Współczesne Teorie Socjologiczne
moduł DL/projekt
ćwiczenia WTS, socjologia, studia stacjonarne
autor: Wojciech Przybylski
Cel:
Celem modułu DL/projektu z WTS jest twórcze wykorzystanie poznanych teorii
socjologicznych poprzez kształtowanie wrażliwości socjologicznej, swoistego „szkiełka i
oka” adepta nauk społecznych.
Metoda:
W związku z powyższym, moduł DL jest zasadniczo rzecz biorąc czymś bliższym
projektu, niż tradycyjnego DL. Studenci mają za zadanie przeczytać kilka tekstów
związanych z socjologią wizualną i zastosowaniem techniki fotograficznej w socjologii,
następnie zaś wykonać samodzielnie materiał fotograficzny na jeden z wybranych
tematów, będący równocześnie ilustracją mini-eseju.
Zaliczenie:
Warunkiem zaliczenia modułu jest oddanie mini-eseju (6.000-8.000 znaków) oraz 10-15
zdjęć (JPG, do 200kb każde). Do każdego zdjęć powinien być dołączony krótki opis,
ewentualnie uzasadnienie wyboru motywu.
Literatura:
Sztompka, Piotr: Wizualność świata i wyobraźnia wizualna [w:] Socjologia wizualna. Fotografia
jako metoda badawcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 11-23.
Sztompka, Piotr: Teoretyczne inspiracje socjologii wizualnej [w:] Socjologia wizualna. Fotografia jako
metoda badawcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 96-118.
Beck, Ulrich: Nowoczesność bez ryzyka byłaby zaledwie utopią (wywiad) [w:] Europa. Tygodnik
idei, nr 86, 23.11.2005.
http://www.dziennik.pl/Default.aspx?
TabId=208&year=2005&nrw=86&art=83142
Beck, Ulrich: Globalny rozłam na francuskich przedmieściach [w:] Europa. Tygodnik idei, nr 88,
7.12.2005.
http://www.dziennik.pl/Default.aspx?TabId=208&year
=2005&nrw=88&art=85282
Sztompka, Piotr: Zwrot teoretyczny w socjologii [w:] Zaufanie. Fundament społeczeństwa, SIW
Znak, Kraków 2007, s. 27-53.
Poznane teksty „klasyków” współczesnych teorii socjologicznych, szczególnie
Baumana, Bergera i Luckmanna, Goffmana, Blumera, Schuetza, Nisbeta, Urry’ego,
Wallersteina…
(opcjonalnie:)
Sztompka, Piotr: Socjologia w fotografii i fotografia w socjologii [w:] Socjologia wizualna. Fotografia
jako metoda badawcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 24-32.
Esej i projekt fotograficzny
Proponowane tematy:
1.
Między zaufaniem a ryzykiem: jakie jest dzisiejsze zachodnie społeczeństwo?
2.
Konflikt społeczny w Polsce dziś, jesienią 2009.
3.
Globalizacja – narzędzie postępu?
4.
Jedno miasto, dwa światy.
5.
Społeczeństwo obywatelskie – przeciwko państwu czy w zgodzie i kooperacji?
6.
Wybrany motyw/aspekt życia społecznego: portret krytyczny (dom, praca, szpital,
rekreacja, polityka, śmierć itd.).
Możliwe jest zaproponowanie własnego tematu, zainspirowanego tekstami poznanymi na
WTS. Własne propozycje należy skonsultować drogą elektroniczną lub na dyżurach DL.
Fotografia socjologiczna:
Zdjęcia socjologiczne nie muszą być ładne. Jeśli wyobrazimy sobie różnicę pomiędzy
fotografią reporterską (prasową) a artystyczną, to fotografii socjologicznej z pewnością
bliżej do tej pierwszej.
Przyjrzyjmy się powyższemu zdjęciu. Artystycznie można mu pewnie coś zarzucić. Ale
tym lepiej dla nas, skupmy się na jego treści. Widzimy grupę bawiących się dzieci. Zabawa
polega na budowaniu „pociągu” z zawiązanymi oczyma. Wszystkie jednostki są od siebie
współzależne, przerwanie łańcuszka zniweczy cały zamysł gry. Mimo to, cała grupa
(tudzież ciufcia) posuwa się naprzód. Współzależność wymaga zaufania, które jest
socjalizowane poprzez zabawę. Wnikliwy obserwator zauważy, że dzieci mają różne
kolory chustek, którymi przewiązane są oczy. Jednak kolory powtarzają się, być może
oznaczają przynależność do podgrup, budując identyfikację poprzez ubiór…
To są jedynie wrażenia ad hoc. A jaka jest Twoja interpretacja zamieszczonego zdjęcia?
Polecam przyjrzenie się zdjęciom, zamieszczonym w książkach Prof. Sztompki (Socjologia.
Analiza społeczeństwa oraz Socjologia wizualna). Pokazują one, jak różne motywy mają swój
wymiar społeczny. Warte podkreślenia jest to, że zdjęcia nie mogą pokazywać
bezpośrednio ludzi. Na przykład ‘kontrola społeczna’ zilustrowana jest zdjęciem tablicy
informacyjnej, na której zamieszczono cały zestaw zaleceń, nakazów i zakazów
związanych z korzystaniem z kąpieliska. Sztompka nazywa to wizualnym
przedstawieniem, mamy tu więc do czynienia z obrazem obrazu. Robienie zdjęć
socjologicznych wymaga szczególnego rodzaju wrażliwości, pozwalającej wyłowić
kontekst społeczny z każdego obserwowanego zjawiska. W tym sensie fotografie nie mają
mieć również charakteru symbolicznego (metaforycznego), a ilustracyjny: mają mieć walor
dokumentu.
Teksty:
Zaproponowane teksty pełnią funkcję pomocniczą, zasadniczym celem moduły jest
stworzenie przez studentów mini-eseju ilustrowanego fotograficznie. Przeczytaj krótkie
wprowadzenia i skorzystaj ze sformułowanych pytań. Część tekstów przybliża ideę i
założenia socjologii wizualnej, część stanowi wprowadzenie do tematu roli zaufania i
ryzyka we współczesnym społeczeństwie, jako przykładu tematu na projekt fotograficzny
i esej.
Wszystkie teksty są dostępne w bibliotece uczelni przy ul. Wróblewskiego 6.
Sztompka, Piotr: Wizualność świata i wyobraźnia wizualna [w:] Socjologia wizualna. Fotografia
jako metoda badawcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 11-23.
Pierwszy rozdział podręcznika socjologii wizualnej wskazuje na coraz większą wagę treści
wizualnych w życiu społecznym. Wzrok był zawsze podstawowym i najszybszym
zmysłem. W nowożytnej historii waga treści wizualnej jeszcze wzrosła.
Czytając ten rozdział, spróbuj sobie odpowiedzieć na pytania:
1. Jaki wpływ na opisywany proces ma kapitalizm, a jaki postęp techniczny?
2. Jakie kryteria typologiczne wprowadza Sztompka dla uporządkowania mnogości
obrazów?
3. Czym jest „hiperrzeczywistość”?
4.
Jaka jest różnica pomiędzy „przedstawieniem” a „przejawem” wizualnym?
5. Co różnicuję percepcję i wyobraźnię wizualną w różnych zbiorowościach?
6.
Co miał nam do powiedzenia wielki niemiecki socjolog-empiryk Erwin Scheuch
(pytanie szczególnie do studentów specjalizacji empirycznej )?
Sztompka, Piotr: Teoretyczne inspiracje socjologii wizualnej [w:] Socjologia wizualna. Fotografia jako
metoda badawcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 96-118.
W pierwszej części szczególnie dla nas interesującego artykułu, Sztompka przeprowadza
krytyczną analizę historii socjologii, wskazując na rolę paradygmatu teoretycznego w
podejściu do socjologii wizualnej. Formułuje trzy warunki, które powinna spełniać teoria
socjologiczna teoria chcąca być inspiracją (i beneficjentem) socjologii wizualnej. W drugiej
części tekstu autor streszcza podstawowe założenia trzech orientacji teoretycznych, które
te warunki jego zdaniem spełniają: fenomenologii społecznej Alfreda Schuetza, socjologii
dramaturgicznej Ervinga Goffmana oraz – nie znanej nam do tej pory (?) –
etnometodologii Harolda Garfinkla.
Czytając ten rozdział, spróbuj sobie odpowiedzieć na pytania:
1. Czy to teoria wpływa na percepcję fotografii, czy też fotografia wpływa na teorię?
2. Jaką funkcję dla teorii może pełnić materiał fotograficzny?
3. Czym jest „pierwsza”, a czym „druga socjologia”? W której widzi autor inspirację
dla socjologii wizualnej?
4. Socjologia życia codziennego: subdyscyplina czy orientacja teoretyczna?
5. Jaka skala obserwacji? Makro- czy mikrosocjologia?
Beck, Ulrich: Nowoczesność bez ryzyka byłaby zaledwie utopią (wywiad) [w:] Europa. Tygodnik
idei, nr 86, 23.11.2005. http://www.dziennik.pl/Default.aspx?
TabId=208&year=2005&nrw=86&art=83142
Beck, Ulrich: Globalny rozłam na francuskich przedmieściach [w:] Europa. Tygodnik idei, nr 88,
7.12.2005.
http://www.dziennik.pl/Default.aspx?TabId=208&year=2005&nrw=88&art=85282
Ulrich Beck jest jednym z najbardziej znanych i komentowanych socjologów ostatnich lat.
Urodzony na terytorium dzisiejszej Polski, niemiecki socjolog pracuje na Ludwig-
Maximilians Universitaet w Monachium (uczelnia partnerska WSE, można tam wyjechać
na stypendium i z nim osobiście podyskutować), oraz w London School of Economics
and Political Science. Sławę przyniosła mu opublikowana w 1986 roku Książa pt.
Społeczeństwo ryzyka, w której opisał (w wielkim i niegodnym skrócie) wzrastający poziom
ryzyka w społeczeństwach rozwiniętych, związany ze wzrostem naszej zależności od
innych ludzi, ich decyzji i niezależnych od nas procesów ekologicznych, społecznych,
politycznych i gospodarczych. Szczególnie istotne jest to, że społeczeństwa mają
skłonność do pozorowania kontroli (w więc ograniczania ryzyka) w sferach, które w pełni
kontrolować się nie dają.
Pierwszy z prezentowanych artykułów dotyczy krytyki teorii Becka i roli ryzyka w
prawicowych i lewicowych ideologiach politycznych, stanowiąc wspaniałą klamrę
spinającą kursy teoretyczne od Historii Socjologu do WTS. Drugi przedstawia możliwe
analityczne zastosowanie jego teorii, w tym wypadku dotyczące stosunkowo niedawnych
zamieszek na przedmieściach francuskich miast.
UWAGA!
Beck może być kontrowersyjny i ma mocne polityczne poglądy, których raczej nie
ukrywa. Ale nikt nie każe się Państwu z nim zgadzać .
Zainteresowanym teorią Becka polecam jego książkę w całości, polskie tłumaczenie:
Beck, Ulrich: Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności, Wydawnictwo Naukowe
Scholar, Warszawa 2004, stron 371.
Książka nie jest obecnie dostępna w handlu (dwa wyczerpane nakłady), nie ma jej na
Wróblewskiego, jest za to oczywiście w Bibliotece Jagiellońskiej.
Strona domowa Ulricha Becka:
http://www.lsbe.soziologie.uni-muenchen.de/sys/cgi/one.pl?
name=beck&datafile=de/mitarbeiter.xml
Sztompka, Piotr: Zwrot teoretyczny w socjologii [w:] Zaufanie. Fundament społeczeństwa, SIW
Znak, Kraków 2007, s. 27-53.
W prezentowanym rozdziale światowego bestsellera profesora naszej Uczelni mamy do
czynienia z wyrafinowanym i krytycznym przeglądem ścieżek rozwoju teorii
socjologicznych, który doprowadza autora do socjologii zaufania. Zaufanie traktowane
jest jako temat socjologii życia codziennego, przez co wpisuje się w powstający na naszych
oczach nurt „trzeciej socjologii”. Czy Profesor Sztompka ma rację i czy faktycznie mamy
właśnie do czynienia z pewnym zwrotem teoretycznym (czy nawet zmianą paradygmatu),
odpowie historia. Tymczasem autor pakietu DL wiąże z tym tekstem dwie nadzieje:
1. Pierwsza wiąże się z polecanym studentom gorąco porównaniem tekstu z
artykułem tego samego autora z 1982 roku, poznanym na pierwszych zajęciach.
Porównanie to pozwoli na prześledzenie pewnej ewolucji w myśleniu o
społeczeństwie i da nam wskazówkę, że obowiązkiem socjologa jest ciągła i
nieustanna obserwacja życia społecznego, a co za tym idzie krytyczne podejście
również do własnych założeń.
2. Drugą nadzieją jest szansa, że tekst wzbudzi w czytelnikach apetyt na przeczytanie
całej książki o zaufaniu, co polecam jeszcze bardziej gorąco.