Motyw matki cierpi±cej

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Motyw matki cierpiącej
– omów temat analizując wybrane dzieła.

To jeden z najpopularniejszych motywów zarówno w literaturze, jak i w sztuce. Temat
nie należy do najtrudniejszych, pod warunkiem, że wykażesz się umiejętnością dokony-
wania selekcji materiału. Jest to bowiem temat niezwykle szeroki. Musisz wybrać repre-
zentatywne i odmienne od siebie przykłady jego realizacji. Matka opłakująca swoje
dziecko jest motywem pojawiającym się w literaturze wszystkich niemal epok, a jego
omawianie możesz zacząć już od Biblii.

Inne możliwości sformułowania tematu

• Stabat Mater Dolorosa. Przedstaw najciekawsze realizacje tego motywu w wybra-

nych tekstach kultury różnych epok.

• Omów zagadnienie trudnej, matczynej miłości na przykładach z dziedziny literatury,

malarstwa i filmu.

• Może na trwodze polega prawdziwe szczęście matki… Rozważ zagadnienie odwołując

się do wybranych przykładów.

PREZENTACJA

Strategie wstępu

Wariant 1

Traktujesz temat dosłownie. Zacznij od tego, czym jest dla Ciebie motyw matki cierpią-
cej. Powołaj się na łacińską pieśń Stabat Mater Dolorosa. Interesować Cię będzie obraz
matki boleściwej w literaturze i sztuce. Głównym i najtragiczniejszym powodem matczy-
nego cierpienia jest śmierć lub tragedia dzieci. Nie ma niczego gorszego od bezsilnego
przyglądania się nieszczęściu, które dotknęło najbliższą istotę, a trudno wskazać na bliż-
sze pokrewieństwo niż więź matki z dzieckiem, ciało z ciała. Motyw matki cierpiącej znaj-
duje różne realizacje w tekstach kultury. Zależy to od epoki, jej kontekstu filozoficznego
i kulturowego. Nie bez znaczenia jest sposób postrzegania kobiety w danym czasie – to on
determinuje obraz matki. A może motyw matczynego cierpienia jest stały i niezmienny,
jest poza czasem? Zastanów się nad tym problemem zanim przejdziesz do rozwinięcia.

Wariant 2

Wyjdź od motywu cierpienia. Ból i cierpienie, tak samo jak radość i szczęście, organizują
nasz świat. To jednak cierpienie jest najczęstszym źródłem i inspiracją wszelkiej twórczo-
ści, Bez niego nie powstałyby największe i najpiękniejsze dzieła światowej sztuki i litera-
tury. Potraktuj temat trochę filozoficznie, nie stroń od psychologii. Podaj różne rodzaje
cierpienia. Cierpienie matki po stracie dziecka jest chyba kwintesencją bólu, najgorszym,
co może dosięgnąć człowieka. Jest wbrew prawom natury, by rodzice przeżywali śmierć
swoich dzieci. Nie mów tylko o śmierci, pamiętaj o innych tragediach, z których najgorsza
jest chyba bezsilność i bezradność matki patrzącej na ból tego, którego nosiła pod swym
sercem. Zastanów się nad więzią: matka – dziecko. Dlaczego macierzyństwo jest najpięk-
niejszym darem, a krzywda wyrządzona dziecku – największą z możliwych krzywd?

Bibliografia podmiotu

•

• Nowy Testament (Ewangelia
św. Jana)

•

• Jan Parandowski,

Jan Parandowski,

Mitologia grecka

•

• Anonim,

Anonim,

Lament świętokrzyski

•

• Adam Mickiewicz,

Adam Mickiewicz,

Dziady (cz. III)

•

• Juliusz Słowacki,

Juliusz Słowacki,

Testament mój

•

• Stefan Żeromski,

Stefan Żeromski,

Przedwiośnie

•

• Krzysztof Kamil Baczyński,

Krzysztof Kamil Baczyński,

Elegia o… (chłopcu polskim)

•

• Józef Wittlin,

Józef Wittlin,

Stabat Mater

•

• Tadeusz Różewicz,

Tadeusz Różewicz,

Matka powieszonych

•

• Czesław Miłosz,

Czesław Miłosz,

Ballada

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Bibliografia przedmiotu

• Jolanta Brach-Czaina, Szczeliny

istnienia – trudna, choć niezwykle
interesująca pozycja. Godna po-
lecenia – to gwarancja, że Twoja
prezentacja będzie naprawdę cie-
kawa.

• Władysław Kopaliński, Słownik

mitów i tradycji kultury –słownik,
który warto mieć zawsze pod ręką
– najlepiej po prostu go kupić.

• Encyklopedia szkolna. Język polski,

liceum, pod red. Marty Krawczyk –
z tej encyklopedii warto korzystać
jak najczęściej – kopalnia wiedzy.

• Adrienne Rich, Historia macierzyń-

stwa – tej książki wstyd nie znać,
jeśli zajmujesz się zagadnieniem
matki cierpiącej. Inspirujące.

• Teresa Michałowska, Średniowicze

– nie zrażajcie się objętością wiel-
kiego tomiszcza, wyszukajcie tu
tylko te informacje, które odnoszą
się do Lamentu świętokrzyskiego
i motywu Stabat Mater.

Wariant 3

Zastanów się nad rozumieniem pojęcia „matka”. Ma przecież ono nie tylko dosłowne
znaczenia, możesz potraktować je metaforycznie. Z czym kojarzy Ci się to słowo? Matka
to ciepło, bliskość, dom, spokój i bezpieczeństwo. To dobroć i cierpliwość. Matka, to także
lwica, która w obronie swego potomstwa gotowa jest na wszystko. To miłość bezwarunko-
wa. Wreszcie matka, to „stworzycielka” życia, której należy się największy szacunek.

Matka, to Maria, matka Jezusa – uosobienie cudu stworzenia i matczynego bólu,

matka swego jedynego syna, i całej ludzkości. Matka, to ziemia – odwieczna karmiciel-
ka i żywicielka. Matka, to ojczyzna. Wieczne źródło i bezpieczna przystań.

Strategia rozwinięcia

Zacznij od odpowiedzi na pytanie: dlaczego motyw matki cierpiącej? W macierzyństwo
wpisane jest cierpienie. Kobieta ma rodzić w bólu (co według Biblii jest konsekwencją
grzechu pierworodnego). Macierzyństwo to też poświęcenie części siebie, to gotowość
do przeżycia pustki związanej z odejściem dziecka. Bo każde dziecko w jakimś sensie
odchodzi, by realizować własne przeznaczenie. Rozważając topos matki cierpiącej za-
cznij od źródeł:

Biblia

Powołaj się na Ewangelię św. Jana. Motyw bolejącej matki jest ukazany nie wprost, ale
za pomocą wielu przenośni. Podczas Drogi Krzyżowej, Jezus spotyka płaczące niewiasty
– to matki łączące się w bólu z tą, która traci syna. Maria towarzyszy synowi podczas jego
pasji. Wiara i nadzieja, nieodłącznie towarzyszące Bożej Rodzicielce, przenikają się ze
zwykłym bólem i ludzkim cierpieniem. Motyw cierpienia Matki Jezusa został uwypu-
klony w wielu filmach obrazujących ewangelie. O jej cierpieniu pod krzyżem, czterej
ewangeliści mówią tak naprawdę niewiele, toteż tradycja lamentu Marii wywodzi się
raczej z pism apokryficznych, zapewne nie bez wpływu, jaki mogły wywrzeć lamentacje
płaczek z pogańskich jeszcze obrządków żałobnych.

Mitologia

Nie zapomnij o mitach. Znajdziesz tu ogromną liczbę przykładów matczynej miłości
i cierpienia. Wybrane postacie cierpiących matek, to:

• Niobe – nazbyt chełpiła się swoją płodnością i urodą swych dzieci, czym ściągnęła na

siebie okrutny gniew bogów. Całe jej potomstwo zostało zabite strzałami z łuku. Sły-
sząc krzyki ginących dzieci, Niobe wybiegła z pałacu i na straszny widok ciał wijących
się w agonii, jakby skamieniała. Ogarnięty litością Zeus przemienił ją w skałę, która
wylewała łzy tworzące strumyk.

• Demeter – Hades porwał do swego królestwa jej ukochaną córkę Korę (Persefonę).

Demeter przez dziewięć dni i nocy błądziła po ziemi, nie mogąc ulżyć swemu cierpie-
niu. Nie jadła, nie piła, bez chwili wytchnienia poszukiwała córki i sprawcy jej upro-
wadzenia. Zapowiedziała nawet, że nie wróci do siedziby bogów, póki nie odzyska
ukochanego dziecka. Cała sprawa zakończyła się kompromisem – Persefona przez
sześć miesięcy w roku miała żyć z matką, a na następne sześć wracać do Hadesu.
I tak, w pierwszej połowie roku, cała ziemia żyła i rozkwitała, spod gleby wychodziły
młode pędy; w drugiej połowie, gdy Persefona wracała do świata umarłych, całe ziar-
no kryło się pod ziemią. To jeden z najpiękniejszych mitów i jedna z najpiękniejszych
opowieści o miłości, cierpieniu i desperacji matki.

• Jokasta – z powodu tragicznej pomyłki (a może okrutnego losu?) została żoną swo-

jego syna – Edypa! Na znak przekleństwa los nie darował jej udręk. Jokasta powiesiła
się w swoim pałacu, dowiedziawszy się, że popełniła kazirodztwo.

Średniowieczny motyw Stabat Mater Dolorosa

O tym nie wolno Ci zapomnieć. Motyw Matki Boleściwej jest bowiem jednym z najpopular-
niejszych tematów średniowiecza. Będzie do niego nawiązywać cała późniejsza literatura
i sztuka. Najmocniej upowszechniła go trzynastowieczna łacińska pieśń liturgiczna Stabat

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Mater Dolorosa (Stała Matka Boleściwa), której autorstwo przypisuje się franciszkaninowi
Jacopone da Todi. Do słów tej pieśni powstawało później – aż po czasy dzisiejsze wiele
kompozycji muzycznych pod tytułem Stabat Mater.

Najsłynniejsze kompozycje muzyczne pod tytułem

Stabat Mater

• dzieła Antonia Vivaldiego (ok. 1727 r.)
• dzieła Gioacchina Rossiniego (1842 r.)
• w muzyce polskiej ostatniego stulecia: utwory Karola Szymanowskiego (1926 r.)

i Krzysztofa Pendereckiego (1962 r.); motyw ten wykorzystał również Henryk Miko-
łaj Górecki w kompozycji Do matki (1971 r.)

W polskiej literaturze średniowiecznej jednym z najpiękniejszych, poetyckich utworów
przedstawiających omawiany topos jest Lament świętokrzyski (Posłuchajcie bracia
miła), zwany Żalami Matki Boskiej po krzyżem. Nie znamy niestety autora tej wzru-
szającej skargi. Uwagę czytelnika zwraca ludzki wymiar cierpienia Bożej Rodzicielki:
uczucie macierzyńskie i ból po stracie jedynego syna okazują się tu silniejsze niż świa-
domość udziału w Boskim dziele zbawienia. Bezsilność matki w obliczu męki syna pro-
wadzi do skrajnej rozpaczy, na granicy buntu i załamania, aż do granic samozniszczenia
(„Sprochniało we mnie ciało i moje wszytki kości”). Jako odbiorcy monologu stajemy się
współświadkami bólu. Doskonałość kunsztu poetyckiego, jakim obdarzył autor swoje
dzieło, nie uwłacza tu w żadnym stopniu prawdzie cierpienia. Autor obrał za cel przed-
stawienie matki, a nie istoty boskiej. Wypełniają ją rozpacz, smutek i żal po ukrzyżowa-
niu Syna. Utwór podzielony na cztery części – tak jak jest czworo odbiorców Maryjnych
słów. W pierwszej kolejności Matka Boska zwraca się do ludzi zgromadzonych wokół
krzyża. Ogarnia ją rozpacz i cierpi, gdy widzi oprawców swojego Syna. W drugiej części
pieśni, Matka zwraca się do Syna za pomocą zmiękczeń i zdrobnień, które potęgują żal
cierpiącej kobiety. Targa nią poczucie bezsilności. Ma pretensję do anioła Gabriela,
który obiecywał jej szczęście, a otrzymała ból i cierpienie. Następnie kieruje swoje sło-
wa do zebranych wokół krzyża matek – symbolizujących wszystkie matki na świecie.
Eksponuje to ludzką wspólnotę odczuć i zarazem ludzki wymiar cierpienia.

Posłuchajcie bracia miła, to jeden z najstarszych polskich monologów, jaki w na-

szych czasach można usłyszeć ze sceny teatralnej w interpretacji aktorskiej. Wybitni
inscenizatorzy XX wieku wykorzystywali Lament… w układanych przez siebie widowi-
skach pasyjnych: Leon Schiller w Wielkanocy (1923) i kilkakrotnie Kazimierz Dejmek
w przedstawieniu Dialogus de Pasione (ostatnio wystawiono w 1999 roku).

Matki romantyczne

Jak pamiętasz, twórcy literatury romantycznej żywo nawiązywali do epoki średniowie-
cza. Miało to swoje odzwierciedlenie w kulcie kobiety – damy rycerskiego serca, nieska-
zitelnej, szlachetnej i pięknej. Z drugiej strony, romantyzm, to także kult Matki Boskiej.
Ale czy obok kobiety anioła, twórcy epoki zostawili miejsce dla kobiety matki? Wydaje
się, że tak. III część Dziadów Adama Mickiewicza zawiera jeden z najbardziej wiary-
godnych obrazów kochającej i zrozpaczonej matki w literaturze tej epoki. To pani Rol-
linson – matka ucznia wileńskiego gimnazjum, osadzonego w więzieniu i dręczonego
w trakcie śledztwa. Zrozpaczona, złamana bólem i zaniepokojona o losy jedynaka, bła-
ga o litość samego senatora Nowosilcowa. Ten postanawia jednak okrutnie zadrwić
sobie z jej bólu. Dla nieszczęsnej, wypalonej przez cierpienie i połączony z nadzieją
strach, kobiety to już za wiele. Pada złamana bólem.

Przypomnij sobie także, jak głębokie i szczere uczucie łączyło z matką innego wiesz-

cza romantyzmu – Juliusza Słowackiego. Poeta przez całe życie pisał do niej piękne,
wzruszające listy. W utworze Testament mój to właśnie matce „oddaje” swe serce spalo-
ne w aloesie.

Matka czasu rewolucji

• Czy pamiętasz losy Jadwigi Baryki, matki Cezarego, głównego bohatera Przedwioś-

nia Stefana Żeromskiego? Sama, w obcym kraju, z dorastającym synem, zatroskana
o jego los narażała życie, by zapewnić mu jakiekolwiek warunki egzystencji. Barykowa
uosabia bezgraniczne poświęcenia matki. Dla syna naraża początkowo swe zdrowie,

Prezentacje maturalne

Ucz się z

a później i życie. Skierowana do ciężkich robót umiera z okrutną świadomością, że
jej ukochane dziecko pozostało samo na świecie, w obcym i wrogim kraju. To bardzo
dosłowne, fizyczne cierpienie, połączone z bólem psychicznym, ciągłą niepewnością
i lękiem o syna, czyni z niej prawdziwą matkę bolejącą.

Matka poległego syna

• Najznamienitszym chyba nawiązaniem do średniowiecznego motywu Stabat Mater

jest Elegia o… (chłopcu polskim) Krzysztofa Kamila Baczyńskiego – utwór mogący
być głosem wszystkich matek okresu wojny. Dodatkowej, dramatycznej wymowy do-
daje fakt, że autor wiersza sam zginął w powstaniu warszawskim. Elegia…, to mono-
log liryczny zrozpaczonej matki, skierowany do poległego syna. Jej cierpienie potę-
guje fakt, że syn musiał umrzeć u progu swego życia, w momencie, gdy ma się głowę
pełną nadziei i marzeń. Zapewne pamiętasz ostatnie słowa wiersza („Zanim padłeś,
jeszcze ziemię przeżegnałeś ręką. Czy to była, kula, synku, czy to serce pękło…”) To
„pęknięte serce”, to także pęknięte serce matki po stracie ukochanego dziecka.

• Motyw matki boleściwej z całą dramatycznością ożył w literaturze i sztuce minione-

go stulecia w reakcji na doświadczenia czasu wojny i okupacji. Odnajdujemy go mię-
dzy innymi w wierszach: Stabat Mater Józefa Wittlina (1942) oraz Matka powieszo-
nych Tadeusza Różewicza (1947). Drugi z nich, nawiązując do wydarzeń wojennych,
przedstawia matkę obłąkaną, rozpaczającą po stracie synów. Poeta sugestywnie opi-
suje ból kobiety, który pchnął ją na skraj szaleństwa. Najbardziej razi go jednak
obojętność głuchych na cierpienie nieszczęsnej kobiety, która „ociera się o szorstką
skórę tłumu”. Jest sama w swej rozpaczy.

• Podobny motyw znajdziesz też w wierszu Czesława Miłosza Ballada, poświęconym

poległemu w czasie powstania warszawskiego Tadeuszowi Gajcemu. Utwór ten jest
jednocześnie wyrazem poetyckiego hołdu, złożonego zrozpaczonej po stracie pole-
głego syna matce, pieczołowicie pielęgnującej jego grób. Dla cierpiącej matki, czas
zatrzymał się w miejscu, chociaż inni powrócili już do normalnego życia. Myśli nie-
szczęsnej pełne są goryczy i poczucia niesprawiedliwości. Pozostają jej tylko wspo-
mnienia, rozterki i pytania bez odpowiedzi.

Strategia zakończenia

Na zakończenie możesz rozważyć, na ile topos matki Polki wpisuje się w motyw matki
cierpiącej. Zadaj też sobie pytanie o współczesny topos matki. Czy w ogóle możemy
jeszcze o nim mówić? A może jest ponadczasowy i wieczny? Warto zastanowić się też
nad stosunkiem obecnej krytyki feministycznej do omawianego zagadnienia.

Zawsze możesz też odwołać się do cierpienia matek w dzisiejszym świecie. Głód,

wojna, terroryzm, to bardzo aktualne tematy. Pokaż, że interesuje Cię ten temat. Mo-
żesz krótko odnieść się do wybranych wydarzeń, poruszyć zagadnienia polityczne czy
społeczne. Świat dziś pełen jest niezawinionego cierpienia, tragedii dzieci i ich matek.

Sposoby uatrakcyjnienia wypowiedzi

• Nie zapominaj, że komisja ocenia nie tylko to, co

mówisz, ale i to, jak mówisz. Zwracaj uwagę na
bogactwo języka. Używaj zamiennie słów: topos,
motyw, wątek, temat, a także: matka cierpiąca,
boleściwa, bolejąca, Mater Dolorosa; Matka Bo-
ska, Maryja, Madonna, Boża Rodzicielka itp., w za-
leżności od kontekstu. To pozwoli Ci uatrakcyjnić
wypowiedź na płaszczyźnie językowej.

• Spróbuj zobrazować swoje wystąpienia pietami.

Opisz uczucia, jakie w Tobie wzbudzają.

• Jeśli Ci się uda, możesz przynieść zrobione przez

siebie zdjęcia przedstawiające różne oblicza dzisiej-
szej matki. A może warto zaopatrzyć się w fotogra-
fie przedstawiające dramat i cierpienie współczes-
nych matek. Dużo ich znajdziesz w gazetach.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Przykładowy plan prezentacji

O co może zapytać komisja?

Ramowy plan wypowiedzi

Określenie problemu

Rozmaite ujęcia motywu, jego szerokie rozumienie.

Kolejność prezentowanych argumentów

Zależy od Twojej własnej wizji prezentacji. Możesz omawiać motyw odwołując
się do poszczególnych utworów w porządku chronologicznym (tj. epokami), zwra-
cając uwagę na nawiązania i nie zapominając, choćby w niewielkim stopniu,
o kontekście epoki. Możesz też, potraktować sprawę bardziej problemowo, po-
dzielić omawiany motyw matki cierpiącej ze względu na przyczynę jej bólu.
Może nim być śmierć dziecka (jeśli śmierć, to: jaka? dlaczego?), jego tragedia,
kalectwo (jak np. w nieomawianej tu przeze mnie Katarynce Bolesława Prusa).
Na pewno znajdziesz inne przykłady.

Wnioski

Motyw matki cierpiącej jest wciąż żywy. Nawet jeśli nie jest stałym tematem
literatury czy sztuki, zewnętrzny świat nie pozwala nam o nim zapomnieć.

W jaki sposób motyw matki boleściwej został ukazany w sztuce?

Proponowana odpowiedź

Motyw ten przedstawiają tak zwane piety – obrazujące martwego Chrystusa
leżącego na kolanach bolejącej Marii. Piety, znane od w. XIV, rozpowszechnio-
ne zostały w wieku XV i XVI. Najbardziej znana jest Pieta watykańska Michała
Anioła. Szczególnie zapada w pamięć Pieta z Lubiąża, w której wyjątkowo suge-
stywnie został wyrażony stosunek uczuciowy Matki Boskiej Bolejącej do leżące-
go na jej kolanach Ciała Chrystusa. W licznych figurach piety, „piękno” schodzi
na dalszy plan, pozostaje na samym obliczu Madonny, albo znika zupełnie. Arty-
sta gotycki, pozostając w całkowitej zgodzie z prawdą, udowadnia, że ból szpeci
ciało. Głębia cierpienia jest tak wielka, że musi objawiać się znamionami brzy-
doty, rozsianymi po całym posągu; potęguje je wychudzona, kanciasta postać umę-
czonego Chrystusa.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Motyw matki cierpi±cej
motyw matki(1), # ściągi,streszczenia
Motyw Matki prezentaca 2, moja prezentacja
motyw matki w literaturze- prezentacja maturalna
Motyw krzywdy cierpienia
Motyw matki Polki, zamiawiane przez chomików
motyw matki prezentacja chomik, moja prezentacja
Motyw Bólu i Cierpienia
Motyw krzywdy, cierpienia i wybaczenia w liryce młodopolskie 3
Motyw Matki
Motyw matki, matura, matura ustna, matura
Motyw matki, 2
motyw matki i dziecka
Motyw krzywdy cierpienia i wybaczenia w liryce młodopolskiej

więcej podobnych podstron