyłemwoskarżenie,żebyłmężczyznąhonoru.Przynależnośćdomafiinie

stanowiławarunkupodjęciawspółpracy.Prawdąjest,żekiedyzaczynałonambrakować

wsparciazestronylojalnychwcześniejpolityków,musieliśmyznaleźćinnekontakty.Itoszybko.

TobyłoprzyczynąnagłegopojawieniasięnascenieBerlusconiego,którywypełniłpustkę,

jakapowstaławwynikuaferykorupcyjnej„Tangentopoli”.Tennieoczekiwanyzwrotoznaczał

koniecnadziei,jakiewzbudziłwemnieFalcone,orazpołożyłkreszaufaniudopaństwa,jakie

próbowałwemniezaczepićBorsellino.

Tak,miałemkrewnarękach,alepoznanietychdwóchwybitnychsędziówpozostawiło

niezatartyśladnawetuczłowiekaomojejprzeszłości.PamiętamspojrzenieFalconego,

entuzjazm,zjakimreagowałnanowąorganizacjęsądów,pamiętamupórBorsellinaidodziś

słyszęjegookrzyk:„Powariowali!”.Niktzwasichniespotkałaniniesłyszał.Jatak.Nie

słyszeliście,wjakisposóbBorsellinoopowiadałodzieciach,jakbardzojekochałimartwiłsię

oichprzyszłość.Tak,rozmawiałzemnąoswoichdzieciach.Ipodczasgdyoniwypruwalisobie

żyłydlaswojegokraju,państwo,któremusłużyli,szłonaukładzludźmi,którzymieliichzabić.

Zdradzonoichpoświęcenie.Dziśnicsięniezmieniło.Berlusconiwciąż„prostuje”swoje

procesy,naginaprawodowłasnychpotrzeb.Każdegodniamusistawićczołokolejnym

oskarżeniom.Nieprzestajetwierdzić,żejestprześladowany,alejedynymodpowiedzialnymza

zaistniałąsytuacjęjestonsam.Niemożezejśćzesceny,musiwciążutrzymywaćsięnafali.Ma

tylenasumieniu,żewprzeciwnymrazieposzedłbyodrazunadno.

Byłemmężczyznąhonoruprzezdziewiętnaścielatiwiem,coznaczynieczystesumienie.

Zabiłemwieleosóbwłasnymirękomaiwgłębiduszymyślę,żenawetgdybymmógłcofnąć

czas,popełniłbymtesamebłędy.Aleodkądodszedłemzmafii,czujęsięlekki,czerpię

przyjemnośćzbyciaporządnymczłowiekiem.Zrezygnowałemzwielurzeczy,tojasne,ale

nareszciemogężyć,niebojącsięzła,zdradyioszczerstw.

Dzisiajjestemwolnymczłowiekiem.

[1]

BrunoContrada–agentpolicjiikierownikSisde(AgencjaBezpieczeństwaWewnętrznego),

skazanyzawspółpracęzmafią[Wszystkieprzypisypochodząodtłumacza].

[2]

GiuseppeMariaAyala–prokuratoripolityk;współpracowałzFalconeiBorsellino

wprocesachantymafijnych.

[3]

CorradoCarnevale,włoskisędzia,któryzasłynąłzkontrowersyjnychwyrokównakorzyść

członkówmafii.

[4]

Maksiproces–największyprocessądowyprowadzonyprzezwłoskiwymiar

sprawiedliwościprzeciwkomafii.Zarzutyobejmowałylata1975–1985.Jednymzsędziów

śledczychbyłGiovanniFalcone.

[5]

GiovanniFalcone(1939–1992),włoskisędziaśledczy,bohaterbezkompromisowejwalki

zmafią.Zginąłwzamachubombowymzorganizowanymnazleceniebossówcosanostry:

SalvatoreRiinyiGiovanniegoBrusca.

[6]

TommasoBuscetta–jedenzpierwszychwysokopostawionychmafiosów,któryzłamał

zmowęmilczeniaiwyjawiłtajemnicesycylijskiejiamerykańskiejmafii.

[7]

SalvatoreLima–włoskipolityk,parlamentarzysta;powiązanyzcosanostra.Skazanyna

podstawiezeznańbyłegomafiosaTommasoBuscetty.

[8]

CarloAlbertoDallaChiesa–prefektpolicjiwPalermo,założycielWydziałudowalki

zterroryzmem.Zginąłwzamachuzorganizowanymprzezcosanostrę.

[9]

Capofamiglia–osobastojącanaczelerodzinynależącejdoorganizacjimafijnej.

[10]

GaetanoBadalamenti,członekcosanostry,skazanynadożywocie.

[11]

BernardoProvenzano–członekiszefcosanostra.

[12]

RosarioRiccobono–członekcosanostry,bosszklanuPartanna-Mondello(Palermo).

[13]

SalvatoreMicalizzi–jedenzbossówcosanostry.

[14]

MicheleGreco–jedenzczołowychbossówcosanostry.

[15]

MicheleSindona–głównybankierStolicyApostolskiejzapontyfikatuPawłaVI,

posiadającyszerokiekontaktyzsycylijskąmafiąiczołowymipolitykami.

[16]

RobertoCalvi–dyrektorBancoAmbrosiano,powiązanyzBankiemWatykańskim,

masoneriąimafią.

[17]

EnricoMattei–włoskiprzedsiębiorcaipolityk.PrzezszereglatzarządzałWłoskim

KoncernemPaliwowym„ENI”.

[18]

Wtamtymokresieśredniapensjamiesięcznawynosiłaok.100000lirów.

[19]

Capodecinadowodzi10członkamicosanostry,tzw.mężczyznamihonoru.

[20]

VitoCiancimino–polityk,burmistrziradnyPalermo,ściślepowiązanyzcosanostrą.

[21]

GiorgioAmbrosoli–włoskiprawnik,prowadzącydochodzeniewsprawieSindony

zramieniasyndykamasyupadłościowejbankuPrivataItaliana.Zamordowanynazlecenie

bankiera.

[22]

RosarioSpatola–handlarznarkotykówpowiązanyzcosanostra.Podejrzany

owspółuczestnictwowsfingowanymporwaniuSindony.KuzynJohnaGambino,bossacosa

nostrywAmeryce.

[23]

Mediolan2(Milano2)–rozległeosiedlemieszkaniowenaperyferiachMediolanu,

wybudowanewlatach70.przezspółkęEdilnordSilvioBerlusconiego.

[24]

MarcelloDell’Utri–polityk,parlamentarzysta,współpracownikBerlusconiego.Skazanyza

licznedefraudacjeipowiązaniazmafią.

[25]

GiulioAndreotti–wielokrotnypremieriministerwewłoskichrządach.Pooskarżeniu

okorupcjęiwspółpracęzmafiąwycofałsięzżyciapolitycznego.

[26]

MatteoMessinaDenaro–poschwytaniuBernardaProvenzanow2006rokustanąłnaczele

cosanostry;jestnajbardziejposzukiwanymprzestępcąweWłoszech.

[27]

Wtamtymokresieśredniewynagrodzeniewynosiłook.1300000lirów.

MUZASA

ul.Marszałkowska8

00-590Warszawa

tel.[phone]

e-mail:

[e-mail]

Działzamówień:226286360

Księgarniainternetowa:

www.muza.com.pl

Wersjaelektroniczna:

MAGRAFs.c.

,Bydgoszcz

DocumentOutline

Stronatytułowa
Stronaredakcyjna
Spistreści
Prolog
1Kryminalnaedukacja
2Politycyobiecują,mafiadotrzymujesłowa
3Mafijnadrabina
4System
5Chrzestbojowy
6Fabrykapieniędzy
7Agentsłużbspecjalnych
8Czegożądamafia?
9Pozakręgiempodejrzeń
10Spalonaziemia
11Ludzieprawa
12Odchodzę
13Addaura–mójteren
14OdFalconegodoBorsellina
15PrzedFalconemiponim
16Namecie
17Walkaowładzę
18Niejestemzdrajcą
19Spotkanie
20Cośnietak,paniesędzio?Palipandwapapierosyjednocześnie?
21Strzałwplecy
22Niebezpiecznerelacje
23Grawprawdę
24UrodziliśmysięrazemzDIA
25Niemaodwrotu
26Bezprzyszłości
Epilog
Przypisy
Wydawca