10. Postkolonializm, orientalizm.

- Postkolonializm pojawia się w latach 80 i 90 XX wieku.
- Analiza wyobrażeo świata konstruowanych z imperialnego punktu widzenia (dominującego politycznie i kulturowo).
- Niezgoda na biernośd wobec kulturowej przemocy, symbolizowanej przez nieistniejące już imperia.
- Z punktu widzenia badao postkolonialnych literatura jest stronniczką imperialnej polityki kolonizacji, gdyż produkuje i utrwala
kulturowe stereotypy krajów i kultur kolonizowanych.
- Badania postkolonialne skupiają się przede wszystkim na ideologicznym i politycznym wpływie Zachodu na inne kultury. Ściślej zaś
na analizie dyskursu kolonialnego, który w taki sposób konstruuje swój przedmiot, by uzasadnid swój podbój, panowanie i
administrację podbitej społeczności.

Trzy rozumienia orientalizmu według Edwarda Saida

W słynnym dziele „Orientalizm” Edward Said rozprawił się z zachodnimi przesądami na temat innych kultur, głównie dotyczącymi

świata arabskiego. W tym celu przeanalizował on dzieła min. Sacy'ego, Renana, Lane`a, Flauberta, Goethego, wypowiedzi polityków
takich jak Balfour, Weizmann czy Kissinger. Według Edwarda Saida orientalizm jest bytem umownym. Orient to sposób widzenia
Wschodu przez pryzmat zachodnich doświadczeo, a pojęcie to rozwijało się w dwóch fazach: brytyjsko-francuskiej oraz
amerykaoskiej. Rozróżnienie Orient-Zachód, przyjęte przez poetów, powieściopisarzy, filozofów, teoretyków polityki czy
ekonomistów, stało się punktem wyjścia ich teorii, powieści, rozpraw społecznych i politycznych dotyczących obyczajów, ludności
Orientu. Co charakterystyczne, relacja Zachodu z Orientem oparte jest na władzy, dominacji i poczuciu wyższości Zachodu. Orient
widziany był więc z perspektywy eurocentrycznej, jako zacofany, barbarzyoski i irracjonalny, jako przedmiot wymagający opieki czy
nawet ucywilizowania. Kultura europejska kształtowała Orient więc politycznie, społecznie, militarnie, ideologicznie, naukowo. Jak
dowodzi Said, jego fenomen polega na „orientalizacji” Orientu dla dobra europejskiej polityki hegemonialnej. U podstaw
orientalistyki nie leżała bowiem chęd poznania Wschodniej kultury czy historii, a orientaliści byli przede wszystkim urzędnikami w
ministerstwach europejskich mocarstw.

Said wyróżnił trzy odmiany orientalizmu: akademicki, literacko-artystyczny oraz instytucjonalny. Jak wykazał, w każdym z tych

typów stworzono nierealne obrazy Orientu, tak by posługiwad się nim dla własnych celów.

Akademickie znaczenie pojęcia „orientalizm”

Said demaskuje dotyczące Orientu mity, przybierające postad obiektywnych teorii naukowych. Stwierdza, że zachodni naukowcy

powtarzają jedynie półprawdy i stereotypy, które w żaden sposób nie odzwierciedlają kultury i historii Bliskiego Wschodu, ani
stosunków tam panujących na Bliskim Wschodzie.

Nazwa orientalizm funkcjonuje w dużej liczbie instytucji akademickich a każdy kto bada Wschód, niezależnie od dziedziny

naukowej (etnografia, socjologia, historia czy filologia) jest orientalistą, a jego dziedzina orientalistyką. Dla orientalizmu
akademickiego znamienne wydaje się byd przyjęcie rozróżnienia Wschód-Zachód, stanowiącego punkt wyjścia wszelkich teorii.
Rozróżnienie to żyje w środowisku uniwersyteckim dzięki licznym książkom, wykładom czy kongresom, których głównym tematem
jest Wschód.

Historia orientalizmu akademickiego sięga XIV wieku, kiedy to na zachodnich uniwersytetach (w Paryżu, Bolonii, Oksfordzie)

zaczęły powstawad katedry języków: hebrajskiego, arabskiego, syryjskiego czy greckiego. Do 2 połowy XVIII wieku orientaliści
zajmowali się głównie badaniem Biblii, islamu i języków semickich. Powstały wtedy takie dzieła jak Biblioteque Orientale (1697)
autorstwa d`Herbelota czy History of Saracens (1708) Ocklaya. Na uwagę zasługuje zwłaszcza Biblioteque Orientalne, skupiająca się
zagadnieniach islamu, która do XIX wieku stanowiła główny punkt odniesienia dla europejskich prac orientalnych. Duże znaczenie
dla tej dziedziny miał XIX wiek, nazywany często „złotym wiekiem orientalizmu”. Wtedy to działali Silvere de Sacy i Ernest Renan,
twórcy tzw. orientalizmu filologicznego. Osadzili oni orientalizm na gruncie naukowym. Obaj reprezentowali wiedzę czysto
teoretyczną i nigdy nie byli na Wschodzie. Sacy stworzył filologie arabską dla Europejczyków-opracował zasady gramatyki, zebrał
liczne teksty, a jego ontologie przez kilka pokoleo tworzyły kanon. Rozpoczął się także rozwój filologii orientalnych a na
uniwersytetach zaczęto zakładad katedry poświęcone badaniom nad historią i kulturą paostw arabskich

Literackie znaczenie pojęcia „orientalizm”

Od średniowiecza do XVIII wieku bogactwo Orientu wykorzystywali w swych dziełach Aristo, Milton, Marlowe, Tasso oraz

Szekspir. Jednak szczególne znaczenie zyskał Orient dopiero w literaturze romantyzmu. W XVIII wieku w Europie nastąpiło
przesunięcie zainteresowao ze starożytności greckiej i łacioskiej na rzecz Wschodu, wzrosło zainteresowania kulturą, historią i
obyczajowością tego regionu. Zjawisko to zbiegło się w czasie z początkami podbojów Afryki i Azji przez wielkie europejskie
mocarstwa, a ekspansji tej towarzyszyły liczne podróże poetów i pisarzy (Said opisuje min. Flauberta i jego podróże, zafascynowanie
Kuchuk Hanen-egipską tancerką, która staje się okazją do rozmyślao ). Dla nich „orientalnośd” oznaczała fascynację wszystkim tym,
co dalekie i tajemnicze, łączyła się z refleksją nad odmienną naturą Wschodu i jego egzotyką. To co orientaliści uczynili dostępnym,
wykorzystali literaci. Pisarze uprawiali mitologię orientu, a ich wizja Wschodu pochodziła z potocznych poglądów czy tendencji.

Wiedzę czerpali głównie z książek, opracowao lub z pamiętników (np. „Opis podróży z Paryża do Jerozolimy” Chateaubrianda).
Ponad to moda na Orient zaowocowała twórczością przekładową.

Do pisarzy, którzy przyczynili się do utrwalenia orientalizmu, Said zaliczył min. Byrona („Giaur”, „Narzeczona z Abydos”), T.E.

Lawrenca („Siedem filarów mądrości”), Goethego („Hegira”, „Dywan Wschodu i Zachodu”), Victora Hugo (Orientales”) czy Flauberta.

Instytucjonalne znaczenie pojęcia „orientalizm”

Orientalizm w ujęciu instytucjonalnym to zrzeszenie instytucji zajmujących się badaniem Wschodu, wydających orzeczenia na

jego temat, sankcjonujących opinię, opisujących Orient i szerzących wiedzę o nim. To wspieranie teorii na temat Wschodu poprzez
instytucje polityczne czy społeczno-gospodarcze.

Największe znaczenie w tej dziedzinie miała wyprawa Napoleona do Egiptu w 1798 roku. Wraz z jego oddziałami przybyła grupa

badaczy: historyków, archeologów, medyków, biologów, którzy założyli Institut d'Égypte. Ich zadaniem było przyłączyd Egipt do
współczesnej Francji. Stworzyli oni ogólny obraz tego kraju a zebrane informacje opublikowali w 23- tomowym "Description de l`
Egypte" (1809- 1828). „Description…” stała się wzorcem dla wszystkich dalszych prób przybliżenia Orientu Europie. Duży wkład w
rozszerzenie tej wiedzy miał Dominik Denon- artysta, dyplomata, archeolog, który został przedstawicielem Instytutu d`Egypte, a
1802 roku wydał album zatytułowany „Podróże po Dolnym i Górnym Egipcie”. Spowodowało to także wzrost zainteresowania
Orientem i prestiż tej dziedziny. Niewątpliwie przyczyniło się to do powstania takich instytucji jak: Royal Asiatic Society (1832),
American Oriental Society (1842) czy Sociale Asiatiqua (1822). Wraz z ich rozwojem zaczęło przybyd katedr na uniwersytetach,
powstawały liczne przekłady i komentarze do dzieł orientalnych, wychodzid zaczęły periodyki dotyczące Bliskiego Wschodu.

Postkolonializm – zbiorczy termin szeregu teorii filozoficznych i literaturoznawczych obejmujących zagadnienia związane z

dziedzictwem europejskich potęg kolonialnych i dekolonizacją w drugiej połowie XX wieku.

W rozumieniu literaturoznawczym postkolonializm to krytyczna analiza literatury tworzonej w krajach, które były lub są

koloniami innych krajów, literatury pisanej przez mieszkaoców paostw kolonizujących lub byłych kolonii. Postkolonialna literatura
zajmuje się problematyką rozwijania tożsamości narodowej w skolonizowanych społeczeostwach, różnicami i wzajemnymi
wpływami kulturowymi między światami kolonizatorów i narodów podbitych, wreszcie, stosunkami byłych kolonii i byłych potęg
kolonialnych.

Postkolonializm jako badania nad literaturą postkolonialną rozwinął się w latach 70. XX wieku; za jego twórcę uważa się Edwarda

Saida (praca „Orientalizm”).

POSTKOLONIALIZM

I.RÓŻNE OBLICZA



Cztery teksty założycielskie

●określenie konkretnej postawy metodologicznej, nazwa pojawiła się w latach 80-90-tych XX wieku

●In Other Worlds(1987)Gayatri Chakravorty Spivak

●The Empire Wites Back (1989)Bil Ashcroft

●Nation and Narration Homi K.Bhabhy

●Culture abd Imperializm(1993)Edward W.Said

●poddanie w wątpliwośd uniwersalistycznych roszczeo kultury zachodniej i odsłonięcia ich filozoficznych i kulturowych

przesłanek

●badania kolonialne- subdyscyplina badao kulturowych



Perspektywa imperialna

●analiza wyobrażeo świata konstruowanego z imperialnego punktu widzenia

●świat widziany w perspektywie imperialnej- świat skolonizowany przez Europę

●krytyce zostaje poddany sposób, w jaki europejskie mocarstwa kolonialne (Anglia i Francja)tworzyły wartościujące

przedstawienia podległych im kultur i w jaki sposób ustalały relacje między centrum a peryferiami

●relacje miedzy kolonizatorami i kolonizowanymi-dyskursywna dominacja

●kolonizowani- wszystkie grupy płciowe u etniczne, pozbawione kulturowej samodzielności, marginalizowane i poddane

instytucjonalnej opresji

●niezgoda na biernośd wobec kulturowej przemocy, symbolizowanej przez nieistniejące już imperia



Początki krytyki postkolonialnej

●lata 50,60-te- paostwa należące do europejskich imperiów zaczynają wybijad się na niepodległośd

●koniec panowania Francji w Indochinach, wojna w Algierii, kryzys kolonializmu afrykaoskiego- upadek kolonialnego ładu



Wyklęty lud ziemi (1961)Frantz Fanon z przedmową Jeana Paula Sartre’a

●obserwowany z bliska proces rozpadu systemu kolonialnego

●autor- marksista a jednocześnie przybysz z kolonii, związek między konfliktami rasowymi a klasowymi



Orientalizm

●Orientalizm (1978) Edward Said-najbardziej wpływowa książka w badaniach postkolonialnych

●teza kulturowa o kształtowaniu percepcji przez dyskurs

●Orient(Wschód), jako przedmiot badao jest wynalazkiem badaczy, nie obiektywnie istniejącą rzeczywistością



Dyskurs na temat Orientu

●orientalizm(dyskurs na temat Orientu)nie mówi nam nic o samej rzeczywistości, ale ustanawia wartościującą ramę, w której

pojawiają się fakty nasycone uprzedzeniami

●wiedza na temat Orientu okazała się byd dyskursem na usługach władzy zachodnich imperiów, których stosunek do Wschodu

był dwuznaczny

ORINTALIZM (Edward W.Said)- sposób badania określonego regionu geograficznego, ze szczególnym uwzględnieniem języka i

kultury; sposób myślenia oparty na ontologicznym i epistemologicznym rozróżnieniu między Wschodem i Zachodem; system
myślenia, który prowadzi do unieważnienie Wchodu jako obszaru zainteresowao badaczy kultury; korporacyjna instytucja, której
celem jest opisywanie, analizowanie i propagowanie kultury Wschodu



Orient jako „Inny”

● naturalny obiekt podboju, nad którym trzeba roztoczyd kontrolę

●niezrozumiały- fascynował i niepokoił swoją egzotyczną tajemniczością

●trzeba było go oswoid za pomocą swojskich obrazów i przedstawieo



Wielka narracja Zachodu

●podwójnemu celowi służyd miał właśnie orientalizm- dyskurs niweczący różnicą między Wschodem a Zachodem

● „wielka narracja” uzasadniała imperialne roszczenia Zachodu

●związek dyskursu z władzą i percepcją jest podwójny

●władza uzasadnia swoje roszczenia oraz wpływa na kształt dyskursu

HEGEMONICZNA HISTORIOGRAFIA- zespół narracji historycznych prezentujących wydarzenia danego kraju z perspektywy

kolonizatorów

KANON- dominujący model literacki, który powstaje poprzez odrzucenie literatury regionalnej, peryferyjnej i marginalnej;

wyznaczenie standardów językowych i kulturowych dla obszarów podporządkowanych imperialnemu paostwa



Angielska powieśd modernistyczna

●utwierdza kulturowe stereotypy(Joseph Conrad)

●milcząco uzasadnia imperialne panowanie(Mansfield Park Jane Austen)



Figura kolonizacji

●główny bohater powieści modernistycznej ustanawiając porządek staje się implicytną (niedopowiedzianą wprost) „figurą

kolonizacji”

II.LITERATURA I OPRESJA



Literatura a kulturowe stereotypy

●literatura jest stronniczką imperialnej polityki kolonizacji: produkuje i utrwala kulturowe stereotypy krajów i kultur

kolonizowanych

●relacja między kolonistami i kolonizowanymi jest wyraźnie stematyzowana

LITERATURA WSPÓLNOT NARODOWYCH- literatura pisana w języku angielskim, powstająca w krajach, które niegdyś były

koloniami; przeciwieostwo krytyki postkolonialnej i jeden z głównych obiektów jej ataków; literatura krajów postkolonialnych
powinna byd omawiana zbiorczo, ze względu na wspólny język i kulturę kolonizatorów



Przykład Burzy Szekspira

●fascynacja doniesieniami z Nowego świata, szczegóły z dzieł podróżników i kolonistów

●akcja dramatu umieszczona na wyspie, odwołania do Wergiliusza, konwencje teatralne

●kulturowo- historyczny wymiar tekstu został zamaskowany

●wyraźnie przebija retoryka europejskiej dominacji nad kolonizowanymi krajami



Kaliban i Prospero

●uciskający i uciśniony, kolonizator i kolonizowany

●Prospero- wiedza narzędziem kulturowej dominacji

●Kaliban- lubieżny, pijany, zasługuje na swój nędzny los, stworzenie wyjęte spod zbawiennego wpływu cywilizacji, jest

nieedukowanym dzikusem, który nie rozumiał nawet własnego języka, dopóki nie został oświecony przez reprezentantów
prawdziwej kultury

●Miranda nazywając Kalibana „najbardziej zwyrodniałą rzeczą” odmawia mu tym samym człowieczeostwa



Kaliban jako narzędzie panowania

●niewolnik= użyteczne narzędzie do skutecznego panowania nad wyspą



Zadanie lektury postkolonialnej

●kultura jest po stronie kolonizatorów

●kultura utożsamiona zostaje z symboliczną przemocą wywieraną na „innych”, którym odbiera się prawo bycia sobą i narzuca

obcy im standard

●kolonizacja oparta jest na wyzysku, kolonizowani niewolniczą pracą muszą ją podtrzymywad

●koloniści zajmują podwójną pozycję: kulturowych wybawców i nieugiętych władców

●zadaniem lektury postkolonialnej jest odsłonięcie tej dwuznaczności oraz działalnośd polityczna

●sztuka Szekspira maskuje polityczną dominację paostwa imperialnego nad barbarzyoską „innością”

III.PRZEKLETY SPADEK



Jądro ciemności

●utrwala kolonialne stereotypy politycznej supremacji imperialnej Anglii



Chinua Achebe An Image of Africa: Racism In Conred’s „Hart of Darkness” (1977)

●nigeryjski pisarz i wykładowca na uniwersytetach amerykaoskich



Wartościowanie dzieła literackiego

●czy dzieło literackie, które przedstawia nieludzko innych ludzi tylko dlatego, że należą oni do innej, gorszej rasy, może nadal byd

wielkim dziełem?

●nie wprost, ale za pomocą literackich środków stylistycznych zostaje utrwalona kolonialna wizja świata, wedle której czarni

mieszkaocy Afryki nie są ludźmi, bo nie należą do zachodniej kultury

●kultura zachodnia= człowieczeostwo- podstawa kolonialnego światopoglądu

●Afryka to wyraz europejskiego pragnienia, by wszystko co niższe trzymad na dystans, przekonanie o wyższości kultury

zachodniej nad resztą świata



Pisarz jako dostarczyciel wygodnych mitów

●niezrozumienie dla tego, co odmienne od europejskich standardów kultury i zachowania

●natychmiastowe wartościowanie skonstruowanej opozycji: my- normalni, oni-obłąkani

●przerażenie z powodu jakiegokolwiek powinowactwa z nienormalnymi dzikusami



Pokrewieostwo kultur

●wyparcie możliwego pokrewieostwa miedzy człowiekiem Zachodu i mieszkaocem Afryki

●opowieśd o przemocy zachodniego dyskursu, który narzuca jednostce ramy postrzegania świata

●biały człowiek nie chce widzied żadnego pokrewieostwa z czarnym i wypiera tę dominującą myśl, skazując siebie dobrowolnie

na niezrozumienie

●stereotyp kulturowy organizuje percepcję białego człowieka



Usunięci z historii

●dzikusom odebrana jest historia, która przynależy tylko ludziom Zachodu

●najpoważniejszy cios, jaki otrzymał kolonizowany polegał na usunięciu go z historii

●otwarcie zachodniego kanonu literackiego na teksty pisane w innych językach niż angielski okazały się najskuteczniejszą

politycznie strategią przywracania zapomnianej historii

IV.CZY INNI POTRAFIĄ MÓWID?



Postkolonializm a postmodernizm

●podobieostwa między modernizmem literackim, kolonializmem, strukturalizmem

●własne poglądy badacze postkolonialni wpisywali w ramy postmodernizmu i poststrukturalizmu

●pojęcie „inności”, jako wspólny mianownik



Analityka inności

●z epistemologicznego punktu widzenia innośd nie ma prawa istnied, ponieważ dla rozumu to, co niezrozumiałe, zagraża jego

istnieniu



Kolonializm jako ekspansywnośd rozumu

●istnienie polega na maksymalnym poszerzaniu przestrzeni zrozumiałości regulowanej prawami narzucanymi przez podmiot

●kwintesencja ekspansywności rozumu- podstawowa przesłanka kolonializmu



Jak przedstawiad?

●to, co zostało usunięte z dominujących systemów reprezentacji lub ukryte pod powierzchnią pozornie przejrzystego dyskursu



Doświadczenie niemożliwego

● „doświadczenie niemożliwego”- etyczny cel badao postkolonialnych(określony przez Gayatri Chakravorty Spivak)

●etyczne przedstawienie uciśnionego możliwe jest tylko, gdy towarzyszyd będzie mu świadomośd nieadekwatności samego

przekazu



Dyskurs postkolonialny

●dyskurs postkolonialny często sam powtarza to, przeciwko czemu występuje, ponieważ sam także jest dyskursem

●paradoks potwierdza najważniejszą tezę postkolonialnizmu: rzeczywistośd nie zostaje przez dyskurs odtworzona, lecz

skonstruowana wedle ukrytych w nim ideologicznych przesłanek

V.PODSUMOWANIE



Przesłanki badao postkolonialnych

●ideologiczny i polityczny wpływ Zachodu na inne kultury

●analiza dyskursu kolonialnego(imperialnego), który w taki sposób konstruuje swój przedmiot, by uzasadnid podbój, panowanie i

administrację podbitej społeczności

●badaniom podlega dyskursywna reprezentacja rzeczywistości

●dyskurs= reprezentacja- nie odzwierciedla rzeczywistości, lecz ją konstruuje według określonego zbioru ujednoliconych

zbiorowych wyobrażeo

●dyskurs kolonialny- posługuje się stereotypami i kliszami, kolonizowany zmuszony zostaje do przyjęcia wizerunku

skonstruowanego przez kolonizującego

●dyskurs europejski- konstruuje obraz społeczności i kultur nieeuropejskich wedle wzorca politycznego, uzasadniając jego

wyższośd i kolonizację

●dyskurs zachodni- supremacja białej większości kulturowej nad mniejszością kulturową przez narzucenie jej własnych wartości

kulturowych i kanonu literackiego



Analiza stereotypowych przedstawieo

●stereotypowe przedstawienia stały się matrycą, wedle której powstają lokalne tożsamości oraz ramą określającą granice

prawomocnego poznania rzeczywistości skolonizowanej

●badania śledzą strategie konstruowania znaczeo w kulturach podporządkowanych imperialnemu centrum



Krytyka

●krytyka jest powiązana ze światem i istnieje w nim o tyle, o ile sprzeciwia się monocentrymowi

●The Empire Wites Back: Theory and Practice impost-Colonial Literatures (1989): „postkolonialny”- odnosi się do wszelkiej

kultury “naznaczonej procesem imperialnym od czasów kolonizacji do dziś”

●badania postkolonialne dotyczą wszelkich tekstów, które uczestniczą w procesie ujednolicenia innych kultur oraz tekstów, które

sprzeciwiają się temu procesowi



Hegemonia Zachodu

●śledzenie dyskursywnych represji wszelkich mniejszości etnicznych i religijnych w strukturach danej zbiorowości oraz relacji

między centrum kulturowym i marginesem