Eliasz Robakiewicz

Stanisław Judycki – Wolność i determinacja

1 Wolność – niezależność od czynników zewnętrznych zorganizowanego systemu częściowo

izolowanego od innych systemów (indywiduum, system fizykochemiczny, biologiczny,

społeczny). System izolowany może być wyodrębniony w obrębie jednego systemu

(przyczyn fizycznych) lub też poprzez odrębność rodzajową (przyczyny innego rodzaju niż

uniwersum od którego jest odrębny).

2 Naturalistyczna koncepcja wolności – wszystkie fakty mogą być wytłumaczone przez nauki

przyrodnicze (oddziaływania fizyko-przyrodnicze):

2.1

Kopatybilizm – wolność można pogodzić z koniecznością, ograniczenie wolności to

przymus (problem odpowiedzialności moralnej).

2.2

Determinizm – wszystko jest poddane determinacji fizycznej (nie poddanej już

żadnej dalszej determinacji, wolna od niej), sprzężonej z determinacją teleologiczną i

matematyczno-logiczną (ze względu na matematyzowalność badań nad naturą).

3 Determinacja sens ogólny – określenie jednych elementów przez inne. Relacja

zdeterminowania wymaga trzech elementów: (1) przedmiotów podlegających determinacji

(2) obserwowalnego związku między nimi (3) oddziaływanie, siłę która działa między

przedmiotami (nie dającej się zaobserwować a posteriori, ani zrozumieć a priori).

4 Wolna wola (ludzi) – (1) determinacja niezależna, innego rodzaju niż wszystkie

pozostałe(choć strukturalnie izomorficzna), (2) siła sprawcza zdolna do wpływu na

przedmioty.

5 Jeżeli rozpatruje się wolną wolę jako konieczność lub przypadek to w obydwu przypadkach

zwalnia się osobę obdarzoną taką wolą z odpowiedzialności za własne czyny. Przypadek –

ma charakter epistemologiczny, zdarzenie którego przyczyny nie są nam znane

(necesytaryzm).

6 Struktura relacji przyczynowo-skutkowej sama nie jest zdeterminowana, a przynajmniej

znajdując już taką strukturę nie szuka się jej dalszej determinacji (można o niej powiedzieć,

że jest przypadkowa). Z struktury zdaje się relacje nie poznaj się w jakimś głębszym sensie

czym ona jest. Struktura determinacji fizycznej jak i wolnej woli jako specyficznej

determinacji człowieka jest w równym stopniu zagadkowa.

7 Aporia determinizm-przypadek (Ryle) – akty wolnej woli tworzą wolne działania, ale jeśli

działania są wolne to akty też muszą być wolne, a więc muszą wynikać z innych i tak w

nieskończoność. Rozwiązanie: każdy determinizm musi zawierać jako element składowy

siłę łączącą elementy determinacji, ona jest „wykonawcą” aktów i to ona ucina w miejscu w

którym się pojawia regres.

8 Jeśli samoświadome „Ja” jest siłą determinującą działania człowieka to jego wola nie jest w

pełni wolna, jeśli nie to działania ludzi są przypadkowe.

9 Wolna wola jako determinacja (spontaniczna, samoświadoma, poruszająca się w obrębie

tego co rozumowe i wartościowe):

9.1

może powstać tylko tam gdzie istnieje świadomość

9.2

jest spontaniczna czyli dystans do przeszłości (wszystkich przeszłych stanów

mających wpływ na akt woli) i nastawienie na przyszłość. W przeciwieństwie do

determinacji fizycznej która jest pasywna czyli oznacza, że każde zdarzenie jest

całkowicie zależne od przyczyn.

9.3

Racje rozumowe i wartości choć mają duży wpływ to nie determinują jednostki

obdarzonej wolną wolą (jednostka stałaby się automatem aksjologicznym lub

racjonalnymi).

9.4

Zdolność do przeciwstawienia się determinacji przyczynowej.

10

Siłą sprawcza determinacji nie ujawnia się poznawczo, nie ma charakteru czasowego

dlatego wydaje się, że nie wynikając z przeszłego łańcucha przyczynowego nie wynika z

niczego.

11 Stanowisko przedstawione w artykule jest kompatybilisyczne gdyż głosi możliwość

współistnienia różnych determinizmów, nie jest gdyż nie uznaje, że wolna wola to tylko

możliwość działania niezależnego.