teraz matura matematyka 2016 nowa era

( teraz_matura_matematyka_2016_nowa_era.pdf )

http://www3.filehost.pm/v/teraz_matura_matematyka_2016_nowa_era#

Podobne: matura matematyka 2016 nowa era, probna matura matematyka 2016 nowa era, probna matura matematyka 2017 nowa era,

probna matura matematyka 2015 nowa era, teraz matura matematyka 2015 cena, matura matematyka 2017 nowa era,

probna matura z matematyki 2016 nowa era, teraz matura matematyka 2015 pdf, matura probna matematyka 2016 nowa era,

Zadanie 14.

jednej. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie sluzace do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych przyczyny, ktore przykro sie na to patrzy wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: sprawa, w ktorej

nalezy bedzie dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami i kazda postanowienie doprowadzi sluzace do katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, pochodzace z ktorych dwie sa rownie wazne i sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana sluzace do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko cialko zmarlego zostanie

pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona wejdzie w spor z prawem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbytnio zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze wlasnym sumieniem,

upowaznienie boskie i wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie posiadal doznac swoistego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak wyzwolenie

jego od nich. Losy herosa tragicznego poteguja odbiorce sluzace do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a skutkiem tego pozwalaja mu sie

od nich wyzwolic i osiagnac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc i trwoge―, patrzac na akcje tragedii. Oficjalna

(jezeli przebywamy widzami) litosc wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory jest sluzace do nas

podobny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o ludzi celach.

Fatum – odmiennie los badz przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg

wydarzen w zyciu, jakich nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez

bogow, przepowiedziane za sprawa wyrocznie powinien spotkac mezczyzny i nie ma od tego ucieczki. Jest to zazwyczaj zapowiedz nieszczescia.

Przykladem beda dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie srodku z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym

dzialaniem bohatera. Zuch jest pozbawiony mozliwosci zrealizowania pomyslnego wybrania. Dzialania jego prowadza sluzace do katastrofy. Jest on

rownolegle ofiara i winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra i

wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka was, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow ojczyzny. Nad jak

Labdakidow i Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie widziala moznosci

rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw i dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach i zeslali wykladzinom w beczce Pandory

zmartwienie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom na zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go na dwie partii: osobno zlozyl

mieso i owinal te rolety w cere, oddzielnie natomiast kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czastka ludzie posiadaja skladac bogom.

Zeus wybral druga czastka, myslac ze pod tluszczem jest najlepsze mieso. Odtad tylko ta czesc osobistosci skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to

Zeusa i kazal przykuc Prometeusza sluzace do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal sie symbolem

czlowieka cierpiacego z namietnosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego godnosci powstalo okreslenie prometeizmu a

mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie namietnosci do osob.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on przeznaczyc sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga

w imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie sluzace do Boga, argumentuje, ze posiada taka

potege jak Pan, jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to rozlegla, piesn robienie, taka piesn jest energia, dzielnosc, takowa

piesn to niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, aby Bog dal mu

sila wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Pan mu do niej nie da, to pan odwroci od Niego osob. Konrad okazuje sie byc cierpiacym patriota,

dla jakiego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, zechce sie dla niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow. Wyslali

po niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako pierwszego

smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl pan jednak dojsc do was cieni, albowiem zona nie zakopala jego ciala wedlug jego wczesniejszym przykazaniem.

Pozwolono mu zatem wrocic na ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie zapomnieli o przedtem. Zyl dlugo, az nareszcie

przypomniano w piwnicy o przedtem i wyslano Tanatosa po jego dusze. Za kare Syzyf posiadal wniesc wysoki kamien na gore. Syzyf wzial sie do

wykonywania zadan, ale jak juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal mu sie i spadl. Faktycznie bylo zbytnio drugim, 3, dziesiatym wraz. Syzyf ciagle

wznosi kamyczek, ale stale tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, dzialalnosci nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje procedura rusyfikacji na ziemiach polskich do wykonywania zadan Syzyfa. Przebieg ten nie byl w stanie

zniszczyc polskosci tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna a mianowicie Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby mu

pozwolil wrocic do Cypru. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion,

by w taki sposob mogl wraz z synem wrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie zbytnio wysoko, albowiem wosk moze sie stopic i aby nie

schodzil zbyt nisko wody, albowiem piora potrafia nasiaknac wilgocia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal sie wyzej i

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na glebe. Stal sie on symbolem czlowieka strasznego,

ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jawi sie byc zauwazona za sprawa nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem tak Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia za sprawa

Niemcow. Tez jego znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie po Ziemi przy poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony i glod rozpoczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, ale nic nie skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, aby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac do meza

na 4 miesiace przy roku, wtenczas to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W taki wlasnie rodzaj

starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc przemian por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie sluzace do wybranych przypadkow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zrodlo, z ktorej wyrosla i na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, pisarstwo, sztuka swiata

zachodniego). Metody nawiazan sluzace do kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po ludzie

konkretne oraz kanony i zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu autorow, poetow. Dzieki tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i powodow.

Jezeli chodzi o postury ludzkie czy wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy beda nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety sluzace do jednego wymiaru - beda archetypami wrazen i postaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja przy nowej

swiadomosci w tego typu wymiarze jaki to wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy aktualna.

Mit okazuje sie byc opowiescia, ktora przedstawia i organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, , ktorzy niejasne

pozostaje przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por roku - legenda „Demeter i Kora"). Mity dla dawnych pelnily funkcje poznawcze, swiatopogladowe

(podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je na teogoniczne, kosmogoniczne,

antropogeniczne i genealogiczne. Pisarstwo antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci niepodobna w pelni zrozumiec literatury

nastepnych epok. Odwolania moga byc sluzace do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta pochodzace z Abdery, Epikura,

Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja sluzace do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota okazuje sie byc dobrem najlepszym. Slowacki

przypomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc wyrazem dazenia czlowieka

sluzace do nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny wody, powietrza, ziemi, ognia i nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek

wystepuja w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi model uczynnego i wytrwalego w pracy, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze schematy ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci. Tylko

w w piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Wielokrotny obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest

Amor przeszywajacy serduszko strzala.

czterech. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego

zwlok, gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami dotyczacymi

zyjacych. Dzieki taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew grozacej

do niej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. gdyby

pozostawila opoznienia brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w sytuacji kolejnego wybrania. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z zonie na zaleta szczescia wlasnego syna. Podczas gdy waha sie przed wykonaniem

ostatecznej woli, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz nie zyje.

Tamtego ciosu nie wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka faceta, a malzonka Kreona odbiera sobie los.

Kreon, caly czas stawiany w sytuacji wyboru, powinien rozwazyc, czy powinien wyselekcjonowac dobro swego ludu, czy dobro wlasnej rodziny. Tej

nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na

smierc). Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej i scharakteryzuj dzielo kilku pochodzace z nich.

Do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca sluzace do walki.

W obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly wielu nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej i rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca zwiazany byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny,

epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, jak kroczac przy pierwszym szeregu

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje sluzace do trwania na polu wojny i sluzace do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do

bohaterstwa, stosuje tak zwanym. anty model – ukazuje, co oczekuje tchorza, mezczyzny, ktory nie chce odstapic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc jego wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca image swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji.

Liryk poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec ewentualnych pokolen, ale juz imie tegoz, ktory nie obcuje

wraz z sztuka, zas przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... pies z kulawa noga cie pochodzace z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek serca nie wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze tymze nie chodzi o bitwe na smierc i los; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka na piesci, ktora podmiot poetycki

zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

, ktorzy przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro moze obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Los jest kaprysny, a zmienia

sie tak szybko, ze niejednokrotnie nielatwo jest sie nam chociazby zorientowac, podczas gdy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, przedtem

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego i wypracowanej za sprawa niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Regula ta opiera sie na przekonaniu, ze

w zyciu nalezy cenic rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Zyc nalezy wedlug natura, zabierac od swiata tyle, jak wiele

potrzeba, nie za sporo, ale i nie za troche. Taka postura zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze przekonanie, ze tworzenie

wierszy podaruje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia w piwnicy za istnienia poeta, okazuje sie byc jego dzielo. Poeta podaruje tym samym

termin swojej pewnosci, ze posiada juz zapewnione wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc zyc bedzie przy wierszach, przy pamieci ludzi, ktorzy te wiersze beda kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki sluzace do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany kawalek wierszowany, ktory ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych badz historycznych zuchow na tle wydarzen przelomowych dla danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, ale juz bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Podlozem eposu beda mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie sluzace do muzy, bostwa z prosba o pomoc w

robieniu dziela. W „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie wojuja po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― i ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia wylacznie w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane sluzace do wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac zdecydowanie w

sposobie opisu walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne dzialalnosci wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane tak, ze wolno je latwo odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, nieba, morza, 3 miast i zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego drugi czlon okazuje sie byc rozbudowany tak, ze ustala odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) sluzace do walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie scalonego z nadrzedna

fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno i uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod krajow

zachodniej Swiata - takze i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy jak cos znakomitego, a ow kredyty

prowadza nasza firme do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten wolno uznac zbytnio prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, przy odniesieniu sluzace do dorastajacych

osob. Ogolnie kwestia biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek badz ma przy sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy

pochodzace z dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy,

prywatny system zalety, stajemy sie innymi ludzmi. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i nie rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma wylacznie dwoje najmlodszych. Bogini nie

zniosla tak znakomitej zniewagi i jej najmlodszych: Apollin i Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma strzalami pochodzace z luku. Nieszczesliwa

Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za sprawa caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja przy kamien. Lecz i

wtenczas smutek srodku przebywajacej przy glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ow przedstawia nature macierzynstwa i wielkie

zmartwienie rodzicow, jacy utracili swe dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter i Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie po Ziemi przy poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony i glod rozpoczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic nie skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

nareszcie i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na

zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac do meza

na 4 miesiace przy roku, wtenczas to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W taki wlasnie rodzaj

starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc przemian por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

2. maja charakter uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o kwestiach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie uzywane w sztuce

5. wolno je przyrownac do zdarzen majacych obszary w dzisiejszego swiata

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one tresc religijny i duchowy. Dzis posiadaja przymioty kulturowe. Odrzucic znaczy to jednakze, ze

legendy odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow legendy mialy ogromne znaczenie. Dawny one dla nich tak cenne jak Pismo Religijne.

Przywiazywano sluzace do nich wielka role. Ujawnia to okolicznosc, ze kultura i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Za posrednictwem

mitom poznajemy jakie posiadali poglady na dane rzeczy, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

na temat powstaniu osob opowiada nam mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza trudnosc winy

i kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, ze starozytni posiadali podobny stanowisko

na wiadomosci sprawy, jak my obecnie.

Wrocmy jednakze do czasow obecnych. Jak wspomnialem od razu "piekno

i uniwersalizm opowiesci greckich dostrzega sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni stuleci

mity byly i beda obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja dla poetow, konstruktorow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W malarstwie przykladem jest wizja slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, astronomiczne,

pospolite, osobiste. W melodii - operetki Ofenbacha. W przenosni a mianowicie powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele pozostalych.

Podsumowujac, przy mitach sa utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory czlowieczych postaci i zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu bylo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jak powstal rzeczywistosc

i istota ludzka, jaka okazuje sie byc jego przyroda i przeznaczenie. Dawni osobistosci odpowiadali na te pytania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymagania wyboru

zalety przeciwstawnych ale jednakowo fundamentalnych. Dzialania herosa sa odgornie skazane na niepowodzenie zas sam akt wyboru, niezaleznie od

tego, ktore pochodzace z wartosci zostanie wybrana powinien doprowadzic sluzace do katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych zuchow to gwiazdy ekranu tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim zas boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja spotykac za

strony internetowej wladcy. Prawo ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Selekcja jednego wywoluje kolizje pozostalego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa calkowicie rozne.

Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Jest odwazna i energiczna. Chce uczcic smierc brata, chowajac go. Lecz aby to

uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena okazuje sie byc inna. Leka sie na temat swoje los i nie chce zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy i

sprzeciwu wobec niego. Jest oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze nad losem wlasnym i wlasnych bliskich. Godzi

sie na smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie chce upokorzyc sie zanim Kreonem. Okazalaby sie w takim przypadku slaba i przecietna osobowoscia.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale rownolegle zlamal upowaznienie boskie. Wiec zgineli jego bliscy.

Jesliby uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl utracic caly swoj autorytet zas to moglo doprowadzic sluzace do anarchii i zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze potrafi byc zacny i okrutny dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Przykladem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny potegi. Chce umocnic ja i swoj autorytet. Bezwzgledny dla

wrogow i zdrajcow. Jest tyranem, jakiego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. W trakcie konfrontacji pochodzace z synem Hajmon

pokazuje mu jego defekty i dominacje dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce aby ojciec zobaczyl prawdziwy wizja sytuacji.

Mniema, ze Kreon jest wladca dla prywatnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore beda wazniejsze od niego.

Odwoluje sie sluzace do jego czlowieczych uczuc. Chce by spojrzal na to jak zwykly istota ludzka, a nie krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni

go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, ze Hajmon wystepuje w obronie demokracji przy panstwie, jego ojciec jego nie

slucha. Kreon uwaza sie zbytnio nieomylnego. Odrzucic zwaza na wskazowki syna, ktory okazuje sie byc mlodszy od niego. W przyplywie gniewu

Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej znana tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tutaj poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora pochodzace z postaci

okazuje sie byc wartoscia przy „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z przeroznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze niepodobna go unikac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest smierc Polinejkesa. Jest on znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy ogolnokrajowej. Jest pan

wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Familia wedlug zonie jest pierwszoplanowa i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Jej osoba

jednak uwaza, ze nie powinna postapic odmiennie. Role jaka narzucilo do niej zycie przyjmuje bez buntu. Ma sluzace do wyboru 2 mozliwosci i kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac zgonu. Dalsze los bedzie jednakze pelne wyrzutow sumienia.

Swiadomosc, ze zdolala by nie dopelnic przymusu pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz smierc. Kreon takze uwaza, ze racja okazuje sie byc po do

niej stronie, powinien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od siostry Polinejkesa, ktora

niezmiennie i uporczywie zmierza sluzace do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde

pochodzace z nich okazuje sie byc przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi moznosci kompromisu. I to jest istota tragedii.

Odczytujac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, ktora daje spokoj i wewnetrzna harmonie. Jest

symbolem i personifikacja mocnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy pozwalac Antygonie umrzec. Jest niesubordynowany i walczy z przeznaczeniem.

Walka pochodzace z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny koniec. Nic nie moglo uratowac Antygony

zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej rzeczy, a nie zostac pokonanym mogla wylacznie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje zanim nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine i oskarza sie sam.

W mojej opinii w tym przypadku mamy do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. W utworze wolno odnalezc prawdziwosci uniwersalne a mianowicie

problem potegi, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt przy imie zalety moralnych to glowne wzgledy utworu. Korab opowiadajaca sie po

niejakiej ze witryn internetowych ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy. Idea

samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu takze wspolczesnie.

W mojej opinii Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na siebie

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec strata Kreona.

10-ciu. Wymien gatunki literackie zwyczajne dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie gatunki literackie, znane z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie i wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie same, lecz jak przyklady uniwersalnych prawidel i zasad

ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci. Wlasciwa interpretacja

przypowiesci postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie symbolem.

Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa zamiary, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe

pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie skierowana jest sluzace do

Boga. Do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to byc takze patetyczny utwor poetycki, o tresci patriotycznej

badz religijnej. Kawalek ten nacechowany byl czesto patetyzmem i wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana sluzace do osoby badz instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odleglosci

miedzy miastami, a takze na trudy podrozy, list stawal sie forma przekazu Slowa Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym kazde watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i konca swiata.

STROFOWANIE:

Jest to tekst, wyglaszany za sprawa duchowienstwo sluzace do wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez wolno tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs zgonu, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi, przewagi.

Tren okazuje sie byc gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden pochodzace z podstawowych dokumentow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy

dziela sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jakis z klas epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor ow jest zazwyczaj wierszowany i bardzo powiekszony. Przedstawia pan losy zuchow

na tle wydarzen waznych dla danej spolecznosci. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu okazuje sie byc jego podniosly i

patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie zwiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, niewinnosc,

rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, fauny i flory, swiata i milosci. Poglady filozoficzne sygnalizuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez idea, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej i refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z istnienia panstwa, struktury lub sekcji. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej jest ona obiektywna oraz tym, ze

ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Najczesciej opowiadanie powstrzymuje sie sluzace do jednego drutu fabularnego. Reprezentatywne dla opowiadania jest

wystepowanie luznej akcji (w ktorej czesto wspolwystepuja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani przy kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch slow greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie na dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) pochodzace z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego -

Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie sluzace do trzech osob. Aktorami mogli byc wylacznie mezczyzni, grali wiec

podobnie i funkcje kobiece. W tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny za sprawa zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jakis watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - wylacznie trzech aktorow moze naraz przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie prowadzilo sluzace do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu pokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu na akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii i nosi nazwe konfliktu strasznego. Polega na zderzeniu sie przeciwstawnych,

rownorzednych racji, miedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru i dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi jego do katastrofy, czyli kleski. Dla

Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne beda

przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt zalety i wymagania, bowiem herosowie bronia przeciwnych racji. Rozum zostaje

przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie placowki. Z tegoz

wzgledu, ze racje obu stron beda rownorzedne, spor tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, prowadzi nieuchronnie sluzace do kleski zuchow.

Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory jest winien smierci trzech osob (Antygony, jej

ukochanego, a wlasnego syna a mianowicie Hajmona i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly do konca zycia. Tragizm

okazuje sie byc wywolany fenomenalna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od sily charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja na siebie

smierc lub kleske. Nalezy dorzucic, ze na temat ich losie decydowalo przy tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie

czytelnika (widza) jest po stronie Antygony, bo przy jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga i

przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i

wiara, szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza okazuje sie byc obrazem istnienia

codziennego, pozostala zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. sklada sie pochodzace z 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to okazy, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

kilku. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne beda osoby i wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale prawdziwy jest moralizujacy jego charakter

5. posiadaja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na zakres by zasiac ziarna. Jedno upadlo na droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone za

sprawa slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest slowo boze,

zas gleba kazdy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna te rolety albo przyswajac, albo pogardzic, ale rezonansy sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc na temat ojcu i jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja czastka majatku i wyruszyl przy swiat.

Wlasnosc roztrwonil jednakze szybko na zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla bogatego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Kiedy skruszony synek wrocil

sluzace do ojca ow sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotu syna, ktory byl jak

umarly, zas teraz ponownie ozyl. Ojcem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania

swoich defektow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie dla rannego i obrabowanego za sprawa zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za pobyt w gospodzie. Wczesniej

pomocy odmowili mu duchowni, jakich zadaniem okazuje sie byc niesc pomoc innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni okazywac innym

internautom milosc i milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i wydarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie same, jednakze jako model

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje szersze,

uniwersalne tresci. Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane za sprawa siewce padlo na rozmaite

podloze. Przy jednym spotkaniu padlo na droge i wydziobalo te rolety ptaki, nie wzeszlo na kamiennym podlozu, ani miedzy cierniami. Dopiero gdy ziarno

trafilo na zyzna glebe, wydalo zniwa bogaty. Swobodnie odczytac istotnosc uniwersalne naszej przypowiesci, wyszukac jej tresc, ktory odnosi sie do

ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc zawiera nakaz, aby byc zyzna gleba, chlonnym

sluchaczem, ktory odnajduje pozytek z edukacji. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda posiada wymiar

ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Pan cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl pan

wczesniej i odszedl od wiary, jednakze powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z wloczegi. Powrot

do rodziny traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada okreslone cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej przypowiesci to Pan Ojciec

zas Jego synowie to gatunki ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie pochodzace z

wezwaniem sluzace do ciaglego powracania, dostrzegania wlasnych bledow i checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala alegorie

milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Wedlug

dzis dzionek samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje objasnic tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a ostatecznie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie

jest kara za grzechy. Hiob samodzielnie walczy na temat swoja urzad odpierajac pierwotnego racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego

nieszczescia. Hiob ustala symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie posiada walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien wielbic tajemnicze zamiary Opatrznosci, zas nie te rolety badac;

a mianowicie Bog calkowicie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie sluzace do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie sluzace do

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Przylegaja do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie sluzace do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialko

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), zas jego los podporzadkowane zostalo wlasciwie przygotowaniu sie

sluzace do godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw.

Franciszka. To takze wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do fauny i flory, do swiata. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, ze jest to wlasciwy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga i religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Wielki z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego zasobow sa: wiara,

kosciol katolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Wielki jest zatem symbolem perfekcyjnego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac

zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym i odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci narodu. Posiada na ziemi funkcje namiestnika

tworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i mozgiem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla Anonima― Gall

eksponuje odwaga, odwage i mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola jest przedstawiona

pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego meza.

ideal rycerza - jest to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec przyjaciol i damy swego serduszka, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie oraz swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu wyrazista inicjatywa tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca poszczegolnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem jego zycia

okazuje sie byc walka przy obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scenka smierci

herosa, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w raju. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, zuch na do niej miejsce

wybiera wzgorze, aby byc blizej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego formy: miecz i rog. W swej ostatecznej spowiedzi przypomina wartosci ktore

nadawaly sens jego zyciu. W scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac pozostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest niestalym, krotkim krokiem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Lecz na zamiar pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Jest to wynikiem teocentryzmu,

ktory oznacza umieszczenie Boga przy centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, ze mniej przyciagajacy. Przykladami moze stac

sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje odpowiednie zasady prezentowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna wezwanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada o tym co rosnie na polu i wkrotce zostanie zebrane i odnajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela

porad kobietom i mezczyznom. Pod koniec zacheca sluzace do przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga na temat odpuszczenie

grzechow i zaslanie radosci na wszystkich osob. Nazywany okazuje sie byc takze naczelnym savoir-vivrem naszym, gdyz zawiera zbior nakazow i

pouczen, jak ma obowiazek zachowac sie przy stole rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to

znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® wizja szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej materia i wlasciwosciami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje smierc, ktora zaprasza sluzace do tanca pracownik roznych stanow.

Obraz pojawia sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu

stosunkow spolecznych, zawiera idea, ze smierc zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

relacje spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak aby tego pragnal podmiot poetycki.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja wykonywania zadan. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie przy kosciele jednakze zostal w tamtym miejscu zabity.

Pisarstwo sredniowiecza miala jeden zamiar parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy kulturalne i

uznawane w okreslonej epoce. Projekty osobowe to postacie warte nasladowania, skupiajace wzorowe, pomyslne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych na Zachodzie, ktore obyczaje i wyzsza tradycje chcial

rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre zasady zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i dydaktyczna.

Utwor zaczyna wezwanie pomocy Bozej a mianowicie apostrofa. Nastepnie autor mowi o tym , ktorzy rosnie na polu i niedlugo zostanie zebrane i

znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania sobie rzetelnych obyczajow. Prosi tez

Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie zabawy na kazdego ludzi. Zwany jest takze pierwszym savoir-vivrem polskim, albowiem zawiera zespol

nakazow i pouczen, jak powinien zatrzymac sie tuz przy stole rycerz. Wyraznie czuje sie w niniejszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu

wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza

osobistosci interesowali sie smiercia. Jej istota i cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje smierc jako wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego z nas. Motyw ow ukazuje smierc, ktora zacheca do tanca przedstawicieli

przeroznych stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie sluzace do tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

relacje spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak aby tego pragnal podmiot poetycki.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja wykonywania zadan. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie przy kosciele jednakze zostal w tamtym miejscu zabity. Zauwazamy tu spor spoleczny miedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo byc

wyposazonym przywileje. Budzi sie posrod nich pycha.

Jest jeszcze duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana sluzace do dzis dnia, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie

do niej powstania:

• piesn powstala w X w., zas jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, ze powstala przy 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego pochodzace z 1506r., , ktorzy nobilitowalo ow tekst sluzace

do rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. Jest to hymn sluzace do Chrystusa skierowany do Matki Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, aby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, zas po zgonu przebywanie przy raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za sprawa „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc sluzace do wyrownywania zakresu sylabicznego, , ktorzy z czasem, przy XVI

przy., doprowadzilo sluzace do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc

formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te,

ogarniajace czasem po kilkanascie wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Zwlaszcza jednak wyrazistosc klauzul

wersowych wynika skutkiem tego, ze przy kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa a mianowicie pojedyncze przekonanie lub

jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie

(antykadencja) lub opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Wedlug zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw na jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― powstala na terenie nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w

Sankt Gallen przy Szwajcarii. W XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni a mianowicie wielkanocna (strofy

3-6) i pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy role

kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna precyzja

przy ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to wylacznie niektore do niej cechy. Mozna powiedziec, ze na tak przemyslane i staranie dopracowane od strony

internetowej formalnej wyczekiwac bedziemy sluzace do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range naszej piesni, wykonywajac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana kazdemu

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi pochodzace z 1407r., jednakze juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1 hymn polski. Pierwsza do niej zwrotka skierowana jest sluzace do Matki Boskiej, druga

sluzace do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: sluzace do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa zas Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt w zyciu ziemskim i wieczne los po zgonu. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, sluzace do ktorej czesto

nawiazywali osobistosci sredniowiecza, ktora wspoltworza przy Bogurodzicy religijne osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W

Bogurodzicy zauwazamy sporo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. przy funkcji wolacza

wystepuje nominativus (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie

przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod doroslych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast dla, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane beda rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, oznacza to rownolegly, obustronny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Jest niezbitym dowodem na to, iz w

Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Ryk

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Lecz przede

wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do pozostalych matek, internautom

opowiada swoj bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz Lamentu

pochodzace z konca XV wieku okazuje sie byc zabytkiem literatury polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis istnienia swietego, oznacza to hagiografia. Przedstawia jego urodzenie, mlodosc,

ozenek z krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy sklada slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, zas bogactwo oddaje ubogim. Umiera

pod schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa takze znane i wciaz funkcjonujace modlitwy taki jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy na temat ich zyciu i czynach,, Legenda na

temat sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty powiazana tematycznie pochodzace z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, beda rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Poteznieje w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), zasobnosc zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior ustala psalterz., byly bardzo znane w sredniowieczu,

opiewaja skale i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszary np. kraj szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on

wyjatkowy, wiec tym wiecej boli jego zniewazanie. Pierwowzor Boska ukazuje losy swego Syna od czasu biczowania, za sprawa nalozenie cierniowej

korony, bicie go za sprawa Zydow, po przybicie sluzace do krzyza. Nieustannie wspolcierpi pochodzace z nim, pragnie czuc w podobny sposob On,

rozmyslac podobnie. Lecz przede wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do

pozostalych matek, internautom opowiada swoj bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza

odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po metropolii,

postrzegana za sprawa ludzi jak szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 3 barw: ciemnej i

srebrzystej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie na czarno, moze dlatego, ze jej cera juz zszarzala, stracila zdrowy kolor, srebrny -

gdyz jej klaki sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor powieszonych

utracila jedno pochodzace z podstawowych zagadnien do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu utraty swoich najmlodszych, ale

takze z powodu pelnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w porzadnym stopniu. W mojej opinii Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa wymagania

niesienia do niej pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych najmlodszych lecz takze przyjmuje na

swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, jacy walczyli przy obronie wlasnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja sluzace

do szalenstwa. Natomiast Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z racji smierci syna, wydarzenia sprzecznego

z sprawami naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie prowadzi do ekstrawagancji lecz okazuje sie byc przepelniona nadzieja, ze

ponizsza jedna smierc, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma zyczenia, ze obecnie zadna oryginal nie zostanie musiala tak cierpiec

jak ona.

20. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana jest za cacko naszej sredniowiecznej

poezji. Kawalek ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane sluzace do Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Matki Bozej, miesci w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona za sprawa Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka pozostala, ktora

moglibysmy nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na

temat wysluchanie modlitwy, oraz wybitniej specyficzne: na temat pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten odgrywa wielorakie funkcje. Przede wszystkim okazuje sie byc

refrenem, wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do

Chrystusa za posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze stworzona zostala rozmyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calkowitym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― mamy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie potezniejsza od czolowej, podwojone postaci wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze powiekszone wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace zdecydowanie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, jak i rowniez na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu przy wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = 5 + kilku;

* kilku. wers a mianowicie 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to nurt ma wlasnosci krasomowcze, czego dowodza czeste, wplecione przy tekst

apostrofy. Apostrofe ustala cala 1-wsza zwrotka, ktora obejmuje zbior wolaczy i dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. przy tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy

pochodzace z minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym i wyszedl pochodzace z codziennego uzycia. Tych nieuzywanych dzis slow jest

przy „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali w piwnicy tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca przy tych czasach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory przy centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno i prawde. Ludzie

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl

na temat zyciu posmiertnym.

W naszej epoce dwie pojecia beda centralne: Pan i istota ludzka. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Jednak to istota ludzka

zostal stworzony na wizja i zwiazek Boga i dzieki temu sprawny jest wyszukac w w piwnicy doskonalosc i jednosc pochodzace z Nim. Akcentuje ona

fundamentalne wartosci mezczyzny, jego urzad zdolnosc sluzace do samopoznania, sluzace do dokonywania nieograniczonego wyboru, sluzace do

zdobywania wiedzy, do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo sluzace do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i istota ludzka znacza coraz mniej. Wszyscy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac na filozofow pochodzace z tamtej ery mozemy sie od nich uczyc poprawnego

postepowania. Powinnismy przystanac na krotko i rozwazyc o wlasnej sytuacji. Przykladem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz

mniej biezacy w wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami jego nauki byly: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja

byc dla nas istotne.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne takie jak: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i swiata.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w legendach o paniach i na

temat panach „minionego czasu―. Jakze jest to biezace w otaczajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, , ktorzy najwazniejsze, oznacza to nasze

los. Zapominamy jak jest to siano ulotne i kruche.

Uczucie jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez istotne miejsce przy sredniowieczu. Przykladem utworu moze stac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest biezacy w kazdej epoce. Uczucie to odczucie dominujace w zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci okazuje sie byc nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna czesto propagowala schematy parenetyczne. Moze dzisiaj nie ma juz szlachcicow ani kroli, jednak my mozemy czerpac z nich

prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga oraz tym jaka wage posiada dla jego zasobow honor, ktory we wspolczesnym swieci stracil na

swojej powadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa w dalszym ciagu aktualne. Wywodzi to stad, ze dotycza ow kredyty czlowieka,

zas czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie typy literackie. Dzieki polnocy Swiata i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca przebieg zdarzen

wybitnych zuchow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do

Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych dla tworczosci duchowej czego przykladem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―,

jak i kreowaly nowe postaci zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie prowansalska tworczosc

poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa prowadzi do rozwoju hagiografii, specjalizacji pismiennictwa wymagajacej sie prezentowaniem zywotow

swietych, opartych na legendach i dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory te mialy charakter

dydaktyczny. Tworzenie sie oryginalnych panstw i dynastii stymuluje historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel zabytowych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny,

wystawiany przy kosciele przy sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za sprawa ksiezy i zakonnikow przy kosciolach

badz w planowo wyznaczonych do tego miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma dramatyczna okazuje sie byc

misterium, , ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i

Nieznanego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat

chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek mezczyzny, odkupienie i sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii

Zebrzydowskiej) oraz przy Niemczech. Wylacznym ze znanych misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim―

Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z istnienia Maryi. Z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za

sprawa grzechy i upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celem skierowanie mezczyzny na wlasciwa droge. Zrodlowym bohaterem

moralitetow byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna bitwe

miedzy silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od znanych Wam utworow.

Naczelna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi przy niej sluzace do glosu w

szczegolnosci tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca sluzace do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji

Boga, swiata, mezczyzny. W sredniowieczu w glowny punkt swiata mezczyzny stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej

wiary osob, ktorzy postrzegali Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal pierwotnego glosy i raczyl dac

spokojne, pobozne zycie i miejsce przy raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych -

zgonu, wiecznosci i zbawieniu. W sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest apartament. Zycie ustala

jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem oraz duszy pochodzace z cialem. Pan stwarza nadzieje wygrania naszej walki. W utworze

pojawia sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej

namietnosci rzeczy swiata tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow kredyty w stanie dac czlowiekowi

doglebnego szczescia i bezpieczenstwa. Rowniez "I nie milowac ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy przedmiot milosci i piekna przy Bogu.

Korzyscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej

milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe zalety, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo posiada radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania sluzace do pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami sredniowiecznymi. W

baroku kreuje sie wariant czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia, jak wiemy to wzorce dla

osob fizycznych zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 roku Jana Laskiego). Czas do niej

powstania sluzace do dzis budzi zywe debaty badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu polaczone sa

pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak swiadczy m. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest bezposrednio do Matki Boskiej

pochodzace z prosba na temat wstawiennictwo u Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna

Bozego, zawiera blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po zgonu. Piesn okazuje sie byc zrodlem informacje o slownictwie i

odmianach gramatycznych owczesnej polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn

Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice przy glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla pomijajac mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie stanowila w

dalszym ciagu nieodlaczna czastka wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski pismo, Mieszko I oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) i nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - w pierwszej kolejnosci polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych

kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy tekst napisany po polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia przy

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz sluzace do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i wyjatkowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i pierwotnego odbicie przy literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek pelnoletni skazal

sie dobrowolnie na ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe cialko i ducha. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie bezzwloczne wziecie srodku do

Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach ery sredniowiecza i ich stanowisku do wiary. Bunt

autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie sluzace do Boga

•umartwia swoja dusze i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wokol legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie przy obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to zuch idealny- skupia w w piwnicy

szlachetnosc i odwage, az do szalenstwa. Zawsze postepuje przy zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i oddany damie swego serca. Zdecydowanie rycerz ery feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy ziom, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem przy nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Nazywa go „Boleslawem, ktory nie spi―. Podlug Boleslaw narodzil sie

przy sposob cudowny, dzieki darom zlozonym za sprawa ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od malucha. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca inteligentnym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka pozostal przedstawiony przy utworze Dzieje Tristana i Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla takze liryka milosna zgodnie z

zasada, ze ktorykolwiek badz rycerz ma obowiazek miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych wrazen i mysli

poetow, beda one wlasciwie wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a wykaz uczuc rycerza -

raczej stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Dzieje Tristana i Izoldy a mianowicie opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, zwiezlym etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo przy parze wraz z zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial osob do myslenia o zgonu, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala

sluzace do tzw. spraw ostatecznych w poblizu sadu ostatecznego, piekla i nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal smierc czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza miala byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte formowanie sie na spotkanie

wraz z smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi i swiatem. Przyklady

motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy rozmaite wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, bezbarwna, zolte oczy i cialko, bez konca nosa i warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa przy reku i tym podobne. Mowi kobieta, ze wezmie ze soba kazdego z nas, ale najpierw grzesznikow, ksiezy

zyjacych przy dostatku i rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika skutkiem tego, ze wykladzinom czlowiek przejdzie

przez los skromniej, tymze jego randka ze Smiercia bedzie mniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― oryginal Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie bliska ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem zas ludzmi

Naczelna zwrotka okazuje sie byc apostrofa sluzace do Matki Boskiej i zawiera w w piwnicy wiele okreslen skierowanych ponizej jej adresem.

„Bogurodzica, Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wyznawcy zanosza sluzace do niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Odkrywamy w zonie prosby uniwersalne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie mysli.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Matki Boskiej i jej syna. Osoba

komunikujaca w artykule jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie nam jako forme cierpiaca, zalaca sie nad soba i swoim synem. Oplakuje swe dziecko, zechce

z przedtem dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest bezsilna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest to siano twe wesele

Co zes mi sluzace do obiecywal, wylacznie bano sporo..: ―

W tym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wytycza dwudziestozwrotkowy tekst, prosi osob o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem Gabrielem

nawiazujac do zwiastowania. Kieruje sluzace do ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku i zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej zwlaszcza cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka i to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest fundamentalnym problemem utworu. Marie tym wiecej boli zniewazenie

syna, albowiem jest pan jej wylacznym dzieckiem. Ukazuje losy wlasnego syna od czasu biczowania za sprawa nakladanie cierniowej korony, bicie go za

sprawa zydow po przybyciu sluzace do krzyza. Nieustannie wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec w podobny sposob on, odczuc. Wie, ze to obecnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i na blahy temat, dotyczy pewnego zdarzenia badz osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety

wyrazista puenta stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa

miala charakter glownie sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, na temat tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

danego zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje uproszczenie budowy, zwykla skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub zasady

budowy). Charakter piesni wyplywa z do niej zwiazkow pochodzace z muzyka; ulatwia uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, czesto o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany, polaczone z

rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet i uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a sluzace do poezji polskiej wprowadzil jego

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej specjalizacji wiedzy. Poteznieje czesto przy tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zespoly kazan przybraly charakter

skladow literackich niekoniecznie pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o zyciu pasterzy badz wiesniakow. Rodzaj ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych i oznaczal w takim przypadku wierszowany kawalek o formie monologu wlozonego w usta istot literackiej ogolnie pasterza, pochodzace z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w rodzaj

realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury i niecheci sluzace do

miasta, charakterystyce to dla kultury dworskiej z odpowiednim jej zainteresowaniem zwrotu sluzace do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc kompozycji (wyrazny pozycja kulminacyjny,

puenta), ograniczenie ilosci postaci, przedlozenie tylko poszczegolnego watku, skupienie sie na jednym wylacznie problemie, jakis punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Zostala srodkiem wczytania do literatury srodowiska mieszczanskiego z jego zyciem dziennym i

ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co zdecydowanie odroznialo ow gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest

to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Dzieki sokalskie mogily ) i

nawolywanie sluzace do walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wiecej jest jednakze glosow przemawiajacych, ze

na temat ojczyzne nalezy sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie sluzace do poprawy, funkcjonuje we kazdego

nastepnych epokach literackich i jest polaczone z zadaniami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret rzetelnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w

postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia

powyzej wlasnpe, osobiste sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i proponuje sposoby reperacji, nie liczac sie pochodzace z przykrymi dla niego

konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde chociazby ta przykra.

Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest dla niego naczelna wartoscia. Oddaje dla zonie wszystko, chociazby osobiste ambicje i

osobiste dobro. Mocy dodaje mu przekonanie na temat slusznosci takiego postepowania i mysl, ze zasluguje w piwnicy nim na dobre imie.

30. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina przy przekazie Metrow. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania czytelnika

sluzace do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy i czynienie

jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej godzi w

ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Jest jednak sprzeczny panszczyznie. Ludzie okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini, pan ksiedza, zas nam

nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". W "Zywocie mezczyzny poczciwego" Rej zawarl

swe rozwazania na temat zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, w stylu gramatyka,

logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, kompetencji praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew).

Ceni uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los, odrzuca natomiast

dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto mezczyzny

na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i wykonywania zadan na wsi, totez szczegolowo opisywal lekcje ziemianina przy roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora sluzace do pracy na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz pozostalych plodow

rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi pozytek i podaruje

przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej i sprzedawac drozej w

pozostalych okolicach.

Stosunek Reja sluzace do spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego

szlachcica, to upatrywal w niniejszym glownie modelowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac

pierwotnego zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale wylacznie dlatego, ze moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, gdyz oprocz wiedzy praktycznej przedstawiciel tego ogromnego

stanu spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza takze sympatii akt milosny szlachcica sluzace do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od zwierzat, zapewniajac im rozum i mowe,

Dlatego tez, ktorykolwiek badz winien poslugiwac krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac

innych. Kto jest mezny - borykac sie w obronie wiary i ojczyzny. Wyzsza wartosc posiada oddanie istnienia za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn

XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni na temat spustoszeniu

Podola", po klesce Polski pochodzace z Turcja. Okresla postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, i po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei"

krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, wylacznie z powodu zarobku. Ksieza nie chca zyc wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do

biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot

wspomina podroze (Francja, Rfn, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac pochodzace z chwili. „O

zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia krajowe XVI wieku widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Nazywa ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow sluzace do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Jest oburzony obojetnoscia szlachty, deficytem

zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psow tureckich. Proponuje im bitwe, by placili na wojsko, na orez, by walczyli. Uwaza, ze nalezy

opodatkowac szlachte i zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski zechce by walczyl caly narodowosc. Zada patriotyzmu. O jego

oburzeniu zaswiadcza ironiczne sfinalizowanie iz Kowalski jest niemadry przed i po szkodzie. Mimo szkody nie pragna oni zreperowac bledu. Odrzucic

ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Odrzucic wyciagaja pochodzace z tragedii moralow. Nie potrafia ustrzec sie przed rownolegla

sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem okazuje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

odstapic Helene poslom i uratowac ojczyzne od wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

ogolnym problemem przedstawiania interesow prywatnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria Lokalny,

swiadczy o tym podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w

obradach tych cial. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba odpowiedzialnosc. Moga miec dbac na temat

swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia. Wytrzymalosc i wladza panstwa pozostaje w

zaleznosci od poszanowania prawa i przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie ma nic powyzej ojczyzne, istota ludzka powinien

chociazby z rozkosza umierac zbytnio nia.

32. Wymien i omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic , ktorzy ludzkie nie jawi sie byc mi obce".

Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia i podziw dla urokow fauny i flory. We fraszce "O doktorze

Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy okres po temu", "Chcemy byc sobie

radzi" nawiazuje sluzace do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, przyjemnosc duchowa i intelektualna.

Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole sluzace do zabawy tuz przy dzwiekach muzyki, w atmosferze tanca, dowcipu,

radosci. Dowodzi tez, ze nawet w trakcie zabawy powinno sie zachowac, tak ceniony za sprawa Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje takze ideal

wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci mezczyzny. Czestym powodem jego skladow jest niewinnosc, ktora uznaje za najwyzsza wartosc a

mianowicie "Piesn na temat cnocie". Wyraza refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie sluzace do koncepcji

mezczyzny wyrazanej za sprawa Platona a mianowicie wylacznie element duchowy u czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na domek w Czarnolesie", "Na lipe".

Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o

wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemal boskiej mocy tworzenia. Motyw ten pojawia sie

przy piesni "Niezwyklym i nie lada poslugi opatrzony". Powtarza za Horacym, ze jego wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich.

Nawiazuje tez sluzace do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor

i lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), przy utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do

greckiego epitafium. Zachowuje w nich pochwale cnot i zalet zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze

nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Najczesciej poeta siega do Horacego, lecz zamienia je, scala rozne powody w

okreslonym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej, jednakze przedstawiony w tamtym

miejscu problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal spor pomiedzy interesem jednostkowym i ogolnym. W tym utworze prosto odnalezc fragmenty, w

ktorych poeta krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Slowa krytyki beda wyrazem mocnej troski na temat losy osobistej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe pochodzace

z odpowiedzialnosci jaka na nich spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad calkowitym narodem, dziac na strazy prawa i sprawiedliwosci. Odrzucic

wolno wykladzinom myslec na temat prywatnych biznesach, powinni byc wyposazonym wylacznie na mysli dobro ogolu. W prekursorskim fragmencie

naszej wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku

miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi (wypowiedziane ustami

posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza sie na obronce ojczyzny (mialo to

zachecic mlodzi rycerska sluzace do grozacej obecnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do tragedii pewne detale, ktore

pomimo umiejscowienia akcji w Troi nadaja do niej jednak polski koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje

typowy polski balagan). Rozumuja przewodnia pelnego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, ze panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie

miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym literatury antyku, mocno zwiazanym pochodzace z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z ta

kobieta. Pierwszym tworca piesni i wzorem dla Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego beda

przekladami rzymskiego poety. Beda one w wiekszosci powazne, pierwotnego tematyka okazuje sie byc zas obfita. Wystarczy zrealizowac przegladu

przeroznych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas po temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, fauny i flory i istnienia, milosci. Poglady filozoficzne czesto stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge i lament po klesce Polakow poniesionej

w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i osobistosci ( dziewczyny i najmlodszych ) uprowadzone przez wroga.

Poeta odwoluje sie sluzace do tych, jacy czuja jeszcze milosc sluzace do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu, przygotowania finansow

dla wojsk, mysli na temat kraju zas nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie ow rym: „Polak madry po szkodzie―

Lecz jesli racja i pochodzace z tego nasza firme zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Kowalski sobie nabedzie,

Ze i przed szkoda, i po szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie patrzac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, zabawy, odpowiedniego obszaru dla wszystkich elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, nareszcie

czlowieka na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i osobistosci, bo posiada

czyste serduszko i tegoz „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Panie za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita, renesansowa wizje swiata.

Oto kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali dzielo sztuki Boskie-od

dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Przedmiotem piesni XXIV jest tworca, poeta, jego tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz 1 o tym slyszymy, przeciez Horacy w

wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w piwnicy stawiam trwalszy niz wraz

z spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi przy literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Obszerny poemat skladajacy sie z 12 piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, polaczone z noca swietojanska. Jest to proba

stworzenia pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali los na wsi. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o problemach i klopotach

codziennych, chociazby praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna zalet, gdzie

dorosleje sie uczciwie, poboznie i bezpiecznie. Posada na roli choc uciazliwa daje czlowiekowi stale i pewne utrzymanie, wysilek natomiast jest powodem

do pychy. Po wykonywania zadan mozna odpoczac wesolo spedzajac czas na tancach i spiewach. Istota ludzka zyje na wsi przy harmonii pochodzace z

przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, gdyz to wlasnie oni demonstruja zmeczonej zyciem

dworskim szlachcie jak odszukac spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze na temat milosci i staropolskich weselach

szlacheckich, A takze mozliwosci blyskawicznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

stulecia jest wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, na temat nierownosci

spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten wizja mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciwko

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, ze stan ziemianski

jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie i radosc. Zabawy plynace pochodzace z zycia mezczyzny na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione przy

obcowaniu przy z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych na temat swojej

namietnosci prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie i swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tekst, stopien

wlaczonej w nich mitologizacji i jezyk wolno podzielic na dwa typy. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera utwory, ktore sa czy tez przykladami,

czy przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zbiorem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, ale alegorycznych, pelnych powiazan pochodzace z

mitologia±, gdzie pod maska pasterzy i pasterek hhg Szymonowic osob i relacje dworskie. Bez watpienia obrazy dekorowane w sielankach

konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Ow wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja ponizej mitologicznymi imionami:

Dafnis, Licydas nie beda prawdziwe jednakze sztuczne i zmyslone, ale prawdziwe na pewno sa uczucia, szczescie i nieszczescie przy milosci, jakich

doswiadcza niemalze kazdy, jak wiele i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim mniej lub wybitniej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki

na temat tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej i celnej obserwacji i weryfikacje zycia, tak znakomitej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to

kresli prawdziwy wizja zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". W utworze tymze poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie dziewczyny, narzekajace na swoj zycie. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, pochodzace z ktorym poeta maluje tragedie ludu

wiejskiego, dzielem rak tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych urodziny i obfite zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" zdecydowanie zarysowuja

spor miedzy panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory wystepuje stale z wiernym symbolem naszej wladzy a mianowicie nahajka±, zas chlopem

zdecydowanie pedzonym sluzace do roboty.

Zobaczymy wiec w tym miejscu krytyczna ocene zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej literatury. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". Jest to utwor na

temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie.

Rowniez nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to czesto. Pan leka sie, czy czasem z tej przyczyny postepowaniu kazdy wraz z ksiedzem nie

odszukaja sie na lewicy, a wiec czy nie zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Odrzucic atakuje jeszcze ksiedza, mowi tylko na temat

dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan w dalszym ciagu podejmuje krytyke. Mowi na temat

odpustach, ktore sa praktycznie jarmarkami. Ludzie znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za , ktorzy otrzymuja

odpust. Teraz wlacza sie sluzace do rozmowy Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze na stu urzednikow,

jeden okazuje sie byc sprawiedliwy i nieprzekupny. Sedziowie nie chca odprawiac swych procesow, chyba zeby za suplementarne swiadczenia.

Roznorodne lapowki i daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne

obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia spraw narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu wlacza sie i przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana

wini Tatusiek Ksiedza, zas nam nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im

to gesi, to kokosz. Pod spodem przymusem zrobic trzeba tloke, prace suplementarna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala znowu zwozic ziarna poki

nie wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest zawila, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje

postepowanie szlachty wobec jego zasobow, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia

powyzej stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku i nieuchronne bankructwa. Chlop okazuje sie byc zadowolony wraz z swego losu. Jest czlowiekiem

uczciwym i nie zal mu zywota. Ksiadz i Pan nie sa zadowoleni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem

rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wsi, omawia przebieg calego do niej zycia. W mlodosci zaleca

cwiczenia polaczone z obyciem towarzyskim i rzemioslem militarnym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka wolno sie

wyszkolic bez do niej znajomosci. Mlody szlachcic ma obowiazek posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc i zdolnosc prywatnych korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie gospodarstwem i ozenic. Alians

malzenski nalezy zawierac pochodzace z osoba rownego stanu i majetnosci. Do urzedow nie powinno sie pretendowac. W trakcie roku przewidzial

rowniez Rej zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa i krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce

zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy pochodzace z truskawkami i tym podobne. Latem wolno z ludzi przygotowanych wiosna krzewow i drzewek

byc wyposazonym owoce i pozytek. Beda juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo podaruje

takze: maselko, serek, jajka swieze, beda tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego,

bo to wznieca niechec i osobistosci zle pracuja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z bliskimi, a takze polow w przereblach,

zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W mieszkaniu wszystko przygotowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie

pozytek. Lecz i zima nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez wolno z wytworami, albo podobnie u handlarza sie pobawic i baranow i

cielat kupiwszy ekonomicznie sprzedac, przy innej rejonie drozej. Zobaczymy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia

gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia na wsi. W Czarnolesie istnieje wiele pieknych tego typu skladow. "Na lipe" to wiersz

o bardzo popularny drzewie, planowo cenionym. Liryk zwraca atencje na to, jakie to wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. Zawsze sa

to wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego popijania z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony posiadaly

wiecej powierzenia. Chlop podobnie o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na jego niekorzysc. Jest to jeden pochodzace z utworow gdzie poeta zahacza

problem spoleczny w Polsce. Zaprezentowanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12 piesni

spiewanych przez panny. Jest to kawalek oparty na tradycjach uroczystosci poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin

swojemu podziwowi dla obyczajow ludowych. Chwali wies i zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Jest mowa na temat milosci, tancu i

spiewie. Wydaje sie to zupelnie ewidentne, jezeli wezmiemy pod atencje charakter opisywanej uroczystosci. Piesn panny odrebnej mowi na temat tancu i

radosci. Naklania wszystkich sluzace do pojscia przy jej slady. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc i

spokoj wsi. Chlop utrzymuje ze wlasnej pracy siebie i rodzine, a praca jego okazuje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza,

zolnierza czy pisarza. Oblicza nastepnie wszelakie przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorowe spiewy i tance. Kawalek nalezy traktowac jako

artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw na uksztaltowanie herosa lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniami dlan postaci, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Na bazie tych zrodel

powstaly dwie glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w jego poezji odnajdujemy

echa ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego oddzialywania

przyrody na ludzka psychike. Zawiera takze pochwale i zachete sluzace do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie i bez zawisci wysmiewa usterki ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte

humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola mezczyzny w kuli ziemskiej, zastanawiaja nad nim

danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale takze podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje niemal wszystkie

przemyslenia i przy ich uzyciu mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia pochwalna,

hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga i dziekuje Jemu za dzielo sztuki stworzenia swiata oraz mezczyzny, a takze melodie miedzy nimi

panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, patrzac na te czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postury

charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje pierwotnego syntezy. Przenigdy najwazniejsze okazuje sie byc miec

nieskalane sumienie, radzi, aby uzytkowac z sposobnosci do zabawy, ale rozwaznie i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej przy sobie. W „Piesni na temat cnocie― poeta

stara sie zbudowac swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu slowo „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i

cierpien zwiazanych wraz z swiatem podworza, odrzucenie wrazen niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w w piwnicy cnoty okazuje sie byc

obowiazkiem kazdego z nas, a najwyzsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez olbrzymia wage sluzace do slawy

doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez samodzielnie proces kreatywny. W „Piesni o solidnej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z

apelem, aby starali sie te banki pozostawic po sobie slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym i nielada poslugi

opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory z racji na posiadany warunki jest jednostka wybitna. Wizja lotu nad roznymi panstwami

jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze jego dziela beda tez znane nie tylko rodakom, ale i daleko poza granicami jego ojczyzny.

Kochanowski nawiazuje tez sluzace do antyku. Slowa z piesni „Milo szalec, kiedy okres po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory

brzmi „slodko jest szalec w nalezytym miejscu i czasie―. Rowniez filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta

jest z antyku, podobnie podobnie horacjanskie „carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII wolno odnalezc takze topos arkadii – „Wsi

spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna w dalszym ciagu pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe,

idealy godne podpatrywania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel

zakladu swojej majetnosci. Wskazowki zawarte sa przy „Zywocie mezczyzny poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac

dobytku, rozkoszujac sie darami fauny i flory o kazdej porze roku, dbajac na temat harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Analogiczny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― nawet lepiej „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek taki proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota

ludzka rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery i znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow proponowanych

za sprawa literature renesansowa mozemy takze wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych dobr

nawet lepiej zycia. Tego typu ideal wykreowany jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza

skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze jeden wzorzec – wariant

renesansowego artysci, humanisty. Taka jednostka nie ogranicza sie do niejakiej dziedziny tworzenia, jest uniwersalna, oprocz umiejetnosci potrzebnych

ma rozlegla wiedze oraz zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione za sprawa czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, pojmowana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, los zgodne pochodzace z natura. Wlasciwy

ozenek, obowiazki gospodarskie i obywatelskie oznaczaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej

zajecia gospodarskie, prace na roli i w ogrodzie, uciechy plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie obowiazki szlachcica.

„Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym gospodarzem, dba na temat swoja rodzine, z rozkosza korzysta z

dobrodziejstw przyrody, rzetelnego ojca i troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak pochodzace z

dziedzicznego czy nadanego tytulu, nie jest oparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach

potrzebuje Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego zasobow najwyzsza wartoscia jest niewinnosc ( jak u stoikow) rozumiana jak czyste sumienie, ludzka

przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego szczescia i pokoju wiec przestrzega

nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu pewna z fraszek. Podmiot poetycki

uznaje zdrowie za pewna z najistotniejszych wartosci, wobec ktorej rozne dobra traca swe istotnosc. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne los

w zgodzie z przyroda i nie szuka sporo do szczescia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego istnienia i jego prawdziwych zalety w wybranych utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

mezczyzny odrodzenia nalezy zyc wedlug natura i jej sprawami, pamietac, ze wszystko mija ale nalezy przy tym afirmowac zycie i w pelni tu korzystac.

Podlug stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i wyrobic spokoj lezacy wewnatrz broniacy zanim atakami fortuny.

38. Ustal, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem okazuje

sie byc wydany przy 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat

ustroju swietnym uszczesliwiajacym kazdego obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru fenomenalnego obywatela

Rzeczypospolitej oraz nad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia sie

tu takze postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej dla roznych osob jest rozne prawo.

Dla przykladu prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla ludzi z przeroznych warstw spolecznych, inne dla szlachty i inne dla mieszczan.

Rozmyslam ze, ow problem okazuje sie byc nadal biezacy. Tak obecnie bylo i jest, ze ludzie posiadajacy wplywy i takze zamozni podlegaja niekoniecznie

tym samym prawom co zwyczajowy obywatel, jednakze zazwyczaj beda traktowani w duzej mierze lzej, w bardzo wielu sytuacjach moga sie chociazby

kupic. Czesto osobistosci na wielkich stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie przy ich sprawie jest w duzym stopniu przedluzone. Nastepnym

problemem, ktory porusza Modrzewski jest znaczenie nauki i wiedzy w zyciu kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc sily panstwa i jego potencjalu

intelektualnego. Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe szkoly i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Aktualnie

wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub zwyczajnie zmaga sie z bieda i operuje nadal pochodzace z dobrej

decyzji. Ostatnio prowadzona jest reforma ale mimo to wiele szkol, szczegolnie przy malych miasteczkach, zamknieto i dzieci w wielu przypadkach

musza kroczyc do ludzi odleglych w duzej mierze kilometrow. Ponadto szkoly posiadaja zazwyczaj za male zasoby finansowe na postep pracowni i zakup

pomocy naukowych, czasem nawet na utrzymanie. W ksiedze na temat wojnie ale juz mowi, iz kazda wojna powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych

mieszkancowrezydentow a nie tych, jacy je wywoluja. Rowniez obecnie w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie sluzace do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia tyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwie w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek badz mieszkaniec okazuje sie

byc obywatelem i panstwo powinno mu zagwarantowac szczescie, a mianowicie o zalety czlowieka nie decyduje urodzenie, - ktorykolwiek badz czlowiek

ma obowiazek byc prawnie przygotowany sluzace do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do zonie powinno pielegnowac panstwo, a mianowicie nalezy

ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej chlop byl karany smiercia). Pisarz proponowal opracowac nowy

regulamin prawny pochodzace z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie sa tak wielkie, aby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny

oznacza zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu przy 1551 r. Modrzewski proponuje: - stworzyc kosciol narodowy niezalezny od

Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob wyksztalconych i

szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy zbyteczne, takie jak swietne domy oraz sute biesiady. Proponuje zasoby

finansowe przeznaczone na ten zamiar wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie na dotowanie szkolnictwa w

czasach, gdzie nie docenia sie wiedzy i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie. Modrzewski

proponuje przejecie pieczy nad szkolami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz 1 prawo chodzenia dziewczat sluzace do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej sluzace do chorob. W taki sposob pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, oznacza to brak namietnosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny

okazuje sie byc podstawowym musem kazdego obywatela i prawem Bozym. Ow dwie zalety (Bog i ojczyzna) winowajca sie zestawiac w pewna calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra polaczonego, dla dobra ojczyzny powinno sie poswiecic komplet: majatek, sily, zdrowie,

fuks, a nawet los.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna byc zgoda, gdyz laczy jego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do jakich moga spowodowac niezgodni obywatele - znaczny

sejmowe, wojny domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod wymra,

a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude

i obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej sluzace do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa.

Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego formy rzeczy

wymienia nadmierna wolnosc szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo i herezje. Podlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo krajowe od szesciuset lat

opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, aby stara religia ustapila nowatorskiej. Jednak heretycy nie beda spojni,

nie tworza jednosci. A dla Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej okazuje sie byc jednosc i zgoda, ktorej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic niezgode u katolikow,

ale u heretykow jest to niemozliwe, albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza przy przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i

gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich domenach zycia, takze publicznego, jak i rowniez prywatnego. Heretycy nie

potrafia nawet bronic panstwa zanim poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest sprawne do wygrania wojny. Skarga

wzywa zatem krola sluzace do obrony religii katolickiej, jak straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz sluzace do przywrocenia jednosci religijnej

przy narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow i pozbawienia pierwotnego ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i

znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Zbyt

prawa sprawiedliwe uwaza tworzone, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i

panstwowe, ustanowione dla porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga

byl zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim chaos (istnialo w takim

przypadku wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia praw

ograniczajacych i naruszajacych przywileje Kosciola i krola. Rownolegle walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej a mianowicie

np. bezzwloczne sadzenie i bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia

wsrod nich herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc i brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne sluzace do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek oraz do tonacego okretu,

ktory wszyscy, przy chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla wage problemow i zjawisk, jakie to maja obszary w kraju oraz proponuje

reperacje istniejacego formy rzeczy. Jednoczesnie przepowiada pan, iz rozplenienie sie owych chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, dla ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek sluzace do ojczyzny wyrazal

zarowno przy piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O solidnej slawie"), jak i rowniez we fraszkach, w ktorych

krytykowal wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i

sumiennej pracy dla dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej przy Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie sluzace do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic potrafia jedynie sluzace do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna liczne analogie sluzace do wydarzen politycznych tego

okresu. Priam wykazuje zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu.

Zanotowac mozna prywate, egoizm i przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor ustala ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne

panstwo, w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda polozone ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie mezczyzny poczciwego" wyszukac mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz glownym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace jego sprawy i swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka rozprawa... ".

W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, jakie to dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Zwlaszcza podkresla wyzysk stanu

chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci skladow literackich.

Metrow. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna wyszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna dojrzec w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany pochodzace z pozycji

kalwina i przy duzej partii stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za sprawa protestantow, , ktorzy jest zwlaszcza widoczne przy krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat

lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, zamilowanie do

istnienia w przepychu i sztuczne zawyzanie ilosci swietych, na ktorych ciagle pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin i

„koled―, ktore sa wedlug niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow ale

takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym charakter sporow wyznaniowych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

zrozumiec istniejace przy owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to

portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia jego i kosztuje ponad powszednich

ludzi. Podczas gdy mnich ten jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci osobistosci, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbytnio swietych, chetnie ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal okazuje sie

byc anegdotka na temat plebanie, ktory pochowal swego psa na cmentarzu w poblizu grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie

biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z psa uczynil parafianina. Jest to

niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie zasadniczych

zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, , ktorzy w pasyja plakala, ustala nawiazanie sluzace do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu

odprawiania nabozenstw przy zrozumialych dla wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii,

nie wzruszaja pierwotnego spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego uczestnictwo przy odprawianej mszy swietej okazuje sie

byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega nieszczescie ojca i kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach czesto nawiazywal sluzace do filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal byc stoikiem. Byl

przekonany, ze jest intymny osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo

sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, jakim lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow minionych zrzucony

I miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim warunki, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych i

zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta zasada. Piszac potrzebuje zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie samodzielnie,

rownoczesnie pragnie dowiedziec, , ktorzy obecnie przebieg zdarzen sie pochodzace z Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego egzystowania. Brak

okazuje sie byc na nie odpowiedzi wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z

miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu

powrotu dusz po smierci, sluzace do miejsc gdzie przebywala zanim wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole przy zycie

pozagrobowe ("Gdzieskolwiek okazuje sie byc, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to przy ostatnim pochodzace z TRENOW, gdzie

opowiada swoj sen a mianowicie we snie ukazala mu sie oryginal z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze jego coreczka

okazuje sie byc szczesliwa. Wizerunek ojca zmienia sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy sluzace do rownowagi

duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, jak sielskie los Jana na wsi zostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja cyklu

19 trenow podobna okazuje sie byc do kompozycji starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, nie rozumie, czemu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta za sprawa

nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po odejsciu

coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga kulminacja, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W ktoras strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana jest jego wiara w uczciwosc boska, prowadzi to sluzace do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w

punkcie kulminacyjnym sluzace do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc tresc calego istnienia i istniejacych przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, ze corka zostanie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolu, rozpaczy,

strachu. W obliczu zgonu corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie sluzace do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka,

ktorym czasy swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jakis z wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu, ktory

niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej woli - Urszula poprzez smierc w wieku

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, jakich bohaterami beda pasterze badz rolnicy. Sielanke

umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne wczytania czy

piesni spiewane za sprawa bohaterow, sluzace do epiki – fabula i narracja, sluzace do dramatu natomiast - dialogowe partie tekstu, wypowiedzi i

rozmowy pojedynczych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie ogolnie z

humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie czestokroc tlem dla prezentowania

zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie zwyczaje,

wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizja wsi polskiej Ostatnia pochodzace z panien

wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; uciazliwa, codzienna robota w polu i tuz przy gospodarstwie powoduje radosc innym ludziom wsi i jest dla nich

powodem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Kto twe wakacje, kto pozytki?

Moze wspomniec za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec sluzace do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy przy literaturze polskiej

siegnal po motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

okazuje sie byc nietypowa, hhg bowiem robote panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica

decyduje zatem nie temat, ale rodzaj, w jaki to zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na

motywach potocznych i skrzeczy razem pochodzace z Oluchna na ciezka robote oraz na srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki zonie sielanka Szymonowica potrafi wyszukac pierwotna przyjaznosc czlowieka. Nasz kraj wies konca XVI wieku jest, wedlug

Szymonowica, mieszkaniem wyzysku: mieszkaniem, gdzie czesto dochodzi sluzace do naduzyc i niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw dotkliwych,

pokazuje ujemne strony istnienia na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji swiata i komponujac utwor zblizony raczej sluzace do antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle natury,

a do niej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i zabawy, jakie ciagnie ze soba milosc. Gdy Laura przybywa na spotkanie pochodzace z ukochanym

ponizej umowionym jaworem nikt na nia nie czeka. Powoduje to podejrzenie o zdrada i alians z odrebna pasterka – Doryda, , ktorzy konczy sie atakiem

rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wowczas zza osciennych zarosli wybiega Filon i uspokaja

Laure tlumaczac, ze chcial wylacznie przekonac sie na temat jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym

wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie byc, tak charakterystyczne dla sentymentalizmu,

zwrocenie uwagi na swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu namietnosci na styl zycia czlowieka.

43. Przedstaw wizja czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zyciu do dzis wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak charakter jego

wierszy wykracza daleko poza schludno renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci

bytu ludzkiego, , ktorzy powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie sluzace do poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety posiadaly

podloze swiatopogladowe, wynikaly wraz z zmiany wiary, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj przy mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm.

Wywolalo to u poety prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go watpliwosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sluszny i pod

dostatkiem uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy i wszechmocny, ale,

z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzis i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy,

abo wiersze polskie― jest idealnym obrazem ludzi niepewnosci i lekow. Przede wszystkim wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety w 3 sonetach – IV

i V.

Sonet IV: O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, okazuje sie byc wyrazem niepokoje poety na temat wynik bezustannej walki,

jaka kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie dobra materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od Boga. Do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej walce z silami ciemnosci istota

ludzka jest samotny, a stawka jest w koncu zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na pomoc jakiego kazdy istota

ludzka powinien liczyc, bowiem wylacznie z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata tegoz, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co duchowe, a najwznioslejsza

wartoscia sakralna jest milosc do Boga. Bog okazuje sie byc wielki i dokonaly, istota ludzka maly i pelen grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka od

Boga, utrudnia mu koncepcje do istnienia wiecznego i do zbawienia. Widac tutaj wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i rowniez

do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla powszechnie znana internautom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi wylacznie kostium historyczny, maske (pretekst),

pod ktora autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest silne, a podczas gdy slabe. Tresc rozwazan autora

ma charakter uniwersalny (dotyczy kazdego was w wszelkim czasie), jednakze najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Nasz kraj XVI wieku, wowczas

jeszcze silna i znaczaca w Europie, ale obecnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow zanim tym, ze

niewlasciwa polityka moze spowodowac do upadku panstwa, jak wiele Troje. W tekscie beda fragmenty swiadczace o takich intencjach autora.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita kwestia wladacie") okazuje sie byc skierowana sluzace do rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jak

maja wykonywac powierzona wykladzinom wladze. Winni wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat dobro ogolne. Na

zakonczenie poeta przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy o tym polski rodzaj glosowania za sprawa rozstapienie oraz obecnosc

marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek

odpowiedzialnosci zbytnio losy was. Przewazaja poslowie podobni sluzace do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych biznesach, malo

natomiast jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna sluzace

do pijanstwa i obzarstwa, zas niezdolna sluzace do zadnego wysilku, a w szczegolnosci do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie osoby beda

mogli w przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku was rzadzonego jak wiele w Troi.

5. W kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec spraw

narodowych. Glowny z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie pochodzace z dobrem was, realizowania prywatnych celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca sluzace do wojny, jakkolwiek sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, okazuje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by za sprawa atak zaszokowac

wroga, naruszyc go i nie pozwolic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza bowiem tematy najbardziej istotne, biezace i zlozone. Swoje

preferencje na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo jak dobrowolna organizacja spoleczna powstala dla przyrzeczenia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia.

Trusia elekcyjny (wybierany rowniez za sprawa chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz kawalek "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten trudnosc; za zabicie szlachcica smierc,

wiezienie, czy tez wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O wiedzy potrzebnej sluzace do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci , ktorzy sa na jego czele

powinni dawac przyklad,

2. "O namietnosci ku ojczyznie" - liczy 6 zachorowan Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, nielad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, ze milosc sluzace do ojczyzny fundamentalnym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Na nieszczescie jej nie ma, Skarga leka sie, ze fakt ow moze byc wyczerpany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz okazuje

sie byc wykorzystywana za sprawa magnaterie sluzace do osiagniecia prywatnych celow, , ktorzy prowadzi sluzace do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie

). wymaga wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy

Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste sluzace do nieba to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot za

sprawa zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Lokalny, jesli do niej obywatele sie nie

poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

pan na obszarze niezaleznosci od papiestwa i cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie prawa (takie samo dla kazdego stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej sluzace do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Frapuje sie nad edukacja i wychowaniem najmlodszych

szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Informujac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od edukacji Rej wielbi dobre wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec i

spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

prywatnych zaslug. Zbyt wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy na wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w przeroznych porach roku, przynosza sporo pozytku, jak i

rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i parki warzywne, aby niczego za sprawa caly dwanascie miesiecy nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do wykonywania zadan na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz

innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi wypoczywac w przyjemnym towarzystwie przyjaciol i rodziny, zaleca zabawy, polowania, polow, co przynosi pozytek i daje przyjemnosc.

Dbajacy na temat fortune liryk zaleca przy wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej i zbywac drozej przy innych strefach.

Stosunek Reja do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to upatrywal

w tym glownie ksztaltowanie jego charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal na temat urzedach publicznych nie ceniac ich zbyt. Najwyzej

cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko zatem, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za sprawa Reja nie jawi sie byc pozbawiony slabosci, poniewaz procz wiedzy uzytkowej przedstawiciel tegoz

wysokiego formy spolecznego ma obowiazek posiadac podobnie gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica do

przymusu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow na Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl przy niej swe przemyslenia na temat tego sytuacje oraz sugestie, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. W reakcji poety na

najazd Tatarow na Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow oraz mysl na temat powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie zanim

napascia Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci granic Kochanowski proponuje opodatkowanie szlachty, co

wyraza slowami: "Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - pospolitego czlowieka i niesmiertelnej a

mianowicie poety. Dusza poety w jego mniemaniu jest jak ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i nie znajacy granic. Piesn ponizsza

przekazuje swiadomosc wlasnej zalety Kochanowskiego jak poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza

forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" okazuje sie byc cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za sprawa tylez panien, gloszacych chwale

zycia na wsi. Piesni te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw.

Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem wody i Kupaly - bozka

ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia przy jednosci pochodzace z natura. Wyraza pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznym wysilku. W piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala istnienia na wsi w gronie rodzinnym. Posada ziemianina na roli

przeciwstawiona jest odrebnym, niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

doglebne poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu i stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie przewodzic w zyciu. Wielki wplyw na tworczosc

poety mialo podobnie spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z odmiana znakomitego naszego poety, ktory jako jakis z glownych tworzyl literature

narodowa. Lecz nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jak wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten okazuje

sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci ludzkiej, jest takze uwidocznieniem swiadomosci wlasnej

zalety Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze dlugo po jego smierci beda czytane i podziwiane za sprawa wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie zagadnienia z istnienia codziennego, , ktorzy bylo zwyczajne dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego wzorami moga byc: Piesn XXIII oraz

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte przy tej odrebnej przemyslenia wskazuja wyraznie na znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, jakkolwiek nie da

sie ukryc zawartej przy niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu mezczyzny. Jego przemyslenia na ow

temat sa zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII i XIX. Cnota, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, ktora pielegnowana przy sercu

mezczyzny moze byc dla niego rownoczesnie "nagroda i placa" oraz swoista ozdoba zycia. Bezposrednio z cnota zwiazana okazuje sie byc tak zwana

dobra slawa, tzn. dobra opinia u wspolczesnych, zas po zgonu pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc ogolne wsrod owczesnej szlachty. Bez watpienia

jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn IX).

W utworach wybitnego humanisty nie moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na most

warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy przy "Piesni

na temat spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl przy niej swe przemyslenia i sugestie,

jak w przyszlosci podeprzec obrone granic, ale najbardziej emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat i stworzeniu nowatorskiej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow. Odmiennym

jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze wszelakie zalety stanowiace

cnote beda cenne, ale najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta sciezka do nieba, Tym, , ktorzy sluza

ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym sezonie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej przy Czarnolesie, aby tam komponowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" okresla na rozmilowanie poety w zyciu ziemianina. Liryk

opowiada na temat poboznej i spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania przypomina takze na temat ludziach tulajacych sie po swiecie przy

poszukiwaniu bitew i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej okazuje sie byc zyc na roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz z zbirow osiaganych z ofiarnej

pracy wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki i pola, zas nastepnie komplet znosi sluzace do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej pracy

stale znajdzie okres na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby badz w lesie zastawia potrzask, dzieki czemu w

mieszkaniu nigdy nie brakuje jedzenia. W zagrodzie bez watpienia pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze na temat wychowaniu

mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i wstyd. Poeta potrzebuje, aby jego wnuki byly dobrze wychowane i zeby posiadaly te

zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale takze glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy filozoficzne znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali dzielo sztuki stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – jest to

renesansowa pochwala zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, jakim holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby porywac dzien, i

stoickie, aby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta przy „Piesniach― miala charakter horacjanski.

Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie sluzace do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez

jego zasobow byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia mezczyzny jest fuks, rozumiane jak zycie harmonijne z regulami cnoty, umozliwia

czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie sluzace do

korzystania z uciechy zyciowych. W stosunku do przemijalnosci swiata, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania chwili,

cieszenia sie pochodzace z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy mozliwosc

zaobserwowac przy Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora byla

nie wolna od sprzecznosci. Stad fraszki byly tak rozne. Sprzyjala wykladzinom recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal

opanowanie do swiata i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz na pewno blizszy

byl Zenon od Epikura. Dzialanie kazdego z nich we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii antycznej zmierzanie do szczescia wiazalo sie z

zdolnoscia wykorzystania kazdej chwili, jaka niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore zdolaly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przypomina bliskie mu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. W autobiograficznej fraszce „Na domek

w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta potrzebuje boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane sumienie, ludzka

zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra tegoz swiata nie zapewniaja doglebnego

szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan.

Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna pochodzace z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w zgodzie z

przyroda odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec tak krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc przedmioty i

umiejacego ze ogromnym spokojem sledzic otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie mezczyzny w harmonijnym zyciu,

przy korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i w uciechy „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia i wizji

Boga, jako duzego Architekta, znajdujemy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem wobec Boga, ale tez wizja

czlowieka stosownego, umiejacego zuzytkowac swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do szczescia, uczyly jak uwolnic sie od trosk i cierpienia oraz obawy zanim smiercia. Tymze

dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety przy ustalone za sprawa myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna „Tren

IX―, gdzie poeta pochodzace z ironia wytycza sie na temat madrosci, ktora powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie pochodzace z

problemami, dawac sile sakralna i solidne szczescie oraz czynic solidnym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie przy swych

piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi wyszukac w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie na tej harmonijnej i

kompletnej ufnosci filozofii renesansowego artysci po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednakze pocieszeniu i

ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow po porwana za sprawa Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska i stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac rozne

postury polityczne mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem sluzace do rozwazan fauny i flory ogolnej.

W konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, choc w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w tragedii greckiej,

przebiega podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob na scenie nie przekracza trzech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez

poetow problemow. Ukazane konflikty kierowac maja sluzace do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za sprawa wzbudzenie

litosci i trwogi. Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna.

Przeciez Helene dostal przy nagrode zbytnio wyrok przy sporze bogin, wine zatem ponosi kociak, ktora jego nagrodzila.

Sa jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie tutaj takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno okazuje sie byc tu wyznaczyc glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu zuch zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno bowiem stawiac osobisty interes na rowni wraz z sprawa panstwie

odstepstwem od reguly okazuje sie byc rowniez nie umieszczenie godnosci ktoregos pochodzace z bohaterow przy tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin czy ziemianin a

mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Jakoscia szczegolna skladow z tegoz okresu okazuje sie byc epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia dworu: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni pochodzace z tego okresu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie przynaszaja, /

A przy tym przy zlote gesle albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad komplet

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany takze

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w

najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze!

―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka Do gor i lasow, stworzona w momencie,

gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swe zycie, sentymentalne i jednoczesnie ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona tak zmienna, ze podmiot poetycki porownuje sie do

Proteusza (starogrecki bozek, ktory posiadal dar przemieniania sie przy rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta i przedmioty). Dzis zas pyta z porzadnym

niepokojem: „dalej co zostanie? ―

2. Czarnolas.

Dominuje tutaj calkowicie inny nastroj, inne beda tez zagadnienia. W wielu utworach pisarz opisuje czar natury (Na lipe), podnosi wartosc mieszkaniu

rodzinnego (Na dom przy Czarnolesie), wyznacza pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma byc wyposazonym

na pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie fauny i flory, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje nad ludzkim

losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, gdyz wlasne los bylo dla Kochanowskiego najbardziej istotnym zrodlem

natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w jego zyciu zasadnicza byla jego

poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbytnio raz me rymy nie gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i nawet ten pierwszy

poeta nie przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tylu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, bedacych wlasnoscia roznych wariantow i klas literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow i zagadnien pochodzace z zycia mezczyzny, porusza rzeczy jednostki, jak i rowniez calego

systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez przedlozenie w los prostego ukladu

wartosci. Istota ludzka i jego dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka tegoz pisarza przy, odniesieniu sluzace do w/w przedmiotu, na wstepie powinno sie stwierdzic, iz tematyka jego utworow

odnosi sie do jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, jak i rowniez ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane jak wskazowka dla

jednostki, jednakze dla kazdego, bowiem aplikowac sie moze do nich kazdy, albowiem ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie kilkunastu wersach przy lapidarny rodzaj przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w

trakcie ktorej doktor planuje odejsc sluzace do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty

doktora i naklaniaja go sluzace do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja slowa wypowiedziane za sprawa glownego herosa: „Trudny (... ) moj rzad

pochodzace z tymi pany: szedlem kimac trzezwo, zas wstane pijany. ― Wiersz zartobliwy ta posiada na celem osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego

efekty i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Ludzie takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede wszystkim

niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem zostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota ludzka

powinien pomniec o tym, ze cialo czlowiecze ulega po smierci rozpadowi, w zatem kazdy ma obowiazek usilnie zabiegac, aby pozostawic po w piwnicy

dobre przypomnienie. Nie jest stosownym czlowiekiem ow, kto mysli tylko na temat piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie na

darmo Pan odroznil mezczyzny od zwierzat, dajac mu rozum i mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba

ojczyznie, dla zapewnienia w piwnicy dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako ktory moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych moznosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem wymowy

powinien uczyc swych konsumentow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania rzeczywistej

wolnosci. Natomiast ludzie majacy odpowiednia potege i odwage powinni pochodzace z bronia przy reku borykac sie z wrogiem ojczyzny, nawet jesli

przyjdzie przy walce odstapic zycie.

„Piesn o solidnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, zahacza wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze stac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac sluzace do walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa

poswiecic komplet dla spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

hhg tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo sie

sluzace do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma tak rozwinietej cywilizacji; nie wie

budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia na temat Polaku inteligentnym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie pomysla

zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie moze ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak w piwnicy kupi, ze i

zanim szkoda, i po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej opinii o narodzie polskim, ktory przeciez nie jawi sie byc glupi. Azeby to udowodnic potrzeba czynow, a wyraznie

– wysilku w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Lokalny, to wlasnie odroznia ten narod od plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zajecie i trudnosc calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, ale sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Sprawia to dla

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma na celu ukazanie postaw pracownik kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal na strazy porzadku juz od

poczatku egzystowania naszego was, ale czy takie postepowanie duchownych moze stac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni

gruntownie sie zastanowic nad dalszymi swymi losami, aby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest takze problemem narodu, poniewaz komponuja go zwykly ludzie. O ile zawiedzie jakis element

przy calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a nie tylko czesc organizmu – panstwie – wolno tu zawrzec do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej mlodzi nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze pewna z okolicznosci upadku niepodleglosci Polski przy XVI

przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na wzorach antycznych.

Utwor ow zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta pochodzace z

mitologii i przedstawia jakis z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz nedzne

spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal pochodzace z

antyku:

chor stoi za sprawa caly czas na scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje sluzace do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza poszczegolnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o wydarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach mowi posel

-akcji – zredukowana do poszczegolnego watku – sporu na temat Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, , ktorzy

ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw istot, ich zachowan; od patriotow poczawszy,

zas na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swe losy scala z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na rzeczy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie nad konsekwencjami

wszystkich czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, wzmacniany na okazach antycznych.

Kawalek ten pozostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i hhg jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tymze latwo wyszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje

wladcow oraz zle ludzie. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, ktorej obszerny odlamek przelozyl. Strukture takze

zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec niedostatek parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie zanim palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona sluzace do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych cenach nalezy odwolac sie sluzace do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i zero, co

czlowiecze nie jest mi obce―. W odniesieniu sluzace do dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg postaw postaci, pierwotnego zachowan; od

patriotow zaczynajac, a na zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, wierny sprawom was, zabiega na temat utrzymanie apartamencie, swoje losy laczy

pochodzace z losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem i intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega zanim

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w niniejszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie

nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale pelnego narodu.

Tresc dramatu posiada charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze wlasnie w naszej epoce tworzy sie popularny w Polsce legenda sielskiej,

spokojnej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety pozniej przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za sprawa Orzeszkowa przy „Nad

Niemnem― itd. Nie jest to jednakze jednolite oblicze wsi. Jej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot mezczyzny poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie,

milosc i wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni na temat

Sobotce―: „wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu na prace,

ktora wszystkim podaruje radosc i rozrywke, ktora tez przynosi zadowolenie. Tego typu obraz przedstawia „Zywot mezczyzny poczciwego― Reja,

„Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze inna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni, mysla

egoistycznie, beda chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz nie

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Chlop musi wykonywac prace na panskim polu, robota nie jest radosna piesnia a mianowicie

jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei pochodzace z „Krotkiej

rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy podejmuje

autor-widac zdecydowanie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek z fundamentalnych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje komponuja: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza frakcja dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w zonie mysl, iz „bez praw nie moze byc prawdziwej

wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie slynna, nowatorska na

cala Europe, demokratyczna idea, wazna prawdopodobnie jak odkrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza przyklad a mianowicie w odczuciu

wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie otrzymuje sankcje, a plebejusz

traci los. Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica tak, ze istota ludzka ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za , ktorzy innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac powinien rowniez

kontrole wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama wylacznie szlachta prosperowac nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc i nam i

bydlu, jesli zadnego oracza nie zostanie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to bronil

chlopow zanim wyzyskiem i samowola mezczyzn, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak jego duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli sporym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych i zaczepnych), zas zwolennikiem zgody i

apartamencie, chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, albowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w

swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage sluzace do edukacji

mlodocianego obywatela i do powagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy i rzeczom humanistycznym

najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore wazniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na rozne

rozmaitosci. Postulat ten okazuje sie byc bardzo prosto zapamietac, albowiem dzis okazuje sie byc on takze aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka przy

panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane przy literaturze.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci. Wytyczne

te zawarte sa przy „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie darami

fauny i flory w kazdej porze roku. dbajac na temat harmonie. Nie jest zbyt badacz, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu oraz starosc, oraz smierc.

Cechuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug intelektu i przy bliskosci pochodzace z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

istota ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro powyzej prywate, nie

zaluje do niej swoich dobr, a takze i zycia a mianowicie taki ideal ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie ogranicza sie tylko sluzace do tworzenia, jest to czlowiek uniwersalny, oprocz

umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal taki wlasna biografia realizuja artysci tacy jak Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wyjasnij w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne i lansujaca pochwalane.

Przykladem tak znakomitej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja,

„O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski konstruktorow tego okresu o losy ojczyzny. W „Krotkiej rozprawie....

― Rej zastosowal postac dialogu. Interlokucja ten okazuje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami trzech reprezentatywnych dla polskiego

systemu spolecznego stanow i pietnuje zachowania kazdej wraz z stron. I tak Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i

starostw. Pan mowi o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i

kleru. Dzielo Oraz. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O

Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych jednostkom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym

nalezytego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie wylacznie dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. W

ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa sluzace do

obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola,

uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia

sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych i nakladow na ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci sluzace do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu przy 1575 r. Poeta

okresla jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy boju i

wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor ow niesie przy sobie tresci uniwersalne, hhg sytuacje was w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego i zlego

obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on umiarkowany, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, nie unosi sie ambicja jak chodzi na

temat dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie sluzace do szantazu i przekupstwa mlodzieniec. Wsrod

niebezpieczenstw grozacych ci wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten hhg niebezpieczenstwa grozace panstwu

wraz z strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dzielo poetow i pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej i dotyczacej was tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja niemal kazdy

humanisci, wszelakie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie mezczyzny poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o jego spoleczny forma,

odnajdujemy zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada nieprawidlowosci, jakie

to zauwaza przy panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze mysli na temat

zysku („na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei a mianowicie mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, kiepsko sprawuje sie w

sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - mowi Pleban). Wiec Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini,

pan ksiedza A nam prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― przy pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednakze bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Ukazujac szesc

zachorowan spolecznych a mianowicie obojetnosc wobec ojczyzny, zachlannosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc

prawa i grzechy przeciw Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym kraju. Wowczas, przy XVI wieku,

przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, wojny z tolerancja religijna i heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia sluzace do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga uwaza, ze: milosc do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic posiadaja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych znajdujemy tez przy licznych fraszkach, a niebagatelnie wazna pozycja okazuje

sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym internautom moze zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest na

pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze bardzo dbal na temat ksztalt wlasnego stylu, na temat

forme uprawianych gatunkow i o artyzm jezyka, jak i rowniez o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal przy Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie byly mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal

takze epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow polskich.

Nawiazania sluzace do antyku przy dorobku Kochanowskiego widac chociazby w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedlug

regul perfekcyjnych, elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych, przy odwolaniu sie do tworczosci Horacego,

przy podejmowaniu powodow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i

wybranca postawionego powyzej tlumem.

Ten wybitny istota ludzka zapisal sie w opowiesci literatury polskiej nie tylko jak poeta i dramaturg, jednakze takze jak tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze filozoficzne poglady artysci, ktory uznaje swiat zbytnio wielka melodie,

znajduje duze wartosci fauny i flory i wsi, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. jak nazwy ery uzyto tegoz terminu dopiero w XVIII wieku we Francji a mianowicie

poczatkowo dla okreslenia zapozyczen i modeli wloskich przy sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla okreslenia

czasow panowania Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W tym znaczenie okreslenie to zostalo przyjete za

sprawa nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860).

Podlug niego odrodzenie mialo byc poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ponizsza wywarla

sporo sporow i polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu jednakze

odrodzenia antyku lecz sezon swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale pozniej sama dotarla do

szczytow przewyzszajacych projekty.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od XIV sluzace do poczatkow XVI wieku, zas w panstwach

Europy polnocnej od konca XV do konca XVI wieku. Jest pan rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie faktory jak:

dekoniunktura papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po sezonie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Hiszpania, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe i

religie, najistotniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot i kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, na plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i zabawiac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie pochodzace z asceza i teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek okazuje w

glowny punkt badan i zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jak o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do rozwoju

osobowosci majac na uwadze wartosc jego rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania i ksztaltowania poszczegolnej, silnej placowki ludzkiej. W

mysl humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie jego talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie mezczyzny w glowny punkt swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem

jestem i zero co czlowiecze nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do rozwoju tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za formalny jej zaczatek

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe prady religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen wyznaniowych np.

wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W roku 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej przy Spirze

na sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze wolno ja oddawac indywidualnie, ze nalezy wyjasniac

je na jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie powinna dawac

udzielenia rozgrzeszenia oznacza to uwolnienia osob od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek posiada swoj zycie

zapisany przy gwiazdach. Oddane jest mu niebo badz pieklo, zas zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i

zachowywanie dobr. Swoje to zasluga, a bezwlad to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Wielkiej brytanii. Ruch ow powstal pochodzace z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek

wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil

ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. W polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie byli obojetni na sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem beda wydane przy

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one sluzace do literatury duchowej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa

naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz usuniecie krzywd spolecznych i

praw niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, na

temat sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O wiedzy potrzebnej sluzace do rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Pisarz charakteryzuje

przypadlosci, ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem szczescia i potegi

panstwa. Tak wiec najbardziej normalni powinni byc ci, jacy stoja naprzod narodu.

Kazanie II a mianowicie "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc zachorowan Polski. Zawsze sa to: brak namietnosci ojczyzny, niedostatek

zgody politycznej, anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesprawiedliwe prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca

pisarz pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora plynie pochodzace z "chciwosci swojego lakomstwa". W

sposob wyrazisty i wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie

bezinteresownosci milosci sluzace do ojczyzny, namietnosci dla zonie samej. Napad skierowany okazuje sie byc w strone www magnatow dbajacych

jedynie na temat swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, najmlodszych jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, gdyz laczy

pierwotnego jedna religia, nakazujaca milosc blizniego, ow sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Brak tej zgody szczegolnie na

sejmach budzi u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV i V a mianowicie "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa klapa dla Lokalny, poniewaz

poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot sluzace do religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, prowadzacej do zgody i sluzace do potegi

was.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza forma rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna jednakze utozsamiac

pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani

winni beda swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" prowadzi do anarchii, co okazuje sie byc jednoznaczne

pochodzace z upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Oblicza

prawa niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, aczkolwiek podobnie jak Modrzewski akceptuje

stany spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie milosc

sluzace do ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze porzadny Bog ustrzeze Polske od zguby.

Tytulowe grzechy jawne to: niedostatek sprawiedliwego i sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek

Lokalny.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tekst zwiazana

okazuje sie byc z poczatkowym, pelnym jeszcze nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech kluczowych

stanow: Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty przy realia zyciowe dialog, ktory ujawnia fundamentalne

problemy nurtujace owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy eksploatacji zup ozonatorow wody, czy niedostatek stalego

ukladu obronnego panstwie. Wiele takze uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego

Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki wyprzedawania

odpustow, wyrazaja zaniepokojenie szeroka i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w

spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie przy jedzeniu i piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z pierwszych polskich utworow o

tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie sluzace do rodakow pochodzace z prosba, aby pomysleli w koncu o

grozacym im niebezpieczenstwie; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w razie potrzeby sami stanac sluzace do obrony

granic.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem ow, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia w piwnicy dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest umrzec mlodo, ale w rodzaj

bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo i umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na bazie o pewne przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy przy wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly sluzace do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka jak czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest za sprawa prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia jak wiecznej wojny o zywot

2. postura uczonego i badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny neutralnosc, bez prywatnych ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znajdowac odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, chude bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Barwy i zdrowie mieszkancow. Jest on pelen podziwu dla prostoty i kontaktu pochodzace z natura. Wies,

wspomnienia, jak miejsce istotne i niepospolite. Poeta zwiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w tamtym miejscu zyjacych. Beda oni skazani

na ubostwo. Wtloczeni sluzace do szarego istnienia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie do wsi, tamtego

istnienia, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii autora. Pozostale sonety to wierszowe

nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora po stracie meza sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, zas kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Jegomosc, ktory byl zdrowy, silny, wzor wykonywania zadan na wsi. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, ale to nie pomagalo. Odrzucic stac jego na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie

byc starsza kobieta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) i mlodsza kobieta (marzy). Wprowadzaja kolory sluzace do szarosci istnienia. Mlodosc,

swiezosc i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot i ubostwo.

Cechy naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedostatek wlasnej decyzji na drugi los, przygnebiajaca wizja, walka o zywot, przetrwanie

czterech. obiektywizm i bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie przy plastyce. Gloszono, ze dzielo sztuki artystyczne posiada ukazywac problemy duchowe mezczyzny. Te sfery ludzkich

zagrozen nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizja, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Zejscie - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 szczatkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zainteresowania Kasprowicza

Tatrami. Cel poety byl inny, glebszy. Dwa pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. Glowny z nich leka sie burzy a mianowicie "skromnie

sluzace do zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie zatem do losow czlowieka. Zachowuje sie zatem jak istota ludzka (samotny, odczuwa sie

zagrozony przez ryzyka, zadumane posiada skronie), okazuje sie byc wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje

dekadenckie), krzak ow probuje sie jednak bronic przed zaglada. Symbolem na temat podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za

sprawa burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. W I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV nastapil

obecnie calkowity harmonogram. Podobnie okazuje sie byc z czlowiekiem, ktory na starosc okazuje sie byc chorowity, mniej przydatny sluzace do zycia

niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony procedura zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania sluzace do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie pochodzace z Bogiem" na temat dobro ludzkosci. Hymn ow wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien

zaduszny. Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad ostateczny i apokalipsa. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych,

ktore maja zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma charakter symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Juz sam kowal to

czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w niniejszym utworze mysli o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow innych poetow

wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego charakter skazony okazuje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej

modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi i przeszedl sluzace do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw i odcieni. 4 opisy poszczegolnego krajobrazu

odmieniajacego sie ponizej wplywem wysilku dnia.

jednej. Dzwiek: jeki, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, echo

2. Posmak: ziola

kilku. Wzrok: odcien, ksztalt

czterech. Nastroj: zachwyt, zaduma nad wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za sprawa burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i okazuje sie byc piekna, ochrania sie, okazuje sie byc delikatna, wypatruje

wsparcia aby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w trakcie burzy zostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza leka sie ulewy drzy zanim jej dynamicznoscia, ale dazy do przezycia. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo

podtrzymuje sie istnienia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

2. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij istnienie motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly historie starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, albowiem dbal pan o artyzm jezyka, forma swojego wzoru i postac uprawianych

klas, a przede wszystkim posiadl wszechstronna wiedze. Tej obfita dzielo nierozerwalnie scala sie pochodzace z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy wydawca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o jego wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie niemal boska sila tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), oznacza to przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - wykorzystywac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

mija,

b) stoicka - zatrzymac umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach i piesniach:

a mianowicie Piesn IX - zabawa zycia, powinno sie sie zabawiac, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nasza firme czeka nazajutrz

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto tak madry, ze zgadnie , ktorzy nan nazajutrz przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten pan zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie wazne sa zalety materialne, jednakze moralne: bycie czlowiekiem uczciwym,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec dlaczego gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

, ktorzy sie posiada.

- Piesn XX a mianowicie w zyciu okazuje sie byc czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie w zyciu bawic, ale mozna i zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o zdrowie.

- liczne nawiazania sluzace do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na sporym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl czesto

wykorzystywany za sprawa tragikow greckich - tym samym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z kluczowych nurtow ery baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych

tradycji, wyraznie tworzyl wlasna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki,

Jan Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale los gospodarowal na roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny udzial w zyciu

sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany przy srodowisku

arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Do najwybitniejszych skladow naleza:

„Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel literatury sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ow ukazuje wizja panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski.

Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna chce obrony i pieniedzy na wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta polska zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem.

Ukazal przy niej egoizm XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu poeta panujace relacje w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami przy

bitwie ponizej Chicimiem przy 1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic

umilowanie ojczyzny, gotowosc sluzace do ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie pochodzace z 10 partii dosc dokladnie opisujacych

wczesniej obustronne przygotowywania, a pozniej bardzo szczegolowo, dzien po dniu wydarzenia pamietnej bitwy, az do wszczecia ukladow i

zaprzestania dzialan wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek sluzace do opisywanych spraw: nad calkowitym obrazem goruje uczucie namietnosci

do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow i krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny.

Poucza, ze uwage wspolczesnych nalezy odwrocic na rzeczy naprawde istotne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnych wspolczesnych. Przedstawia w nich

zywy wizja owczesnego istnienia szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia informacje o Naszym kraju XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. W 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza i walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej i wojnie przeciw Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od chwili

nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl na wsi przy krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, czesto procesujacego sie ze swymi sasiadami, zas wreszcie

oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

Naczelna czesc niesie 1656-1666 r i zawiera opis wydarzen wojennych, oznacza to taki sezon jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa sluzace do Danii, wojna z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, jedynych cechach, wariancie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

awanturnictwem.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk i niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i wylacznie szlachte uwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami przy walce i

sasiadami w zyciu ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie przedmioty nie dostrzega przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw na zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; oryginalnie nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: zbior dodatnich wlasciwosci odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem

dla zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie i obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie sluzace do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem podniecajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele sluzace do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania

postawa, ktora doprowadzila sluzace do upadku I Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne beda dwa projekty kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch. Paska), i tak

zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Pisarz w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu takimi jak: hiperbola, metafora,

porownanie, antyteza, wyrafinowane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje bogata kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej obowiazkiem jest ukazanie zycia i urody przy pelnym rozkwicie. Drugi wizja stanowi przenikliwy kontrast pochodzace z

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern i biel, bodziec smierci i rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc wrazen, wynika

pochodzace z kaprysu. Sugeruje to gre z uczuciem, nastroj zabawy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego pochodzace z sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Frakcja druga a mianowicie zestawienie pokoju trupa pochodzace z

cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od nich uwolnic.

Pointa: zanim miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela po

jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym sezonie ulegl nastrojom

elegijnym i sielankowym oraz slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota obszar wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizja szlachty polskiej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral

udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji oraz poczciwego

ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow kredyty cennym zrodlem w odrebnym sensie: oddaja wiernie postury i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja wizerunek

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska okazuje sie byc przywiazanie sluzace do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci we wnetrzu stanowej, przekonanie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad roznymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich

refleksji na tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

wlasnych przywilejow, zas zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow kredyty postac nie pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach formy

rycerskiego i wojennego rzemiosla. Porownanie wspolczesnych Polakow sluzace do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze bardziej

wyostrzalo terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja wojny chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy wraz z wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – trescia wiersz okazuje sie byc mysl, ze kobiety beda niestale przy uczuciach. Pomysl ta

wyrazona jest przy wyszukanej, rozbudowanej formie. Dzieki calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore okazuje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono pelny szereg sprawy niemozliwych i stwierdzono, ze predzej wolno je zrobic (uspokoic zatrzesienie, wiatr zamknac w

wor) niz zanotowac stalosc przy uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota i okrucienstwo podobnie moga zostac tematem dla artysty. Np.

„Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a na cale

szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa prawdziwym zywiolem artysty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany posmak,

erudycja, interesujace szczegoly tez beda w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego stracie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sprawy. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna i autor) sie kochaja –

dziewczyna zaprezentowana jest jak piekna i zmyslowa kobieta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie brzydka i nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku i ich dzialanie na los umyslowe ery.

W porzadnym uproszczeniu mowimy, ze przy literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, podstawowe prady. Glowny - gentlemenski – rozwijajacy sie na

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miast, tetniacych prywatnych

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ten typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska miala wiec zaskoczyc odbiorce,

zapewniac mistrzostwa autora, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

modeli zachodnich, wykladzinom skladajacy uznanie, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie sluzace do rodzinnych, polskich tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie ogrody. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ponizsza wlasnie pisarstwo,

odmiennie niz nurt gentlemenski, przykladala olbrzymia wage sluzace do rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj polski

rodowod uznawala za najwyzszy tworcami tegoz nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten oznacza sie takze sarmackim od

slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. i oddzialywujacej na pozniejsze ery.

Podzial literatury na dwie nurty okazuje sie byc wygodny, jednakze nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec

gentlemenski i byly siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Lecz byly takze miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn i Naborowski beda poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna

zatem mowic co najmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie przy XV wieku. Szlachta polska w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm posiada dwa znaczenia - w pierwszej kolejnosci oznacza obyczaj szlachty przy XV i XVI wieku, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje postep zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza.

Szlachta polska miala poczucie, ze Polska ustala przedmurze chrzescijanstwa - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej na wschod

wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat

szczegolnej roli polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - na temat

szczegolnej roli jaka gra Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - los na wsi, fascynacja przyroda, jej

pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie przy zainteresowaniu kultura wschodu a

mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Stosunek do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje sluzace do laski, czego swiadectwem okazuje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie sluzace do Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, dokad sady skazaly go na infamie i banicje. Tej pamietniki zawieraja okres

ekipy wojskowej. Staly sie zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej.

Wyziera z nich obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii i

milosci fauny i flory - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym przy mowe potoczna, laczyl czesto polski pochodzace z

lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna pochodzace z pierwszych polskich epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym przy

latach 1688 - 1696 "Moralia", przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie sporo wagi sluzace do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie respektuje. Pisarz zwraca atencje

na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne podejscie szlachty sluzace do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie czemu represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, ze represje nie dotykaja

wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go okolicznosc, ze w kraju, ktory nie ma za , ktorzy oplacic armii,

ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja kosztow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo roku 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z nieprzecietnym

realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

synonim rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego okazuje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory postaw: szlachcic – ziemianin, szlachcic

– dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek z ludzi postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz z strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach prywatnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego mszy, zas mysli wylacznie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk nedznej szlachty za sprawa bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic w dalszym ciagu formy obronnej kraju, gdyz szlachta przy

wojsku wykazuje chec sluzace do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich przy sluzbie

wojskowej. Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych i politycznych przy utworach W. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta czesto dotyka spraw szlachty i panstwa. Czesto poddaje krytyce wady

narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ujawnil stan lezacy wewnatrz panstwa naszego, ktore chyli

sie w odniesieniu do upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze potrafia sluzyc potomkom do zabawy. Wszyscy dbaja o

osobiste dobro, nie interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady systemu spolecznego. Polacy mysla tylko na temat

zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta

jednakze zyje czysta dla siebie i nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zaginie tez kobieta sama. W wierszu "Kto mocniejszy ow lepszy"

Potocki porusza trudnosc nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory nie moze obronic sie zanim lwem.

Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan

Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, albowiem jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem

przy 1621r. Poemat opisuje przebieg bitwy i rokowan. Calosc przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc przy

zwyciestwie nad poganami. Umilowanie ojczyzny widac przy przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac sie

sluzace do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie wizja XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest przy nich opinii, bolesnej

zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem wiedzy o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly raczej znaczna

lokalizacje w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do przedstawionych faktow beda znakomitym zrodlem poznania osob i

obyczajow tamtych czasow. Pierwsza czastka zawiera wykaz przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on przy wielu wyprawach wojennych. Pas

opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora

przedstawil w oparciu na temat relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji sluzace do walki

wytwarza mu szwung zdobycia lupow, a nie milosc sluzace do ojczyzny. Pas mowi podobnie o odbytych podrozach zagranicznych, ktore byly wynikiem

jego zainteresowan i ciekawosci. Pas opisuje podobnie msze swieta, do ktorej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl przy

licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem okazuje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo sluzace do pojedynku

Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie chcial borykac sie w obozie wojskowym, wylazl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni jego. W koncu Pas

zabil natreta i odcial reke jego bratu. Lecz taki modus zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke

na malzonke. W odrebnej czesci opisuje swe amory i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Ponizsza czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz

istnienia ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swoja wlasna klase uwaza za godna

przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty obudowane jest troska o majatek i wartosci wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie wizja typowego sarmaty.

Bohater ceni zabawy, pijanstwo, pojedynki zwyczajne dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizja ludzi tamtej epoki. Beda pisane barwnie,

jezykiem potocznym, wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Glob zepsuty.

2. Monolog skierowany do partnera, wziety przy cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego jak utwory na temat ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar i ulomnosci czlowieczych. Zdajac w piwnicy sprawe pochodzace z ich oddzialywania

na los polityczne przy owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym zdania, do jakich konfliktow i klesk potrafia one spowodowac, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Do walki pochodzace z nimi sluzyly mu zwlaszcza bajki i satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak opowiesci, ukazuja wizja zycia przy XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tych czasow.

Krasicki obnazal i osmieszal przy nich najwieksze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc sluzace do hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie czesto sa jednakze uniwersalne i ponadczasowe.

Krasicki tak samodzielnie pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie byc nie tylko

moralizatorem, lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Od razu utwor ow jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest zastapiony juz przy

tytule, zas przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, za mlody

wiek, zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie i przesadna troska o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle glupie i absurdalne, iz domyslec sie wolno, ze w taki sposob Krasicki ukazuje zalety krola. Tak

wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia dla jego strategii wewnetrznej, zas jednoczesnie okazuje sie byc

atakiem na sarmacje, na jej usterki i nedzne przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje alkoholizm. Jest ona skonstruowana na regule dialogu, gadki prowadzonej za sprawa dwoch

szlachcicow. Jeden pochodzace z nich mowi o suto zakrapianych biesiadach i na temat przykrych pierwotnego konsekwencjach. Mowa satyry okazuje sie

byc pesymistyczna a mianowicie wymeczony napojem alkoholowym szlachcic odchodzi, by odszukac ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego

ukazuje rowniez zwyczajne cechy Polakow, ktorzy tuz przy alkoholu stale sa odwazni, swietnie pojmuja sie na polityce, i jednoczesnie uwielbiaja

dyskutowac i ponizej lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasem minionymi. Okazuje sie, ze przy Rzeczypospolitej przebieg

zdarzen sie coraz gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego typu brak poszanowania tradycji i niszczenie zalety stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie czesto retorycznym monologiem, w ktorym weryfikacja zjawisk

prezentowana byla przy sposob niewatpliwy i prosty. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana sluzace do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co pisarz chcial wyodrebnic swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odejscie od szczerej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej

przy satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w ludzi, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze byc uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i unikniecie

bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje dosiegaja V.

przy. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Scala w w piwnicy elementy bohaterskie i komiczne. Efekt

komiczny osiagniety pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym

sposobem przedstawiania i wzorem wypowiedzi. Problematyka utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i

karmelitow. Zakonnicy walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek posrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co sporo trunku

mogl pomiescic i na widok ktorego to naczynia kazdy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody

zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl pochodzace z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego prezentuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Lokalny, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych czasow.

Swoistym komentarzem do pelnego zbioru okazuje sie byc „Wstep sluzace do bajek―. W sposob humorystyczny autor wymienia rozne czlowiecze

wady, deklarujac ze mozna spotkac ludzi perfekcyjnych, ale to tak wyjatkowe postawy, ze mozna te rolety miedzy opowiesci wlozyc.

Bajka „Szczur i kot― okazuje sie byc atakiem na jedna pochodzace z najgorszych slabosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tutaj tak

zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera niezaprzeczalne pouczenie, ze w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz stale

trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem uniwersalny, wazny praktycznie dla kazdej zywej: zyczenie

wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to gadanina dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i nie

zna zapachu wolnosci, nie rozumie do niej. Akceptuje swe zycie przy klatce i uwaza, ze jest to cokolwiek normalnego. Lecz stary czyzyk nie zgadza sie

pochodzace z twierdzeniem mlodocianego. On dawniej byl wolny, zostal jednakze uwieziony. Przenigdy nie przyzwyczai sie sluzace do niewoli, stale

bedzie pragnal wolnosci. Czesto interpretujac te bajke, okresla sie na fakt, ze powstala kobieta po naczelnym rozbiorze Lokalny, moze zatem Krasicki

pragnal napisac na temat nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednakze zyl przy nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl roznorodny. Te rzekoma niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr

malowal osob naturalne, takimi, jakimi beda, Jan ale juz znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej i

najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna w duzej mierze wiecej osiagnac.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest bajka "Jagnie i wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w kuli ziemskiej

dominuje upowaznienie silniejszego, iz racja okazuje sie byc po stronie internetowej tego, ktory ma potege. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci

jest opowiedziana historyjka: slabe, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem sily, bezwzglednosci i okrucienstwa).

Jak pyta, ktorym prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, slaby i przy lesie", zas nastepnie pozostaje pozarte.

Bajka „Filozof― ukazuje uczonego mezczyzny przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca chociazby wiare przy Boga i

smieje sie ze kazdego swietych. Lecz gdy spada na jego zasobow choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―, ale takze

w „upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo osobistosci sa chwiejni we prywatnych pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze czesto

teoretyczne wiedzy nie wspieraja w zyciu.

Oraz zatem rzeczywistosc w bajkach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki i

zaprezentowane konsumenta.

79. Zanalizuj role literatury oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: przy Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Lokalny. Program

spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z mocnej troski na temat kraj, pochodzace z

leku zanim utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, dla ktorej zamiarem powinno byc szczescie ojczyzny.

Poniewaz fuks spoleczenstwa wyplywa z uzytecznosci wszystkich jego mieszkancow, zatem, jak pisal koncem edukacji krajowej byc powinna zdatnosc

obywatela. Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki nad szkolnictwem, czym poparl stanowczo program reform Komisji Edukacji

Narodowej.

Mnostwo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Gadal o wymagania utworzenia stalej armii, na ktorej utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne obszary w jego dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek panstwie. Pisal: Z samych mezczyzn zguba Polakow. Oni,

wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal program reform uwienczony Konstytucja kilku maja. Pod

spodem swoim przywodztwem skupil gromade radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny i polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o charakterze dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra na owczesne

ludzie.

Do listy utworow powinno sie jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly w takim przypadku wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i sluzace do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych

sluzace do zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla Polski),

zrownanie praw mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal w ciagu kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma pan charakter doskonaly –

zachowana zostala regula trojjednosci: wysilku, miejsca i akcji, niedostatek jest takze scen masowych, calosc natomiast utrzymana okazuje sie byc w

niejakiej konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na renome publiczna

oraz na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Kawalek ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc przemian

ustrojowych Lokalny, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu i patriotycznemu

obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem i ukazal zuchow jednoczesnie konkretnych jako pozytywni

(patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek

psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych jednostkowe poglady

oraz racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― beda przedstawieni jak prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak durnie i pozbawieni honoru

dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony).

Za to ich przeciwnicy to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest zapelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka problemy, jakie stwarza szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, , ktorzy doprowadza sluzace do upadku Lokalny,

podobnie jak samowola, prywata i egoizm, ktory wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swego zycia wielka i

wyzwolona z ponizej obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory wiele mowi, ale przewaznie bez sensu; zdumiewa sie, ze

Starosta zezwala na wszelakie dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); na koncu okazuje sie, ze Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny: uwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest zwyklym szlachcicem, nie respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac corke przymusem za

maz, aby wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski przedstawia jego niedostatek

zainteresowania wiedza, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; podobnie jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos,

liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete upowaznienie szlachty, do ktorego mozna bez watpienia niezle zarobic; Szarmancki okazuje sie byc

czlowiekiem, ktory roztrwonil mienie rodzicow na zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac szanse finansowa, jak moze byc Teresa; gdy dowiedzial

sie, ze posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego jego nie nauczyly, niczego zaciekawiajacego sie nie

dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zadania dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace z

przekonania o rozleglej roli slowa jako przybory oddzialywania na spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna kondycje czlowieka. Dzialanie na postep tego kierunku mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory glosil, ze

cywilizacja nie sprzyja progresowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka sluzace do natury. Sentymentalizm wprowadzal odczucie –

byla to milosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie

natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on minimalny udzial przy tworzeniu majatku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Podstawa jego bylo rozumienie zachwycajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Oprocz literatura rokoko

najpelniej zostalo zrealizowane przy malych odmianach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, przy eleganckiej

ornamentyce, lekkosci i dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie obrazow francuskich

mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od 1730 sluzace do 1822. zaczyna sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw Konarski, ktory

wypowiada sie w trzech dziedzinach istnienia:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. W 1740 wlozyl na fallusa szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowe metody ksztalcenia. Byl pan pijarem i z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia laciny na rzecz

slownika polskiego

-w 1741 roku oglosil dzielo sztuki „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia slownika, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 roku oddano sluzace do uzytku ogolnego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum mysli naukowej panstwie. Na sejmie

konwokacyjnym przy 1764 roku krolem Lokalny zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole Szlachcicow.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, ale rowniez dawala gruntowna i wszechstronna

wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane na angielskim

„Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany przy pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec biezace i

rozne tematy. W bazie tego miesieczniki pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, dokument, listy sluzace do redakcji i

odpowiedzi na nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan i chlopow,

zapisuja o problemach gospodarczych i politycznych Lokalny. Wydawany za sprawa 21 latek. Z inicjatywy krola przy 1765 roku zalozono w Warszawie

pierwszy przy dziejach Lokalny staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego zasobow gmach znany jako Operalnia, gdzie zaczely zalegac trzy

zespoly: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W 1766 roku dla teatru zaczyna komponowac F.

Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego

przez papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej zespol prac zwiazanych z

organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly szkoly wydzialowe i podwydzialowe, te zas

pelnily nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wiedza w szkolach miala odbywac sie przy jezyku naszym. Komisja zdawala sobie

kwestie, ze dla zapewnienia nalezytego poziomu edukacji potrzebne beda dobre lektury dlatego przy 1775 roku powolana Kompania do Ksiag

Elementarnych, jakiego celem bylo opracowanie i wydanie oryginalnych podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane za sprawa samego krola. Brali przy

nich udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury i sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednakze

jego przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie elementy bohaterskie i komiczne. Wynik komiczny

osiagniety zostaje za posrednictwem celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym i

podnioslym wybiegiem przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych dopiero

puchar, , ktorzy wiele trunku mogl ulokowac, na widok ktorego kazdy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac

narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np. „wojne domowa

spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni i miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―.

Celem utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Frakcja pierwsza tegoz poematu na temat charakterze konfesyjnym to cudowny hymn na

czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – posiada poczucie mocy, jest tworca, gra na gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy i rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Podlozem jego macy jest milosc, ogarniajaca pelny narod.

W imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy przy uniesieniu. Tej pragnienie potegi bliskie

okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego dobra. Pycha popycha go sluzace do

bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a wylacznie madroscia. W pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga na temat zlo dominujace na

swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie poswiecil sie dla dobra ludzi. Konrad jest zatem

indywidualista, samotnie pragnacym przerobic swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski i romantyczny polega wiec na buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom wolnosci ludzkiej

w imie szczescia ludzkosci, narodu, dla ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy romantycznego indywidualizmu,

potem przechodzi on przy pyche i megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos przy dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest wylacznie proba weryfikacje ruchu listopadowego i okolicznosci jego kleski.

Nalezy podkreslic, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie sluzace do Paryza, dokad uczestniczyl przy

wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich miesiecznikow emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego

pokusil sie pan o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze tymze Slowacki pragnal dac riposta na zapytanie dlaczego zrealizowany

zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle za sprawa

zgromadzenie piekielne. Stworzone za sprawa nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, zdecydowanie sugerujac, ze rzady ludzi ludzi

byly jedna pochodzace z przyczyn kleski. Ale nie jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku okazuje sie byc zamach na cara. Ludzie jest przy tej sprawie podzielone. Jedynie mlodzi oficerowie

pragna wojny. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly bedaca sposobem dzialania. Szczep, reprezentowany za

sprawa zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi z kolei grupe, ktora nienawidzi cara i potrzebuje powstania, jednakze potrzebuje liderow. Wynik

glosowania, ktore posiada przesadzic na temat zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, aby zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Mozna

zatem przy dramacie odczytac caly przebieg powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana i calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, pierwotnego

pragnienie wolnosci jest tutaj oceniane jak bardzo pozyteczne i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki entuzjazm zostal zmarnowany, niz

krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Lokalny. Krytykowal ludzie, ktoremu zabraklo zdecydowania

przy walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narodowosc, niz uratowac go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) dla zycia przy niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest okazem

patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa opowiesci i postepu. Poeta

nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie byly

zatem rozumiane i doceniane za sprawa wspolczesnych. Dopiero po zgonu toczono boje o slawe po nich lub obszaru pochowku. ―. Charakterystyczne,

okazuje sie byc takze to, ze mowi o nich w momencie pierwotnego smierci badz po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero pierwotnego wielkosc. Liryk uwaza,

ze moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie jego dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

doglebnego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow minionych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, ostatecznie dochodzi sluzace do grobu, przy ktory nie sklada organizmu bohatera. Jest to symbol

przezycia idealow Bema - wojny o niepodleglosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze pan

do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo smierc Browne’a

okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia

sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi rzetelnych, prawych i uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - czarna noc z twarza Murzyna―. W ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze utrzymac sie przy zyciu historie i budzic sluzace do walki narody. Ale przedtem wielka koncepcja

Browna zostanie przez pozostalych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, jego wielkosci. Muza Chopina okazuje sie byc

przedstawiona za sprawa Norwida jak ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci sluzace do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Podstawa sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― a

mianowicie nieosiagalny byt wieczny. Idealu tegoz nie mozna osiagnac ale wolno don zmierzac. Muzyka czyni z osob istoty doskonale. Miara naszej

doskonalosci okazuje sie byc porownanie sluzace do hostii. W wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim

dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi sluzace do glosu teoria mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest

rownowazne z zaglada wartosci. Jest tez w tamtym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety sluzace do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja szczescia za istnienia, a nawet po smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu po

zgonu Atenczycy postawili statue wraz z zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono dwie groby. Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl przy cieniu obszernych ludzi, nie doceniony,

samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak wielka koszty musi pokryc koszta kazda osobowosc za

wlasna odmiennosc, oryginalnosc. Ale rownolegle bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzetelne, kiedys istniejace, niosa przyszlym

pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak dlugo jak pamiec na temat nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na pewnych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do kulturze dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady trzech jednosci: okres miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miech, miejsce: fabula rozgrywa sie w

wielu miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niesamowitych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal

konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – fatalne i epickie np. elem. liryczne: duze monologi przy

Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: basni

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek pani Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen senatora),

pokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad przygoda Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci dobrze poswiecic pelny narod, niz ocalic jego ( „smutne pol –

rycerzy – zywych―) dla zycia przy niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest okazem

patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa opowiesci i postepu.

Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―,

jakim przykryta okazuje sie byc „anielska dusza narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal inicjatywa sil

politycznych o charakterze demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― 2 plaszczyzny historyczne, historie wielka, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie oddzielal pierwotnego od siebie, dzieki czemu przebieg zdarzen

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie i

zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa na ugruntowanych za sprawa tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je zatem autor przy wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie sluzace do panstwa i monarchy. Gwoli

Sienkiewicza jego bohater na temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa

nieskomplikowane, autor uwypukla kilka elementarnych typow pierwotnego charakteru. Cechy typowe beda najlepiej zauwazalne w charakterystyce

Zagloby, kluczowego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia w szczegolnosci funkcje rozbrojenia patosu i grozy, wobec tego

posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z

obcym najezdzca przez pelny narod polski oraz poswiadczenie grozy lokalizacji miasta naszego kraju w czasie najazdu. Ukazanie wojny wraz z

Szwedami jak ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc i szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie jego moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez krola, brak

odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc liderow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie spisku. Samotna walka

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu uswiadamia

Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne sily i

izolowali sie od mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu przy walce. Ukazujac szeroko

przyczyny kleski patrzyl z ogromnym niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc oraz brak

wiary narodu we wlasne moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w kategoriach wznioslego

nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do powstania, zawiera sporo

aluzji i mozna uwazac go zbytnio utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za sprawa Grecje konia i zaden Polak nie ma prawa wstrzymac sie ponizej Termopilami, dokad Grecy

walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom tegoz brak. Liryk nakreslil

wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac slow oskarzajacych rodakow

wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wzial udzialu przy powstaniu, wobec tego

identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wobec

powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, pisarz pokazuje nam tylko represje popowstancze ( wydarzenia

pochodzace z 1823 roku, zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy zostac poinformowanym z

polaczeniu naocznych swiadkow – harmonijne z prawdziwoscia historyczna. Wspolwystepuja takze liczne postacie historyczne, w tym takze

Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o cierpieniach, walce i tragedii

narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Wlaczony jest trudnosc winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach, jakie

znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, zas Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje przy utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien i goryczy. Drobne zycie na ziemi wsrod nadmiaru, zabaw i pieszczot nie uprawnia sluzace do uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za sprawa lud po ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic pozostalego czlowieka i patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie mozna uciekac sluzace do ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec uczucia innych, nie kpic

pochodzace z nich i samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego nieszczescia z

powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny stanowisko na nature milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, beda

przeznaczone nowego przez Boga i scalone na lata. Zakochanych na ziemi nie mogli byc wraz z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

rozbieznosci majatkowych i nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym

uczucia i odbierajacym ludziom upowaznienie do prywatnego szczescia oraz szydzi pochodzace z tych jacy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie.

Podlug nauki moralnej wypowiedzianej za sprawa Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, jak za istnienia zazna pan szczescia

ziemskiego, bo taki fakt podobnie opoznia i utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Ksiega A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem podstawowe wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej na temat natchnienie, pomoc w robieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka po siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki przyrody, nieba,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy zuchow ( beda nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc pojawia sie takze

arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu badz klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona na Moskwe).

Brak jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - swiata bogow i ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje moce olimpijskie