matura focus 2 unit 5 test

( matura_focus_2_unit_5_test.pdf )

http://www4.filehost.pm/download/matura_focus_2_unit_5_test#

Podobne: matura focus 2 unit 5 test, matura focus 2 unit 1 test, matura focus 2 unit 7 test,

matura focus 3 unit 4 test, matura focus 4 unit 2 test, matura focus 4 unit 1 test,

matura focus 2 unit 5, matura focus 2 unit 7, matura focus 2 unit 6,

1-wsza. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 2 rownorzednych przyczyny, ktore przykro sie na to patrzy wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: stan rzeczy, w ktorej

wypada bedzie zadecydowac pomiedzy takimi racjami jak i rowniez kazda postanowienie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, z ktorych dwie sa rownie wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko cialo zmarlego

pozostanie pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona wejdzie w spor z prawem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go za zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze swoim sumieniem, prawo

boskie jak i rowniez wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie mial doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w charakterze wyzwolenie

fita od tych propozycji. Losy herosa tragicznego stymuluja odbiorce do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a z tego powodu pozwalaja jemu

sie od chwili nich oswobodzic i zdobyc spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc jak i rowniez trwoge―, zwazajac na

akcje tragedii. Polska (jezeli przebywamy widzami) litosc wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka,

ktory jest do nas analogiczny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii pamietajac o ludzi celach.

Fatum – w inny sposob los czy tez przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg

wydarzen w zyciu, ktorych nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane poprzez wyrocznie ma obowiazek spotkac jednostki i nie ma od tego ucieczki. Jest to najczesciej zapowiedz nieszczescia. Przykladem

sa dzieje rodu Labdakidow – od chwili Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi a wlasnym dzialaniem

bohatera. Zuch jest wyzbyty mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wylonienia. Dzialania jego prowadza do katastrofy. Jest on rownolegle ofiara jak i

rowniez winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w charakterze siostra jak i

rowniez wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka ciebie, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow ojczyzny.

Nad jak Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach jak i rowniez zeslali im w beczce

Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom na zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go na

dwie frakcji: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal te rolety w cere, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora

odsetek ludzie posiadaja skladac bogom. Zeus wybieral druga odsetek, myslac iz pod tluszczem jest najlepsze mieso. Odtad tylko ta czesc osobistosci

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora

to wciaz odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z namietnosci do jednostek, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od

chwili jego imienia powstalo zdefiniowanie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie namietnosci do jednostek.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on oddac sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga w imieniu

jednostek Nazywam sie Milion, bo za miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, dowodzi, ze posiada taka sile jak Pan, jego piesn jest

rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to duza, piesn tworzenie, taka piesn jest energia, dzielnosc, takowa piesn to niesmiertelnosc! Ja

czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, zeby Bog dal mu moc wladania ludzmi, bluzni Bogu.

Twierdzi, iz jezeli Pan mu do niej nie da, to on odwroci od chwili Niego jednostek. Konrad wydaje sie cierpiacym patriota, dla jakiego ojczyzna wydaje sie

najwazniejsza, pragnie sie gwoli niej oddac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali

wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl on jednak dojsc do ciebie cieni, bowiem zona nie zakopala jego ciala wedlug jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic na ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o zanim. Zyl dlugo,

az finalnie przypomniano samemu o zanim i wyslano Tanatosa wedlug jego dusze. Za kare Syzyf mial wniesc duzy kamien na gore. Syzyf wzial sie do

pracy, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie jak i rowniez spadl. Tak bylo za drugim, 3, dziesiatym wraz. Syzyf

nieprzerwanie wznosi kamyczek, ale w kazdej sytuacji tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, dzialania nie zakonczonego

sukcesem, bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje procedura rusyfikacji na ziemiach rodzimych do pracy Syzyfa. Tok ten nie byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna - Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil powrocic do Grecji. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w taki

sposob mogl z synem powrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie za wysoko, bowiem wosk jest w stanie sie stopic i zeby nie schodzil

zbyt nisko wody, bowiem piora moga nasiaknac wilgocia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie powyzej i powyzej i

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na glebe. Stal sie on znakiem czlowieka

dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore powyzej zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jest zauwazona poprzez

nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem tak Michas

zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia poprzez

Niemcow. Dodatkowo jego znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi przy poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, zeby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala powracac do malzonka na 4 miesiace przy roku, wtenczas to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego

rodzaju wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc odmian por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie do wybranych wzorcow.

Antyk nieopodal Biblii, to podstawowe zarzewie, z ktorej wyrosla jak i rowniez na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, tworczosc literacka,

sztuka swiata zachodniego). Rodzaje nawiazan do kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po

jednostki konkretne jak rowniez kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu pisarzy, poetow. W tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i motywow.

Jezeli kroczy o postawy ludzkie badz wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna czy tez

hedonistyczna. Bogowie i herosi greccy sa nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety do jednego wymiaru - sa archetypami wrazen i zadbaj. Mitologiczne postacie zyja przy nowej swiadomosci w jakims

wymiarze jaki to wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora to przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, co niejasne

pozostanie przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por rok - legenda „Demeter jak i rowniez Kora"). Legendy dla starozytnych pelnily

procedury poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je na

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Pisarstwo antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci nie

sposob w pelni odgadnac literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z Abdery,

Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie dobrem najwazniejszym.

Slowacki wspomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie wyrazem dazenia

czlowieka do nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny paliwa, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali start tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i rowniez

czlowiek wychodza w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego jak i rowniez wytrwalego w

ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze wzorce ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, student

Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej

spolecznosci. Same w samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci

kultury srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

4. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go za zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. W taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo grozacej do niej

surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. gdyby

pozostawila odroczenia brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w sytuacji kolejnego wylonienia. Musi

zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z tej dziewczyny na przewaga szczescia swojego syna. Kiedy waha sie przed podjeciem

ostatecznej decyzji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zyje.

Tegoz ciosu nie wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka chlopaka, a malzonka Kreona odbiera sobie

zycie. Kreon, bez ustanku stawiany w sytuacji wyboru, ma obowiazek rozwazyc, badz powinien wybrac dobro swojego ludu, badz dobro wlasnej rodziny.

Swoim nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na

smierc). Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj tworczosc kilku z nich.

Az do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca do walki. Po

obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca zlaczony byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac przy pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje do trwania na polu wojny i do gotowosci oddania zycia za swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tzw.

anty wzor – obrazuje, co oczekuje tchorza, jednostki, ktory nie chce oddac zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc fita wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Poeta

poprzez swoja tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec ewentualnych pokolen, natomiast imie tegoz, ktory nie obcuje wraz

ze sztuka, a przede wszystkim z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze tymze nie kroczy o bitwe na sen wieczny i zycie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka na piesci, ktora

podmiot poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

co przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy bog wie, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Los jest grymasny, a

przeksztalca sie tak szybko, iz niejednokrotnie ciezko jest sie nam co wiecej zorientowac, jak przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, zanim

Lotna mucha w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow

stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze w zyciu nalezy

powazac rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Trwac nalezy wedlug natura, brac od swiata tyle, jak wiele potrzeba, nie za

sporo, ale i nie za troche. Taka wizerunek zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze zdanie, ze pisanie wierszy daje

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia samemu za zycia poeta, wydaje sie jego tworczosc. Poeta daje tym samym termin swojej pewnosci, ze

posiada juz zagwarantowane wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc trwac bedzie przy wierszach, przy pamieci ludzi, ktorzy te wiersze pozostana kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny klasa epiki do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych czy tez

historycznych chwatow na tle wydarzen przelomowych gwoli danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Zrodlem eposu sa mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o poparcie w tworzeniu

dziela. Po „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie walcza po 2 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― jak i rowniez ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, co widac dokladnie w wariancie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane tak, ze jest dozwolone je latwo odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z zycia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, nieba, morza, 2 miast jak i rowniez zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego dalszy czlon wydaje sie rozbudowany tak, ze ustala odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od chwili toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie scalonego z

naczelna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

7. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod panstwa zachodniej Europy - tez i

Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy w charakterze cos doskonalego, a ow

kredyty prowadza naszej firmy do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten jest dozwolone uznac za prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, przy odniesieniu do dorastajacych jednostek.

Ogolnie kwestia biorac wazne jest, ze jakikolwiek ma przy sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy z dotychczasowym

systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, osobisty system wartosci, stajemy

sie innymi ludzmi. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje podopieczni. Bogini nie

zniosla tak znakomitej zniewagi jak i rowniez jej podopieczni: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma strzalami z luku.

Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja

przy kamien. Jednakze i wtenczas smutek srodku przebywajacej przy glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ten przedstawia istote

macierzynstwa jak i rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, jacy utracili swe dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi cierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi przy poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i

nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala powracac do malzonka na 4 miesiace przy roku, wtenczas to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego

rodzaju wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc odmian por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

2. maja charakter uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o sprawach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. dawny wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. jest dozwolone je przyrownac do wydarzen majacych polozenie w terazniejszosci

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one sens religijny jak i rowniez duchowy. Dzisiaj posiadaja walory kulturowe. Odrzucic znaczy to

jednakze, ze legendy odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow legendy mialy ogromne znaczenie. Dawny one gwoli nich tak cenne jak na przyklad Pismo Religijne.

Przywiazywano do nich duza role. Obrazuje to zjawisko, ze obszar kulturowy i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Dzieki

mitom poznajemy jakie dysponowali poglady na dane rzeczy, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

o powstaniu jednostek opowiada naszej firmie mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza trudnosc winy

jak i rowniez kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, iz starozytni dysponowali podobny punkt widzenia

na wiadomosci sprawy, jak na przyklad my teraz.

Wrocmy jednakze do czasow obecnych. Jak wspomnialem od razu "piekno

jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich wykrywa sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni wiekow

mity dawny i sa obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja gwoli poetow, kreatorow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie modelem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, astronomiczne,

pospolite, osobiste. W muzyce - operetki Ofenbacha. Po przenosni - powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele roznych.

Podsumowujac, przy mitach sa utrwalone na wstepie wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Istota i geneza mitu stalo sie szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal swiat

i czlowiek, jaka wydaje sie jego natura i przeznaczenie. Dawni osobistosci odpowiadali na te zapytania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego podrecznikow antycznej.

Pojmowanie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

potrzeby wyboru wartosci przeciwstawnych jednak jednakowo istotnych. Dzialania herosa sa z gory skazane na niepowodzenie a sam akt wyboru,

niezaleznie od tego, ktore z wartosci pozostanie wybrana ma obowiazek doprowadzic do katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych chwatow to postacie tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim a boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie ja poznac za

strony internetowej wladcy. Ustawa ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Dobor jednego

wywoluje kolizje kluczowego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa zupelnie

rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie byc odwazna jak i rowniez energiczna. Chce uczcic sen wieczny

brata, chowajac go. Jednakze aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena wydaje sie inna. Leka sie o swoje zycie i nie chce

zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie byc oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie.

Antygona placze powyzej losem swoim i swoich bliskich. Godzi sie na smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie przed Kreonem.

Okazalaby sie wowczas slaba jak i rowniez przecietna osoba.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale rownolegle zlamal prawo boskie. Zatem zgineli jego bliscy. Jesliby

uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly swoj autorytet a to zdolalo doprowadzic do anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze umie byc zacny i okrutny dla wrogow.

Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Wzorem moze byc zakaz

pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest on rzadny wladzy. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj autorytet. Bezwzgledny

gwoli wrogow jak i rowniez zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. W trakcie

konfrontacji z synem Hajmon pokazuje jemu jego bledy i dominacje dumy powyzej rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce aby ojciec

zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich,

ktore sa wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie do jego czlowieczych uczuc. Chce by spojrzal na to jak na przyklad zwykly czlowiek, a nie krol.

Wycofanie sie z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, iz Hajmon narasta w obronie demokracji przy

panstwie, jego ojciec fita nie slucha. Kreon mniema sie za nieomylnego. Odrzucic zwaza na wskazowki syna, ktory wydaje sie mlodszy od chwili niego.

Po przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tutaj poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora z postaci wydaje sie

wartoscia przy „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z przeroznych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze nie sposob go uniknac. W tragedii „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie byc on znany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy ogolnokrajowej.

Jest on wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Familia wedlug tej dziewczyny jest pierwszoplanowa i najswietsza

forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla Antygony smierc. Jej osoba

jednak mniema, ze nie moze postapic w inny sposob. Role jaka narzucilo do niej zycie przyjmuje bez buntu. Ma do wyboru 2 mozliwosci jak i rowniez

kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac smierci. Dalsze zycie bedzie jednakze pelne wyrzutow

sumienia. Swiadomosc, ze mogla by nie dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz sen wieczny. Kreon takze uwaza, iz racja

wydaje sie po do niej stronie, ma obowiazek jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma niepewnosci, w

odroznieniu od chwili siostry Polinejkesa, ktora nieprzerwanie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn

miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde z nich wydaje sie przekonane o swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi ewentualnosci kompromisu. A, takze to

jest przeslanie tragedii.

Czytajac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora to daje spoczynek i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem jak i rowniez personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie umrzec. Jest niesubordynowany i walczy z

przeznaczeniem. Walka z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny skraj. Nic nie moglo uratowac Antygony przed

katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej rzeczy, a zwyciezyc mogla tylko i wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje przed nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine jak i rowniez oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku jest do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. Po utworze jest dozwolone odnalezc prawdy uniwersalne - problem

wladzy, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt przy imie wartosci moralnych to glowne wzgledy utworu. Jednostka miary

opowiadajaca sie po jednej ze stron ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozmysla i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu tez

wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na zony sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec kleska Kreona.

10-ciu. Wymien gatunki literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie gatunki literackie, swietne z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie jak i rowniez wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie same, lecz w charakterze przyklady uniwersalnych

prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci.

Wlasciwa interpretacja przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie

znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa pomysly, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie skierowana jest do Boga. Az

do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne, pochwalne, dziekczynne,

madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to okazac sie takze patetyczny utwor poetycki, o tresci

patriotycznej czy tez religijnej. Utwor ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby czy tez instytucji. Dla Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odstepie miedzy

miastami, a takze na trudy wycieczki, list stawal sie odmiana przekazu Slowa Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszelkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z Biblii,

przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i konca swiata.

STROFOWANIE:

Jest to wpis, wyglaszany poprzez duchowienstwo do wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez jest dozwolone tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs smierci, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

przewagi. Tren wydaje sie gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden z podstawowych dokumentow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jakis z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ten jest najczesciej wierszowany jak i rowniez bardzo powiekszony. Przedstawia on

losy chwatow na tle wydarzen waznych gwoli danej wspolnoty. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu wydaje sie jego

podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie zlaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

wianek, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, fauny i flory, swiata jak i rowniez milosci. Preferencje filozoficzne

sygnalizuja najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez pomysl, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z zycia panstwa, struktury lub sekcji. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna jak rowniez tym,

iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania ich zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Zazwyczaj opowiadanie ogranicza sie do jednego watku fabularnego. Specyficzne dla przekazywania jest wystepowanie luznej

akcji (w ktorej czesto wychodza epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani przy kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie na dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Zespol aktorski ograniczal sie do trzech jednostek. Aktorami zdolali byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec rowniez i funkcje kobiece. Po

tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - ryk bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA KILKU JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jakis watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze wtem przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie prowadzilo do uszlachetnienia

wrazen, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu na akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii jak i rowniez nosi kategorie konfliktu dramatycznego. Polega na zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi fita do

katastrofy, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne sa przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt wartosci i potrzeby, bowiem herosowie bronia przeciwnych racji.

Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z tegoz wzgledu, iz racje obu

stron sa rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie do kleski chwatow. Antygona, za przeciwstawienie sie rozkazowi

krola, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej ukochanego, a swojego syna - Hajmona jak i rowniez

swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie wywolany szczegolna konstrukcja losow

bohaterow, jacy niezaleznie od krzepy charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja na siebie sen wieczny lub kleske. Nalezy dodac, ze o

ich losie decydowalo przy tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest wedlug stronie Antygony, bo przy jego

odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, jak na przyklad odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi jak rowniez

przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc jak i rowniez

spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza wydaje sie obrazem zycia codziennego, druga zas,

wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. tworzy sie z 3 trzonow: dwa na wstepie to okazy, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

trzech. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne sa osoby jak i rowniez wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego charakter

5. posiadaja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na zakres by zasiac ziarna. Jedno upadlo na droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone poprzez slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem

jest wyrazenie boze, a gleba ogol ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna te rolety albo przyjac, albo zrezygnowac, ale rezonansy sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu jak i rowniez jego 2 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja odsetek majatku jak i rowniez wyruszyl

przy swiat. Dobrobyt roztrwonil jednakze szybko na zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla bogatego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Kiedy

skruszony synek wrocil do ojca ten sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotow

syna, ktory byl jak na przyklad umarly, a teraz ponownie ozyl. Tatem jest Pan, ktory cieszy sie z wszelkiego nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie

do dostrzegania swoich bledow i ich naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie gwoli rannego jak i rowniez obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za pobyt w gospodzie.

Wczesniej podpory odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni okazywac

innym ludziom milosc jak i rowniez milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, gdzie przedstawione postacie i wypadki nie sa wazne ze wzgledu na nie same, jednak jako wzor uniwersalnych

prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje szersze, uniwersalne tresci.

Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo na rozmaite podloze. Przy

jednym spotkaniu padlo na droge jak i rowniez wydziobalo te rolety ptaki, nie wzeszlo na kamiennym ziemi, ani miedzy cierniami. Przed chwila gdy ziarno

trafilo na zyzna glebe, wydalo plon bogaty. Swobodnie odczytac przeslanie uniwersalne tej przypowiesci, odszukac jej sens, ktory odnosi sie do ziarna

madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc wlacza nakaz, aby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory

odnajduje pozytek z nauki. Przypowiesc pokaze prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda ma wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Pan cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl on wczesniej jak i

rowniez odszedl od chwili wiary, jednak powrocil. Idea te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do bliskich

traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada okreslone cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Pan Ojciec a Jego synowie to typy

ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem do ciaglego powracania,

dostrzegania swoich bledow jak i rowniez checi ich naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka.

Poprzez dzis dzionek samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego ogromnym cierpieniem autor probuje wyjasnic tajemnice cierpienia niezasluzonego. Pan

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a w koncu i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy. Hiob

osobiscie walczy o swoja godnosc odpierajac ich racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob ustala symbol religii, cierpienia

niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlowiek powinien uprawiac tajemnicze pomysly Opatrznosci, a nie te rolety badac;

- Bog ostatecznie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow godnych nasladowania. Zaliczane sa do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialo

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), a jego zycie podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu sie do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw. Franciszka. To tez

wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do fauny i flory, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to swoisty

wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol

Wielki z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego

zasobow sa: wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Wielki jest zatem symbolem wspanialego wladcy jak i rowniez

doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci narodu.

Odgrywa na ziemi funkcje namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i rozumem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, zaznacza jego prawdomownosc i troske o poddanych. Scena

smierci krola jest przedstawiona z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego

herosa, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec przyjaciol i damy swego serca, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie jak rowniez swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista inicjatywa tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem jego zycia

wydaje sie walka przy obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scenka smierci

herosa, w ktorej za swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w raju. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, zuch na do niej miejsce

wybiera wzgorze, zeby byc blizej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz jak i rowniez rog. Po swej krancowej spowiedzi wspomina

wartosci nadajace sens jego zyciu. Po scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac pozostac ascetami niejednokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim etapem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Jednakze na pomysl pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu, ktory

oznacza zlokalizowanie Boga przy centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej przyciagajacy. Przykladami dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje odpowiednie zasady prezentowania sie przy stoliku ï‚® mozliwosc wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Utwor

rozpoczyna wezwanie pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie autor opowiada na temat co rosnie na polu i niebawem zostanie zebrane i znajdzie sie na

biesiadnym stoliku. Udziela porad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi rowniez

Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na wszystkich jednostek. Nazywany wydaje sie takze glownym savoir-vivrem naszym, gdyz wlacza

zbior nakazow i pouczen, jak musi zachowac sie przy stoliku rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem

kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali

sie smiercia. Jej istota i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Odslania smierc w

charakterze wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten obrazuje smierc, ktora to zaprasza do tanca czlonkow roznych

stanow.

Obraz pojawia sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera pomysl, ze sen wieczny zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak aby tego chcial podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja pracy. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy kosciele

jednak zostal w tamtym miejscu zabity.

Pisarstwo sredniowiecza znalazla jeden zamiar parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy modne i uznawane w

okreslonej epoce. Wzorce osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, korzystne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza zarysowuje taki

portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych na Zachodzie, ktore obyczaje jak i rowniez

wyzsza kulture chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre reguly zachowania sie przy stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie podpory Bozej - apostrofa. W dalszej kolejnosci autor opowiada o tym co rosnie na polu jak i

rowniez niedlugo pozostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec naklania do

przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie uciechy na kazdego z ludzi. Nazywany jest tez

pierwszym savoir-vivrem polskim, bowiem zawiera zestaw nakazow jak i rowniez pouczen, jak na przyklad powinien ochronic sie przy stole rycerz.

Wyraznie czuje sie w niniejszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Sen wieczny ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza osobistosci

interesowali sie smiercia. Do niej istota jak i rowniez cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie

sredniowiecza. Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje sen wieczny,

ktora zaprasza do tanca przedstawicieli przeroznych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak aby tego chcial podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja pracy. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy kosciele

jednak zostal w tamtym miejscu zabity. Diagnozujemy tu spor spoleczny miedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo miec przywileje. Wywoluje sie

wsrod nich pycha.

Jest wciaz duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie do niej powstania:

• piesn powstala w X w., a jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, iz powstala przy 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o czym swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego z 1506r., co nobilitowalo ten tekst do rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. Jest to hymn do Chrystusa zwrocony do Mamusi Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, aby Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, a po smierci przebywanie przy raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

kazdym wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania formatu sylabicznego, co z czasem, przy XVI przy., doprowadzilo

do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy gramatycznej (np.

„nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace czasem po pare wersow,

uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika stad, ze przy

kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa - pojedyncze wyobrazenie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane z odpowiednim

zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Poprzez zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla na ogol muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw na jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― powstala na rejonie nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen

przy Szwajcarii. Po XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni - wielkanocna (strofy 3-6) jak i rowniez pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez

prosba, pelniacy role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i ich czastki, matematyczna

precyzja przy ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore do niej cechy. Mozemy powiedziec, iz na tak przemyslane jak i rowniez

staranie dopracowane od strony internetowej formalnej czekac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy juz w sredniowieczu dostrzegali szczegolna range tej piesni, wykonywajac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana kazdej osobie

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi z 1407r., jednakze juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1-wszy hymn lokalny. Pierwsza do niej zwrotka skierowana jest do Matki

Boskiej, druga do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa a Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, o dobrobyt w zyciu ziemskim jak i rowniez wieczne zycie po smierci. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, do ktorej niejednokrotnie

nawiazywali osobistosci sredniowiecza, ktora wspoltworza przy Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel. W

Bogurodzicy zauwazamy sporo historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. przy funkcji wolacza

wystepuje nominativus (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie

nie przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast gwoli, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy jak rowniez paralelny, oznacza to rownolegly, obustronny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym

argumentem na to, ze w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki

maryjnej. Placz swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem

Chrystusa. Jednakze przede wszystkim slyszymy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do

roznych matek, ludziom opowiada swoj bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

Przekaz Lamentu z konca XV wieku wydaje sie zabytkiem podrecznikow polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki

lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis zycia swietego, oznacza to hagiografia. Przedstawia jego narodziny, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy tworzy slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, a bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami na dworze

ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wyzwania gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa tez znane jak i rowniez wciaz funkcjonujace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich egzystencji i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty powiazana tematycznie z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, sa rodzajem,, uzupelnienia― Biblii. Wystepuje w

tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), zasobnosc zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior ustala psalterz., dawny bardzo popularne w sredniowieczu, opiewaja

wielkosc i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub polozenie np. kraina szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec

tym wiecej boli jego zniewazanie. Matka Boska obrazuje losy swojego Syna od momentu biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go

poprzez Zydow, wedlug przybicie do krzyza. Ciagle wspolcierpi z nim, chce czuc podobnie jak On, myslec podobnie. Jednakze przede wszystkim

slyszymy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do roznych matek, ludziom opowiada swoj bol.

Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po metropolii, postrzegana

poprzez ludzi w charakterze szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 2 barw: czarnej i srebrnej.

Czarny - prawdopodobnie wiec, ze ubiera sie na czarno, jest w stanie dlatego, iz jej skora juz zszarzala, stracila zdrowy kolor, srebrny - gdyz jej wlosy sa

juz siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez przerazenie spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych utracila jedno z

podstawowych zajec do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu straty swoich podopieczni, ale tez z powodu pelnego

wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w ktoryms stopniu. W moim odczuciu Matka z wiersza Rozewicza

Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa zapotrzebowania

niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych podopieczni lecz tez przyjmuje na swoje barki

cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, jacy walczyli przy obronie wlasnej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja do szalenstwa.

Natomiast Matka Przygniatajaca, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia sprzecznego z

prawami naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do szalenstwa lecz wydaje sie przepelniona nadzieja, ze nasza jedna

sen wieczny, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma nadzieje, ze juz zadna matka nie stanie sie musiala tak cierpiec jak na przyklad

ona.

dwadziescia. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana jest za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy zaniesc tytul apostrofy do Mamusi Bozej, znajduje w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora moglibysmy

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy,

oraz wiecej specyficzne: o pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten pelni wielorakie procedury. Przede wszystkim wydaje sie refrenem, a

wiec podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz zaznacza prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze napisana zostala celowo. Dwie strofy zaczynaja

sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― jest do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie ogromniejsza od pierwszej, podwojone postaci wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze profesjonalne wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie

zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, oraz na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu przy wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + trzech;

* trzech. wers - 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak

rowniez pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to nurt ma wlasnosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione przy tekst apostrofy.

Apostrofe ustala cala pierwsza zwrotka, ktora to obejmuje szereg wolaczy jak i rowniez dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. przy tekscie wychodza takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy z minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl z codziennego uzycia. Tych nieuzywanych dzis wyrazen

jest przy „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali samemu tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca przy tych czasach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory przy centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Osobistosci uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tej filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W tej epoce dwie pojecia sa centralne: Pan i czlowiek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jednakze to czlowiek zostal zbudowany na

obraz i zwiazek Boga jak i rowniez dzieki temu sprawny jest odszukac w samemu doskonalosc jak i rowniez jednosc z Nim. Akcentuje ona istotne

wartosci jednostki, jego godnosc zdolnosc do samopoznania, do dokonywania niezaplanowanego wyboru, do zdobywania madrosci, do namietnosci i

czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza coraz to mniej. Wszelcy gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami.

Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac na filozofow z tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc wlasciwego postepowania. Musimy

przystanac na chwile i rozwazyc o wlasnej sytuacji. Wzorem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz to mniej aktualny w dzisiejszym

swieci. Glownymi zrebami jego nauki dawny: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja okazac sie dla nas wazne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy caly czas aktualne takie jak: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i

swiata. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w podaniach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jak jest to terazniejsze w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, co najwazniejsze, oznacza to nasze zycie.

Zapominamy jak jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Uczucie jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce przy sredniowieczu. Wzorem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest aktualny w wszelakiej epoce. Uczucie to uczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna niejednokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie ma juz szlachcicow ani kroli, jednak nasza firma

mozemy wyprowadzac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga jak rowniez tym jaka wage posiada dla jego zasobow

honor, ktory we wspolczesnym swieci stracil na swojej wadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych juz w sredniowieczu sa w dalszym ciagu aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza ow kredyty czlowieka, a

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. W polnocy Europy i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

chwatow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego do Francji

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych gwoli tworczosci duchowej czego modelem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „ Bogurodzica―,

jak i kreowaly nowe postaci zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny prowansalska tworczosc

poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do progresu hagiografii, branzy pismiennictwa zajmujacej sie obrazowaniem zywotow kultu

religijnego, opartych na legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy charakter

dydaktyczny. Tworzenie sie nowatorskich panstw jak i rowniez dynastii poteguje historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny,

wystawiany przy kosciele przy sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy jak i rowniez zakonnikow przy

kosciolach czy tez w planowo wyznaczonych dodatkowo miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana

dramatyczna wydaje sie misterium, co po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze

Sedziwego i Swiezego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat

chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek jednostki, odkupienie jak i rowniez sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w

Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz przy Niemczech. Wylacznym ze wspanialych misteriow rodzimych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu

Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne wypadki z zycia Maryi. Sposrod czasow pozniejszego

sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory poprzez grzechy jak i

rowniez upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamysle skierowanie jednostki na odpowiednia droge. Zrodlowym bohaterem

moralitetow byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna

bitwe miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Wam utworow.

Naczelna faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi przy niej do glosu

miedzy innymi tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga,

swiata, jednostki. W sredniowieczu w srodku swiata jednostki stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary jednostek,

ktorzy postrzegali Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal ich glosy jak i rowniez raczyl ofiarowac

spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce przy raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje wiadomosci o przemijaniu, o wartosci dobr

ziemskich i ostatecznych - smierci, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. Po sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez

cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie ustala jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" - szatanem jak rowniez duszy z cialem. Pan stwarza nadzieje wygrania

tej walki. Po utworze pojawia sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc.

Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy swiata tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow kredyty w stanie

ofiarowac czlowiekowi rzetelnego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac trudno, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy cel

milosci jak i rowniez piekna przy Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy

teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe wartosci, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo posiada radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami sredniowiecznymi. Po

baroku tworzy sie rodzaj czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego zycia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech zycia, jak na przyklad

wiemy zawsze sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 rok Jana Laskiego). Czas do niej powstania do

dzis pobudza zywe dysputy badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, narodziny tekstu powiazane sa z poczatkami

panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko - bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy metrow. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest otwarcie do Mamusi Boskiej z prosba

o wstawiennictwo obok Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, wlacza blagania o "zbozny

pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie zrodlem informacje o slownictwie i formach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. Niedaleko slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy,

spusci, raczy. Roznice przy glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, predko wyszla procz mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak twierdza

owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Zarazem stanowila w

dalszym ciagu nieodlaczna odsetek wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod opieke papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - na wstepie polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie zaniesc swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany wedlug polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia przy

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i wylaczny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i ich odbicie przy literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie na ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe cialo i ducha. Nagroda za jego cierpienia stalo sie szybkie wziecie srodku do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do religii. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly

do namietnosci do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja dusze i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie przy obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to zuch idealny- skupia w samemu

szlachetnosc jak i rowniez odwage, az do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje przy zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany

„slodkiej Francji― i wierny damie swojego serca. Zdecydowanie rycerz ery feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu.

Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy druh, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem przy nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Nazywa go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedlug Boleslaw narodzil sie

przy sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego

postrzegany za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od dziecka. Karol duzy byl

obronca wiary chrzescijanskiej, wladca inteligentnym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka pozostal przedstawiony przy utworze Historia Tristana jak i rowniez Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla tez liryka milosna

zgodnie z zasada, ze jakikolwiek rycerz musi miec dame swego serca. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych wrazen i rozmysla poetow,

sa one wlasciwie wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl wyidealizowany a opis uczuc

rycerza - dosc stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Historia Tristana jak i rowniez Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, krotkim etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo przy parze wraz ze zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial jednostek do rozumowania o smierci, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny nalezala do

tzw. rzeczy ostatecznych nieopodal sadu ostatecznego, piekla jak i rowniez nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza znalazla byc przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte przygotowanie

sie na spotkanie wraz ze smiercia. Posiadaly temu poslugiwac: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi jak i rowniez

swiatem. Wzory motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy rozmaite wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, blada, zolte oczy i cialo, bez konca nosa jak i rowniez warg,

zgrzytajaca zebami, z kosa przy reku i tym podobne. Mowi ona, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow, ksiezy

zyjacych przy dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika stad, ze im czlowiek przejdzie przez zycie

skromniej, tymze jego spotkanie ze Smiercia bedzie wiecej przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w 2 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― matka Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje sie byc

ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem a ludzmi

Naczelna zwrotka wydaje sie apostrofa do Matki Boskiej i wlacza w samemu wiele okreslen skierowanych ponizej jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wyznawcy zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Odkrywamy w tej dziewczyny prosby ogolne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie rozmysla.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Mamusi Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba mowiaca w artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako forma cierpiaca, zalaca sie powyzej soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje

swe dziecko, pragnie z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest niezaradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest to siano twe wesele

Co zes mi do obiecywal, tylko i wylacznie bano sporo..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Matka Boska wytycza dwudziestozwrotkowy wpis, prosi jednostek o uzalenie sie powyzej nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku jak i rowniez zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej zwlaszcza cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w

ktorych uczestniczyla. Maria wydaje sie matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest fundamentalnym problemem utworu. Marie tym wiecej boli

zniewazenie syna, bowiem jest on jej jedynym dzieckiem. Odslania losy swojego wlasnego syna od momentu biczowania poprzez nakladanie cierniowej

korony, bicie go poprzez zydow wedlug przybyciu do krzyza. Ciagle wspolcierpi z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec podobnie jak on, czuc. Wie, iz to juz ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i na blahy rzecz, dotyczy jakiegos zdarzenia czy tez osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie rozmysla lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla charakter

zwlaszcza sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to klasa liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje uproszczenie budowy, prosta skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos

elementu lub reguly budowy). Koloryt piesni wynika z do niej zwiazkow z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni

Horacego nawiazal Kochanowski. Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne

do niej odmiany, powiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze,

legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli ryk, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet jak i rowniez uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a do poezji

krajowej wprowadzil fita Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej branzy wiedzy. Wystepuje czesto przy tytulach prac filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zniwa kazan przybraly charakter skladow

literackich nie zawsze pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu wzorom

zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to klasa poetycki wywodzacy sie z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o egzystencji pasterzy czy tez wiesniakow. Gatunek ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w

dekadzie nowozytnych jak i rowniez oznaczal wowczas wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta formie literackiej ogolnie pasterza, z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w sposob

realistyczny czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i rowniez niecheci

do miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z stosownym jej pragnieniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc formy (wyrazny pozycja kulminacyjny,

puenta), ograniczenie cyfry postaci, wprowadzenie tylko okreslonego watku, skupienie sie na jednym tylko i wylacznie problemie, jakis punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Zostala srodkiem wprowadzenia do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z jego zyciem

dziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo ten gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( W sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie do walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest jednakze glosow przemawiajacych, ze

o ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, funkcjonuje we kazdego z nastepnych

epokach literackich jak i rowniez jest powiazane z zadaniami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro ojczyzny stawia

wiecej niz wlasnpe, osobiste sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby naprawy, nie liczac sie z przykrymi gwoli niego konsekwencjami.

Odrzuca co wiecej przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie ujawnia prawde co wiecej ta przykra. Troska o losy

ojczyzny i obywateli jest gwoli niego naczelna wartoscia. Poswieca dla tej dziewczyny wszystko, co wiecej osobiste ambicje i osobiste dobro. Mocy

dodaje jemu przekonanie o slusznosci tego rodzaju postepowania jak i rowniez mysl, iz zasluguje samemu nim na dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina przy przekazie M. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania czytelnika do

refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy jak i rowniez

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej

godzi w ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Wydaje sie byc jednak sprzeczny panszczyznie. Ludzie okresla - „Ksiadz pana wini, pan ksiedza, a

nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". Po "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl swe

rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, jak na przyklad gramatyka,

logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, umiejetnosci praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze

tany i spiew). Ceni prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie,

odrzuca natomiast dziedziczenie wedlug przodkach podpisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche

prowadzaca czesto jednostki na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy na wsi, totez starannie opisywal zajecia ziemianina przy roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez kompletny rok nie zabraklo bliskim

gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do pracy na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz roznych plodow rolniczych:

wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi

pozytek i daje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej jak i

rowniez sprzedawac drozej w roznych okolicach.

Akt milosny Reja do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w niniejszym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich zbytnio.

Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, iz moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, gdyz oprocz madrosci praktycznej ambasador tego wysokiego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza tez sympatii wspolzycie szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, dajac im mozg i mowe, Dlatego tez,

jakikolwiek winien poslugiwac krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest mezny -

borykac sie w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wieksza wartosc posiada oddanie zycia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni o spustoszeniu Podola", po

klesce Polski z Turcja. Okresla postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje

oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu zarobku. Ksieza nie chca trwac wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad,

atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor jak i rowniez la-sow". Podmiot

wspomina jazdy (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek musi korzystac z chwili.

„O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Los.

31. Przedstaw realia krajowe XVI wieku widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Nazywa ich zbojcami. Jednoczesnie naklania

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Wydaje sie byc oburzony obojetnoscia

szlachty, deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psiaczkow tureckich. Ofiaruje im bitwe, by placili na wojsko, na orez,

by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski pragnie by wojowal caly

narodowosc. Zada patriotyzmu. O jego oburzeniu wykonuje ironiczne zakonczenie iz Kowalski jest glupiec przed jak i rowniez po krzywdzie. Mimo

krzywdy nie staraja sie oni zreperowac bledu. Odrzucic ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Odrzucic wyciagaja z tragedii

wnioskow. Nie umieja ustrzec sie przed podobna sytuacja z czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem wydaje sie aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

oddac Helene poslom i uratowac ojczyzne od chwili wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne. Staje sie

to wielozadaniowym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Polski, swiadczy na temat podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej

do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba

odpowiedzialnosc. Maja dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia.

Stalosc i wladza panstwa pozostaje w zaleznosci od poszanowania prawa jak i rowniez przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie wystepuje nic wiecej niz ojczyzne, czlowiek powinien co wiecej

z rozkosza umierac za nia.

32. Wymien jak i rowniez omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic co ludzkie nie jest mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia jak i rowniez podziw gwoli urokow

fauny i flory. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy

czas po temu", "Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, radosc

duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy przy dzwiekach muzyki, w

atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, iz nawet w toku zabawy wypada zachowac, tak ceniony poprzez Grekow, umiar. Od starozytnych

przejmuje tez ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci jednostki. Czestym powodem jego skladow jest wianek, ktora uznaje za najlepsza

wartosc - "Piesn o cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji jednostki wyrazanej poprzez

Platona - wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na domek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu

wartosci materialnych i opowiada sie za wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne zdanie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem

poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej mocy tworzenia. Motyw ten pojawia sie przy piesni "Niezwyklym i nie lada poslugi

opatrzony". Mowi za Horacym, ze jego wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do mitologii, stosuje w praktyce bogow,

tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" - Proteusz (bozek lesny), przy utworze

"Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w tych propozycji pochwale cnot i cnot zmarlego,

pokazanie wielkosci poniesionej straty, fraza zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny.

Zazwyczaj poeta nabiera do Horacego, lecz zamienia je, jednoczy rozne motywy w jednym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow rywalizacji trojanskiej, jednakze przedstawiony w tamtym miejscu

problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal spor pomiedzy interesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W powyzszym utworze prosto odnalezc

swistki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Slowa krytyki sa wyrazem intensywnej troski o losy osobistej ojczyzny. Jednym

sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe z

odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad calym narodem, byc trzymane na strazy prawa jak i rowniez

sprawiedliwosci. Odrzucic wolno im myslec o prywatnych romansach, powinni miec wylacznie na mysli dobro ogolu. W ostatnim fragmencie tej

wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, wiecej

jeszcze wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi (wypowiedziane ustami posla

Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie na obronce ojczyzny (mialo to zachecic

mlodziez rycerska do grozacej juz wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do tragedii pewne szczegoly, ktore wbrew umiejscowienia akcji

w Troi nadaja do niej jednak lokalny koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy lokalny balagan). Rozumuja

przewodnia pelnego utworu wydaje sie stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym podrecznikow antyku, mocno zwiazanym z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz

z ta kobieta. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem gwoli Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego

sa przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w wiekszosci powazne, ich tematyka wydaje sie zas bogata. Wystarczy doprowadzic do realizacji

przegladu przeroznych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, jak czas wedlug temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie zwazajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, fauny i flory i zycia, milosci. Preferencje filozoficzne zazwyczaj stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge jak i rowniez lament wedlug klesce Mlodych

polakow poniesionej w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana gleba i osobistosci ( kobiety i podopieczni ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie do tych, jacy czuja wciaz milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania finansow

dla wojsk, mysli o kraju a nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie ten rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Jednakze jesli prawda i z tego naszej firmy zbodzie,

Nowa przypowiesc Kowalski sobie kupi,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i wedlug szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych mozemy zaliczyc piesn pt. „Serce roscie zwazajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii, zdanie o

harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego obszaru dla wszelkiego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, finalnie czlowieka o prawym

sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i osobistosci, bo posiada czyste serce i tegoz „kogo gryzie

mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Panie za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali

utwor Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest tworca, poeta, jego tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz 1-wszy o tym slyszymy,

przeciez Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam

trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi przy literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obszerny poemat skladajacy sie z 12 piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z noca swietojanska. Jest to proba wykonania

pierwszej krajowej sielanki. Poeta chwali zycie na wsi. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o problemach i klopotach codziennych, co

wiecej praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja pelna cnot, gdzie

wyrasta sie grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Posada na pozycji choc masywna daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne wikt, wysilek

natomiast jest motywem do pychy. Po pracy mozna zrelaksowac sie wesolo zapedzajac czas na tancach jak i rowniez spiewach. Czlowiek zyje na wsi

przy harmonii z przyroda. Dla Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, gdyz to oczywiscie oni pokazuja zmeczonej

zyciem dworskim szlachcie jak odszukac spokoj, lad i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 skladow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci blyskawicznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow

17 stulecia jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o nierownosci

spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciw niesprawiedliwosci

spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, iz stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie jak i rowniez radosc. Radosci plynace z zycia jednostki na wsi mocno podkreslili

w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione przy obcowaniu przy z

natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o swojej namietnosci

prosto z serca, podsmiewajacych sie z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tekst, stopien zawartej w tych propozycji

mitologizacji jak i rowniez jezyk jest dozwolone podzielic na dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa badz

przykladami, badz przerobkami idylli antycznej, badz tez zbiorem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, jednak alegorycznych, kompletnych

powiazan z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek hhg Szymonowic jednostek i sytuacja dworskie. Naturalnie obrazy dekorowane

w sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Te wszystkie postacie wystepuja ponizej mitologicznymi imionami:

Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe jednak sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednak prawdziwe bez watpienia sa uczucia, szczescie jak i rowniez

nieszczescie przy milosci, ktorych doswiadcza niemalze kazdy, tak samo jak i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim wiecej lub wiecej dworskim

sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace z trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i weryfikacje zycia, tak znakomitej jak

"Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od chwili siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze tymze poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie kobiety, narzekajace na swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie realizm, z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak tego ludu

wszakze wydaje sie przepych sluby i obfite zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja spor miedzy panskim dozorca - Starosta, ktory

wystepuje w kazdej sytuacji z przyrodzonym symbolem swej wladzy - nahajka±, a chlopem nieodwolalnie pedzonym do roboty.

Zobaczymy wiec tutaj krytyczna ocene zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej podrecznikow. Jest on autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". Jest to utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie. Takze

nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to niejednokrotnie. Pan boi sie, badz czasem dzieki czemu postepowaniu ogol wraz z ksiedzem nie znajda sie

na lewicy, czyli czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Odrzucic atakuje wciaz ksiedza, powiada tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w

czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan w dalszym ciagu podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa odpowiednio jarmarkami.

Osobistosci znosza ksiedzu kury, winko, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za co otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie do rozmowy Pleban,

ktory oczywiscie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze na stu urzednikow, jeden wydaje sie sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny.

Sedziowie nie pragna odprawiac swych procesow, chyba ze za rownoczesne swiadczenia. Roznorodne lapowki jak i rowniez daniny przypominaj zbiory

mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia rzeczy

narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu zamyka sie jak i rowniez przedstawia przygnebiajacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, a nam

zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im to gesi, to kokosz. Pod spodem

przymusem przeprowadzic trzeba tloke, prace suplementarna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala kolejny raz zwozic zboza poki nie wybierze

dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka rowniez jest zawila, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa.

Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego zasobow, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta

ponosi z racji zycia wiecej niz stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku jak i rowniez nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie zadowolony wraz ze

swego losu. Jest osoba uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan nie sa nasyceni. Pan karci Wojta za zbytnia poufalosc i

odwage. Utwor wydaje sie obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wsi, omawia przebieg calego do niej zycia. Po mlodosci wskazuje

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem militarnym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, a jezyka jest

dozwolone sie nauczyc bez do niej znajomosci. Debiutujacy szlachcic musi posiadac jedynie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc osobistych korzysci. Wowczas gdy mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie

gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Alians malzenski wypada zawierac z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Az do urzedow nie powinno sie

pretendowac. Podczas roku przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa jak i

rowniez krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy z truskawkami i tym podobne. Latem jest

dozwolone z ludzi przygotowanych na wiosne krzewow jak i rowniez drzewek miec owoce jak i rowniez pozytek. Znajduja sie juz wtenczas jabluszka,

gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Latem gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko gwoli

uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i osobistosci zle operuja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W

ostepach polowania z przyjaciolmi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W domu wszystko

preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja finalnie pozytek. Jednakze i podczas zimy nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez

jest dozwolone z towarami, albo rowniez u handlarza sie zabawic i baranow i cielat kupiwszy tanio sprzedac, przy innej okolicy drozej. Zobaczymy, ze Rej

dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, a korzysci widzi dla

szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia na wsi. Po Czarnolesie istnieje wiele pieknych tego typu skladow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, planowo cenionym. Poeta zwraca obserwacje na to, jakie wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. Sa to

wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia dalszego

popijania z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony posiadaly wiecej powierzenia.

Chlop rowniez o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na jego niekorzysc. Jest to jeden z utworow gdzie poeta dotyka problem spoleczny w Polsce.

Zaprezentowanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest to dzielo oparty na

tradycjach uroczystosci poganskich ku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies jak i

rowniez zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie byc mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie wyrazne, jezeli

wezmiemy pod obserwacje charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny pozostalej mowi o tancu jak i rowniez radosci. Przekonuje wszystkich

do pojscia przy jej slady. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wsi. Chlop podtrzymuje ze

wlasnej pracy zony i rodzine, a fach jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza badz pisarza. Liczy nastepnie

wszystkie przyjemnosci pracy, chwali wieczorne spiewy jak i rowniez tance. Utwor nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem

radosci zycia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw na uksztaltowanie herosa lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniem dlan form, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Na bazie tych zrodel

powstaly dwie glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i wiec w jego poezji znajdziemy echa ideologii

epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego oddzialywania przyrody na

ludzka psychike. Zawiera tez pochwale jak i rowniez zachete do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i

rowniez bez zawisci wysmiewa usterki ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji jak i rowniez umiejetnosc krytycznego spojrzenia

warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola jednostki w kuli ziemskiej,

zastanawiaja powyzej nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale tez podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

niemalze wszystkie przemyslenia i przy ich uzyciu mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest

piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Jemu za utwor stworzenia swiata oraz jednostki, a takze

melodie miedzy nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, zwazajac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie

postawy charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje ich syntezy. Nigdy najwazniejsze wydaje sie miec dziewicze

sumienie, radzi, aby korzystac z mozliwosci do uciechy, ale rozwaznie i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej przy sobie. Po „Piesni o cnocie― poeta stara sie

zbudowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych wraz ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty wydaje sie obowiazkiem

kazdego czlowieka, a najlepsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny

byl tez osobiscie proces tworczy. W „Piesni o solidnej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic

wedlug sobie slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie

tworczoscia ale i danym artysta, ktory z racji na posiadany talent jest jednostka wybitna. Obraz lotu powyzej roznymi krajami jest wyrazem przekonania

podmiotu lirycznego na temat, ze jego dziela pozostana tez swietne nie tylko rodakom, ale i daleko poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski

nawiazuje tez do antyku. Slowa z piesni „Milo szalec, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest

szalec w stosownym miejscu jak i rowniez czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta jest z antyku,

podobnie rowniez horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII jest dozwolone odnalezc tez topos arkadii

– „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna w dalszym ciagu pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce

osobowe, idealy godne podpatrywania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie musi wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej

majetnosci. Wskazowki powstale sa przy „Zywocie jednostki poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie

darami fauny i flory o wszelakiej porze rok, dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Podobny model ziemianina pokazuje „Piesn

swietojanska o sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlowiek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych poprzez literature renesansowa mozemy tez wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swych dobr wiecej jeszcze zycia. Tego typu ideal stworzony jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden

schemat – rodzaj renesansowego stworcy, humanisty. Taka jednostka nie ogranicza sie do jednej dziedziny tworzenia, jest wszechstronna, oprocz

umiejetnosci niezbednych ma rozlegla wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, rozumiana jako lojalnosc, patriotyzm, zycie zgodne z natura. Wlasciwy ozenek, obowiazki gospodarskie

jak i rowniez obywatelskie rozstrzygaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace na roli jak i rowniez w ogrodzie, uciech plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie obowiazki szlachcica.

„Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym gospodarzem, dba o swoja rodzine, z rozkosza korzysta z

dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca jak i rowniez troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak z dziedzicznego

badz nadanego tytulu, nie jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach pragnie Bozego

blogoslawienstwa. Wedlug jego zasobow najwyzsza korzyscia jest wianek ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana w charakterze czyste sumienie, ludzka

przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego szczescia i spokoju wiec przestrzega

nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z fraszek. Podmiot

poetycki uznaje tezyzna fizyczna za wybrana z kluczowych wartosci, wzgledem ktorej odmienne dobra traca swe przeslanie. Poeta we fraszce „Na

lipe― chwali spokojne zycie w zgodzie z natura i nie szuka sporo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego zycia i jego prawdziwych wartosci w niektorych utworach kompanow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug jednostki odrodzenia wypada zyc wedlug natura jak i rowniez jej prawami, pamietac, iz wszystko mija ale wypada przy tym afirmowac zycie jak i

rowniez w pelni tu korzystac. Wedlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i wypracowac spokoj wewnetrzny broniacy

przed atakami fortuny.

38. Ustal, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem wydaje sie wydany

przy 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju wspanialym

uszczesliwiajacym kazdego z obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru zachwycajacego obywatela Rzeczypospolitej oraz

powyzej obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej gwoli roznych jednostek jest zroznicowane prawo. Dla

przykladu prawo karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla osob z przeroznych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty jak i rowniez inne gwoli

mieszczan. Sadze ze, ten problem wydaje sie nadal aktualny. Tak juz bylo jak i rowniez jest, iz ludzie posiadajacy wplywy jak i rowniez takze zamozni

podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co zwyczajowy obywatel, jednak zazwyczaj sa traktowani w znacznym stopniu lzej, w bardzo wielu

sytuacjach moga sie chociazby kupic. Czesto osobistosci na wielkich stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie przy ich sprawie jest o wiele

przedluzone. Nastepnym problemem, ktory porusza Modrzewski jest znaczenie nauki jak i rowniez wiedzy w zyciu kazdego czlowieka jak rowniez

wspolzaleznosc krzepy panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe

szkoly i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli. Dzis wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub zwyczajnie zmaga

sie z bieda i jest zatrudnionych nadal z dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale mimo to wiele szkol, szczegolnie przy malych

miasteczkach, zamknieto jak i rowniez dzieci wielokrotnie musza chodzic do ludzi odleglych w znacznym stopniu kilometrow. W dodatku szkoly posiadaja

zazwyczaj zbytnio male srodki pieniezne na wzrost pracowni jak i rowniez zakup podpory naukowych, czasami nawet na utrzymanie. Po ksiedze o wojnie

natomiast mowi, ze kazda wojna powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych obywateli a nie tych, jacy je wywoluja. Rowniez teraz w wojnach gina

niewinni ludzie czy tez zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia tyczace spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy kraju w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad struktura panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - jakikolwiek mieszkaniec wydaje sie

obywatelem jak i rowniez panstwo mialo mu zapewnic szczescie, - o wartosci czlowieka nie decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek musi byc prawnie

przygotowany do pracy, a ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno pielegnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie branzy

zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej chlop byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac nowy

kodeks prawny z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci z wojny nie sa tak wielkie, zeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny oznacza

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu przy 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny

od chwili Rzymu, - wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez jednostek wyksztalconych

jak i rowniez szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy zbedne, takie jak wspaniale domy jak rowniez sute biesiady. Proponuje

srodki pieniezne przeznaczone na ten zamiar wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie na dotowanie szkolnictwa w

czasach, gdzie nie docenia sie madrosci i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, przewrotowe talenty polityczne i literackie. Modrzewski ofiaruje

przejecie pieczy nad budami przez panstwo, a prawo do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz

1-wszy prawo chodzenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. Dzieki temu pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, oznacza to brak namietnosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny wydaje

sie podstawowym przymusem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie wartosci (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie laczyc w wybrana

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra lacznego, dla porzadna ojczyzny wypada poswiecic calosc: majatek, krzepy,

zdrowie, fuks, a nawet zycie.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna stac sie zgoda, gdyz laczy fita jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do ktorych moga sprawic niezgodni obywatele - znaczny sejmowe,

rywalizacji domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez narod

wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche,

zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

- oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien rzadzic

krol, wspierany madra sugestia, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego zakresu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka,

podle funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo krajowe od

szesciuset lat opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, aby stara religia ustapila nowej. Jednak heretycy nie

sa spojni, nie tworza jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej wydaje sie jednosc jak i rowniez zgoda, ktorej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow,

ale obok heretykow to niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza przy przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i

gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich sferach zycia, takze publicznego, oraz prywatnego. Heretycy nie moga nawet

chronic panstwa przed poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest odpowiednie do wygrania wojny. Skarga wzywa zatem

krola do obrony religii katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej przy narodzie.

Wymaga odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow jak i rowniez pozbawienia ich ochrony prawnej. Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez

znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Zbytnio prawa sprawiedliwe uwaza

tworzone, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione gwoli

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim balagan (istnialo wowczas wiele sadow -

ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia praw ograniczajacych jak i rowniez

naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Jednoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej - np. szybkie sadzenie jak

i rowniez bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod tych propozycji

herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc, niemoralnosc jak i

rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek jak rowniez do tonacego okretu, ktory

wszyscy, przy chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, jakie maja polozenie w kraju jak rowniez

proponuje naprawe istniejacego zakresu rzeczy. Zarazem przepowiada on, iz rozplenienie sie tych chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno przy

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O solidnej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy gwoli

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej przy Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow

greckich". Utwor, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

moga jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna liczne analogie do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Podpowiedz Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Zauwazyc

mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor ustala ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne

panstwo, w ktory interesy obywateli beda stawiane ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie jednostki poczciwego" odszukac mozna schemat prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace fita sprawy jak i rowniez swoj lek o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, jakie dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto zaznacza prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow literackich.

M. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna zobaczyc w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany z pozycji kalwina i przy

duzej frakcji stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych poprzez protestantow, co jest zwlaszcza widoczne przy krytyce duchowienstwa katolickiego.

Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na

poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, bakcyl do zycia w przepychu i nienaturalne

zawyzanie cyfry swietych, na ktorych nieprzerwanie pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin jak i rowniez „koled―,

ktore sa podlug niego jedynie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego jak i rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow jednak takze

papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym charakter sporow religijnych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi odgadnac

istniejace przy owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia fita i siega ponad zwyczajnych ludzi.

Aczkolwiek mnich tamten jest faktycznie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osobistosci, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow za swietych, ochoczo ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie

anegdotka o plebanie, ktory pochowal swojego psa na cmentarzu nieopodal grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez poskarzyli

sie biskupowi, pleban przekupil swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z psa uczynil

parafianina. Jest to wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez

lekcewazenie naczelnych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, co w pasyja plakala, ustala nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow

postulatu odprawiania nabozenstw przy zrozumialych gwoli wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie nie rozumieja

lacinskiej liturgii, nie wzruszaja ich spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec ich uczestnictwo przy odprawianej mszy swietej wydaje

sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega nieszczescie ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach niejednokrotnie nawiazywal do filozofii stoickiej - osobiscie pragnal okazac sie stoikiem. Byl

przekonany, iz jest intymny osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, w jakim

stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow zeszlych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim talent, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen wieczny

malej oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow poswiecony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych jak i

rowniez zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal z ta zasada. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie na wlasna reke,

rownoczesnie chce dowiedziec, co obecnie dzieje sie z Urszulka. Pyta o sposob pozagrobowego egzystowania. Brak wydaje sie na nie odpowiedzi wraz

ze strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce

nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz wedlug smierci, do miejsc gdzie

przebywala przed wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole przy zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie, jeslis

jest").

Poeta za wszelka cene pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to przy ostatnim z TRENOW, gdzie opowiada swoj sen - we snie

ukazala jemu sie matka z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze jego coreczka wydaje sie szczesliwa. Postawa ojca

przeksztalca sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie zycie Jana na wsi pozostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do formy starozytnego epicedium (utwor poswiecony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca - stracil ukochana coreczke, nie rozumie, czemu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo 'zostala scieta poprzez

nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka po odejsciu

coreczki, ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W ktoras strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana jest jego wiara w prawdomownosc boska, wykonuje to do zakwestionowania wszechmocy Boga wiecej jeszcze w odcinku

kulminacyjnym do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc sens calego zycia i istniejacych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, iz corka stanie sie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna smutku, rozpaczy, strachu. W obliczu

smierci corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swoje Na tym strawil, zebych

byl ujrzal progi twe! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jakis z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - powiada matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc koncepcje ukazujaca sens boskiej decyzji - Urszula poprzez sen wieczny w wieku

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, ktorych bohaterami sa pasterze czy tez rolnicy. Sielanke

umiejscowic jest dozwolone na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako klasa mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wprowadzenia czy piesni spiewane poprzez bohaterow, do epiki – fabula jak i rowniez narracja, do dramatu natomiast - dialogowe partie tresci,

wypowiedzi jak i rowniez rozmowy konkretnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie ogolnie z humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje sie nierzadko tlem

gwoli prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy obraz wsi krajowej Ostatnia z panien

wyglasza pochwale zycia wiejskiego; masywna, codzienna profesja w polu i przy gospodarstwie wywoluje radosc sasiadom wsi jak i rowniez jest gwoli

nich motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Ktory twe wakacje, kto pozytki?

Moze wspomniec za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy przy literaturze krajowej siegnal

wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia cech gatunku, wydaje sie

nietypowa, hhg bowiem robote panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje zatem nie

rzecz, ale sposob, w jaki to zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na motywach ludowych i

narzeka razem z Oluchna na ciezka robote oraz na srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki tej dziewczyny

sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna przyjaznosc czlowieka. Polska wies konca XVI wieku jest, podlug Szymonowica, mieszkaniem

wyzysku: mieszkaniem, gdzie niejednokrotnie dochodzi do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw bolesnych, pokazuje ujemne

strony zycia na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji swiata i konstruujac utwor zblizony raczej do antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle przyrody,

a do niej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i uciechy, jakie ciagnie ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa na spotkanie z ukochanym ponizej umowionym

jaworem nikt na nia nie czeka. Wytwarza to podejrzenie o zdrada i stosunek z odrebna pasterka – Doryda, co konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w

czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wtedy zza osciennych zarosli wybiega Filon jak i rowniez uspokaja

Laure tlumaczac, iz chcial tylko i wylacznie przekonac sie o jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym

wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie byc, tak charakterystyczne gwoli sentymentalizmu,

zwrocenie uwagi na swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu namietnosci na zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego egzystencji do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany za tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak charakter jego wierszy

wykracza daleko poza schludno renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, co powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz ze zmiany religii, gdyz najwidoczniej Mikolaj przy mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy szok swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niepewnosci, czy dobor ktorego dokonal, byl sluszny i dosyc uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, jednak, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzisiaj i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest idealnym obrazem ludzi niepewnosci jak i rowniez lekow. Zwlaszcza wyraznie mozna zobaczyc niepokoje poety w 2 sonetach – IV jak i

rowniez V.

Sonet IV: O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, wydaje sie wyrazem niepokoje poety o wynik bezustannej walki,

jaka kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne jak i rowniez pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od chwili Boga. Az do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z silami

ciemnosci czlowiek jest osamotniony, a stawka jest jednak zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi jedynie obecnosc Boga, na pomoc jakiego

kazdy czlowiek powinien zawierzyc, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, swiat i odepchnac pokusy swojego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tegoz, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co mentalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest uczucie do Boga. Bog wydaje sie wielki jak i rowniez dokonaly, czlowiek maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc zabiera czlowieka od chwili Boga, zakloca mu droge do zycia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac tutaj wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), oraz do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla ogolnie znana ludziom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium historyczny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest mocne, a jak slabe. Meritum rozwazan pisarza ma

charakter uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w kazdym czasie), jednakze najbardziej zajmuje Kochanowskiego Polska XVI wieku, wowczas wciaz silna

jak i rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale juz z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow przed tym, iz

niewlasciwa polityka moze sprawic do upadku panstwa, tak samo jak Troje. Po tekscie sa fragmenty swiadczace o takich intencjach pisarza.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita sprawa wladacie") wydaje sie skierowana do rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jak na

przyklad maja sprawowac powierzona im wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na

zakonczenie poeta przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy na temat polski sposob glosowania poprzez rozstapienie jak rowniez obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek odpowiedzialnosci za

losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych romansach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodziez magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do pijanstwa

jak i rowniez obzarstwa, a niezdolna do zadnego trudu, a zwlaszcza do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie osoby beda zdolali w przyszlosci

rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku ciebie rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. Po kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec rzeczy

narodowych. 1 z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie z dobrem ciebie, realizowania osobistych celow kosztem narodu.

6. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, chociaz sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, wydaje sie w

gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by poprzez atak zaskoczyc wroga, nadszarpnac go jak i rowniez

nie przyjac do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza bowiem tematy w stopniu daleko idacym istotne,

terazniejsze i zagmatwane. Swoje poglady na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo w charakterze dobrowolna organizacja spoleczna powstala dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia.

Trusia elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski badz o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten trudnosc; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, badz

wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O madrosci potrzebnej do rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, a ci co sa na jego czele powinni oferowac przyklad,

2. "O namietnosci ku ojczyznie" - liczy 6 chorob Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, wolnosc absolutna religijna,

oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, iz milosc do ojczyzny fundamentalnym

obowiazkiem obywatela, upadek ojczyzny rownowazny z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie ma, Skarga boi sie, iz fakt ten moze byc wyczerpany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

4. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie wykorzystywana poprzez magnaterie do osiagniecia osobistych celow, co prowadzi do anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). zada wolnosci

prywatnej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, lek o losy Rzeczypospolitej

jak i rowniez nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba zawsze sa to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego,

wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Polski, jesli do niej

obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie on na

rejonie niezaleznosci od chwili papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

- zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego z stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o egzystencji szlachcica od chwili narodzin az do smierci. Frapuje sie powyzej edukacja jak i rowniez

wychowaniem podopieczni szlacheckich, powyzej pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Komunikujac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci praktyczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez taniec jak i

rowniez spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez osobistych

zaslug. Zbytnio wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy na wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w przeroznych porach rok, przynosza sporo pozytku,

jak rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i ogrody warzywne, aby niczego poprzez caly dwanascie miesiecy nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu pisarza do pracy na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw jak

rowniez innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odprezac sie w blogim towarzystwie przyjaciol i bliskich, zaleca uciechy, polowania, rybactwo, co daje pozytek jak i rowniez daje radosc.

Dbajacy o fortune liryk zaleca przy wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, kupic je oszczedniej i sprzedawac drozej przy innych

strefach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich zbyt. Najwyzej

cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko wiec, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie jest pozbawiony ulomnosci, poniewaz procz wiedzy uzytkowej przedstawiciel tegoz

wysokiego zakresu spolecznego musi posiadac rowniez gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze osoby stosunek szlachcica do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow na Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl przy niej swe przemyslenia odnosnie tematu tego sytuacje oraz aluzje, jak z czasem wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety na

najazd Tatarow na Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow jak rowniez mysl o powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie przed

napascia Turkow, silniejszych o wiele od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci granic Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty, co wyraza

slowami: "Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej - poety. Psyche poety w jego mniemaniu jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie znajacy granic. Piesn

nasza przekazuje intencjonalnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego w charakterze poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia

na wsi. Piesni te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem paliwa i Kupaly - bozka ognia. Kochanowski

w piesni Panny VI podkresla wage zycia przy jednosci z natura. Formuluje pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy. W piesni Panny XII

zawarta wydaje sie pochwala zycia na wsi w zespole rodzinnym. Posada ziemianina na roli przeciwstawiona jest odmiennym, niemoralnym sposobom

zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie rzadzic w zyciu.

Ogromny wplyw na tworczosc poety mialo rowniez spotkanie z Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z forma znakomitego naszego poety, ktory jako jakis z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet on sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak na przyklad wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten

wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci czlowieka, jest tez uwidocznieniem swiadomosci wlasnej

wartosci Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze dlugo po jego smierci pozostana czytane jak i rowniez podziwiane

poprzez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie tematy z zycia codziennego, co bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie nalezal.

Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przypadkami moga byc: Piosenka XXIII jak rowniez fraszka "O

zywocie ludzkim". Zawarte przy tej pozostalej przemyslenia pokazuja wyraznie na znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej, chociaz nie da sie

ukryc zawartej przy niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego przemyslenia na

ten temat sa zawarte miedzy innymi w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Dziewictwo, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora to pielegnowana

przy sercu jednostki moze byc gwoli niego rownolegle "nagroda jak i rowniez placa" jak rowniez swoista dekoracja zycia. Explicite z cnota zwiazana

wydaje sie tak zwana dobra slawa, tzn. porzadna opinia obok wspolczesnych, a po smierci pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie stronil od chwili rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc ogolne wsrod owczesnej szlachty.

Naturalnie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty nie moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest fraszka "Na most

warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy przy "Piesni o spustoszeniu

Podola". Powstala ona pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl przy niej swe przemyslenia jak i rowniez sugestie, jak na

przyklad w przyszlosci wzmocnic obrone granic, ale w stopniu daleko idacym emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz rozmysla o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow.

Innym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze wszystkie zalety

stanowiace cnote sa cenne, jednak najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta droga do nieba, Tym,

co sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym czasie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej przy Czarnolesie, zeby tam komponowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety w zyciu ziemianina. Pisarz opowiada o

poboznej jak i rowniez spokojnej rutyny gospodarza. Dla porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie wedlug swiecie przy poszukiwaniu bitew i

pieniedzy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie zyc na roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Ze zbirow otrzymanych z ofiarnej pracy

mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, a nastepnie calosc znosi do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej pracy w

kazdej sytuacji znajdzie czas na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby czy tez w lesie zastawia

potrzask, dzieki czemu na strychu nigdy nie zabraknie jedzenia. Po zagrodzie oczywiscie pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze

o wychowaniu malolata pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i zazenowanie. Poeta pragnie, aby jego wnuki dawny dobrze wychowane i by

posiadaly te zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpienia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale tez glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – to

renesansowa afirmacja zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, jakim holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby porywac

dzien, jak i rowniez stoickie, aby przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta przy „Piesniach―

znalazla charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen 2 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu.

Idee gloszone przez jego zasobow byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz obiektem zycia jednostki jest fuks, rozumiane w charakterze zycie zgodne z zasadami cnoty,

zapewnia czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z

uciech zyciowych. Wzgledem przemijalnosci swiata, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do uzywania chwili, cieszenia sie z

zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mozemy zaobserwowac przy Piesniach II,

IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora to

byla nie wolna od chwili sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki dawny tak rozne. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy

Zenona zalecal dystans do swiata i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez

watpienia blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Dzialanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest widoczny. Wlasciwie filozofii antycznej staranie do

szczescia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, jaka niesie zycie. Przede wszystkim nalezalo unikac smutkow, ktore mogly zmacic

fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie jemu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce

„Na domek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co zdaje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta pragnie boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie,

ludzka zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra tegoz swiata nie zapewniaja

rzetelnego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna jedynie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez przestrzeganiu

nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Specyficzne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna z fraszek – „Na

zdrowie―. Pochwale zycia w zgodzie z natura odnalezc mozemy we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i wytrzymalosc wobec tak krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i umiejacego ze

stoickim spokojem obserwowac otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie jednostki w harmonijnym zyciu, przy korzystaniu

z rozumu, ale i w uciech „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia jak i rowniez wizji Boga, jako

wielkiego Architekta, odkrywamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem wzgledem Boga, jednak tez wizja

czlowieka nalezytego, umiejacego zuzytkowac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do szczescia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od chwili trosk jak i rowniez cierpienia jak rowniez

obawy przed smiercia. Tym dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety przy ustalone poprzez myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta z ironia wytycza sie odnosnie tematu madrosci, ktora to powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie z

problemami, oferowac sile sakralna i porzadne szczescie jak rowniez czynic solidnym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie

przy swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi odszukac w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie

na tej harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po smierci Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednakze pocieszeniu

jak i rowniez ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja

„Iliade―. Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow wedlug porwana poprzez Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu

zrelacjonowac rozne postawy polityczne obywateli i bylo pretekstem do rozwazan fauny i flory ogolnej.

Po konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, chociaz w ktoryms stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w tragedii greckiej,

przebiega podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob na scenie nie przekracza 3

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow problemow.

Ukazane konflikty prowadzic maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i trwogi. Tragizm

dramatu poglebia zjawisko, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal przy nagrode

za wyrok przy sporze bogin, wine zatem ponosi lacha, ktora fita nagrodzila.

Sa jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno okreslonego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie tutaj takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie tu ustalic glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu zuch zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno bowiem stawiac prywatny interes na rowni wraz ze sprawa kraju

odstepstwem od chwili reguly wydaje sie rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos z bohaterow przy tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 2 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin badz

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Wlasnoscia szczegolna skladow z tegoz okresu wydaje sie epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w Az do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni z tego okresu opisuja sercowe klopoty (Piesn

XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie przynaszaja, / A

przy tym przy zlote gesle albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek swiatowy, ponad calosc przedkladajacy

uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany takze sprawami

publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), narasta wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak

nawet w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech

pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Az do gor jak i rowniez lasow, napisana w

momencie, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swe zycie, sentymentalne i rownoczesnie

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie z przeszloscia. Byla ona tak zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie do Proteusza

(starogrecki idol, ktory mial dar przemieniania sie przy rozne postacie, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzisiaj zas pyta z ktoryms niepokojem:

„dalej co stanie sie? ―

2. Czarnolas.

Dominuje tutaj zupelnie inny samopoczucie, inne sa tez tematy. W duzej ilosci utworach autor opisuje urok natury (Na lipe), zwieksza wartosc mieszkaniu

rodzinnego (Na dom przy Czarnolesie), definiuje pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma miec na pieczy /

Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie fauny i flory, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje powyzej ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wiecej dydaktyczne, gdyz wlasne zycie bylo gwoli Kochanowskiego najbardziej istotnym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w jego zyciu najistotniejsza

byla jego poezja: „Prosze, niech wraz ze mna za raz me rymy nie gina, / Ale jak ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i rowniez nawet nasz

pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, bedacych wlasnoscia roznych gatunkow i klas literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow jak i rowniez zagadnien z zycia jednostki, porusza rzeczy jednostki, jak rowniez calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez wprowadzenie w zycie prostego programu

wartosci. Czlowiek i jego dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac tworczosc poetycka tegoz pisarza przy, odniesieniu do w/w tematu, na wstepie wypada stwierdzic, ze tematyka jego utworow odnosi sie do

jednoczesnie zwyklego czlowieka, oraz ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane w charakterze wskazowka gwoli jednostki,

jednak dla kazdego z, bowiem uzywac sie jest w stanie do tych propozycji kazdy, bowiem ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie 20 wersach przy lapidarny sposob przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w trakcie

ktorej doktor postanawia odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie z nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i zachecaja go

do kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja wyrazenia wypowiedziane poprzez glownego herosa: „Trudny (... ) nasz rzad z tymi pany: szedlem

drzemac trzezwo, a wstane wypity. ― Fraszka ta posiada na zamysle osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego wyniki i niekontrolowane

zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Grupy osob takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a przede wszystkim niszcza swoje drogocenne

zdrowie.

Nastepnym utworem stanie sie „Piesn o dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien pomniec o tym, iz cialo czlowiecze ulega wedlug smierci rozpadowi, w zatem kazdy musi usilnie zabiegac, aby pozostawic po samemu dobre

retrospekcja. Nie jest wlasciwym czlowiekiem ten, kto rozmysla tylko o piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Pan odroznil

jednostki od zwierzat, dajac jemu rozum jak i rowniez mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba ojczyznie, dla

zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako ktory moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ― Sposoby sluzenia

ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem wymowy

powinien edukowac swych odbiorcow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania rzetelnej wolnosci.

Natomiast ludzie majacy odpowiednia sile i odwage powinni z bronia przy reku borykac sie z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie przy walce oddac

zycie.

„Piesn o solidnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, dotyka wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

dopuszczalny kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic calosc

dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku hhg

tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez dzieci

dostalo sie do niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma tak rozwinietej cywilizacji; nie

umie budowac budynkow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem znanego przyslowia o Polaku inteligentnym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy nie

pomysla zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec modyfikacji: „Nowa przypowiesc Polak

samemu kupi, iz i przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory przeciez nie jest glupi. Azeby to udowodnic potrzeba czynow, a dokladnie –

poswiecenia w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to oczywiscie odroznia nasz narod od chwili plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zlecenie i trudnosc calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednak sam ich nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to gwoli pieniedzy:

„kazaniu sie nie dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma na celu pokazanie postaw czlonkow kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal na strazy porzadku juz od chwili poczatku

egzystowania naszego ciebie, ale badz takie zachowanie duchownych dopuszczalny przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni doglebnie sie

zastanowic powyzej dalszymi swoimi wlasnymi losami, zeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest tez problemem narodu, poniewaz czynia go pojedynczy ludzie. O ile zawiedzie jakis element przy

calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a lecz rowniez czesc ukladu organicznego – kraju – jest dozwolone tu zaczac do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze wybrana z okolicznosci upadku

niepodleglosci Polski przy XVI przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty na wzorach antycznych.

Utwor ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta z mitologii jak

i rowniez przedstawia jakis z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc swistki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz podle

spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal z antyku:

chor stoi poprzez caly czas na scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora jak i rowniez Aleksandra) wydaje sie zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – nie przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach powiada posel

-akcji – obnizona do okreslonego watku – sporu o Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic,

co ludzkie nie jest mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw formie, ich zachowan; od patriotow poczawszy, a

na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swe losy jednoczy z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na rzeczy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie powyzej konsekwencjami

wszelkiego czynu, nie reprezentuje biznesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, bazujacy na okazach antycznych.

Utwor ten pozostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta z

mitologii i hhg jeden z epizodow rywalizacji trojanskiej. Po utworze tymze latwo odszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow jak rowniez zle

ludnosc. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Kondycje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec niedostatek parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co czlowiecze nie jest mi

obce―. Po odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg zadbaj postaci, ich zachowan; od chwili patriotow zaczynajac, a na zdrajcach

skonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, oddany sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie noclegu, swoje losy laczy z losami

ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem jak i rowniez intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w niniejszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale pelnego narodu.

Tekst dramatu posiada charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze oczywiscie w tej epoce konstruuje sie atrakcyjny w Polsce legenda

sielskiej, cichej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety pozniej przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa przy „Nad

Niemnem― itd. Nie wydaje sie byc to jednakze jednolite oblicze wsi. Do niej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej - „Zywot jednostki poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Pierwsze oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, uczucie i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa z „Piesni o Sobotce―: „wsi

spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu na prace, ktora to wszystkim daje

radosc jak i rowniez rozrywke, ktora to tez daje zadowolenie. Tego typu obraz prezentuje „Zywot jednostki poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze inna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, rozumuja

egoistycznie, sa chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz nie spelnia

powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Facio musi wykonywac prace na panskim polu, profesja nie jest radosna piesnia - jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory ochoczo uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei z „Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami,

Panem, Wojtem a Plebanem― M. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy podejmuje

autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak widac - nie pomija Modrzewski zadnej z istotnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i...

Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza elementem dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- a w tej dziewczyny mysl, ze „bez praw nie moze

okazac sie prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego z warstw spolecznych - to

wlasnie slynna, nowatorska na cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna byc moze jak odkrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza

przyklad - w odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje kary, a

plebejusz traci zycie. Za co? Obaj pobili szlachcica tak, ze czlowiek ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za co innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac ma

obowiazek rowniez opieke wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta kwitnac nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal

zywnosc jak i rowniez nam jak i rowniez bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego z warstw spolecznych,

to bronil chlopow przed wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial zapewnic im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak jego duchowy patron Erazm z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), a zwolennikiem potwierdzenia i noclegu,

chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, bowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage do edukacji malolata obywatela jak i

rowniez do rangi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy jak i rowniez rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i

wola o potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na odmienne rozmaitosci. Postulat ten wydaje

sie bardzo prosto zapamietac, bowiem dzis wydaje sie on takze aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka przy panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane przy literaturze.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci.

Wskazowki te powstale sa przy „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami fauny i flory w wszelakiej porze rok. dbajac o harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt uczony, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc, czy

smierc. Znamionuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug intelektu i przy bliskosci z natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i rowniez

muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro wiecej niz prywate, nie

zaluje do niej swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia - taki ideal ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie ogranicza sie tylko do tworzenia, to czlowiek uniwersalny, oprocz umiejetnosci

niezbednych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja stworcy tacy jak na przyklad Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne jak i rowniez

lansujaca porzadne. Przykladem tak znakomitej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem a

Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski kreatorow tego okresu o losy ojczyzny. Po „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal postac dialogu. Interlokucja ten wydaje sie prowadzony miedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych gwoli polskiego

systemu spolecznego stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej wraz ze stron. I tak Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych

myt i starostw. Pan powiada o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie jak i

rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: O obyczajach. O

prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie

posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal kierowania sie tylko dobrem narodu i interesem panstwa, potepial

prywate. Po ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania

prawa do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i

rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci

moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych jak i rowniez nakladow na ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i sobkostwo

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje choroby toczace Rzeczpospolita.

Choroby te to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu przy 1575 r. Poeta

wskazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy boju jak i

rowniez wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ten niesie przy sobie tresci uniwersalne, hhg sytuacje ciebie w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret

dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on uwazny, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, nie unosi sie

ambicja wowczas gdy chodzi o dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie do szantazu jak i rowniez

przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten hhg

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dzielo poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej ciebie tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal ogol humanisci, wszystkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie jednostki poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o jego spoleczny uklad,

odnajdujemy zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada nieprawidlowosci,

jakie zauwaza przy panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak mysli o zysku („na

oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej

Rzeczy zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - powiada Pleban). Zatem Wojt powiada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A naszej

firmie prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― przy pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, jednak bardziej wciaz przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do tonacego

okretu, oznacza go matka i grzmi do do niej synow - czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Ukazujac szesc chorob spolecznych - obojetnosc

wzgledem ojczyzny, chciwosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa jak i rowniez grzechy przeciwko

Bogu - glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, przy XVI wieku, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w

dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony religii katolickiej, wojny z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia do poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga mniema, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic posiadaja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke ulomnosci spolecznych odkrywamy tez przy licznych fraszkach, a niebagatelnie

wazna pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym ludziom moze zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem. Jest bez

watpienia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal o ksztalt swojego wlasnego

stylu, o forme uprawianych gatunkow jak i rowniez o zrecznosc jezyka, jak rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal przy Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly o erudycji poety. Nie dawny mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka,

hebrajski, studiowal tez epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu dawny dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych

tworcow rodzimych. Nawiazania do antyku przy dorobku Kochanowskiego widac chocby w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat

podlug regul klasycznych, elegie. Nawiazanie to mozna zobaczyc rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych, przy odwolaniu sie do tworczosci

Horacego, przy podejmowaniu motywow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego wiecej niz tlumem.

Ten wybitny czlowiek zapisal sie w relacji literatury krajowej nie tylko w charakterze poeta jak i rowniez dramaturg, jednak takze w charakterze tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze filozoficzne poglady stworcy, ktory uznaje swiat za

wielka melodie, znajduje duze wartosci fauny i flory i wsi, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. w charakterze nazwy ery uzyto tegoz terminu wowczas w 18 wieku we Francji - poczatkowo gwoli

okreslenia zapozyczen i deseni wloskich przy sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli okreslenia czasow panowania

Franciszka I, jak nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W powyzszym znaczenie zdefiniowanie to pozostalo przyjete poprzez nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedlug niego odrodzenie mialo

okazac sie poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja nasza wywarla sporo sporow jak i rowniez polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu jednakze

odrodzenia antyku lecz szmat swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale dalej sama dotarla do

szczytow przewyzszajacych projekty.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach kultury trwajaca we Wloszech od chwili XIV do poczatkow XVI wieku, a w panstwach Europy polnocnej od

konca XV do konca XVI wieku. Jest on rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak: kryzys papiestwa, rozluznienie

wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po czasie rozbicia feudalnego) zjednoczonych panstw, na przyklad

Belgia, Francja, Polska, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe jak

i rowniez religie, najistotniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot jak i rowniez kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, na plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej obiektem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala edukowac i bawic

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek przybywa w srodku badan jak i

rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku w charakterze o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do

progresu osobowosci uznajac wartosc jego rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki

ludzkiej. Po mysl humanizmu czlowiek wydaje sie wielce przydatny, liczy sie jego talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, urok,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w srodku swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i nic

co czlowiecze nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do progresu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez

literatur narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za

formalny jej start uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe prady religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich

wojen religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W rok 1529 - protest mniejszosci luteranskiej przy Spirze na

sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze jest dozwolone ja odtwarzac indywidualnie, iz nalezy

tlumaczyc je na jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze

dawac udzielenia rozgrzeszenia oznacza to uwolnienia jednostek od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze jakikolwiek czlowiek posiada swoj zycie zapisany

przy gwiazdach. Kierowane jest jemu niebo czy tez pieklo, a zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i zbieranie dobr. Swoje

to zaszczyt, a bezczynnosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Wielkiej brytanii. Ruch ten powstal z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial

mu (odmowa rozwodu). Zatem krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal

na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Po polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie byli obojetni na sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem sa wydane przy 1597

r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one do literatury duchowej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa naszego. Jako

katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zdjecie krzywd spolecznych i praw

niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach

ich przezwyciezania.

Strofowanie I - "O madrosci potrzebnej do rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Pisarz charakteryzuje choroby, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnianie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec najbardziej

normalni powinni okazac sie ci, jacy stoja na czele narodu.

Strofowanie II - "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc chorob Polski. Sa to: brak namietnosci ojczyzny, niedostatek zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesluszne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania poswieca autor

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", ktora to plynie z "chciwosci domowego lakomstwa". Po sposob oczywisty i

wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci do ojczyzny, namietnosci dla tej dziewczyny samej. Atak skierowany wydaje sie w strone internetowa magnatow dbajacych

jedynie o swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, podopieczni jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, gdyz laczy

ich jedna religia, nakazujaca uczucie blizniego, ten sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Brak tej potwierdzenia szczegolnie na

sejmach pobudza u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV jak i rowniez V - "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa klapa dla Polski, poniewaz poglebia niezgode

narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako jedynie prawdziwej, oferujacej do potwierdzenia i do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza odmiana rzadu wydaje sie jednowladztwo, jakiego nie mozna jednakze

utozsamiac z absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani winni sa swemu

krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co wydaje sie jednoznaczne z upadkiem

ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Liczy prawa

niesluszne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc do ojczyzny,

oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze porzadny Bog ochroni Polske od chwili zguby. Tytulowe grzechy jawne

to: niedostatek sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci,

zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, a jej tekst zwiazana

wydaje sie z poczatkowym, pelnym wciaz nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech podstawowych stanow:

Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty przy realia zyciowe dialog, ktory ujawnia istotne problemy

zastanawiajace owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy eksploatacji zup roznych metod oczyszczania wody, czy

niedostatek stalego programu obronnego kraju. Wiele tez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno - obyczajowy zycia

ogolnego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki wyprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie szeroka i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie przy jedzeniu jak i rowniez piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych rodzimych utworow poswiecony

spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie do rodakow z prosba, zeby pomysleli nareszcie o grozacym im niebezpieczenstwie;

Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby na wlasna reke stanac do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem ten, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia samemu dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest umrzec mlodo, jednak

w sposob bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo jak i rowniez umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na bazie o niektore przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz ich przejawy przy wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka w charakterze czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia w charakterze wiecznej wojny o zywot

2. wizerunek uczonego jak i rowniez badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzech. maksymalny neutralnosc, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokaze

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znajdowac odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, cienkie bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Odcienie i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie byc on pelen podziwu gwoli prostoty jak i rowniez

kontaktu z natura. Wies, wspomnienia, w charakterze miejsce wazne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w

tamtym miejscu zyjacych. Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego zycia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia,

manifestuje uczucie do wsi, tamtego zycia, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez

ideologii pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Maja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora wedlug stracie malzonka sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z pracy rak, a kiedy wydaje sie stara to umiera.

19 Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, potezny, wzor pracy na wsi. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, jednak to nie pomagalo. Odrzucic stac fita na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie starsza

dziewczyna (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza dziewczyna (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci zycia. Mlodosc, swiezosc

i spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - niedostatek wlasnej woli na inny los, przygniatajaca wizja, wojna o zywot, przetrwanie

4. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl wykorzystywany glownie przy plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne posiada ukazywac zmartwienia duchowe jednostki. Te sfery ludzkich

problemow nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to

symbol (przedmiot, sytuacja, obraz, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Sen wieczny - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 szczatkowy zbiorek z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zainteresowania Kasprowicza Tatrami. Cel poety

byl rozny, glebszy. Dwie pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. 1 z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie do zimnej tuli sie

sciany". Losy rozety odnosza sie zatem do losow czlowieka. Przechowuje sie zatem jak czlowiek (samotny, czuje sie zagrozony przez ryzyka, zadumane

posiada skronie), wydaje sie wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ten probuje sie jednak

chronic przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez burze. Jest ona symbolem uplywu czasu. Po

I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV nastapil juz calkowity harmonogram. Podobnie wydaje sie z osoba,

ktory na starosc wydaje sie chorowity, wiecej przydatny do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony

procedura zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie z Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn ten wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn nawiazuje do

"Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad podstawowy i koniec swiata. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja zrelacjonowac glebie nedzy

ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma charakter symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka.

Samodzielnie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w niniejszym utworze rozmysla o potedze ducha. Na tle

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego charakter skazony wydaje sie niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi jak i rowniez przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Zmiana barw jak i rowniez odcieni. Cztery opisy

okreslonego krajobrazu odmieniajacego sie ponizej wplywem wysilku dnia.

1-wsza. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, refleks

2. Posmak: ziola

trzech. Wzrok: barwa, ksztalt

4. Nastroj: zachwyt, zaduma powyzej wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i wydaje sie piekna, chroni sie, wydaje sie delikatna, szuka wsparcia aby

przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, szuka wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w toku burzy zostana powaleni.

Roza to symbol witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza boi sie ulewy drzy przed jej moca, ale dazy do przetrwania. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale rozeta kurczowo

podtrzymuje sie zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

2. animizajcja

trzech. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

ery studiowaly historie starozytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, bowiem dbal on o zrecznosc jezyka, uklad swojego nurcie i postac uprawianych

klas, a przede wszystkim posiadl kompleksowa wiedze. Swoim obfita tworczosc nierozerwalnie jednoczy sie z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa nabazgrane wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i zdanie o jego wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i dajac jednoczesnie niemalze boska moc tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), oznacza to przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzech. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzyc zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

mija,

b) stoicka - ochronic umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady mozemy odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

- Piesn IX - rozkosz zycia, wypada sie bawic, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszej firmy czeka nastepnego dnia

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak madry, iz zgadnie co nan nastepnego dnia przypadnie

- Piesn V (Ten pan zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa wartosci materialne, jednak moralne: lojalnosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec po co gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc z tego

co sie posiada.

- Piosenka XX - w zyciu wydaje sie czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - jest dozwolone sie w zyciu bawic, jednak mozna jak i rowniez zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- liczne nawiazania do mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl niejednokrotnie

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z podstawowych nurtow ery baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji, wprost

tworzyl swoja szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal na roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny udzial

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany przy

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych

skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ten ukazuje obraz panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty krajowej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna postuluje obrony jak i rowniez pieniedzy na wojsko.

trzech. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem.

Ukazal przy niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu poeta panujace sytuacja w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie moze spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami przy bitwie ponizej

Chicimiem przy 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic

umilowanie ojczyzny, gotowosc do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie z 10 frakcji dosc dokladnie opisujacych w pierwszej

kolejnosci obustronne przygotowywania, a dalej bardzo starannie, dzien wedlug dniu wypadki pamietnej batalii, az do poczatku ukladow jak i rowniez

zaprzestania dzialan wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych rzeczy: nad calym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny

i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny.

Poucza, iz uwage terazniejszych nalezy odwrocic na rzeczy naprawde wazne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swoich wspolczesnych. Przedstawia w

tych propozycji zywy obraz owczesnego zycia szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia informacje o Naszym narodzie XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. Po 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciwko Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami

w 1666 roku. Od chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl na wsi przy krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, a wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

Naczelna czesc miesci 1656-1666 r i wlacza opis wydarzen wojennych, oznacza to taki szmat jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa do Danii, wojna z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

specyficznych cechach, wariancie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i ofensywnoscia.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte mniema za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami przy walce jak i

rowniez sasiadami w zyciu ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie wykrywa przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw na zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie dodatnio: zespol dodatnich cech odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem gwoli

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie sarmatyzm

ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie jak i rowniez obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie do zycia wiecej niz stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem interesujaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania postawa,

ktora to doprowadzila do upadku A, takze Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne sa dwa projekty kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw. dworski (J.

A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i roznorodnoscia

srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Pisarz w sposob mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu owymi jak: hiperbola, metafora,

porownanie, antyteza, wyszukane epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje szeroka kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ), ktorej

obowiazkiem jest pokazanie zycia jak i rowniez urody przy pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi mocny kontrast z pierwszym - jest dwubarwny (czern

jak i rowniez biel, motyw smierci jak i rowniez rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc wrazen, wynika z kaprysu. Planuje to gre

z uczuciem, nastroj uciechy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego z sytuacja

nieboszczyka - wyszukiwanie przeciwienstw. Frakcja druga - zestawienie spokoju trupa z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja

zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od chwili nich uwolnic. Pointa:

przed miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela wedlug jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym czasie ulegl nastrojom

elegijnym jak i rowniez sielankowym jak rowniez slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty krajowej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji jak rowniez

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow mija

sie faktami historycznymi. Sa ow kredyty cennym pochodzeniem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postawy i poglady owczesnego szlachcica,

przekazuja wyglad swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska wydaje sie przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci we wnetrzu stanowej, zdanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad innymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich refleksji na

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich

przywilejow, a zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow kredyty postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach zakresu rycerskiego jak i rowniez

wojennego rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy upadek

etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja rywalizacji chocimskiej... ".

Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozmysla o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy wraz ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz wydaje sie mysl, iz kobiety sa niestale przy uczuciach. Idea ta wyrazona

jest przy wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore wydaje sie porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono kompletny szereg sprawy niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, iz predzej jest dozwolone je przeprowadzic (uspokoic morze, wiatr

zapiac w wor) niz zanotowac stalosc przy uczuciach kobiety.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota jak i rowniez okrucienstwo rowniez moga zostac tematem gwoli

artysty. Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe staranie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa prawdziwym zywiolem specjalisty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany smak,

erudycja, interesujace szczegoly tez sa w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego stracie.

W poezji Morsztyna mozna zobaczyc konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawy. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor)

sie kochaja – dziewczyna reprezentowana jest w charakterze piekna jak i rowniez zmyslowa dziewczyna. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest

brzydka jak i rowniez nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku jak i rowniez ich dzialanie na zycie umyslowe ery.

W ktoryms uproszczeniu rozmawiamy, ze przy literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, zasadnicze prady. 1 - uprzejmy – rozwijajacy sie na dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miejscowosci, tetniacych osobistych

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ten typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska znalazla wiec zaskoczyc odbiorce,

panowac mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i odmienne dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli

czerpiacy z deseni zachodnich, im skladajacy powazanie, a z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, rodzimych tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo nasza wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie anizeli nurt uprzejmy, przykladala wielka wage do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez

swoj lokalny rodowod uznawala za najwazniejszy tworcami tegoz nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten oznacza sie tez sarmackim

od chwili slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. jak i rowniez oddzialywujacej na pozniejsze ery.

Podzial podrecznikow na dwie nurty wydaje sie wygodny, jednak nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec

uprzejmy i dawny siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Jednakze byly tez miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz juz Morsztyn jak i rowniez Naborowski sa poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna

zatem mowic przynajmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie przy XV wieku. Szlachta nasz kraj w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm posiada dwa sensu - na wstepie oznacza sposob zycia szlachty przy XV jak i rowniez XVI wieku, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka.

Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje wzrost zakresu znaczeniowego

o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska znalazla poczucie, iz

Polska ustala przedmurze chrzescijanstwa - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej na wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej pozycji polityczno -

religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci krajowej - o szczegolnej pozycji jaka gra Matka Boza.

Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - zycie na wsi, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego

sasiedztwa. Obecne dawny takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie przy zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje do laski, czego swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie do Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go na infamie jak i rowniez banicje. Swoim pamietniki obejmuja okres

sluzby wojskowej. Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym pochodzeniem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera

z tych propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii

jak i rowniez milosci fauny i flory - z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym przy mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski z

lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna z pierwszych rodzimych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym przy latach 1688 - 1696 "Moralia",

przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie sporo wagi do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie respektuje. Pisarz zwraca obserwacje na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne nastawienie szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie czemu represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, iz represje nie dotykaja

wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go zjawisko, ze w kraju, ktory nie ma za co oplacic armii,

ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja kosztow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo rok 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z nieprzecietnym

realizmem autor kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin, szlachcic

– dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje zadnej z ludzi postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie powyzej swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego z mszy, a mysli jedynie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic w dalszym ciagu formy obronnej kraju, gdyz szlachta przy wojsku

wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich przy

sluzbie wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, ofensywnoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych przy utworach Po. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka rzeczy szlachty jak i rowniez panstwa.

Wielokrotnie poddaje krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ujawnil stan wewnetrzny

panstwa naszego, ktore chyli sie ku upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze moga sluzyc wychowankom do uciechy.

Wszyscy pilnuja o osobiste dobro, nie interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" pokaze wady systemu spolecznego. Polacy rozumuja tylko o

zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta

jednakze zyje osobiscie dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez ona sama. Po wierszu "Kto mocniejszy ten

lepszy" Potocki porusza trudnosc nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory nie moze obronic sie przed

lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza za bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy.

Jednak szlachta nie broni sie, bowiem jest za wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem przy 1621r.

Poemat opisuje przebieg bitwy jak i rowniez rokowan. Caloksztalt przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc przy

zwyciestwie powyzej poganami. Umilowanie ojczyzny widac przy przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi on o obrone ojczyzny odwolujac sie do

czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Duzo jest przy nich krytyki, bolesnej zadumy i

pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosc znaczna

sytuacje w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do przedstawionych faktow sa znakomitym pochodzeniem poznania

jednostek i obyczajow tamtych czasow. Pierwsza odsetek zawiera opis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on przy wielu wyprawach wojennych.

Pasek opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu o relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji do walki wytwarza mu chec zdobycia

lupow, a nie milosc do ojczyzny. Pasek mowi rowniez o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore dawny wynikiem jego zainteresowan jak i rowniez

ciekawosci. Pasek opisuje rowniez msze swieta, do ktorej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl przy licznych ucztach. Lubil

pojedynki i zwady z innymi. Przykladem wydaje sie uczta obok pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry

Pasek, ktory nie chcial borykac sie w obozie wojskowym, wylazl z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni fita. W koncu Pasek zabil natreta i odcial

reke jego bratu. Jednakze taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal zmiany. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W

pozostalej czesci opisuje swe amory i decydujaca rozmowe z ukochana. Ponizsza czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz zycia ziemianskiego jak i

rowniez obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swoja klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie

prywatne szlachty obudowane jest troska o dobrobyt i zalety wlasne. Sposrod "Pamietnikow" wylania sie obraz typowego sarmaty. Bohater uwielbia

zabawy, pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie,

jezykiem potocznym, wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

2. Monolog zwrocony do partnera, wziety przy cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego w charakterze utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac samemu sprawe z ich oddzialywania na

zycie polityczne przy owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym zdania, do ktorych konfliktow jak i rowniez klesk moga one sprawic, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Az do walki z nimi sluzyly mu zwlaszcza bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak opowiesci, ukazuja obraz zycia przy XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tamtych czasow. Krasicki

obnazal jak i rowniez osmieszal przy nich najogromniejsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty,

brak krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i dorazny, rownie niejednokrotnie sa jednakze uniwersalne jak i

rowniez ponadczasowe. Krasicki tak osobiscie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie okazac sie

nie tylko moralizatorem, lecz rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na wejsciu utwor ten jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest umieszczony juz przy

tytule, a przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, zbytnio mlody ilosc

lat, zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna dbalosc o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z

takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle glupie i absurdalne, iz domyslec sie jest dozwolone, ze w taki sposob Krasicki obrazuje

zalety krola. Tak wiec satyra ta faktycznie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia gwoli jego polityki wewnetrznej, a jednoczesnie wydaje

sie atakiem na sarmacje, na jej usterki i podle przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje alkoholizm. Jest ona skonstruowana na regule dialogu, rozmowki prowadzonej poprzez

dwoch szlachcicow. Jeden z nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i o przykrych ich konsekwencjach. Mowa satyry wydaje sie pesymistyczna

- wymeczony spirytusem szlachcic ucieka, by odszukac ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez szablonowe cechy Mlodych

polakow, ktorzy przy alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie znaja sie na polityce, a przy tym uwielbiaja zastanawiac sie i ponizej lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Dowiaduje sie, ze przy Rzeczypospolitej dzieje sie coraz

to gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly juz przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Tego typu brak

poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie wartosci stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego upadku

i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym weryfikacja zjawisk

prezentowana byla przy sposob niewatpliwy i prosty. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

cudzyslow, przez co autor chcial uwydatnic swoj dystans od pogladow bohatera. Odwrot od prostej perswazji mozna zobaczyc najwyrazniej przy satyrach

dialogowych, szczegolnie natomiast w ludzi, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze okazac sie uznany za reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to

czytelnika do domowej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i unikniecie

bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje dosiegaja V.

przy. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Spaja w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem

przedstawiania i wzorem wypowiedzi. Problematyka utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez

karmelitow. Mnisi walcza przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek wsrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem,

co sporo trunku posiadal mozliwosc pomiescic jak i rowniez na widok ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem

calkowitym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny

batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora to wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego przedstawiaja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

czasow. Swoistym komentarzem do pelnego zbioru wydaje sie „Wstep do bajek―. Po sposob zabawny autor wymienia rozne czlowiecze wady,

zapewniajac ze spotykamy ludzi perfekcyjnych, ale zawsze sa to tak fenomenalne postawy, iz mozna te rolety miedzy opowiesci wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― wydaje sie atakiem na jedna z najgorszych ulomnosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tutaj tak zwana

maska: wystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to zarozumialstwo,

pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz ze sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Historia zawiera wyrazne pouczenie, iz w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w kazdej sytuacji trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem wszechstronny, wazny odpowiednio dla wszelakiej zywej:

pragnienie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to gadanina dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie juz w niewoli i nie

zna zapachu wolnosci, nie rozumie do niej. Akceptuje swe zycie przy klatce jak i rowniez uwaza, iz jest to cokolwiek normalnego. Jednakze stary czyzyk

nie zgadza sie z twierdzeniem malolata. On dawniej byl nieograniczony, zostal jednakze uwieziony. W zadnym wypadku nie przyzwyczai sie do niewoli, w

kazdej sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac ta bajke, wskazuje sie na fakt, iz powstala ona po glownym rozbiorze Polski, moze

zatem Krasicki chcial napisac o nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, jednak zyl przy nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, jednak byl roznorodny. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal

jednostek naturalne, owymi, jakimi sa, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej jak

i rowniez najniebezpieczniej informowac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna w znacznym stopniu wiecej

zdobyc.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w

kuli ziemskiej dominuje prawo silniejszego, ze racja wydaje sie po stronie internetowej tego, ktory ma sile. Potwierdzeniem tej smutnej prawdy jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci

jak i rowniez okrucienstwa). Wowczas gdy pyta, jakim prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, slaby i przy

lesie", a nastepnie pozostanie pozarte.

Historia „Filozof― obrazuje uczonego jednostki przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca co wiecej wiare przy Boga jak i

rowniez smieje sie ze kazdego z swietych. Jednakze gdy maleje na jego zasobow choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―,

ale takze w „upiory―. Utwor pokaze jak bardzo osobistosci sa chwiejni we osobistych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca

obserwacje, ze niejednokrotnie teoretyczne madrosci nie wspieraja w zyciu.

Oraz zatem swiat w bajkach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki jak i rowniez

zaprezentowane nabywcy.

79. Ocen role podrecznikow oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 2 dzielach: przy Uwagach powyzej zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Polski.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z intensywnej troski o kraj, z leku przed utrata

niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej obiektem powinno okazac sie szczescie ojczyzny. Poniewaz fuks

spoleczenstwa wynika z przydatnosci wszystkich jego mieszkancow, wiec, jak pisal koncem edukacji krajowej okazac sie powinna uzytecznosc

obywatela. Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki powyzej szkolnictwem, czym poparl zdecydowanie program reform Komisji

Edukacji Narodowej.

Duzo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w

nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Powiedzial o potrzeby utworzenia stabilnej armii, gdzie utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne polozenie w jego dzielach absorbuje krytyka krajowej magnaterii, ktora wini za upadek kraju. Pisal: Sposrod samych mezczyzn zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal program reform uwienczony Konstytucja trzech maja. Pod spodem

swoim przywodztwem skupil ekipe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie prognozuje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny jak i rowniez polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o charakterze dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra na

owczesne ludnosc.

Do ewidencje utworow wypada jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych do

zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi powyzej zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal podczas kilkunastu dob, w czasie przerwy w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma on charakter

wspanialy – zachowana zostala zasada trojjednosci: wysilku, miejsca jak i rowniez akcji, niedostatek jest takze scen zbiorowych, calosc natomiast

utrzymana wydaje sie w jednej konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac

na opinie publiczna jak rowniez na postawe polityczna konkretnych poslow.

Utwor ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc odmian

ustrojowych Polski, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro krolewskiemu jak i

rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal chwatow

jednoczesnie okreslonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia

dialogow prezentujacych poszczegolne poglady jak rowniez racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― pozostana przedstawieni w charakterze

prawi jak i rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu

reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Z kolei ich przeciwnicy to: tata

Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka zmartwienia, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, co doprowadza do upadku Polski,

podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku swojego

zycia potezna i wyzwolona z ponizej obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory wiele powiada, ale na ogol bez sensu;

zadziwia sie, iz Starosta pozwala na wszystkie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); na koncu okazuje sie, iz Podkomorzy nie jest goloslowny:

uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski

jest typowym szlachcicem, nie respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke przymusem za

malzonek, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski prezentuje jego

niedostatek zainteresowania znaja, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; rowniez jest poslem na sejm (niestety);

elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje za swiete prawo szlachty, do ktorego mozna oczywiscie niezle zapracowac; Szarmancki wydaje sie

czlowiekiem, ktory roztrwonil wlasnosc rodzicow na zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac sposobnosc finansowa, jak na przyklad moze byc

Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego fita nie nauczyly, niczego interesujacego

sie nie dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o wielkiej roli wyrazenia jako przybory oddzialywania na spoleczenstwo. Istota klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna kondycje czlowieka. Dzialanie na wzrost tego stylu mialy poglady J. J. Rousseau, ktory glosil, iz cywilizacja

nie sprzyja postepowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal uczucie – byla to

uczucie, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie

natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on najmniejszy udzial przy tworzeniu majatku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Istota jego stalo sie rozumienie olsniewajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Pomijajac

literatura rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane przy malych formach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci,

przy eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej

dziedzinie obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od chwili 1730 do 1822. startuje sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw Konarski, ktory

wypowiada sie w 3 dziedzinach zycia:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fiuta szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

nowatorskie metody nauczania. Byl on pijarem jak i rowniez z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia

laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 rok oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on powyzej poprawnoscia jezyka, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 rok oddano do uzytku ogolnego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozmysla naukowej kraju. Na sejmie

konwokacyjnym przy 1764 rok krolem Polski zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Rycerzy.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna jak i rowniez

wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane na

angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania

reform. Redagowany przy pierwszym czasie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

terazniejsze i rozne tematy. W bazie tego czasopisma pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, artykul, felieton, reportaz, listy do

redakcji jak i rowniez odpowiedzi na nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w

obrone mieszczan jak i rowniez chlopow, odpowiadaja o problemach gospodarczych jak i rowniez politycznych Polski. Wydawany poprzez 21 lat. Z

inicjatywy krola przy 1765 rok zalozono w Warszawie pierwszy przy dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego zasobow gmach

znany jako Operalnia, gdzie zaczely wystepowac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zespol polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―.

Po 1766 rok dla teatru zaczyna komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze na starym

kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Trusia przekazal fita na rzecz

planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej caloksztalt prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska

i Krakowska ), jakim podlegaly szkoly wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, te zas pelnily nadzor powyzej szkolami nizszego stopnia – parafialnymi.

Nauka w szkolach miala odbywac sie przy jezyku naszym. Komisja zdawala sobie sprawe, ze dla zapewnienia wlasciwego poziomu nauki potrzebne sa

dobre pozycje ksiazkowe dlatego przy 1775 rok powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo sie opracowanie jak i rowniez wydanie

nowatorskich podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego krola. Brali przy nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednak jego

dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie elementy bohaterskie jak i rowniez komiczne. Efekt komiczny

osiagniety zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym jak i rowniez

podnioslym pomyslem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora to wybucha miedzy

zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw jak i rowniez rumoru. Godzi

zwasnionych wowczas puchar, co wiele trunku mogl ulokowac, na widok ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym

patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od

chwili wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa,

klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Frakcja pierwsza tegoz poematu o charakterze konfesyjnym to cudowny hymn na czesc

poezji. Konrad – romantyczny poeta – posiada poczucie mocy, jest tworca, gra na gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie zrownowazony Bogu. Zrodlem jego macy jest

uczucie, ogarniajaca kompletny narod. Po imie tej milosci zada od Boga wladzy powyzej duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy przy

uniesieniu. Swoim pragnienie wladzy bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli jego

porzadna. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga o zlo panujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie dla

porzadna ludzi. Konrad jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Mimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo wydaje sie

sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec na buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci czlowieka w imie szczescia ludzkosci, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on przy pyche jak i rowniez megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos przy dyskusji odnosnie tematu oceny powstania

listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba weryfikacje ruchu listopadowego i okolicznosci jego

kleski. Nalezy podkreslic, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie do Paryza, w ktorym miejscu

uczestniczyl przy wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich prasy emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie on o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze tymze Slowacki chcial dac odpowiedz na zapytanie

dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, iz rzady ludzi ludzi dawny jedna z

przyczyn kleski. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku wydaje sie zamach na cara. Ludzie jest przy tej sprawie podzielone. Tylko mlodzi oficerowie

pragna wojny. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Szczep, reprezentowany

poprzez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, ktora to nienawidzi cara i pragnie powstania, jednak potrzebuje przywodcow. Wynik

glosowania, ktore posiada przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, aby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Mozemy

zatem przy dramacie odczytac caly przebieg powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( atak Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana jak i rowniez calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial

systemu spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, ich

pragnienie wolnosci jest tutaj oceniane w charakterze bardzo pozyteczne i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zachwyt zostal

zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Polski. Krytykowal ludnosc, ktoremu zabraklo

zdecydowania przy walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej oddac caly narodowosc, niz ochronic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia przy niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest okazem

patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa relacji i postepu. Poeta nawiazuje do starego

testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – nie byly

zatem rozumiane jak i rowniez doceniane poprzez wspolczesnych. Przed chwila po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub obszaru

pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie ich smierci czy tez po smierci. Smierc uwydatnia

dopiero ich wielkosc. Poeta uwaza, iz moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie jego dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― poswiecony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje rzetelnego

pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub slowianskich. Zalobny orszak

idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi do grobu, przy ktory nie sklada cialka bohatera. Jest to symbol przetrwania idealow Bema - wojny

o niezawislosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Zachodzi cudowne

zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze on do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo sen wieczny

Browne’a wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja.

Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych jak i rowniez

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - czarna noc z twarza Murzyna―. Po ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlowiek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze przezyc historie jak i rowniez budzic do walki narody. Ale zanim wielka kwestia Browna pozostanie

przez roznych pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, jego wielkosci. Muza Chopina wydaje sie przedstawiona poprzez

Norwida w charakterze ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Istota sztuki

Chopina jest to, iz wywodzi sie ona z ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt absolutny. Idealu tegoz nie mozna

zdobyc ale jest dozwolone don sklaniac sie. Muzyka czyni z jednostek istoty swietne. Miara tej doskonalosci wydaje sie porownanie do hostii. Po wierszu

zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi

do glosu zalozenie mowiaca, iz zniszczenie materialu nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez w tamtym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida

- wielcy ludzie nie znajduja szczescia za zycia, a nawet wedlug smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po smierci

Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono dwie groby. Podobnej tresci byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl przy cieniu wspanialych ludzi, nie doceniony, samotny,

a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka cene musi pokryc koszta kazda indywidualnosc za

swoja odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale rownolegle bohaterowie Norwida - postacie przeciez rzetelne, kiedys prawdziwe, niosa ewentualnym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak dlugo jak na przyklad pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na wybranych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady 3 jednosci: czas miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miech, miejsce: akcja rozgrywa sie w

duzej ilosci miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – mieszanka

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom. mieszal

konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne: duze

monologi przy Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: legendy

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek dama Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), spokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa mysli wolnosci swietnie poswiecic kompletny narod, anizeli ocalic fita (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia przy niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa relacji i postepu.

Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―,

jakim przykryta wydaje sie „anielska dusza narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal aktywnosc sil

politycznych o charakterze demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― 2 plaszczyzny historyczne, historie ogromna, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz historie obyczjowo-prywatna,

odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal ich od zony, dzieki czemu dzieje ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to

przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Sposrod tej warstwy wywodza sie bohaterowie jak i rowniez zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej.

Katalogow kreacje wzorowane sa na ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je zatem autor przy wartosci takie jak:

patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie do panstwa jak i rowniez monarchy. Dla Sienkiewicza jego bohater o wyrazistych cechach stawal

sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor zaznacza kilka elementarnych typow ich charakteru. Wlasciwosci

typowe sa najlepiej wyrazne w charakterystyce Zagloby, zasadniczego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia miedzy innymi funkcje

rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, a wiec posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz slusznej i sprawiedliwej

walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca przez kompletny narod lokalny oraz swiadectwo grozy polozenia naszego kraju w czasie najazdu.

Ukazanie wojny wraz ze Szwedami w charakterze ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie jego moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki o wolne panstwo bez

krola, brak odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie spisku. Samotna wojna

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju pogladu uswiadamia

Kordianowi doktor, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i

izolowali sie od chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu przy walce. Ukazujac

szeroko przyczyny kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc

jak rowniez brak religii narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w

kategoriach wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera sporo

aluzji jak i rowniez mozna zwazac go za utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i zaden Polak nie ma prawa powstrzymac sie ponizej Termopilami, w ktorym

miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom tegoz

brak. Poeta nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac wyrazen oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wyzebral udzialu przy powstaniu, a wiec identyfikuje

sie z narodem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu dawny miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wzgledem

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, autor pokazuje naszej firmie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia z 1823 rok, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy zostac poinformowanym z

zwiazku naocznych swiadkow – zgodne z rzeczywistoscia historyczna. Powstaja takze liczne postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy

tez odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o cierpieniach, walce jak i rowniez tragedii narodu

przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Zawarty jest trudnosc winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o

mekach, jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, a Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje przy

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie ich rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien jak i rowniez goryczy. Delikatne zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw jak i rowniez pieszczot nie uprawnia do uzyskania szczescia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic kluczowego czlowieka jak i rowniez patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Dla widma pana nie ma juz zadnego ratunku, bo za zycia nie postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie wolno uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec uczucia innych, nie kpic z nich jak i

rowniez samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny punkt widzenia na istote milosci. Dusze kochankow, podlug niego, sa

przeznaczone fajnego przez Boga i powiazane na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie zdolali byc wraz z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom prawo do prywatnego szczescia jak rowniez szydzi z tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie.

Wedlug nauki moralnej wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za zycia zazna on

szczescia ziemskiego, bo tego rodzaju fakt rowniez opoznia jak i rowniez utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, spelnia bowiem zasadnicze wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej o natchnienie, poparcie w tworzeniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki przyrody,

nieba, obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chwatow ( sa nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc pojawia sie takze

arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu czy tez klasy spolecznej w zasadniczym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona na Moskwe).

Brak jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - swiata bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie