fizyka optyka gimnazjum powtorka

( fizyka_optyka_gimnazjum_powtorka.pdf )

http://www.rapidfile.co.pl/p/?f=fizyka_optyka_gimnazjum_powtorka#

Podobne: fizyka optyka gimnazjum powtorka, fizyka optyka gimnazjum powtorzenie, fizyka kl 1 gimnazjum powtorka,

fizyka 2 gimnazjum powtorka, fizyka optyka gimnazjum zamkor, fizyka optyka gimnazjum sciaga,

fizyka klasa 1 gimnazjum powtorka, fizyka optyka gimnazjum rysunki, fizyka gimnazjum powtorka,

Posada w zalaczniku (wersja sciaga).Tresc pracy po dolaczonym zaloaczniku.

Sa to projekty z fizyki z I i II klasy gimnazjum.Tutaj zamieszczam kilkanascie wzorow pochodzace z Fizyki do klasy 3 Gimnazjum.

W pierwszej kolejnosci podam wam symbole:

V - Predkosc

s a mianowicie Droga

t - Czas

a a mianowicie Przyspieszenie

F - Energia

W- Posada

Ep a mianowicie Energia Potencjalna

Ek a mianowicie Energia Kinetyczna

c a mianowicie Cieplo Wlasciwe

q (taki zawiniety ogonek. Tutaj bedziemy oznaczac jako odwrocone p) - Ped

g a mianowicie Gestosc / Grawitacja

metrow - mnostwo

^ a mianowicie trojkacik zapisywany przy symbolu na wzorze na Pogodnie Wlasciwe

Teraz pokaze wam poszczegolne wzorce (te ktore wymagaja nauczyciele):

(V=s/t) (V= s podzielic przez t) Wzor pod predkosc

(a=V/t) (a=V podzielic przez t) Wzor pod przyspieszenie

(F=m*g) (F=m pomnozyc przez g) Wzor pod Sile

(q=m*v) (q=m pomnozyc przez v) Wzor pod Ped

(W=F*s) (W=F pomnozyc przez s) Wzor pod Prace

(P=W/t) (P=W podzielic przez t) Wzor pod Moc

(Ep=m*g*h) (Ep=m pomnozyc przez gram pomnozyc poprzez h) Projekt na Energie Potencjalna

(Ek=m*V2/2) (Ek=m pomnozyc przez V do potegi drugiej, podzielic przez dwa) Wzor pod Energie Kinetyczna.

(P=F/s) (P=F podzielic poprzez s) Projekt na Cisnienie

(F=q*g*V) (F=q pomnozyc poprzez g pomnozyc przez V) Wzor pod Sile

(c=Q/m*^T) (c=Q podzielic przez metrow pomnozyc poprzez ^T) Projekt na Pogodnie Wlasciwe.

To tyle w sprawie wzorow pod Fizyke. Wymienilem tyle jak wiele wymagaja wychowawcy na kartkowce czy tuz przy odpowiedzi ustnej. Przepraszam jesli

przy wzorze np: ((V=s/t) (V= s podzielic poprzez t) Projekt na predkosc) pisalem po nawiasach jak to trzeba sprawic. Nie chcialem z was robic zbytnio

przeproszeniem dbili tylko pisalem to abyscie wiedzieli jak i rowniez nie popelniali takich defektow w uczelni.Hasla:

Arkadia

Cierpienie

Milosc

Rewolucja

Rodzina

Taniec

Totalitaryzm

Wedrowka

Wies

Wladca

BOHATER (POSTAC HEROICZNA

Dziecko

Kariera

Zatarg pokolen

Doktor

Miasto

Przyjazn

Przyroda

Izolacja

Zdrada1. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 2 rownorzednych racji, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. Odmiennie mowiac: sytuacja, w ktorej trzeba bedzie

dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami jak i rowniez kazda postanowienie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest podstawa tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, sposrod ktorych obie sa podobnie wazne jak i rowniez sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko organizm

zmarlego pozostanie pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona wejdzie w spor z prawem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go za zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze swoim sumieniem, upowaznienie

boskie jak i rowniez wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy zdarzenia

pod scenie proch doznac swoistego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy podobienstwo

pomiedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w charakterze wyzwolenie

jego od nich. Losy bohatera tragicznego pobudzaja odbiorce do niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a w ten sposob pozwalaja mu sie od

chwili nich wyzwolic i zdobyc spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc jak i rowniez trwoge―, patrzac na akcje

tragedii. Nasza (jezeli przebywamy widzami) wspolczucie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka,

ktory to jest do nas analogiczny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o takich celach.

Fatum – odwrotnie los badz przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w

zyciu, ktorych nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane

poprzez wyrocznie winien spotkac czlowieka i nie wystepuje od tego ucieczki. Jest to na ogol zapowiedz nieszczescia. Przykladem znajduja sie dzieje

rodu Labdakidow – od chwili Lajosa poprzez Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi oraz wlasnym

dzialaniem bohatera. Mezny jest pozbawiony mozliwosci zrealizowania pomyslnego wyboru. Dzialania swoim prowadza do katastrofy. Staje sie on

jednoczesnie ofiara jak i rowniez winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w

charakterze siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. Jak obywatelka panstwa, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu

zdrajcow ojczyzny. Nad rodem Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona przeklenstwo bogow. Antygona

prezentowala racje serca, odrzucic widziala mozliwosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach jak i rowniez zeslali dywanowi

w beczce Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom pod zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil

go pod dwie fragmentu: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal gryzie w skore, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac

Zeusowi, ktora odsetek ludzie posiadaja skladac bogom. Zeus wybieral druga odsetek, myslac iz pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko te

czesc osoby skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu

watrobe, jaka wciaz odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z milosci do jednostek, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom.

To od chwili jego godnosci powstalo objasnienie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie milosci do jednostek.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on przeznaczyc sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu jednostek Nazywam sie Milion, bo za miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, dowodzi, ze posiada taka energie jak Pan,

jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to rozlegla, piesn tworzenie, taka piesn jest sila, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, aby Bog

podarowal mu sila wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu jej nie da, to pan odwroci od chwili Niego jednostek. Konrad okazuje sie byc

cierpiacym patriota, dla jakiego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, pragnie sie w celu niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali

poprzez niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl pan jednak dojsc do panstwa cieni, bowiem zona odrzucic zakopala swoim ciala wedlug jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic pod ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednakze nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

zanim. Zyl dlugo, az nareszcie przypomniano sobie o zanim i wyslano Tanatosa poprzez jego dusze. Za kare Syzyf proch wniesc wielki kamien pod gore.

Syzyf wzial sie do roboty, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie jak i rowniez spadl. Faktycznie bylo za drugim, trzecim,

dziesiatym razem. Syzyf stale wznosi kamien, ale zawsze tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, operowania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji pod ziemiach polskich do roboty Syzyfa. Procedura ten odrzucic byl mogl zniszczyc

polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna a mianowicie Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby

mu pozwolil powrocic do Cypru. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion,

by w ten sposob mogl z synem powrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie za wysoko, bowiem wosk moze sie stopic i aby nie

schodzil zbyt nisko wody, bowiem piora maja mozliwosc nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem wzbijal

sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na glebe. Stal sie on symbolem

czlowieka dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore powyzej zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jawi sie byc

zauwazona poprzez nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z trasy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem faktycznie Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia poprzez Niemcow. Rowniez jego

znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

poprzez Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony jak i rowniez glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, jednakze nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, aby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala powracac do malzonka na trzy miesiace w calej roku, wowczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic sposrod zimowego

odretwienia. W taki wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc przemian por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie do wybranych wzorcow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zarzewie, z ktorej wyrosla jak i rowniez na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, pisarstwo, sztuka

globu zachodniego). Metody nawiazan do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki

konkretne jak rowniez kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu autorow, poetow. Pod tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i motywow.

Jezeli chodzi o postawy ludzkie badz wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy znajduja sie nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie owe sa przyniesione niestety do jednego wymiaru - znajduja sie archetypami wrazen i zadbaj. Mitologiczne postacie zyja w calej nowej

swiadomosci w takim wymiarze ktory wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy aktualna.

Mit okazuje sie byc opowiescia, jaka przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, jak

niejasne pozostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por r. - mit „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla dawnych pelnily role

poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je pod

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Pisarstwo antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie mozna w

pelni odgadnac literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc do tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta sposrod Abdery,

Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota okazuje sie byc dobrem najwazniejszym.

Slowacki wspomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc wyrazem

dazenia czlowieka do nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny wody, powietrza, gleby, ognia jak i rowniez nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i

rowniez czlowiek wystepuja w wyniku batalii bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego jak i rowniez

wytrwalego w pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i

Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze wzorce ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), innymi slowy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Same w sobie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych tworcow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Wielokrotny obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serduszko strzala.

czterech. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on dokonac

wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego

zwlok, gdyz uznaje go za zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami odnoszacymi

sie do zyjacych. Pod taki rotacja sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona.

Pomimo grozacej jej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach

(tzn. jesliby pozostawila zwloki brata pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w momencie kolejnego wyboru. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z pani a na przewaga szczescia swojego syna. Kiedy waha sie przed wykonaniem

ostatecznej woli, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz odrzucic zyje.

Tamtego ciosu odrzucic wytrzymuje Hajmon i rowniez popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym rowniez matka partnera, a malzonka Kreona odbiera

sobie zycie. Kreon, caly czas stawiany w momencie wyboru, winien rozwazyc, badz powinien dobrac dobro swojego ludu, badz dobro wlasnej rodziny.

Jego nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod smierc).

Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku sposrod nich.

Sluzace do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca do walki. W

obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematem jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca polaczony byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do batalii w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, wowczas gdy kroczac w calej pierwszym szeregu

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje do trwania pod polu batalii i do gotowosci oddania zycia za swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tak

zwanym. anty wzorzec – obrazuje, co oczekuje tchorza, czlowieka, ktory odrzucic chce zwrocic zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc jego wita wsrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Poeta

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec przyszlych pokolen, jakkolwiek imie tegoz, ktory odrzucic obcuje ze

sztuka, oraz przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie sposrod tesknota odrzucic wspomni,

jakiegokolwiek badz serca odrzucic wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze naszym nie chodzi o bitwe na sen wieczny i zycie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka pod piesci,

ktora podmiot poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

jak przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co dostarczy nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro moze obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Los jest kaprysny, a

przerabia sie faktycznie szybko, iz niejednokrotnie z trudem jest sie nam nawet zorientowac, gdy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, zanim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zyciowej Horacego jak i rowniez wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow

stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze w zyciu

nalezy lubowac sie rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Zyc nalezy wedlug natura, brac od globu tyle, ile potrzeba, odrzucic za

duzo, ale i odrzucic za niewiele. Taka postura zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w ponizszym utworze zdanie, ze pisanie wierszy podaruje

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia sobie za zycia poeta, okazuje sie byc jego dzielo. Poeta podaruje tym samym wyraz swojej pewnosci,

ze posiada juz zapewnione wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc istnien bedzie w calej wierszach, w calej pamieci takich, ktorzy owe wiersze beda

kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki do czasow powstania powiesci. To rozbudowany kawalek wierszowany, ktory to ukazuje dzieje legendarnych badz

historycznych chwatow na tle wydarzen przelomowych w celu danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Podlozem eposu znajduja sie mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o pomoc w robieniu

dziela. W „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie walcza po 2 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w swiecie ludzi― jak i rowniez ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia wylacznie w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, jak widac dokladnie w wariancie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane faktycznie, ze mozna je latwo odtworzyc. To 10 scen – obrazow z zycia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, 2 miast jak i rowniez zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego dalszy czlon okazuje sie byc rozbudowany faktycznie, ze ustala odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od chwili toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie

powiazanego z naczelna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod krajow zachodniej

Europy - takze i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy w charakterze cos cudownego, a

ow kredyty prowadza nas do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten mozna uznac za prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, w calej odniesieniu do dorastajacych jednostek.

Ogolnie materia biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek ma w calej sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", innymi slowy zrywamy sposrod

dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, prywatny system

ceny, stajemy sie innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i odrzucic rozumiala, z jakiego powodu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma wylacznie dwoje pociechy. Bogini

odrzucic zniosla tak zaawansowanej zniewagi jak i rowniez jej pociechy: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale potomstwo krolowej paroma strzalami

sposrod luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie

zamienili ja w calej kamien. Aczkolwiek i wowczas smutek srodku przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit nasz

przedstawia swoistosc macierzynstwa jak i rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, jacy utracili swej dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi cierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

poprzez Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony jak i rowniez glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednakze nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

nareszcie i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na

dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala powracac do malzonka na trzy miesiace w calej roku, wowczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic sposrod zimowego

odretwienia. W taki wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc przemian por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwie. maja istote uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o sprawach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie uzywane w sztuce

5. mozna je przyrownac do wydarzen majacych obszary w dzisiejszego swiata

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one meritum religijny jak i rowniez duchowy. Obecnie posiadaja przymioty kulturowe. Odrzucic znaczy to

jednakze, ze legendy odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Zostaly one w celu nich faktycznie cenne jak Pismo Religijne.

Przywiazywano do nich wielka role. Udostepnia to fakt, ze kultura i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, poezja, przedstawiala bogow,

herosow, batalii bohaterow. Dzieki

mitom poznajemy jakie posiadali poglady pod dane kwestii, o czym marzyli dawni osoby, np.:

o powstaniu jednostek opowiada naszej firmie mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza trudnosc winy

jak i rowniez kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia pragnienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, iz starozytni posiadali podobny poglad

na fakty sprawy, jak my dzisiaj.

Wrocmy jednakze do okresow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich zauwaza sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni stuleci

mity dotychczasowy i znajduja sie obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja w celu poetow, tworcow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W malarstwie przykladem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, bardzo duze,

pospolite, wlasne. W muzyce - operetki Ofenbacha. W przenosni a mianowicie powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele roznych.

Podsumowujac, w calej mitach sa utrwalone od razu wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Istota i geneza mitu bylo szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jak powstal ziemia

i czlowiek, jaka okazuje sie byc jego natura i przeznaczenie. Dawni osoby odpowiadali pod te testowania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego literatury antycznej.

Rozumienie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

koniecznosci wyboru ceny przeciwstawnych jednakze jednakowo podstawowych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane pod niepowodzenie oraz sam

swiadectwo wyboru, niezaleznie od tego, ktore sposrod wartosci pozostanie wybrana winien doprowadzic do katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych chwatow to postacie tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim oraz boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja spotykac

za strony wladcy. Uprawnienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybor

jednego sprawia kolizje drugiego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa

calkowicie rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie odwazna jak i rowniez energiczna. Zechce uczcic sen

wieczny brata, chowajac go. Jednakze aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Aczkolwiek Ismena okazuje sie byc inna. Obawia sie o swoje

zycie i odrzucic chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie oportunistka. Odpowiada postawe

wygodniejsza dla siebie. Antygona placze powyzej losem swoim i wlasnych bliskich. Godzi sie pod smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz odrzucic chce

upokorzyc sie zanim Kreonem. Okazalaby sie wtenczas slaba jak i rowniez przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale jednoczesnie zlamal upowaznienie boskie. Dlatego zgineli swoim

bliscy. Jesliby uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl utracic caly swoj autorytet oraz to potrafilo doprowadzic do anarchii jak i rowniez zguby

Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze umie byc porzadny i

bezwzgledny dla wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako sposob zapobiegawczy.

Wzorem moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny wladzy. Chce umocnic ja jak i rowniez

swoj autorytet. Bezwzgledny w celu wrogow jak i rowniez zdrajcow. Wydaje sie tyranem, jakiego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie

konsekwentny. Podczas konfrontacji sposrod synem Hajmon pokazuje mu jego braki i dominacje dumy powyzej rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic

zaslone gniewu, chce zeby ojciec zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla prywatnych korzysci. Ostrzega swojego ojca

przed kara za zlamanie praw boskich, ktore znajduja sie wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie do jego czlowieczych uczuc. Zechce by spojrzal na to

jak zwykly czlowiek, a odrzucic krol. Wycofanie sie sposrod decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, iz

Hajmon zachodzi w obronie demokracji w calej panstwie, swoim ojciec jego nie slucha. Kreon zwaza sie za nieomylnego. Odrzucic zwaza pod wskazowki

syna, ktory okazuje sie byc mlodszy od chwili niego. W przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tym miejscu poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora sposrod

postaci okazuje sie byc wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze nie mozna go unikac. W katastrofy „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie on uznany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy

panstwowej. Jest pan wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Rodzina wedlug pani a jest 1-wsza i najswietsza

forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Jej osoba

jednak zwaza, ze nie powinna postapic odwrotnie. Role ktora narzucilo jej zycie odpowiada bez buntu. Ma do wyboru 2 mozliwosci jak i rowniez kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac zgonu. Dalsze zycie bedzie jednakze pelne wyrzutow sumienia.

Przytomnosc, ze mogla by odrzucic dopelnic musu pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz sen wieczny. Kreon rowniez uwaza, iz racja okazuje sie

byc po jej stronie, winien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma zastrzezen, w odroznieniu od chwili siostry

Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata.

Kazde sposrod nich okazuje sie byc przekonane o swojej racji. Nie ma pomiedzy nimi mozliwosci kompromisu. I to jest przeslanie tragedii.

Czytajac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, jaka daje spoczynek i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie symbolem jak i rowniez personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy zezwolic Antygonie zginac. Jest rewolucyjny i walczy z wdrozeniem. Walka

sposrod czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny skraj. Nic odrzucic moglo ochronic Antygony

zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej kwestii, a odniesc zwyciestwo mogla wylacznie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje zanim nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine jak i rowniez oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku mamy do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. W utworze mozna odnalezc prawdziwosci uniwersalne a

mianowicie problem wladzy, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt w calej imie ceny moralnych to glowne wzgledy utworu. Korab

opowiadajaca sie po niejakiej ze witryn internetowych ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy. Mysl

samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu takze

wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na zony sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, odrzucic tragiczna ofiara. W istocie to wiec kleska Kreona.

dziesiec. Wymien gatunki literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie gatunki literackie, swietne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie jak i rowniez wydarzenia odrzucic sa wazne zwazywszy na nie tylko, lecz w charakterze przyklady

uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania

waznych dziedziny. Wlasciwa objasnienie przypowiesci postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego.

Przypowiesc czesto posluguje sie symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa projekty, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc

exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie przeznaczona jest do Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to stanowic takze patetyczny utwor poetycki, o dziedziny

patriotycznej badz religijnej. Utwor ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby badz instytucji. W celu Biblii list gra role szczegolna. Ze wzgledu na duze odstepie miedzy

miastami, a takze pod trudy przejazdzki, list stawal sie postacia przekazu Wyrazenia Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym kazde watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i konca swiata.

KAZANIE:

Jest to wpis, wyglaszany poprzez duchowienstwo do wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez mozna tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs zgonu, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

wartosci. Tren okazuje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden sposrod podstawowych dokumentow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z gatunkow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor nasz jest na ogol wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany.

Przedstawia pan losy chwatow na tle wydarzen waznych w celu danej wspolnoty. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu

eposu okazuje sie byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor poetycki, silnie polaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, przyrody, swiata jak i rowniez milosci. Zapatrywania filozoficzne

sygnalizuja najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez idea, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z zycia panstwa, struktury lub instytucji. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna jak rowniez

tym, iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Zazwyczaj opowiadanie ogranicza sie do jednego drutu fabularnego. Wyrazne dla przekazywania jest wystepowanie luznej

dzialaniu (w ktorej czesto wystepuja epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani w calej kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie pod dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) sposrod chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos,

trzeciego a mianowicie Sofokles. Team aktorski ograniczal sie do trzech jednostek. Aktorami potrafili byc wylacznie mezczyzni, grali wiec podobnie i

funkcje kobiece. W tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - wylacznie trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, odrzucic prowadzilo do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu pod akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest podstawa tragedii jak i rowniez nosi kategorie konfliktu dramatycznego. Polega pod zderzeniu

sie przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi jego

do katastrofy, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne znajduja sie przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt ceny i koniecznosci, bowiem herosowie bronia

przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a

mianowicie obronie placowki. Z tegoz wzgledu, iz racje obu stron znajduja sie rownorzedne, spor tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, wykonuje

nieuchronnie do kleski chwatow. Antygona, za przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory to jest winien

smierci 3 osob (Antygony, jej narzeczonego, a swojego syna a mianowicie Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore

beda jego dreczyly dozywotni. Tragizm okazuje sie byc wywolany fenomenalna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od moce charakteru jak i

rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja pod siebie sen wieczny lub kleske. Nalezy dopisac, ze o ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum a

mianowicie przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest poprzez stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta kobieta do symbolu

wielu uniwersalnych wartosci, jak na przyklad odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi jak rowniez przemocy, cierpliwosc i wiernosc

swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i

rowniez ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza okazuje sie byc obrazem zycia codziennego, 2

zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie sposrod 3 trzonow: dwa od razu to przyklady, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzy. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne znajduja sie osoby jak i rowniez wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego istote

5. posiadaja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na zakres by zasiac ziarna. Jedno upadlo pod droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone poprzez slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem

jest wyrazenie boze, oraz gleba ogol ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna gryzie albo przyswajac, albo pogardzic, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu jak i rowniez jego 2 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja odsetek majatku jak i rowniez wyruszyl w

calej swiat. Wlasnosc roztrwonil jednakze szybko pod zabawy. Zaczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Kiedy

skruszony syn wrocil do ojca nasz sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z

powrotu syna, ktory to byl jak umarly, oraz teraz znowu ozyl. Tatem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z kazdego nawroconego grzesznika. Jest to

zawolanie do dostrzegania swoich bledow i katalogow naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie w celu rannego jak i rowniez obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za pobyt w gospodzie.

Wczesniej wsparcia odmowili mu duchowni, ktorych zadaniem okazuje sie byc niesc pomoc innym. Przeslanie to, to ze osoby powinni okazywac innym

spoleczenstwom milosc jak i rowniez milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, gdzie przedstawione postacie i sytuacje nie odgrywaja duza role ze wzgledu na odrzucic same, jednakze jako

wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje

szersze, uniwersalne dziedziny. Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce

padlo na rozne podloze. Raz padlo pod droge jak i rowniez wydziobalo gryzie ptaki, odrzucic wzeszlo pod kamiennym ziemi, ani pomiedzy cierniami.

Wowczas gdy ziarno trafilo pod zyzna glebe, wydalo plon bogaty. Prosto odczytac przeslanie uniwersalne tejze przypowiesci, odszukac jej meritum, ktory

tyczy sie ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc miesci nakaz, zeby byc zyzna gleba,

chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje zysk z nauki. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda

posiada wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Pan cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl pan

wczesniej jak i rowniez odszedl od chwili wiary, jednakze powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod

wloczegi. Powrot do dzinki traktuje faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada okreslone cech alegorii. Ojciec sposrod tej przypowiesci to

Pan Ojciec oraz Jego synowie to typy ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie sposrod

wezwaniem do ciaglego powracania, dostrzegania wlasnych bledow jak i rowniez checi katalogow naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala alegorie

milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka.

Poprzez dzis dzionek samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego sporym cierpieniem autor probuje wyjasnic tajemnice cierpienia niezasluzonego.

Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a w koncu i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob sam walczy o swoja urzad odpierajac katalogow racje. Szuka wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob ustala symbol wiary, cierpienia

niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlowiek powinien wielbic tajemnicze projekty Opatrznosci, oraz nie gryzie badac;

a mianowicie Bog calkowicie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow godnych nasladowania. Przylegaja do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i organizm

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), oraz jego zycie podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu sie do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw. Franciszka. To

takze wzor parenetyczny - model wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do przyrody, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to

charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Duzy z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego zasobow

sa: wiara, kosciol katolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest zatem symbolem idealnego wladcy jak i rowniez doskonalym rycerzem.

Bedac zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi

role namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i mozgiem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry sposrod „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje bohaterstwo, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, zaznacza jego sprawiedliwosc i troske o poddanych. Scena

zgonu krola pozostala przedstawiona sposrod wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego bohatera, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec kompanow i damy swego serca, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie jak rowniez swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista inicjatywa tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol rycerstwa.

Najwazniejsza wartosc stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem swoim zycia okazuje sie

byc walka w calej obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scena smierci

bohatera, w ktorej za swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w raju. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, bohater na jej miejsce

wybiera wzgorze, aby byc bardziej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz jak i rowniez rog. W swej krancowej spowiedzi wspomina

wartosci ktore nadawaly sens swoim zyciu. W scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

PRZYCZYNY WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci osoby chcac pozostac ascetami nierzadko oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim etapem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w wielorakie tematy. Aczkolwiek na pomysl pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu,

ktory to oznacza umieszczenie Boga w calej centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, iz mniej przyciagajacy. Przykladami moze

stac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje rzetelne zasady prezentowania sie przy stoliku ï‚® mozliwosc wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Utwor rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie autor opowiada na temat co powstaje na polu i niebawem zostanie zebrane i odnajdzie sie pod

biesiadnym stoliku. Udziela porad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi podobnie

Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci pod wszystkich jednostek. Nazywany okazuje sie byc takze pierwotnym savoir-vivrem polskim, gdyz

miesci zbior nakazow i pouczen, jak winien zachowac sie przy stoliku rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec

kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali

sie smiercia. Jej podstawa i cechami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Odslania smierc w

charakterze wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten obrazuje smierc, jaka zaprasza do tanca przedstawicieli roznych

stanow.

Obraz objawia sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy osoby podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze sen wieczny zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak zeby tego

pragnal podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja roboty. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele jednakze zostal tam zabity.

Pisarstwo sredniowiecza posiadala jeden plan parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy szykowne i uznawane

w danej epoce. Schematy osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, korzystne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza zarysowuje taki

portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych pod Zachodzie, ktore obyczaje jak i rowniez

wyzsza tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre maksymy zachowania sie obok stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie wsparcia Bozej a mianowicie apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor opowiada o tym jak rosnie

pod polu jak i rowniez niedlugo pozostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec

przekonuje do przyswajania sobie zacnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie rozkoszy na kazdego z ludzi.

Zwany jest takze pierwszym savoir-vivrem polskim, bowiem zawiera komplet nakazow jak i rowniez pouczen, jak powinien ochronic sie obok stole rycerz.

Wyraznie czuje sie w ponizszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza osoby

interesowali sie smiercia. Jej istota jak i rowniez cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza.

Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw nasz ukazuje sen wieczny, ktora zaprasza

do tanca przedstawicieli roznych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak zeby tego

pragnal podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja roboty. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele jednakze zostal tam zabity. Dostrzegamy tu spor spoleczny pomiedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac przywileje.

Budzi sie wsrod nich buta.

Jest nadal duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis dnia, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie jej powstania:

• piesn powstala w X w., oraz jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, iz powstala w calej 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza wiadomosci, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego sposrod 1506r., jak nobilitowalo nasz tekst do rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednakze tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. To hymn do Chrystusa skierowany do Mamusi Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, zeby Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, oraz po zgonu przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w kazdym wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania stanu sylabicznego, jak z czasem, w calej XVI w

calej., doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe, ogarniajace

czasem po nieco wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Zwlaszcza jednak wyrazistosc klauzul wersowych

wynika stad, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa a mianowicie pojedyncze przekonanie lub jednorodny czlon zdaniowy,

wypowiadane sposrod odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) badz opadajaca

(kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Poprzez zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla na ogol muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw pod jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― powstala na terenie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w

Sankt Gallen w calej Szwajcarii. W XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni a mianowicie wielkanocna

(strofy 3-6) jak i rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem przewazajacym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez

prosba, pelniacy role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki,

matematyczna precyzja w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to wylacznie niektore jej cechy. Mozemy powiedziec, iz na faktycznie przemyslane jak i

rowniez staranie dopracowane od strony formalnej oczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range tejze piesni, dzialajac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana kazdej osobie

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi sposrod 1407r., jednakze juz wowczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za pierwszy hymn polski. Pierwsza jej zwrotka przeznaczona jest do Matki Boskiej,

druga do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa oraz Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, o dobrobyt w zyciu ziemskim jak i rowniez wieczne zycie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna cyfra 4, do ktorej nierzadko

nawiazywali osoby sredniowiecza, ktora wspoltworza w calej Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel. W

Bogurodzicy zauwazamy duzo historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza

wystepuje mianownik (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie

przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast

w celu, jaz zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane

znajduja sie rowniez paralelizm skladniowy jak rowniez paralelny, innymi slowy rownolegly, symetryczny rozklad dziedziny.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym dowodem na to, iz

w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Ryk

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze przede

wszystkim podsluchujemy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do roznych matek,

spoleczenstwom opowiada swoj bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz

Lamentu sposrod konca XV wieku okazuje sie byc zabytkiem literatury polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis zycia swietego, innymi slowy hagiografia. Przedstawia jego urodzenie, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy sklada slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, oraz bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji duchowej sa takze znane jak i rowniez wciaz dzialajace modlitwy taki jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich zyciu i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zlaczona tematycznie sposrod Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, znajduja sie rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Narasta w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), gama zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior ustala psalterz., dotychczasowy bardzo atrakcyjne w

sredniowieczu, opiewaja miare i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszary np. terytorium szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny,

wiec tym chetniej boli swoim zniewazanie. Matka Boska obrazuje losy swojego Syna od momentu biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie

go poprzez Zydow, poprzez przybicie do krzyza. Nieustannie wspolcierpi sposrod nim, stara sie czuc podobnie jak On, mniemac podobnie. Jednakze

przede wszystkim podsluchujemy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do roznych matek,

spoleczenstwom opowiada swoj bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po metropolii,

postrzegana poprzez ludzi w charakterze szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 2 barw: ciemnej i

srebrzystej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie pod czarno, moze dlatego, iz jej skora juz zszarzala, stracila witalny kolor,

srebrny - albowiem jej wlosy sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez przerazenie spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Matka

powieszonych utracila jedno sposrod podstawowych zajec do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu straty swoich pociechy, ale

takze z powodu pelnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w ktoryms stopniu. W moim odczuciu Matka sposrod wiersza

Rozewicza Jest kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa

wymagania niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych pociechy lecz takze przyjmuje pod swoje

barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, jacy walczyli w calej obronie wlasnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja do szalenstwa.

Natomiast Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z racji smierci syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami

naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do szalenstwa lecz okazuje sie byc przepelniona nadzieja, ze ow jedna sen

wieczny, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma zyczenia, ze obecnie zadna pierwowzor nie pozostanie musiala faktycznie cierpiec jak ona.

dwadziescia. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale rowniez modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Mamusi Bozej, znajduje w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― innymi slowy wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka 2, ktora mielibysmy okazje

nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie

modlitwy, oraz wiecej specyficzne: o pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Ruch ten odgrywa wielorakie role. Przede wszystkim okazuje sie byc

refrenem, wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz zaznacza prosby kierowane do

Chrystusa za posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze stworzona zostala rozmyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calkowitym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― mamy do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, 2 dwukrotnie wieksza od czolowej, podwojone postaci wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze rozbudowane wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, a takze na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w calej wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + trzy;

* trzy. wers a mianowicie 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak

rowniez pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma wlasciwosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione w calej tekst

apostrofy. Apostrofe ustala cala 1-wsza zwrotka, jaka obejmuje ciag wolaczy jak i rowniez dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w calej tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy sposrod

minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl sposrod codziennego wykorzystywania. Tych nieuzywanych dzis

wyrazen jest w calej „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednakze rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali sobie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca w calej tych czasach filozofia. Byl

to teocentryzm, ktory w calej centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Jednostki

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl o

zyciu posmiertnym.

W tejze epoce dwie pojecia znajduja sie centralne: Pan i czlowiek. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Jednakze to czlowiek

zostal utworzony na portret i zwiazek Boga jak i rowniez dzieki temu zdolny jest odszukac w sobie doskonalosc jak i rowniez jednosc sposrod Nim.

Akcentuje ona zasadnicze wartosci czlowieka, jego urzad zdolnosc do samopoznania, do dokonywania wolnego wyboru, do zdobywania zdolnosci, do

milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza raz za razem mniej. Ogol gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod konsekwencjami.

Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac pod filozofow sposrod tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc poprawnego postepowania. Trzeba przystanac

na moment i zastanowic sie o wlasnej sytuacji. Wzorem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest raz za razem mniej aktualny w

dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli owe wartosci, ktore przestaja

stanowic dla nas istotne.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne na przyklad: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i

globu. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w podaniach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jak jest to biezace w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, jak najwazniejsze, innymi slowy nasze

zycie. Zapominamy jak jest ono ulotne jak i rowniez kruche.

Namietnosc jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez istotne miejsce w calej sredniowieczu. Wzorem utworu moze stac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana

i Izoldy―. Ten bodziec jest aktualny w wszelkiej epoce. Namietnosc to uczucie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci okazuje sie byc nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna nierzadko propagowala wzorce parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie wystepuje juz szlachcicow ani kroli, jednak my mozemy

siegac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga jak rowniez tym ktora wage posiada dla jego zasobow honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil pod swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wywodzi to stad, iz dotycza ow kredyty czlowieka, oraz czlowiek

sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie typy literackie. Pod polnocy Europy i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

chwatow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do Francji przeciwko

saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Wiersz odwolywala sie

zarowno do gatunkow charakterystycznych w celu tworczosci duchowej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i

kreowaly nowe postaci zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie prowansalska poezja

milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do progresu hagiografii, dziedziny pismiennictwa zajmujacej sie opisywaniem zywotow kultu religijnego,

opartych pod legendach jak i rowniez dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory owe mialy istote dydaktyczny.

Tworzenie sie oryginalnych panstw jak i rowniez dynastii stymuluje historiografii innymi slowy powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii

sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w

calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy jak i rowniez zakonnikow w calej kosciolach

badz w celowo wyznaczonych na dodatek miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna okazuje sie byc

misterium, jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Swiezego

Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow

ludziom, upadek czlowieka, odkupienie jak i rowniez sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej)

oraz w calej Niemczech. Wylacznym ze swietnych misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja sposrod

Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co poprzez lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne sytuacje z zycia Maryi. Sposrod czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory poprzez

grzechy jak i rowniez upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celem skierowanie czlowieka na wlasciwa droge. Zrodlowym bohaterem

moralitetow byl zwykly czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna bitwe miedzy

silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja gryzie, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Panstwu utworow.

Naczelna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku poprzez lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w calej niej do glosu miedzy

innymi tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

czlowieka. W sredniowieczu w srodku swiata czlowieka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary jednostek, ktorzy

postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal katalogow glosy jak i rowniez raczyl podarowac

spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce w calej raju poprzez smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje wiadomosci o przemijaniu, o ceny dobr

ziemskich i ostatecznych - zgonu, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. W sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez

cialem" szczesciem jest apartament. Zycie ustala jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem jak rowniez duszy sposrod cialem. Pan

stwarza wiare wygrania tejze walki. W utworze objawia sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja

niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy globu tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i

stwierdza, ze odrzucic sa ow kredyty w stanie podarowac czlowiekowi rzeczywistego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Takze "I odrzucic milowac

nielatwo, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy cel milosci jak i rowniez piekna w calej Bogu. Wartoscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski

wybral droge walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe ceny, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo posiada radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami sredniowiecznymi. W

baroku kreuje sie typ czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego zycia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech zycia, jak wiemy to

wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 r. Jana Laskiego). Czas jej powstania do

dzis wywoluje zywe debaty badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, urodzenie tekstu zwiazane sa sposrod poczatkami

panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest otwarcie do Mamusi Boskiej

sposrod prosba o wstawiennictwo obok Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna Bozego,

miesci blagania o "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po zgonu. Piesn okazuje sie byc zrodlem wiadomosci o slownictwie i formach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny

(dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odmiennie tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu rozkazujacego -

zyszczy, spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej

zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, szybko wyszla oprocz mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak na przyklad

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle stanowila

wciaz nieodlaczna odsetek wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski pismo, Mieszko I oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - od razu polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem

tych kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany poprzez polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia w

calej sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i wylaczny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i katalogow odbicie w calej literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie pod

ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe organizm i demona. Nagroda za jego cierpienia stalo sie biezace wziecie srodku do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza jak i rowniez ich podejsciu do wiary. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja dusze i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wokol legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie w calej obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- skupia w sobie

szlachetnosc jak i rowniez odwage, do szalenstwa. Stale postepuje w calej zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej

Francji― i oddany damie swojego serca. Jak rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy druh, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Wedlug Boleslaw powstal

sie w calej sposob cudowny, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od maluszka. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca inteligentnym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka pozostal przedstawiony w calej utworze Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla takze liryka

milosna zgodnie z maksyma, ze ktorykolwiek rycerz winien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych wrazen i

sadzi poetow, znajduja sie one poniekad wyrazem tesknoty do milosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a

opis uczuc rycerza - dosc stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest

przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, krotkim etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze ze zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial jednostek do rozmyslania o zgonu, co potwierdza popularne wtenczas powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala do tzw.

rzeczy ostatecznych obok sadu podstawowego, piekla jak i rowniez nieba. Kosciol roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przyrzadzanie sie pod spotkanie ze

smiercia. Posiadaly temu poslugiwac: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi jak i rowniez swiatem. Okazy

motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy rozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, bezbarwna, zolte slepia i organizm, bez konca nosa jak i rowniez

warg, zgrzytajaca zebami, sposrod kosa w calej reku itp. Mowi kobieta, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow,

ksiezy zyjacych w calej dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika stad, ze dywanowi czlowiek

przejdzie przez zycie skromniej, naszym jego zebranie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 2 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa zachodzi jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednakze jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje

sie ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem oraz ludzmi

Naczelna zwrotka okazuje sie byc apostrofa do Matki Boskiej i miesci w sobie wiele okreslen skierowanych pod jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W drugiej zwrotce wyznawcy zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Spotykamy w pani a prosby uniwersalne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie sadzi.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Mamusi Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba komunikujaca w tekscie jest Matka Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako forme cierpiaca, zalaca sie powyzej soba jak i rowniez swoim synem.

Oplakuje swej dziecko, pragnie z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Aczkolwiek pod krzyzem jest bezsilna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest ono twe wesele

Co zes mi do obiecywal, wylacznie bano duzo..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Matka Boska wytycza dwudziestozwrotkowy wpis, prosi jednostek o uzalenie sie powyzej nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku jak i rowniez zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej nade wszystko cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w

ktorych uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest waznym problemem utworu. Marie tym chetniej boli

zniewazenie syna, bowiem jest pan jej jedynym dzieckiem. Odslania losy wlasnego syna od momentu biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony,

bicie go poprzez zydow poprzez przybyciu do krzyza. Nieustannie wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec podobnie jak on, odczuc. Wie, iz to obecnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i pod blahy idea, dotyczy pewnego zdarzenia badz osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa posiadala charakter

glownie sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje ulatwienie budowy, latwa skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu lub

maksymy budowy). Koloryt piesni wynika z jej zwiazkow sposrod muzyka; ulatwia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego

nawiazal Kochanowski. Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, nierzadko o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany,

zwiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet jak i rowniez uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej

wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej dziedziny wiedzy. Narasta czesto w calej tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o dziedziny religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne.

Kazania sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

skladow literackich niekoniecznie pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o zyciu pasterzy badz wiesniakow. Klasa ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wtenczas wierszowany kawalek o postaci monologu wlozonego w usta formie literackiej na ogol pasterza, sposrod

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki

narracyjne wystepowal rowniez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla

w srodek realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury jak i

rowniez niecheci do miasta, charakterystyce to w celu kultury dworskiej z stosownym jej zainteresowaniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc kompozycji (wyrazny punkt

kulminacyjny, puenta), ograniczenie ilosci postaci, przedlozenie tylko jednego watku, koncentracja sie pod jednym wylacznie problemie, pewien punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Stala sie srodkiem wprowadzenia do literatury srodowiska mieszczanskiego z swoim

zyciem powszednim i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo nasz gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie

patriotyzmu. Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Pod sokalskie

mogily ) jak i rowniez nawolywanie do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wiecej jest jednakze glosow

przekonujacych, ze o ojczyzne trzeba sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M.

Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga

w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, funkcjonuje we

kazdego z nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest zwiazane z zadaniami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret rzetelnego

obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc jak i rowniez

dobro ojczyzny stawia wiecej niz wlasnpe, prywatne sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby naprawy, nie liczac sie sposrod

przykrymi w celu niego konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie ujawnia

prawde nawet ta przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest w celu niego naczelna wartoscia. Poswieca dla pani a wszystko, nawet osobiste ambicje

i wlasne dobro. Sil dodaje mu przekonanie o slusznosci takiego rodzaju postepowania jak i rowniez mysl, iz zasluguje sobie nim na stale imie.

30. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w calej przekazie Metrow. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje

czytelnika do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych mszy jak i

rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Wydaje sie jednak przeciwny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla a mianowicie „Ksiadz pana

wini, tatusiek ksiedza, oraz nam prostym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". W "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl

swej rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, jak na przyklad gramatyka,

logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, zdolnosci praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie,

odrzuca natomiast dziedziczenie poprzez przodkach napisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche

prowadzaca czesto czlowieka na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i roboty na wsi, totez szczegolowo opisywal zajecia ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok odrzucic zabraklo

rodzinie gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora do pracy pod wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz roznych

plodow rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi

zysk i podaruje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac gryzie taniej jak i

rowniez sprzedawac drozej w roznych okolicach.

Akt milosny Reja do spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego

szlachcica, to upatrywal w ponizszym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic

ceniac katalogow zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale wylacznie dlatego, iz moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, albowiem oprocz zdolnosci praktycznej reprezentant tego wysokiego

stanu spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza takze sympatii seks szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, dajac im mozg i mowe, Dlatego tez,

ktorykolwiek winien poslugiwac krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny

- borykac sie w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wieksza wartosc posiada oddanie zycia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel batalii, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni o spustoszeniu Podola", po

klesce Polski sposrod Turcja. Oznacza postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei"

krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, wylacznie z powodu zarobku. Ksieza odrzucic chca istnien wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc

do biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor jak i rowniez la-sow".

Podmiot wspomina wycieczki (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien

korzystac sposrod chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Los.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stulecia widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, odrzucic godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia szlachty,

deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec pieskow tureckich. Proponuje im bitwe, by placili na wojsko, na bron, by walczyli. Uwaza,

iz nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski pragnie by walczyl caly narodowosc. Zada

patriotyzmu. O swoim oburzeniu zaswiadcza ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest niemadry przed jak i rowniez po szkodzie. Mimo krzywdy nie pragna

oni reperowac bledu. Odrzucic ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Odrzucic wyciagaja sposrod tragedii moralow. Nie umieja ustrzec sie

przed podobna sytuacja nastepnie.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem okazuje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu:

czy zwrocic Helene poslom i ochronic ojczyzne od chwili wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to przewazajacym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Naszego kraju, swiadczy na temat podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone

odpowiedzialnosc. Moga miec dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez

madroscia. Trwalosc i potega panstwa jest zalezny od poszanowania prawa jak i rowniez przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie istnieje nic wiecej niz ojczyzne, czlowiek powinien nawet z

rozkosza umierac za nia.

32. Wymien jak i rowniez omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jak ludzkie nie jawi sie

byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia jak i rowniez podziw w celu

urokow przyrody. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo

hulac, kiedy czas po temu", "Chcemy stanowic sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia, rozkosz

duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy obok dzwiekach muzy, w

atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet w trakcie zabawy wypada zachowac, faktycznie ceniony poprzez Grekow, umiar. Od dawnych

przejmuje takze ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci czlowieka. Czestym motywem jego skladow jest niewinnosc, ktora uznaje za

najlepsza wartosc a mianowicie "Piesn o cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji czlowieka

wyrazanej poprzez Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe".

Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie za wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne zdanie o wyjatkowosci

jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemal boskiej mocy tworzenia. Motyw ten objawia sie w calej piesni

"Niezwyklym i odrzucic lada piorem opatrzony". Powtarza za Horacym, ze swoim wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje

tez do mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" objawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" a

mianowicie Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego

epitafium. Przechowuje w nich pochwale cnot i wartosci zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz

nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Zazwyczaj poeta siega do Horacego, lecz przeksztalca je, spaja rozne powody

w jednym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow walki trojanskiej, jednakze przedstawiony tam problem

dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal spor pomiedzy biznesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W ponizszym utworze bez trudu odnalezc swistki,

w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki znajduja sie wyrazem intensywnej troski o losy prywatnej ojczyzny.

Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe

sposrod odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad calkowitym narodem, stac na strazy prawa jak i rowniez

sprawiedliwosci. Odrzucic wolno dywanowi myslec o prywatnych interesach, powinni posiadac wylacznie na mysli dobro ogolu. W minionym fragmencie

tejze wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku

miast, wiecej jeszcze wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie pod obronce

ojczyzny (mialo to zachecic mlodziez rycerska do grozacej obecnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do katastrofy pewne

elementy, ktore pomimo umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak polski koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady

panuje typowy polski balagan). Rozumuja przewodnia pelnego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a

odrzucic miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym literatury antyku, silnie zwiazanym sposrod muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z

nia. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem w celu Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego

znajduja sie przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w wiekszosci powazne, katalogow tematyka okazuje sie byc zas obfita. Wystarczy

doprowadzic do realizacji przegladu roznych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas poprzez temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda swiata,

przyrody i zycia, milosci. Zapatrywania filozoficzne najczesciej stanowia dziedziny piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge jak i rowniez lament poprzez klesce Polakow

poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana gleba i osoby ( kobiety i pociechy ) uprowadzone przez wroga. Poeta

odwoluje sie do tych, jacy czuja nadal milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania finansow dla wojsk, mysli o

kraju oraz nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie nasz rym: „Polak madry poprzez szkodzie―

Jednakze jesli mam racje i sposrod tego nas zbodzie,

Swieza przypowiesc Kowalski sobie kupi,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i poprzez szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piesn pt. „Serce roscie patrzac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii, zdanie

o harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego stanowiska dla kazdego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, nareszcie czlowieka o prawym

sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i osoby, bo posiada czyste serduszko i tegoz „kogo

gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Dziewczyny za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita,

renesansowa wizje swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na

ziemi, chwali dzielo Boskie-od dalekiego kosmosu poprzez zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Przedmiotem piesni XXIV jest artysta, poeta, swoim tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie poprzez raz pierwszy o tym

podsluchujemy, przeciez Horacy w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik

sobie stawiam trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi w calej literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Wyczerpujacy poemat zbudowany z 12 piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z w nocy swietojanska. To proba stworzenia

pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali zycie na wsi. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o klopotach i klopotach codziennych,

nawet praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja pelna wartosci, gdzie

dojrzewa sie grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Posada na pozycji choc masywna daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne wikt, wysilek

natomiast jest procesem do dumy. Po roboty mozna zrelaksowac sie wesolo zapedzajac czas pod tancach jak i rowniez spiewach. Czlowiek zyje pod wsi

w calej harmonii sposrod przyroda. W celu Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, albowiem to w istocie oni

demonstruja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odszukac spokoj, lad i harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich weselach

szlacheckich, A takze mozliwosci blyskawicznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

wieku jest produktem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o nierownosci spolecznej,

o negatywnych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako protest poety przeciwko niesprawiedliwosci

spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i zwykle przekonanie, iz stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie jak i rowniez radosc. Zabawy plynace sposrod zycia czlowieka na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione

w calej obcowaniu w calej z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez

opowiadajacych o swojej milosci prosto sposrod serca, podsmiewajacych sie sposrod siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na

tresc, stopien zawartej w nich mitologizacji jak i rowniez jezyk mozna podzielic pod dwa typy. Pierwszy holduje dworskie konwencje i miesci utwory, ktore

sa albo przykladami, badz przerobkami idylli antycznej, albo tez zestawem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, jednakze alegorycznych, pelnych

powiazan sposrod mitologia±, gdzie pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek prezentuje Szymonowic jednostek i sytuacja dworskie. Naturalnie

obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Te wszystkie postacie wystepuja pod

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie znajduja sie prawdziwe jednakze sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednakze prawdziwe niewatpliwie sa

odczucia, szczescie jak i rowniez nieszczescie w calej milosci, ktorych doswiadcza nieomal kazdy, tak samo jak i herosowie utworow Szymonowica.

Wszystkim w mniejszym stopniu lub wiecej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace sposrod trafnej jak i

rowniez celnej obserwacji i marki zycia, tak zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni±

sie od chwili siebie tematycznie.

"Zency". W utworze naszym poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie kobiety, narzekajace pod swoj los. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, sposrod ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem dloni tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych urodziny i obfite zycie przedstawione w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja spor

miedzy panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory to wystepuje zawsze z wiernym symbolem wlasnej wladzy a mianowicie nahajka±, oraz chlopem

absolutnie pedzonym do roboty.

Zobaczymy wiec tutaj krytyczna ocene zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej literatury. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". To utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw nalezycie.

Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to nierzadko. Pan boi sie, badz czasem dzieki temu postepowaniu ogol wraz z ksiedzem nie odszukaja

sie pod lewicy, czyli czy odrzucic zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Odrzucic atakuje nadal ksiedza, twierdzi tylko o dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa faktycznie jarmarkami.

Jednostki znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie do rozmowy Pleban, ktory

w istocie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze pod stu urzednikow, jeden okazuje sie byc sprawiedliwy jak i rowniez

nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swoich procesow, chyba zeby za suplementarne swiadczenia. Rozmaite lapowki jak i rowniez daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady, prywate bez

zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu wlacza sie jak i rowniez przedstawia smutny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza,

oraz nam prostym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba podarowac im to gesi, to kokosz. Pod

spodem przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala na nowo zwozic zboza poki odrzucic

wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest zawila, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa.

Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego zasobow, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi rowniez o stratach, jakie szlachta

ponosi na skutek zycia wiecej niz stan. Zbytki powoduja niedobor rozsadku jak i rowniez nieuchronne bankructwa. Chlop okazuje sie byc zadowolony ze

swego losu. Jest osoba uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan odrzucic sa ukojeni. Pan karci Wojta za zbytnia poufalosc i

odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wsi, omawia przebieg calego jej zycia. W mlodosci zaleca

cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz jezyka

mozna sie wyszkolic bez jej znajomosci. Poczatkujacy szlachcic winien posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc prywatnych korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem jak i

rowniez ozenic. Alians malzenski trzeba zawierac sposrod osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Sluzace do urzedow nie powinno sie

pretendowac. W trakcie roku przewidzial rowniez Rej zajecia w celu mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa jak i rowniez

krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy sposrod truskawkami itp. Latem mozna z takich

przygotowanych wiosna krzewow jak i rowniez drzewek posiadac owoce jak i rowniez pozytek. Znajduja sie juz wowczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki,

ogoreczki, malineczki. W lecie gospodarstwo podaruje takze: maselko, serek, jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko w celu uzytku

gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i osoby zle pracuja. Zima niesie najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z

przyjaciolmi, a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. Na strychu wszystko przygotowane jest to biesiady.

Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek. Aczkolwiek i zima nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozna z produktami, albo

podobnie u handlarza sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w calej innej strefie drozej. Zobaczymy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie

zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, oraz korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia pod wsi. W Czarnolesie istnieje wiele pieknych tego typu skladow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, celowo cenionym. Poeta zwraca uwage na to, ktore wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. Sa to

wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego picia z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina stare lata, kiedy obie strony mialy wiecej zaufania.

Chlop podobnie o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na swoim niekorzysc. To jeden sposrod utworow gdzie poeta dotyka problem spoleczny w

Polsce. Przedstawionej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny.

Jest to kawalek oparty pod tradycjach ceremonii poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla

zwyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie mowa o milosci, tancu i spiewie.

Wydaje sie to zupelnie wyrazne, jezeli wezmiemy pod uwage charakter prezentowanej uroczystosci. Piosenka panny drugiej mowi o tancu jak i rowniez

radosci. Sklania wszystkich do pojscia w calej jej slady. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez

spokoj wsi. Chlop utrzymuje ze wlasnej pracy zony i rodzine, a fach jego okazuje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza,

zolnierza badz pisarza. Liczy nastepnie wszystkie przyjemnosci roboty, chwali wieczorne spiewy jak i rowniez tance. Utwor nalezy traktowac jako

artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw pod uksztaltowanie bohatera lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniami dlan form, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na podstawie tych

zrodel powstaly dwie glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w swoim poezji znajdujemy

echa ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego

oddzialywania przyrody pod ludzka psychike. Zawiera takze pochwale jak i rowniez zachete do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu

obserwacji jak i rowniez umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola czlowieka w swiecie, zastanawiaja

powyzej nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale takze podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje niemal wszystkie

przemyslenia i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia pochwalna, hymnem,

w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Jemu za dzielo stworzenia globu oraz czlowieka, a takze harmonie miedzy nimi panujaca. To

wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, patrzac na owe czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie postawy charakterystyczne w celu

renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje katalogow syntezy. Przenigdy najwazniejsze okazuje sie byc miec dziewicze sumienie, radzi, aby

uzytkowac z szansie do zabawy, ale racjonalnie i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala

pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej w calej sobie. W „Piesni o cnocie― poeta stara sie uksztaltowac swiadomosc

czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako umiejetnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych ze

swiatem podworza, odrzucenie wrazen niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty okazuje sie byc obowiazkiem kazdego czlowieka,

a najlepsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez sam proces

tworczy. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic poprzez sobie slawe i

honor. Problematyke dziel sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i

danym artysta, ktory to z racji pod posiadany dar jest jednostka wybitna. Obraz lotu powyzej roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu

lirycznego na temat, ze swoim dziela beda tez swietne nie tylko rodakom, ale i daleko poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do

antyku. Wyrazenia z piesni „Milo hulac, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest hulac w

odpowiednim miejscu jak i rowniez czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku,

podobnie podobnie horacjanskie „carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII mozna odnalezc takze topos arkadii –

„Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna wciaz pozostala modna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy godne

podpatrywania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie winien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Wskazowki zawarte sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie

darami przyrody o wszelkiej porze r., dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Podobny model ziemianina pokazuje „Piesn

swietojanska o sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek taki proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych poprzez literature renesansowa mozemy takze wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swoich dobr wiecej jeszcze zycia. Taki ideal stworzony jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal nadal jeden standard –

typ renesansowego autora, humanisty. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie do niejakiej dziedziny konstruowania, jest wszechstronna, oprocz

umiejetnosci potrzebnych ma rozlegla wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, rozumiana jako lojalnosc, patriotyzm, zycie zgodne sposrod natura. Dobry ozenek, obowiazki gospodarskie

jak i rowniez obywatelskie okreslaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia gospodarskie,

prace pod roli jak i rowniez w ogrodzie, uciechy plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie obowiazki szlachcica.

„Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z rozkosza korzysta z

dobrodziejstw przyrody, rzetelnego ojca jak i rowniez troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak sposrod

dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach

pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego zasobow najwyzsza korzyscia jest niewinnosc ( jak u stoikow) rozumiana w charakterze czyste etyka,

ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego powodzenia i spokoju wiec

przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Szczegolne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z

fraszek. Podmiot poetycki uznaje tezyzna fizyczna za wybrana z zasadniczych wartosci, wobec ktorej inne dobra traca swe przeslanie. Poeta we fraszce

„Na lipe― chwali spokojne zycie w aprobacie z natura i odrzucic szuka duzo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie do ludzkiego zycia i swoim prawdziwych ceny w niektorych utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

czlowieka odrodzenia trzeba zyc wedlug natura jak i rowniez jej sprawami, pamietac, iz wszystko przemija ale trzeba przy tym afirmowac zycie jak i

rowniez w pelni tu korzystac. Wedlug stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i zapracowac spokoj lezacy wewnatrz broniacy

zanim atakami fortuny.

38. Ustal, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem okazuje sie

byc wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju

swietnym uszczesliwiajacym kazdego z obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru zachwycajacego obywatela

Rzeczypospolitej oraz powyzej obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu

rowniez postulat rownosci wszystkich obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej w celu roznych jednostek jest rozne prawo.

Miedzy innymi prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla osob z roznych warstw spolecznych, inne w celu szlachty jak i rowniez inne w

celu mieszczan. Mysle ze, nasz problem okazuje sie byc nadal aktualny. Tak obecnie bylo jak i rowniez jest, iz ludzie majacy wplywy jak i rowniez takze

zamozni podlegaja nie zawsze tym samym prawom co zwykly obywatel, jednakze zazwyczaj znajduja sie traktowani w znacznym stopniu lzej, w wielu

przypadkach moga sie chociazby wykupic. Czesto osoby na wielkich stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie w calej ich kwestii jest w duzym

stopniu przedluzone. Pozniejszym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest rola nauki jak i rowniez wiedzy w zyciu kazdego czlowieka jak rowniez

wspolzaleznosc moce panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe

uczelni i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli. Aktualnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub po prostu

zmaga sie z bieda i jest zatrudnionych nadal sposrod dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w calej

malych miasteczkach, zamknieto jak i rowniez dzieci wielokrotnie musza isc do takich odleglych w znacznym stopniu kilometrow. Ponadto szkoly

posiadaja zazwyczaj za male fundusze na progres pracowni jak i rowniez zakup wsparcia naukowych, czasami nawet pod utrzymanie. W ksiedze o

wojnie jakkolwiek mowi, iz kazda walka powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych obywateli a odrzucic tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach

gina niewinni ludzie badz zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia odnosnie spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad struktura panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek mieszkaniec okazuje sie byc

obywatelem jak i rowniez panstwo mialo mu dac mozliwosc szczescie, a mianowicie o ceny czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - ktorykolwiek

czlowiek winien byc prawnie przygotowany do pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do pani a powinno opiekowac sie panstwo, a mianowicie nalezy zalozyc

urzedy nadzorujace wszystkie dziedziny zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej facet byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac nowy

prawo prawny sposrod udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci sposrod wojny odrzucic sa faktycznie wielkie, aby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny

wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski sugeruje: - wykreowac kosciol narodowy niezalezny

od chwili Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez jednostek

wyksztalconych jak i rowniez szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy zbyteczne, takie jak wspaniale domy jak rowniez sute biesiady.

Proponuje fundusze przeznaczone pod ten plan wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie pod dotowanie

szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie zdolnosci i roboty nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie. Modrzewski

sugeruje przejecie kurateli nad budami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz pierwszy prawo chodzenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. Tym sposobem pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, innymi slowy brak milosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Namietnosc

ojczyzny okazuje sie byc podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie ceny (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie

laczyc w wybrana calosc. Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra wspolnego, dla zacna ojczyzny wypada poswiecic wszystko:

majatek, moce, zdrowie, fuks, a nawet zycie.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna byc zgoda, albowiem laczy jego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do ktorych moga sprawic niezgodni obywatele - duzy sejmowe,

walki domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez narod

wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude jak

i rowniez obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego zakresu rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo

krajowe od szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, zeby stara kult ustapila nowej. Jednak

heretycy nie znajduja sie spojni, odrzucic tworza jednosci. A w celu Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli posiada wielu bogow.

Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej okazuje sie byc jednosc jak i rowniez zgoda, ktorej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje

sie byc naprawic niezgode u katolikow, ale obok heretykow to niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i

poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich domenach zycia, zarowno

publicznego, a takze prywatnego. Heretycy nie maja mozliwosc nawet odparowac panstwa zanim poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami

wyznaniowymi ludnosc nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa zatem krola do obrony religii katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i

podstawy jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej w calej narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow jak i rowniez

pozbawienia katalogow ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Zbyt prawa

sprawiedliwe uwaza pisane, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione w

celu porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim chaos (istnialo wtenczas wiele sadow -

ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze pod problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia norm ograniczajacych jak i rowniez

naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. W tym samym czasie walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej a mianowicie np.

biezace sadzenie jak i rowniez bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia

wsrod nich herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc,

niemoralnosc jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek jak rowniez do tonacego okretu, ktory

to wszyscy, w calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, ktore maja obszary w kraju jak

rowniez proponuje reperacje istniejacego zakresu rzeczy. Rownolegle przepowiada pan, iz rozplenienie sie tego typu chorob doprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno w

calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O dobrej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy w

celu dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej w calej Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Utwor, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

maja mozliwosc jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna mnogie analogie do wydarzen politycznych tego czasu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Podpowiedz Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu.

Spostrzec mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor ustala ostrzezenie, iz nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy obywateli beda polozone ponad dobro ogolu.

Pozniejszym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie czlowieka poczciwego" odszukac mozna standard prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace jego sprawy jak i rowniez swoj strach o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, ktore dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Zwlaszcza podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto zaznacza prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci skladow literackich.

Metrow. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie mozna zobaczyc w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany sposrod

pozycji kalwina i w calej duzej fragmentu stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych poprzez protestantow, jak jest szczegolnie widoczne w calej

krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich

o lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami,

bakcyl do zycia w przepychu i sztuczne zawyzanie ilosci swietych, pod ktorych bezustannie pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez obyczaj

placenia ksiezom danin jak i rowniez „koled―, ktore sa wedlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego jak i

rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele sposrod epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow jednakze takze

papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym istote sporow wyznaniowych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi odgadnac

istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia jego i siega ponad zwyklych ludzi. Jednakze

mnich tamten jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osoby, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow za

swietych, chetnie ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal okazuje sie byc anegdotka o plebanie, ktory

to pochowal swojego psa pod cmentarzu obok grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez poskarzyli sie biskupowi, pleban

przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednakze z psa uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna

krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez lekcewazenie waznych zasad wiary.

Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, ustala nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w calej

zrozumialych w celu wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie odrzucic rozumieja lacinskiej liturgii, odrzucic wzruszaja

katalogow spiewane poprzez lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec katalogow uczestnictwo w calej odprawianej mszy swietej okazuje sie byc jedynie

bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega nieszczescie ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach nierzadko nawiazywal do filozofii stoickiej - sam pragnal stanowic stoikiem. Byl

przekonany, iz jest poufaly osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, jak

bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony

I miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla poprzez nim dar, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, sen wieczny malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych

jak i rowniez zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal sposrod ta maksyma. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie na wlasna

reke, rownoczesnie stara sie dowiedziec, jak obecnie dzieje sie sposrod Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego egzystowania. Brak okazuje sie byc na

odrzucic odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod miejsc ostatecznych:

"raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz poprzez

smierci, do miejsc gdzie przebywala zanim wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe

("Gdzieskolwiek okazuje sie byc, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to w calej ostatnim sposrod TRENOW, gdzie opowiada

swoj sen a mianowicie we snie ukazala mu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze swoim coreczka

okazuje sie byc szczesliwa. Postawa ojca przerabia sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie zycie Jana pod wsi pozostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej

Urszulki). Kompozycja cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do kompozycji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala

osoby zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, odrzucic rozumie, z jakiego powodu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala

scieta poprzez nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja kwestii pozostale poprzez Urszulce (VII), wspomnienia stale drecza, pustka po

odejsciu coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W jakas strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana pozostala jego wiara w sprawiedliwosc boska, wykonuje to do zakwestionowania wszechmocy Boga wiecej

jeszcze w punkcie kulminacyjnym do zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc meritum calego zycia i istniejacych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, iz corka pozostanie dziedziczka swoim wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna smutku,

rozpaczy, trwogi. W obliczu zgonu corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym czasy

swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, pewien z wiela policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory to niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - twierdzi matka poety - znos

po czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc strategie ukazujaca meritum boskiej woli - Urszula poprzez sen wieczny w stulecia

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, ktorych bohaterami znajduja sie pasterze badz rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wprowadzenia czy piesni spiewane poprzez bohaterow, do epiki – fabula jak i rowniez narracja, do dramatu natomiast - dialogowe partie tresci,

wypowiedzi jak i rowniez rozmowy pojedynczych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow

renesansowych wiaze sie na ogol z humanistyczna pochwala piekna swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie

czestokroc tlem w celu prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, innymi slowy wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy portret wsi polskiej

Ostatnia sposrod panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; masywna, codzienna praca w polu i obok gospodarstwie sprawia radosc innym ludziom

wsi jak i rowniez jest w celu nich procesem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze napomknac za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy w calej literaturze

polskiej siegnal poprzez motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia jakosci gatunku,

okazuje sie byc nietypowa, prezentuje bowiem robote panszczyzniana, tworzy obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu

Szymonowica decyduje zatem nie idea, ale srodek, w ktory zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn

oparta pod motywach potocznych i skrzeczy razem sposrod Oluchna pod ciezka robote oraz pod srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza"

srogiego ekonoma, dzieki pani a sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna uprzejmosc czlowieka. Nasz kraj wies konca XVI stulecia jest, wedlug

Szymonowica, pomieszczeniem wyzysku: pomieszczeniem, gdzie nierzadko dochodzi do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika

spraw dotkliwych, pokazuje ujemne strony zycia na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji globu i konstruujac utwor usredniony raczej do antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle natury, a jej

przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie niesie ze soba afekt. Gdy Laura przybywa pod spotkanie sposrod ukochanym pod

umowionym jaworem nikt pod nia odrzucic czeka. Wytwarza to posadzenie o niewiernosc i relacja z inna pasterka – Doryda, jak konczy sie atakiem

rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wtedy zza pobliskich zarosli wybiega Filon jak i

rowniez uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial wylacznie przekonac sie o jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow,

wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, faktycznie charakterystyczne w celu

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu milosci na styl zycia

czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zyciu do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany za tworce

zapowiadajacego nowa wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak istote jego wierszy

wykracza daleko poza czysto renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jak powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany wiary, gdyz prawdopodobnie Mikolaj w calej mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy szok swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go zastrzezen, czy dobor ktorego dokonal, byl sluszny i dosyc uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia rowniez lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, jednakze, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do aktualnie i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo

wiersze polskie― jest swietnym obrazem takich niepewnosci jak i rowniez lekow. Przede wszystkim wyraznie mozna zobaczyc niepokoje poety w 2

sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: Na temat wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, okazuje sie byc wyrazem niepokoje poety o wynik

bezustannej walki, ktora kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie zacna materialne jak i rowniez pokusy

doczesne, ktore odciagaja czlowieka od chwili Boga. Sluzace do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W

swojej batalii z silami ciemnosci czlowiek jest osamotniony, a stawka jest przeciez zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc

Boga, na pomoc jakiego kazdy czlowiek powinien liczyc, bowiem wylacznie z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, ziemia i odepchnac pokusy

swojego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata tegoz, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co mentalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest afekt do Boga. Bog okazuje sie byc wielki jak i rowniez dokonaly, czlowiek maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc odciaga czlowieka od chwili Boga, zawadza mu droge do zycia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac w tym miejscu wyraznie

nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla przez kazdego znana spoleczenstwom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi wylacznie kostium historyczny, maske

(pretekst), pod ktora autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest intensywne, a gdy slabe. Sens rozwazan

pisarza ma istote uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w kazdym czasie), jednakze najbardziej interesuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI stulecia,

wowczas nadal silna jak i rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale obecnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec

przestrzec rodakow zanim tym, iz niewlasciwa strategia moze sprawic do upadku panstwa, tak samo jak Troje. W tekscie znajduja sie fragmenty

swiadczace o tego typu intencjach pisarza.

1. 2 wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita sprawa wladacie") okazuje sie byc skierowana do rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jak maja

sprawowac powierzona dywanowi wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na zakonczenie poeta

przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy na temat polski srodek glosowania poprzez rozstapienie jak rowniez obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor odpowiedzialnosci za

losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych interesach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodziez magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod,

sklonna do pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, oraz niezdolna do zadnego trudu, a przede wszystkim do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy tacy

ludzie beda potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku panstwa rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. W kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec rzeczy

narodowych. Pierwszy z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie sposrod dobrem panstwa, realizowania prywatnych celow kosztem narodu.

6. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, chociaz sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, okazuje

sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by poprzez atak zadziwiac wroga, naruszyc go jak i

rowniez nie pozwolic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza poniewaz tematy najbardziej istotne, biezace i zlozone. Swoje

poglady na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo w charakterze dobrowolna struktura spoleczna powstala dla przyrzeczenia czlonkom spokojnego i szczesliwego

zycia. Trusia elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz kawalek "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten trudnosc; za zabicie szlachcica sen wieczny,

wiezienie, albo wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O madrosci potrzebnej do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, oraz ci jak sa pod jego czele powinni

podarowac przyklad,

dwie. "O milosci ku ojczyznie" - wylicza 6 dolegliwosci Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, wolnosc absolutna religijna, oslabienie

wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Nadal mowi, iz milosc do ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny sposrod kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna byc zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie wystepuje, Skarga boi sie, iz fakt nasz moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz okazuje sie byc

wykorzystywana poprzez magnaterie do osiagniecia prywatnych celow, jak prowadzi do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ). zada

wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia odczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie pod jej negatywnych synow, strach o

losy Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez zacna pospolitego, wyzysk

sierot poprzez zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Naszego kraju, jesli jej

obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie pan na

gruncie niezaleznosci od chwili papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego z stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o zyciu szlachcica od chwili narodzin do smierci. Frapuje sie powyzej edukacja jak i rowniez wychowaniem

pociechy szlacheckich, powyzej pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Informujac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec jak i

rowniez spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

prywatnych zaslug. Zbyt wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca nierzadko czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy pod wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach r., przynosza duzo pozytku,

jak i rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i ogrody warzywne, zeby niczego poprzez caly rok kalendarzowy nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu pisarza do roboty na wsi swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw

jak rowniez innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w lekkim towarzystwie kompanow i dzinki, zaleca zabawy, polowania, polow, co zapewnia pozytek jak i rowniez daje rozkosz.

Dbajacy o fortune pisarz zaleca w calej wolnym, zimowym czasie pochwycic sie handlem zbozem, nabywac je taniej i wyprzedawac drozej w calej innych

okolicach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej w zyciu mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym glownie ksztaltowanie swoim charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac

ich przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednakze tylko dlatego, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie jawi sie byc pozbawiony slabosci, poniewaz procz wiedzy praktycznej przedstawiciel tegoz

wysokiego zakresu spolecznego winien posiadac podobnie gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze osoby stosunek szlachcica do musu sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow pod Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swej przemyslenia odnosnie do tego sytuacje oraz aluzje, jak nastepnie wzmocnic obrone granic. W reakcji poety na

najazd Tatarow pod Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow jak rowniez mysl o powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie

zanim napascia Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci granic Kochanowski sugeruje opodatkowanie

szlachty, co wyraza slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - pospolitego czlowieka jak i

rowniez niesmiertelnej a mianowicie poety. Dusza poety w jego mniemaniu jest jak ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i odrzucic znajacy

granic. Piesn ow przekazuje swiadomosc wlasnej ceny Kochanowskiego w charakterze poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za

najgodniejsza i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" okazuje sie byc cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale

zycia pod wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w

wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem wody i Kupaly -

bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci sposrod natura. Formuluje pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznym wysilku. W piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala zycia na wsi w zespole rodzinnym. Posada ziemianina pod roli

przeciwstawiona jest odmiennym, niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie prowadzic w

zyciu. Obszerny wplyw pod tworczosc poety mialo podobnie spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z postacia znakomitego naszego poety, ktory to jako pewien z glownych tworzyl

literature narodowa. Jednakze nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek

ten okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci ludzkiej, jest takze uwidocznieniem swiadomosci

wlasnej ceny Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze dlugo po swoim smierci beda czytane jak i rowniez podziwiane

poprzez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie zagadnienia z zycia codziennego, jak bylo typowe dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przypadkami moga byc: Piosenka XXIII jak rowniez

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej drugiej przemyslenia wskazuja wyraznie pod znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej,

chociaz nie da sie zakamuflowac zawartej w calej niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, odrzucic bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego

przemyslenia na nasz temat sa zawarte miedzy innymi w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Wianek, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, jaka

pielegnowana w calej sercu czlowieka moze byc w celu niego rownoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" jak rowniez swoista ozdoba zycia. Otwarcie z

cnota zwiazana okazuje sie byc tak okreslana dobra slawa, tzn. zacna opinia obok wspolczesnych, oraz po zgonu pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, odrzucic stronil od chwili rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc zwykle wsrod owczesnej szlachty.

Naturalnie jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn IX).

W utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na most

warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego skladow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w calej "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w calej niej swej przemyslenia jak i rowniez

sugestie, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic, ale najbardziej emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow.

Odrebnym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze wszystkie zalety

stanowiace cnote znajduja sie cenne, jednakze najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta droga do niebios,

Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym momencie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w calej Czarnolesie, aby tam komponowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety w zyciu ziemianina. Pisarz

opowiada o poboznej jak i rowniez spokojnej rutyny gospodarza. W celu porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie poprzez swiecie w calej

poszukiwaniu bitew i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej okazuje sie byc zyc pod roli, albowiem ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Ze zbirow uzyskanych z

ofiarnej pracy gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, oraz nastepnie wszystko znosi do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy zawsze

znajdzie czas na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby badz w lesie zastawia sidla, dzieki czemu na

strychu nigdy nie brakuje jedzenia. W zagrodzie oczywiscie pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze o wychowaniu mlodocianego

pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i zawstydzenie. Poeta pragnie, aby swoim wnuki dotychczasowy dobrze wychowane i azeby posiadaly

owe zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale takze glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode globu, swojego domostwa – to renesansowa

zgoda zycia, milosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, jakim holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby trzymac dzien, jak i rowniez

stoickie, zeby przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w calej „Piesniach― posiadala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen 2 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone

przez jego zasobow byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia czlowieka jest fuks, rozumiane w charakterze zycie harmonijne z zasadami cnoty,

daj szanse czyste etyka i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z

uciechy zyciowych. Wzgledem przemijalnosci globu, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do uzywania z chwili, cieszenia sie

sposrod zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie zaobserwowac w calej

Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka

byla odrzucic wolna od chwili sprzecznosci. Stad fraszki dotychczasowy tak rozmaite. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami Horacego,

Cycerona czy Zenona zalecal ostroznosc do globu i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od

Zenona, lecz niewatpliwie blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie filozofii antycznej staranie

do powodzenia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, ktora niesie zycie. Przede wszystkim nalezalo unikac klopotow, ktore mogly

zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski rowniez niejednokrotnie przywoluje bliskie mu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W autobiograficznej fraszce

„Na gmach w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co emituje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta pragnie

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze

sumienie, humanistyczna zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra tegoz swiata odrzucic

zapewniaja rzeczywistego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Szczegolne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac mu jedna sposrod fraszek

– „Na zdrowie―. Pochwale zycia w aprobacie z natura odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc globu: jego przemijalnosc i

wytrzymalosc wobec faktycznie krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, albowiem wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i

umiejacego ze duzym spokojem spostrzegac otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, w

calej korzystaniu sposrod rozumu, ale i takze w uciechy „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia jak i

rowniez wizji Boga, jako duzego Architekta, odkrywamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem wobec

Boga, jednakze tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego wykorzystac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do powodzenia, uczyly jak uwolnic sie od chwili trosk jak i rowniez cierpienia jak rowniez obawy

zanim smiercia. Ow dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety w calej ustalone poprzez myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta sposrod ironia wytycza sie odnosnie do madrosci, jaka powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie sposrod

problemami, podarowac sile duchowa i trwale szczescie jak rowniez czynic solidnym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w

calej swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, odrzucic potrafi odszukac w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie pod

tej harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego autora po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednakze

pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta odrzucic trzyma sie jednak

niewolniczo antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer

poswiecil wlasna „Iliade―. Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow poprzez porwana poprzez Parysa Helene.

Misja poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu

zaprezentowac rozne postawy polityczne obywateli i stalo sie pretekstem do rozwazan przyrody ogolnej.

W konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, choc w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Tak jak w katastrofy greckiej, nastepuje

podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob pod scenie odrzucic przekracza 3

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najwazniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal w

calej nagrode za wyrok w calej sporze bogin, wine zatem ponosi lacha, ktora jego nagrodzila.

Sa jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie w tym miejscu takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno okazuje sie byc tu ustalic glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno poniewaz stawiac prywatny interes pod rowni ze sprawa panstwa

odstepstwem od chwili reguly okazuje sie byc rowniez odrzucic umieszczenie godnosci ktoregos sposrod bohaterow w calej tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 2 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Aczkolwiek Kochanowski — dworzanin

badz ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Cecha szczegolna skladow z tegoz okresu okazuje sie byc epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w Sluzace do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni sposrod tego czasu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego wina przynaszaja,

/ A przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek swiatowy, ponad wszystko

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany rowniez

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), zachodzi wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie —

Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka Sluzace do gor jak i rowniez lasow,

stworzona w momencie, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swej zycie, sentymentalne i

rownoczesnie ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie sposrod przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, iz podmiot poetycki

porownuje sie do Proteusza (starogrecki idol, ktory proch dar przemieniania sie w calej rozne postacie, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Obecnie zas

pyta z ktoryms niepokojem: „dalej co pozostanie? ―

dwie. Czarnolas.

Panuje tutaj calkowicie inny nastroj, inne znajduja sie tez zagadnienia. W duzej ilosci utworach autor opisuje urok natury (Na lipe), podnosi wartosc

mieszkaniu rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), stawia pytania filozoficzne (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma posiadac

na pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie przyrody, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje powyzej ludzkim

losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wiecej dydaktyczne, albowiem wlasne zycie bylo w celu Kochanowskiego najwazniejszym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w swoim zyciu

zasadnicza byla swoim poezja: „Prosze, niech ze mna za raz me rymy odrzucic gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i

rowniez nawet wlasny pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, nalezacych do roznych wariantow i gatunkow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow jak i rowniez zagadnien sposrod zycia czlowieka, porusza kwestii jednostki, jak i rowniez calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez przedlozenie w zycie prostego

programu wartosci. Czlowiek i swoim dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka tegoz pisarza w calej, odniesieniu do w/w tematu, na wstepie wypada stwierdzic, iz tematyka swoim utworow tyczy sie

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, a takze ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane w charakterze wskazowka

w celu jednostki, jednakze dla kazdego z, bowiem stosowac sie moze do nich kazdy, bowiem ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kilkunastu wersach w calej lapidarny srodek przedstawia przebieg wydarzen – trwa

uczta, w trakcie ktorej doktor zamierza odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie sposrod nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty

doktora i prowokuja go do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja wyrazenia wypowiedziane poprzez glownego bohatera: „Trudny (... ) nasz rzad

sposrod tymi pany: szedlem spac trzezwo, oraz wstane wypity. ― Wiersz zartobliwy ta posiada na celem osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa.

Jego rezultaty i niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz

przede wszystkim uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Pozniejszym utworem pozostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien wspominac o tym, iz cialo ludzkie ulega poprzez smierci rozpadowi, w zatem kazdy winien usilnie starac sie, aby zostawic po sobie dobre

wspomnienie. Nie jest stosownym czlowiekiem nasz, kto sadzi tylko o piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na darmo Pan

odroznil czlowieka od zwierzat, dajac mu rozum jak i rowniez mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan – sluzba

ojczyznie, dla zapewnienia sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako ktory moze, niech ku pozytku dobra wspolnego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych mozliwosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony

darem wymowy powinien szkolic swych nabywcow wlasciwych praw wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania

autentycznej wolnosci. Natomiast ludzie majacy odpowiednia energie i odwage powinni sposrod bronia w calej reku borykac sie z wrogiem ojczyzny,

nawet jesli przyjdzie w calej walce zwrocic zycie.

„Piesn o dobrej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, dotyka wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze stac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic

wszystko dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

prezentuje tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez

dzieci dostalo sie do niewoli. Nieslawa Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma faktycznie

rozwinietej cywilizacji; nie wie budowac domow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia o Polaku inteligentnym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy odrzucic

pomysla juz wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie moze ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak sobie kupi, iz i zanim

szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jawi sie byc glupi. Zeby to udowodnic potrzeba czynow, a

konkretnie – wysilku w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to w istocie odroznia wlasny narod od

chwili plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zajecie i trudnosc calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory poprzez nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednakze sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Sprawia to

w celu pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma pod celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal pod strazy porzadku juz od chwili

poczatku egzystowania naszego panstwa, ale badz takie zachowanie duchownych moze stac sie przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni

gleboko sie zastanowic powyzej dalszymi swoimi losami, aby problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest takze problemem narodu, poniewaz tworza go zwyczajny ludzie. Jesli zawiedzie pewien element w

calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a nie tylko czesc organizmu – panstwa – mozna tu zawrzec do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej mlodziez nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze wybrana z powodow upadku niepodleglosci

Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty pod wzorach antycznych.

Utwor nasz zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

sposrod mitologii jak i rowniez przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym bez trudu odnalezc swistki, w ktorych poeta krytykuje

wladcow oraz nedzne spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture takze

zaczerpnal sposrod antyku:

chor stoi poprzez caly czas pod scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora jak i rowniez Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – materia dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o wydarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach twierdzi posel

-akcji – zredukowana do jednego watku – sporu o Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, jak

ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw formie, ich zachowan; od patriotow poczawszy,

oraz na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swej losy spaja z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestii narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie powyzej konsekwencjami kazdego

czynu, odrzucic reprezentuje biznesow jednostki, jednakze calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, wzmacniany na okazach antycznych.

Utwor ten pozostal napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i prezentuje jeden sposrod epizodow walki trojanskiej. W utworze naszym latwo odszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje

wladcow jak rowniez zle ludnosc. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal sposrod „Iliady―, ktorej obszerny kawalek przelozyl. Kondycje takze

zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec niedobor parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zaprojektowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie zanim palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co ludzkie nie jest mnie

obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano w tym miejscu szereg zadbaj postaci, katalogow zachowan; od chwili patriotow

zaczynajac, a pod zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, zauwazalny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pomieszczenia, swoje losy

laczy sposrod losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem jak i rowniez intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega zanim

zgubnym zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w ponizszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie

nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale pelnego narodu.

Tekst dramatu posiada charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze w istocie w tejze epoce wyrabia sie chodliwy w Polsce mit sielskiej, spokojnej

wsi, szczesliwego dworku, mit podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa w calej „Nad Niemnem― itd.

Nie jawi sie byc to jednakze jednolite oblicze wsi. Jej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot czlowieka poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Pierwsze oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa sposrod „Piesni o Sobotce―: „wsi

spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu pod prace, jaka wszystkim podaruje

radosc jak i rowniez rozrywke, jaka tez zapewnia zadowolenie. Taki obraz przedstawia „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska

o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze odmienna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie

skloceni, sadza egoistycznie, znajduja sie chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia.

Ksiadz odrzucic spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Chlopisko musi wykonywac prace na panskim polu, praca nie jest

radosna piesnia a mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei

sposrod „Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― Metrow. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz.

Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie to tematy

podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak na przyklad widac a mianowicie nie pomija Modrzewski zadnej z podstawowych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza elementem dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w pani a mysl, iz „bez norm nie moze

stanowic prawdziwej wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego z warstw spolecznych - to

wlasnie slynna, nowatorska pod cala Europe, demokratyczna idea, wazna byc moze jak odkrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad

a mianowicie w odczuciu wspolczesnego czlowieka niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic odrzucic

otrzymuje kary, a plebejusz traci zycie. Za jak? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze czlowiek ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za jak innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac winien rowniez

kuratele wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama wylacznie szlachta prosperowac nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i rowniez nam

jak i rowniez bydlu, jezeli zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego z warstw spolecznych,

to bronil chlopow zanim wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm sposrod

Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli sporym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), oraz zwolennikiem

zgody i pomieszczenia, chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, bowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne

w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna a mianowicie wieksza anizeli Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage do edukacji mlodocianego

obywatela jak i rowniez do powagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy jak i rowniez rzeczom ludzkim

najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz koszty na inne rozmaitosci.

Postulat ten okazuje sie byc bardzo bez trudu zapamietac, bowiem dzis okazuje sie byc on rowniez aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka w calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w calej literaturze.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Wskazowki te zawarte sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac

sie darami przyrody w wszelkiej porze r.. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt uczony, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu oraz starosc, oraz

smierc. Charakteryzuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug rozumu i w calej bliskosci sposrod natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i

rowniez muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro wiecej niz prywate,

odrzucic zaluje jej swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia a mianowicie taki ideal ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w

kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie tylko do tworzenia, to czlowiek uniwersalny, oprocz umiejetnosci

potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal taki wlasna biografia realizuja autora tacy jak Jan Kochanowski, Klemens

Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wyjasnij w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne jak i rowniez lansujaca

porzadne. Przykladem tak zaawansowanej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem oraz

Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski tworcow tego czasu o losy ojczyzny. W „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal postac dialogu. Dialog ten okazuje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych w celu

polskiego spoleczenstwa stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej ze stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, finansow

wojennych myt i starostw. Pan twierdzi o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci,

hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5

ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu

urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale odrzucic posiadajacym nalezytego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal

rozporzadzania sie tylko dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. W ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec

prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko

obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i

swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych

ludzi w szkolach publicznych jak i rowniez nakladow pod ten plan.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje dolegliwosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu w calej 1575 r. Poeta

wskazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju jak i

rowniez wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor nasz niesie w calej sobie dziedziny uniwersalne, prezentuje sytuacje panstwa w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi

konfliktami. Mamy portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on umiarkowany, nieprzekupny,

troszczy sie o biznesy narodu, odrzucic unosi sie ambicja wowczas gdy chodzi o dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy,

posuwajacy sie do szantazu jak i rowniez przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych ci wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i

sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten prezentuje niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony negatywnych wladcow, obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dorobek poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej panstwa tematyki. Postury

patriotyczne wykazuja niemal ogol humanisci, wszystkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie czlowieka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o swoim spoleczny uklad,

odnajdujemy nade wszystko w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada

nieprawidlowosci, ktore zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow,

jednakze mysli o zysku („na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, zle sprawuje sie w

sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - twierdzi Pleban). Dlatego Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza A naszej firmie prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― w calej pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O

szkole―. Szczegolna role przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich

obywateli.

Podobna, jednakze bardziej nadal przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, wskazuje go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Ukazujac szesc dolegliwosci spolecznych

a mianowicie obojetnosc wobec ojczyzny, zachlannosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa jak i

rowniez grzechy przeciw Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, w calej XVI stulecia,

przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, batalii z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga zwaza, ze: afekt do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore stanowic

posiadaja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tym miejscu wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych odkrywamy tez w calej licznych fraszkach, a

najlepsza pozycja okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym spoleczenstwom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan jak i rowniez swoim

wyksztalceniem. Jest bez watpliwosci najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal o

ksztalt wlasnego stylu, o forme uprawianych gatunkow jak i rowniez o zrecznosc jezyka, jak i rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w

calej Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly o erudycji poety. Nie dotychczasowy mu podobnie obce jezyki klasyczne:

lacina, greka, hebrajski, studiowal takze epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu

i obecnych tworcow polskich. Nawiazania do antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chociazby w wyborze uprawianych gatunkow, poeta pisze

piesni, fraszki, dramat wedlug regul kapitalnych, elegie. Nawiazanie to mozna zobaczyc rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej

odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w calej podejmowaniu motywow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski

motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego wiecej niz tlumem.

Tenze wybitny czlowiek zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta jak i rowniez dramaturg, jednakze takze w charakterze

tlumacz psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze filozoficzne poglady autora,

ktory uznaje swiat za wielka harmonie, znajduje ogromne wartosci przyrody i wsi, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. w charakterze nazwy epoki uzyto tegoz terminu przed chwila w XVIII wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo w celu okreslenia zapozyczen i modeli wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w

celu okreslenia okresow panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W ponizszym znaczenie objasnienie to

pozostalo przyjete poprzez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we

Wloszech" (1860). Wedlug niego odrodzenie mialo stanowic poczatkiem ery nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich".

Koncepcja ow wywarla duzo sporow jak i rowniez polemik.

Nazwy "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu jednakze odrodzenia

antyku lecz szmat swietnosci dziel sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama doszla do szczytow

przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach kultury trwajaca we Wloszech od chwili XIV do poczatkow XVI wieku, oraz w panstwach Europy

polnocnej od konca XV do oporu XVI stulecia. Jest pan rezultatem zawilego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie czynniki jak:

dekoniunktura papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po momencie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych panstw, na przyklad Hiszpania, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe jak i

rowniez religie, najwazniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot jak i rowniez kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, pod plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i bawic

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie sposrod asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek przybywa w

srodku badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku w charakterze o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do

progresu osobowosci uznajac wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania jak i rowniez ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki

ludzkiej. W mysl humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie swoim talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano

przyrode, urok, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w srodku swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza:

„Czlowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do progresu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za formalny jej

zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe prady religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W r. 1529 a mianowicie protest mniejszosci

luteranskiej w calej Spirze pod sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze mozna ja odtwarzac indywidualnie, iz nalezy

wyjasniac je pod jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia innymi slowy uwolnienia jednostek od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze ktorykolwiek czlowiek posiada swoj los zapisany

w calej gwiazdach. Kierowane jest mu niebo badz pieklo, oraz zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal roboty i zachowywanie dobr.

Dobrobyt to zaszczyt, a biernosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Anglii. Ruch nasz powstal sposrod natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal

na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych rowniez hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. W polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy literatury polskiego odrodzenia nie byli obojetni pod sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem znajduja sie

wydane w calej 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one do literatury duchowej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o

zmianie panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zdjecie

krzywd spolecznych i norm niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach katalogow przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej do rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Pisarz charakteryzuje dolegliwosci,

ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak

wiec najbardziej normalni powinni stanowic ci, jacy stoja na prowadzeniu narodu.

Kazanie II a mianowicie "O milosci ku ojczyznie". Wylicza w tym miejscu szesc dolegliwosci Polski. Sa to: brak milosci ojczyzny, niedobor zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niezasadne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca

autor pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", jaka plynie sposrod "chciwosci pokojowego lakomstwa". W

sposob wyrazisty i wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci do ojczyzny, milosci dla pani a samej. Atak skierowany okazuje sie byc w strone internetowa magnatow dbajacych jedynie o

swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, pociechy jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

albowiem laczy katalogow jedna kult, nakazujaca afekt blizniego, nasz sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Niedobor tej zgody

szczegolnie pod sejmach wywoluje u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV jak i

rowniez V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa porazka

dla Naszego kraju, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, oferujacej do zgody i do

potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza postacia rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna

jednakze utozsamiac sposrod absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu.

Poddani winni znajduja sie swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co okazuje

sie byc jednoznaczne sposrod upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Liczy prawa niezasadne, m.

in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, aczkolwiek podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze odczucia patriotyczne a mianowicie milosc

do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze wlasciwy Bog ochroni Polske od chwili zguby. Tytulowe grzechy

jawne to: niedobor sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez zacna pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Naszego

kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej

tresc zwiazana okazuje sie byc z poczatkowym, pelnym nadal nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech

podstawowych stanow: Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia

podstawowe problemy nurtujace owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy korzystania z zup solnych, czy niedobor stalego

programu obronnego panstwa. Wiele takze uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego

Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia sposrod praktyki sprzedawania odpustow, wyrazaja

zaniepokojenie szeroka i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk

wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu jak i rowniez piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden sposrod pierwszych polskich utworow o

tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie do rodakow sposrod prosba, aby pomysleli wreszcie o grozacym im

ryzyku; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby sami stanac do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest fachowym czlowiekiem nasz, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia sobie dobrej slawy; sposoby

sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest zginac mlodo, jednakze w srodek

bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo jak i rowniez umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu na podstawie o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka w charakterze czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa przyrody

c) pojmowanie zycia w charakterze wiecznej batalii o byt

2. postura uczonego jak i rowniez badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny neutralnosc, bez prywatnych ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, chude bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Barwy i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie on absolutny podziwu w celu prostoty jak i rowniez

kontaktu sposrod natura. Wies, wspomnienia, w charakterze miejsce istotne i niepospolite. Poeta polaczony jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia

ludzi tam zyjacych. Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego zycia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

przywiazanie do wsi, tamtego zycia, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii

pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora poprzez stracie malzonka sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z roboty rak, oraz kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, silny, wzor roboty na wsi. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, jednakze to odrzucic pomagalo. Odrzucic stac jego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie byc

starsza kobieta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza kobieta (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci zycia. Mlodosc, swiezy

powiew i spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedobor wlasnej woli na dalszy los, przykra wizja, bitwa o byt, przetrwanie

czterech. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie w calej plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne posiada ukazywac troski duchowe czlowieka. Te dziedziny ludzkich problemow

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory oprocz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Smierc - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 strzepkowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety owe mozna uwazac za wyraz zainteresowania Kasprowicza Tatrami.

Cel poety byl inny, glebszy. 2 pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia role symboli. Pierwszy z nich leka sie burzy a mianowicie "skromnie do zimnej tuli

sie sciany". Losy rozy odnosza sie zatem do losow czlowieka. Przechowuje sie zatem jak czlowiek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane posiada skronie), okazuje sie byc wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje

dekadenckie), krzak nasz probuje sie jednak odparowac przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona

poprzez burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. W I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil

obecnie calkowity rozklad. Podobnie okazuje sie byc z osoba, ktory pod starosc okazuje sie byc chorowity, w mniejszym stopniu przydatny do zycia

anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie sposrod Bogiem" o dobro ludziom. Hymn nasz wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad ostateczny i apokalipsa. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, ktore maja

zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma istote symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka.

Samodzielnie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w ponizszym utworze sadzi o potedze ducha. Na tle

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego istote skazony okazuje sie byc niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi jak i rowniez przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Poprawka barw jak i rowniez odcieni. Cztery opisy

jednego krajobrazu odmieniajacego sie pod wplywem periodu dnia.

1. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, refleks

2. Won: ziola

trzy. Wzrok: barwa, ksztalt

czterech. Nastroj: zachwyt, zaduma powyzej wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i okazuje sie byc piekna, ochrania sie, okazuje sie byc delikatna, poszukuje

wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w trakcie burzy zostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza boi sie burzy drzy zanim jej dynamicznoscia, ale dazy do przetrwania. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale rozeta kurczowo

podtrzymuje sie zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij istnienie motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly gawede starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, bowiem dbal pan o zrecznosc jezyka, uklad swojego stylu i postac uprawianych

gatunkow, a przede wszystkim posiadl kompleksowa wiedze. Jego obfita dzielo nierozerwalnie spaja sie sposrod antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki swietne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa zapisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy stworca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i zdanie o swoim wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i dajac jednoczesnie niemal boska sila tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), innymi slowy przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzyc zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

mija,

b) stoicka - ochronic umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

a mianowicie Piesn IX - radosc zycia, wypada sie bawic, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nas czeka nazajutrz

(napomina o krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, iz zgadnie jak nan nazajutrz przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten tatusiek zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie wazne sa ceny materialne, jednakze moralne: lojalnosc,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec w jakim celu gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc sposrod tego

jak sie posiada.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu okazuje sie byc czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie w zyciu bawic, jednakze mozna jak i rowniez zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- mnogie nawiazania do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na sporym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl nierzadko

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z podstawowych nurtow epoki baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych

tradycji, wrecz tworzyl wlasna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal pod roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny

udzial w zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w

calej srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Sluzace do najwybitniejszych

skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel literatury sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor nasz ukazuje portret panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii, kleski.

Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna wymaga obrony jak i rowniez pieniedzy pod wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, jaka przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do batalii z nieprzyjacielem.

Ukazal w calej niej egoizm XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu poeta panujace sytuacja w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie powinna spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami w calej bitwie

pod Chicimiem w calej 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic

umilowanie ojczyzny, gotowosc do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie sposrod 10 fragmentu dosc szczegolowo

opisujacych na wstepie obustronne przyrzadzania, a nastepnie bardzo szczegolowo, dzien poprzez dniu sytuacje pamietnej batalii, az do rozpoczecia

ukladow jak i rowniez zaprzestania dzialan wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych rzeczy: nad calkowitym obrazem goruje

uczucie milosci do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych,

obojetnych pod sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage obecnych nalezy odwrocic na kwestii naprawde istotne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej

ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnych wspolczesnych. Przedstawia w

nich zywy portret owczesnego zycia szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia wiadomosci o Naszym narodzie XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. W 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666

roku. Od chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl pod wsi w calej krakowskim, gospodarujac w dorobku i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, nierzadko procesujacego sie ze swymi

sasiadami, oraz wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

Naczelna czesc miesci 1656-1666 r i miesci opis wydarzen wojennych, innymi slowy taki szmat jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa do Danii, walka z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach,

upodobaniach, jedynych cechach, gatunku religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i awanturnictwem.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo jej zgola odrzucic dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i wylacznie szlachte zwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w calej walce

jak i rowniez sasiadami w zyciu ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie kwestii nie zauwaza przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; oryginalnie nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: team dodatnich jakosci odziedziczonych poprzez przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie

przeciwienstwem w celu zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa);

jednak z czasem sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady pod

obowiazki spoleczne wobec ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo,

pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia wiecej niz stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem pociagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa, jaka

doprowadzila do upadku I Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa modele kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch.

Paska), i tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one

bogactwem i rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Pisarz w srodek mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu owymi

jak: hiperbola, metafora, porownanie, antyteza, elitarne epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwotnym dominuje szeroka kolorystyka metafor

(ogien, zloto, perly... ), ktorej zagadnieniem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi wyrazisty kontrast

sposrod pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern jak i rowniez biel, bodziec smierci jak i rowniez rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza

zmiennosc wrazen, wynika sposrod kaprysu. Sugeruje to gre z uczuciem, nastroj zabawy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego sposrod sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Odsetek druga a mianowicie zestawienie spokoju trupa sposrod

cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od chwili nich

uwolnic. Pointa: zanim miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela

poprzez jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym jak rowniez slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota

teren wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji jak rowniez

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow mija

sie faktami historycznymi. Sa ow kredyty cennym pochodzeniem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postawy i poglady owczesnego szlachcica,

przekazuja portret swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane idee i uznawane wartosci.

Cechami Paska okazuje sie byc przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci w srodku stanowej, zdanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad roznymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich refleksji

pod tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnych

przywilejow, oraz zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow kredyty postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach zakresu rycerskiego jak i

rowniez wojennego rekodziela. Porownanie obecnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo

terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja walki

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz okazuje sie byc mysl, iz kobiety znajduja sie niestale w calej uczuciach.

Pomysl ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore okazuje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono pelny szereg sytuacji niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, iz predzej mozna je zrealizowac (uspokoic zatrzesienie,

wiatr zamknac w wor) niz zauwazyc stalosc w calej uczuciach kobiety.

b)Zastosowano w tym miejscu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota jak i rowniez okrucienstwo podobnie moga stac sie tematem w

celu artysty. Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe staranie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy

trupem a szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa fachowym zywiolem artysty. Liczy sie innosc, wyrafinowany smak, erudycja,

ciekawostki tez znajduja sie w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego poprzez smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani poprzez jego stracie.

W poezji Morsztyna mozna zobaczyc konceptyzm tj. opieranie dziedziny na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sytuacji. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez

autor) sie kochaja – dziewczyna przedstawiona jest w charakterze piekna jak i rowniez zmyslowa kobieta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje

sie brzydka jak i rowniez nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku jak i rowniez ich dzialanie na zycie umyslowe epoki.

W ktoryms uproszczeniu rozmawiamy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, fundamentalne prady. Pierwszy - uprzejmy – rozwijajacy sie

pod dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, odleglych od w zamian,

tetniacych prywatnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza modna stala sie

poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskoczyc odbiorce, dowodzic mistrzostwa pisarza,

wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i odmienne dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z modeli zachodnich,

dywanowi skladajacy szacunek, a sposrod niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, polskich tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie ogrody. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ow wlasnie pisarstwo, odmiennie

anizeli nurt uprzejmy, przykladala duza wage do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj polski

rodowod uznawala za najistotniejszy tworcami tegoz nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten wskazuje sie takze

sarmackim od chwili slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. jak i rowniez oddzialywujacej pod pozniejsze epoki.

Podzial literatury na dwie nurty okazuje sie byc wygodny, jednakze nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec

uprzejmy i dotychczasowy siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Jednakze byly takze miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze

slynnym bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski znajduja sie poetami, jacy

znacznie sie roznia – mozna zatem mowic co najmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie w calej XV stulecia. Szlachta nasz kraj w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym osoby Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna role jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm posiada dwa znaczenia - od razu oznacza obyczaj szlachty w calej XV jak i rowniez XVI stulecia, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje progres zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta

polska posiadala poczucie, iz Polska ustala przedmurze chrzescijanstwa - winien stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej pod wschod

wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o

szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci polskiej - o

szczegolnej pozycji jaka gra Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - zycie na wsi, fascynacja przyroda, jej

pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze skladniki orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura

wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje do laski, czegoz swiadectwem okazuje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, dokad sady skazaly go pod infamie jak i rowniez banicje. Jego pamietniki obejmuja

okres ekipy wojskowej. Staly sie zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym pochodzeniem mentalnosci, kultury sarmackiej.

Wyziera z nich obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej

ksenofobii jak i rowniez milosci przyrody - sposrod rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl nierzadko

polski sposrod lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna sposrod pierwszych polskich epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej

latach 1688 - 1696 "Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie duzo wagi do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt odrzucic respektuje. Pisarz zwraca uwage na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne podejscie szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie z jakiego powodu represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, iz

represje odrzucic dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go fakt, ze w kraju, ktory nie wystepuje za jak oplacic

armii, ludzie odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja wydatkow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny

byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo r. 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z niezwyklym realizmem autor

kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego bliskoznacznik

rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego okazuje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin, szlachcic

– dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos odrzucic reprezentuje zadnej z takich postaw, ulega wowczas ostrej krytyce ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie powyzej swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia kazdego z mszy, oraz mysli zaledwie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk biednej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic dalej formy obronnej kraju, albowiem szlachta w calej wojsku

wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Tak jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich w calej sluzbie

wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych w calej utworach W. Potockiego.

Poezja Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta nierzadko dotyka rzeczy szlachty jak i rowniez panstwa. Niejednokrotnie poddaje

krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ujawnil stan lezacy wewnatrz panstwa

naszego, ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze maja mozliwosc sluzyc dzieciom do zabawy.

Wszyscy dbaja o wlasne dobro, odrzucic interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady spoleczenstwa. Polacy sadza tylko o

zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednakze

zyje czysta dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez kobieta sama. W wierszu "Kto mocniejszy nasz lepszy"

Potocki porusza trudnosc nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory to nie moze obronic sie zanim lwem.

Wyrzucenie arian Potocki uwaza za bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak

szlachta nie broni sie, bowiem jest za wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy pod Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje

przebieg bitwy jak i rowniez rokowan. Komplet przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc w calej zwyciestwie

powyzej poganami. Patriotyzm widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow

przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Wiele jest w calej nich opinii, bolesnej zadumy i

pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosc znaczna pozycje

w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do opisanych faktow znajduja sie znakomitym pochodzeniem poznania jednostek i

obyczajow tamtych okresow. Pierwsza odsetek zawiera opis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych. Pasek

opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu o relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednakze ambicji do walki dostarcza mu szwung zdobycia

lupow, a odrzucic milosc do ojczyzny. Pasek mowi podobnie o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore dotychczasowy wynikiem swoim

zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pasek opisuje podobnie msze swieta, do ktorej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej

licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem okazuje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo do pojedynku

Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory odrzucic chcial borykac sie w obozie wojskowym, wyszedl z niego, wiedzac, ze rywal dogoni jego. W koncu

Pasek zabil natreta i odcial reke swoim bratu. Aczkolwiek taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal zmiany. W okolicach Krakowa upatrzyl

sobie kandydatke na zone. W drugiej czesci charakteryzuje swe zaloty i decydujaca rozmowe sposrod ukochana. Ponizsza czesc "Pamietnikow" zawiera

wielki obraz zycia ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za naturalny stan rzeczy. Swa klase zwaza za godna

przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty obudowane jest troska o posiadanie i korzysci wlasne. Sposrod "Pamietnikow" wylania sie portret

typowego sarmaty. Bohater kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki.

Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona poprzez to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry rowniez za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwie. Monolog skierowany do osoby, wziety w calej cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego w charakterze utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac sobie sprawe sposrod ich oddzialywania

na zycie polityczne w calej owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym argumentu, do ktorych konfliktow jak i rowniez klesk maja mozliwosc one

sprawic, stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki sposrod nimi sluzyly mu nade wszystko bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie skadinad jak bajki, ukazuja portret zycia w calej XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tych czasow.

Krasicki obnazal jak i rowniez osmieszal w calej nich najbardziej znaczne wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote

szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i przygodny, rownie nierzadko sa jednakze

uniwersalne jak i rowniez ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral

sie stanowic nie tylko moralizatorem, lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest

zastapiony juz w calej tytule, oraz przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe

pochodzenie, za mlody ilosc lat, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna dbalosc o nauke i tradycje.

Zarzuty owe pokrywaja sie z takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle glupie i absurdalne, iz domyslec sie mozna, ze w ten

sposob Krasicki obrazuje zalety mistrza. Tak wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia w celu jego polityki

wewnetrznej, oraz jednoczesnie okazuje sie byc atakiem pod sarmacje, pod jej niedoskonalosci i nedzne przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje alkoholizm. Jest ona skonstruowana na zasadzie dialogu, rozmowki prowadzonej poprzez

dwoch szlachcicow. Jeden sposrod nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i o przykrych katalogow konsekwencjach. Mowa satyry okazuje sie

byc pesymistyczna a mianowicie wymeczony alkoholem szlachcic ucieka, by odszukac ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez

typowe cechy Polakow, ktorzy obok alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie znaja sie pod polityce, i jednoczesnie uwielbiaja zastanawiac sie i pod lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasem minionymi. Dowiaduje sie, ze w calej Rzeczypospolitej dzieje

sie raz za razem gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, blef, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Taki

brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie ceny stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego

upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego zlaczona byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie nierzadko retorycznym monologiem, w ktorym sprawdzenie zjawisk

przedstawiana byla w calej sposob niepodwazalny i przystepny. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

cudzyslow, przez co autor chcial zaakcentowac swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odwrot od bezposredniej perswazji mozna zobaczyc

najwyrazniej w calej satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w takich, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze stanowic uznany za

reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod

dyskretne sugerowanie odpowiedniej dziedziny i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje siegaja V. w

calej. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malutko znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym

sposobem przedstawiania i wzorem wypowiedzi. Tematyka utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i

rowniez karmelitow. Zakonnicy walcza przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek wsrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi

zwasnionych pucharem, co duzo trunku mial szanse pomiescic jak i rowniez na widok ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta

opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak

sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl sposrod slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika sposrod

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego prezentuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

okresow. Swoistym komentarzem do pelnego zbioru okazuje sie byc „Wstep do bajek―. W sposob zartobliwy autor wymienia rozne ludzkie wady,

twierdzac ze mozna spotkac ludzi perfekcyjnych, ale to tak specyficzne postawy, iz mozna gryzie miedzy bajki wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― okazuje sie byc atakiem pod jedna sposrod najgorszych slabosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w

tym miejscu tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed

rodzenstwem szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek przykry. Z kolei kot, wykorzystujacy moment nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest ze

sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera niezaprzeczalne pouczenie, iz w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz

zawsze trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl w tym miejscu problem powszechny, wazny faktycznie dla wszelkiej zywej:

zamilowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i odrzucic

zna smaku wolnosci, odrzucic rozumie jej. Akceptuje swej zycie w calej klatce jak i rowniez uwaza, iz jest to troche normalnego. Aczkolwiek stary czyzyk

nie zgadza sie sposrod twierdzeniem mlodocianego. On kiedys byl wolny, zostal jednakze uwieziony. Nigdy nie przyzwyczai sie do niewoli, zawsze

bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac ta bajke, wskazuje sie pod fakt, iz powstala kobieta po pierwotnym rozbiorze Naszego kraju, moze

zatem Krasicki pragnal napisac o nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednakze zyl w calej nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl bogaty. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr

malowal jednostek naturalne, owymi, jakimi znajduja sie, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje wszechstronna prawde

zyciowa: najtrudniej jak i rowniez najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna w

znacznym stopniu wiecej zdobyc.

Przykladem uzycia poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w swiecie

dominuje upowaznienie silniejszego, iz racja okazuje sie byc po stronie internetowej tego, ktory ma energie. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdziwosci

jest opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem moce,

bezwzglednosci jak i rowniez okrucienstwa). Jak pyta, jakim prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, watly i

w calej lesie", oraz nastepnie pozostaje pozarte.

Historia „Filozof― obrazuje uczonego czlowieka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca nawet wiare w calej Boga jak i

rowniez smieje sie ze kazdego z swietych. Aczkolwiek gdy spada na jego zasobow choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana

Boga―, ale rowniez w „upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo osoby sa chwiejni we prywatnych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki

zwraca uwage, ze nierzadko teoretyczne madrosci nie pomagaja w zyciu.

A zatem ziemia w dobranockach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki jak i

rowniez zaprezentowane konsumenta.

79. Docen role literatury oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 2 dzielach: w calej Uwagach powyzej zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Naszego

kraju. Program spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z intensywnej troski o kraj,

sposrod leku zanim utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, w celu ktorej zamyslem powinno stanowic szczescie

ojczyzny. Poniewaz fuks spoleczenstwa wynika z uzytecznosci wszystkich swoim mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem oswiaty krajowej stanowic

powinna uzytecznosc obywatela. Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki powyzej szkolnictwem, czymze poparl stanowczo

program reform Komisji Oswiaty Narodowej.

Wiele rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac

sie za tronem dziedzicznym. Powiedzial o koniecznosci utworzenia stalej armii, gdzie utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne obszary w swoim dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini za upadek panstwa. Pisal: Sposrod samych mezczyzn zguba Polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal program reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Pod spodem

swoim przywodztwem skupil ekipe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych struktury wladz

panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie przewiduje dwie izby: dla szlachty,

dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny jak i rowniez polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o charakterze dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra

pod owczesne ludnosc.

Do listy utworow wypada jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly wtenczas wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych do

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi powyzej zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal w czasie kilkunastu dni, w czasie spacji w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma pan charakter

doskonaly – zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca jak i rowniez akcji, niedobor jest rowniez scen masowych, calosc natomiast

utrzymana okazuje sie byc w niejakiej konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob

wplynac na opinie publiczna jak rowniez na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Utwor ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

przemian ustrojowych Naszego kraju, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak multum zwolennikow pro krolewskiemu

jak i rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal chwatow

jednoczesnie poszczegolnych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego globu jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia

dialogow prezentujacych pojedyncze poglady jak rowniez racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― beda przedstawieni w charakterze prawi jak i

rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Nastepnie ich wrogowie to: ojciec Teresy

– Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest zapelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka troski, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, jak doprowadza do upadku Naszego kraju,

podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory to wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok schylku swojego

zycia silna i wyzwolona z pod obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory to wiele twierdzi, ale na ogol bez sensu; zdumiewa

sie, iz Starosta pozwala na wszystkie dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); na koncu okazuje sie, iz Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny:

uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu

konserwatywnego; Gadulski jest typowym szlachcicem, odrzucic respektujacym praw moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest

przeznaczyc corke przymusem za mezczyzna, aby wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc;

Krasinski przedstawia jego niedobor zainteresowania zasobem wiadomosci, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta;

podobnie jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje za swiete upowaznienie szlachty, na ktorym mozna oczywiscie

niezle zarobic; Szarmancki okazuje sie byc czlowiekiem, ktory to roztrwonil mienie rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac szanse

finansowa, jak moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego jego nie

nauczyly, niczego zaciekawiajacego sie odrzucic dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez

rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o rozleglej roli wyrazenia jako sprzet oddzialywania pod spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna kondycje czlowieka. Wplyw na progres tego nurcie mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja odrzucic sprzyja progresowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal

uczucie – byla to afekt, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on najmniejszy udzial w calej tworzeniu majatku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Istota jego bylo rozumienie piekna jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Oprocz literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane w calej malych formach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej

eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej

problematyce obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od chwili 1730 do 1822. startuje sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw Konarski,

ktory to wypowiada sie w 3 dziedzinach zycia:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, zachodzi przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. W 1740 wlozyl na fallusa szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowatorskie metody nauczania. Byl pan pijarem jak i rowniez z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 r. oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on powyzej poprawnoscia jezyka, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania maksymy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 r. oddano do uzytku publicznego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum sadzi naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 r. krolem Naszego kraju zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole

Szlachcicow. Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednakze rowniez dawala gruntowna

jak i rowniez wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor―

wzorowane pod angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna

programowania reform. Redagowany w calej pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza.

„Monitor― poruszal wiec biezace i rozmaite tematy. W bazie tego tygodniki pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, artykul,

felieton, reportaz, listy do redakcji jak i rowniez odpowiedzi pod nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego

szlachcica, biora w obrone mieszczan jak i rowniez chlopow, konweniuja o klopotach gospodarczych jak i rowniez politycznych Naszego kraju.

Wydawany poprzez 21 czasow. Z inicjatywy krola w calej 1765 r. zalozono w Warszawie pierwszy w calej dziejach Naszego kraju staly Teatr Publiczny.

Wydzierzawiono dla jego zasobow gmach znany jako Operalnia, gdzie zaczely wystepowac trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Team polski

zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W 1766 r. dla teatru zaczyna komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773

roku powstala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek.

Trusia przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala

obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly uczelni wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor powyzej szkolami

nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze dla zapewnienia

nalezytego poziomu nauki potrzebne znajduja sie dobre ksiazki dlatego w calej 1775 r. powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, jakiego celem bylo

opracowanie jak i rowniez wydanie oryginalnych podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego mistrza. Brali w calej nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednakze

jego dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie skladniki bohaterskie jak i rowniez komiczne. Rezultat

komiczny osiagniety zostaje za posrednictwem celowe uzycie kontrastu pomiedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym

jak i rowniez podnioslym rodzajem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha

pomiedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw jak i rowniez rumoru.

Godzi zwasnionych przed chwila puchar, jak wiele trunku mogl zmiescic, na widok ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem

pelnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np.

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal – wowczas kuflem od

chwili wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np.

pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiego powodu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji poznajemy zycie wew. Konrada. Odsetek pierwsza tegoz poematu o charakterze konfesyjnym to niesamowity hymn pod czesc

poezji. Konrad – romantyczny poeta – posiada poczucie mocy, jest tworca, gra pod gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Podlozem jego macy jest afekt,

ogarniajaca pelny narod. W imie tejze milosci zada od Boga wladzy powyzej duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy w calej

uniesieniu. Jego pragnienie wladzy bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie w celu

jego zacna. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a wylacznie madroscia. W pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie

Boga o zlo dominujace na swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie poswiecil sie dla zacna

ludzi. Konrad jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym przerobic swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo okazuje sie byc

sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny polega wiec pod buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w imie szczescia ludziom, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on w calej pyche jak i rowniez megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos w calej dyskusji odnosnie do oceny powstania

listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest wylacznie proba marki ruchu listopadowego i powodow jego katastrofy.

Nalezy podkreslic, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie do Paryza, dokad uczestniczyl w calej wielkiej

dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich czasopism emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego

pokusil sie pan o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze naszym Slowacki pragnal dac odpowiedz na zapytanie dlaczego powstanie

listopadowe upadlo, jaka role powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, iz rzady takich ludzi

dotychczasowy jedna sposrod przyczyn katastrofy. Ale odrzucic jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku okazuje sie byc zamach pod cara. Spoleczenstwo jest w calej tej kwestii podzielone. Tylko mlodzi

oficerowie pragna batalii. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly bedaca sposobem dzialania.

Narod, reprezentowany poprzez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, jaka nienawidzi cara i pragnie powstania, jednakze

potrzebuje przywodcow. Wynik glosowania, ktore posiada przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz

posiada kleske. Mozemy zatem w calej dramacie odczytac caly przebieg powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial spoleczenstwa,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, katalogow pragnienie wolnosci jest w tym

miejscu oceniane w charakterze bardzo pomocne i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zachwyt zostal wyrzucony w bloto, niz krytyke

dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich odrzucic znala dotad historia Naszego kraju. Krytykowal ludnosc, ktoremu

zabraklo zdecydowania w calej walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narodowosc, niz ocalic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa,

ktory to jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa relacji i

postepu. Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe skladow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

zatem rozumiane jak i rowniez doceniane poprzez wspolczesnych. Wowczas po zgonu toczono boje o slawe po nich lub stanowiska pochowku. ―.

Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze opowiada o nich w momencie katalogow smierci badz po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero katalogow

wielkosc. Poeta uwaza, iz moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie swoim dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

rzeczywistego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi do grobu, w calej ktory odrzucic sklada organizmu bohatera. To

symbol przetrwania idealow Bema - batalii o niepodleglosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze

pan do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo sen wieczny

Browne’a okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi zacnych,

prawych jak i rowniez uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - czarna noc z twarza Murzyna―. W ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlowiek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze przezyc historie jak i rowniez budzic do walki narody. Ale zanim wielka kwestia Browna pozostanie przez roznych

pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, swoim wielkosci. Muzyka Chopina okazuje sie byc

przedstawiona poprzez Norwida w charakterze ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Istota sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona sposrod ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie

nieosiagalny byt wieczny. Idealu tegoz nie mozna zdobyc ale mozna don dazyc. Muzyka robi z jednostek istoty swietne. Miara tejze doskonalosci okazuje

sie byc porownanie do hostii. W wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi

fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu teoria mowiaca, iz zniszczenie materialu nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie

tez tam triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie odrzucic znajduja powodzenia za zycia, a nawet poprzez smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid

Sokratesa, ktoremu po zgonu Atenczycy postawili statue ze zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono dwie groby. Pokrewne byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl w calej cieniu ogromnych ludzi, odrzucic

doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jak wielka zaplate musi uregulowac naleznosc kazda osobowosc za wlasna

odmiennosc, innosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez rzeczywiste, kiedys prawdziwe, niosa ewentualnym pokoleniom

przeslanie, ktore istniec bedzie faktycznie dlugo jak pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na okreslonych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady 3 jednosci: czas miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miech, miejsce: akcja rozgrywa sie w duzej

ilosci miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy

wypadek rom. mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np.

elem. liryczne: ogromne monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: opowiesci

Nastroj: zauwazalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek kobieta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

spokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad przygoda Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa idei wolnosci dobrze poswiecic pelny narod, anizeli ocalic jego ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) w celu zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa,

ktory to jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa relacji i

postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, jakim przykryta okazuje sie byc „anielska dusza narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

dzialalnosc sil politycznych o charakterze demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― 2 plaszczyzny historyczne, historie wspaniala, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz gawede

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz odrzucic oddzielal katalogow od zony, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Sposrod tej warstwy wywodza sie bohaterowie jak i rowniez

zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je zatem autor w calej wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie do panstwa jak i rowniez monarchy. W

celu Sienkiewicza swoim bohater o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane,

autor zaznacza kilka elementarnych typow katalogow charakteru. Jakosci typowe znajduja sie najlepiej widoczne w charakterystyce Zagloby,

zasadniczego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, wobec tego

posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej sposrod obcym

najezdzca przez pelny narod polski oraz swiadectwo grozy lokalizacji miasta naszego kraju podczas najazdu. Pokazanie wojny ze Szwedami w

charakterze ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie swoim moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez

mistrza, brak odwagi, by zapozyczyc po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na

upadku powstania byla nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie

spisku. Samotna bitwa szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego

rodzaju pogladu uswiadamia Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli

tylko we wlasne moce i izolowali sie od chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w

calej walce. Ukazujac szeroko przyczyny kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go

popowstaniowa beznadziejnosc jak rowniez brak wiary narodu we wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej

interpretacji katastrofy w kategoriach wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie wprost

do powstania, zawiera duzo aluzji jak i rowniez mozna baczyc go za utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i przecietny Polak nie wystepuje prawa zatrzymac sie pod Termopilami, dokad

Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom tegoz brak.

Poeta nakreslil wizje nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac wyrazen oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie zyskal udzialu w calej powstaniu, wobec

tego identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska

wobec powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk odrzucic odnotowano, autor pokazuje naszej firmie tylko

represje popowstancze ( wydarzenia sposrod 1823 r., zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy

zostac poinformowanym z zwiazku naocznych swiadkow – harmonijne z prawdziwoscia historyczna. Wspolwystepuja takze mnogie postacie

historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o

cierpieniach, walce jak i rowniez tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Wlaczony jest trudnosc winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o

mekach, jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, oraz Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje w

calej utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu doczesnym

cierpien jak i rowniez goryczy. Lekkie zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw jak i rowniez pieszczot odrzucic uprawnia do uzyskania powodzenia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud poprzez ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic drugiego czlowieka jak i rowniez patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo za zycia odrzucic postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie wolno uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec odczucia innych, odrzucic kpic sposrod

nich jak i rowniez samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem

jego cierpienia z powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny poglad na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedlug niego,

znajduja sie przeznaczone dla siebie przez Boga i scalone na lata. Zakochanych na ziemi nie potrafili byc razem z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i

konwencjom krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom upowaznienie do osobistego szczescia jak rowniez szydzi sposrod tych jacy w dostaniu

bogactwa upatruja szczescie. Wedlug nauki moralnej wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas,

wowczas gdy za zycia zazna pan szczescia ziemskiego, bo taki fakt podobnie opoznia jak i rowniez utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo sztuki A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem fundamentalne wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej o natchnienie, pomoc w robieniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka poprzez siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, niebios,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chwatow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni osoby, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc objawia sie rowniez

arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu badz klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz Napoleona

pod Moskwe).

Niedobor jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - globu bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie