Rozwój człowieka na przestrzeni życia

Wykład 2

(kluczowe informacje zawarte w prezentacji)



Pojęcie zmiany rozwojowej

Rozwój najczęściej definiuje się poprzez zmianę i/lub wzrost zachodzące w określonym czasie

(Brzezińska, 2000; Trempała 2003)

„Pojęcie rozwoju zawsze więc dotyczy zmian.”(Tyszkowa, 2011)

W najbardziej ogólnym znaczeniu zmianę ujmuje się jako różnicę w stanie danego obiektu lub
organizacji struktury, obserwowaną wraz z upływem czasu. Zmiana jest więc funkcją czasu.

(Tyszkowa, 2011)



Rodzaje zmian rozwojowych

W psychologii rozwoju najbardziej powszechne jest rozróżnianie zmian rozwojowych:

Zmiany ilościowe w rozwoju – pojawianie się pewnych własności, których dawniej nie było lub było
mało
Zwiększenie liczby słów w słowniku dziecka
Zmiany w zakresie wzrostu u dziecka

Zmiany jakościowe w rozwoju – specyficzne ukierunkowanie zmian rozwojowych od stanów niższych
do wyższych
Od prostych do złożonych rysunków dziecka
Od mniej do bardziej efektywnej komunikacji werbalnej

Helen Bee (2008) wyróżnia trzy inne rodzaje zmian rozwojowych:

Zmiany uniwersalne
Zmiany przypisane do wieku, co oznacza, że odnoszą się do każdego człowieka w danej grupie
wiekowej czyli są podporządkowane działaniom zegara biologicznego
wyrzynanie się zębów
zmiany w zakresie przebiegu rozwoju mowy
zmiany w zakresie procesów myślenia itp.

Zmiany wspólne
Doświadczenia pokoleniowe, podzielanie doświadczeń społecznych i przeżyć
doświadczenia II wojny światowej (pokolenie dziadków)
stanu wojennego (pokolenie rodziców)
kryzysu lub rozkwitu gospodarczego

Zmiany indywidualne
Unikatowa kombinacja indywidualnych doświadczeń
rozwód w rodzinie
choroba rodzeństwa
zdanie egzaminu na studia psychologiczne

Kolejna propozycja podziału zmian rozwojowych:
Zmiany punktualne
Zmiany niepunktualne (Bee, 2004)

Rozwój każdego człowieka od początku jego życia jest wyznaczany „tykaniem” dwóch zegarów –
biologicznego i społecznego
Zegar biologiczny
Wyznacza tempo, zakres i kolejność doświadczeń płynących z organizmu
Powoduje, że wszyscy rozwijamy się mniej więcej tak samo – w podobnym okresie życia osiągamy
sprawność działania w jakimś obszarze (chodzenie, mówienie, pokwitanie)
Powoduje, że można wyróżnić grupy/warstwy wiekowe (pokoleniowe)
Zegar społeczny
Dotyczy oczekiwań społecznych, jakim podlegamy w kolejnych okresach życia
Oczekiwania te są inne w stosunku do dzieci, młodzieży i dorosłych (uczenie się, założenie rodziny,
urodzenie dzieci, podjęcie pracy)

Zmiany punktualne – mające miejsce „o czasie” (np. pierwsze kroki rocznego dziecka, rozpoczęcie
studiów w wieku około 20 lat)
Zmiany niepunktualne – mające miejsce „zbyt wcześnie” lub „zbyt późno” (pierwsze słowo u
dwulatka, urodzenie dziecka przez 12-latkę)

Rozwój jest procesem wysoce złożonym
Składa się na niego szereg różnorodnych zmian doświadczanych w cyklu życia
Wyjaśnianie zmian rozwojowych wyłącznie przez pryzmat wieku jest nadmiernym uproszczeniem



Sposoby badania zmian rozwojowych

W badaniach nad zmianami zależnymi od wieku stosuje się dwie strategie:

Strategia badań poprzecznych (badania przekrojowe)
Plan badań, w którym porównuje się grupy ludzi w różnym wieku
Zalety:
Strategia szybka i mało kosztowna
Łatwy dostęp do grup badawczych
Badania można łatwo powtórzyć
Wada:
Ryzyko błędu

Strategia badań podłużnych
Plan badań, w którym obserwuje się tę samą grupę ludzi w różnych okresach ich życia
Strategie badań
Zaleta:
Możliwość wyeliminowania zniekształceń wynikających z indywidualności (stan zdrowia,
wykształcenie)
Wada:
Badania pochłaniają wiele czasu i pieniędzy
Ryzyko zmniejszenia się liczby uczestników (osób badanych) w danej grupie

Badania podłużne z racji długości trwania są o wiele rzadziej prowadzone niż badania poprzeczne
Większość wiedzy o zmianach zachodzących z wiekiem pochodzi z badań przekrojowych i dlatego
musi być traktowana z pewną dozą ostrożności. (Schaffer, 2005)



Metody badań

W obrębie przedstawionych wyżej strategii badawczych, w psychologii stosuje się różnorodne
metody zbierania danych.
Obserwacja
Wywiad
Eksperyment

Przykładowe rodzaje obserwacji:
W warunkach naturalnych (naturalne warunki życiowe)
W warunkach sztucznych (laboratorium, gabinet psychologiczny)

Wywiad psychologiczny
Obejmuje zwykle rozmowę w cztery oczy badającego z badanym
W przypadku badania dzieci – wywiad z opiekunem
W przypadku diagnozowania poziomu rozwoju dziecka – tzw. wywiad anamnestyczny z matką
dziecka
Zalety:
Prostota
Łatwość dopasowania treści pytań do tematu
Wywiad psychologiczny
Wady:
Brak standaryzacji (ujednolicenia) wyników
Opieranie się na mowie jako środku komunikowania (może pojawić się problem braku zrozumienia
między osobami; zróżnicowane kompetencje komunikacyjne)
Metoda nieodpowiednia do badania małych dzieci

Eksperyment
Badanie, w którym sprawdza się hipotezę przyczynową
Aktywny wpływ badacza na sytuację badawczą
Przykład: eksperyment Alberta Bandury – modelowanie zachowań agresywnych u dzieci
Zalety:
Możliwość kontrolowania sytuacji
Precyzja badania
Wady:
Wątpliwość dotycząca możliwości uogólnienia wyników na realną sytuację
Ograniczenia dotyczące względów etycznych (np. poddawanie badanych szkodliwym
oddziaływaniom w celu sprawdzenia ich wpływu na rozwój)



Problemy etyczne w badaniach psychologicznych

Oficjalnym dokumentem określającym standardy etyczne w polskiej psychologii jest Kodeks
etyczno-zawodowy psychologa (Polskie Towarzystwo Psychologiczne, 1994)

Zaleca się, aby każdy projekt badawczy przed jego rozpoczęciem został poddany kompleksowej
ocenie w celu ustalenia, czy w planowanych badaniach pojawiają się problemy natury etycznej

Uczelnie wyższe - Komisje Etyki Badań Naukowych

Do najważniejszych zasad, którymi należy się kierować w planowaniu i prowadzeniu badań
naukowych należą:
Wyjaśnienie charakteru badań
Uzyskanie świadomej zgody od uczestników badań
Prawo do prywatności i poufności informacji
Zagwarantowanie warunków osobistego bezpieczeństwa (Trempała, 2011)



Metody badania rozwoju poznawczego - koncepcja rozwoju poznawczego Jeana Piageta

Termin „poznawczy” (kognitywny – cognitive), wywodzący się od łacińskiego cognosco (wiedzieć),
odnosi się do tych wszystkich psychicznych form aktywności, które związane są z nabywaniem,
przetwarzaniem, organizowaniem i używaniem wiedzy.
Innymi słowy – do tych wszystkich sprawności, które wiążą się z myśleniem i wiedzą.(Birch, 2007)

Jean Piaget (1896-1980)
Stadia rozwoju poznawczego
Sensoryczno-motoryczne (0-2)
Przedoperacyjne (2-7)
Operacji konkretnych (7-11)
Operacji formalnych (>11)


Myślenie sensoryczno-motoryczne czyli myślenie zmysłowo – ruchowe
test zakrywania
Piaget pokazywał dziecku zabawkę i w momencie, w którym już miało po nią sięgnąć, zakrywał ją
materiałem, usuwając ją tym samym z pola widzenia dziecka.
Efekt - dzieci młodsze (do około 8 m-ca) przestawały sięgać po zabawkę; dzieci starsze (powyżej 8
miesiąca) nadal usiłowały sięgnąć po zabawkę, mimo, że nie było jej widać

Wykształcenie pojęcia stałości przedmiotu jest warunkiem myślenia za pomocą obrazów i pojęć

Myślenie przedoperacyjne czyli konkretno - wyobrażeniowe
Kluczowe cechy myślenia przedszkolaka (ograniczenia myślenia, przyczyny błędów)
Egocentryzm
Centracja
Nieodwracalność

Badanie egocentryzmu - Piagetowski eksperyment z makietą z górami

Badanie centracji i nieodwracalności w myśleniu dziecięcym - rozumienie zasady stałości liczby, masy,
objętości – eksperymenty z plasteliną, żetonami, cieczą