Dyskurs J. Sobieskiego 

Dodane przez Darkol dnia 17 sierpień 2005

 

Powrót do - Dział Tematyczny

 || 

Powrót do - Dział Artykułów

 

 

Dyskurs wojenny Jana III Sobieskiego o przeszłej i przyszłej kampanii 

 

Ze zbiorów Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie 

 

 

powiększ zdjęcie 

 

Król polski Jan III Sobieski opisuje działania wojenne wojsk polskich, weneckich i cesarskich przeciwko 
Turkom ze wskazaniem przyczyn, dla których nie powiodła się kampania 1684.

 

 

Pełna treść dokumentu

  zobacz

 

 

Komentarz:

 

 

Przez cały XVII w. trwały walki polsko-tureckie. Król Jan III Sobieski, po wstąpieniu na tron polski, chciał 
zawrzeć trwały pokój z Turcją. ZaleŜało mu na nim, aby mieć wolną drogę do rozpoczęcia polityki 
skierowanej na zachód. Pragnął w sojuszu z Francją i Szwecją, przeciwko Brandenburgii i Austrii, włączyć 
w granice Rzeczypospolitej Prusy KsiąŜęce, utrwalić władzę na Bałtyku, odzyskać Śląsk. Wobec chłodnego 
przyjęcia polskiego poselstwa na dworze wielkiego wezyra Kara Mustafy w Stambule i zagroŜenia ze strony 
Porty, Sobieski zmuszony był powrócić do ligi antytureckiej (Polska, Austria, państwo papieskie na czele z 
papieŜem Innocentym XI). 1 IV 1683 podpisał w Warszawie traktat przyjaźni z Austrią przeciwko Turcji. 
 

Page 1 of 2

IMPERIUM OSMAŃSKIE I JEGO DZIEJE

2008-04-06

http://www.osman.livenet.pl/print.php?type=A&item_id=30

W razie bezpośredniego zagroŜenia Wiednia lub Krakowa, sojusznik miał obowiązek przybyć z 
bezpośrednią odsieczą. W innym przypadku oba państwa miały prowadzić oddzielne działania wojenne: 
Austriacy na Węgrzech, Polacy na terenie Mołdawii i Podola. Niebawem Turcja wypowiedziała wojnę 
Cesarstwu Austriackiemu. JuŜ 13 maja w Belgradzie odbył się przegląd wojska tureckiego przez samego 
sułtana. Na naczelnego wodza wyznaczył wielkiego wezyra Kara Mustafę. Bezpośredni powód wybuchu 
wojny austriacko-tureckiej stanowiły Węgry. Kraj ten był podzielony na trzy części: księstwo 
siedmiogrodzkie, składające hołd Turcji, środek kraju ze stolicą w Budzie, będący częścią Imperium 
Osmańskiego, i zachodnio-północny kawałek Węgier, włączony do Cesarstwa Austriackiego. Sami Węgrzy 
usiłowali się zjednoczyć i odzyskać niepodległość. Na czele tego ruchu stał początkowo Mikołaj Zrinyi, 
później Emeryk Thököly. Walczyli oni raz przeciwko Austrii, raz przeciwko Imperium Osmańskiemu. Po 
wypowiedzeniu wojny armia turecka ruszyła bezpośrednio na Wiedeń, blokując tylko, a nie zdobywając, 
nadgraniczne twierdze.  
 
Cesarstwo było zmuszone wezwać siły sprzymierzonych na pomoc. Decydujące znaczenie dla powodzenia 
odsieczy miało przybycie armii polskiej (ze względu na chorągwie husarskie i pancernych, a takŜe lekkiej 
jazdy). Niewiele brakowało, aby Wiedeń został zdobyty, kiedy nadeszła pomoc. Bitwę o Wiedeń stoczono 
12 IX 1683. Wojska tureckie zostały pobite, a stolica Cesarstwa uratowana. W ręce zwycięzców dostały się 
wspaniałe zdobycze z obozu tureckiego. Po zwycięstwie wiedeńskim połączonych sił Świętej Ligi 
zarysowała się moŜliwość całkowitego wyparcia wojsk tureckich z Europy. Niestety, pomiędzy 
sprzymierzonymi rysowały się rozbieŜności. UniemoŜliwiało to skuteczne wspólne działanie. Konieczne było 
obmyślenie kampanii 1684, która zupełnie złamałaby potęgę turecką. Król Jan III Sobieski planował nie 
tracić czasu na obleganie zajętych przez Turków twierdz w Cesarstwie. UwaŜał, Ŝe naleŜy ich załogi odciąć 
od zaplecza, uderzając z jednej strony ku ujściom Dunaju, z drugiej ku jego środkowemu biegowi (na 
Budę). 
 
Wojska cesarskie miałyby w tym czasie zająć Mosty Osieckie. Do projektu tej kampanii udało się królowi 
przekonać dowództwo wojsk cesarskich, a takŜe wystawić silną polską armię. Mobilizacja wojska trwała 
jednak zbyt długo. Dopiero w sierpniu 1684 moŜna było rozpocząć kampanię. Po początkowych sukcesach 
(zdobycie Jazłowca) przed armią polską zaczęły się piętrzyć trudności w postaci niesprzyjającej pogody 
(wezbrane wody Dniestru uniemoŜliwiały przeprawę) i opozycji wobec króla ze strony dwóch hetmanów 
wielkich: Stanisława Jabłonowskiego i Mikołaja Sapiehy. Oburzało ich nieliczenie się Sobieskiego z ich 
zdaniem. Spory pomiędzy nimi a królem postawiły dalszą wyprawę pod znakiem zapytania. Zwłoka w 
działaniach sił polskich pozwoliła Turkom skoncentrować siły, jak równieŜ zagrodzić Polakom dalszą drogę. 
W wyczerpanym wojsku Sobieskiego szerzyły się choroby, jeszcze do końca nie wyleczone po odsieczy 
wiedeńskiej. 
 
Wobec tak niesprzyjającej sytuacji, w listopadzie 1684, król postanowił wrócić do kraju. Na Ŝyczenie 
papieŜa Sobieski opisał przebieg tej nieudanej kampanii (nazwanej Ŝwaniecką, z powodu nieudanego 
stawiania mostów na wezbranym Dniestrze w okolicach miejscowości śwaniec). Król argumentuje w tym 
piśmie, Ŝe niepowodzenie wojsk polskich było spowodowane wycieńczeniem Ŝołnierzy długą kampanią 
1683. Siły Rzeczypospolitej nie miały moŜliwości spokojnie przezimować na Węgrzech z racji przejścia na 
stronę turecką wojska Thökölego i zaatakowania Polaków przez jego oddziały. Doprowadziło to do 
osłabienia, i tak juŜ mocno nadwątlonych sił zdrowotnych Ŝołnierzy. W czasie trwania kampanii Ŝwanieckiej 
wśród Ŝołnierzy szerzyły się epidemie. Właśnie rękopis tego sprawozdania jest obecnie przechowywany w 
AGAD. Oprócz tego pisma król stworzył projekt kampanii na przyszły rok. 
 
Rozesłał go, zachowując tajemnicę, drogą dyplomatyczną do Rzymu, Wiednia, Wenecji i ParyŜa. Dokument 
ze strony 38 tej samej księgi przedstawia narysowany ręką królewską szyk wojska i podpis Jana III “Tak 
bym Ŝyczył iść”. Sobieski przywiązywał ogromną wagę do organizacji ruchu wojska, nad którym czuwali 
tzw. oboźni wojskowi. Porządek marszu wojska polskiego przewaŜnie przedstawiał się w ten sposób, Ŝe 
jako pierwsza jechała lekka jazda, za nią część piechoty i lekka artyleria (obie jako wsparcie dla jazdy w 
razie natrafienia na opór przeciwnika), jazda średniego typu, czyli pancerni, husaria na przemian z 
oddziałami piechoty, na końcu lekka jazda. Bezpieczeństwo tak ustawionej kolumny ubezpieczały wysyłane 
daleko na róŜne strony podjazdy.

 

 

Autor komentarza: Agnieszka Jarosz 
śRÓDŁO: www.polska.pl

 

 

Opis zewnętrzny:

 

Oryginał, jęz. polski i łaciński, księga papierowa oprawna w półskórek o wym. 330x205 mm z naklejką na 
okładce czołowej i wytłoczonym złotym napisem “Rękopisma własnoręczne króla Jana III. M. Bibl. Willano” 
z XIX w., s. 8-23 i 38. 
 

Miejsce przechowywania:

 

AGAD, Archiwum Publiczne Potockich, sygn. 51, s. 8-23 i 38. 
 

Powrót do - Dział Tematyczny

 || 

Powrót do - Dział Artykułów

 

Page 2 of 2

IMPERIUM OSMAŃSKIE I JEGO DZIEJE

2008-04-06

http://www.osman.livenet.pl/print.php?type=A&item_id=30