JAK POWSTAJĄ LUDZKIE POSTAWY ?

Istnieje wiele definicji postawy: według G.W. Allporta termin

postawa został po raz pierwszy użyty przez filozofów Spencera i Baina,
którzy przez postawę rozumieli psychiczny stan gotowości do słuchania,
uczenia się czegoś, stan który jest warunkiem przyswojenia sobie
prawdziwej wiedzy. F. Znaniecki i W.J. Thomas poprzez termin postawa
rozumieli stan umysłu jednostki wobec pewnych wartości o społecznym
charakterze. W.M. Fuson przez postawę rozumie prawdopodobieństwo
wystąpienia w danej sytuacji określonego zachowania. Według D. Droba
postawa to psychologiczna dyspozycja jednostki do działania w określony
sposób wobec pewnych przedmiotów. L.L. Thurstone przez postawę
rozumie stopień natężenia pozytywnego lub negatywnego uczucia
związanego z jakimś przedmiotem. H.A. Murray i C.D. Morgan ujmują
postawę jako trwałą dyspozycję charakteryzującą się konsekwentnym
występowaniem tego samego uczucia wobec pewnej całości. S.A. Asch
uważa, że postawa jest organizacją doświadczeń i danych dotyczących
jakiegoś przedmiotu. M.J. Rosenberg przez postawę rozumie strukturę
złożoną z elementów poznawczych (ze zbioru przekonań dotyczących
możliwości realizowania pewnych wartości przez przedmiot postawy). D.
Krech i R.S. Crutchfield wskazuje, że postawa jest „trwałą organizacją
procesów motywacyjnych, emocjonalnych i spostrzeżeniowych, a także
innych procesów poznawczych, odnoszącą się do jakiegoś aspektu świata
otaczającego jednostkę”. M.B. Smith przez postawę rozumie strukturę
złożoną z elementów poznawczych, które składają się na zasób informacji
o przedmiocie postawy, z elementów afektywnych, mających określony
kierunek i siłę oraz z indywidualnego działania nosiciela postawy wobec jej
przedmiotu. S. Nowak, M. Marody i T. Mądrzycki stoją na stanowisku, że
postawa odnosi się do określonego przedmiotu i składa się z elementów
poznawczych, emocjonalno-oceniających i z elementów
behawiorystycznych (dyspozycji do zachowania się) wobec przedmiotu czy
klasy przedmiotów. Według S. Mika postawa to względnie trwała struktura
(lub dyspozycja do pojawiania się takiej struktury) procesów
poznawczych, emocjonalnych i tendencji do zachowań, w której wyraża
się określony stosunek wobec danego przedmiotu.

Elementy postawy to:

1) zachowanie – tendencja do zachowania
2) uczucia, emocje
3) procesy poznawcze

Z postawą mamy do czynienia:

- raz gdy jest pewien aktualny stan wywołany przez obecność

przedmiotu postawy

- drugi raz, gdy jest to dyspozycja do systematycznego pojawiania się

tych samych stanów.

Istnieje wiele teorii kształtowania i zmian postaw. Większość z nich

nawiązuje do określonych teorii psychologicznych.

Zgodnie z koncepcjami wywodzącymi się z teorii poznawczych,

kształtowanie i zmiana postawy polega na przekazywaniu informacji
dotyczących przedmiotu postawy, na oddziaływaniu na uczucia lub na
prowadzeniu do zmian w zachowaniu. Każda taka zmiana wywołuje
odpowiednie zmiany w innych elementach postawy.

Postawa ma dwa wymiary: siłę i znak

0
znak

- +

silne średnio

silne

słab
e

słab
e

średnio
silne

silne

siła

Znak postawy jest jednym z podstawowych wymiarów

klasyfikowania postawy. Wyróżniamy trzy znaki postaw: dodatni, ujemny i
zerowy. Znak + (plus) wskazuje na postawę przychylną do przedmiotu
postawy, znak – (minus) na nieprzychylną postawę do przedmiotu, a znak
„0” (zero) ma brak zdecydowania w tym zakresie.

W elementach postawy jeśli chodzi o procesy poznawcze,

(przekonania) to dodatni znak postawy ujawnia się, gdy przedmiot
postawy jest wartościowany dodatnio.

Znak ujemy postawy będzie wyrażał się w negatywnych ocenach

wartościowania przedmiotu postawy.

Postawa o znaku zero nie wyraża żadnych uczuć ani sądów.

W przypadku emocji znak „+” postawy przejawia się pojawieniem

uczuć pozytywnych do przedmiotu postawy. Znak „-” postawy przejawia
się w negatywnych uczuciach w stosunku do jej przedmiotu

Siła postawy znajduje wyraz we wszystkich trzech składnikach
postawy. W przypadku postaw silnych znajdzie to odzwierciedlenie w
silnym wartościowaniu pozytywnej oceny przedmiotu postawy lub
zdecydowanym potępieniu przedmiotu postawy.

Przy

kształtowaniu lub zmianie postawy możemy mieć do czynienia z

trzema sytuacjami:

1) Sytuacja, w której brak było jakiejkolwiek postawy wobec danego

przedmiotu i próbuje się ukształtować jakąś postawę. Tego rodzaju
sytuacje występują najczęściej we wczesnym okresie socjalizacji
człowieka, kiedy tworzą się postawy wobec bardzo wielu
przedmiotów.

2) Sytuacja, w której zmiana postawy polega na zmianie jej siły bez

zmiany znaku. Sytuacji takiej odpowiadają cztery możliwości:

- może zmienić się silna postawa negatywna na słabą postawę

negatywną

- może zmienić się słaba postawa negatywna na silną postawę

negatywną

- może zmienić się słaba postawa pozytywna na silną postawę

pozytywną

- może zmienić się silna postawa pozytywna na słabą postawę

pozytywną

3) Sytuacja, w której zmiana postawy może polegać na zmianie jej

znaku. Sytuacji takiej odpowiadają następujące możliwości:

- zmiana znaku dodatniego na znak 0
- zmiana znaku ujemnego na znak 0
- zmiana znaku ujemnego na znak dodatni
- zmiana znaku dodatniego na znak ujemny
- zmiana znaku 0 na znak dodatni
- zmiana znaku 0 na znak ujemny

Kształtowanie postaw oraz zmiany w nich dokonują się pod

wpływem całego szeregu czynników społecznych. Wpływ czynników
społecznych na zmiany postaw można badać na różnym poziomie
ogólności:

- w badaniach opinii publicznej bada się niejednokrotnie, w jaki

sposób zmieniają się ludzkie postawy w zależności od
zaistnienia pewnych wydarzeń, zwykle wydarzeń o charakterze
społecznym

- w badaniach porównawczych (międzykulturowych) ujawnia się

zwykle różnice w postawach ludzi żyjących w różnych
kulturach

- w podejściu eksperymentalnym (w którym w sposób

kontrolowany przez badacza) staramy się stwierdzić jak dany
czynnik (czynniki) wpływają na proces kształtowania się czy
zmian postaw

Schemat kształtowania się postaw.

NADAWCA PRZEKAZ TREŚCI KANAŁ ODBIORCA
EFEKT POSTAWA

Schemat kształtowania się postaw składa się z czterech elementów,

których różne cechy mają wpływ na procesy kształtowania się postaw i na
proces ich zmian. Jest to schemat uproszczony i niepełny.

Nadawca to rodzice, grupy rówieśnicze, nauczyciele, środki

masowego przekazu. Każdy z tych nadawców w jakimś stopniu może
wpływać na postawy odbiorców. Zasadniczą rolę w kształtowaniu postaw
odgrywają rodzice (szczególnie w okresie dzieciństwa). Postawy rodziców i
stosowane przez nich środki wychowawcze wpływają na ukształtowanie się
określonych postaw u dzieci co powoduje, że niejednokrotnie postawy
dzieci są podobne do postaw rodziców. Duża zależność dziecka od
rodziców stanowi łatwość kształtowania tych postaw i ich trwałość. Cechy
nadawcy w znacznym stopniu wpływają na skuteczność jego
oddziaływania na odbiorcę.
Przekaz

(treść) – produkuje go nadawca, za jego pomocą chce

wpłynąć na ukształtowanie u odbiorcy danej postawy już istniejącej u
niego. Cechy przekazu wpływają na przebieg procesu zmian i
kształtowania postaw. Przekaz w zależności od zawartych w nim treści
może mieć charakter racjonalny lub emocjonalny, może być jednostronny
lub dwustronny, może propagować postawy mniej lub bardziej rozbieżne z
postawami odbiorcy.

Kanał – narzędzie, za pomocą którego przesyłany jest przekaz.

Takim narzędziem może być np.: słowo drukowane, słowo mówione, obraz
w telewizji.

Ostatecznym efektem oddziaływania nadawcy jest ukształtowanie

się określonych postaw u odbiorcy. Na to ukształtowanie wpływają cechy
wszystkich czterech elementów tego schematu. To czy ukształtują się
postawy pożądane będzie zależało od postawy nadawcy, od cech nadawcy,
cech przekazu, kanału jak i cech odbiorcy.

Postawy mogą się kształtować pod wpływem bezpośrednich

kontaktów z przedmiotem postawy, bądź pod wpływem wielu różnych
nadawców (rodziców, grup rówieśniczych, nauczycieli, środków masowego
przekazu).

Rodzice jako nadawcy mają znaczny wpływ na kształtowanie się

postaw własnych dzieci. Postawy ukształtowane przez rodziców w
dzieciństwie są postawami trwałymi, które bardzo trudno się zmieniają.

Istotny wpływ na kształtowanie się postaw mają grupy rówieśnicze.

Grupa rówieśnicza jest bowiem ważnym nadawcą wpływającym na
kształtowanie się postaw jej członków. Jednym z powodów wpływu grupy
rówieśniczej na postawę jest pragnienie identyfikowania się z tą grupą.
Jednak w dzisiejszych czasach największy wpływ na kształtowanie postaw
mają środki masowego przekazu, a przede wszystkim reklama. Reklama
stanowi obecnie pejzaż codziennego życia miliardów ludzi. Jednostka nie
ma wpływu na jej treść, jest jedynie biernym odbiorcą, podmiotem
oddziaływania.

Bardzo znaczący wpływ na powstawanie ludzkich postaw ma także

kształcenie, jako proces nabywania przez człowieka wiadomości,

przekonań i postaw na podstawie codziennego doświadczenia poprzez
wpływ różnych czynników wychowawczych lub środków masowego
oddziaływania.

Literatura:
1) Mika S. Psychologia społeczna
2) Aronson E. Człowiek istota społeczna
3) Zimbardo R. Psychologia i życie