DZIECKO

BEZ ŚLUBU

PRAWA I PRZYWILEJE RODZICÓW

POLECA

[e-mail] 28.12.2019

1

Już w czasie ciąży możecie chodzić
razem na wizyty u ginekologa oraz

badania USG.

Pod warunkiem, że taka jest wola

przyszłej mamy – to ona decyduje, czy

chce, aby w gabinecie lekarskim towa-

rzyszył jej partner. Artykuł 21.1 Usta-

wy o prawach pacjenta i rzeczniku

praw pacjenta mówi bowiem, że przy

udzielaniu świadczeń zdrowotnych

może być obecna „bliska osoba”, czy-

li niekoniecznie ktoś z rodziny, ale ktoś

wskazany przez pacjenta.

2

Mężczyzna może towa-
rzyszyć partnerce

przy porodzie w szpitalu.

Poród rodzinny, czyli

z bliską osobą u boku,

jest możliwy w każ-

dym przypad-

ku – bez względu na to, czy towarzy-

szący kobiecie partner jest jej mężem,

czy też nie. Zgodnie z przepisami tylko

w dwóch przypadkach placówka me-

dyczna lub lekarz może się nie zgodzić

na obecność osoby bliskiej – w przy-

padku zwiększonego zagrożenia epi-

demicznego lub ze względu na bez-

pieczeństwo zdrowotne pacjenta (mu-

siałoby to oznaczać, że osoba bliska

zagraża pacjentce).

3

Ojciec dziecka powinien uznać je za
swoje – można to zrobić już w ciąży

albo dopiero po porodzie.

Sytuacja prawna dziecka urodzone-

go poza małżeństwem, ale uznane-

go przez ojca, znacznie różni się od sy-

tuacji, kiedy ojciec dziecka nie uznał.

A zatem jeśli tworzycie związek i chce-

cie razem wychowywać dziecko, nie-

zbędna jest procedura uznania ojco-

stwa. Najlepiej zrobić to przed poro-

dem, bo są do tego potrzebni oboje

rodzice, a po porodzie kobieta może

być w nie najlepszym stanie (no i trze-

ba będzie zostawić z kimś dziecko).

Oboje przyszli rodzice muszą się zgło-

sić ze swoimi dowodami osobistymi

i kartą ciąży do kierownika Urzędu

Stanu Cywilnego w miejscu za-

mieszkania. To przed nim

przyszły ojciec składa

do protokołu oświad-

czenie o uzna-

20 RZECZY, KTÓRE POWINNIŚCIE WIEDZIEĆ

Prawa rodziców w związku bez ślubu

Spodziewacie się dziecka, a nie jesteście

małżeństwem i nie chcecie tego zmieniać?

Takich par jest coraz więcej. Specjalnie dla

was przygotowaliśmy poradnik: jakie macie

prawa jako rodzice.

■

tekst

: AGNIESZKA ROSZKOWSKA

SHU

TT

ER

ST

OC

K.

CO

M

P

olskie prawo preferuje rodzinę

opartą na małżeństwie – Ko-

deks rodzinny i opiekuńczy nie

odnosi się ani razu do osób żyjących

w związkach nieformalnych, a także

do rodzin tworzonych przez te oso-

by. Dlatego narodziny dziecka w takim

związku wiążą się z pewnymi formal-

nościami, których małżeństwa zała-

twiać nie muszą. Ale jako rodzice bę-

dziecie mieć takie same prawa do urlo-

pów i zasiłków jak osoby

żyjące w związ-

kach małżeń-

skich (z ma-

łymi mody-

fikacjami).

Oto naj-

ważniejsze

fakty, któ-

re powin-

niście znać,

spodziewając

się wspólnego

dziecka.

1

[e-mail] 28.12.2019

niu ojcostwa, a matka dziecka musi

ten fakt potwierdzić swoim podpi-

sem. Jeśli nie może pójść do urzędu ra-

zem z partnerem, musi się tam zgło-

sić osobiście w ciągu trzech miesięcy

od oświadczenia o uznaniu ojcostwa.

Uznanie ojcostwa może nastąpić rów-

nież po porodzie – na takich samych

zasadach.

4

Dziecko musicie zarejestrować
w urzędzie stanu cywilnego w ciągu

trzech tygodni.

Każde nowo narodzone dziecko trzeba

zarejestrować w USC w ciągu 21 dni

od wydania tzw. karty urodzenia (wy-

daje ją szpital, w którym odbył się po-

ród), zgłaszając się do USC obejmują-

cego swoim rejonem wspomniany już

szpital. Szpital ma trzy dni na wysłanie

karty do USC. Zgłoszenia dziecka nie

musicie dokonywać oboje – do urzę-

du może pójść jedno z rodziców (ojciec

– tylko pod warunkiem, że uznał już

dziecko albo właśnie chce to zrobić).

Do rejestracji dziecka wystarczy jedy-

nie okazać swój dowód osobisty.

Rejestracji można też dokonać przez

internet – na stronie www.obywatel.

gov.pl. Aby skorzystać z tej możliwo-

Prawa rodziców w związku bez ślubu

Jeśli matka dziecka formalnie jest
osobą zamężną lub rozwiedzioną
dopiero od niedawna, to dziecko
urodzone w okresie do 300 dni
od daty rozwodu zostanie uznane
za dziecko jej męża – tak stano-
wią obowiązujące w naszym kraju
przepisy. W takim przypadku, aby
faktyczny ojciec mógł uznać dziecko
za swoje – najpierw musi zostać
przeprowadzona sądowa procedura
zaprzeczenia ojcostwa męża matki
(byłego lub obecnego). Pozew do
sądu rodzinnego w tej sprawie może
złożyć zarówno matka dziecka, jak
i jej były (lub formalnie wciąż aktual-
ny) małżonek.

GDY KOBIETA

NIE MA JESZCZE

ROZWODU...

ści, trzeba mieć profil zaufany (można

go stworzyć na www.pz.gov.pl). Odpis

aktu urodzenia można odebrać osobi-

ście w urzędzie USC, na poczcie lub e-

-mailowo (trzeba mieć skrzynkę na

ePUAP). Razem z metryką dostaniesz

też powiadomienie o nadanym nume-

rze PESEL i zaświadczenie o zameldo-

waniu dziecka.

5

Sami decydujecie, jakie nazwisko
będzie nosić wasze dziecko – możli-

wości są trzy.

Jednocześnie z uznaniem ojcostwa ro-

dzice muszą złożyć w USC oświadcze-

nie o tym, jakie nazwisko będzie nosiło

ich dziecko. Możliwości są dokładnie

takie same jak w przypadku dziecka

urodzonego w małżeństwie. Może to

być nazwisko matki, nazwisko ojca

albo nazwisko dwuczłonowe – skła-

dające się z obu tych nazwisk. Jeśli ro-

dzice nie złożą oświadczenia co do na-

zwiska, dziecko będzie miało nazwi-

sko dwuczłonowe (kolejno: nazwisko

matki + nazwisko ojca). Do rejestracji

dziecka wystarczy jeden rodzic; można

to też zrobić elektronicznie.

6

Macie prawo do wszystkich urlopów
przysługujących rodzicom: macie-

rzyńskiego, rodzicielskiego, ojcowskie-
go i wychowawczego.

Oczywiście pod warunkiem że nabyli-

ście do nich uprawnienia, czyli jesteście

zatrudnieni na umowę o pracę i dzie-

cko urodziło się w okresie opłacania

składek ubezpieczenia chorobowego.

Nie ma natomiast znaczenia, czy ma-

cie ślub, czy nie. Zarówno matce, jak

i ojcu o statusie pracownika przysługu-

ją urlopy: macierzyński (ojciec dziecka

może go wziąć, jeśli matka wykorzy-

sta pierwsze 14 tygodni, a potem chce

wrócić do pracy), rodzicielski i wycho-

wawczy, a ojcu – dodatkowo urlop oj-

cowski. Urlop macierzyński i rodziciel-

ski może otrzymać ojciec dziecka także

w sytuacji, gdy matka nie ma do nich

uprawnień (urodziła dziecko jako oso-

ba niepłacąca składek chorobowych),

ale podejmie pracę w wymiarze mini-

mum pół etatu, a dzieckiem w tym cza-

sie będzie zajmował się właśnie tata.

Natomiast z urlopu rodzicielskiego

(jest udzielany po wykorzystaniu urlo-

pu macierzyńskiego) ojciec może sko-

rzystać wtedy, gdy matka urodziła

dziecko jako osoba zatrudniona

i ubezpieczona.

2

[e-mail] 28.12.2019

go kontaktu. Prawo do zasiłku opie-

kuńczego w tej sytuacji daje art. 32.

Ustawy o świadczeniach pieniężnych

z ubezpieczenia społecznego w ra-

zie choroby i macierzyństwa, zgodnie

z którym za członka rodziny uważa się

również „rodzica dziecka”, jeżeli pozo-

staje on we wspólnym gospodarstwie

domowym z osobą sprawującą opiekę.

10

Macie takie samo jak małżonko-
wie prawo do zasiłków rodzin-

nych i innych świadczeń finansowa-
nych z budżetu państwa.

Prawo nie dyskryminuje w tym zakre-

sie dzieci urodzonych poza małżeń-

stwem. Trzeba jednak pamiętać, że gdy

świadczenie jest uzależnione od do-

chodu rodziny, należy wliczać do niego

zarobki i dochody obojga partnerów,

a nie tylko matki dziecka.

11

Przysługuje wam becikowe – jeśli
spełniacie kryterium dochodowe.

Tzw. becikowe to jednorazowa za-

pomoga w wysokości 1000 zł z tytu-

łu urodzenia się dziecka. Przysługu-

je wszystkim rodzicom – także tym ży-

jącym w związku nieformalnym – pod

warunkiem że dochód na osobę w ro-

dzinie nie przekracza 1922 zł netto na

osobę. Dochód rodziny to suma do-

chodów wszystkich członków rodzi-

ny, a więc należy uwzględnić docho-

dy obojga rodziców dziecka, którzy

mieszkają razem i tworzą wspólne go-

spodarstwo domowe.

12

Możecie się ubiegać o zasiłek ro-
dzinny, jeśli macie niskie dochody.

Jest to podstawowe świadczenie ro-

dzinne, którego celem jest częścio-

we pokrycie wydatków na utrzymanie

dziecka. Przysługuje także parom ży-

jącym bez ślubu, o ile spełniają kryte-

rium dochodowe. Próg ten jest jednak

bardzo niski: obecnie dochód na oso-

bę nie może przekraczać 674 zł (netto)

miesięcznie, a gdy dziecko jest niepeł-

nosprawne – 764 zł (netto). Pamiętaj-

cie, aby sumować dochody wszystkich

członków rodziny. A zasiłki są niskie:

95 zł miesięcznie na dziecko w wie-

ku do 5 lat i 124 zł na dziecko w wieku

6–18 lat (lub starsze, jeśli się uczy).

Osoby, które dostają zasiłek rodzinny,

mogą się ubiegać też o dodatki do nie-

go: z tytułu urodzenia dziecka (1000 zł

jednorazowo), z tytułu opieki nad dzie-

ckiem w okresie urlopu wychowawcze-

go (w wysokości 400 zł miesięcznie),

z tytułu wychowywania dziecka w ro-

dzinie wielodzietnej (95 zł miesięcz-

nie), z tytułu rozpoczęcia roku szkol-

nego (100 zł na dziecko raz w roku).

13

Możecie się starać o świadczenie
Rodzina 500 plus

Świadczenie wychowawcze w wyso-

kości 500 zł miesięcznie jest adreso-

wane do dziecka, a więc należy mu się

bez względu na stan cywilny rodziców.

Sprawa jest prosta, jeśli para żyjąca

bez ślubu wychowuje tylko własne,

wspólne dzieci – wtedy otrzymają

500 zł na każde dziecko (od lipca 2019

roku – także na pierwsze, bez względu

na uzyskiwane dochody).

Sytuacja komplikuje się w przypadku

tzw. rodzin patchworkowych, czyli

takich, w których np. mężczyzna wy-

chowuje z kobietą dzieci z jej poprzed-

niego małżeństwa bądź wychowu-

ją wspólnie dzieci, które mają z innymi

partnerami. Jeśli rodzice mają wspólne

dziecko, a także wychowują dzieci

z innych związków, to nawet jeśli nie

są małżeństwem – wszystkie te dzieci

wchodzą w skład rodziny i mają prawo

do świadczenia według ogólnych za-

sad. Pieniędzy nie dostanie jednak

SHU

TT

ER

ST

OC

K.

CO

M

7

Urlop ojcowski ojciec może dostać
nawet wtedy, gdy matka w ogóle

nie pracowała.

Przysługuje on każdemu pracowniko-

wi-ojcu – niezależnie od tego, czy mat-

ka dziecka jest zatrudniona i opłaca-

ła składki ubezpieczenia chorobowego,

czy też nie. Urlop ten trwa dwa tygo-

dnie (14 dni kalendarzowych) i trzeba

go wykorzystać do ukończenia przez

dziecko 24. miesiąca życia. Jeśli ojciec

go nie wykorzysta – urlop ten przepad-

nie (nie może go wziąć matka ani żad-

na inna osoba).

8

Na urlopach: macierzyńskim, rodzi-
cielskim i ojcowskim rodzic dostaje

zasiłek macierzyński.

Jest to świadczenie wypłacane przez

ZUS mamom i ojcom przebywającym

na wymienionych urlopach – przysłu-

guje wszystkim rodzicom mającym do

nich uprawnienia, bez względu na to,

czy są małżeństwem, czy nie. Warun-

kiem otrzymania zasiłku przez kobie-

tę jest urodzenie dziecka w okresie,

gdy była objęta ubezpieczeniem choro-

bowym, a dla ojca – status pracowni-

ka. Wysokość zasiłku zależy od wyna-

grodzenia, od którego odprowadzane

były składki ubezpieczenia chorobo-

wego. Podstawę wymiaru zasiłku sta-

nowi średnie miesięczne wynagro-

dzenie z 12 ostatnich miesięcy kalen-

darzowych (przed porodem). Zasiłek

jest wyliczany dla każdego z rodziców

osobno – przebywająca na urlopie mat-

ka otrzymuje zasiłek adekwatny do

swojej pensji, a ojciec – swojej.

9

Młody tata może wziąć zwolnienie
lekarskie – nie tylko na dziecko, ale

także na opiekę nad partnerką.

Jeśli rodzice mieszkają razem, to ojciec

opiekujący się dzieckiem może brać na

nie zwolnienie, gdy maluch zachoruje

– dokładnie tak samo jak ojcowie żyją-

cy w związkach małżeńskich. Dotyczy

to oczywiście okresu, kiedy dziecko

jest już starsze i matka nie przebywa

w tym czasie na urlopie rodzicielskim

czy macierzyńskim.

Warto też wiedzieć, że świeżo upieczo-

ny ojciec może wziąć płatne zwolnie-

nie lekarskie także na opiekę nad swo-

ją życiową partnerką, jeśli jej stan po

porodzie uniemożliwia jej zajmowanie

się dzieckiem. Zwolnienie takie (w wy-

miarze maksymalnie 14 dni) może wy-

pisać ginekolog lub lekarz pierwsze-

Odsetek dzieci urodzonych poza
małżeństwem bardzo wzrósł w cią-
gu ostatniego ćwierćwiecza. Jesz-
cze w latach 90. XX wie ku wynosił
zaledwie ok. 6 proc., podczas gdy
obecnie wynosi ok. 25 proc. Co cie-
kawe, istnieją duże różnice między
poszczególnymi regionami kraju:
najmniej nieślubnych dzieci rodzi się
w województwach podkarpackim
i małopolskim (ok. 13 proc.), a naj-
więcej – w zachodniopomorskim
i lubuskim (ok. 40 proc.). Rekord pod
tym względem należy do Wał-
brzycha – w tym mieście co drugie
dziecko (52 proc.) rodzi kobieta
niezamężna. Wśród matek w wieku
do 20 lat ponad 85 proc. rodzi dzieci
pozamałżeńskie – to dowód na
to, jak rzadko już dziś zawierany
jest związek małżeński w sytuacji
zaistniałej ciąży, co dawniej było
powszechne.

CORAZ WIĘCEJ

TAKICH DZIECI

3

[e-mail] 28.12.2019

SHU

TT

ER

ST

OC

K.

CO

M

Brak ślubu nie powinien być powo-
dem odmowy udzielenia chrztu
w Kościele katolickim, pod warunkiem
jednak że rodzice zobowiążą się na
piśmie, że wychowają dziecko w wie-
rze katolickiej. Powyższe stanowisko
obowiązuje już od 1975 roku, gdy
powstała instrukcja episkopatu w tej
sprawie, podpisana przez kardynała
Stefana Wyszyńskiego. Także papież
Franciszek zaleca, by nie łączyć kwestii
chrztu z brakiem ślubu rodziców.

CHRZEST JEST

MOŻLIWY

DLA WASZEGO DZIECKA

NIE BĘDZIE

MIAŁO WIĘKSZEGO ZNACZENIA,

CZY WZIĘLIŚCIE ŚLUB,

CZY NIE.

NAJWAŻNIEJSZE, ABYŚCIE SIĘ KOCHALI

I TWORZYLI DOBRY, ZGODNY ZWIĄZEK

para, która żyje bez ślubu i nie ma

wspólnego dziecka, a wychowuje po

jednym dziecku z poprzednich związ-

ków. Choć żyją razem pod jednym

dachem i wspólnie wychowują dwoje

dzieci, to nie dostaną pieniędzy, ponie-

waż każde z nich jest traktowane jako

samotny rodzic z jednym dzieckiem.

14

Jeśli mama dziecka nie ma zasiłku
macierzyńskiego, może dostać

tzw. kosiniakowe.

To potoczna nazwa świadczenia rodzi-

cielskiego, które jest wypłacane od

2016 roku. Można powiedzieć, że jest

to odpowiednik zasiłku macierzyńskie-

go dla kobiet, które go nie otrzymują,

bo nie pracowały na etacie i nie opłaca-

ły składek ubezpieczenia chorobowego.

Świadczenie to przysługuje każdej

matce – bez względu na jej status cy-

wilny – która urodziła dziecko, a nie

ma prawa do zasiłku macierzyńskiego.

Mogą je zatem otrzymywać kobiety

bezrobotne, pracujące na umowę-zle-

cenie albo umowę o dzieło, studentki,

rolniczki itd. – bez względu na docho-

dy uzyskiwane przez rodzinę. Wyso-

kość świadczenia to 1000 zł miesięcz-

nie (netto). W przypadku urodzenia

jednego dziecka jest ono wypłacane

przez 52 tygodnie, po urodzeniu bliź-

niąt – przez 65 tygodni, trojaczków

– 67 tygodni itd. Wniosek trzeba skła-

dać w urzędzie miasta (gminy) lub wy-

delegowanej do tego zadania jednostce.

15

Nie możecie się razem opodatko-
wać, żadne z was nie może też roz-

liczać się z podatku razem z dzieckiem.

Osoby żyjące w związku nieformal-

nym nie mogą wspólnie rozliczać

się z podatku dochodowego – każde

z nich składa odrębne zeznanie. Do-

tyczy to także sytuacji, kiedy wycho-

wują wspólne dziecko. Ustawodawca

uznał, że osoba żyjąca w nieformalnym

związku – mieszkająca razem z part-

nerem i wychowująca z nim dziecko

– nie może rozliczać swoich podatków

wspólnie z dzieckiem. Takie preferen-

cje mają wyłącznie małżonkowie (roz-

liczają się razem) albo osoby samotnie

wychowujące dziecko (rozliczają się

razem z dzieckiem). A zgodnie z usta-

wą o PIT za osobę samotnie wycho-

wującą dzieci uważa się jednego z ro-

dziców albo opiekuna prawnego, jeżeli

osoba ta jest panną, kawalerem, wdo-

wą, wdowcem, rozwódką, rozwodni-

kiem albo osobą, w stosunku do której

orzeczono separację.

16

Możecie skorzystać z ulgi podat-
kowej na dziecko.

Oboje możecie rozliczyć ulgę podat-

kową – po połowie lub w innej dobro-

wolnie przyjętej przez siebie propor-

cji (nawet w ten sposób, że jedno z ro-

dziców rozliczy całość, a drugie nic).

Ulga na jedno dziecko za 2018 rok wy-

nosi 1112,04 zł, ale należy pamiętać

o progu dochodowym – w przypadku

związku nieformalnego dochody ro-

dziców nie sumują się, a zatem rodzic,

który chce odliczyć ulgę, nie może

mieć dochodu wyższego niż 56 000 zł

rocznie. Jeżeli któreś z was zarobi-

ło więcej – ulga na jedno dziecko nie

przysługuje (w przypadku małżonków

jest to 112 000 zł rocznie).

17

Niepracujący partner/partnerka
nie ma prawa do bezpłatnej

opieki zdrowotnej z tytułu ubezpie-
czenia partnera.

W przypadku małżeństw obowiązuje

zasada, że jeżeli mąż (lub żona) pracu-

je i ma opłacane składki ubezpieczenia

zdrowotnego, to prawo do korzystania

z bezpłatnej opieki lekarskiej nabywa

też jego (lub jej) bezrobotny małżonek

i dzieci. W związkach nieformalnych

osoba zatrudniona może objąć swoim

ubezpieczeniem tylko dzieci – życiowy

partner musi się ubezpieczać sam.

18

Wspólny kredyt hipoteczny może-
cie otrzymać, nie mając ślubu.

Dla komercyjnego banku nie ma więk-

szego znaczenia, czy osoby biorące

kredyt na wspólne mieszkanie są mał-

żonkami, czy też nie. Ważne, by mieli

zdolność kredytową i solidarnie zobo-

wiązali się do spłacania rat kredytu.

19

W rządowym programie Mieszka-
nie plus możecie mieć trudniej.

Wprawdzie nie ma oficjalnych wytycz-

nych, aby małżeństwa miały w tym

programie preferencje (a były takie za-

powiedzi), to jednak każda gmina

może samodzielnie ustalać kryteria ko-

lejności przyznawania lokali. Prefero-

wane są rodziny wielodzietne, ale moż-

liwe, że także stan cywilny nie będzie

bez znaczenia.

20

Pary, które nie są małżeństwem,
nie mogą adoptować dziecka.

Ta informacja na szczęście dla was

już pewnie nie ma znaczenia, ale war-

to wiedzieć, że polskie prawo pozwala

przysposobić dziecko wyłącznie mał-

żonkom albo osobie samotnej. Partne-

rzy deklarujący życie w związku nie-

formalnym nie mają na to szans.

4

Wybrane materiały pochodzą z publikacji TIME SA i są prawnie chronione.

Zdjęcie na okładce: Shutterstock.com

[e-mail] 28.12.2019