saturn planeta powierzchnia

( saturn_planeta_powierzchnia.pdf )

http://filehosting.co.pl/p/?f=saturn_planeta_powierzchnia#

Podobne: matura polski powtorzenie, matura pazdro rozwiazania, test eko planeta odpowiedzi,

test planeta nowa, starland 2 podrecznik, nowa planeta ziemia,

starland 1 cwiczenia, test planeta nowa ii azja, matura maj odpowiedzi,

1-wsza. Wyjasnij pojecia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie sluzace do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 2 rownorzednych racji, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Odwrotnie mowiac: pozycja, w ktorej wypada bedzie dokonac

wyboru pomiedzy tymi racjami a, takze kazda wola doprowadzi sluzace do katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, wraz z ktorych obie sa jednakowo wazne a, takze sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana sluzace do pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tamtego nie uczyni, nie tylko organizm

zmarlego pozostanie pohanbione, ale wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona odwiedzi w spor z uprawnieniem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go za

zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze wlasnym sumieniem, ustawa

boskie a, takze wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia w scenie mial doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo pomiedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w

charakterze wyzwolenie jego od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego stymuluja odbiorce sluzace do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i

trwogi, a skutkiem tego pozwalaja jemu sie od momentu nich wyzwolic i osiagnac spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa

„litosc a, takze trwoge―, uwzgledniajac na akcje tragedii. Ta (jezeli przebywamy widzami) litosc wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast

trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory jest sluzace do nas pokrewny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii pamietajac o ludzi celach.

Fatum – odwrotnie los lub przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg wydarzen w

zyciu, jakich nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez

bogow, przepowiedziane poprzez wyrocznie winien spotkac czlowieka i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to z reguly zapowiedz klopoty.

Przykladem sa dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa poprzez Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka a, takze taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie srodku z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym

wplywem bohatera. Zuch jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego wyboru. Dzialania swoim prowadza sluzace do katastrofy. Staje sie on

zarazem ofiara a, takze winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w

charakterze siostra a, takze wierna prawom boskim. Jako obywatelka ciebie, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu

zdrajcow ojczyzny. Nad rodem Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala

racje serca, nie zaakceptowac widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw a, takze dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach a, takze zeslali wykladzinom w beczce

Pandory zmartwienie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom w zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go w dwie

partii: osobno zlozyl mieso a, takze owinal te rolety w cere, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czastka ludzie

posiadaja skladac bogom. Zeus wybral druga czastka, myslac ze pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko te czesc jednostki skladali

bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza sluzace do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora

wciaz odrastala. Prometeusz stal sie emblematem czlowieka cierpiacego z wybranki do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od

momentu jego godnosci powstalo ustalenie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze w imie wybranki do osob.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on oddac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osob Nazywam sie Milion, bo za miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie sluzace do Boga, przekonuje, ze ma taka sile jak Bog, jego

piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to duza, piesn sporzadzanie, taka piesn jest energia, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, aby Bog dal mu skala

wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu do niej nie da, to pan odwroci od momentu Niego osob. Konrad wydaje sie byc cierpiacym

patriota, dla ktorego ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, chce sie w celu niej oddac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo

bogow. Wyslali poprzez niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga

zgonu. Jako glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl pan jednak dotrzec do ciebie cieni, poniewaz zona nie zaakceptowac zakopala

swoim ciala wedlug jego wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu totez wrocic w ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil.

Bogowie zapomnieli o poprzednio. Zyl dlugo, az w koncu przypomniano sobie o poprzednio i wyslano Tanatosa poprzez jego istote. Za kare Syzyf mial

wniesc wielki kamien w gore. Syzyf wzial sie do roboty, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie a, takze spadl. Faktycznie bylo za

drugim, 3, dziesiatym razem. Syzyf ciagle wznosi kamyczek, ale za kazdym razem tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy,

dzialania nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji w ziemiach polskich do roboty Syzyfa. Procedura ten nie zaakceptowac byl mogl

zniszczyc polskosci tkwiacej w samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna a mianowicie Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby

jemu pozwolil wrocic do Tunezji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by dzieki temu mogl z synem wrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie za wysoko, poniewaz wosk byc moze sie stopic i aby

nie schodzil zbyt nisko wody, poniewaz piora sa w stanie nasiaknac wilgotnoscia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem wzbijal

sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na ziemie. Stal sie on emblematem

czlowieka tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie wydaje sie byc

zauwazona poprzez nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem tak Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia poprzez Niemcow. Tez jego

znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie poprzez Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, ale nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony a, takze glod rozpoczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, lecz nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal

Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z

panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala powracac do meza na 4 miesiace w roku, wtenczas to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego

rodzaju wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc zmian por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie sluzace do wybranych przypadkow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe zrodlo, z ktorej wyrosla a, takze na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, tworczosc literacka, sztuka

globu zachodniego). Rodzaje nawiazan sluzace do kultury antycznej sa przerozne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po

ludzie konkretne a takze kanony a, takze zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu autorow, poetow. Na tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i motywow.

Jezeli chodzi o postury ludzkie lub wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna lub hedonistyczna. Bogowie i

herosi greccy sa nosnikami wiernych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety sluzace do jednego wymiaru - sa archetypami wrazen i wybuduj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w nowej mysli w

jakims wymiarze jaki wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit wydaje sie byc opowiescia, ktora przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie

mozliwosci niejasne pozostaje przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por r. - mit „Demeter a, takze Kora"). Legendy dla dawnych pelnily funkcje

poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci

niepodobna w pelni odgadnac literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc sluzace do tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii

(Demokryta wraz z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja sluzace do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje

sie byc dobrem najlepszym. Slowacki przypomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka

wydaje sie byc wyrazem dazenia czlowieka sluzace do nowych odkryc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar a mianowicie

marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny wody, powietrza, ziemi, ognia a, takze nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a,

takze czlowiek wychodza w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego a, takze wytrwalego w

ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze projekty ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci. Same w

sobie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Powtarzajacy sie obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat

niezmiennosci kultury srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu

jest Amor przeszywajacy serce strzala.

cztery. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go za zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Na taki obrot sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew

grozacej do niej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera totez prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile

pozostawila opoznienia brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w wypadku kolejnego wyboru. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z pani a na przewaga szczescia swojego syna. Podczas gdy waha sie przed

wykonaniem ostatecznej selekcji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno -

Antygona juz nie zaakceptowac zyje. Tego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i tez popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym tez matka

faceta, a zona Kreona odbiera sobie zycie. Kreon, bezustannie stawiany w wypadku wyboru, winien rozwazyc, lub powinien dobrac dobro swego ludu, lub

dobro swej rodziny. Tej nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w smierc).

Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej a, takze scharakteryzuj tworczosc kilku wraz z nich.

Sluzace do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca sluzace do

walki. Po obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca powiazany byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, kiedy kroczac w pierwszym szeregu

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje sluzace do trwania w polu wojny i sluzace do gotowosci oddania zycia za swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do

bohaterstwa, stosuje tzw. anty wzor – odslania, co czeka tchorza, czlowieka, ktory nie zaakceptowac chce oddac zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc jego wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca image swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy utwor, ktory formuluje przekonanie na temat niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Poeta

poprzez swoja tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec ewentualnych pokolen, natomiast imie tamtego, ktory nie zaakceptowac

obcuje wraz z sztuka, zas przede wszystkim wraz z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie wraz z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie zaakceptowac wzruszysz, nikt nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze tymze nie chodzi o walke na sen wieczny i zycie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka w piesci, ktora

podmiot poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co dostarczy nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Los jest grymasny, a przerabia

sie tak szybko, ze niejednokrotnie nielatwo jest sie nam poniekad zorientowac, podczas gdy przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, nim

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zywotnej Horacego a, takze wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow a,

takze epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze nigdy

nalezy lubowac sie rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Istnien nalezy wedlug natura, zabierac od globu tyle, jak duzo potrzeba,

nie zaakceptowac za duzo, ale i nie zaakceptowac za niewiele. Taka wizerunek zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze przekonanie, ze zapisywanie

wierszy zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia sobie za egzystencji poeta, wydaje sie byc jego tworczosc. Poeta zapewnia tym

samym termin swojej pewnosci, ze ma juz zagwarantowane wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tamtego wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc zyc bedzie w wierszach, w pamieci ludzi, ktorzy te wiersze pozostana kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki sluzace do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany utwor wierszowany, ktory ukazuje dzieje

legendarnych lub historycznych zuchow na tle wydarzen przelomowych w celu danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Podlozem eposu sa mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie sluzace do muzy, bostwa z prosba o poparcie w

czynieniu dziela. Po „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie walcza po 2 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― a, takze ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec

wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane sluzace do wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac wyraznie w

sposobie opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane tak, ze jest dozwolone je z latwoscia odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, niebios, morza, 2 miast a, takze zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego dalszy czlon wydaje sie byc rozbudowany tak, ze przesadza odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) sluzace do walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od momentu toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia skromniej istotnego, pobocznego, nie

powiazanego z glowna fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli lub spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno a, takze uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstwa zachodniej

Swiata - tez i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia codziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy w charakterze cos znakomitego, a

ow lampy prowadza nasza firme do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten jest dozwolone uznac za prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, w odniesieniu sluzace do dorastajacych

osob. Ogolnie kwestia biorac wazne jest, ze jakikolwiek ma w sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy zrywamy wraz z

dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, wlasny system

zalety, stajemy sie innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga dzieci i nie zaakceptowac rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje

dzieci. Bogini nie zaakceptowac zniosla takiej zniewagi a, takze jej dzieci: Apollin a, takze Artemida zabily cale potomstwo krolowej paroma strzalami

wraz z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie

zamienili ja w kamien. Jednakze i wtenczas smutek srodku przebywajacej w glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit nasz przedstawia

swoistosc macierzynstwa a, takze wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili swoje dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie poprzez Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, ale nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony a, takze glod rozpoczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca

Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci

zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala powracac do meza na 4 miesiace w roku, wtenczas to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego

rodzaju wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc zmian por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

2. maja rys uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o kwestiach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie stosowane w sztuce

5. jest dozwolone je przyrownac do zdarzen majacych polozenie w terazniejszosci

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one tresc religijny a, takze duchowy. Obecnie posiadaja atuty kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy to

aczkolwiek, ze mity odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Na rzecz Grekow mity mialy ogromne znaczenie. Zostaly one w celu nich tak cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano sluzace do nich spora role. Ujawnia to fakt, ze obszar kulturowy i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Dzieki

mitom poznajemy jakie dysponowali poglady w dane rzeczy, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

na temat powstaniu osob opowiada naszej firmie mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza klopot winy

a, takze kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, ze starozytni dysponowali podobny punkt widzenia

na dane sprawy, jak my dzisiaj.

Wrocmy aczkolwiek do okresow obecnych. Jak wspomnialem od razu "piekno

a, takze uniwersalizm opowiesci greckich dostrzega sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni wiekow

mity zostaly i sa obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja w celu poetow, konstruktorow i immych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie modelem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, bardzo duze,

pospolite, prywatne. W muzyce - operetki Ofenbacha. Po przenosni a mianowicie powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele odmiennych.

Podsumowujac, w mitach sa utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory ludzkich postaci a, takze zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu bylo szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jak powstal rzeczywistosc

i czlowiek, jaka wydaje sie byc jego natura i przeznaczenie. Dawni jednostki odpowiadali w te pytania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

wymagania wyboru zalety przeciwstawnych lecz jednakowo istotnych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane w niepowodzenie zas sam akt wyboru,

pomijajac fakt, ktore wraz z wartosci pozostanie wybrana winien doprowadzic sluzace do katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych zuchow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim zas boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc moze ja

spotykac za strony internetowej wladcy. Ustawa ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Asortyment jednego wywoluje kolizje pozostalego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny.

Obie siostry sa absolutnie rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Okazuje sie byc odwazna a, takze energiczna.

Zechce uczcic sen wieczny brata, chowajac go. Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena wydaje sie byc inna. Boi sie

na temat swoje zycie i nie zaakceptowac chce zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu w stosunku do niego. Okazuje sie byc

oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze ponad losem wlasnym i swych bliskich. Godzi sie w smierc. Nie

zaakceptowac buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce upokorzyc sie zanim Kreonem. Okazalaby sie wowczas slaba a, takze przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale zarazem zlamal ustawa boskie. Zatem zgineli swoim bliscy. Gdyby

uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl przegrac caly wlasny autorytet zas to moglo doprowadzic sluzace do anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze zdola byc porzadny i okrutny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Wzorem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) a takze zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny wladzy. Chce umocnic ja a, takze swoj wplyw.

Bezwzgledny w celu wrogow a, takze zdrajcow. Okazuje sie byc tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Okazuje sie byc konsekwentny. W

czasie konfrontacji wraz z synem Hajmon pokazuje jemu jego braki i dominacje dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce

by ojciec zobaczyl prawdziwy wizerunek sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie

praw boskich, ktore sa wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie sluzace do jego ludzkich uczuc. Zechce by spojrzal na to jak zwykly czlowiek, a nie

zaakceptowac krol. Wycofanie sie wraz z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, ze Hajmon wystepuje w

obronie demokracji w panstwie, swoim ojciec jego nie slucha. Kreon mniema sie za nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza w wskazowki syna, ktory

wydaje sie byc mlodszy od momentu niego. Po przyplywie gniewu Hajmon okresla ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm formuluje sie tutaj poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora wraz z postaci

wydaje sie byc wartoscia w „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze niepodobna go ustrzec sie. W katastrofy „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest sen wieczny Polinejkesa. Okazuje sie byc on znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest pan wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Familia wedlug pani a jest pierwsza i najswietsza

forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla Antygony smierc.

Kobieta jednak mniema, ze nie powinna postapic odwrotnie. Role jaka narzucilo do niej zycie odpowiada bez buntu. Ma sluzace do wyboru 2-ie

mozliwosci a, takze kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac zgonu. Dalsze zycie bedzie aczkolwiek

pelne wyrzutow sumienia. Intencjonalnosc, ze mogla by nie zaakceptowac dopelnic musu pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz sen wieczny.

Kreon tez uwaza, ze racja wydaje sie byc po do niej stronie, winien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Okazuje sie byc pelen rozterek, ma

watpliwosci, w odroznieniu od momentu siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza sluzace do podporzadkowania sie fatum. Antygona

motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde wraz z nich wydaje sie byc przekonane na temat swojej racji. Nie ma pomiedzy nimi

ewentualnosci kompromisu. I to jest osobowosc tragedii.

Odczytujac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Okazuje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora daje zadowolenie i

wewnetrzna harmonie. Okazuje sie byc symbolem a, takze personifikacja mocnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie zginac. Jest niesubordynowany i walczy z wdrozeniem. Walka

wraz z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny wystarczy. Nic nie zaakceptowac moglo ochronic

Antygony zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej rzeczy, a zwyciezyc mogla tylko i wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje zanim nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine a, takze oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku posiadamy do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. Po utworze jest dozwolone odnalezc prawdy uniwersalne

a mianowicie problem wladzy, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt w imie zalety moralnych to glowne aspekty utworu. Maly statek

opowiadajaca sie po 1 ze witryn www ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozmysla i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy. Idea

samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu tez wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na wlasnej osoby

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna ofiara. W istocie to wiec strata Kreona.

dziesiec. Wymien gatunki literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie gatunki literackie, popularne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie a, takze wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne zwazywszy na nie tylko, lecz w charakterze

przyklady uniwersalnych prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do

ukazania waznych tresci. Wlasciwa objasnienie przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego.

Przypowiesc czesto posluguje sie emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa projekty, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc

exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie skierowana jest sluzace do Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to okazac sie takze patetyczny utwor poetycki, o tresci

patriotycznej lub religijnej. Kawalek ten nacechowany byl czesto patetyzmem a, takze wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana sluzace do osoby lub instytucji. Na rzecz Biblii list gra role szczegolna. Z uwagi na duze odstepie miedzy

miastami, a takze w trudy przejazdzki, list stawal sie odmiana przekazu Slowa Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

wszystkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i konca swiata.

STROFOWANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany poprzez duchowienstwo sluzace do wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez jest dozwolone tresc

pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs zgonu, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

wartosci. Tren wydaje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden wraz z podstawowych aktow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jakis z gatunkow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor nasz jest z reguly wierszowany a, takze bardzo powiekszony. Przedstawia pan

losy zuchow na tle wydarzen waznych w celu danej wspolnoty. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu eposu wydaje sie byc

jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie powiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien chocby takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, przyrody, swiata a, takze milosci. Preferencje filozoficzne stanowia

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez idea, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez danej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej a, takze refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z egzystencji panstwa, organizacji lub przedsiebiorstw. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej jest ona

obiektywna a takze tym, ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, wyjawszy podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki utwor epicki. Najczesciej opowiadanie powstrzymuje sie sluzace do jednego drutu fabularnego. Reprezentatywne dla opowiadania jest

wystepowanie luznej akcji (w ktorej czesto powstaja epizody) a takze brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj cechy tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani w kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie w dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) wraz z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego - Ajschylos,

trzeciego a mianowicie Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie sluzace do trzech internautow. Aktorami potrafili byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec

rowniez i role kobiece. Po tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jakis watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo

sluzace do uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu spoczynku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu w akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii a, takze nosi nazwe konfliktu tragicznego. Polega w zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru a, takze dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi jego do

kleski, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne sa przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to totez konflikt zalety i wymagania, bowiem herosowie bronia przeciwnych

racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie placowki.

Z tamtego wzgledu, ze racje obu stron sa rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, przewodzi nieuchronnie sluzace do kleski zuchow.

Antygona, za przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien smierci trzech osob (Antygony, jej

ukochanego, a swojego syna a mianowicie Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly dozywotni. Tragizm

wydaje sie byc wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od krzepy charakteru a, takze szlachetnych intencji sprowadzaja w

siebie sen wieczny lub kleske. Nalezy dorzucic, ze na temat ich losie decydowalo w tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los.

Sympatia czytelnika (widza) jest poprzez stronie Antygony, bo w jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, chocby takich jak

odwaga a, takze przeciwstawianie sie despotyzmowi a takze przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata,

poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. utwor narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza wydaje sie byc obrazem egzystencji

codziennego, inna zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. komponuje sie wraz z 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to przyklady, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

3. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne sa osoby a, takze wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale prawdziwy jest moralizujacy jego rys

5. posiadaja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na obreb by zasiac ziarna. Jedno upadlo w droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone poprzez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyrazenie boze, zas gleba wszelcy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna te rolety albo przyjac, albo odrzucic, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc na temat ojcu a, takze jego 2 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czastka majatku a, takze wyruszyl w

swiat. Dobrobyt roztrwonil aczkolwiek szybko w zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Jak skruszony

syn wrocil sluzace do ojca nasz sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotu

syna, ktory byl jak umarly, zas teraz raz jeszcze ozyl. Ojcem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z wszelkiego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie

do dostrzegania swoich brakow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie w celu rannego a, takze obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej pomocy odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie byc niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni

okazywac innym spoleczenstwom milosc a, takze milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to utwor narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i zdarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie zaakceptowac same, ale jako

wzor uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje szersze,

uniwersalne tresci. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo na

przerozne podloze. Przy jednym spotkaniu padlo w droge a, takze wydziobalo te rolety ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo w kamiennym ziemi, ani miedzy

cierniami. Wowczas gdy ziarno trafilo w zyzna ziemie, wydalo zniwa bogaty. Bez trudu odczytac istotnosc uniwersalne naszej przypowiesci, znalezc jej

tresc, ktory tyczy sie ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc wlacza nakaz, by byc zyzna gleba,

chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje pozytek z nauczania. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda

zawiera wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Bog cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl pan wczesniej a,

takze odszedl od momentu wiary, ale powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z wloczegi. Powrot do rodziny

traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada niektore cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci to Bog Ojciec zas Jego synowie to typy

ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie wraz z wezwaniem sluzace do ciaglego

powracania, dostrzegania swych bledow a, takze checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego

Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka. Po dzis

dzionek samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego duzym cierpieniem pisarz probuje wylozyc tajemnice cierpienia niezasluzonego.

Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, zasobnosci, a w koncu i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za

grzechy. Hiob sam walczy na temat swoja godnosc odpierajac cechujaca je racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob przesadza

symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie ma walor wychowawczy;

- czlowiek powinien ubostwiac tajemnicze projekty Opatrznosci, zas nie te rolety badac;

a mianowicie Bog ostatecznie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie sluzace do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie sluzace do

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Przylegaja do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie sluzace do Boga

ï€-umartwia swoja istote i organizm

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), zas jego zycie podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu

sie sluzace do godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw.

Franciszka. To tez wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do przyrody, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze

jest to przypadkowy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami swietnych wladcow byli: Karol

Duzy z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla

jego sa: wiara, kosciol katolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest totez symbolem idealnego wladcy a, takze doskonalym rycerzem.

Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie byc meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu. Posiada na ziemi role

namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i rozumem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry wraz z „Kroniki Galla Anonima― Gall

eksponuje odwaga, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego praworzadnosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola jest

przedstawiona wraz z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera,

wielkiego meza.

ideal rycerza - to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kumpli i damy swego serca, za najwyzsza wartosc

uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie a takze swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu wyrazista realizacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca poszczegolnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem swoim zycia

wydaje sie byc walka w obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scena

smierci bohatera, w ktorej za swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w raju. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, zuch na do niej

miejsce wybiera wzgorze, aby byc blizej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego stanu: miecz a, takze rog. Po swej krancowej spowiedzi przypomina

wartosci nadajace sens swoim zyciu. Po scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac pozostac ascetami wielokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim punktem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w wielorakie tematy. Jednakze na pomysl pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Jest to wynikiem

teocentryzmu, ktory oznacza zamieszczenie Boga w centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, ze mniej ciekawy. Przykladami

moze okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje porzadne zasady prezentowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza a, takze dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada o tym co wstaje na polu i niebawem zostanie zebrane i znajdzie sie w biesiadnym stole.

Udziela rad kobietom a, takze mezczyznom. Na koniec zacheca sluzace do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga na temat

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci w wszystkich osob. Nazywany wydaje sie byc takze naczelnym savoir-vivrem polskim, gdyz wlacza zbior

nakazow i pouczen, jak musi zachowac sie przy stole rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do

kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej istota i atrybutami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Odslania

smierc w charakterze wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten odslania smierc, ktora zaprasza sluzace do tanca

pracownik roznych stanow.

Obraz objawia sie w tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze sen wieczny zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

stosunki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak by tego

pragnal podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja roboty. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

kosciele ale zostal tam zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza znalazla jeden zamiar parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania,

idealy szykowne i uznawane w poszczegolnej epoce. Projekty osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pomyslne, idealne.

Tworczosc literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich a takze biesiadnych w Zachodzie, ktore to obyczaje a, takze wyzsza

kulture chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre reguly zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja wychowawcza

i dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie pomocy Bozej a mianowicie apostrofa. Pozniej autor opowiada o tym jakie mozliwosci rosnie w polu a, takze

niedlugo pozostanie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad paniom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do przyswajania

sobie rzetelnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie uciechy na kazdego z ludzi. Zwany jest tez pierwszym

savoir-vivrem polskim, poniewaz zawiera zestaw nakazow a, takze pouczen, jak powinien ochronic sie wobec stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w

powyzszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza jednostki

interesowali sie smiercia. Do niej istota a, takze cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza.

Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego z nas. Motyw nasz ukazuje sen wieczny, ktora zacheca do tanca

przedstawicieli rozmaitych stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie sluzace do tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

stosunki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak by tego

pragnal podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja roboty. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

kosciele ale zostal tam zabity. Zauwazamy tu spor spoleczny pomiedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo miec przywileje. Pobudza sie wsrod

nich pycha.

Jest nadal duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana sluzace do dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat

dacie do niej powstania:

• piesn zaistniala w X w., zas jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, ze powstala w 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza wiadomosci, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego wraz z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo nasz tekst

sluzace do rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. Jest to hymn sluzace do Chrystusa zwrocony do Mateczki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, by Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, zas po zgonu przebywanie w raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc sluzace do wyrownywania zakresu sylabicznego, jakie mozliwosci z

czasem, w XVI w., doprowadzilo sluzace do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez

powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―).

Rymy te, ogarniajace czasem po nieco wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak

wyrazistosc klauzul wersowych wynika skutkiem tego, ze w kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa a mianowicie pojedyncze przekonanie

lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane wraz z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie

(antykadencja) badz opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Po zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla na ogol muzyka. Stosunek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw w jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na rejonie nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen w

Szwajcarii. Po XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) a, takze pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy utwor literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki, matematyczna

precyzja w ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore do niej cechy. Mozemy powiedziec, ze na tak przemyslane a, takze staranie

dopracowane od strony internetowej formalnej oczekiwac bedziemy sluzace do czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range naszej piesni, czyniac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja

polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla

znana kazdemu Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV

wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi wraz z 1407r., aczkolwiek juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za glowny hymn polski. Pierwsza do niej zwrotka skierowana jest sluzace do Matki

Boskiej, druga sluzace do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: sluzace do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa zas

Syna Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt nigdy ziemskim a, takze wieczne zycie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna numer 4, sluzace

do ktorej wielokrotnie nawiazywali jednostki sredniowiecza, ktora wspoltworza w Bogurodzicy religijne osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan

Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy duzo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w funkcji

wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w

ktorych nie nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy

dziela zamiast w celu, jaz zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy a takze paralelny, to znaczy rownolegly, symetryczny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Okazuje sie byc niezbitym dowodem na

to, ze w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lkanie

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze

przede wszystkim podsluchujemy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do odmiennych matek,

spoleczenstwom opowiada wlasny bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

Przekaz Lamentu wraz z konca XV wieku wydaje sie byc zabytkiem literatury polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki

lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis egzystencji swietego, to znaczy hagiografia. Hhg jego narodziny, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, zas bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie postulaty gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa tez znane a, takze wciaz funkcjonujace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich zyciu i czynach,, Legenda

na temat sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zwiazana tematycznie wraz z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, sa rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Zachodzi w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), bogactwo zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior przesadza psalterz., zostaly bardzo znane w sredniowieczu,

opiewaja wysokosc i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub polozenie np. kraina szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy,

wiec tym wiecej boli swoim zniewazanie. Matka Boska odslania losy swego Syna od czasu biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go

poprzez Zydow, poprzez przybicie sluzace do krzyza. Bezustannie wspolcierpi wraz z nim, pragnie czuc w podobny sposob On, mniemac podobnie.

Jednakze przede wszystkim podsluchujemy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do

odmiennych matek, spoleczenstwom opowiada wlasny bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie

blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po miescie, postrzegana

poprzez ludzi w charakterze szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 2 barw: czarnej i srebrnej.

Czarny a mianowicie prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie w czarno, byc moze dlatego, ze jej karnacja juz zszarzala, stracila zdrowy kolor, srebrny -

poniewaz jej wlosy sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo lub tez strach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych

utracila jedno wraz z podstawowych zajec do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu straty swoich dzieci,

ale tez z powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w ktoryms stopniu. W moim odczuciu Matka wraz z wiersza

Rozewicza Jest kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac odczuwa

zapotrzebowania niesienia do niej pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych dzieci lecz tez

przyjmuje w swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, jacy walczyli w obronie wlasnej ojczyzny. Do niej rozpacz

doprowadza ja sluzace do szalenstwa. Ale juz Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z przyczyny smierci

syna, wydarzenia sprzecznego z prawami naturalnymi, ale nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do szalenstwa lecz wydaje sie byc

przepelniona nadzieja, ze ta jedna sen wieczny, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci odmiennych. Ma nadzieje, ze aktualnie zadna oryginal nie

zostanie musiala tak cierpiec jak ona.

dwadziescia. Wskaz cechy „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana jest za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane sluzace do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, znajduje w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka inna, ktora mielibysmy szanse

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat wysluchanie

modlitwy, oraz bardziej specyficzne: na temat pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten pelni wielorakie funkcje. Przede wszystkim wydaje sie byc refrenem,

wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze stworzona zostala rozmyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, inna dwukrotnie potezniejsza od czolowej, podwojone odmiany wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze rozbudowane wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace wyraznie

zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, a takze na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + 3;

* 3. wers a mianowicie 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych a takze pelnily

funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow lub ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma cechy krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione w tekst apostrofy.

Apostrofe przesadza cala glowna zwrotka, ktora obejmuje zbior wolaczy a, takze dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy wraz z minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl wraz z codziennego uzywania. Tych nieuzywanych dzis

wyrazen jest w „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali sobie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca w tych czasach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory w centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Osobistosci uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl na temat

zyciu posmiertnym.

W naszej epoce dwa pojecia sa centralne: Bog i czlowiek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Jakkolwiek to

czlowiek zostal zmajstrowany na wizerunek i podobienstwo Boga a, takze dzieki temu zdolny jest znalezc w sobie doskonalosc a, takze jednosc wraz z

Nim. Akcentuje ona fundamentalne wartosci czlowieka, jego godnosc zdolnosc sluzace do samopoznania, sluzace do dokonywania nieograniczonego

wyboru, sluzace do zdobywania wiedzy, do wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo sluzace do Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i czlowiek znacza coraz mniej. Wszyscy gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z konsekwencjami.

Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac w filozofow wraz z tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc prawidlowego postepowania. Powinnismy

przystanac na moment i przemyslec o wlasnej sytuacji. Wzorem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz mniej biezacy w

nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki zostaly: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja okazac sie

dla nas fundamentalne.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy caly czas aktualne np.: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze sprosnymi. Sam

„poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w basniach o paniach i na temat

panach „minionego czasu―. Jak jest to terazniejsze w oplatajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, jakie mozliwosci najwazniejsze, to

znaczy nasze zycie. Zapominamy jak jest ono ulotne a, takze kruche.

Namietnosc jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce w sredniowieczu. Wzorem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest biezacy w wszelkiej epoce. Namietnosc to uczucie dominujace w zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie byc

nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna wielokrotnie propagowala projekty parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak my

mozemy siegac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga a takze tym jaka wage ma dla jego honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil w swojej powadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wynika to stad, ze dotycza ow lampy czlowieka, zas czlowiek

sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. Na polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

zuchow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do Portugalii

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Liryka odwolywala

sie zarowno do gatunkow charakterystycznych w celu tworczosci religijnej czego modelem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i

kreowaly nowe odmiany zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie prowansalska tworczosc

poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do progresu hagiografii, sfery pismiennictwa wymagajacej sie opisywaniem zywotow kultu

religijnego, opartych w legendach a, takze dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory te mialy rys

dydaktyczny. Robienie sie oryginalnych panstw a, takze dynastii sprzyja historiografii to znaczy powstawaniu zbiorow dziel historycznych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat

liturgiczny, wystawiany w kosciele w sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy a, takze zakonnikow w

kosciolach lub w celowo wyznaczonych w dodatku miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna

wydaje sie byc misterium, jakie mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow

ze Starego i Nieznanego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala

dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek czlowieka, odkupienie a, takze sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w

Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w Niemczech. Wylacznym ze znanych misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim―

Mikolaja wraz z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co poprzez lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z egzystencji Maryi. Pochodzace z czasow

odbywajacego sie w przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o

czlowieku, ktory poprzez grzechy a, takze upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamysle skierowanie czlowieka na prawidlowa droge.

Pierwotnym bohaterem moralitetow byl zwykly czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej ukochany zycia,

toczacy wewnetrzna walke miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Wam utworow.

Glowna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku poprzez lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w niej sluzace do glosu w

szczegolnosci tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca sluzace do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji

Boga, swiata, czlowieka. W sredniowieczu w glowny punkt swiata czlowieka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary

osob, ktorzy postrzegali Stworce w kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal cechujaca je glosy a, takze raczyl

podarowac spokojne, pobozne zycie a, takze miejsce w raju poprzez smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o zalety dobr

ziemskich i ostatecznych - zgonu, wiecznosci a, takze zbawieniu. Po sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem"

szczesciem jest apartament. Zycie przesadza jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem a takze duszy wraz z cialem. Bog stwarza

wiare wygrania naszej walki. Po utworze objawia sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc,

zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy globu tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze

nie zaakceptowac sa ow lampy w stanie podarowac czlowiekowi rzetelnego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Takze "I nie zaakceptowac milowac

nielatwo, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy kompleks milosci a, takze piekna w Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie byc cnota. Szarzynski wybral

sciezke walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe zalety, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bo pierwszenstwo ma radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania sluzace do pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Po baroku kreuje sie typ czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech

zycia, jak wiemy zawsze sa to wzorce osobowe zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 r. Jana Laskiego). Czas do niej powstania

sluzace do dzis wywoluje zywe debaty badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, narodziny tekstu powiazane sa wraz z

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest otwarcie do Mateczki Boskiej wraz z

prosba na temat wstawiennictwo obok Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna Bozego, wlacza

blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie byc zrodlem informacje o slownictwie i odmianach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Niedaleko slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy),

zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odwrotnie tez wygladala 2 persona liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla oprocz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak twierdza

owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Zarazem stanowila ciagle

nieodlaczna czastka wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko I oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy atrakcji turystycznych (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - w pierwszej kolejnosci polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan

sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany poprzez polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia w

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz sluzace do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i wyjatkowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i cechujaca je odbicie w literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek pelnoletni skazal sie dobrowolnie w

ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe organizm i demona. Nagroda za jego cierpienia stalo sie natychmiastowe wziecie srodku do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach ery sredniowiecza a, takze ich podejsciu do wiary. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik

z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly

do wybranki do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie sluzace do Boga

•umartwia swoja istote i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski a,

takze legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych dookola legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie w obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to zuch idealny- koncentruje w sobie

szlachetnosc a, takze odwage, do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje w zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i wierny damie swego serca. Jako rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy przyjaciel, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedlug

Boleslaw powstal sie w sposob cudowny, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od dziecka. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca inteligentnym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka jest przedstawiony w utworze Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla tez liryka milosna

zgodnie z maksyma, ze jakikolwiek rycerz musi miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych wrazen i rozmysla poetow,

sa one predzej wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl wyidealizowany a wykaz uczuc

rycerza - raczej stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy a mianowicie opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest

przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, tresciwym etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo w parze wraz z zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial osob do myslenia o zgonu, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala sluzace do tzw.

rzeczy ostatecznych niedaleko sadu podstawowego, piekla a, takze nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza znalazla byc przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przygotowanie

sie w spotkanie wraz z smiercia. Mialy temu sluzyc: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi a, takze swiatem. Przyklady

motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy przerozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, bezbarwna, zolte slepia i organizm, bez konca nosa a, takze

warg, zgrzytajaca zebami, wraz z kosa w reku itp. Mowi kobieta, ze wezmie ze soba kazdego z nas, ale najpierw grzesznikow, ksiezy zyjacych w dostatku

a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika skutkiem tego, ze wykladzinom czlowiek przejdzie przez zycie

skromniej, tymze jego randka ze Smiercia bedzie skromniej przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 2 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― oryginal Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie bliska ludziom. Okazuje sie byc

ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem zas ludzmi

Glowna zwrotka wydaje sie byc apostrofa sluzace do Matki Boskiej i wlacza w sobie wiele okreslen skierowanych ponizej jej linkiem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wierni zanosza sluzace do niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Spotykamy w pani a prosby wszechstronne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie rozmysla.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Mateczki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

komunikujaca w tekscie jest Matka Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako postac cierpiaca, zalaca sie ponad soba a, takze swoim synem. Oplakuje swoje

dziecko, chce z poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest niezaradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest ono twe uroczystosci weselne

Co zes mi sluzace do obiecywal, tylko i wylacznie bano duzo..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi osob o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje sluzace do ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku a, takze zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej nade wszystko cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie byc matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest fundamentalnym problemem utworu. Marie tym wiecej boli

zniewazenie syna, poniewaz jest pan jej jedynym dzieckiem. Odslania losy wlasnego syna od czasu biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony,

bicie go poprzez zydow poprzez przybyciu sluzace do krzyza. Bezustannie wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec w podobny sposob on, odczuc. Wie, ze to aktualnie ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki utwor poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i w blahy temat, dotyczy pewnego zdarzenia lub osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety

wyrazista puenta stanowiaca wyostrzenie rozmysla lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla

charakter przede wszystkim sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, na temat tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

danego zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje ulatwienie budowy, latwa skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub

reguly budowy). Koloryt piesni wynika z do niej zwiazkow wraz z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany,

powiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet a, takze uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a sluzace do poezji

krajowej wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej sfery wiedzy. Zachodzi czesto w tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

skladow literackich nie zawsze pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o zyciu pasterzy lub wiesniakow. Gatunek ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w dekadzie

nowozytnych a, takze oznaczal wowczas wierszowany utwor o postaci monologu wlozonego w usta formie literackiej najczesciej pasterza, wraz z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko sielanki

narracyjne wystepowal tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

srodek realistyczny lub konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Na rzecz sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury a, takze

niecheci sluzace do miasta, charakterystyce to w celu kultury dworskiej z wlasciwym jej zainteresowaniem zwrotu sluzace do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory znamionuje zwiezlosc formy (wyrazny miejsce kulminacyjny,

puenta), ograniczenie cyfry postaci, przedstawienie tylko poszczegolnego watku, skupienie sie w jednym tylko i wylacznie problemie, jakis punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w renesansie. Zostala srodkiem wczytania do literatury srodowiska mieszczanskiego z swoim zyciem

powszednim i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo nasz gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest

to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) a, takze

nawolywanie sluzace do walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest aczkolwiek glosow wymownych,

ze na temat ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w

„Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie sluzace do poprawy, postepuje we

kazdego z nastepnych epokach literackich a, takze jest powiazane z zajeciami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela

stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory uczciwosc, sprawiedliwosc a, takze dobro

ojczyzny stawia przeszlo wlasnpe, osobiste sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby reperacji, nie liczac sie wraz z przykrymi w

celu niego konsekwencjami. Odrzuca poniekad przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde

poniekad ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i obywateli jest w celu niego naczelna wartoscia. Oddaje dla pani a wszystko, poniekad osobiste

ambicje i prywatne dobro. Mocy dodaje jemu przekonanie na temat slusznosci takiego rodzaju postepowania a, takze mysl, ze zasluguje sobie nim na

stale imie.

trzydziestu. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w przekazie M. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje

czytelnika sluzace do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie

porannych mszy a, takze czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie

sprawami chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Okazuje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie

„Ksiadz pana wini, pan ksiedza, zas nam prostym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". Po "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl

swoje rozwazania na temat zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica a takze jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, chocby

takich jak gramatyka, logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni porzadne wychowanie, umiejetnosci praktyczne a takze rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec

i spiew). Ceni praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie,

odrzuca zas dziedziczenie poprzez przodkach napisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca

czesto czlowieka na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany nigdy i roboty na wioski, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez caly rok nie zaakceptowac zabraklo

rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora sluzace do pracy w wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz odmiennych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci

przynosi pozytek i zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety

taniej a, takze sprzedawac drozej w odmiennych okolicach.

Wspolzycie Reja sluzace do spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w powyzszym glownie modelowanie jego charakteru, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie

zaakceptowac ceniac cechujaca je zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, ze moze pan pilnowac przywilejow

szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz oprocz wiedzy praktycznej przedstawiciel tego ogromnego

stanu spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza tez sympatii stosunek szlachcica sluzace do obowiazku

sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, dajac im rozum i mowe,

Dlatego tez, jakikolwiek winien sluzyc krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Kto ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych.

Kto jest mezny - borykac sie w obronie wiary a, takze ojczyzny. Ogromniejsza wartosc ma oddanie egzystencji za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni na temat

spustoszeniu Podola", po klesce Polski wraz z Turcja. Oznacza postawe Polaka - „przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi". We fraszce „O

kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie zaakceptowac chca zyc wedlug

przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje utwor „O doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do

gor a, takze la-sow". Podmiot wspomina jazdy (Francja, Niemcy, Wlochy) a takze zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek musi korzystac

wraz z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Los.

31. Przedstaw realia polskie XVI stuleciu widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie

przekonuje Polakow sluzace do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal wyjawszy walki.

Zwyciezyli ich innowiercy, koczownicy, nie zaakceptowac godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takiej hanby.

Okazuje sie byc oburzony obojetnoscia szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psiaczkow tureckich. Ofiaruje im

walke, by placili na wojsko, na orez, by walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski

chce by walczyl caly narodowosc. Zada patriotyzmu. O swoim oburzeniu wykonuje ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest niemadry przed a, takze po

szkodzie. Mimo krzywdy nie chca oni podreperowac bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie

zaakceptowac wyciagaja wraz z tragedii wnioskow. Nie potrafia ustrzec sie przed podobna sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi ale problem wydaje sie byc aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

oddac Helene poslom i ochronic ojczyzne od momentu wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje

sie to uniwersalnym problemem przedstawiania interesow niekomercyjnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Krajowy, swiadczy o tym podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej do

Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba odpowiedzialnosc.

Posiadaja dbac na temat swoich poddanych. Poddani zas musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia. Trwalosc i wladza

panstwa zalezy od poszanowania prawa a, takze przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki utwor o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie ma nic przeszlo ojczyzne, czlowiek powinien poniekad z

rozkosza umierac za nia.

32. Wymien a, takze omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic jakie mozliwosci ludzkie nie

wydaje sie byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia a, takze podziw w celu

urokow przyrody. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac,

kiedy czas po temu", "Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje sluzace do pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia,

uciecha duchowa a, takze intelektualna. Kochanowski wzywa totez towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole sluzace do zabawy wobec dzwiekach

muzyki, w aurze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, ze nawet w trakcie zabawy nalezy zachowac, tak ceniony poprzez Grekow, umiar. Od dawnych

przejmuje tez ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci czlowieka. Czestym powodem jego skladow jest niewinnosc, ktora uznaje za najwyzsza

wartosc a mianowicie "Piesn na temat cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie sluzace do

koncepcji czlowieka wyrazanej poprzez Platona a mianowicie wylacznie element duchowy obok czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na budynek w

Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie za wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne

przekonanie o niezwyklosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej dyspozycji tworzenia.

Bodziec ten objawia sie w piesni "Niezwyklym i nie zaakceptowac lada poslugi opatrzony". Powtarza za Horacym, ze swoim wiersze zagwarantuja mu

slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez sluzace do mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" objawia sie

"zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), w utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe",

"Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w tych propozycji pochwale cnot i zalet zmarlego, pokazanie wielkosci

poniesionej straty, haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Najczesciej poeta

siega do Horacego, lecz zmienia je, laczy rozne powody w 1 tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow rywalizacji trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony tam problem

dotyczyl aktualnej kwestii. Pokazywal spor pomiedzy biznesem jednostkowym a, takze ogolnym. W powyzszym utworze latwo odnalezc fragmenty, w

ktorych liryk krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Slowa krytyki sa wyrazem mocnej troski na temat losy wlasnej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe wraz z

odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad pelnym narodem, byc trzymane na strazy prawa a, takze

sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac wolno wykladzinom myslec na temat prywatnych romansach, powinni miec wylacznie na mysli dobro ogolu. W

prekursorskim fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie

doprowadzaly do upadku miast, co wiecej wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie w obronce

ojczyzny (mialo to zachecic ludzie mlodzi rycerska sluzace do grozacej aktualnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do katastrofy

pewne szczegoly, ktore mimo umiejscowienia akcji w Troi nadaja do niej jednak polski koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie

obrad Rady dominuje typowy polski balagan). Mysla przewodnia calego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie

prywata, a nie zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym literatury antyku, mocno zwiazanym wraz z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z

nia. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem w celu Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego sa

przekladami rzymskiego poety. Sa one w dominujacej ilosci powazne, cechujaca je tematyka wydaje sie byc zas rozna. Wystarczy dokonac przegladu

rozmaitych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas poprzez temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda

swiata, przyrody i egzystencji, milosci. Preferencje filozoficzne czesto stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge a, takze lament poprzez klesce

Mlodych polakow poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana ziemia i jednostki ( dziewczyny i dzieci )

uprowadzone przez nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie sluzace do tych, jacy czuja nadal milosc sluzace do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w

dzialaniu, przygotowania finansow dla wojsk, mysli na temat kraju zas nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie nasz rym: „Polak madry poprzez szkodzie―

Jednakze jesli nie myle sie i wraz z tego nasza firme zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Kowalski sobie kupuje,

Ze a, takze przed szkoda, i poprzez szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piesn pt. „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego obszaru dla wszelkiego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, w koncu czlowieka

na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i jednostki, bo ma czyste serce i

tamtego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Kobiety za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita,

renesansowa wizje swiata. To kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym

swiecie, chwali utwor Boskie-od dalekiego kosmosu poprzez zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest artysta, poeta, swoim tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie poprzez raz glowny o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik sobie stawiam

trwalszy niz wraz z spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw przerozne wsi w literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Obfity poemat zbudowany z dwunastu piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z noca swietojanska. Jest to proba

wykonania pierwszej krajowej sielanki. Poeta chwali zycie na wioski. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o klopotach i klopotach

codziennych, poniekad praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja

pelna zalet, gdzie dorosleje sie grzecznie, poboznie a, takze bezpiecznie. Posada na pozycji choc ciezka daje czlowiekowi stale a, takze pewne

utrzymanie, wysilek zas jest powodem do dumy. Po roboty mozna odetchnac wesolo spedzajac czas w tancach a, takze spiewach. Czlek zyje w wsi w

harmonii wraz z przyroda. Na rzecz Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc podziwu, poniewaz to naturalnie oni wskazuja

zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odnalezc spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze na temat milosci a, takze staropolskich

weselach szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci blyskawicznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej

poczatkow 17 stulecia jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, na

temat nierownosci spolecznej, o negatywnych cechach ludzkich charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako protest

poety przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej, ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, ze stan

ziemianski jest nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie a, takze radosc. Radosci plynace wraz z zycia czlowieka na

wioski mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione w

obcowaniu w z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych na temat

swojej wybranki prosto wraz z serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tekst, stopien wlaczonej

w tych propozycji mitologizacji a, takze jezyk jest dozwolone podzielic w dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa

badz przykladami, lub przerobkami idylli antycznej, badz tez zbiorem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, lecz alegorycznych, kompletnych

powiazan wraz z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy a, takze pasterek prezentuje Szymonowic osob i stosunki dworskie. Bez watpienia obrazy

dekorowane w sielankach konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja ponizej

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe ale sztuczne a, takze zmyslone, lecz prawdziwe na pewno sa odczucia, szczescie a, takze

nieszczescie w milosci, jakich doswiadcza niemal kazdy, tak jak i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim skromniej lub bardziej dworskim

sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace wraz z trafnej a, takze celnej obserwacji i oceny zycia, takiej jak

"Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze tymze poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie dziewczyny, narzekajace w swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, wraz z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem dloni tego ludu wszakze wydaje sie byc przepych urodziny i obfite zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja spor miedzy

panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory wystepuje za kazdym razem z nieodlacznym symbolem wlasnej wladzy a mianowicie nahajka±, zas

chlopem bezwzglednie pedzonym sluzace do roboty.

Zobaczymy wiec tu krytyczna ocene zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej literatury. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". Jest to utwor

na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to wielokrotnie. Pan leka sie, lub czasem dzieki temu postepowaniu wszelcy wraz z

ksiedzem nie wynajda sie w lewicy, innymi slowy czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje

nadal ksiedza, twierdzi tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te sprawy jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke.

Mowi na temat odpustach, ktore sa faktycznie jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za

jakie mozliwosci otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie sluzace do rozmowy Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie.

Twierdzi, ze w stu urzednikow, jeden wydaje sie byc sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie chca odprawiac swych procesow, chyba ze za

poboczne swiadczenia. Przerozne lapowki a, takze daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez

Sejm i swoim bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tamtego sporu wlacza sie a, takze przedstawia

niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, zas nam prostym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik,

Wojt, Pleban. Trzeba podarowac im to gesi, to kokosz. Przy przymusem przeprowadzic trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie

zaakceptowac pozwala kolejny raz zwozic zboza poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka rowniez jest

zawiklana, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie czynszu,

zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia przeszlo stan. Zbytki powoduja niedobor rozsadku a, takze nieuchronne

bankructwa. Chlop wydaje sie byc zadowolony wraz z swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie

zaakceptowac sa zadowoleni. Pan karci Wojta za zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie byc obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wioski, omawia przebieg calego do niej zycia. Po mlodosci

wskazuje cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem militarnym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi

umysl, zas jezyka jest dozwolone sie wyszkolic bez do niej znajomosci. Debiutujacy szlachcic musi posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci,

roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc wlasnych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie

gospodarstwem a, takze ozenic. Stosunek malzenski wypada zawierac wraz z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Sluzace do urzedow nie

powinno sie pretendowac. W czasie roku przewidzial rowniez Rej zajecia w celu mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa

a, takze krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy wraz z truskawkami itp. Latem jest dozwolone

z ludzi przygotowanych wiosna krzewow a, takze drzewek miec owoce a, takze pozytek. Sa juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki,

malineczki. W lecie gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko w celu uzytku

gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca nienawisc i jednostki zle operuja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W ostepach

polowania z bliskimi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. W mieszkaniu wszystko przygotowywane

jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek. Jednakze i podczas zimy nalezy pilnowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez jest

dozwolone z produktami, albo rowniez u handlarza sie zabawic i owiec i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w innej obszarze drozej. Zobaczymy, ze Rej dba

na temat wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci patrzy dla

szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia w wsi. Po Czarnolesie istnieje wiele pieknych tego typu skladow. "Na lipe" to wiersz

o bardzo lubiany drzewie, celowo cenionym. Poeta zwraca uwage na to, ktore wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. Sa to wartosci,

ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmowi dalszego

picia z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina stare lata, kiedy obie strony mialy wiecej zaufania. Chlop rowniez o

tym pamieta, ale okresy zmienily sie na swoim niekorzysc. Jest to jeden wraz z utworow gdzie poeta zahacza problem spoleczny w Polsce. Opisywanej

sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez panny.

Jest to utwor oparty w tradycjach uroczystosci poganskich ku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych.

Chwali wies a, takze zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Okazuje sie byc mowa na temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to

zupelnie wyrazne, jezeli wezmiemy pod uwage charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny pozostalej mowi na temat tancu a, takze radosci.

Przekonuje wszystkich sluzace do pojscia w jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc a, takze

spokoj wioski. Chlop utrzymuje ze swej pracy wlasnej osoby i rodzine, a fach jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza,

zolnierza lub pisarza. Oblicza nastepnie kazde przyjemnosci roboty, chwali wieczorowe spiewy a, takze tance. Kawalek nalezy traktowac jako artystyczne

uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw w uksztaltowanie bohatera lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan postaci, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Na bazie tych zrodel powstaly

dwa glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w swoim poezji znajdujemy echa

ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego wplywu

przyrody w ludzka psychike. Zawiera tez pochwale a, takze zachete sluzace do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji a, takze umiejetnosc krytycznego

spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola czlowieka w kuli ziemskiej, zastanawiaja

ponad nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przede wszystkim w okresie dworskim, ale tez podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

nieomal wszystkie przemyslenia i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Jemu za utwor stworzenia globu oraz czlowieka, a takze melodie miedzy nimi

panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na te czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postury

charakterystyczne w celu renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje cechujaca je syntezy. W zyciu najwazniejsze wydaje sie byc miec

czyste sumienie, radzi, aby skorzystac z sposobnosci do rozrywki, ale rozwaznie i w sposob umiarkowany. Wlasnie w poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej w sobie. Po „Piesni na temat cnocie― liryk stara sie

zbudowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie byc tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako bieglosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych wraz z swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty wydaje sie byc

obowiazkiem kazdego z nas, a najwyzsza cnota wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez olbrzymia wage sluzace do slawy

doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez sam proces tworczy. W „Piesni o rzetelnej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby

starali sie te banki pozostawic poprzez sobie slawe i honor. Problematyke sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym a, takze nielada poslugi

opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory z racji w posiadany warunki jest jednostka wybitna. Wizja lotu ponad roznymi krajami

jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze swoim dziela pozostana tez popularne nie tylko rodakom, ale i hen poza barierami jego

ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez sluzace do antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego,

ktory brzmi „slodko jest hulac w odpowiednim miejscu a, takze czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w nazwanych wczesniej utworach

zaczerpnieta jest z antyku, podobnie rowniez horacjanskie „carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII jest dozwolone odnalezc tez topos

arkadii – „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna ciagle pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe,

idealy godne nasladowania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie musi wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu swojej

majetnosci. Wskazowki powstale sa w „Zywocie czlowieka poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie

darami przyrody o wszelkiej porze r., dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Pokrewny model ziemianina pokazuje „Piesn

swietojanska na temat sobotce― co wiecej „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlowiek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery a, takze znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych poprzez literature renesansowa mozemy tez wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swych dobr co wiecej zycia. Tego typu ideal stworzony jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal nadal jeden wzorzec –

typ renesansowego autora, humanisty. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do 1 dziedziny konstruowania, jest uniwersalna, oprocz talentu

ma obszerna wiedze a takze zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie nigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako uczciwosc, patriotyzm, zycie zgodne wraz z natura. Odpowiedni ozenek, zadania

gospodarskie a, takze obywatelskie okreslaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace w roli a, takze w ogrodzie, radosci plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie zadania szlachcica.

„Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym szefem, dba na temat swoja rodzine, z rozkosza

korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca a, takze troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak wraz z

dziedzicznego lub nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach chce

Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza korzyscia jest niewinnosc ( jak u stoikow) rozumiana w charakterze czyste sumienie, ludzka

zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego szczescia i spoczynku wiec

przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z fraszek.

Podmiot poetycki uznaje tezyzna fizyczna za wybrana z zasadniczych wartosci, w stosunku do ktorej odmienne dobra gubia swe istotnosc. Poeta we

fraszce „Na lipe― chwali spokojne zycie w zgodzie z natura i nie zaakceptowac szuka duzo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie do ludzkiego egzystencji i swoim prawdziwych zalety w wybranych utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug czlowieka odrodzenia wypada zyc wedlug natura a, takze jej prawami, pamietac, ze wszystko przemija ale wypada przy tym afirmowac zycie a,

takze w pelni tu korzystac. Wedlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i zapracowac spokoj wewnetrzny broniacy zanim

atakami fortuny.

38. Ustal, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem wydaje sie

byc wydany w 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat ustroju

swietnym uszczesliwiajacym kazdego z obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru fenomenalnego obywatela Rzeczypospolitej

oraz ponad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu tez postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej w celu roznych osob jest rozmaite prawo. Przykladowo prawo

karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla ludzi z rozmaitych warstw spolecznych, inne w celu szlachty a, takze inne w celu mieszczan. Mysle ze,

nasz problem wydaje sie byc nadal biezacy. Tak aktualnie bylo a, takze jest, ze ludzie posiadajacy wplywy a, takze takze bogaci podlegaja niekoniecznie

tym samym prawom co zwykly obywatel, ale zazwyczaj sa traktowani w duzej mierze lzej, w bardzo wielu sytuacjach moga sie chociazby wykupic.

Czesto jednostki na wielkich stanowiskach unikaja kary lub dochodzenie w ich kwestii jest znacznie przedluzone. Nastepnym problemem, ktory porusza

Modrzewski jest rola nauki a, takze wiedzy nigdy kazdego czlowieka a takze wspolzaleznosc krzepy panstwa a, takze jego potencjalu intelektualnego.

Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe szkoly i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli. Aktualnie wynagrodzenia

nauczycieli sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub standardowo zmaga sie z bieda i jest zatrudnionych nadal wraz z dobrej decyzji. Ostatnio

przeprowadzana jest reforma ale mimo to wiele szkol, szczegolnie w malych miasteczkach, zamknieto a, takze dzieci w wielu przypadkach musza

chodzic do ludzi odleglych w duzej mierze kilometrow. W dodatku szkoly posiadaja zazwyczaj za male fundusze na wzrost pracowni a, takze zakup

pomocy naukowych, nieraz nawet w utrzymanie. Po ksiedze na temat wojnie natomiast mowi, ze kazda walka powoduje klopoty i tragedie zwyklych

obywateli a nie zaakceptowac tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach gina niewinni ludzie lub zolnierze walczac w interesie odmiennych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie sluzace do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w przerozne ujecia odnosnie spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy kraju w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte rozwazania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - jakikolwiek mieszkaniec wydaje sie byc

obywatelem a, takze panstwo musi mu umozliwic szczescie, a mianowicie o zalety czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - jakikolwiek

czlowiek musi byc prawnie przygotowany sluzace do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pielegnowac panstwo, a mianowicie nalezy

zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej facet byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac

nowy prawo prawny wraz z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci wraz z wojny nie zaakceptowac sa tak wielkie, aby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych

wojny okresla zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w 1551 r. Modrzewski sugeruje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od

momentu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osob wyksztalconych a,

takze szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy bezuzyteczne, takie jak swietne domy a takze sute biesiady. Proponuje

fundusze przeznaczone w ten zamiar wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie w dotowanie szkolnictwa w czasach,

w ktorych nie docenia sie wiedzy i roboty nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie. Modrzewski sugeruje przejecie opieki

nad budami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz glowny prawo

kroczenia dziewczat sluzace do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej sluzace do chorob. W taki sposob pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, to znaczy brak wybranki ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny wydaje sie

byc podstawowym musem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie zalety (Bog a, takze ojczyzna) winny sie dobierac w wybrana calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra wspolnego, dla zacna ojczyzny nalezy poswiecic caloksztalt: majatek, krzepy, zdrowie,

fart, a nawet zycie.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna byc zgoda, poniewaz laczy jego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do ktorych moga spowodowac niezgodni obywatele - spory

sejmowe, rywalizacji domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze

narod wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc,

oblude a, takze obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej sluzace do tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego stanu rzeczy wymienia nadmierna

wolnosc szlachecka, zle funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo a, takze herezje. Wedlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo polskie od

szesciuset lat opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, by stara kult ustapila swiezej. Jednak heretycy nie sa

spojni, nie zaakceptowac tworza jednosci. A w celu Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli ma wielu bogow. Warunkiem

szczescia Rzeczypospolitej wydaje sie byc jednosc a, takze zgoda, ktorej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie byc naprawic

niezgode u katolikow, ale obok heretykow to niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode.

Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich domenach zycia, zarowno publicznego, a takze

prywatnego. Heretycy nie sa w stanie nawet bronic panstwa zanim poganami, bo rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest odpowiednie do

wygrania wojny. Skarga wzywa totez krola sluzace do obrony religii katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz sluzace

do przywrocenia jednosci religijnej w narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow a, takze pozbawienia cechujaca je ochrony

prawniczej. Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Za prawa

sprawiedliwe uwaza tworzone, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i panstwowe,

ustanowione w celu porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych a takze zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych

(Skarga byl zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim rozgardiasz (istnialo

wowczas wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze w problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia norm

ograniczajacych a, takze naruszajacych przywileje Kosciola a, takze krola. W tym samym czasie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i wladzy

wykonawczej a mianowicie np. natychmiastowe sadzenie a, takze bezwzgledne sporzadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia

wsrod tych propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc,

niemoralnosc a, takze brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne sluzace do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek a takze do tonacego okretu,

ktory wszyscy, w chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla wage problemow a, takze zjawisk, ktore maja polozenie w kraju a takze

proponuje reperacje istniejacego stanu rzeczy. Zarazem przepowiada pan, iz rozplenienie sie tego typu chorob doprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek sluzace do ojczyzny wyrazal zarowno

w piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O rzetelnej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy w celu

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do kwestii panujacej w Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie sluzace do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic sa w stanie jedynie sluzace do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna mnogie analogie sluzace do wydarzen politycznych

tego czasu. Priam wykazuje zaskakujace podobienstwo do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor

polskiego Sejmu. Zanotowac mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor przesadza

ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy obywateli beda stawiane ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie czlowieka poczciwego" znalezc mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace jego sprawy a, takze swoj lek o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka rozprawa... ". W

dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, ktore dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim podkresla wyzysk

stanu chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci skladow literackich.

M. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna dojrzec w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany wraz z pozycji

kalwina i w duzej partii stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych poprzez protestantow, jakie mozliwosci jest zwlaszcza widoczne w krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat

lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, zamilowanie do

egzystencji w przepychu i sztuczne zawyzanie cyfry swietych, w ktorych nieprzerwanie pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom

danin a, takze „koled―, ktore sa wedlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego a, takze zabobonnego chlopa.

Wiele wraz z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow lecz takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym rys sporow wyznaniowych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu

czytelnikowi odgadnac istniejace w owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to

portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia jego i wynosi ponad typowych ludzi.

Jednakze mnich ow jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci jednostki, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow za swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje

sie byc anegdotka na temat plebanie, ktory pochowal swego psa w cmentarzu niedaleko grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni a, takze

poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z czworonoga uczynil

parafianina. Jest to wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a, takze lekcewazenie

zasadniczych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, przesadza nawiazanie sluzace do czesto wysuwanego przez

protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w zrozumialych w celu wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie nie

zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja cechujaca je spiewane poprzez lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec

cechujaca je uczestnictwo w odprawianej mszy swietej wydaje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega dramat ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach wielokrotnie nawiazywal sluzace do filozofii stoickiej - sam pragnal okazac sie stoikiem. Byl

przekonany, ze jest bliski osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, w jakim

stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, jakim lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow ostatnich zrzucony

I miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla poprzez nim warunki, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen wieczny

malej oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych

a, takze zasluzonych internautow, ale Kochanowski zerwal wraz z ta maksyma. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie osobiscie,

rownoczesnie pragnie dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie dzieje sie wraz z Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego istnienia. Brak wydaje sie byc na

nie zaakceptowac odpowiedzi wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu

dusz poprzez smierci, sluzace do miejsc w ktorych przebywala zanim wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w

zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie byc, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to w ostatnim wraz z TRENOW, gdzie opowiada wlasny

sen a mianowicie we snie ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze swoim coreczka

wydaje sie byc szczesliwa. Wizerunek ojca przerabia sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy sluzace do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie zycie Jana w wsi pozostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do formy starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, - oplakiwanie, -

pocieszenie, ukojenie.

Nieszczescie:

Ojca a mianowicie stracil wybrana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, z jakiej przyczyny to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo

'zostala scieta poprzez nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja sprawy pozostale poprzez Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza,

pustka po odejsciu coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga kulminacja, wiec pyta sie:

Orszulo moja wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W jakas strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana jest jego wiara w praworzadnosc boska, przewodzi to sluzace do zakwestionowania wszechmocy Boga co wiecej

w punkcie kulminacyjnym sluzace do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje w watpliwosc tresc calego egzystencji i aktualnych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, ze corka zostanie dziedziczka swoim wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolesci,

rozpaczy, trwogi. W obliczu zgonu corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie sluzace do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja

czlowiek, ktorym czasy swoje Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I

pomiedzy insze, jakis z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - twierdzi matka poety -

znos po czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej selekcji - Urszula poprzez sen wieczny w

stuleciu dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, jakich bohaterami sa pasterze lub rolnicy. Sielanke

umiejscowic jest dozwolone na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wczytania czy piesni spiewane poprzez bohaterow, sluzace do epiki – fabula a, takze narracja, sluzace do dramatu zas - dialogowe partie tekstu,

wypowiedzi a, takze rozmowy konkretnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie najczesciej z humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie czestokroc

tlem w celu prezentowania zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizerunek wsi krajowej Ostatnia wraz

z panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; ciezka, codzienna posada w polu i wobec gospodarstwie sprawia radosc mieszkancom wsi a, takze

jest w celu nich powodem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Kto twe wczasy, kto pozytki?

Moze nadmienic za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec sluzace do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) a takze staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy w literaturze krajowej

siegnal poprzez motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

wydaje sie byc nietypowa, prezentuje bowiem fuche panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica

decyduje totez nie temat, ale srodek, w jaki zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w motywach

potocznych i narzeka razem wraz z Oluchna w ciezka fuche oraz w srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki pani

a sielanka Szymonowica potrafi znalezc pierwotna przyjaznosc czlowieka. Nasz kraj wies konca XVI stuleciu jest, wedlug Szymonowica, miejscem

wyzysku: miejscem, gdzie wielokrotnie dochodzi sluzace do naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw ciezkich, pokazuje ujemne strony

egzystencji na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji globu i komponujac utwor zblizony raczej sluzace do antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle

natury, a do niej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i uciechy, jakie obejmuje ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa w spotkanie wraz z ukochanym

ponizej umowionym jaworem nikt w nia nie zaakceptowac czeka. Wytwarza to posadzenie o zdrada i relacja z inna pasterka – Doryda, jakie mozliwosci

konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza sasiednich

zarosli wybiega Filon a, takze uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko i wylacznie przekonac sie na temat jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena

pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, tak

charakterystyczne w celu sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu

wybranki na zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zyciu do dzis wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany za tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak rys jego wierszy

wykracza hen poza schludno renesansowe zaintrygowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jakie mozliwosci powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie sluzace do poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety mialy

podloze swiatopogladowe, wynikaly wraz z zmiany wiary, gdyz najwidoczniej Mikolaj w mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u

poety prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go watpliwosci, czy wybor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dosyc uzasadniony.

Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia tez lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy a, takze wszechmocny, lecz, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzis i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest idealnym obrazem ludzi niepewnosci a, takze lekow. Zwlaszcza wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety w 2 sonetach – IV a, takze V.

Sonet IV: O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, wydaje sie byc wyrazem niepokoje poety na temat wynik bezustannej

walki, jaka kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie zacna materialne a, takze pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od momentu Boga. Sluzace do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej batalii z

silami ciemnosci czlowiek jest osamotniony, a stawka jest w koncu zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc

ktorego kazdy czlowiek powinien polegac, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy

swojego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci sprawy swiata tamtego, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest uczucie do Boga. Bog wydaje sie byc wielki a, takze dokonaly, czlowiek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc

odciaga czlowieka od momentu Boga, utrudnia mu sciezke do egzystencji wiecznego a, takze do zbawienia. Widac tutaj wyraznie nawiazanie zarowno do

Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Dzieje wojny trojanskiej byla przez kazdego znana spoleczenstwom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium historyczny, maske

(pretekst), pod ktora autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest mocne, a podczas gdy slabe. Meritum

rozwazan pisarza ma rys uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w wszelkim czasie), aczkolwiek najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Nasz kraj XVI

stuleciu, wowczas nadal silna a, takze znaczaca w Europie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec

rodakow zanim tym, ze niewlasciwa strategia moze spowodowac do upadku panstwa, tak jak Troje. Po tekscie sa fragmenty swiadczace o tego typu

intencjach pisarza.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita rzecza wladacie") wydaje sie byc skierowana sluzace do rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jak

maja sprawowac powierzona wykladzinom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat dobro

publiczne. Na zakonczenie liryk przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy o tym polski srodek glosowania poprzez rozstapienie a takze obecnosc

marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor

odpowiedzialnosci za losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni sluzace do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych romansach, malo zas jest

Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia ludzie mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod,

sklonna sluzace do pijanstwa a, takze obzarstwa, zas niezdolna sluzace do zadnego wysilku, a zwlaszcza do defensywy ojczyzny. Poeta niepokoi sie,

czy takie persony beda potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku ciebie rzadzonego tak jak w Troi.

5. Po kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postury wobec rzeczy

narodowych. Pierwszy z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie wraz z dobrem ciebie, realizowania wlasnych celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca sluzace do wojny, aczkolwiek sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

wydaje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by poprzez atak zaszokowac wroga, naruszyc go a,

takze nie przyjac do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza bowiem tematy najbardziej istotne, terazniejsze i zlozone.

Swoje poglady na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo w charakterze dobrowolna struktura spoleczna zaistniala dla zapewnienia czlonkom plynnego i szczesliwego

zycia. Krol elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz utwor "Laski badz o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten klopot; za zabicie szlachcica sen wieczny,

wiezienie, badz wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O madrosci potrzebnej sluzace do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci jakie mozliwosci sa w

jego czele powinni podarowac przyklad,

2. "O wybranki ku ojczyznie" - wylicza 6 dolegliwosci Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, nielad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, ze milosc sluzace do ojczyzny fundamentalnym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny wraz z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna byc zgoda. Nieszczesliwie jej nie istnieje, Skarga leka sie, ze fakt nasz moze byc wyczerpany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie byc wykorzystywana poprzez magnaterie sluzace do osiagniecia wlasnych celow, jakie mozliwosci prowadzi sluzace do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ).

wymaga wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia odczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie w jej negatywnych synow, lek o

losy Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste sluzace do nieba zawsze sa

to: brak sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez zacna

pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Krajowy,

jesli do niej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

pan na gruncie niezaleznosci od momentu papiestwa a, takze cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego z stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej sluzace do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje rozwazania o zyciu szlachcica od momentu narodzin do smierci. Frapuje sie ponad edukacja a, takze wychowaniem

dzieci szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Informujac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wiecej od nauczania Rej ceni dobre wyksztalcenie, umiejetnosci pozyteczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec a, takze

spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych

zaslug. Za wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy w wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach r., przynosza duzo pozytku, a takze

dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i parki warzywne, by niczego poprzez caly dwanascie miesiecy nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O duzym zamilowaniu pisarza do roboty na wioski swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw a takze innych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odprezac sie w lekkim towarzystwie kumpli i rodziny, zaleca rozrywki, polowania, rybactwo, co daje pozytek a, takze daje uciecha. Dbajacy

na temat fortune liryk zaleca w wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, kupic je oszczedniej i wyprzedawac drozej w innych

okolicach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych a takze sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej nigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym przede wszystkim ksztaltowanie swoim charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal na temat urzedach ogolnych nie ceniac

ich zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko zatem, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz procz wiedzy uzytkowej

przedstawiciel tamtego wysokiego stanu spolecznego musi posiadac rowniez gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica

do musu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow w Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl w niej swoje przemyslenia odnosnie do tego zdarzenia oraz sugestie, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety na najazd

Tatarow w Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow a takze mysl na temat powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie zanim

napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co formuluje

slowami: "Skujmy talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka a,

takze niesmiertelnej a mianowicie poety. Dusza poety w jego mniemaniu jest jak ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i nie

zaakceptowac znajacy barier. Piesn ta przekazuje intencjonalnosc wlasnej zalety Kochanowskiego w charakterze poety. Jest ona takze wyrazem uznania

tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie byc cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale

zycia w wsi. Piesni te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw.

Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem wody i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w jednosci wraz z natura. Formuluje pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym wysilku.

W piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala egzystencji na wioski w gronie rodzinnym. Posada ziemianina w roli przeciwstawiona jest

odmiennym, niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a

takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przede wszystkim epikureizmu a, takze stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie prowadzic w zyciu.

Ogromny wplyw w tworczosc poety mialo rowniez spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z odmiana znakomitego polskiego poety, ktory jako jakis z glownych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, ze jego psyche jest jak wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym utwor ten wydaje

sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci czlowieka, jest tez uwidocznieniem mysli wlasnej zalety

Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze dlugo po swoim smierci pozostana czytane a, takze podziwiane poprzez

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie zagadnienia z egzystencji codziennego, jakie mozliwosci bylo zwykle dla owczesnych

humanistow, gdzie niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego przykladami moga

byc: Piosenka XXIII a takze fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w tej pozostalej przemyslenia pokazuja wyraznie w znajomosc a, takze stosowanie

filozofii stoickiej, aczkolwiek nie da sie schowac zawartej w niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie zaakceptowac bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego

przemyslenia na nasz temat sa zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII a, takze XIX. Wianek, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, ktora

pielegnowana w sercu czlowieka moze byc w celu niego jednoczesnie "nagroda a, takze placa" a takze swoista ozdoba zycia. Otwarcie z cnota zwiazana

wydaje sie byc tak zwana dobra slawa, tzn. zacna opinia obok wspolczesnych, zas po zgonu pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od momentu rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc powszechne wsrod

owczesnej szlachty. Bez watpienia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tamtego trunku

(Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka

"Na most warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w niej swoje przemyslenia a, takze sugestie,

jak w przyszlosci wzmocnic obrone barier, ale najbardziej emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich napastnikow.

Szlachcic wciaz rozmysla o powetowaniu strat a, takze stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow. Odrebnym jeszcze

utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze kazde zalety stanowiace cnote sa

cenne, lecz najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta kosztowna do niebios, Tym, jakie mozliwosci sluza

ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym sezonie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w Czarnolesie, aby tam komponowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" okresla na rozmilowanie poety nigdy ziemianina. Liryk opowiada na

temat poboznej a, takze spokojnej rutyny gospodarza. Na rzecz porownania przypomina takze na temat ludziach tulajacych sie poprzez swiecie w

poszukiwaniu bitew i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie byc zyc w roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz z zbirow otrzymanych z

ofiarnej pracy wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki a, takze pola, zas nastepnie caloksztalt znosi sluzace do stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej

pracy za kazdym razem znajdzie czas na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby lub w lesie zastawia sidla,

dzieki czemu w mieszkaniu nigdy nie zabraknie jedzenia. Po zagrodzie bez watpienia pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze na

temat wychowaniu mlodego pokolenia, kladac najwiekszy nacisk na skromnosc i wstyd. Poeta chce, aby swoim wnuki zostaly dobrze wychowane i zeby

posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i humanista,

ale tez glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy filozoficzne znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode globu, swojego domostwa – to renesansowa

zgoda zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, jakim holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby porywac dzien, a, takze

stoickie, by przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w „Piesniach― znalazla charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie sluzace do zalozen 2 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia czlowieka jest fart, rozumiane w charakterze zycie zgodne z regulami cnoty,

umozliwia czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie sluzace do

korzystania z radosci zyciowych. Wzgledem przemijalnosci globu, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do uzywania

chwili, cieszenia sie wraz z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie

zaobserwowac w Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora byla nie zaakceptowac wolna od momentu sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki zostaly tak odmienne. Sprzyjala wykladzinom recepcja

antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal opanowanie do globu i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo

duzym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz na pewno blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Dzialanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest

zauwazalny. Wlasciwie filozofii antycznej zmierzanie do szczescia wiazalo sie z sztuka wykorzystania wszelkiej chwili, jaka niesie zycie. Przede

wszystkim nalezalo unikac zmartwien, ktore mogly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce „Na

budynek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co emituje mu sie najwazniejsze nigdy. Poeta chce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, czyste sumienie,

humanistyczna zyczliwosc a takze spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra tamtego swiata nie

zaakceptowac zapewniaja rzetelnego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie a, takze

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm a, takze przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna wraz z fraszek –

„Na zdrowie―. Pochwale egzystencji w zgodzie z natura odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc globu:

jego przemijalnosc i solidnosc wobec tak krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc sprawy i

umiejacego ze duzym spokojem obserwowac otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, totez szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, w

korzystaniu wraz z rozumu, ale i w radosci „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia a, takze wizji

Boga, jako ogromnego Architekta, odkrywamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem w stosunku do

Boga, lecz tez wizja czlowieka godnego, umiejacego uzywac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do szczescia, uczyly jak uwolnic sie od momentu trosk a, takze cierpienia a takze obawy zanim

smiercia. Tymze dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety w ustalone poprzez myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, gdzie poeta wraz z ironia wypowiada sie odnosnie do madrosci, ktora powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie wraz z

problemami, podarowac sile duchowa i porzadne szczescie a takze czynic solidnym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie w swych

piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi znalezc w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w tej

harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego autora po zgonu Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek pocieszeniu

a, takze ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja

„Iliade―. Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow poprzez porwana poprzez Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska a, takze stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac rozne

postury polityczne obywateli i bylo pretekstem sluzace do rozwazan przyrody ogolnej.

Po konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, jakkolwiek w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Tak jak w katastrofy greckiej,

przebiega podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob w scenie nie zaakceptowac przekracza trzech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najwazniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja sluzace do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal

w nagrode za wyrok w sporze bogin, wine totez ponosi bogini, ktora jego nagrodzila.

Sa jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno okreslonego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie tutaj takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie byc tu okreslic glownego bohatera, bowiem postepuje tu zuch zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno bowiem stawiac osobisty interes w rowni wraz z sprawa kraju

odstepstwem od momentu reguly wydaje sie byc rowniez nie zaakceptowac umieszczenie godnosci ktoregos wraz z bohaterow w tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 2 osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin lub

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Cecha szczegolna skladow z tamtego okresu wydaje sie byc epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia orszaku: O

doktorze Hiszpanie — huczna zabawe, w Sluzace do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni wraz z tego czasu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie

przynaszaja, / A przy tym w zlote gesle albo w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek swiatowy, ponad caloksztalt

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany tez

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie —

Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka Sluzace do gor a, takze lasow,

stworzona w momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na swoje zycie, sentymentalne i

jednoczesnie ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie wraz z przeszloscia. Byla ona tak zmienna, ze podmiot poetycki porownuje

sie do Proteusza (starogrecki bozek, ktory mial dar przemieniania sie w rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta a, takze przedmioty). Obecnie zas pyta z

ktoryms niepokojem: „dalej co zostanie? ―

2. Czarnolas.

Panuje tutaj absolutnie inny samopoczucie, inne sa tez zagadnienia. W duzej liczby utworach pisarz opisuje czar natury (Na lipe), zwieksza wartosc

mieszkania rodzinnego (Na dom w Czarnolesie), okresla pytania filozoficzne (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma miec na

pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie przyrody, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje ponad ludzkim losem

(Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, poniewaz wlasne zycie bylo w celu Kochanowskiego najbardziej

istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te totez mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w swoim

zyciu najwazniejsza byla swoim poezja: „Prosze, niech wraz z mna za raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj

slyna! ―(Ku Muzom) a, takze nawet nasz pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, bedacych wlasnoscia roznych wariantow i gatunkow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow a, takze zagadnien wraz z zycia czlowieka, porusza rzeczy jednostki, a takze calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez przedstawienie w zycie prostego ukladu

wartosci. Czlek i swoim dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka tamtego pisarza w, odniesieniu sluzace do w/w tematu, na wstepie nalezy stwierdzic, ze tematyka swoim utworow tyczy

sie jednoczesnie pojedynczego czlowieka, a takze ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane w charakterze wskazowka w celu

jednostki, ale dla kazdego z, bowiem stosowac sie byc moze do tych propozycji kazdy, poniewaz ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie kliku wersach w lapidarny srodek przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w trakcie

ktorej doktor zamierza odejsc sluzace do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie wraz z nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty doktora i

prowokuja go sluzace do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja slowa wypowiedziane poprzez glownego bohatera: „Trudny (... ) moj rzad wraz z

tymi pany: szedlem spac trzezwo, zas wstane wypity. ― Fraszka ta ma na zamysle osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa. Jego efekty i

niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede

wszystkim uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem zostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien pomniec o tym, ze cialo ludzkie ulega poprzez smierci rozpadowi, w totez kazdy musi usilnie starac sie, aby zostawic po sobie dobre

wspomnienie. Nie jest wlasciwym czlowiekiem nasz, kto rozmysla tylko na temat piesni, jedzeniu i odmiennych dobrach doczesnych, gdyz nie

zaakceptowac na darmo Bog odroznil czlowieka od zwierzat, dajac jemu rozum a, takze mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden

zamiar – sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako kto moze, niech ku pozytku dobra

wspolnego pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow.

Czlowiek obdarzony darem mowy powinien uczyc swych nabywcow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm,

umilowania rzeczywistej wolnosci. Ale juz ludzie majacy odpowiednia sile i odwage powinni wraz z bronia w reku borykac sie z wrogiem ojczyzny, nawet

gdy przyjdzie w walce oddac zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, zahacza wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze okazac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac sluzace do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic

caloksztalt dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

prezentuje tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci

dostalo sie sluzace do niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma tak rozwinietej

cywilizacji; nie wie budowac budynkow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem znanego przyslowia na temat Polaku inteligentnym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy nie

zaakceptowac pomysla zawczasu o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak sobie

kupi, ze i zanim szkoda, a, takze po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej opinii o narodzie polskim, ktory przeciez nie wydaje sie byc glupi. Aby to udowodnic potrzeba czynow, a wyraznie –

poswiecenia w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to naturalnie odroznia nasz narod od momentu

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zajecie i klopot calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory poprzez nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, lecz sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Czyni to w celu

pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, bo mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma w celu pokazanie postaw pracownik kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal w strazy porzadku juz od momentu

poczatku istnienia naszego ciebie, ale lub takie zachowanie duchownych moze okazac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni gruntownie

sie zastanowic ponad dalszymi swymi wlasnymi losami, aby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest tez problemem narodu, poniewaz czynia go pojedynczy ludzie. Jesli zawiedzie jakis element w

calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc ciala – kraju – jest dozwolone tu nawiazac do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej ludzie mlodzi nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze wybrana z pobudek upadku

niepodleglosci Polski w XVI w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty w wzorach antycznych.

Utwor nasz zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta wraz z mitologii

a, takze przedstawia jakis z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc fragmenty, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz zle

spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal wraz z antyku:

chor stoi poprzez caly czas w scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora a, takze Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje sluzace do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza poszczegolnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o zdarzeniach rozgrywajacych sie w odmiennych miejscach twierdzi posel

-akcji – zredukowana do poszczegolnego watku – sporu na temat Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, jakie

mozliwosci ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw formie, ich zachowan; od

patriotow poczawszy, zas na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy laczy z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na rzeczy narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest totez Antenor, ktory wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Okazuje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie ponad konsekwencjami

wszelkiego czynu, nie zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, wzmacniany na przykladach antycznych.

Kawalek ten jest napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i prezentuje jeden wraz z epizodow rywalizacji trojanskiej. Po utworze tymze latwo znalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow a takze

zle ludzie. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal wraz z „Iliady―, ktorej obszerny detal przelozyl. Kondycje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec niedobor parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zaprojektowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie zanim palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona sluzace do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie sluzace do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, co

ludzkie nie jest mi obce―. Po odniesieniu sluzace do dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg wybuduj postaci, cechujaca je zachowan; od

momentu patriotow zaczynajac, a w zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, zauwazalny, rozsadny, wierny sprawom ciebie, zabiega na temat utrzymanie pokoju, swoje losy laczy

wraz z losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem a, takze intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega zanim

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bo widzi w powyzszym kleske Troi. Jest totez czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze naturalnie w naszej epoce konstruuje sie popularny w Polsce mit sielskiej,

cichej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa w „Nad Niemnem― itd.

Nie jest to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Do niej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot czlowieka poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Pierwsze oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, uczucie i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa wraz z „Piesni na temat Sobotce―:

„wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu w prace, ktora wszystkim

zapewnia radosc a, takze rozrywke, ktora tez daje zadowolenie. Tego typu obraz prezentuje „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze odmienna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni,

rozumuja egoistycznie, sa chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji.

Ksiadz nie zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Facio musi pracowac na panskim polu, posada nie jest

radosna piesnia a mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies

wylania sie z kolei wraz z „Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― M. Reja a, takze z „Zencow― Sz.

Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie

to tematy podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak widac a mianowicie nie pomija Modrzewski zadnej z istotnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad, Wojsko, Kosciol,

Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza elementem dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w pani a mysl, ze „bez norm nie moze okazac

sie prawdziwej wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego z warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska w cala Europe, demokratyczna idea, wazna mozliwe, ze jak odkrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego czlowieka niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie zaakceptowac

otrzymuje sankcje, a plebejusz traci zycie. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica tak, ze czlowiek ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za jakie mozliwosci innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac winien

rowniez kontrole wszystkim, bo przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta kwitnac nie moze, bo a ktoz bedzie dawal zywnosc a, takze nam

a, takze bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie zostanie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego z warstw spolecznych, to

bronil chlopow zanim wyzyskiem a, takze samowola mezczyzn, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm wraz z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli duzym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych a, takze zaczepnych), zas zwolennikiem zgody i

pokoju, chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, poniewaz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim

dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage sluzace do edukacji mlodego

obywatela a, takze do powagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy a, takze rzeczom humanistycznym

najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore istotniejsze jest w dalszym rozrachunku niz naklady na odmienne rozmaitosci.

Postulat ten wydaje sie byc bardzo latwo zapamietac, poniewaz dzis wydaje sie byc on tez aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze

swiecka w panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w literaturze.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Wskazowki te powstale sa w „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami przyrody w wszelkiej porze r.. dbajac na temat harmonie. Nie jest zbyt badacz, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu ani starosc, ani smierc.

Charakteryzuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug rozumu i w bliskosci wraz z natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze

muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro przeszlo prywate, nie

zaakceptowac zaluje do niej swoich dobr, a takze a, takze zycia a mianowicie taki ideal ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w

kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko sluzace do tworzenia, to czlowiek

wszechstronny, oprocz talentu posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja autora tacy jak

Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wyklaruj w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne a, takze

lansujaca porzadne. Przykladem takiej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem zas

Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski konstruktorow tego czasu o losy ojczyzny.

Po „Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Dialog ten wydaje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami trzech

reprezentatywnych w celu polskiego spoleczenstwa stanow a, takze pietnuje zachowania kazdej wraz z stron. I tak Pleban zahacza problemy

sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i starostw. Pan twierdzi o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach

wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a, takze nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie

Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu

urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym nalezytego przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze

wymagal rozporzadzania sie wylacznie dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich

w stosunku do prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa sluzace do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych,

uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej

od papieza i swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal

ksztalcenia mlodziezy w szkolach publicznych a, takze nakladow w ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

zapatrzenie we wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje

dolegliwosci toczace Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci sluzace do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa a takze ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu w 1575 r. Poeta

okresla jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Okazuje sie byc nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w boju a,

takze wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor nasz niesie w sobie tresci uniwersalne, prezentuje sytuacje ciebie w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on uwazny, nieprzekupny, troszczy sie o biznesy narodu, nie

zaakceptowac unosi sie ambicja kiedy chodzi na temat dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie sluzace do

szantazu a, takze przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec

utwor ten prezentuje niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony negatywnych wladcow, obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dzielo poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej ciebie tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja

niemal wszelcy humanisci, kazde swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie czlowieka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o swoim spoleczny ksztalt,

odnajdujemy nade wszystko w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada

nieprawidlowosci, ktore zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich

obowiazkow, ale mysli na temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei a mianowicie mysli na temat urzedach, zabawach i prywatnym

majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - twierdzi Pleban). Zatem Wojt twierdzi

rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A naszej firmie prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― w pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna role

przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, ale bardziej nadal przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, okresla go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Odslaniajac szesc dolegliwosci

spolecznych a mianowicie obojetnosc w stosunku do ojczyzny, zachlannosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwosc prawa a, takze grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, w XVI

stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony wiary katolickiej, wojny z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia sluzace do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga mniema, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, kult katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic posiadaja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych odkrywamy tez w licznych fraszkach, a niebagatelnie

wazna pozycja wydaje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym spoleczenstwom moze zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem. Jest

na pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal na temat ksztalt wlasnego

stylu, na temat forme uprawianych gatunkow a, takze o artyzm jezyka, a takze o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal w Akademii Krakowskiej,

Krolewcu, Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie zostaly mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski,

studiowal tez epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych tworcow

polskich. Nawiazania sluzace do antyku w dorobku Kochanowskiego widac chocby w wyborze uprawianych gatunkow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat

wedlug regul kapitalnych, elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w odwolaniu sie do tworczosci Horacego,

w podejmowaniu motywow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca

postawionego przeszlo tlumem.

Nasz wybitny czlowiek zapisal sie w opowiesci literatury krajowej nie tylko w charakterze poeta a, takze dramaturg, ale takze w charakterze tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze filozoficzne poglady autora, ktory uznaje swiat za

wielka melodie, znajduje ogromne wartosci przyrody i wioski, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij pojecia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. w charakterze nazwy ery uzyto tamtego terminu przed chwila w 18 wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo w celu okreslenia zapozyczen i modeli wloskich w sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w celu

okreslenia okresow panowania Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W powyzszym znaczenie ustalenie to

pozostalo przyjete poprzez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we

Wloszech" (1860). Wedlug niego odrodzenie mialo okazac sie poczatkiem ery nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich".

Koncepcja ta wywarla duzo sporow a, takze polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu aczkolwiek

odrodzenia antyku lecz okres swietnosci sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale pozniej sama doszla do

szczytow przewyzszajacych projekty.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach kultury trwajaca we Wloszech od momentu XIV sluzace do poczatkow XVI wieku, zas w krajach Europy

polnocnej od konca XV do oporu XVI stuleciu. Jest pan rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak:

recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po sezonie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Hiszpania, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia umyslowe

a, takze religie, najistotniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot a, takze kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, w plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i zabawiac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie wraz z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek okazuje w

glowny punkt badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku w charakterze o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do

progresu osobowosci uznajac wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania a, takze ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki

ludzkiej. Po mysl humanizmu czlowiek wydaje sie byc wielce przydatny, liczy sie swoim talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode,

czar, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w glowny punkt swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem

jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do progresu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze

literatur narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za

oficjalny jej zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla powodem wybuchu

dlugoletnich wojen wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W r. 1529 a mianowicie protest

mniejszosci luteranskiej w Spirze w sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze jest dozwolone ja interpretowac indywidualnie, ze

nalezy tlumaczyc je w jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie

powinna dawac udzielenia rozgrzeszenia to znaczy uwolnienia osob od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze jakikolwiek czlowiek ma swoj zycie zapisany w

gwiazdach. Kierowane jest jemu niebo lub pieklo, zas zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal roboty i zachowywanie dobr.

Posiadanie to zasluga, a bezwlad to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Wielkiej brytanii. Ruch nasz powstal wraz z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Zatem krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana,

ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Po polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie byli obojetni w sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem sa wydane w

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one sluzace do literatury religijnej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa

polskiego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zdejmowanie krzywd

spolecznych i norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Strofowanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej sluzace do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Pisarz charakteryzuje

dolegliwosci, ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem szczescia i potegi

panstwa. Tak wiec najbardziej normalni powinni okazac sie ci, jacy stoja na prowadzeniu narodu.

Strofowanie II a mianowicie "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc dolegliwosci Polski. Sa to: brak wybranki ojczyzny, niedobor zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Kolejny ciag kazania poswieca pisarz

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", ktora plynie wraz z "chciwosci pokojowego lakomstwa". Po sposob sugestywny i

wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci milosci

sluzace do ojczyzny, wybranki dla pani a samej. Napad skierowany wydaje sie byc w strone www magnatow dbajacych jedynie na temat swoje majatku.

Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, dzieci jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

poniewaz laczy cechujaca je jedna kult, nakazujaca uczucie blizniego, nasz sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Deficyt tej

zgody szczegolnie w sejmach wywoluje u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza.

Strofowanie IV a, takze V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc

prawdziwa klapa dla Krajowy, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot sluzace do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej,

prowadzacej do zgody i sluzace do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza odmiana rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna aczkolwiek

utozsamiac wraz z absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni sa

swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii, co wydaje sie byc jednoznaczne wraz z

upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Oblicza prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze odczucia patriotyczne a mianowicie milosc

sluzace do ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i wiare, ze odpowiedni Bog ochroni Polske od momentu

zguby. Tytulowe grzechy jawne to: niedobor sprawiedliwego a, takze sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne

nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez zacna pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly

upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tekst

zwiazana wydaje sie byc z poczatkowym, pelnym nadal nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech

podstawowych stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty w realia zyciowe dialog, ktory ujawnia

zasadnicze problemy ciekawe owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy korzystania z zup ozonatorow wody, czy niedobor

stalego ukladu obronnego kraju. Wiele tez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego

Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z praktyki sprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w jedzeniu a, takze piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden wraz z pierwszych polskich utworow poswiecony

spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie sluzace do rodakow wraz z prosba, aby pomysleli ostatecznie o

grozacym im ryzyku; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby sami stanac sluzace do obrony

barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest fachowym czlowiekiem

nasz, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia sobie dobrej

slawy; sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest zginac mlodo,

lecz w srodek bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo a, takze umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu na bazie o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij pojecia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy w wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly sluzace do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w

przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka w charakterze czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa przyrody

c) pojmowanie zycia w charakterze wiecznej wojny o byt

2. wizerunek uczonego a, takze badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny obiektywizm, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, caloksztalt powinno znajdowac odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, chude bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Koloru i tezyzna fizyczna mieszkancow. Okazuje sie byc on pelny podziwu w celu prostoty a, takze

kontaktu wraz z natura. Wies, wspomnienia, w charakterze miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne

wspomnienia ludzi tam zyjacych. Sa oni skazani na ubostwo. Wtloczeni sluzace do szarego egzystencji. Podmiot poetycki zastanawia sie nad

przyszloscia, manifestuje przywiazanie do wioski, tamtego egzystencji, codziennych klopotow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie

postawy a, takze ideologii pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora poprzez stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z roboty rak, zas kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, potezny, wzor roboty na wioski. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, lecz to nie zaakceptowac pomagalo. Nie zaakceptowac

stac jego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie

byc starsza niewiasta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) a, takze mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory sluzace do szarosci egzystencji.

Mlodosc, swiezosc i spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Cechy naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedobor wlasnej decyzji na drugi los, przykra wizja, bitwa o byt, przetrwanie

cztery. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie w plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne ma ukazywac zmartwienia duchowe czlowieka. Te dziedziny ludzkich klopotow

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory oprocz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Wizerunek Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Smierc - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 czesciowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zaintrygowania Kasprowicza Tatrami.

Cel poety byl odmienny, glebszy. 2 pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia role symboli. Pierwszy z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie

"skromnie sluzace do zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie totez do losow czlowieka. Przechowuje sie totez jak czlowiek (samotny, czuje sie

zagrozony przez ryzyka, zadumane ma skronie), wydaje sie byc wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje

dekadenckie), krzak nasz probuje sie jednak bronic przed zaglada. Symbolem na temat podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona

poprzez burze. Jest ona symbolem uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz prochnem, w IV nastapil

aktualnie calkowity rozklad. Podobnie wydaje sie byc z czlowiekiem, ktory w starosc wydaje sie byc chorowity, skromniej przydatny sluzace do zycia niz

ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym jest przedstawiony przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania sluzace do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie wraz z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn nasz wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien

zaduszny. Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad podstawowy i koniec swiata. Szereg nastrojowych wizji

symbolicznych, ktore maja zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma rys symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka. Juz sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w powyzszym utworze rozmysla o potedze ducha. Na tle dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego rys skazony wydaje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial

sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi a, takze przeszedl sluzace do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Poprawka barw a, takze odcieni. 4 opisy

poszczegolnego krajobrazu zmieniajacego sie ponizej wplywem periodu dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, refleks

2. Posmak: ziola

3. Wzrok: barwa, ksztalt

cztery. Nastroj: podziw, zaduma ponad wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i wydaje sie byc piekna, ochrania sie, wydaje sie byc delikatna, wypatruje

wsparcia by przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w trakcie burzy zostana powaleni.

Roza to symbol witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza leka sie ulewy drzy zanim jej moca, ale dazy do przezycia. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza kurczowo

utrzymuje sie egzystencji. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

2. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij istnienie motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly gawede starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny a takze jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, poniewaz dbal pan o artyzm jezyka, ksztalt swojego stylu i forme uprawianych

gatunkow, a przede wszystkim posiadl calosciowa wiedze. Tej obfita tworczosc nierozerwalnie laczy sie wraz z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy stworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o swoim wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i dajac jednoczesnie nieomal boska skala tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), to znaczy przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzyc zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bo wszystko

przemija,

b) stoicka - ochronic umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Mnogie przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

a mianowicie Piesn IX - rozkosz zycia, nalezy sie zabawiac, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nasza firme czeka nazajutrz

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto tak madry, ze zgadnie jakie mozliwosci nan nazajutrz przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten pan zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa zalety materialne, ale moralne: uczciwosc,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec dlaczego gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc wraz z tego

jakie mozliwosci sie ma.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu wydaje sie byc czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - jest dozwolone sie nigdy bawic, lecz mozna a, takze zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas caloksztalt zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- mnogie nawiazania sluzace do mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na duzym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl wielokrotnie

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z podstawowych nurtow ery baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych

tradycji, wyraznie tworzyl prywatna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki,

Jan Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal w roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny wklad

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Sluzace do najwybitniejszych

skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel literatury sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor nasz ukazuje wizerunek panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii,

kleski. Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty krajowej, myslacej na temat bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna postuluje obrony a, takze pieniedzy w wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – utwor jest scenka satyryczna, ktora przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem. Ukazal

w niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu liryk panujace stosunki w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami w bitwie ponizej

Chicimiem w 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc sluzace do ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie wraz z 10 partii dosc detalicznie opisujacych wczesniej

obustronne preparowania, a pozniej bardzo dokladnie, dzien poprzez dniu zdarzenia pamietnej batalii, az do rozpoczecia ukladow a, takze zaprzestania

prac wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek sluzace do opisywanych rzeczy: nad pelnym obrazem goruje uczucie wybranki do ojczyzny i Boga.

Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny. Poucza, ze

uwage obecnych nalezy skierowac na rzeczy naprawde fundamentalne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swych wspolczesnych. Hhg w tych propozycji

zywy wizerunek owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia informacje o Polsce XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. Po 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciwko Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku.

Od momentu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl w wsi w krakowskim, gospodarujac w zasobnosci i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami,

zas wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

Glowna czesc niesie 1656-1666 r i wlacza opis wydarzen wojennych, to znaczy taki okres jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

sluzace do Danii, walka z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tamtego okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, szczegolnych cechach, wariancie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i awanturnictwem.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk a, takze niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie zaakceptowac dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte mniema za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w walce

a, takze sasiadami nigdy ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie sprawy nie dostrzega przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw w zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; oryginalnie nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: zbior dodatnich wlasciwosci odziedziczonych poprzez przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem

w celu zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak z czasem

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie a, takze obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie sluzace do zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem podniecajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele sluzace do zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania

postawa, ktora doprowadzila sluzace do upadku I Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Na rzecz poezji barokowej charakterystyczne sa dwa projekty kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przede wszystkim tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Pisarz w srodek mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu takimi jak: hiperbola,

metafora, porownanie, antyteza, wyrafinowane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje bogata kolorystyka metafor

(ogien, zloto, perly... ), ktorej zajeciem jest pokazanie zycia a, takze urody w pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi mocny kontrast wraz z

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern a, takze biel, motyw smierci a, takze rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety formuluje zmiennosc

wrazen, wynika wraz z kaprysu. Planuje to gre z wrazeniem, nastroj rozrywki dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego wraz z sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Czastka druga a mianowicie zestawienie spoczynku trupa wraz z

cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od momentu nich

uwolnic. Pointa: zanim miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob pokazal zalety czworonoga i rozpacz

wlasciciela poprzez jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym sezonie ulegl nastrojom

elegijnym a, takze sielankowym a takze slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty krajowej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem). Bral

wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji a

takze poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Konfrontacja dowodzi, ze tresc pamietnikow

mija sie faktami historycznymi. Sa ow lampy cennym podlozem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postury i poglady owczesnego szlachcica,

przekazuja wyglad swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane idee i uznawane wartosci.

Cechami Paska wydaje sie byc przywiazanie sluzace do idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci w srodku stanowej, przekonanie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad innymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do odmiennych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji w

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swych

przywilejow, zas zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach stanu

rycerskiego a, takze wojennego rzemiosla. Porownanie obecnych Polakow sluzace do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze bardziej

wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozmysla o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne cechy stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe cechy poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy wraz z wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz wydaje sie byc mysl, ze kobiety sa niestale w uczuciach.

Mysl ta wyrazona jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore wydaje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono caly szereg kwestii niemozliwych a, takze stwierdzono, ze predzej jest dozwolone je przeprowadzic (uspokoic

zatrzesienie, wiatr zamknac w wor) niz spostrzec stalosc w uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota a, takze okrucienstwo rowniez moga stac sie tematem w celu artysty.

Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa fachowym zywiolem artysty. Liczy sie innosc, wyrafinowany posmak,

erudycja, nowinki tez sa w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego poprzez smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani poprzez jego utracie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej kwestii. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest w charakterze piekna a, takze zmyslowa niewiasta. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka a, takze

nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku a, takze ich oddzialywanie na zycie umyslowe ery.

W ktoryms uproszczeniu rozmawiamy, ze w literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, podstawowe prady. Pierwszy - uprzejmy – rozwijajacy sie w

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – charakterystyczny dla dworkow ziemianskich, dalekich od atrakcji turystycznych,

tetniacych wlasnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna stala

sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska znalazla wiec zaskakiwac odbiorce, panowac

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z modeli

zachodnich, wykladzinom skladajacy szacunek, a wraz z niechecia odnoszacy sie sluzace do rodzinnych, polskich tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo ta wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie niz nurt uprzejmy, przykladala olbrzymia wage sluzace do rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj polski

rodowod uznawala za kluczowy tworcami tamtego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten okresla sie tez sarmackim od

momentu slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. a, takze oddzialywujacej w pozniejsze ery.

Podzial literatury na dwa nurty wydaje sie byc wygodny, ale nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec uprzejmy i

zostaly siedziby szlacheckie – totez ziemianski. Jednakze byly tez miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn a, takze Naborowski sa poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna totez

mowic co najmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie w XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi).

To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna role jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm ma dwa sensu - w pierwszej kolejnosci oznacza sposob zycia szlachty w XV a, takze XVI stuleciu, drugie a mianowicie rozbudowana

ideologie szlachecka. Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje wzrost

zakresu znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego

mesjasza. Szlachta polska znalazla poczucie, ze Polska przesadza przedmurze religii chrzescijanskiej - winien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz

najdalej w wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to

przekonanie na temat szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania

panstwowosci krajowej - na temat szczegolnej pozycji jaka odgrywa Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model

egzystencji - zycie na wioski, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne zostaly takze skladniki orientalizmu,

wyrazajace sie w zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje sluzace do laski, czego swiadectwem wydaje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek a takze Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie sluzace do Danii. Osiadl na stale w krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go w infamie a, takze banicje. Tej pamietniki obejmuja

okres ekipy wojskowej. Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych

propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii a,

takze milosci przyrody - wraz z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w mowe potoczna, laczyl wielokrotnie polski wraz z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna wraz z pierwszych polskich epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w latach 1688

- 1696 "Moralia", w 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie duzo wagi sluzace do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie zaakceptowac respektuje.

Pisarz zwraca uwage na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne stosunek szlachty sluzace do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa

sie, ze represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go fakt, ze w kraju, ktory nie istnieje za jakie mozliwosci

oplacic armii, ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja wydatkow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim

skromnosc i umiar powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo r. 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z niezwyklym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego synonim

rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie byc

regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej ujemny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory wybuduj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie zaakceptowac reprezentuje zadnej z ludzi postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz z strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach niekomercyjnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia kazdego z mszy, zas mysli zaledwie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk nedznej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic dalej formy obronnej kraju, poniewaz szlachta w wojsku

wykazuje chec sluzace do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak jak Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich w sluzbie wojskowej.

Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych w utworach Po. Potockiego.

Poezja Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka rzeczy szlachty a, takze panstwa. Wielokrotnie poddaje

krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" pokazal stan wewnetrzny panstwa polskiego,

ktore chyli sie ku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze sa w stanie sluzyc dzieciom do rozrywki. Wszyscy pilnuja o prywatne dobro, nie

zaakceptowac interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady spoleczenstwa. Polacy rozumuja tylko na temat zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta aczkolwiek zyje tylko dla

siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zaginie tez kobieta sama. Po wierszu "Kto mocniejszy nasz lepszy" Potocki porusza

klopot nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory nie moze obronic sie zanim lwem. Wyrzucenie arian

Potocki uwaza za bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta

nie broni sie, poniewaz jest za wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem w 1621r. Poemat opisuje przebieg

bitwy a, takze rokowan. Caloksztalt przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc w zwyciestwie ponad poganami.

Patriotyzm widac w przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac sie sluzace do czasow przeszlych, chocby

Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Wiele jest w nich opinii, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem wiedzy o obyczjach i jezyku szlachty w XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly raczej znaczna

lokalizacje w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do przedstawionych faktow sa znakomitym podlozem poznania osob i

obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czastka zawiera wykaz przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach wojennych. Pas opowiada

na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu na temat relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji sluzace do walki zapewnia mu

szwung zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc sluzace do ojczyzny. Pas mowi rowniez o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore zostaly

wynikiem swoim zainteresowan a, takze ciekawosci. Pas opisuje rowniez msze swieta, do ktorej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami.

Uczestniczyl w licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z innymi. Przykladem wydaje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo

sluzace do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie zaakceptowac chcial borykac sie w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac

swiadomosc, ze rywal dogoni jego. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke swoim bratu. Jednakze taki tryb zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal zmiany.

W okolicach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W pozostalej czesci opisuje swe zaloty i decydujaca rozmowe wraz z ukochana. Ow czesc

"Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz egzystencji ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za naturalny stan rzeczy.

Swoja klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty obudowane jest troska o dobrobyt i zalety wlasne. Pochodzace z

"Pamietnikow" wylania sie wizerunek typowego sarmaty. Bohater kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki"

odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej epoki. Sa pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona poprzez to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

2. Monolog zwrocony do osoby, wziety w cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego w charakterze utwory na temat ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar a, takze ulomnosci ludzkich. Zdajac sobie sprawe wraz z ich wplywu na zycie

polityczne w owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym argumentu, do ktorych konfliktow a, takze klesk sa w stanie one spowodowac, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki wraz z nimi sluzyly mu nade wszystko bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie poza tym jak klechdy, ukazuja wizerunek zycia w XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal a, takze osmieszal w nich najdotkliwsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc sluzace do hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i dorazny, rownie wielokrotnie sa aczkolwiek uniwersalne a,

takze ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie okazac sie

nie tylko moralizatorem, lecz jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na wejsciu utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest zastapiony juz w tytule,

zas przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nietrafne pochodzenie, za mlody wiek, zbyt sympatyczne

sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie a, takze przesadna zabieganie o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z tymi, stawianymi

monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle glupie i bezsensowne, iz domyslec sie jest dozwolone, ze dzieki temu Krasicki odslania zalety krola. Tak

wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia w celu jego strategii wewnetrznej, zas jednoczesnie wydaje sie byc

atakiem w sarmacje, w jej ulomnosci i zle przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona zrobiona na zasadzie dialogu, gadki prowadzonej poprzez

dwoch szlachcicow. Jeden wraz z nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i na temat przykrych cechujaca je konsekwencjach. Mowa satyry

wydaje sie byc pesymistyczna a mianowicie wymeczony alkoholem szlachcic ucieka, by odnalezc ukojenie w... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania

rowniez zwykle cechy Mlodych polakow, ktorzy wobec alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie znaja sie w polityce, i jednoczesnie uwielbiaja

dyskutowac i ponizej lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasem minionymi. Okazuje sie, ze w Rzeczypospolitej dzieje sie coraz

gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie dawniej, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Tego

typu brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie zalety stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci, nawykow

i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk przedstawiana

byla w sposob jednoznaczny i jowialny. Jej wypowiedz byla z reguly skierowana sluzace do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w cudzyslow, przez

co pisarz chcial wyodrebnic swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odejscie od bezposredniej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej w satyrach

dialogowych, szczegolnie zas w ludzi, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze okazac sie uznany za reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to

czytelnika do domowej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i unikniecie

bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje

osiagaja V. w. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt

komiczny osiagniety pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malutko znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym

sposobem przedstawiania i wzorem wypowiedzi. Tematyka utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a,

takze karmelitow. Zakonnicy walcza za posrednictwem sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek wsrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych

pucharem, co duzo trunku posiadal mozliwosc pomiescic a, takze na pejzaz ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje

wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny

batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl wraz z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego prezentuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych okresow.

Swoistym komentarzem do calego zbioru wydaje sie byc „Wstep sluzace do bajek―. Po sposob humorystyczny autor wymienia rozne ludzkie wady,

twierdzac ze spotykamy ludzi swietnych, ale zawsze sa to tak wyjatkowe postawy, ze mozna te rolety miedzy klechdy wlozyc.

Bajka „Szczur a, takze kot― wydaje sie byc atakiem w jedna wraz z najgorszych niedoskonalosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tutaj tak

zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek przykry. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy moment nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera jasne pouczenie, ze w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za kazdym razem trafi

sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem powszechny, wazny faktycznie dla wszelkiej zywej: zyczenie

wolnosci. Ptaszki w klatce to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie aktualnie w niewoli i nie zaakceptowac

zna zapachu wolnosci, nie zaakceptowac rozumie do niej. Akceptuje swoje zycie w klatce a, takze uwaza, ze jest to cokolwiek normalnego. Jednakze

stary czyzyk nie zgadza sie wraz z twierdzeniem mlodego. On niegdys byl nieskrepowany, zostal aczkolwiek uwieziony. W zadnym razie nie przyzwyczai

sie sluzace do niewoli, za kazdym razem bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac te bajke, okresla sie w fakt, ze powstala kobieta po

naczelnym rozbiorze Krajowy, moze totez Krasicki pragnal napisac na temat nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, ale zyl w nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, ale byl bogaty. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal osob

naturalne, takimi, jakimi sa, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej a, takze

najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna w duzej mierze wiecej osiagnac.

Przykladem uzycia poetyki maski jest historia "Jagnie a, takze wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w kuli

ziemskiej dominuje ustawa silniejszego, ze racja wydaje sie byc po stronie www tego, kto ma sile. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdy jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci a,

takze okrucienstwa). Kiedy pyta, jakim prawem ma byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, niedysponowany i w lesie", zas

nastepnie pozostaje pozarte.

Bajka „Filozof― odslania uczonego czlowieka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca poniekad wiare w Boga a,

takze smieje sie ze kazdego z swietych. Jednakze gdy maleje na jego choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale tez w

„upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo jednostki sa chwiejni we wlasnych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze wielokrotnie

teoretyczne madrosci nie pomagaja w zyciu.

Oraz zatem rzeczywistosc w dobranockach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki a,

takze zaprezentowane konsumenta.

79. Docen role literatury oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 2 dzielach: w Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Krajowy. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z mocnej troski na temat kraj, wraz z leku zanim

utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, w celu ktorej zamyslem powinno okazac sie szczescie ojczyzny.

Poniewaz fart spoleczenstwa wynika z uzytecznosci wszystkich swoim mieszkancow, zatem, jak pisal koncem edukacji krajowej okazac sie powinna

zdatnosc obywatela. Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki ponad szkolnictwem, czymze poparl zdecydowanie program reform

Komisji Oswiaty Narodowej.

Wiele rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa

w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Gadal o wymagania utworzenia nieustannej armii, na ktorej utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne polozenie w swoim dzielach absorbuje krytyka krajowej magnaterii, ktora wini za upadek kraju. Pisal: Pochodzace z samych mezczyzn zguba

Mlodych polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu,

a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal system reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Przy swoim

przywodztwem skupil gromade radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych organizacji

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie przewiduje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny a, takze polityczny anachronizm

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o

nieludzkie traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, utwor o charakterze dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra w

owczesne ludzie.

Do ewidencje utworow nalezy jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i sluzace do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych sluzace

do zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla Polski),

zrownanie norm mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal w czasie kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma pan charakter

doskonaly – zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca a, takze akcji, niedobor jest tez scen masowych, calosc zas utrzymana wydaje sie

byc w 1 konwencji. „Powrot posla― jest napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na opinie publiczna a takze na

postawe polityczna konkretnych poslow.

Kawalek ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc zmian

ustrojowych Krajowy, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu a, takze patriotycznemu

obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem a, takze ukazal zuchow jednoczesnie poszczegolnych jako

pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu jest splycenie

sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia dialogow prezentujacych jednostkowe

poglady a takze racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― pozostana przedstawieni w charakterze prawi a, takze wzorowi obywatele, ci „zli―

zas w charakterze durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze ich syn

Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Za to ich przeciwnicy to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i

Szarmancki.

Caly utwor jest zapelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka zmartwienia, jakie tworzy szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, jakie mozliwosci doprowadza sluzace do

upadku Krajowy, podobnie jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok schylku

swego zycia potezna i wyzwolona z ponizej obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory wiele twierdzi, ale przewaznie bez

sensu; zdumiewa sie, ze Starosta pozwala na kazde dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); na koniec okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc

goloslowny: uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac

corke przymusem za partner, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski

prezentuje jego niedobor zainteresowania zasobem wiadomosci, za to ogromne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; rowniez jest

poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje za swiete ustawa szlachty, na ktorym mozna bez watpienia niezle zyskac;

Szarmancki wydaje sie byc czlowiekiem, ktory roztrwonil wlasnosc rodzicow w zagranicznych wojazach, totez chce zlapac okazje finansowa, jak moze

byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego jego nie nauczyly,

niczego zaciekawiajacego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zadania dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o rozleglej roli slowa jako przybory oddzialywania w spoleczenstwo. Istota klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna sytuacje czlowieka. Dzialanie na wzrost tego stylu mialy poglady J. J. Rousseau, ktory glosil, ze cywilizacja

nie zaakceptowac sprzyja rozwojowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka sluzace do natury. Sentymentalizm wprowadzal

uczucie – byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on najmniejszy udzial w tworzeniu dorobku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Podstawa jego bylo rozumienie zachwycajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Oprocz literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane w malych odmianach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w eleganckiej

ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej problematyce obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od momentu 1730 sluzace do 1822. rozpoczyna sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Wydzial wowczas

Stanislaw Konarski, ktory wypowiada sie w trzech dziedzinach egzystencji:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fiuta szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowe metody ksztalcenia. Byl pan pijarem a, takze z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 r. oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia slownika, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 r. oddano sluzace do uzytku ogolnego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozmysla naukowej kraju. Na sejmie

konwokacyjnym w 1764 r. krolem Krajowy zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Rycerzy.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna a, takze

wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane w

angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec terazniejsze i

odmienne tematy. W bazie tego czasopisma pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton, dokument, listy sluzace do redakcji

a, takze odpowiedzi w nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan a,

takze chlopow, odpowiadaja o klopotach gospodarczych a, takze politycznych Krajowy. Wydawany poprzez 21 czasow. Z inicjatywy krola w 1765 r.

zalozono w Warszawie pierwszy w dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach okreslany mianem Operalnia, gdzie zaczely

odbyc sie trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Po 1766 r. dla teatru zaczyna

komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu

Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Krol przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej

kompleks prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly szkoly wydzialowe

a, takze podwydzialowe, te zas pelnily nadzor ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wiedza w szkolach miala odbywac sie w jezyku

polskim. Komisja zdawala sobie kwestie, ze w celu zapewnienia nalezytego poziomu nauczania potrzebne sa dobre ksiazki dlatego w 1775 r. powolana

Obecnosc do Ksiag Elementarnych, ktorego celem bylo opracowanie a, takze wydanie oryginalnych podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794

roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego krola. Brali w nich wklad

miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform. Nieoficjalnym

narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, ale jego

dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie skladniki bohaterskie a, takze komiczne. Skutek komiczny osiagniety

zostaje za posrednictwem celowe zastosowanie kontrastu pomiedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym a, takze

podnioslym rodzajem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora wybucha pomiedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych przed

chwila puchar, jakie mozliwosci wiele trunku mogl ulokowac, na pejzaz ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem pelnym

patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np.

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od

momentu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu wydaje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np.

pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Czastka pierwsza tamtego poematu na temat charakterze konfesyjnym to wspanialy

hymn w czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – ma poczucie dyspozycji, jest tworca, gra w gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu. Podlozem jego macy jest uczucie,

ogarniajaca caly narod. Po imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy w uniesieniu. Tej

pragnienie wladzy bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie w celu jego zacna. Pycha

popycha go sluzace do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie

Boga na temat zlo panujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie dla

zacna ludzi. Konrad jest totez indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo wydaje

sie byc sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny opiera sie wiec w buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w imie szczescia ludziom, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on w pyche a, takze megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos w dyskusji odnosnie do oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba oceny ruchu listopadowego i pobudek jego kleski.

Nalezy zaakcentowac, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie sluzace do Paryza, w ktorym miejscu

uczestniczyl w wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich czasopism emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie pan o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze tymze Slowacki pragnal dac riposta na testowanie

dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka role powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, ze rzady ludzi ludzi

zostaly jedna wraz z przyczyn kleski. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku wydaje sie byc zamach w cara. Ludnosc jest w tej kwestii podzielone. Jedynie mlodzi oficerowie

pragna wojny. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly bedaca sposobem dzialania. Szczep,

reprezentowany poprzez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, ktora nienawidzi cara i chce powstania, ale potrzebuje wodzow. Wynik

glosowania, ktore ma przesadzic na temat zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam totez wyrusza, by zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Mozemy zatem

w dramacie odczytac caly przebieg powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana a, takze calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial

spoleczenstwa, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, cechujaca

je pragnienie wolnosci jest tutaj oceniane w charakterze bardzo pomocne i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki euforia zostal wyrzucony

w bloto, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala dotad historia Krajowy. Krytykowal ludzie,

ktoremu zabraklo zdecydowania w walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej oddac caly narodowosc, niz

ochronic go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia w niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa

opowiesci i postepu. Poeta nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe skladow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly totez rozumiane a, takze doceniane poprzez wspolczesnych. Wowczas po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub obszaru

pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie cechujaca je smierci lub po zgonu. Smierc

uwydatnia dopiero cechujaca je wielkosc. Poeta uwaza, ze moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie swoim dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje rzetelnego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi sluzace do grobu, w ktory nie zaakceptowac sklada organizmu

bohatera. Jest to symbol przezycia idealow Bema - wojny o niezawislosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn

z oczu zgarna narody... ―. Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci na

temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze pan do

odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo sen wieczny Browne’a

wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi rzetelnych, prawych a,

takze uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - czarna noc z twarza Murzyna―. Po ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, czlowiek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze przezyc historie a, takze budzic sluzace do walki narody. Ale nim wielka kwestia Browna

pozostanie przez odmiennych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, swoim wielkosci. Muzyka Chopina wydaje sie byc przedstawiona

poprzez Norwida w charakterze ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci sluzace do idealu, nieosiagalnego dla

ludzi. Podstawa sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona wraz z ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny

absolut. Idealu tamtego nie mozna osiagnac ale jest dozwolone don zmierzac. Muzyka czyni z osob istoty bardzo dobre. Miara naszej doskonalosci

wydaje sie byc porownanie sluzace do hostii. Po wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a

zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi sluzace do glosu hipoteza mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest

rownowazne z zaglada wartosci. Okazuje sie byc tez tam triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety sluzace do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil

refleksje Norwida - wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja szczescia za egzystencji, a nawet poprzez smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im

czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po zgonu Atenczycy postawili statue wraz z zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono dwa groby.

Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji zyl w cieniu

wspanialych ludzi, nie zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tu wierszu pragnal pokazac, jak wielka wartosc musi uregulowac naleznosc kazda osobowosc za swoja

odmiennosc, innosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzeczywiste, kiedys prawdziwe, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak dlugo jak pamiec na temat nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na wybranych przykladach cechy dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do kulturze dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady trzech jednosci: czas miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miech, miejsce: akcja rozgrywa sie w

duzej liczby miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczescie rom.

mieszal konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem. liryczne:

ogromne monologi w Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: legend

Nastroj: zauwazalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek pani Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen

senatora), spoczynku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad przygoda Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa mysli wolnosci dobrze poswiecic caly narod, niz ocalic jego ( „smutne pol

– rycerzy – zywych―) w celu zycia w niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest

okazem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa opowiesci i postepu.

Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―,

jakim przykryta wydaje sie byc „anielska psyche narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal aktywnosc sil

politycznych o charakterze demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― 2-ie plaszczyzny historyczne, historie duza, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz gawede obyczjowo-prywatna,

odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal cechujaca je od wlasnej osoby, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Pochodzace z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie a,

takze zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa w ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je totez autor w wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie sluzace do panstwa a, takze monarchy. Na rzecz

Sienkiewicza swoim bohater na temat wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa

nieskomplikowane, autor podkresla kilka zasadniczych typow cechujaca je charakteru. Cechy typowe sa najlepiej wyrazne w charakterystyce Zagloby,

glownego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia w szczegolnosci funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, wobec tego posrednio

towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej wraz z obcym najezdzca

przez caly narod polski oraz poswiadczenie grozy lokalizacji miasta naszego kraju w trakcie najazdu. Pokazanie wojny wraz z Szwedami w charakterze

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc a, takze szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie swoim moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez krola,

brak odwagi, by zapozyczyc po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w scenie spisku. Samotna bitwa

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu

uswiadamia Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we

wlasne krzepy i izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w

walce. Odslaniajac szeroko pobudki kleski patrzyl z duzym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc a takze brak wiary narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski

w kategoriach wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera

duzo aluzji a, takze mozna uwazac go za utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i zaden Polak nie istnieje prawa zatrzymac sie ponizej Termopilami, w ktorym

miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa ta to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Nieszczesliwie Polakom tamtego brak.

Poeta nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac wyrazen

oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie zyskal udzialu w powstaniu,

wobec tego identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie ma prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska w stosunku

do powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie zaakceptowac odnotowano, pisarz pokazuje naszej firmie tylko

represje popowstancze ( wydarzenia wraz z 1823 r., zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy otrzymac

wiadomosc z zwiazku naocznych swiadkow – zgodne z prawda historyczna. Wystepuja takze mnogie postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow.

Mozemy tez odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce a, takze tragedii narodu

przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Zawarty jest klopot winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach, jakie

wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, zas Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez dzieci, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien a, takze goryczy. Blogie zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw a, takze pieszczot nie zaakceptowac uprawnia sluzace do uzyskania

szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud poprzez ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic pozostalego czlowieka a, takze patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Na rzecz widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo za zycia nie zaakceptowac postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze nigdy nie mozna uciekac sluzace do ludzkiej, ziemskiej milosci. Wypada rozumiec odczucia innych, nie

zaakceptowac kpic wraz z nich a, takze samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory ma romantyczny punkt widzenia na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, sa

przeznaczone nowego przez Boga i scalone na lata. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc razem z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

rozbieznosci majatkowych a, takze nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym

odczucia i odbierajacym ludziom ustawa do osobistego szczescia a takze szydzi wraz z tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Wedlug nauki

moralnej wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za egzystencji zazna pan szczescia

ziemskiego, bo tego rodzaju fakt rowniez opoznia a, takze utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo sztuki A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem podstawowe wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej na temat natchnienie, poparcie w czynieniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka poprzez siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, niebios,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy zuchow ( sa nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele przede wszystkim sredniej szlachty, choc objawia sie tez

arystokracja a takze drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu lub klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona w Moskwe).

Deficyt jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - globu bogow a, takze ludzi ). Zamiast tamtego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie