Eliasz Robakiewicz

Stanisław Judycki – Wolność i determinacja

 1  Wolność – niezależność od czynników zewnętrznych zorganizowanego systemu częściowo 

izolowanego   od   innych   systemów   (indywiduum,   system   fizykochemiczny,   biologiczny, 

społeczny).   System   izolowany   może   być   wyodrębniony   w   obrębie   jednego   systemu 

(przyczyn fizycznych) lub też poprzez odrębność rodzajową (przyczyny innego rodzaju niż 

uniwersum od którego jest odrębny).

 2  Naturalistyczna koncepcja wolności – wszystkie fakty mogą być wytłumaczone przez nauki 

przyrodnicze (oddziaływania fizyko-przyrodnicze):

 2.1 

Kopatybilizm – wolność można pogodzić z koniecznością, ograniczenie wolności to 

przymus (problem odpowiedzialności moralnej).

 2.2 

Determinizm   –   wszystko   jest   poddane   determinacji   fizycznej   (nie   poddanej   już 

żadnej dalszej determinacji, wolna od niej), sprzężonej z determinacją teleologiczną i 

matematyczno-logiczną (ze względu na matematyzowalność badań nad naturą).

 3  Determinacja   sens   ogólny   –   określenie   jednych   elementów   przez   inne.   Relacja 

zdeterminowania wymaga trzech elementów: (1) przedmiotów podlegających determinacji 

(2)   obserwowalnego   związku   między   nimi   (3)   oddziaływanie,   siłę   która   działa   między 

przedmiotami (nie dającej się zaobserwować a posteriori, ani zrozumieć a priori).

 4  Wolna   wola   (ludzi)   –   (1)   determinacja   niezależna,   innego   rodzaju   niż   wszystkie 

pozostałe(choć   strukturalnie   izomorficzna),   (2)   siła   sprawcza   zdolna   do   wpływu   na 

przedmioty. 

 5  Jeżeli rozpatruje się wolną wolę jako konieczność lub przypadek to w obydwu przypadkach 

zwalnia się osobę obdarzoną taką wolą z odpowiedzialności za własne czyny. Przypadek – 

ma   charakter   epistemologiczny,   zdarzenie   którego   przyczyny   nie   są   nam   znane 

(necesytaryzm).

 6  Struktura   relacji   przyczynowo-skutkowej   sama   nie   jest   zdeterminowana,   a   przynajmniej 

znajdując już taką strukturę nie szuka się jej dalszej determinacji (można o niej powiedzieć, 

że jest przypadkowa). Z struktury zdaje się relacje nie poznaj się w jakimś głębszym sensie 

czym   ona   jest.   Struktura   determinacji   fizycznej   jak   i  wolnej   woli  jako   specyficznej 

determinacji człowieka jest w równym stopniu zagadkowa. 

 7  Aporia determinizm-przypadek (Ryle) – akty wolnej woli tworzą wolne działania, ale jeśli 

działania są wolne to akty też muszą być wolne, a więc muszą wynikać z innych i tak w 

nieskończoność.  Rozwiązanie: każdy determinizm musi zawierać jako element składowy 

siłę łączącą elementy determinacji, ona jest „wykonawcą” aktów i to ona ucina w miejscu w 

którym się pojawia regres.

 8  Jeśli samoświadome „Ja” jest siłą determinującą działania człowieka to jego wola nie jest w 

pełni wolna, jeśli nie to działania ludzi są przypadkowe.

 9  Wolna wola jako determinacja (spontaniczna, samoświadoma, poruszająca się w obrębie 

tego co rozumowe i wartościowe):

 9.1 

może powstać tylko tam gdzie istnieje świadomość

 9.2 

jest   spontaniczna   czyli   dystans   do   przeszłości   (wszystkich   przeszłych   stanów 

mających   wpływ   na   akt   woli)   i   nastawienie   na   przyszłość.   W   przeciwieństwie   do 

determinacji   fizycznej   która   jest   pasywna   czyli   oznacza,   że   każde   zdarzenie   jest 

całkowicie zależne od przyczyn.

 9.3 

Racje rozumowe i  wartości choć  mają  duży wpływ  to nie  determinują jednostki 

obdarzonej   wolną   wolą   (jednostka   stałaby   się   automatem   aksjologicznym   lub 

racjonalnymi).

 9.4 

Zdolność do przeciwstawienia się determinacji  przyczynowej.

 10 

Siłą sprawcza determinacji nie ujawnia się poznawczo, nie ma charakteru czasowego 

dlatego wydaje się, że nie wynikając z przeszłego łańcucha przyczynowego nie wynika z 

niczego. 

 11 Stanowisko   przedstawione   w   artykule   jest   kompatybilisyczne   gdyż   głosi   możliwość 

współistnienia różnych determinizmów, nie jest gdyż nie uznaje, że wolna wola to tylko 

możliwość działania niezależnego.