chemia 3 gimnazjum powtorka

( chemia_3_gimnazjum_powtorka.pdf )

http://plikis.co.pl/go/?d=chemia_3_gimnazjum_powtorka#

Podobne: chemia 3 gimnazjum powtorka, chemia 2 gimnazjum powtorka, chemia 1 gimnazjum powtorka,

chemia gimnazjum powtorka, chemia gimnazjum powtorki, chemia i gimnazjum nowa era,

chemia 1 gimnazjum nowa era, niemiecki gimnazjum powtorka, chemia w gimnazjum powtorzenie,

jednej. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 2 rownorzednych przyczyny, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. Odwrotnie mowiac: pozycja, w ktorej powinno sie

bedzie zadecydowac pomiedzy takimi racjami jak i rowniez kazda postanowienie doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, sposrod ktorych obie sa jednakowo wazne jak i rowniez sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko cialko

zmarlego bedzie pohanbione, ale wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona odwiedzi w spor z uprawnieniem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go za zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze swoim sumieniem, ustawa boskie jak

i rowniez wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy zdarzenia

w scenie mial doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy podobienstwo

miedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak wyzwolenie jego od nich.

Losy bohatera tragicznego pobudzaja odbiorce w celu niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a skutkiem tego pozwalaja mu sie od czasu nich

wyzwolic i osiagnac spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc jak i rowniez trwoge―, zwazajac na akcje tragedii. Ta

(jezeli istniejemy widzami) milosierdzie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory to jest w celu nas

podobny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii pamietajac o takich celach.

Fatum – w inny sposob los lub przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg zdarzen w

zyciu, jakich nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane

przez wyrocznie powinien spotkac dziecka i nie ma od tego ucieczki. Jest to najczesciej zapowiedz klopoty. Przykladem znajduja sie dzieje rodu

Labdakidow – od czasu Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, normami spolecznymi zas wlasnym wplywem

bohatera. Zuch jest wyzbyty mozliwosci zrealizowania pomyslnego doboru. Dzialania swoim prowadza w celu katastrofy. Jest on jednoczesnie ofiara jak i

rowniez winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra jak i rowniez

wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka ciebie, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz zdrajcow ojczyzny. Nad rodem

Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie widziala

moznosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach jak i rowniez zeslali im w beczce

Pandory zmartwienie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom w zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go w dwie

czesci: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal gryzie w cere, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora frakcja

ludzie posiadaja skladac bogom. Zeus wybieral druga frakcja, myslac iz pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc osoby skladali

bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, ktora wciaz

odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z namietnosci do jednostek, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od czasu jego

godnosci powstalo okreslenie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie namietnosci do jednostek.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on przeznaczyc sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu jednostek Nazywam sie Milion, bo za miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, przekonuje, ze posiada taka energie jak

Pan, jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to duza, piesn robienie, taka piesn jest energia, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, zeby Bog dal mu

moc wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu do niej nie da, to pan odwroci od czasu Niego jednostek. Konrad wydaje sie cierpiacym

patriota, dla ktorego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, pragnie sie na rzecz niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow. Wyslali

po niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako glownego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl pan jednak trafic do ciebie cieni, bowiem zona nie zakopala swoim ciala zgodnie z jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic w ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o nim. Zyl

czasochlonnie, az finalnie przypomniano osobiscie o nim i wyslano Tanatosa po jego dusze. Za kare Syzyf mial wniesc wysoki kamien w gore. Syzyf

wzial sie do wykonywania zadan, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie jak i rowniez spadl. Tak bardzo bylo za drugim,

trzecim, dziesiatym razem. Syzyf stale wznosi kamien, ale zawsze tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, funkcjonowania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji w ziemiach naszych do wykonywania zadan Syzyfa. Procedura ten nie byl mogl

zniszczyc polskosci tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna a mianowicie Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby

mu pozwolil powrocic do Tunezji. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion,

by dzieki temu mogl z synem powrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie za wysoko, bowiem wosk jest w stanie sie stopic i zeby nie

schodzil zbyt skromnie wody, bowiem piora potrafia nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie. Stal sie on znakiem czlowieka

dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jawi sie byc zauwazona przez

nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem tak Michas

zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia przez Niemcow.

Takze jego znikniecia nikt nie zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony jak i rowniez glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, zeby

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem

cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala wracac do malzonka na 4 miesiace po roku, wtenczas to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W taki

wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc transformacji por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie w celu wybranych przykladow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zrodlo, z jakiej wyrosla jak i rowniez na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka otoczenia

zachodniego). Rodzaje nawiazan w celu kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po ludzie konkretne

oraz kanony jak i rowniez zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu pisarzy, poetow. Na tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i powodow.

Jezeli idzie o postawy ludzkie czy wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna lub hedonistyczna. Bogowie i

herosi greccy znajduja sie nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety w celu jednego wymiaru - znajduja sie archetypami wrazen i ustaw. Mitologiczne postacie zyja po nowej

swiadomosci w tego typu wymiarze jaki wytworzyla literatura staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, ,

ktorzy niejasne pozostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por roku - legenda „Demeter jak i rowniez Kora"). Legendy dla starozytnych

pelnily procedury poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bostw i rytualnych obrzedow).

Dzielimy je w teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Literatura antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez do niej

znajomosci niepodobna w pelni zrozumiec literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii

(Demokryta sposrod Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota wydaje sie

dobrem najlepszym. Slowacki wspomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie wyrazem

dazenia czlowieka w celu nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny h2o, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez nasienia boskiego).

Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i rowniez

czlowiek wystepuja w wyniku batalii bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego jak i rowniez wytrwalego w

pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze projekty ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci. Tylko

w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych stworcow i epok.

Z historii wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Wielokrotny obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

4. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go za zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami odnoszacymi sie do zyjacych.

Na taki rotacja sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej do niej

surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. gdyby pozostawila

opoznienia brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w sytuacji kolejnego doboru. Musi zadecydowac, czy

wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z zonie na korzysc szczescia swojego syna. Kiedy waha sie przed podjeciem ostatecznej wyborow, Antygona

popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zyje. Tego ciosu nie wytrzymuje Hajmon i

takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka partnera, a zona Kreona odbiera sobie zywot. Kreon, bez ustanku stawiany w sytuacji wyboru,

powinien rozwazyc, czy powinien dobrac dobro swojego ludu, czy dobro swojej rodziny. Tej nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w smierc).

Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj tworczosc kilku sposrod nich.

W celu przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca w celu walki. W

calej obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly mnostwo nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematyka jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca polaczony byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do batalii w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac po pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje w celu trwania w polu batalii i w celu gotowosci oddania zycia za swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tak zwanym. anty wzorzec – obrazuje, co oczekuje tchorza, dziecka, ktory nie chce oddac zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc jego wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca image swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Poeta poprzez

wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec ewentualnych pokolen, jakkolwiek imie tego, ktory nie obcuje wraz z sztuka,

zas przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie sposrod tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek serca nie wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze tymze nie idzie o walke na sen wieczny i zywot; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka w piesci, ktora podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

, ktorzy przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przywiedzie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Zycie jest grymasny, a

zmienia sie tak szybko, iz niejednokrotnie ciezko jest sie nam chociazby zorientowac, gdy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, nim

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zyciowej Horacego jak i rowniez wypracowanej przez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow

stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze nigdy nalezy

cenic rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Zyc nalezy zgodnie z natura, brac od otoczenia tyle, tak jak potrzeba, nie za duzo, ale i

nie za malo. Taka wizerunek zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w ponizszym utworze mniemanie, ze redakcje wierszy

zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia osobiscie za egzystencji poeta, wydaje sie jego tworczosc. Poeta zapewnia tym samym

wyraz swojej pewnosci, ze posiada juz zapewnione wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc egzystowac bedzie po wierszach, po pamieci takich, ktorzy te wiersze sa kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny klasa epiki w celu czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory to ukazuje historia legendarnych lub

historycznych chojrakow na tle zdarzen przelomowych na rzecz danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu znajduja sie mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

sporzadzaniu dziela. W calej „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie walcza po 2 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― jak i rowniez ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac otwarcie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos wiecej niz kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa one opisane tak, ze mozemy je bez problemu odtworzyc. To 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, nieba, morza, 2 miast jak i rowniez zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* pojedynek Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon wydaje sie rozbudowany tak, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od czasu toku nadrzednej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie

powiazanego z kluczowa fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli lub spondejow.

7. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod krajow zachodniej Europy -

tez i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy jak cos znakomitego, a one

prowadza nas do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten mozemy uznac za prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, po odniesieniu w celu dorastajacych jednostek.

Ogolnie sprawa biorac wazne jest, ze kazdy ma po sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy sposrod dotychczasowym systemem

wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, wlasny system zalety, stajemy sie innymi

ludzmi. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma wylacznie dwoje podopieczni. Bogini

nie zniosla takowej zniewagi jak i rowniez jej podopieczni: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma strzalami sposrod luku.

Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja po

kamien. Jednak i wtenczas smutek duszy przebywajacej po glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ow przedstawia istote

macierzynstwa jak i rowniez wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili swe dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi cierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony jak i rowniez glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie

i nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala wracac do malzonka na 4 miesiace po roku, wtenczas to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W taki

wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc transformacji por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

dwie. maja rys uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o sprawach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie stosowane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do zdarzen majacych obszar w wspolczesnosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one meritum religijny jak i rowniez duchowy. Dzis posiadaja walory kulturowe. Nie zaakceptowac

znaczy to jednak, ze mity odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Zostaly one na rzecz nich tak cenne jak na przyklad Pismo Swiete.

Przywiazywano w celu nich ogromna role. Obrazuje to argument, ze kultura i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, tworczosc poetycka,

przedstawiala bogow, herosow, batalii bohaterow. Za pomoca

mitom odkrywamy jakie mieli poglady w dane kwestii, o czym marzyli dawni osoby, np.:

o powstaniu jednostek opowiada mnie mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza szkopul winy

jak i rowniez kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, iz starozytni mieli podobny punkt widzenia

na wiadomosci sprawy, jak na przyklad my dzis.

Wrocmy jednak do okresow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem na wstepie "piekno

jak i rowniez uniwersalizm historii greckich dostrzega sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni wiekow

mity zostaly i znajduja sie obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly one inspiracja na rzecz poetow, stworcow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie modelem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, astronomiczne,

pospolite, wlasne. W melodii - operetki Ofenbacha. W calej przenosni a mianowicie powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele pozostalych.

Podsumowujac, po mitach zostaly utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu stalo sie szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal swiat

i czlowiek, jaka wydaje sie jego natura i przeznaczenie. Dawni osoby odpowiadali w te zapytania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego podrecznikow antycznej.

Pojmowanie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu wyboru

zalety przeciwstawnych jednak jednakowo fundamentalnych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane w niepowodzenie zas sam akt wyboru, bez

wzgledu na to, ktore sposrod wartosci bedzie wybrana powinien doprowadzic w celu katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to postacie tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim zas boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie

ja poznac za strony wladcy. Uprawnienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Wybor jednego wytwarza kolizje innego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa

absolutnie rozne. Antygona jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie odwazna jak i rowniez energiczna. Zechce uczcic

sen wieczny brata, chowajac go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena wydaje sie inna. Obawia sie o swoje zywot i nie

chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla

siebie. Antygona placze nad losem swoim i swych bliskich. Godzi sie w smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie zanim

Kreonem. Okazalaby sie wtenczas slaba jak i rowniez przecietna osobowoscia.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale jednoczesnie zlamal ustawa boskie. Zatem zgineli swoim bliscy. Gdyby

uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly swoj autorytet zas to moglo doprowadzic w celu anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze da rade byc rzetelny i nielitosciwy dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Wzorem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny wladzy. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj wplyw.

Bezwzgledny na rzecz wrogow jak i rowniez zdrajcow. Wydaje sie tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W

toku konfrontacji sposrod synem Hajmon pokazuje mu jego defekty i dominacje dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce by

ojciec zobaczyl prawdziwy wizerunek sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw

boskich, ktore znajduja sie wazniejsze od czasu niego. Odwoluje sie w celu jego czlowieczych uczuc. Zechce by spojrzal na to jak na przyklad zwykly

czlowiek, a nie krol. Wycofanie sie sposrod decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, iz Hajmon zachodzi w

obronie demokracji po panstwie, swoim ojciec jego nie slucha. Kreon zwaza sie za nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza w wskazowki syna, ktory

wydaje sie mlodszy od czasu niego. W calej przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tutaj poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora sposrod postaci

wydaje sie wartoscia po „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze niepodobna go unikac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie on uznany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy

panstwowej. Jest pan wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Rodzina wedlug zonie jest pierwszoplanowa i

najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony

smierc. Pani jednak zwaza, ze nie powinna postapic w inny sposob. Role ktora narzucilo do niej zycie odpowiada bez buntu. Ma w celu wyboru obie

mozliwosci jak i rowniez kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac zgonu. Dalsze zywot bedzie

jednak pelne wyrzutow sumienia. Swiadomosc, ze zdolala by nie dopelnic przymusu pogrzebania brata jest na rzecz niej gorsza niz sen wieczny. Kreon

takze uwaza, iz racja wydaje sie po do niej stronie, powinien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma

zastrzezen, w odroznieniu od czasu siostry Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona

motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde sposrod nich wydaje sie przekonane o swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi moznosci

kompromisu. I to jest przeslanie tragedii.

Odczytujac „Antygone― nadrzednej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, ktora daje spokoj i wewnetrzna harmonie.

Wydaje sie symbolem jak i rowniez personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy zezwolic Antygonie umrzec. Jest wichrzycielski i walczy z wdrozeniem. Walka

sposrod czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny skraj. Nic nie moglo uchronic Antygony zanim

katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej kwestii, a nie zostac pokonanym mogla wylacznie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje zanim nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine jak i rowniez oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku dysponujemy do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. W calej utworze mozemy odnalezc prawdy uniwersalne

a mianowicie problem wladzy, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt po imie zalety moralnych to glowne konteksty utworu. Korab

opowiadajaca sie po jakiejs ze witryn www ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozmysla i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu tez

wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na wlasnej osoby

sprowadzil katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie tragiczna ofiara. W istocie to wiec strata Kreona.

dziesiec. Wymien typy literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie typy literackie, popularne z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie jak i rowniez wydarzenia nie sa wazne zwazywszy na nie same, lecz jak przyklady uniwersalnych prawidel

jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Zwykla i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci. Wlasciwa

interpretacja przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie

znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa pomysly, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie skierowana jest w celu Boga. W

celu niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to byc takze patetyczny utwor liryczny, o tresci

patriotycznej lub religijnej. Kawalek ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby lub instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze w trudy podrozy, list stawal sie forma przekazu Wyrazenia Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

wszystkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i konca swiata.

STROFOWANIE:

Jest to wpis, wyglaszany przez duchowienstwo w celu wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez mozemy tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs zgonu, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

wartosci. Tren wydaje sie gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden sposrod podstawowych dokumentow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ow jest najczesciej wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany. Przedstawia pan

losy chojrakow na tle zdarzen waznych na rzecz danej spolecznosci. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz eposu wydaje

sie jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie polaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien chocby takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, przyrody, swiata jak i rowniez milosci. Zapatrywania filozoficzne stanowia najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez mysl, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z egzystencji panstwa, organizacji lub instytucji. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna

oraz tym, iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Najczesciej opowiadanie blokuje sie w celu jednego drutu fabularnego. Reprezentatywne dla opowiadania jest wystepowanie

luznej akcji (w jakiej czesto wystepuja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani po kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od czasu dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie w dialogu prowadzonym

przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) sposrod chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, innego - Ajschylos, trzeciego a

mianowicie Sofokles. Team aktorski ograniczal sie w celu trzech jednostek. Aktorami zdolali byc wylacznie mezczyzni, grali wiec takze i funkcje kobiece.

W calej tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - ryk bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - wylacznie trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie prowadzilo w celu

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do uzyskania stanu spoczynku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu w akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii jak i rowniez nosi kategorie konfliktu dramatycznego. Polega w zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi jego do

kleski, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne znajduja sie przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt zalety i wymogu, bowiem herosowie bronia przeciwnych

racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie jednostki.

Z tego wzgledu, iz racje obu stron znajduja sie rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, przewodzi nieuchronnie w celu kleski chojrakow.

Antygona, za przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory to jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej

narzeczonego, a swojego syna a mianowicie Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly do konca

zycia. Tragizm wydaje sie wywolany fenomenalna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od energii charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji

sprowadzaja w siebie sen wieczny lub kleske. Nalezy dorzucic, ze o ich losie decydowalo po tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy

los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest po stronie Antygony, bo po jego odbiorze urasta jej osoba do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, chocby

takich jak odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, namietnosc do

brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza wydaje sie obrazem egzystencji

codziennego, inna zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie sposrod 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to okazy, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

trzy. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne znajduja sie osoby jak i rowniez wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego rys

5. posiadaja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na zakres by zasiac ziarna. Konkretne upadlo w droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i

pozostalo wypalone przez slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny.

Ziarnem jest wyraz boze, zas gleba kazdy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna gryzie albo przyjac, albo odrzucic, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu jak i rowniez jego 2 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja frakcja majatku jak i rowniez wyruszyl po

swiat. Mienie roztrwonil jednak szybko w zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Gdy skruszony

synek wrocil w celu ojca ow sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotu syna,

ktory to byl jak na przyklad umarly, zas teraz znow ozyl. Ojcem jest Pan, ktory cieszy sie z wszelkiego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do

dostrzegania swoich niedoborow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie na rzecz rannego jak i rowniez obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej podpory odmowili mu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze osoby powinni

okazywac innym spoleczenstwom milosc jak i rowniez milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wypadki nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, ale jako wzorzec

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje szersze,

uniwersalne tresci. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo na rozmaite

podloze. Jednego razu padlo w droge jak i rowniez wydziobalo gryzie ptaki, nie wzeszlo w kamiennym podlozu, ani pomiedzy cierniami. Dopiero gdy

ziarno trafilo w zyzna glebe, wydalo plon bogaty. Prosto odczytac istotnosc uniwersalne naszej przypowiesci, odszukac jej meritum, ktory dotyczy ziarna

madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc miesci nakaz, by byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem,

ktory to odnajduje pozytek z edukacji. Przypowiesc pokaze prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda posiada wymiar

ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Pan cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl pan wczesniej jak

i rowniez odszedl od czasu wiary, ale powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod wloczegi. Powrot do dzinki

traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada niektore cech alegorii. Ojciec sposrod tej przypowiesci to Pan Ojciec zas Jego synowie to

rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie sposrod wezwaniem w celu ciaglego

powracania, dostrzegania swych bledow jak i rowniez checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy alegorie milosiernego, wyrozumialego

Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka. Po

dzis dzionek samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje wytlumaczyc tajemnice cierpienia

niezasluzonego. Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a nareszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest

kara za grzechy. Hiob sam walczy o swoja urzad odpierajac pierwotnego racje. Szuka wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob swiadczy symbol

wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlowiek powinien ubostwiac tajemnicze pomysly Opatrznosci, zas nie gryzie badac;

a mianowicie Bog ostatecznie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie w celu wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Przylegaja do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialko

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), zas jego zywot podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu sie w

celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw. Franciszka. To tez

wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do przyrody, do otoczenia. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to

przypadkowy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami swietnych wladcow byli: Karol Szeroki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla niego sa:

wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest wiec symbolem idealnego wladcy jak i rowniez doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu. Posiada na

ziemi funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i rozumem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry sposrod „Kroniki

Galla Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego prawdomownosc i troske o poddanych.

Scena zgonu krola zostala przedstawiona sposrod wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego bohatera, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kumpli i damy swego serduszka, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie oraz swieta walke w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista dzialalnoscia tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol rycerstwa.

Najwazniejsza cena stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem swoim zycia wydaje sie

walka po obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scenka smierci bohatera, w

ktorej za swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w raju. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, junak na do niej miejsce wybiera

wzgorze, zeby byc bardziej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego postaci: miecz jak i rowniez rog. W calej swej krancowej spowiedzi przypomina

wartosci ktore nadawaly sens swoim zyciu. W calej scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci osoby chcac pozostawac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim krokiem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Jednak na projekt pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory to

oznacza zlokalizowanie Boga po centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej ciekawy. Przykladami moze byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady plywania przy stole ï‚® funkcja wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada w ten sposob co rosnie na polu i niebawem zostanie zebrane i wynajdzie sie w biesiadnym stole.

Udziela porad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Na koniec zacheca w celu przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi takze Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci w wszystkich jednostek. Nazywany wydaje sie takze glownym savoir-vivrem polskim, gdyz miesci zbior

nakazow i pouczen, jak ma obowiazek zachowac sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem

kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej materia i atrybutami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Ukazuje smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten obrazuje smierc, ktora zaprasza w celu tanca pracownik roznych stanow.

Obraz mozna przeczytac sie po tekstach, obrazach. Wszyscy osoby podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu

stosunkow spolecznych, zawiera mysl, ze sen wieczny zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak by tego pragnal podmiot

liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja wykonywania zadan. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele ale zostal tam zabity.

Literatura sredniowiecza miala jeden cel parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy wytworne i uznawane w

poszczegolnej epoce. Projekty osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozytywne, idealne. Literatura sredniowiecza zarysowuje

taki portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych w Zachodzie, ktore obyczaje jak i rowniez wyzsza

kulture chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre maksymy zachowania sie przy stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie podpory Bozej a mianowicie apostrofa. Nastepnie autor mowi o tym , ktorzy rosnie w polu jak i

rowniez niedlugo bedzie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad paniom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do

przyswajania sobie porzadnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie zabawy na kazdego z ludzi. Zwany jest tez

pierwszym savoir-vivrem polskim, bowiem zawiera komplet nakazow jak i rowniez pouczen, jak na przyklad powinien zachowac sie przy stole rycerz.

Wyraznie odczuwa sie w ponizszym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Zejscie ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza osoby

interesowali sie smiercia. Do niej istota jak i rowniez cechami. Idea smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza.

Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego z nas. Motyw ow ukazuje sen wieczny, ktora zaprasza do

tanca przedstawicieli rozmaitych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak by tego pragnal podmiot

liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja wykonywania zadan. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele ale zostal tam zabity. Diagnozujemy tu spor spoleczny miedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac przywileje. Pobudza sie

posrod nich buta.

Jest jeszcze duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie do niej

powstania:

• piesn powstala w X w., zas jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, iz powstala po 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o czym swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego sposrod 1506r., , ktorzy nobilitowalo ow tekst w celu rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. To hymn w celu Chrystusa zwrocony do Matki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, by Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, zas po zgonu przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania zakresu sylabicznego, , ktorzy z czasem, po

XVI po., doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc

formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te,

ogarniajace niekiedy po nieco wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Zwlaszcza jednak wyrazistosc klauzul

wersowych wynika skutkiem tego, ze po kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa a mianowicie pojedyncze wyobrazenie lub jednorodny

czlon zdaniowy, wypowiadane sposrod odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) badz

opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Po zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw w jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― powstala na terenie nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen po Szwajcarii. W calej XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja one piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) jak i

rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem przewazajacym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki,

matematyczna precyzja po ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to wylacznie niektore do niej cechy. Jest dozwolone powiedziec, iz na tak przemyslane jak i

rowniez staranie dopracowane od strony formalnej wyczekiwac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range naszej piesni, czyniac ja cos wiecej niz piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana wszelkim

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

W celu najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi sposrod 1407r., jednak juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za glowny hymn krajowy. Pierwsza do niej zwrotka skierowana jest w celu Matki

Boskiej, druga w celu Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa zas Syna

Bozego o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt nigdy ziemskim jak i rowniez wieczne zywot po zgonu. Uwage zwraca symboliczna cyfra 4, w celu ktorej

czesto nawiazywali osoby sredniowiecza, ktora wspoltworza po Bogurodzicy religijne osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel.

W Bogurodzicy zauwazamy duzo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. po funkcji wolacza

wystepuje mianownik (Bogurodzica miast Bogurodzico), stare formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie

nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast na

rzecz, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane

znajduja sie rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, czyli rownolegly, symetryczny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym dowodem na

to, iz w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Placz

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze przede

wszystkim slyszymy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do pozostalych matek,

spoleczenstwom opowiada swoj bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Tekst

Lamentu sposrod konca XV wieku wydaje sie zabytkiem podrecznikow polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis egzystencji swietego, czyli hagiografia. Przedstawia jego urodzenie, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy komponuje slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, zas bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod schodami

na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wyzwania gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa tez znane jak i rowniez wciaz funkcjonujace modlitwy taki jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich zywocie i czynach,, Legenda o

sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zlaczona tematycznie sposrod Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, znajduja sie rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Narasta w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), bogactwo zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior swiadczy psalterz., zostaly bardzo popularne w sredniowieczu,

opiewaja miare i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszar np. kraina szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; wydaje

sie glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy, wiec tym

chetniej boli swoim zniewazanie. Oryginal Boska obrazuje losy swojego Syna od chwili biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go przez

Zydow, po przybicie w celu krzyza. Ciagle wspolcierpi sposrod nim, chce czuc tak jak On, mniemac podobnie. Jednakze przede wszystkim slyszymy tu

ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do pozostalych matek, spoleczenstwom opowiada swoj bol.

Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po miescie, postrzegana

przez ludzi jak szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 2 barw: czarnej i srebrnej. Czarny a

mianowicie prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie w czarno, jest w stanie dlatego, iz jej skora juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny - albowiem jej

klaki sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo lub tez strach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal powieszonych utracila jedno

sposrod podstawowych zlecen do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos wiecej niz z powodu utraty swoich podopieczni, ale tez z powodu pelnego

wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w ktoryms stopniu. Moim zdaniem Matka sposrod wiersza Rozewicza

Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa koniecznosci niesienia

do niej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych podopieczni lecz tez przyjmuje w swoje barki cierpienie

powstajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, jacy walczyli po obronie polskiej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja w celu szalenstwa. Ale juz Matka

Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia sprzecznego z prawami naturalnymi, ale

nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do szalenstwa lecz wydaje sie przepelniona nadzieja, ze nasza jedna sen wieczny, smierc do niej

dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma nadzieje, ze aktualnie zadna matka nie zostanie musiala tak cierpiec jak na przyklad ona.

20. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, iz uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana zostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Matki Bozej, miesci w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka inna, ktora mielibysmy szanse

nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy,

oraz bardziej specyficzne: o pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten gra wielorakie procedury. Przede wszystkim wydaje sie

refrenem, wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do

Chrystusa za posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze zredagowana zostala rozmyslnie.

Dwie strofy zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calkowitym

tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, inna dwukrotnie ogromniejsza od pierwszej, podwojone formy wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze profesjonalne wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace otwarcie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, a takze na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu po wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + trzy;

* trzy. wers a mianowicie 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz pelnily

opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow lub ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma wlasciwosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione po tekst apostrofy.

Apostrofe swiadczy cala 1-wsza zwrotka, ktora obejmuje ciag wolaczy jak i rowniez dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. po tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy sposrod minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl sposrod codziennego uzywania. Tych

nieuzywanych dzis slow jest po „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali osobiscie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca po tych czasach filozofia. Byl

to teocentryzm, ktory po centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Ludzie uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W naszej epoce dwie pojecia znajduja sie centralne: Pan i czlowiek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jednakze to czlowiek zostal

zbudowany na wizerunek i podobienstwo Boga jak i rowniez dzieki temu madry jest odszukac w osobiscie doskonalosc jak i rowniez jednosc sposrod

Nim. Akcentuje ona wazne wartosci dziecka, jego urzad zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania niezaplanowanego wyboru, w celu

zdobywania madrosci, do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza coraz to mniej. Ogol gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod konsekwencjami.

Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac w filozofow sposrod tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc poprawnego postepowania. Musimy przystanac

na moment i pomyslec o polskiej sytuacji. Wzorem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz to mniej biezacy w wspolczesnym

swieci. Glownymi zrebami swoim nauki zostaly: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja byc dla nas wazne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne na przyklad: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia,

egzystencji i otoczenia. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki

duze ze sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w podaniach o

paniach i o panach „minionego czasu―. Jakze jest to terazniejsze w otaczajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, , ktorzy najwazniejsze, czyli

nasze zywot. Zapominamy jakze jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Afekt jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce po sredniowieczu. Wzorem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje Tristiana i Izoldy―.

Ten motyw jest biezacy w kazdej epoce. Afekt to uczucie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna czesto propagowala projekty parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie ma juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma mozemy

czerpac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga oraz tym ktora wage posiada dla niego honor, ktory to we wspolczesnym swieci

stracil w swojej waznosci.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza one czlowieka, zas czlowiek sie

nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie typy literackie. Na polnocy Europy i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca historia

wybitnych chojrakow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do

Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―.

Wiersz odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych na rzecz tworczosci religijnej czego modelem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe formy zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc prowansalska

tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do postepu hagiografii, specjalizacji pismiennictwa wymagajacej sie prezentowaniem

zywotow kultu religijnego, opartych w legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy

rys dydaktyczny. Konstruowanie sie nowatorskich panstw jak i rowniez dynastii sprzyja historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel historycznych.

Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie

dramat liturgiczny, wystawiany po kosciele po sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy jak i rowniez

zakonnikow po kosciolach lub w celowo wyznaczonych do tego miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma

dramatyczna wydaje sie misterium, , ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow

ze Starego i Nieznanego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat

chrzescijanski dziejow ludziom, upadek dziecka, odkupienie jak i rowniez sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w

Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz po Niemczech. Wylacznym ze wspanialych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu

Panskim― Mikolaja sposrod Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne wypadki z egzystencji Maryi. Sposrod czasow pozniejszego

sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory przez grzechy jak i

rowniez upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamiarze skierowanie dziecka na prawidlowa droge. Zrodlowym bohaterem

moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej kosztowny zycia, toczacy wewnetrzna walke

miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja gryzie, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od czasu znanych Wam utworow.

Glowna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi po niej w celu glosu dla przykladu tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, dziecka. W

sredniowieczu w centrum swiata dziecka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary jednostek, ktorzy postrzegali

Stworce po kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal pierwotnego glosy jak i rowniez raczyl dac spokojne, pobozne

zycie jak i rowniez miejsce po raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje wiadomosci o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych -

zgonu, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem" szczesciem

jest apartament. Zycie swiadczy jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem oraz duszy sposrod cialem. Pan stwarza nadzieje

wygrania naszej walki. W calej utworze mozna przeczytac sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja

niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy otoczenia tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe,

rozkosze i stwierdza, ze nie sa one w stanie dac czlowiekowi prawdziwego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Rowniez "I nie milowac ciezko, i

milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy obiekt milosci jak i rowniez piekna po Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral droge walki

wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe zalety, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo posiada radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od czasu doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami sredniowiecznymi. W

calej baroku kreuje sie typ czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech zycia, jak

na przyklad wiemy sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 roku Jana Laskiego). Czas do niej

powstania w celu dzis pobudza zywe debaty badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, urodzenie tekstu powiazane

sa sposrod poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy m. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest otwarcie do Matki Boskiej sposrod

prosba o wstawiennictwo obok Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, miesci blagania o

"zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie zrodlem wiadomosci o slownictwie i formach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. W poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja pozostale archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odwrotnie tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci,

raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla procz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak na

przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza).

Rownoczesnie stanowila nadal nieodlaczna frakcja wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko I oddaje panstwo pod opieke papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - w pierwszej kolejnosci polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem

tych kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany po polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia po

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i wyjatkowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i pierwotnego odbicie po literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie w ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe cialko i demona. Nagroda za jego cierpienia stalo sie biezace wziecie duszy do

Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza jak i rowniez ich podejsciu do wiary. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja dusze i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie po obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- koncentruje w osobiscie

szlachetnosc jak i rowniez odwage, do szalenstwa. Stale postepuje po zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej Francji―

i wierny damie swojego serca. Zdecydowanie rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy przyjaciel, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem po nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedle Boleslaw powstal sie po

sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od malucha. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka jest przedstawiony po utworze Historia Tristana jak i rowniez Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla tez liryka milosna zgodnie z

maksyma, ze kazdy rycerz ma obowiazek miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych wrazen i rozmysla poetow,

znajduja sie one raczej wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a

przedstawienie uczuc rycerza - calkiem stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Historia Tristana jak i rowniez Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, krotkim etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo po parze wraz z zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial jednostek do myslenia o zgonu, co potwierdza popularne wtenczas powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala w celu tzw.

kwestii ostatecznych w poblizu sadu zasadniczego, piekla jak i rowniez nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza miala byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte przygotowywanie

sie w spotkanie wraz z smiercia. Mialy temu sluzyc: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi jak i rowniez swiatem.

Wzory motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy rozmaite wizerunki zgonu.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, bezbarwna, zolte slepia i cialko, bez konca nosa jak i rowniez warg,

zgrzytajaca zebami, sposrod kosa po reku itp. Mowi jej osoba, ze wezmie ze soba kazdego z nas, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow, ksiezy

zyjacych po dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika skutkiem tego, ze im czlowiek minie przez

zywot skromniej, tymze jego zebranie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 2 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― matka Jezusa zachodzi jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie

ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem zas ludzmi

Glowna zwrotka wydaje sie apostrofa w celu Matki Boskiej i miesci w osobiscie wiele okreslen skierowanych ponizej jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wyznawcy zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Odkrywamy w zonie prosby ogolne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie rozmysla.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja obie postacie Matki Boskiej jak i rowniez jej syna. Osoba

komunikujaca w tekscie jest Oryginal Jezusa. Jawi sie mnie jako postac cierpiaca, zalaca sie nad soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje swe dziecko,

pragnie z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest niezaradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest to siano twe wesele

Co zes mi w celu obiecywal, wylacznie bano duzo..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wytycza dwudziestozwrotkowy wpis, prosi jednostek o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku jak i rowniez zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej przede wszystkim cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w

ktorych uczestniczyla. Maria wydaje sie matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest podstawowym problemem utworu. Marie tym chetniej boli

zniewazenie syna, bowiem jest pan jej wylacznym dzieckiem. Ukazuje losy swojego wlasnego syna od chwili biczowania przez nakladanie cierniowej

korony, bicie go przez zydow po przybyciu w celu krzyza. Ciagle wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec tak jak on, odczuwac. Wie, iz to aktualnie ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i w blahy temat, dotyczy pewnego zdarzenia lub osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie rozmysla lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa miala charakter

zwlaszcza sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to klasa liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje uproszczenie budowy, latwa skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos

szczegolu lub maksymy budowy). Charakter piesni wynika z do niej zwiazkow sposrod muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni

Horacego nawiazal Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, czesto o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej

odmiany, powiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze,

legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli ryk, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet jak i rowniez uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji

polskiej wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej specjalizacji wiedzy. Narasta czesto po tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

skladow literackich nie zawsze pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to klasa poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja one o zywocie pasterzy lub wiesniakow. Klasa ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach nowozytnych

jak i rowniez oznaczal wtenczas wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta formie literackiej na ogol pasterza, sposrod przewazajacym

udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki narracyjne wystepowal

takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w sposob realistyczny lub

konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu

podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i rowniez niecheci w celu

miasta, charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z odpowiednim jej zainteresowaniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory znamionuje zwiezlosc konfiguracji (wyrazny punkt

kulminacyjny, puenta), ograniczenie cyfry postaci, zapoczatkowanie tylko jednego watku, skoncentrowanie sie w jednym wylacznie problemie, jeden

punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Zostala srodkiem przedlozenia do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z

swoim zyciem dziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo ow gatunek od czasu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie w celu walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Dluzej jest jednak glosow przekonujacych, ze o

ojczyzne powinno sie sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M. Rej w

„Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, funkcjonuje we

kazdego z nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest powiazane z zleceniami pisarzy mnostwo pokolen. Najpelniejszy portret porzadnego

obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory bycie czlowiekiem uczciwym,

sprawiedliwosc jak i rowniez dobro ojczyzny stawia ponad wlasnpe, prywatne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby poprawy, nie

liczac sie sposrod przykrymi na rzecz niego konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie chce im

przypodobac, odwaznie obrazuje prawde chociazby ta przykra. Troska o losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest na rzecz niego naczelna wartoscia.

Poswieca dla zonie wszystko, chociazby osobiste ambicje i wlasne dobro. Sil dodaje mu przekonanie o slusznosci takowego postepowania jak i rowniez

mysl, iz zasluguje osobiscie nim na stale imie.

30. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina po przekazie M. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje czytelnika

w celu refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy jak i rowniez

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej godzi

w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Wydaje sie jednak sprzeczny panszczyznie. Ludzie okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini, mezczyzna

ksiedza, zas nam prostym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". W calej "Zywocie dziecka poczciwego" Rej zawarl

swe rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, chocby takich jak gramatyka, logistyka,

arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od czasu nauki Rej ceni dobre wychowanie, zdolnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew).

Ceni prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot, odrzuca

natomiast dziedziczenie po przodkach podpisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

dziecka na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany nigdy i wykonywania zadan na wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku,

a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy w wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz pozostalych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi

pozytek i zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac gryzie taniej jak i

rowniez sprzedawac drozej w pozostalych okolicach.

Akt milosny Reja w celu spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w ponizszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac pierwotnego

zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale wylacznie dlatego, iz moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, albowiem oprocz madrosci praktycznej ambasador tego duzego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza tez sympatii akt milosny szlachcica w celu obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od czasu zwierzat, zapewniajac im rozum i mowe, Dlatego

tez, kazdy winien sluzyc krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny - wojowac w

obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Ogromniejsza wartosc posiada oddanie egzystencji za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje

cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel batalii, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce

Polski sposrod Turcja. Oznacza postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje

oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, wylacznie z powodu zarobku. Ksieza nie chca egzystowac wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad,

atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor jak i rowniez la-sow". Podmiot

wspomina jazdy (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac

sposrod chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Los.

31. Przedstaw realia polskie XVI wieku widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takowej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia szlachty, brakiem

zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec pieskow tureckich. Oferuje im walke, by placili na wojsko, na bron, by walczyli. Uwaza, iz

nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski pragnie by wojowal caly narodowosc. Zada

patriotyzmu. O swoim oburzeniu swiadczy ironiczne zakonczenie iz Polak jest glupiec przed jak i rowniez po krzywdzie. Mimo szkody nie pragna oni

zreperowac bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja sposrod tragedii moralow. Nie

umieja ustrzec sie przed analogiczna sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi ale problem wydaje sie aktualny w czasach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy oddac

Helene poslom i uchronic ojczyzne od czasu wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

przewazajacym problemem pokazania interesow wlasnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria Lokalny,

swiadczy w ten sposob podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej

do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone

odpowiedzialnosc. Maja dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia.

Wytrzymalosc i wladza panstwa jest zalezne od poszanowania prawa jak i rowniez przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie istnieje nic ponad ojczyzne, czlowiek powinien chociazby z radoscia

umierac za nia.

32. Wymien jak i rowniez omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic , ktorzy ludzkie nie jawi sie

byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia jak i rowniez podziw na rzecz

urokow przyrody. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec,

kiedy termin po temu", "Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia, uciecha

duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy przy dzwiekach muzy, w

aurze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet w czasie zabawy nalezy zachowac, tak ceniony przez Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje

tez ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci dziecka. Czestym powodem jego skladow jest cnota, ktora uznaje za najlepsza wartosc a

mianowicie "Piesn o cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji dziecka wyrazanej przez

Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na dom w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu

wartosci materialnych i mowi sie za wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne mniemanie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem

poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o prawie boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten mozna przeczytac sie po piesni "Niezwyklym i nie

lada poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze swoim wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez w celu mitologii,

wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" mozna przeczytac sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" a

mianowicie Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego

epitafium. Przechowuje w nich pochwale cnot i korzysci zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz

nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Najczesciej poeta nabiera do Horacego, lecz zmienia je, jednoczy rozne

motywy w jednym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow wojny trojanskiej, jednak przedstawiony tam problem dotyczyl

aktualnej sprawy. Pokazywal spor pomiedzy biznesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W powyzszym utworze latwo odnalezc urywki, w ktorych

poeta krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki znajduja sie wyrazem intensywnej troski o losy prywatnej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe sposrod

odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad calkowitym narodem, byc trzymane na strazy prawa jak i rowniez

sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac wolno im myslec o prywatnych romansach, powinni posiadac wylacznie na mysli dobro ogolu. W swiezym fragmencie

naszej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku

miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy (wypowiedziane

ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie w obronce ojczyzny (mialo to

zachecic ludzie mlodzi rycerska w celu grozacej aktualnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do tragedii pewne elementy, ktore mimo

umiejscowienia akcji w Troi nadaja do niej jednak krajowy koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy krajowy

balagan). Rozumuja przewodnia pelnego utworu wydaje sie stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny musi

zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym podrecznikow antyku, mocno zwiazanym sposrod muzyka jak i rowniez poczatkowo

wykonywanym wraz z pania a. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem na rzecz Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz

niektore piesni Kochanowskiego znajduja sie przekladami rzymskiego poety. Sa one w przewazajacej liczbie powazne, pierwotnego tematyka wydaje sie

zas roznorodna. Wystarczy doprowadzic do realizacji przegladu rozmaitych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas po temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie zwazajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda

swiata, przyrody i egzystencji, milosci. Zapatrywania filozoficzne przewaznie stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge jak i rowniez lament po klesce Mlodych polakow

poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i osoby ( damy i podopieczni ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie w celu tych, jacy czuja jeszcze milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania

finansow dla wojsk, mysli o kraju zas nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie ow rym: „Polak madry po szkodzie―

Jednakze jesli prawda i sposrod tego nas zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Polak sobie nabedzie,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i po szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych mozemy zaliczyc piesn pt. „Serce roscie zwazajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii, mniemanie o

harmonii swiata, urodzie natury, zabawy, odpowiedniego punktu dla wszelkiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, finalnie czlowieka o prawym

sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i osoby, bo posiada czyste serce i tego „kogo gryzie

mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od czasu nas Dziewczyny za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita, renesansowa

wizje swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali

utwor Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest tworca, poeta, swoim tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz glowny o tym slyszymy,

przeciez Horacy w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam

trwalszy niz wraz z spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi po literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obfity poemat skladajacy sie z 12 piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z noca swietojanska. To proba zrobienia pierwszej

polskiej sielanki. Poeta chwali zywot na wsi. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Autor nie wspomina o klopotach i klopotach codziennych, chociazby praca

ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna korzysci, gdzie dorosleje sie grzecznie, poboznie

jak i rowniez bezpiecznie. Robota na roli choc zmudna daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne koszty utrzymania, wysilek natomiast jest motywem do

dumy. Po wykonywania zadan mozna zrelaksowac sie wesolo zapedzajac czas w tancach jak i rowniez spiewach. Czlek zyje w wsi po harmonii sposrod

przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, albowiem to naturalnie oni demonstruja zmeczonej zyciem

dworskim szlachcie jak odszukac spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 skladow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich

weselach szlacheckich, A takze mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej

poczatkow 17 stulecia jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor tworzenia o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, o

nierownosci spolecznej, o negatywnych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako protest poety

przeciw niesprawiedliwosci spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, iz stan ziemianski

jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie jak i rowniez radosc. Uciechy plynace sposrod zycia dziecka na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione

po obcowaniu po z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o

swojej namietnosci prosto sposrod serca, podsmiewajacych sie sposrod siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tresc, stopien

wlaczonej w nich mitologizacji jak i rowniez jezyk mozemy podzielic w dwa typy. Pierwszy holduje dworskie konwencje i miesci utwory, ktore sa badz

przykladami, czy przerobkami idylli antycznej, badz tez zestawem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, jednak alegorycznych, pelnych

powiazan sposrod mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek prezentuje Szymonowic jednostek i sytuacja dworskie. Bez

watpienia obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Owe wszystkie postacie

wystepuja ponizej mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie znajduja sie prawdziwe ale sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednak prawdziwe bez

watpliwosci sa uczucia, szczescie jak i rowniez nieszczescie po milosci, jakich doswiadcza prawie kazdy, podobnie jak i herosowie utworow

Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub bardziej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace sposrod

trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i marki zycia, takowej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz

rozni± sie od czasu siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze tymze poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie damy, narzekajace w swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie realizm, sposrod ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak

tego ludu wszakze wydaje sie przepych wesela i obfite zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja spor miedzy panskim dozorca a

mianowicie Starosta, ktory to wystepuje zawsze z nieodlacznym symbolem swojej wladzy a mianowicie nahajka±, zas chlopem zdecydowanie

pedzonym w celu roboty.

Doswiadczamy wiec tu krytyczna ocene zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej podrecznikow. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". To utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie. Rowniez

nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to czesto. Pan leka sie, czy czasem dzieki temu postepowaniu kazdy wraz z ksiedzem nie odszukaja sie w

lewicy, innymi slowy czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje jeszcze ksiedza, mowi tylko o dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa wlasciwie jarmarkami.

Ludzie znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za , ktorzy otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie w celu rozmowy

Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze w stu urzednikow, jeden wydaje sie sprawiedliwy jak i rowniez

nieprzekupny. Sedziowie nie chca odprawiac swych procesow, chyba zeby za suplementarne swiadczenia. Rozmaite lapowki jak i rowniez daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady, prywate bez

zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac tego sporu wlacza sie jak i rowniez przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza,

zas nam prostym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im to gesi, to kokosz. Pod spodem

przymusem przeprowadzic trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala ponownie zwozic ziarna poki nie wybierze dziesieciny,

wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka takze jest zawila, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje

postepowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek zycia ponad

stan. Zbytki powoduja niedobor rozsadku jak i rowniez nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie zadowolony wraz z swego losu. Jest czlowiekiem

uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan nie sa ukojeni. Pan karci Wojta za zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie

obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnoszace sie do zycia szlachty na wsi, omawia tok calego do niej zycia. W calej mlodosci

zaleca cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem militarnym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka

mozemy sie nauczyc bez do niej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic ma obowiazek posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci,

roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc swoich korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie

gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Relacja malzenski powinno sie zawierac sposrod osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. W celu urzedow

nie nalezy pretendowac. W ciagu roku przewidzial rowniez Rej zajecia na rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa

jak i rowniez krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy sposrod truskawkami itp. Latem mozemy

z takich przygotowanych wiosna krzewow jak i rowniez drzewek posiadac owoce jak i rowniez pozytek. Sa juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki,

ogoreczki, malineczki. W szczycie sezonu gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka, ryby

slodkowodne. Wszystko na rzecz uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca nienawisc i osoby zle odrabiaja. Zima

obejmuje najwieksze rozkosze. W borach polowania z bliskimi, a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W

domu wszystko przygotowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja finalnie pozytek. Jednak i zima nalezy dogladac gospodarstwa. Wybrac sie na

targ tez mozemy z produktami, albo takze u handlarza sie zabawic i baranow i cielat kupiwszy tanio sprzedac, po innej obszarze drozej. Doswiadczamy,

ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci patrzy

dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia w wsi. W calej Czarnolesie istnieje wiele ladnych tego typu skladow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, celowo cenionym. Poeta zwraca uwage na to, jakie wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. Sa to

wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmowi dalszego picia z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina przeszlosc, kiedy obie strony posiadaly wiecej

powierzenia. Chlop takze o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na swoim niekorzysc. To jeden sposrod utworow w ktorym poeta dotyka problem

spoleczny w Polsce. Zaprezentowanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych

przez panny. Jest to dzielo oparty w tradycjach uroczystosci poganskich ku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla

obyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie mowa o milosci, tancu i spiewie.

Wydaje sie to zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod uwage charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny odrebnej mowi o tancu jak i rowniez

radosci. Zacheca wszystkich w celu pojscia po jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc jak i

rowniez spokoj wsi. Chlop zachowuje ze swojej pracy wlasnej osoby i rodzine, a zawod jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz

marynarza, zolnierza czy pisarza. Wylicza nastepnie wszystkie przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorowe spiewy jak i rowniez tance.

Kawalek nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw w uksztaltowanie bohatera lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniami dlan postaci, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly dwie glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w swoim poezji znajdziemy echa

ideologii epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego

oddzialywania przyrody w ludzka psychike. Zawiera tez pochwale jak i rowniez zachete w celu harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji jak i

rowniez umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola dziecka w kuli ziemskiej,

zastanawiaja nad nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale tez podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje prawie

wszystkie rozwazania i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia pochwalna,

hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za utwor stworzenia otoczenia oraz dziecka, a takze melodie miedzy nimi

panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, zwazajac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postawy

charakterystyczne na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje pierwotnego syntezy. W zyciu najwazniejsze wydaje sie miec czyste

sumienie, radzi, aby korzystac z szansie do rozrywki, ale madrze i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej po sobie. W calej „Piesni o cnocie― poeta stara sie zbudowac

swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu wyraz „cnota― rozumiane jako bieglosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz z

swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, przede wszystkim zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty wydaje sie obowiazkiem kazdego z

nas, a najlepsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage w celu slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez sam

proces tworczy. W „Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem, aby starali sie oni pozostawic po sobie slawe i

dobre imie. Problematyke sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym

artysta, ktory to z racji w posiadany warunki jest jednostka wybitna. Wizja lotu nad roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego w ten

sposob, ze swoim dziela sa tez popularne nie tylko rodakom, ale i hen poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez w celu antyku.

Wyrazenia z piesni „Milo szalec, kiedy termin po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest szalec w stosownym

miejscu jak i rowniez czasie―. Rowniez filozofia epikurejska i stoicka w powyzszych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala z antyku, podobnie takze

horacjanskie „carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII mozemy odnalezc tez topos arkadii

– „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu literatura parenetyczna nadal pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe, idealy godne

nasladowania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu swojej

majetnosci. Wskazowki zawarte sa po „Zywocie dziecka poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie

darami przyrody o kazdej porze roku, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Podobny model ziemianina pokazuje „Piesn

swietojanska o sobotce― nawet lepiej „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek taki proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek rycerski

szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych przez

literature renesansowa mozemy tez wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych dobr nawet lepiej

zycia. Tego typu ideal wykreowany jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a przede

wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze jeden wzorzec – typ renesansowego

artysci, humanisty. Taka jednostka nie ogranicza sie do jakiejs dziedziny tworzenia, jest uniwersalna, oprocz umiejetnosci potrzebnych ma obszerna

wiedze oraz zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie nigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, pojmowana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, zywot zgodne sposrod natura. Odpowiedni

ozenek, obowiazki gospodarskie jak i rowniez obywatelskie definiuja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i

radoscia opisuje rej zajecia gospodarskie, prace w roli jak i rowniez w ogrodzie, przyjemnosci plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne jak i

rowniez obywatelskie obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym gospodarzem, dba o

swoja rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, porzadnego ojca jak i rowniez troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela.

„Poczciwosc nie wynika jednak sposrod dziedzicznego czy nadanego tytulu, nie jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z

kolei Jan Kochanowski we fraszkach zechce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug niego najwyzsza wartoscia jest cnota ( jak na przyklad u stoikow)

rozumiana jak czyste sumienie, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego

szczescia i spoczynku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Szczegolne znaczenie przypisuje zdrowiu

poswiecajac mu jakas z fraszek. Podmiot liryczny uznaje tezyzna fizyczna za jakas z najistotniejszych wartosci, wzgledem ktorej pozostale dobra gubia

swe istotnosc. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne zywot w aprobacie z natura i nie szuka duzo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego egzystencji i swoim prawdziwych zalety w poniektorych utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug dziecka odrodzenia powinno sie zyc zgodnie z natura jak i rowniez jej prawami, pamietac, iz wszystko mija ale powinno sie przy tym afirmowac

zycie jak i rowniez w pelni tu korzystac. Wedle stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i zapracowac spokoj wewnetrzny

broniacy zanim atakami fortuny.

38. Ustal, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem wydaje sie

wydany po 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju

doskonalym uszczesliwiajacym kazdego z obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru doskonalego obywatela

Rzeczypospolitej oraz nad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu

takze postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej na rzecz roznych jednostek jest rozne

prawo. Na przyklad prawo karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla ludzi z rozmaitych warstw spolecznych, inne na rzecz szlachty jak i rowniez inne

na rzecz mieszczan. Rozmyslam ze, ow problem wydaje sie nadal biezacy. Tak aktualnie bylo jak i rowniez jest, iz ludzie posiadajacy wplywy jak i

rowniez takze zamozni podlegaja nie zawsze tym samym prawom co typowy obywatel, ale zazwyczaj znajduja sie traktowani o wiele lzej, w ogromnej

liczbie przypadkow moga sie chociazby kupic. Czesto osoby na kolosalnych stanowiskach unikaja kary lub dochodzenie po ich sprawie jest znacznie

przedluzone. Nastepnym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest rola nauki jak i rowniez wiedzy nigdy kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc

energii panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe uczelni i ulepszyc

sytuacje finansowa nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub zwyczajnie zmaga sie z bieda i

pracuje nadal sposrod dobrej woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie po malych miasteczkach, zamknieto jak i

rowniez dzieci czesto musza spacerowac do takich odleglych o wiele kilometrow. W dodatku szkoly posiadaja zazwyczaj nazbyt male srodki pieniezne na

progres pracowni jak i rowniez zakup podpory naukowych, nieraz nawet w utrzymanie. W calej ksiedze o wojnie jakkolwiek mowi, iz kazda wojna

powoduje klopoty i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzis w wojnach gina niewinni ludzie lub zolnierze

walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia odnoszace sie do spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja

postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwie w 5

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - kazdy mieszkaniec wydaje sie obywatelem jak

i rowniez panstwo powinno mu zagwarantowac szczescie, a mianowicie o zalety czlowieka nie decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek ma obowiazek byc

legalnie przygotowany w celu pracy, zas ludzmi niezdolnymi do zonie powinno pilnowac panstwo, a mianowicie nalezy zalozyc urzedy nadzorujace

wszystkie specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od czasu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej facet byl karany smiercia). Autor proponowal zaplanowac

nowy kodeks prawny sposrod udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci sposrod wojny nie sa tak wielkie, zeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny oznacza

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu po 1551 r. Modrzewski sugeruje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny

od czasu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez jednostek

wyksztalconych jak i rowniez szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy bezuzyteczne, takie jak wspaniale domy oraz sute biesiady.

Proponuje srodki pieniezne przeznaczone w ten cel wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie w dotowanie

szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie madrosci i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie.

Modrzewski sugeruje przejecie opieki nad budami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz glowny prawo chodzenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. Tym sposobem pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, czyli brak namietnosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Afekt ojczyzny wydaje sie

podstawowym musem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Owe dwie zalety (Bog jak i rowniez ojczyzna) winny sie zestawiac w jakas calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra polaczonego, dla porzadna ojczyzny nalezy poswiecic wszystko: majatek, energii,

zdrowie, fuks, a nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna stac sie zgoda, albowiem laczy jego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do jakich moga sprawic niezgodni obywatele - pokazny sejmowe,

wojny domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez narod

wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche,

zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej w celu tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego postaci rzeczy wymienia nadmierna

wolnosc szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo

polskie od szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, by stara religia ustapila swiezej. Jednak heretycy

nie znajduja sie spojni, nie tworza jednosci. A na rzecz Skargi zadne krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem

szczescia Rzeczypospolitej wydaje sie jednosc jak i rowniez zgoda, jakiej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u

katolikow, ale obok heretykow to niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela

panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich sferach zycia, zarowno publicznego, a takze prywatnego. Heretycy

nie potrafia nawet chronic panstwa zanim poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest sprawne do wygrania

wojny. Skarga wzywa wiec krola w celu obrony wiary katolickiej, jak straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia jednosci

religijnej po narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow jak i rowniez pozbawienia pierwotnego ochrony sadowej. Rownoczesnie

podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Za prawa

sprawiedliwe uwaza tworzone, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i panstwowe,

ustanowione na rzecz porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim zamet (istnialo wtenczas wiele

sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze w problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia norm ograniczajacych jak i rowniez

naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. W tym samym czasie walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej a mianowicie np.

biezace sadzenie jak i rowniez bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia

wsrod nich herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo,

niemoralnosc jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne w celu matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa one szacunek oraz do tonacego okretu, ktory to wszyscy,

po chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, jakie maja obszar w kraju oraz

proponuje reperacje istniejacego postaci rzeczy. Rownoczesnie przepowiada pan, iz rozplenienie sie tych chorob zaprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek w celu ojczyzny wyrazal zarowno

po piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O porzadnej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy

na rzecz dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej po Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic potrafia jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna najrozniejsze analogie w celu wydarzen politycznych tego

okresu. Priam wykazuje zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor

polskiego Sejmu. Zauwazyc mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor swiadczy

ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda polozone ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie dziecka poczciwego" odszukac mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace jego sprawy jak i rowniez swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, jakie dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Zwlaszcza podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow literackich.

M. Rej od czasu 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany sposrod pozycji kalwina i po

duzej czesci stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych przez protestantow, , ktorzy jest w szczegolnosci widoczne po krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, zamilowanie do

egzystencji w przepychu i nienaturalne zawyzanie cyfry swietych, w ktorych nieustannie pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj

placenia ksiezom danin jak i rowniez „koled―, ktore sa podlug niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego jak i

rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele sposrod epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos wiecej niz zakonnikow jednak takze

papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym rys sporow religijnych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi zrozumiec

istniejace po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia jego i rowna sie ponad powszednich ludzi.

Tymczasem mnich tamten jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osoby, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow za swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu

pochowal wydaje sie anegdotka o plebanie, ktory to pochowal swojego psa w cmentarzu w poblizu grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni

jak i rowniez poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak

z czworonoga uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie

lapowek jak i rowniez lekcewazenie naczelnych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, , ktorzy w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie w celu czesto

wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw po zrozumialych na rzecz wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej sugeruje,

ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja pierwotnego spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego

uczestnictwo po odprawianej mszy swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega dramat ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach czesto nawiazywal w celu filozofii stoickiej - sam pragnal byc stoikiem. Byl przekonany, iz

jest intymny osiagniecia gra spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow minionych zrzucony

I miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim warunki, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen wieczny

malej oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz znanych jak

i rowniez zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal sposrod ta maksyma. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie samemu,

rownoczesnie chce dowiedziec, , ktorzy obecnie historia sie sposrod Urszulka. Pyta o sposob pozagrobowego istnienia. Brak wydaje sie na nie

odpowiedzi wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod miejsc ostatecznych: "raj",

"czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz po smierci, w celu

miejsc w ktorych przebywala zanim wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek

wydaje sie, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to po ostatnim sposrod TRENOW, w ktorym opowiada

swoj sen a mianowicie we snie ukazala mu sie matka z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze swoim coreczka

wydaje sie szczesliwa. Postura ojca zmienia sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie zywot Jana w wsi pozostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, nie rozumie, z jakiej przyczyny to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta

przez nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka po odejsciu

coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W ktoras strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana zostala jego wiara w prawdomownosc boska, przewodzi to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga nawet

lepiej w odcinku kulminacyjnym w celu zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje po watpliwosc meritum calego egzystencji i dotychczasowych

przemyslen.

Poety - mial nadzieje, iz corka zostanie dziedziczka swoim wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolu, rozpaczy,

trwogi. W obliczu zgonu corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym czasy swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jeden z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory to niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos

po czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc koncepcje ukazujaca meritum boskiej wyborow - Urszula poprzez sen wieczny w

wieku dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, jakich bohaterami znajduja sie pasterze lub rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako klasa mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

przedlozenia czy piesni spiewane przez bohaterow, w celu epiki – fabula jak i rowniez narracja, w celu dramatu natomiast - dialogowe partie tekstu,

wypowiedzi jak i rowniez rozmowy indywidualnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow

renesansowych wiaze sie na ogol z humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie

nierzadko tlem na rzecz prezentowania zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizerunek wsi polskiej Ostatnia

sposrod panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; zmudna, codzienna robota w polu i przy gospodarstwie powoduje radosc mieszkancom wsi

jak i rowniez jest na rzecz nich motywem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi wesola!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Kto twe wakacje, kto pozytki?

Moze napomknac za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy po literaturze polskiej siegnal po

motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia cech gatunku, wydaje

sie nietypowa, prezentuje bowiem fuche panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje wiec nie

temat, ale sposob, w jaki zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w motywach ludowych i

narzeka razem sposrod Oluchna w ciezka fuche oraz w srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki zonie sielanka

Szymonowica potrafi odszukac pierwotna dobroc czlowieka. Nasz kraj wies konca XVI wieku jest, podlug Szymonowica, mieszkaniem wyzysku:

mieszkaniem, gdzie czesto dochodzi w celu naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw ciezkich, pokazuje ujemne strony

egzystencji na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji otoczenia i konstruujac utwor zblizony raczej w celu antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle natury,

a do niej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i zabawy, jakie obejmuje ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa w spotkanie sposrod

ukochanym ponizej umowionym jaworem nikt w nia nie czeka. Wywoluje to podejrzenie o zdrada i stosunek z inna pasterka – Doryda, , ktorzy konczy

sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wowczas zza sasiednich zarosli

wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial wylacznie przekonac sie o jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia

sie kochankow, wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, tak charakterystyczne

na rzecz sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu namietnosci na

postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zywocie do obecnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany za tworce zapowiadajacego

nowa wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak rys jego wierszy wykracza hen

poza czysto renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, , ktorzy

powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie obawy i rozterk poety posiadaly podloze swiatopogladowe,

wynikaly wraz z zmiany wiary, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj po mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy

wstrzas swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go zastrzezen, czy asortyment ktorego dokonal, byl sluszny i dostatecznie uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, jednak, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do obecnie i zostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo

wiersze polskie― jest idealnym obrazem takich niepewnosci jak i rowniez lekow. W szczegolnosci wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w 2

sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, wydaje sie wyrazem obawy poety o wynik bezustannej walki,

ktora kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne jak i rowniez pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od czasu Boga. W celu grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z

silami ciemnosci czlowiek jest osamotniony, a stawka jest jednak zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na

pomoc ktorego kazdy czlowiek powinien rachowac, bowiem wylacznie z pomoca Boska mozna pokonac szatana, swiat i odepchnac pokusy swojego

ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tego, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co duchowe, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest namietnosc do Boga. Bog wydaje sie wielki jak i rowniez dokonaly, czlowiek maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc zabiera czlowieka od czasu Boga, zawadza mu droge do egzystencji wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac tutaj wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla ogolnie znana spoleczenstwom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi wylacznie kostium historyczny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl szkopul: kiedy panstwo jest potezne, a gdy slabe. Sens rozwazan pisarza ma rys

uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w wszelkim czasie), jednak najbardziej interesuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI wieku, wowczas jeszcze silna jak i

rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow zanim tym, iz

niewlasciwa polityka moze sprawic do upadku panstwa, podobnie jak Troje. W calej tekscie znajduja sie fragmenty swiadczace o takich intencjach

pisarza.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita kwestia wladacie") wydaje sie skierowana w celu rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jak na

przyklad maja wykonywac powierzona im wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na

zakonczenie poeta przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski sposob glosowania przez rozstapienie oraz obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor odpowiedzialnosci za

losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych romansach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych sie

o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia ludzie mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w

celu pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, zas niezdolna w celu zadnego mordegi, a zwlaszcza do defensywy ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy tacy ludzie

beda zdolali w przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku ciebie rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. W calej kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec kwestii

narodowych. Glowny z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie sposrod dobrem ciebie, realizowania swoich celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, jakkolwiek sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by przez atak zadziwiac wroga, naruszyc go jak i

rowniez nie dopuscic do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza bowiem tematy najbardziej istotne, terazniejsze i zlozone. Swoje

preferencje na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo jak dobrowolna struktura spoleczna powstala dla gwarancje czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Krol

elekcyjny (wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski badz o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten szkopul; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, badz

wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O wiedzy potrzebnej w celu rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci , ktorzy sa w jego czele powinni

oferowac przyklad,

dwie. "O namietnosci ku ojczyznie" - wylicza 6 niemocy Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, nielad religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, iz milosc w celu ojczyzny podstawowym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny sposrod kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie ma, Skarga leka sie, iz fakt ow moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

4. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie wykorzystywana przez magnaterie w celu osiagniecia swoich celow, , ktorzy prowadzi w celu anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie w jej negatywnych synow,

niepokoj o losy Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste w celu nieba sa to:

brak sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna

pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Lokalny, jesli

do niej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie pan na

rejonie niezaleznosci od czasu papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie prawa (takie samo dla kazdego z stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o zywocie szlachcica od czasu narodzin do smierci. Frapuje sie nad edukacja jak i rowniez

wychowaniem podopieczni szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Mowiac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od edukacji Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec jak i

rowniez spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich

zaslug. Za wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy w wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach roku, przynosza duzo pozytku,

jak i rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez caly rok nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O duzym zamilowaniu pisarza do wykonywania zadan na wsi swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw oraz

innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w przyjemnym towarzystwie kumpli i dzinki, zaleca rozrywki, polowania, polow, co pozyskuje pozytek jak i rowniez daje

uciecha. Dbajacy o fortune pisarz zaleca po wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, nabywac je oszczedniej i zbywac drozej po

innych strefach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych oraz sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej nigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie swoim charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Jednakowo myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich zbytnio.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko zatem, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jawi sie byc pozbawiony ulomnosci, poniewaz niezaleznie od wiedzy uzytkowej przedstawiciel

tego wysokiego postaci spolecznego ma obowiazek posiadac takze gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze osoby stosunek szlachcica do przymusu

sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow w Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl po niej swe przemyslenia odnosnie tego wydarzenia oraz propozycje, jak pozniej wzmocnic obrone granic. W calej reakcji poety na najazd

Tatarow w Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow oraz mysl o powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie zanim napascia Turkow,

silniejszych znacznie od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci barier Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co wyraza slowami: "Skujmy

talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej a mianowicie poety. Psyche poety jego zdaniem jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie znajacy barier.

Piesn nasza przekazuje intencjonalnosc wlasnej zalety Kochanowskiego jak poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia w wsi.

Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem h2o i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia po jednosci sposrod natura. Wyraza pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym wysilku.

W piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala egzystencji na wsi w gronie rodzinnym. Robota ziemianina w roli przeciwstawiona jest odrebnym,

niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie przewodzic w

zyciu. Wielki wplyw w tworczosc poety mialo takze spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z istota znakomitego polskiego poety, ktory to jako jeden z glownych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak na przyklad wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo

ten wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci czlowieka, jest tez uwidocznieniem swiadomosci

wlasnej zalety Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze czasochlonnie po swoim smierci sa czytane jak i rowniez podziwiane

przez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie tematy z egzystencji codziennego, , ktorzy bylo typowe dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego przypadkami moga byc: Piosenka XXIII

oraz fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte po tej odrebnej przemyslenia pokazuja wyraznie w znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej,

jakkolwiek nie da sie zamaskowac zawartej po niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka. Jego rozwazania na ow temat

zostaly zawarte dla przykladu w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora pielegnowana po sercu

dziecka moze byc na rzecz niego w tym samym czasie "nagroda jak i rowniez placa" oraz swoista ozdoba zycia. Jawnie z cnota zwiazana wydaje sie tak

zwana dobra slawa, tzn. porzadna opinia obok wspolczesnych, zas po zgonu pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie stronil od czasu rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc pospolite wsrod owczesnej szlachty.

Bez watpienia jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

W calej utworach wybitnego humanisty nie moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na most

warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego skladow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy po "Piesni o spustoszeniu

Podola". Powstala jej osoba pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl po niej swe przemyslenia jak i rowniez sugestie, jak na

przyklad w przyszlosci pokrzepic obrone barier, ale najbardziej emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz rozmysla o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow.

Innym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze wszystkie zalety stanowiace cnote

znajduja sie cenne, jednak najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta cenna do nieba, Tym, , ktorzy

sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym sezonie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej po Czarnolesie, zeby tam aranzowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" okresla na rozmilowanie poety nigdy ziemianina. Pisarz opowiada o

poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie po swiecie po poszukiwaniu

przygod i pieniedzy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie zyc w roli, albowiem ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Ze zbirow uzyskanych z ofiarnej pracy

wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, zas nastepnie wszystko znosi w celu stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej

pracy zawsze znajdzie termin na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby lub w lesie zastawia potrzask, dzieki

czemu w domu nigdy nie zabraknie jedzenia. W calej zagrodzie oczywiscie pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic wspomina takze o wychowaniu

malolata pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i wstyd. Poeta zechce, aby swoim wnuki zostaly dobrze wychowane i azeby posiadaly te

zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos wiecej niz wspanialym poeta i humanista, ale tez

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy filozoficzne znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa – to

renesansowa zgoda zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, ktorym holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby porywac

dzien, jak i rowniez stoickie, by przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta po „Piesniach― miala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen 2 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone

przez niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia dziecka jest fuks, rozumiane jak zycie harmonijne z prawami cnoty, daj szanse

czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania z

przyjemnosci zyciowych. Wobec przemijalnosci otoczenia, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do uzywania chwili,

cieszenia sie sposrod zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― mozemy

zaobserwowac po Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora byla nie

wolna od czasu sprzecznosci. Stad fraszki zostaly tak rozmaite. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal

ostroznosc do otoczenia i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez watpliwosci

blizszy byl Zenon od czasu Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest widoczny. Wlasciwie filozofii antycznej zmierzanie do szczescia wiazalo sie

z sztuka wykorzystania kazdej chwili, ktora niesie zywot. Przede wszystkim nalezalo unikac klopotow, ktore zdolaly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie mu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W calej autobiograficznej fraszce

„Na dom w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze nigdy. Poeta zechce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, czyste sumienie,

humanistyczna zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra tego swiata nie zapewniaja

prawdziwego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez przestrzeganiu

nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Szczegolne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac mu jedna sposrod fraszek – „Na

zdrowie―. Pochwale egzystencji w aprobacie z natura odnalezc mozemy we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec tak krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, albowiem wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze stoickim spokojem obserwowac otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie dziecka w harmonijnym zyciu, po

korzystaniu sposrod rozumu, ale rowniez w przyjemnosci „poki termin po temu―, bo niesmiertelna jest wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia jak i

rowniez wizji Boga, jako wielkiego Architekta, znajdujemy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem wzgledem

Boga, jednak tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego uzywac swoj termin.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do szczescia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od czasu trosk jak i rowniez cierpienia oraz obawy

zanim smiercia. Tym dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety po ustalone przez myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, w ktorym poeta sposrod ironia wytycza sie odnosnie madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie sposrod problemami,

oferowac sile duchowa i porzadne szczescie oraz czynic solidnym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie po swych piesniach slawil

madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi odszukac w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w tej harmonijnej i pelnej ufnosci

filozofii renesansowego artysci po zgonu Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednak pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu

w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow po porwana przez Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne postawy

polityczne mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem w celu rozwazan przyrody ogolnej.

W calej konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, aczkolwiek w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w tragedii

greckiej, przebiega podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob w scenie nie przekracza 3

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najwiekszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal po nagrode za wyrok po sporze bogin, wine wiec ponosi bogini, ktora jego nagrodzila.

Istnieja jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie tutaj takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie tu ustalic glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed ktorym stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno bowiem stawiac osobisty interes w rowni wraz z sprawa panstwie

odstepstwem od czasu reguly wydaje sie rowniez nie umieszczenie godnosci ktoregos sposrod bohaterow po tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 2 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin czy

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Jakoscia szczegolna skladow z tego okresu wydaje sie epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w W celu Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni sposrod tego okresu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie

przynaszaja, / A przy tym po zlote gesle albo po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek globalny, ponad wszystko

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany takze

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), zachodzi wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak

nawet w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze!

―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka W celu gor jak i rowniez lasow,

zredagowana w chwili, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swe zycie, sentymentalne i zarazem

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie sposrod przeszloscia. Byla ona tak zmienna, iz podmiot liryczny porownuje sie do

Proteusza (starogrecki idol, ktory mial dar przemieniania sie po rozne postacie, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzis zas pyta z ktoryms niepokojem:

„dalej co zostanie? ―

dwie. Czarnolas.

Panuje tutaj absolutnie inny stan ducha, inne znajduja sie tez tematy. W mnostwo utworach pisarz opisuje piekno natury (Na lipe), podnosi wartosc

budynku rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), definiuje pytania filozoficzne (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma posiadac

na pieczy / Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie przyrody, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje nad ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, albowiem wlasne zywot bylo na rzecz Kochanowskiego najbardziej

istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w swoim zyciu

najwazniejsza byla swoim poezja: „Prosze, niech wraz z mna za raz me rymy nie gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i

rowniez nawet nasz pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, bedacych wlasnoscia roznych gatunkow i klas literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow jak i rowniez zagadnien sposrod zycia dziecka, porusza kwestii jednostki, jak i rowniez calego

systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w zywot prostego systemu

alarmowego wartosci. Czlek i swoim dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac tworczosc poetycka tego pisarza po, odniesieniu w celu w/w przedmiotu, na wstepie nalezy stwierdzic, iz tematyka swoim utworow dotyczy

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, a takze ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane jak wskazowka na rzecz

jednostki, ale dla kazdego z, bowiem stosowac sie jest w stanie do nich kazdy, bowiem ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie 20 wersach po lapidarny sposob przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie jakiej

doktor planuje odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie sposrod nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty doktora i

prowokuja go w celu kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja wyrazenia wypowiedziane przez glownego bohatera: „Trudny (... ) nasz rzad sposrod

tymi pany: szedlem spac trzezwo, zas wstane wypity. ― Wiersz zartobliwy ta posiada na zamiarze osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego

rezultaty i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede wszystkim

wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem zostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek powinien

nie zapominac o tym, iz cialo czlowiecze ulega po smierci rozpadowi, w wiec kazdy ma obowiazek usilnie starac sie, aby pozostawic po osobiscie dobre

retrospekcja. Nie jest odpowiednim czlowiekiem ow, kto rozmysla tylko o piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Pan

odroznil dziecka od zwierzakow, dajac mu rozum jak i rowniez mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel – sluzba ojczyznie,

dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako kto moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ― Sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych moznosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem

wymowy powinien ksztalcic swych klientow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania rzetelnej

wolnosci. Ale juz ludzie posiadajacy odpowiednia energie i odwage powinni sposrod bronia po reku wojowac z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie po

walce oddac zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, dotyka wiec szkopul jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze byc kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac w celu walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic wszystko dla

kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku prezentuje

tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez dzieci dostalo

sie w celu niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak rozwinietej cywilizacji;

nie umie budowac budynkow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem znanego przyslowia o Polaku madrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie pomysla zawczasu o

grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie kupi, iz i zanim

szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec szkopul dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jawi sie byc glupi. Zeby to udowodnic potrzeba czynow, a

konkretnie – poswiecenia w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Lokalny, to naturalnie odroznia nasz narod od

czasu plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zlecenie i szkopul calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednak sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Robi to na

rzecz pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma w celu pokazanie postaw pracownik kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal w strazy porzadku juz od

czasu poczatku istnienia naszego ciebie, ale czy takie dzialanie duchownych moze byc przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni do glebi sie

zastanowic nad dalszymi swymi wlasnymi losami, zeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest tez problemem narodu, poniewaz komponuja go zwyczajny ludzie. Wowczas gdy zawiedzie jeden

element po calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a cos wiecej niz czesc ciala – panstwie – mozemy tu rozpoczac do „Odprawy

poslow greckich―, w ktorej ludzie mlodzi nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze jakas z pobudek upadku

niepodleglosci Polski po XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty w wzorach antycznych.

Utwor ow zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta sposrod

mitologii jak i rowniez przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc urywki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz

nedzne spoleczenstwo. Idea „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal sposrod

antyku:

chor stoi przez caly czas w scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora jak i rowniez Aleksandra) wydaje sie zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o zdarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, , ktorzy

ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw formie, ich zachowan; od patriotow poczawszy,

zas na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swe losy jednoczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestii narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie nad konsekwencjami wszelkiego

czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na przykladach antycznych.

Kawalek ten jest napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i prezentuje jeden sposrod epizodow wojny trojanskiej. W calej utworze tymze latwo odszukac fragmenty, w ktorych poeta

krytykuje wladcow oraz zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal sposrod „Iliady―, jakiej obszerny kawalek przelozyl. Budowe

takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec niedobor parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie zanim palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, co czlowiecze nie jest

jest obce―. W calej odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg ustaw postaci, pierwotnego zachowan; od czasu patriotow

poczawszy, a w zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, wierny sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie pomieszczenia, swoje losy laczy

sposrod losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem jak i rowniez intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega zanim zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w ponizszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale pelnego narodu.

Tresc dramatu posiada charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zajmuje wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze naturalnie w naszej epoce tworzy sie chodliwy w Polsce legenda sielskiej,

cichej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa po „Nad Niemnem― itd. Nie

jawi sie byc to jednak jednolite oblicze wsi. Do niej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot dziecka poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Pierwsze oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, namietnosc i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa sposrod „Piesni o Sobotce―: „wsi

spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu w prace, ktora wszystkim zapewnia

radosc jak i rowniez rozrywke, ktora tez pozyskuje zadowolenie. Tego typu obraz przedstawia „Zywot dziecka poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na dom w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza frakcja sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze inna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie skloceni,

rozumuja egoistycznie, znajduja sie chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji.

Ksiadz nie spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od czasu wiernych. Facio musi dzialac na panskim polu, robota nie jest wesola piesnia a

mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei

sposrod „Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― M. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie to tematy

podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z fundamentalnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje

komponuja: „Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza czescia dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w zonie mysl, iz „bez norm nie moze byc

prawdziwej wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego kazdego z warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska w cala Europe, demokratyczna mysl, wazna byc moze jak wykrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza przyklad a mianowicie w

odczuciu wspolczesnego dziecka niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje sankcje, a plebejusz traci

zywot. Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica tak, ze czlowiek ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowka, za , ktorzy innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac powinien rowniez

opieke wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama wylacznie szlachta kwitnac nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i rowniez nam

jak i rowniez bydlu, jesli zadnego oracza nie zostanie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego z warstw spolecznych, to

bronil chlopow zanim wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm sposrod Rotterdamu,

wyznawca irenizmu a mianowicie czyli sporym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), zas zwolennikiem zgody i

pomieszczenia, chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, bowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim

dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna a mianowicie wieksza anizeli Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage w celu edukacji

malolata obywatela jak i rowniez do rangi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy jak i rowniez rzeczom ludzkim

najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore wazniejsze jest po dalszym rozrachunku niz naklady na pozostale rozmaitosci.

Postulat ten wydaje sie bardzo latwo zapamietac, bowiem dzis wydaje sie on takze aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i

rowniez swiecka po panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane po literaturze.

W dobie renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Sugestie te zawarte sa po „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami przyrody w kazdej porze roku. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt medrzec, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu ani starosc, ani smierc.

Cechuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug rozumu i po bliskosci sposrod natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlowiek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i rowniez

muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro ponad prywate, nie zaluje

do niej swoich towarow, a takze jak i rowniez zycia a mianowicie taki wzor ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi,

w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie ogranicza sie tylko w celu tworzenia, to czlowiek uniwersalny, oprocz umiejetnosci

potrzebnych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal taki wlasna biografia realizuja artysci tacy jak na przyklad Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wytlumacz w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne jak i rowniez lansujaca

pochwalane. Przykladem takowej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem zas Plebanem―

M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski stworcow tego okresu o losy ojczyzny. W calej „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal postac dialogu. Dialog ten wydaje sie prowadzony miedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych na rzecz polskiego

systemu spolecznego stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej wraz z stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, finansow

wojennych myt i starostw. Pan mowi o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie

jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Natomiast. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5

ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych ludziom wysoko

urodzonym, ale nie posiadajacym stosownego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal kierowania sie tylko dobrem narodu i biznesem

panstwa, potepial prywate. W calej ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal

koniecznosc respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie

uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i swoim legatow. Krytykowal negatywne

Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach publicznych jak i rowniez

nakladow w ten cel.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i zapatrzenie we

wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje choroby

toczace Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu po 1575 r. Poeta okresla

jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju jak i rowniez wsparciem

finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow greckich―. Utwor ow

niesie po sobie tresci uniwersalne, prezentuje sytuacje ciebie w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego jak i

rowniez zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on rozsadny, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, nie unosi sie ambicja

wowczas gdy chodzi o dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie w celu szantazu jak i rowniez przekupstwa

mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten prezentuje

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony negatywnych wladcow, mieszkancowrezydentow i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dzielo poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej ciebie tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal kazdy humanisci, wszystkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie dziecka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o swoim spoleczny forma,

odnajdujemy przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada

nieprawidlowosci, jakie zauwaza po panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, ale mysli o

zysku („na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, kiepsko sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - mowi Pleban). Zatem Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A mnie

prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i

opisuje owa „poprawe kraju― po pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich

mieszkancowrezydentow.

Podobna, ale bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do tonacego

okretu, oznacza go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Ukazujac szesc niemocy spolecznych a

mianowicie obojetnosc wzgledem ojczyzny, chciwosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa jak i

rowniez grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, po XVI wieku,

przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, batalii z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia w celu poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga zwaza, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic posiadaja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke ulomnosci spolecznych znajdujemy tez po licznych fraszkach, a najlepsza pozycja

wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym spoleczenstwom moze zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem.

Jest bez watpliwosci najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od czasu Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal o ksztalt swojego

wlasnego stylu, o forme trzymanych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, jak i rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal po Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to studia zadecydowaly o erudycji poety. Nie zostaly mu takze obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski,

studiowal tez epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych tworcow

naszych. Nawiazania w celu antyku po dorobku Kochanowskiego widac choc w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat podlug

regul klasycznych, elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do tworczosci Horacego, po

podejmowaniu powodow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i

wybranca postawionego ponad tlumem.

Tenze wybitny czlowiek zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko jak poeta jak i rowniez dramaturg, ale takze jak tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze filozoficzne poglady artysci, ktory uznaje swiat za wielka melodie,

znajduje wielkie wartosci przyrody i wsi, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. jak nazwy epoki uzyto tego terminu nie wczesniej w 18 wieku we Francji a mianowicie

poczatkowo na rzecz okreslenia zapozyczen i deseni wloskich po sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na rzecz

okreslenia okresow panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W powyzszym znaczenie okreslenie to

pozostalo przyjete przez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we

Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie mialo byc poczatkiem ery nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja

nasza wywarla duzo sporow jak i rowniez polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl nie wczesniej Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu

jednak odrodzenia antyku lecz okres swietnosci sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale pozniej sama

trafila do szczytow przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach kultury trwajaca we Wloszech od czasu XIV w celu poczatkow XVI wieku, zas w panstwach Europy polnocnej

od konca XV do samego konca XVI wieku. Jest pan rezultatem zawilego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie czynniki jak: recesja

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po sezonie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Norwegia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady

umyslowe jak i rowniez religie, najistotniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot jak i rowniez kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, w plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i bawic

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie sposrod asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek przybywa w

centrum badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jak o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do postepu

osobowosci uznajac wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania jak i rowniez ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. W

calej mysl humanizmu czlowiek wydaje sie wielce przydatny, liczy sie swoim talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w centrum swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i nic

co czlowiecze nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do postepu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za urzedowy jej

zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe prady religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen religijnych

np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W roku 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej po Spirze w sejmie.

Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze mozemy ja odtwarzac indywidualnie, iz nalezy

wyjasniac je w jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie powinna

dawac udzielenia rozgrzeszenia czyli uwolnienia jednostek od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze kazdy czlowiek posiada swoj zycie zapisany po

gwiazdach. Kierowane jest mu niebo lub pieklo, zas zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i gromadzenie

dobr. Swoje to zasluga, a bezwlad to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Anglii. Ruch ow powstal sposrod natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Zatem krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak

skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni w sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem znajduja sie wydane

po 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one w celu literatury religijnej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o

przebudowie panstwa polskiego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zdjecie

krzywd spolecznych i norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Strofowanie I a mianowicie "O wiedzy potrzebnej w celu rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Autor charakteryzuje choroby,

ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem szczescia i potegi panstwa. Dlatego

najbardziej normalni powinni byc ci, jacy stoja na czele narodu.

Strofowanie II a mianowicie "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc niemocy Polski. Sa to: brak namietnosci ojczyzny, niedobor zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania

poswieca pisarz pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", ktora plynie sposrod "chciwosci pokojowego lakomstwa". W calej

sposob sugestywny i wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie

bezinteresownosci milosci w celu ojczyzny, namietnosci dla zonie samej. Atak skierowany wydaje sie w witryne magnatow dbajacych jedynie o swoje

majatku. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, podopieczni jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie

zgadzac, albowiem laczy pierwotnego jedna religia, nakazujaca namietnosc blizniego, ow sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Brak

tej zgody szczegolnie w sejmach pobudza u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza.

Strofowanie IV jak i rowniez V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - wydaje sie

prawdziwa klapa dla Lokalny, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej,

prowadzacej do zgody i w celu potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza forma rzadu wydaje sie jednowladztwo, ktorego nie mozna jednak

utozsamiac sposrod absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu.

Poddani winni znajduja sie swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii, co wydaje sie

jednoznaczne sposrod upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Wylicza prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie

milosc w celu ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze wlasciwy Bog ustrzeze Polske od czasu zguby.

Tytulowe grzechy jawne to: niedobor sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne

nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly

upadek Lokalny.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tresc

zwiazana wydaje sie z poczatkowym, pelnym jeszcze nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Posrednicy trzech glownych

stanow: Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty po realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia podstawowe problemy

ciekawe owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy wykorzystywania zup solnych, czy niedobor stalego systemu

alarmowego obronnego panstwie. Wiele tez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego

Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia sposrod praktyki sprzedawania odpustow, wyrazaja

zaniepokojenie zasobna i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk

religijnych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie po jedzeniu jak i rowniez piciu, niszczacemu

zasiewy obyczajowi mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden sposrod pierwszych naszych utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie w celu rodakow sposrod prosba, zeby pomysleli ostatecznie o grozacym

im niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby sami stanac w celu obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest fachowym czlowiekiem ow, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy; sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest umrzec mlodo, jednak w

sposob bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo jak i rowniez umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu na bazie o pewne przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy po wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly w celu komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka jak czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa przyrody

c) pojmowanie zycia jak wiecznej batalii o byt

2. wizerunek uczonego jak i rowniez badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny neutralnosc, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i pokaze

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, stare ploty, cienkie bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Koloru i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie on pelen podziwu na rzecz prostoty jak i rowniez

kontaktu sposrod natura. Wies, wspomnienia, jak miejsce wazne i niepospolite. Poeta polaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi tam zyjacych.

Sa oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego egzystencji. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie do wsi,

tamtego egzystencji, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii pisarza. Pozostale

sonety to wierszowe nowelki. Maja charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora po stracie malzonka sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, zas kiedy wydaje sie stara to umiera.

XIX Sonet

Jegomosc, ktory byl zdrowy, silny, wzor wykonywania zadan na wsi. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, jednak to nie pomagalo. Nie zaakceptowac

stac jego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie starsza

pani (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci egzystencji. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja jednak na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedobor wlasnej woli na dalszy los, przygniatajaca wizja, bitwa o byt, przetrwanie

4. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl wykorzystywany glownie po plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne posiada ukazywac zmartwienia duchowe dziecka. Te sfery ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Szczegoly w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Zejscie - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 ulamkowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz zaciekawienia Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl inny, glebszy. 2 pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. Glowny z nich leka sie burzy a mianowicie "skromnie w celu zimnej

tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przechowuje sie wiec jak czlowiek (samotny, czuje sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane posiada skronie), wydaje sie wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje

dekadenckie), krzak ow probuje sie jednak chronic przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burze.

Jest ona symbolem uplywu czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV nastapil aktualnie

calkowity rozklad. Podobnie wydaje sie z czlowiekiem, ktory w starosc wydaje sie chorowity, w mniejszym stopniu przydatny w celu zycia anizeli ludzie

mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym jest przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie sposrod Bogiem" o dobro ludziom. Hymn ow wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad podstawowy i koniec swiata. Szereg czulych wizji symbolicznych, ktore maja ukazac glebie

nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma rys symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka. Juz sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w ponizszym utworze rozmysla o potedze ducha. W porownaniu do

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego rys skazony wydaje sie niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi jak i rowniez przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, dynamicznych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Odmiana barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy jednego

krajobrazu zmieniajacego sie ponizej wplywem periodu dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, poglos

2. Zapach: ziola

trzy. Wzrok: barwa, ksztalt

4. Nastroj: zachwyt, zaduma nad wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i wydaje sie piekna, chroni sie, wydaje sie delikatna, szuka wsparcia by

przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, szuka wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w czasie burzy zostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy zanim jej krzepa, ale dazy do przezycia. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo

podtrzymuje sie egzystencji. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Szczegoly symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij istnienie motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly opowiastke starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, bowiem dbal pan o artyzm jezyka, forma swojego wzoru i postac uprawianych

klas, a nade wszystko posiadl kompleksowa wiedze. Tej obfita tworczosc nierozerwalnie jednoczy sie sposrod antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy wydawca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i mniemanie o swoim wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie prawie boska moc tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), czyli przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzyc zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

mija,

b) stoicka - zachowac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady mozemy odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

a mianowicie Piesn IX - zabawa zycia, nalezy sie bawic, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nas czeka nastepnego dnia

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak madry, iz zgadnie , ktorzy nan nastepnego dnia przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie wazne sa zalety materialne, ale moralne: bycie czlowiekiem

uczciwym,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec w jakim celu gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc sposrod tego

, ktorzy sie posiada.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu wydaje sie czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie nigdy bawic, jednak mozna jak i rowniez zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- najrozniejsze nawiazania w celu mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na sporym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl czesto

wykorzystywany przez tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z glownych nurtow epoki baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

jawnie tworzyl osobista szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom

Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal w roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny udzial

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. W celu najwybitniejszych

skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ow ukazuje wizerunek panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna chce obrony jak i rowniez pieniedzy w wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do batalii z nieprzyjacielem. Ukazal

po niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu poeta panujace sytuacja w wojsku,

poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami po bitwie ponizej

Chicimiem po 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic patriotyzm,

gotowosc w celu ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie sposrod 10 czesci dosc dokladnie opisujacych w pierwszej

kolejnosci obustronne przyrzadzania, a pozniej bardzo dokladnie, dzien po dniu wypadki pamietnej bitwy, az do rozpoczecia ukladow jak i rowniez

zaprzestania prac wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych kwestii: nad calkowitym obrazem goruje uczucie namietnosci do

ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy

ojczyzny. Poucza, iz uwage terazniejszych nalezy skierowac na kwestii naprawde wazne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swych wspolczesnych. Przedstawia w nich

zywy wizerunek owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia wiadomosci o Naszym narodzie XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. W calej 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciwko Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami

w 1666 roku. Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl w wsi po krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, czesto procesujacego sie ze swymi sasiadami, zas

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na obie czesci

Glowna czesc zawiera 1656-1666 r i miesci opis zdarzen wojennych, czyli taki okres jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa w celu

Danii, wojna z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

specyficznych cechach, gatunku religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i pieniactwem.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i wylacznie szlachte zwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami po walce jak i

rowniez sasiadami nigdy ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie rzeczy nie dostrzega przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw w zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; poczatkowo nacechowane

wydaje sie dodatnio: zespol dodatnich cech odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie przeciwienstwem na

rzecz zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak z czasem

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie w celu zycia ponad stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem pociagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania postawa,

ktora doprowadzila w celu upadku I Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa modele kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch.

Paska), i tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one

bogactwem i roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Autor w sposob mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu

owymi jak: hiperbola, metafora, konfrontacja, antyteza, elitarne epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje zasobna kolorystyka metafor (ogien,

zloto, perly... ), ktorej zajeciem jest pokazanie zycia jak i rowniez urody po pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi ostry kontrast sposrod pierwszym a

mianowicie jest dwubarwny (czern jak i rowniez biel, motyw smierci jak i rowniez rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc

wrazen, wynika sposrod kaprysu. Proponuje to gre z wrazeniem, nastroj rozrywki dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji podmiotu

lirycznego sposrod sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Czesc druga a mianowicie zestawienie spoczynku trupa sposrod cierpieniami

zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od czasu nich

uwolnic. Pointa: zanim miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ukazal zalety czworonoga i rozpacz

wlasciciela po jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym sezonie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym oraz slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota obszar

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty polskiej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem (gospodarzem).

Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji oraz

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow mija

sie faktami historycznymi. Sa one cennym podlozem w odrebnym sensie: oddaja wiernie postawy i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja

portret swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska wydaje sie przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci wewnatrz stanowej, mniemanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad roznymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza one swoista panorame staropolskiego

egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich refleksji w tematy

spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swych przywilejow,

zas zaniedbujacych obowiazki. Mialy one postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach postaci rycerskiego jak i rowniez wojennego

rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo terazniejszy

upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozmysla o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy wraz z wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – trescia wiersz wydaje sie mysl, iz kobiety znajduja sie niestale po uczuciach. Mysl ta

wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore wydaje sie porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono calkowity szereg sprawy niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, iz predzej mozemy je przeprowadzic (uspokoic zatrzesienie, wiatr

zamknac w wor) niz zanotowac stalosc po uczuciach damy.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota jak i rowniez okrucienstwo takze moga stac sie tematem na rzecz

artysty. Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem

a szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa fachowym zywiolem specjalisty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany

zapach, erudycja, interesujace szczegoly tez znajduja sie w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas rodzaju wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego zgubie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sprawy. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor)

sie kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest jak piekna jak i rowniez zmyslowa pani. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest brzydka jak i rowniez

nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku jak i rowniez ich wplyw na zywot umyslowe epoki.

W ktoryms uproszczeniu rozmawiamy, ze po literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, zasadnicze prady. Glowny - dworski – rozwijajacy sie w dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – charakterystyczny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miejscowosci, tetniacych swoich

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza

innowacyjna stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska miala wiec zaskoczyc

odbiorce, dowodzic mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny,

czyli czerpiacy z deseni zachodnich, im skladajacy uznanie, a sposrod niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, naszych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo nasza wlasnie literatura, odmiennie

anizeli nurt dworski, przykladala wielka wage w celu rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj krajowy rodowod

uznawala za najistotniejszy tworcami tego nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten oznacza sie tez sarmackim od czasu

slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. jak i rowniez oddzialywujacej w pozniejsze epoki.

Podzial podrecznikow na dwie nurty wydaje sie wygodny, ale nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec dworski i

zostaly siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Jednakze byly tez miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski znajduja sie poetami, jacy znacznie sie roznia –

mozna wiec mowic przynajmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie po XV wieku. Szlachta nasz kraj w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym osoby Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi).

To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm posiada dwa sensu - w pierwszej kolejnosci oznacza sposob zycia szlachty po XV jak i rowniez XVI wieku, drugie a mianowicie rozbudowana

ideologie szlachecka. Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje progres

zakresu znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza.

Szlachta polska miala poczucie, iz Polska swiadczy przedmurze chrzescijanstwa - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej w wschod

wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o

szczegolnej roli polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - o

szczegolnej roli jaka odgrywa Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - zywot na wsi, fascynacja przyroda,

jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne zostaly takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie po zainteresowaniu kultura wschodu

a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie

synonimem ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje w celu laski, czegoz swiadectwem wydaje sie

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie w celu Danii. Osiadl na stale po krakowskim, porzadnych sady skazaly go w infamie jak i rowniez banicje. Tej pamietniki mieszcza

okres ekipy wojskowej. Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z nich

obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii jak i rowniez

milosci przyrody - sposrod rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym po mowe potoczna, laczyl czesto polski sposrod lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna sposrod pierwszych naszych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po latach

1688 - 1696 "Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie duzo wagi w celu konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt nie respektuje. Autor zwraca uwage na ucisk

biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne stosunek szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, iz represje nie

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go argument, ze w kraju, ktory nie ma za , ktorzy oplacic armii, ludzie

nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja nakladow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo roku 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z nietypowym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory ustaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek badz z takich postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz z strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego z mszy, zas mysli wylacznie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic dalej formy obronnej kraju, albowiem szlachta po wojsku

wykazuje chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich po sluzbie wojskowej.

Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych po utworach W calej. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta czesto dotyka kwestii szlachty jak i rowniez panstwa. Wielokrotnie

poddaje krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ukazal stan wewnetrzny panstwa

polskiego, ktore chyli sie ku upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze potrafia sluzyc wychowankom do rozrywki. Wszyscy dbaja o

wlasne dobro, nie interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" pokaze wady systemu spolecznego. Polacy rozumuja tylko o zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednak zyje tylko dla siebie

jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez jej osoba sama. W calej wierszu "Kto mocniejszy ow lepszy" Potocki porusza

szkopul nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory to nie moze obronic sie zanim lwem. Wyrzucenie arian

Potocki uwaza za bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie

broni sie, bowiem jest za wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem po 1621r. Poemat opisuje tok bitwy jak i

rowniez rokowan. Caloksztalt przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc po zwyciestwie nad poganami.

Umilowanie ojczyzny widac po przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac sie w celu czasow przeszlych,

chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Sporo jest po nich krytyki, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty po XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly calkiem znaczna

pozycje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do opisanych faktow znajduja sie znakomitym podlozem poznania jednostek i

obyczajow tamtych okresow. Pierwsza frakcja zawiera przedstawienie przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pas

opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu o relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji w celu walki dostarcza mu gotowosc

zdobycia lupow, a nie milosc w celu ojczyzny. Pas mowi takze o odbytych podrozach zagranicznych, ktore zostaly wynikiem swoim zainteresowan jak i

rowniez ciekawosci. Pas opisuje takze msze swieta, do jakiej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po licznych ucztach. Lubil

pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem wydaje sie uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo w celu pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry

Pas, ktory nie chcial wojowac w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni jego. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke

swoim bratu. Jednak taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W

odrebnej czesci opisuje swe amory i decydujaca rozmowe sposrod ukochana. Ow czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz egzystencji ziemianskiego

jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swoja klase zwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie

wlasne szlachty obudowane jest troska o dobrobyt i przewagi wlasne. Sposrod "Pamietnikow" wylania sie wizerunek typowego sarmaty. Bohater lubi

zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej epoki. Sa pisane barwnie, jezykiem

potocznym, wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob pokazania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

dwie. Monolog zwrocony do kogos, wziety po cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego jak utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac osobiscie sprawe sposrod ich

oddzialywania na zywot polityczne po owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym faktu, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk potrafia one

sprawic, stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. W celu walki sposrod nimi uslugiwaly mu przede wszystkim bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak klechdy, ukazuja wizerunek zycia po XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tamtych

czasow. Krasicki obnazal jak i rowniez osmieszal po nich najogromniejsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez

ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i okazjonalny, rownie czesto sa jednak

uniwersalne jak i rowniez ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie

byc nie tylko moralizatorem, lecz w tym samym czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Od razu utwor ow jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest umieszczony juz po tytule, zas

przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nietrafne pochodzenie, nazbyt mlody ilosc lat, zbyt

sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie jak i rowniez przesadna dbalosc o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle bezsensowne i dziwaczne, iz domyslec sie mozemy, ze dzieki temu Krasicki obrazuje zalety

mistrza. Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia na rzecz jego strategii wewnetrznej, zas jednoczesnie

wydaje sie atakiem w sarmacje, w jej ulomnosci i nedzne przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje alkoholizm. Jest ona skonstruowana na zasadzie dialogu, gadki prowadzonej przez dwoch

szlachcicow. Jeden sposrod nich mowi o suto zakrapianych biesiadach i o przykrych pierwotnego konsekwencjach. Wymowa satyry wydaje sie

pesymistyczna a mianowicie wymeczony spirytusem szlachcic ucieka, by odszukac ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez typowe

cechy Mlodych polakow, ktorzy przy alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie widza sie w polityce, i jednoczesnie uwielbiaja zastanawiac sie i ponizej lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Wychodzi na to, ze po Rzeczypospolitej historia

sie coraz to gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, blef, podstep, wiarolomstwo, rozpusta.

Tego typu brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie zalety stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zlaczona byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie czesto retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk prezentowana byla po

sposob niepodwazalny i bezposredni. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana w celu fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w cudzyslow, przez co

pisarz chcial wyodrebnic swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odejscie od bezposredniej perswazji prawdopodobnie najwyrazniej po satyrach

dialogowych, szczegolnie natomiast w takich, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze byc uznany za reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to

czytelnika do samodzielnej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i

unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna fama w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje siegaja V. po. p.

n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Scala w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malutko znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem

pokazania i wzorem wypowiedzi. Zawartoscia utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez karmelitow.

Mnisi walcza z wykorzystaniem sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co

duzo trunku mial szanse pomiescic jak i rowniez na pejzaz ktorego to naczynia kazdy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem pelnym

patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne,

np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl sposrod slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika sposrod

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego przedstawiaja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Lokalny, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

okresow. Swoistym komentarzem do pelnego zbioru wydaje sie „Wstep w celu bajek―. W calej sposob zartobliwy autor wymienia rozne czlowiecze

wady, zachowujac ze mozna spotkac ludzi swietnych, ale sa to tak wyjatkowe postawy, iz mozna gryzie miedzy klechdy wlozyc.

Bajka „Szczur jak i rowniez kot― wydaje sie atakiem w jedna sposrod najgorszych ulomnosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie tutaj tak

zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem

szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera jasne pouczenie, iz w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem uniwersalny, wazny wlasciwie dla kazdej zywej: pragnienie

wolnosci. Ptaszki w klatce to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie aktualnie w niewoli i nie zna posmaku

wolnosci, nie rozumie do niej. Akceptuje swe zycie po klatce jak i rowniez uwaza, iz jest to nieco normalnego. Jednak stary czyzyk nie zgadza sie sposrod

twierdzeniem malolata. On niegdys byl nieskrepowany, zostal jednak uwieziony. W zadnym wypadku nie przyzwyczai sie w celu niewoli, zawsze bedzie

pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac te bajke, okresla sie w fakt, iz powstala jej osoba po glownym rozbiorze Lokalny, moze wiec Krasicki pragnal

napisac o nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, ale zyl po nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, ale byl zasobny. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal jednostek

naturalne, owymi, jakimi znajduja sie, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej jak i

rowniez najniebezpieczniej informowac ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna o wiele wiecej osiagnac.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest bajka "Jagnie jak i rowniez wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w

kuli ziemskiej dominuje ustawa silniejszego, iz racja wydaje sie po stronie internetowej tego, kto ma energie. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdy jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci

jak i rowniez okrucienstwa). Jak pyta, jakim prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, niedysponowany i po lesie",

zas nastepnie pozostaje pozarte.

Bajka „Filozof― obrazuje uczonego dziecka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca chociazby wiare po Boga jak i

rowniez smieje sie ze kazdego z swietych. Jednak gdy spada na niego choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor pokaze jak bardzo osoby sa chwiejni we swoich pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze czesto

teoretyczne wiedzy nie wspieraja w zyciu.

Natomiast zatem swiat w dobranockach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki jak i

rowniez zaprezentowane konsumenta.

79. Zanalizuj role podrecznikow oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 2 dzielach: po Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Lokalny. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z intensywnej troski o kraj, sposrod leku zanim

utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej zamiarem powinno byc szczescie ojczyzny. Poniewaz

fuks spoleczenstwa wynika z zdatnosci wszystkich swoim mieszkancow, zatem, jak pisal koncem edukacji krajowej byc powinna zdatnosc obywatela.

Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki nad szkolnictwem, czymze poparl stanowczo program reform Komisji Edukacji Narodowej.

Sporo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w

nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Powiedzial o wymogu utworzenia nieustannej armii, gdzie utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne obszar w swoim dzielach zajmuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini za upadek panstwie. Pisal: Sposrod samych mezczyzn zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal system reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Pod spodem

swoim przywodztwem skupil gromade radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie prognozuje

dwie izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny jak i rowniez polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra w

owczesne spoleczenstwo.

Do listy utworow nalezy jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly wtenczas wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla Polski),

zrownanie norm mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal w czasie kilkunastu dob, w czasie przerwy w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma pan charakter

swietny – zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca jak i rowniez akcji, niedobor jest takze scen zbiorowych, calosc natomiast utrzymana

wydaje sie w jakiejs konwencji. „Powrot posla― jest napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na renome

publiczna oraz na postawe polityczna indywidualnych poslow.

Kawalek ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

transformacji ustrojowych Lokalny, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu jak i

rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal chojrakow

jednoczesnie ustalonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego otoczenia jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez

toczenia dialogow prezentujacych indywidualne poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― sa przedstawieni jak prawi jak i rowniez

wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo,

Dobrobojscy jak i rowniez ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Nastepnie ich wrogowie to: tata Teresy – Starosta

Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka zmartwienia, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, , ktorzy doprowadza w celu upadku

Lokalny, podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory to wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok

schylku swojego zycia potezna i wyzwolona z ponizej obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele mowi, ale na

ogol bez sensu; dziwi sie, iz Starosta zezwala na wszystkie dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); wreszcie okazuje sie, iz Podkomorzy nie jawi sie

byc goloslowny: zwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest zwyklym szlachcicem, nie respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac corke przymusem za

mezczyzna, aby wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski przedstawia jego niedobor

zainteresowania zasobem wiadomosci, za to ogromne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; takze jest poslem na sejm

(niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje za swiete ustawa szlachty, na ktorym mozna oczywiscie niezle zapracowac; Szarmancki

wydaje sie czlowiekiem, ktory to roztrwonil dobrobyt rodzicow w zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac okazje finansowa, jak na przyklad moze

byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego jego nie nauczyly, niczego

interesujacego sie nie dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl napor na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o rozleglej roli wyrazenia jako narzedzia oddzialywania w spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka

poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna sytuacje czlowieka. Wplyw na progres tego stylu mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja nie sprzyja progresowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal uczucie

– byla to namietnosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on minimalny udzial po tworzeniu dorobku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Esencja jego stalo sie rozumienie olsniewajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Poza literatura

rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane po malych formach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po

eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej tematyce

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od czasu 1730 w celu 1822. rozpoczyna sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory to wypowiada sie w 3 dziedzinach egzystencji:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, zachodzi przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. W calej 1740 wlozyl na fallusa szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam oryginalne metody nauczania. Byl pan pijarem jak i rowniez z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku

ograniczenia laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 roku oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia slownika, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania maksymy liberum veto,

sposobu elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 roku oddano w celu uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozmysla naukowej panstwie. Na

sejmie konwokacyjnym po 1764 roku krolem Lokalny zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole

Rycerzy. Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna jak i

rowniez wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane w

angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania

reform. Redagowany po pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

terazniejsze i rozmaite tematy. W bazie tego miesieczniki pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, dokument, listy w

celu redakcji jak i rowniez odpowiedzi w nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone

mieszczan jak i rowniez chlopow, pisza o klopotach gospodarczych jak i rowniez politycznych Lokalny. Wydawany przez 21 latek. Z inicjatywy krola po

1765 roku zalozono w Warszawie pierwszy po dziejach Lokalny staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach zwany Operalnia, w ktorym

zaczely wystepowac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W calej 1766 roku dla teatru

zaczyna aranzowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo

oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek. Krol przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny

powierzyl jej calosc prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly uczelni

wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, te zas pelnily nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w szkolach miala odbywac sie po

jezyku polskim. Komisja zdawala sobie kwestie, ze dla zapewnienia stosownego poziomu edukacji potrzebne znajduja sie dobre lektury dlatego po 1775

roku powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo sie opracowanie jak i rowniez wydanie nowatorskich podrecznikow szkolnych.

KEN przetrwala do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane przez samego mistrza. Brali po nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, ale jego historia

siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie elementy bohaterskie jak i rowniez komiczne. Skutek komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe wdrozenie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym jak i rowniez podnioslym sposobem

przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonem dominikanow i

karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych nie wczesniej

puchar, , ktorzy wiele trunku mogl zmiescic, na pejzaz ktorego kazdy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac

narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np. „wojne

domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od czasu wina

legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci,

lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Czesc pierwsza tego poematu o charakterze konfesyjnym to wspanialy hymn w czesc

poezji. Konrad – romantyczny poeta – posiada poczucie dyspozycji, jest tworca, gra w gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od czasu innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie zrownowazony Bogu. Pochodzeniem jego macy

jest namietnosc, ogarniajaca calkowity narod. W calej imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― –

krzyczy po uniesieniu. Tej pragnienie wladzy bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie na

rzecz jego porzadna. Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a wylacznie madroscia. W calej pogladach Konrada

pojawia sie i oskarzenie Boga o zlo panujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory takze

poswiecil sie dla porzadna ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony na

kleske, bo wydaje sie sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec w buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom

wolnosci czlowieka w reputacja szczescia ludziom, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on po pyche jak i rowniez megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos po dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest wylacznie proba marki ruchu listopadowego i pobudek jego kleski. Nalezy

podkreslic, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie w celu Paryza, porzadnych uczestniczyl po

wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich czasopism emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan politycznych.

Dlatego pokusil sie pan o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze tymze Slowacki pragnal dac replika na pytanie dlaczego

powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, iz rzady takich ludzi zostaly jedna

sposrod przyczyn kleski. Ale nie jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku wydaje sie zamach w cara. Ludzie jest po tej sprawie podzielone. Zaledwie mlodzi oficerowie pragna

batalii. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly bedaca sposobem dzialania. Lud, reprezentowany przez

zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, ktora nienawidzi cara i zechce powstania, ale potrzebuje wodzow. Wynik glosowania, ktore

posiada przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, by zabic tyrana, lecz posiada kleske. Jest dozwolone zatem po dramacie

odczytac caly tok powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( atak Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana jak i rowniez calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, pierwotnego

pragnienie wolnosci jest tutaj oceniane jak bardzo pozyteczne i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki euforia zostal zaprzepaszczony, niz

krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od czasu narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Lokalny. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu

zabraklo zdecydowania po walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narodowosc, niz ochronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia po niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory

to jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa relacji i

postepu. Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie byly wiec

rozumiane jak i rowniez doceniane przez wspolczesnych. Dopiero po zgonu toczono boje o slawe po nich lub punktu pochowku. ―. Charakterystyczne,

wydaje sie takze to, ze mowi o nich w momencie pierwotnego smierci lub po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero pierwotnego wielkosc. Poeta uwaza, iz

moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie swoim dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

prawdziwego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi w celu grobu, po ktory nie sklada cialka bohatera. To symbol

przezycia idealow Bema - batalii o niezawislosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody...

―. Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze pan do

odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo sen wieczny

Browne’a wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja.

Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi porzadnych, prawych jak i

rowniez uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - ciemna noc z twarza Murzyna―. W calej ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, czlowiek nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze przetrwac historie jak i rowniez budzic w celu walki narody. Ale nim wielka kwestia Browna bedzie

przez pozostalych pojeta, mnostwo jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, swoim wielkosci. Muza Chopina wydaje sie przedstawiona przez

Norwida jak ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Esencja sztuki

Chopina jest to, iz wywodzi sie ona sposrod ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny absolut. Idealu tego nie

mozna osiagnac ale mozemy don dazyc. Muzyka czyni z jednostek istoty swietne. Miara naszej doskonalosci wydaje sie porownanie w celu hostii. W

calej wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu hipoteza mowiaca, iz zniszczenie surowca nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez tam

triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja szczescia za egzystencji, a nawet po smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po

zgonu Atenczycy postawili statue wraz z zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono dwie groby. Podobne byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona.

Nuta goryczy wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl po cieniu ogromnych ludzi, nie doceniony, samotny, a zmarl w przytulku

dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tu wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka wartosc musi uiscic kazda osobowosc za wlasna

odmiennosc, oryginalnosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez oryginalne, kiedys istniejace, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore istniec bedzie tak dlugo jak na przyklad pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na wybranych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do tradycji dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady 3 jednosci: termin miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miech, miejsce: akcja rozgrywa sie w

mnostwo miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – kompozycja otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy wypadek

rom. mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – fatalne i epickie np. elem.

liryczne: wielkie monologi po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Szczegoly epickie: basni

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek kobieta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen senatora),

spoczynku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad przeszlosc Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu

zabraklo zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa koncepcji wolnosci dobrze poswiecic calkowity narod, anizeli

ocalic jego ( „smutne pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia po niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego

mistrza Leonidasa, ktory to jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie

rozwojowa relacji i postepu. Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, ktorym przykryta wydaje sie „anielska dusza narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki

hamowal inicjatywa sil politycznych o zakresie demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― obie plaszczyzny historyczne, historie wspaniala, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz opowiastke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie oddzielal pierwotnego od wlasnej osoby, dzieki czemu historia

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Sposrod tej warstwy wywodza sie bohaterowie jak i

rowniez zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa w ugruntowanych przez tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je wiec autor po wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie w celu panstwa jak i rowniez monarchy. Gwoli

Sienkiewicza swoim bohater o wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa

nieskomplikowane, autor uwypukla kilka zasadniczych typow pierwotnego charakteru. Wlasnosci typowe znajduja sie najlepiej zauwazalne w

charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez

grozy, wobec tego posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej

sposrod obcym najezdzca przez calkowity narod krajowy oraz poswiadczenie grozy polozenia naszego kraju w trakcie najazdu. Pokazanie wojny wraz z

Szwedami jak ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc prac powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie swoim moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki o wolne panstwo bez

mistrza, brak brawury, by zapozyczyc po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania

byla nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku. Samotna bitwa

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takowego pogladu uswiadamia

Kordianowi doktor, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne energii i

izolowali sie od czasu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce. Ukazujac

szeroko podstawy kleski patrzyl z duzym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc oraz brak

wiary narodu we wlasne moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w dzialach wznioslego cierpienia i

mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie klarownie do powstania, zawiera duzo aluzji jak i rowniez mozna

baczyc go za utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i zaden Polak nie ma prawa powstrzymac sie ponizej Termopilami, porzadnych

Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom tego

brak. Poeta nakreslil wizje nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac slow

oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie zyskal udzialu po powstaniu,

wobec tego identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wzgledem

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, pisarz pokazuje mnie tylko represje popowstancze (

wydarzenia sposrod 1823 roku, zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy dowiedziec sie z zaleznosci

naocznych swiadkow – harmonijne z prawdziwoscia historyczna. Powstaja takze najrozniejsze postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy

tez odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce jak i rowniez tragedii narodu

przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Wlaczony jest szkopul winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o

mekach, jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, zas Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje po

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien jak i rowniez goryczy. Lekkie zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw jak i rowniez pieszczot nie uprawnia w celu uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud po ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic innego czlowieka jak i rowniez patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo za zycia nie postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze nigdy nie wolno uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Wypada rozumiec uczucia innych, nie kpic sposrod nich

jak i rowniez samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny punkt widzenia na istote milosci. Dusze kochankow, podlug niego, znajduja

sie przeznaczone fajnego przez Boga i polaczone na wieki. Zakochanych na ziemi nie zdolali byc razem z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

roznic majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym

uczucia i odbierajacym ludziom ustawa do prywatnego szczescia oraz szydzi sposrod tych jacy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Wedle nauki

moralnej wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za egzystencji zazna pan szczescia

ziemskiego, bo taki fakt takze opoznia jak i rowniez utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, spelnia bowiem zasadnicze wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej o natchnienie, pomocna dlon w sporzadzaniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka po siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, nieba,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chojrakow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni osoby, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc mozna przeczytac

sie takze arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu lub klasy spolecznej w zasadniczym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona w Moskwe).

Brak jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - otoczenia bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie