Grupy użytkowe roślin
uprawnych
- krótka charakterystyka
- krótka charakterystyka
1
I. Rośliny zbożowe stanowią współcześnie
główną grupę roślin uprawnych.
Zboża uprawia się w celu uzyskania ziarna
na konsumpcję, pasze i jako surowca dla
przemysłu.
Z ziarna zbóż sporządza się mąkę, kasze,
płatki czy nawet olej (kukurydza).
Od najdawniejszych czasów zboża
stanowiły podstawę wyżywienia ludności.
2
Wykorzystywane były i są do produkcji piwa (jęczmień), alkoholu (żyto).
Ziarno zbóż zawiera dużą ilość skrobi i stosunkowo małą
zawartość białka, tłuszczu (z wyjątkiem owsa i kukurydzy) oraz
związków mineralnych (oprócz fosforu).
Jest wszechstronnie wykorzystywane w żywieniu zwierząt jako pasza
Jest wszechstronnie wykorzystywane w żywieniu zwierząt jako pasza
treściwa. Wzrost produkcji zbóż przyczynił się do wzrostu produkcji
pogłowia zwierząt, szczególnie trzody chlewnej i drobiu.
Dużą zaletą ziarna zbóż jest dobre przechowywanie go przez dłuższy
okres oraz łatwość mechanizacji uprawy i zbioru oraz żywienia
zwierząt.
3
" Słoma zbóż stosowana jest jako ściółka w
chowie zwierząt, do okrywania kopców,
gleby, wyrobu mat słomianych
wykorzystywanych w ogrodnictwie lub
wykorzystywanych w ogrodnictwie lub
stanowi podłoże w produkcji grzybów
(boczniak), a ostatnio coraz częściej jest
wykorzystywana jako materiał opałowy.
4
Do zbóż należą rośliny jednoroczne
z rodziny traw;
" ozime (żyto, pszenica, jęczmień,
pszenżyto),
" i jare (pszenica, jęczmień, owies,
" i jare (pszenica, jęczmień, owies,
pszenżyto, kukurydza, proso, len).
" oraz gryka z rodziny rdestowatych.
5
Rośliny zbożowe
Nazwa Forma Termin Termin zbioru Wymagania glebowe Kompleks
polska siewu glebowy
żytni bardzo
Najmniejsze: wszystkie gleby z
dobry, dobry,
Żyto ozima 2 - 31 IX 2 - 3/VII
wyjątkiem podmokłych,
słaby, bardzo
ciężkich glin, iłów;
słaby
ozima 2 - 3/ IX 3/VII -1/VIII
Duże: gleby średnio zwięzłe,
głębokie, przepuszczalne, pszenny bardzo
dobry, dobry,
zasobne w próchnicę o odczynie
żytni bardzo
zbliżonym do obojętnego, oraz
Pszenica
jara 3/III-1/IV 3/VII-1/V1II
dobry;
mocniejsze gleby bielicowe lub
gliniaste;
ozima 2-3/IX 3/VII-1/VIII pszenny dobry,
Średnie: prawie wszystkie
żytni bardzo
gleby z wyjątkiem lekkich
dobry, żytni
Pszenżyto
piasków, torfów, gleb
jara 3/III-1/IV 3/VII-1VI1I
dobry;
podmokłych i kwaśnych;
ozima 3/VIII -1/IX 3/VI-1/VII pszenny bardzo
Średnie: nie nadają się lekkie
dobry, dobry,
piaski, torfy, gleby podmokłe i
żytni bardzo
Jęczmień
kwaśne;
jara 1-2/IV 2/VII-l/VIII
dobry;
żytni bardzo
Małe: odporny na niskie pH,
dobry, dobry,
Owies jara 3/III-1/IV 3/VII -1/V1II gleba dostatecznie uwilgotniona
słaby;
zwięzła, ale przepuszczalna;
Pszenny dobry,
Kukurydza jara 3/IV-1/V 1/IX-2/X
Średnie - Małe: gleby
żytni bardzo
na ziarno
zwięz
lejsze, przepuszczalne;
dobry, dobry;
Średnie; nie nadają się lekkie
Proso jara 2/V l - 3/VIII żytni bardzo
piaski, torfy, gleby podmokłe i
dobry, dobry;
kwaśne
Gryka jara l - 3/VIII żytni bardzo
2/V Małe; odporna na niskie pH, ale
dobry, dobry,
gleba dostatecznie uwilgotniona
słaby ;
6
II. Rośliny okopowe uprawia się na;
" pasze (ziemniaki, buraki pastewne, marchew
pastewna)
" lub do bezpośredniego spożycia (ziemniaki)
" oraz w celu uzyskania surowca dla przemysłu
" oraz w celu uzyskania surowca dla przemysłu
cukrowniczego (buraki cukrowe),
spirytusowego i krochmalniczego (ziemniaki).
" Rośliny okopowe odgrywają dużą rolę w
podwyższaniu plonów roślin następczych.
7
" Ziemniaki i buraki zawierają około 75-77% wody.
" Inne rośliny okopowe mają znacznie większą zawartość wody.
" Rośliny okopowe zawierają dużo węglowodanów: ziemniaki i
buraki cukrowe około 21%, pozostałe rośliny 6-10%.
" Dają one największą liczbę jednostek
energetycznych z 1 ha.
energetycznych z 1 ha.
" Są chętnie zjadane przez zwierzęta.
" Ich główną wadą jest duża objętość i trudne
przechowywanie.
8
Do tej grupy użytkowej zaliczamy;
" rośliny dwuletnie, np. buraki czy
marchew,
" jednoroczne - ziemniak lub
" wieloletnie - topinambur (słonecznik
bulwiasty).
bulwiasty).
Okopowe należą do różnych rodzin np.;
" ziemniak- rodz. psiankowate,
" buraki  rodz. komosowate,
" marchew- baldaszkowate).
9
Rośliny okopowe
Termin
Nazwa polska Termin siewu Wymagania glebowe Owoc Rodzina
zbioru
K O R Z E N I O W E
Burak cukrowy 2-3/IV Duże; gleby głębokie i żyzne, kłębek komosowate
zasobne w składniki pokarmowe.
X
Kompleks pszenny bardzo dobry,
dobry, żytni bardzo dobry.
Burak 2/IV-1/V Duże - nieco mniejsze od buraków kłębek komosowate
pastewny cukrowych (gleby płytsze i mniej
X
zasobne).
Kompleks pszenny dobry, żytni
bardzo dobry, dobry;
Cykoria 2/IV - 1/V Średnie; gleby lżejsze. niełupka złożone
X
korzeniowa
Kompleks żytni bardzo dobry,
dobry;
Marchew 3/III - 2/IV Średnie; gleby lżejsze. rozłupka baldaszkowate
pastewna X
Kompleks pszenny dobry, żytni
bardzo dobry, dobry;
Brukiew l-2/IV Małe; gleby lekkie, ale zasobne w łuszczyna krzyżowe
X
wilgoć.
Kompleks żytni dobry;
Rzepa 2/IV-2/V
Małe; gleby lekkie, ale zasobne w łuszczyna krzyżowe
ścierniskowa wilgoć.
(w plonie
X
głównym) Kompleks żytni bardzo dobry,
2/VII(na dobry, słaby;
poplon)
Kapusta IV  plon gł. Duże; gleby próchniczne, różnego łuszczyna krzyżowe
pastewna typu mady głębokie zasobne w
V/VI- wtóry
kośny
wilgoć.
VII- poplon
Kompleks pszenny dobry, żytni
ścierniskowy
bardzo dobry;
B U L W I A S T E
Ziemniaki 3/IV-2/V Małe; gleby średnie, lekkie, jagoda psiankowate
3/VII,
piaszczyste.
VIII,
IX, X
Kompleks żytni bardzo dobry,
dobry, słaby;
10
III. Rośliny motylkowate grubonasienne (strączkowe,
bobowate wieloletnie) uprawiane są z przeznaczeniem
nasiona lub na zieloną masę w siewie czystym i
mieszankach.
Nasiona roślin strączkowych mają największą zawartość
białka ze wszystkich roślin uprawnych, która przekracza
białka ze wszystkich roślin uprawnych, która przekracza
zwykle 20%, dochodząc u niektórych gatunków do 50%,
a niektóre z nich szkodliwe alkaloidy.
Wszystkie strączkowe za wyjątkiem wyki kosmatej (ozimej)
są roślinami jarymi.
11
Większe znaczenie ma uprawa na
zielonkę.
Rośliny motylkowate grubonasienne,
szczególnie uprawiane na zielonkę,
przyczyniają się do odchwaszczania
przyczyniają się do odchwaszczania
gleby.
Wzbogacają glebę w azot i substancję
organiczną oraz przyczyniają się do
polepszania jej struktury.
12
Rośliny strączkowe (motylkowe grubonasienne)
Nazwa Forma Termin Termin Wymagania glebowe Kompleks glebowy
polska siewu zbioru
UPRAWA
NA NASIONA
A
ubin żółty jara 1-2/IV 2/VII1 - Małe : gleby lekkie, żytni bardzo dobry,
dobry, słaby i
1/IX piaszczyste,
bardzo słaby;
pH 5,5
klasa IVb - VI
Żytni bardzo dobry,
A
ubin jara 1-2/IV 2/VII1 - Średnie: większe od
dobry, słaby;
wąskolistny 1/IX łubinu żółtego, mniejsze od
klasa IV a ,IV b
łubinu białego.
A
ubin biały jara 1-2/IV 2/VII1 - Średnie: nieco mniejsze pszenny dobry, żytni
1/IX od bobiku b. dobry, dobry;
klasa III-IV a
Groch jara 3/III- 2/VII - Duże: gleby żyzne, w pszenny b. dobry,
siewny 1/IV 3/VIII dobrej kulturze, dobry, żytni b.
dobry, dobry;
pH 6,5 - 7,2
klasa I  IV a
Groch jara 3/III- 2/VII - Średnie: wymagania pszenny dobry, żytni
Groch jara 3/III- 2/VII - Średnie: wymagania pszenny dobry, żytni
polny 3/VIII glebowe, pH 5,5 - 6,5 b. dobry, dobry,
1/IV
słaby; klasa III IV
(Peluszka)
Bobik jara 1-2/IV 1-2/IX Największe: gleby żyzne, pszenny b. dobry,
w dobrej kulturze dobry, żytni b.
(czarnoziemy, czarne dobry,
ziemie, mady, lessy,
klasa I -III
pH 6,5 - 7,2)
Wyka jara 1-2/IV 2/VII1 Duże: gleby żyzne w pszenny dobry, żytni
siewna dobrej kulturze, b. dobry i dobry:
klasa II  IV a
pH 6,0 - 6,5
Wyka ozima 3/VIII 2-3VII Małe: gleby lekkie, żytni b. dobry,
kosmata piaszczyste, dobry, słaby,
pH 5,5 klasa IV - V
Soja jara 3/IV- 2-3/VIII zbliżone do bobiku-
Największe:
1/V
Soczewica jara 2/IV 2-3/VIII średnie
13
IV. Rośliny motylkowate wieloletnie
(motylkowe pastewne, motylkowate drobnonasienne,
bobowate wieloletnie) uprawiane są głównie na pasze.
W fazie zakwitania zawierają około 18% białka surowego.
Są bogate w składniki mineralne wapń, potas i fosfor oraz
w witaminy.
w witaminy.
Oprócz dużych walorów paszowych rośliny
motylkowate odgrywają dużą rolę w poprawie
struktury gleby i podnoszeniu żyzności gleb.
14
Przyczyniają się do wzbogacania gleby w
azot i substancję organiczną,
polepszenia struktury gleb.
Uprawa tych roślin może dostarczyć
glebie 80-200 kg azotu na 1 ha.
glebie 80-200 kg azotu na 1 ha.
Rośliny motylkowate dzięki dobrze
rozwiniętemu systemowi korzeniowemu
przyczyniają się do obniżenia erozji gleb.
15
Przeważają wśród nich:
" byliny (rośliny wieloletnie) (np. lucerna
mieszańcowa, koniczyna czerwona, biała,
szwedzka),
" ale są tu także rośliny dwuletnie (np.
" ale są tu także rośliny dwuletnie (np.
nostrzyk biały)
" i jednoroczne (np. seradela i koniczyna
krwistoczerwona, czyli inkarnatka,
koniczyna perska).
16
Rośliny motylkowe drobnonasienne (uprawa na paszę)
Nazwa polska Termin Liczba Termin koszenia Długość okresu Wymagania glebowe
siewu pokosów użytkowania
Koniczyna 3/III- 2-3 Tworzenie dwuletnia
Duże :lessy, czarnoziemy, czarne
czerwona 3/IV główek do
I  1,2/VI
ziemie, gleby gliniaste, bielicowe,
zakwitania 20 -
II  2/VIII
rędziny, gleby brunatne.
30 %
III-2/IX
Kompleks pszenny b. dobry, dobry,
kwiatostanów
żytni b. dobry, dobry
Koniczyna biała 3/III- wypas wypas wieloletnia
Średnie: lessy, czarnoziemy, czarne
3/IV
3-4 -krotny I - 2/V 3  5 lat
ziemie, gleby gliniaste, bielicowe,
II- 1/VII
rędziny, gleby brunatne.
III  1/VIII
Kompleks pszenny b. dobry, dobry,
IV  2/IX
żytni b. dobry, żytni dobry
Koniczyna 1-2 I - zbiór w fazie wieloletnia
Duże: lessy, czarnoziemy, czarne
białoróżowa pełni kwitnienia,  4 lata
3/III- I  3/VI 3
ziemie, gleby gliniaste, bielicowe,
(szwedzka) II - wypas
3/IV II - wypas
rędziny, gleby brunatne
Koniczyna l- 2/V  Początek jednoroczna
Średnie: lessy, czarnoziemy, czarne
2/VI
inkarnatka 1,2 IX kwitnienia
jara lub ozima ziemie ziemie, gleby gliniaste,
(szkarłatna) zależy od
bielicowe, rędziny, gleby brunatne.
odmiany
3/III 2/IV
Kompleks pszenny b. dobry, żytni b.
dobry .
Koniczyna 3-4 Początek jednoroczna
Duże: lessy, czarnoziemy, czarne
perska kwitnienia
3/IV-2/V jara ziemie, gleby gliniaste, bielicowe ,
rędziny, gleby brunatne
Lucerna 3-4 Początek wieloletnia
Duże: lessy, czarnoziemy, czarne
mieszańcowa formowania
I
1/IV-3/V -3/V, 1/VI
3  4 (5  6 ) ziemie, gleby gliniaste, bielicowe,
pąków do pełni
II  VII
rędziny gleby brunatne.
pąkowania
III  2/VIII
1-3/VII Kompleks pszenny b. dobry, dobry,
IV  2,3 IX
żytni b. dobry i dobry
Lucerna wiosna 1-2 1 - pokos II - jednoroczna
Średnie: lessy, czarnoziemy, czarne
chmielowa lub lato wypas lub dwuletnia
ziemie, gleby gliniaste, bielicowe,
rędziny , gleby brunatne.
17
V. Przemysłowe rośliny, stanowiące surowiec
dla różnych gałęzi przemysłu, obejmują grupę
roślin;
" oleistych, których nasiona zawierają duży
procent tłuszczu (rzepak, rzepik, len, mak,
słonecznik),
" włóknistych, o łodygach zawierających mało
zdrewniałe włókna łykowe (len, konopie) ,
" specjalnych, o różnym przeznaczeniu (tytoń,
chmiel, wiklina).
18
Wśród roślin przemysłowych
przeważają rośliny jednoroczne
jare, są też ozime (np. rzepak),
a tylko niektóre są roślinami
wieloletnimi (chmiel, wiklina).
wieloletnimi (chmiel, wiklina).
Należą do różnych rodzin
botanicznych.
19
Z tej grupy roślin główną rośliną jest rzepak
ozimy. Mniejsze znaczenie gospodarcze mają
rzepik, słonecznik,
Olej rzepakowy ma szerokie zastosowanie w
przemyśle od produkcji margaryny do farb i
pokostów, olej napędowy-biodiesel,
pokostów, olej napędowy-biodiesel,
Pozostałe po ekstrakcji oleju z nasion śruty
poekstrakcyjne używane są jako komponent
wysokobiałkowy do produkcji przemysłowych
mieszanek paszowych.
20
Rośliny przemysłowe
Nawa Termin Termin
Wymagania glebowe Rodzina Owoc
polska siewu zbioru
ROŚLINY OLEISTE
Rzepak Duże: gleby urodzajne zasobne
ozimy w próchnicę.
2-3/VIII 3/VI- krzyżowe
1-3/VIII Kompleks pszenny bardzo
łuszczyna
Rzepak 2-3/IV
dobry, dobry, żytni bardzo
jary
dobry;
Duże: gleby urodzajne zasobne
w próchnicę.
Rzepik 3/VIII - 3/VI- krzyżowe łuszczyna
1/IX 1/VII Kompleks pszenny bardzo
dobry, dobry, żytni bardzo
dobry;
l - 3/IV Duże; gleby urodzajne zasobne
w próchnicę.
w próchnicę.
Gorczyca 3/VII- 1-2/VIII krzyżowe łuszczyna
Gorczyca 3/VII- 1-2/VIII krzyżowe łuszczyna
biała 2/VIII Kompleks żytni bardzo dobry,
poplon dobry;
Duże; gleby głębokie i żyzne, makowate torebka
zasobne w składniki
Mak 2/IV 3/VIII
pokarmowe.
Kompleks pszenny bardzo
dobry, dobry, żytni bardzo
dobry;
l - 3/IV 3/VIII - Małe: wszystkie typy gleb z złożone
niełupka
3/IX
Słonecznik wyjątkiem bardzo lekkich gleb
3/VIII
poplon piaszczystych, ciężkich i
nieprzewiewnych glin;
Średnie: gleby urodzajne
zasobne w próchnicę.
Dynia 2 /V 3 IX dyniowate jagoda
21
Rośliny przemysłowe
Nawa Termin Termin
Wymagania glebowe Rodzina Owoc
polska siewu zbioru
ROŚLINY WA
ÓKNISTE
Średnie: gleby głębsze,
Len 1-2/IV 3/VII- średnio zwięzłe, dostatecznie Lnowate torebka
włóknisty 1/VIII wilgotne. Kompleks pszenny
dobry, żytni bardzo dobry;
Duże; gleby urodzajne
Konopie 3/IV-1/V 3/VII- zasobne w próchnicę, wilgotne.
konopiowate orzeszek
Kompleks pszenny bardzo
siewne 2/IX
dobry, dobry, żytni bardzo
dobry, dobry, żytni bardzo
dobry;
S P E C J A L N E
Tytoń l - 2/III 3/VII- tytoń papierosowy jasny  psiankowate torebka
1/IX małe ; tytoń papierosowy
*2/V
duże
Machorka 3-krotny takie jak tytoń papierosowy psiankowate torebka
ciemny; duże
Chmiel wiosna 2-3/VIII Duże; gleby żyzne głębokie w konopiowate szyszka
wysokiej kulturze.Kompleks
lub
pszenny bardzo dobry, dobry;
jesień
22
VI. Pastewne niemotylkowe to różnorodna
grupa roślin użytkowanych na paszę.
Zalicza się tu trawy pastewne uprawiane na
gruntach ornych, komponenty mieszanek
poplonowych, słonecznik pastewny, dynię
poplonowych, słonecznik pastewny, dynię
pastewną i kapustę pastewną, brukiew,
rzepa a więc rośliny jednoroczne i
wieloletnie, należące do różnych
rodzin.
23
VII. Rośliny lecznicze (zielarskie) uprawiane są ze względu na zawarte w
nich specyficzne związki, takie jak: olejki, alkaloidy, garbniki, flawonoidy
i inne.
Związki te wywierają specyficzne działanie na organizm ludzki i
zwierzęcy.
Wykorzystywane są głównie do produkcji leków (mak, sporysz) przypraw
(majeranek, bazylia, tymianek) kosmetyków (rumianek, nagietek) i używek
(tytoń, chmiel).
(tytoń, chmiel).
Zużycie tej grupy surowców jest stosunkowo małe w porównaniu do
pozostałych grup roślin uprawnych.
Polowa uprawa wielu roślin leczniczych w dużej mierze wynika z
niemożności ich pozyskania w stanie dzikim wskutek zaniku ich
naturalnych siedlisk.
24
VIII. Warzywa gruntowe uprawiane są do
bezpośredniego spożycia przez człowieka w
celu dostarczenia organizmowi, przede
wszystkim, witamin (A, C i z grupy B) i innych
substancji egzogennych regulujących procesy
życiowe.
życiowe.
Warzywa są także z
ródłem białka, cukrowców,
kwasów organicznych i wielu składników
mineralnych.
25
Warzywa są niezbędnym elementem zdrowej
diety człowieka.
W Polsce warzywa gruntowe stanowią 95%
ogólnej produkcji warzyw, która jest także
prowadzona pod osłonami, tj. w tunelach
foliowych, szklarniach i inspektach.
Warzywa zajmują około 2% powierzchni
gruntów ornych.
26
Podsumowanie
Każda z wymienionych grup użytkowych obejmuje około
dziesięciu gatunków uprawianych u nas, w niejednakowym
stopniu rozpowszechnionych.
Jest więc ponad 60 gatunków roślin uprawnych, a w obrębie
każdego z nich są odmiany, co wielokrotnie zwiększa możliwość
każdego z nich są odmiany, co wielokrotnie zwiększa możliwość
doboru roślin do uprawy.
W każdej grupie użytkowej występują gatunki i odmiany o różnych
wymaganiach, toteż polowa produkcja roślina w określonych
warunkach przyrodniczych ogranicza się do uprawy tych, które są
do danych warunków najlepiej przystosowane.
27